diff --git "a/train.csv" "b/train.csv" deleted file mode 100644--- "a/train.csv" +++ /dev/null @@ -1,16502 +0,0 @@ -ID,Text,Label -ID_AASHwXxg," Mwangonde: Khansala wachinyamata Akamati achinyamata ndi atsogoleri a mawa, ambiri amaganiza kuti izi ndi nkhambakamwa chabe. Koma achinyamata ena, monga Lusubilo Mwangonde, akukwaniritsa akupherezetsa mawuwa osati pongolota kuti adzakhala, koma kutsogolera kumene chifukwa nthawi yawo yakwana. DAILES BANDA adacheza ndi Mwangonde, khansala wachinyama, yemwe akuimira Jumbo Ward mumzinda wa Mzuzu, motere: Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ali ndi masomphenya: Mwangonde Tikudziweni Ndine Lusubilo Mwangonde, ndili ndi zaka 27 zakubadwa. Ndinabadwa mbanja la ana asanu ndipo ndine wachinayi kubadwa. Ndimachokera mmudzi mwa Mwamalopa, kwa Paramount Chief Kyungu mboma la Karonga. Sindili pabanja pakadalipano. - Mbiri ya maphunziro anu ndi yotani? Maphunziro anga a pulaimale ndidachitira kusukula yapulaiveti ya Viphya mumzinda wa Mzuzu ndipo asekondale ndidachitira pa Phwezi Boys mboma la Rumphi. Ndili ndi diploma ya Accounting ndipo pakadalipano ndikupanga digiri komanso Chartered Accounting kusukulu ya Malawi College of Accountancy (MCA). - Mudayamba bwanji zandale? Kuyambira ndili wachichepere, zaka 12, ndakhala ndikukhala mumaudindo a utgogoleri. Ichi ndi china mwa zinthu zomwe zidandilimbikitsa kuti ndikhoza kudzapambana pazisankho. Koma chachikulu chomwe chidandichititsa kuti ndilowe ukhansala chidali chifukwa chakuti ndinkafuna kupereka mpata kwa anthu kuti azitha kuyankhula zakukhosi kwawo polimbikitsa demokalase ndi chitukuko. - Ntchito mukugwira ndi zomwe munkayembekezera? Eya, ndiponso ndinkayembekezera zambiri. - Masomphenya anu ndi otani pandale? Ine ndine munthu wokhulupirira Mulungu ndipo ndili ndi chikhulupiriro choti Iye ndi amene adzandionetsere zomwe ndikuyera kuchita ndi tsogolo langa. - Zinthu zina zomwe mumachita ndi chiyani pambali pa ukhansala? Ndikakhala sindikugwira ntchito yaukhansala ndimakhala ndikuchita bizinesi, nthawi zina ndimakhala ndili kusukulu komwe ndikuchita maphuro anga a digiri. Kuonjezera pamenepo ndili ndi bungwe lomwe ndidayambitsa ndi anzanga ena la Centre for Participatory Democracy lomwe limalimbikitsa demokalase. - Zomwe mwakwanitsa ndi zotani? Ndathandiza kuti ntchito yopala misewu ya kudera la Moyale itheke. Misewuyi yakhala nthawi yaitali osapalidwa. Ndidathandiziranso kuti ochita malonda ayambe kumanga mashopu anjerwa ndi kusiya kumangira matabwa kapena zigwagwa. Ndidakwanitsanso kukaimirira khonsolo ya Mzuzu ku Nyumba ya Malamulo. Ndaonanso kuti ntchitoyi yandithandiza kusintha momwe ndimaonera zinthu komanso ndimakumana ndi anthu osiyanasiyana omwe amandiphunzitsa zinthu zambiri. -",POLITICS -ID_AGoFySzn," MCP siidakhutire ndi kalembera Chipani cha Malawi Congress Party (MCP) chati ngakhale ndime yachiwiri ya kalembera wa zisankho yayenda bwino poyerekeza ndi yoyamba, MEC iganizire zobwereranso mmaboma omwe yadutsamo kale kaamba koti anthu ambiri sadalembetse. - Koma mkulu wa bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC), Jane Ansah, wati ndi wokhutira ndi mmene kalembera wayendera mgawo lachiwiri. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ansah: Zinthu zayenda bwino Kalembera wa mgawoli amachitikira mmaboma a Dowa, Ntchisi, Mchinji ndi Nkhotakota. - Malingana ndi lipoti lomwe MEC yatulutsa, mwa anthu 1 048 080 omwe limayembekezera kulembetsa, anthu 875 138 ndiwo alembetsa. - Chiwerengerochi chikutanthauza kuti mwa anthu 100 aliwonse omwe amayenera kulembetsa, 83 ndiwo alembetsa zomwe zachititsa mlembi wa MCP, Maurice Munthali, kupempha MEC kuti ibwererenso mmabomawo. - Pali chosekerera apa? Tiyenera kuyandikira kwenikweni ku chiwerengero cha anthu omwe tidayenera kuwalembetsa, koma zomwe zachitika apa zikusonyeza poyera kuti anthu ambiri sadalembetse. Choncho MEC iyenera kubwereranso mmabomawo, adatero Munthali. - Mlembiyu adati mu ufulu wa demokalase ngakhale kusiya munthu mmodzi zimakhala zodandaulitsa. - Mkulu wa bungwe la Human Rights Defenders, Timothy Mtambo, akugwirizana ndi MCP kuti kalemberayo adzachitikenso kaamba koti munthu aliyense ali ndi ufulu wovota. - Mkulu wa bungwe la National Initiative for Civic Education (Nice) Trust, Ollen Mwalubunju, adati zinthu mgawo lachiwiri zasintha kwambiri poyerekeza ndi loyamba. - Pali kusintha kwakukulu chifukwa mgawo loyamba timanena za anthu 73 pa anthu 100 aliwonse, koma pano tikunena za anthu 83 pa anthu 100 aliwonse. Izi zikutanthauza kuti zinthu zikusintha, adatero Mwalubunju. - Pazaganizo lobwereranso mmaboma momwe kalemberayu wachitika kale, Mwalubunju adati mpofunika kudikira kaye kuti MEC iwone mmene zinthu zitayendere mmaboma ena. - Malingana ndi kalata ya MEC yomwe yasayinidwa ndi woyanganira zisankho, Sam Alfandika, mwa anthu onse omwe alembetsa mgawo lachiwiriri, 462 925 ndi amayi ndipo 411 706 ndi abambo. - Ansah adati zinthu zasintha kwambiri mgawoli poyerekeza ndi mmene zidaliri mgawo loyamba mmaboma a Kasungu, Dedza ndi Salima. - Mavuto a akulu omwe takumana nawo ndi kuwonongeka kwa zipangizo zogwirira ntchito, kusowa kwa dizilo wa ma generator athu, komanso zipangizo zoyendera mphamvu ya dzuwa sizimagwira bwino ntchito moyenera potengera ndi mmene nyengo ilili. - Mavutowa tawapezera njira zake moti kukubwera konseku, anthu ayembekezere kalembera wabwino, iye adatero. - Ansah adati MEC siidapange chiganizo pa nkhani yobwereranso mmaboma momwe yadutsamo kale. -",POLITICS -ID_AGrrkBGP,"Bungwe la MANEPO Lapempha Boma Liganizire Anthu Achikulire pa Mliri wa Coronavirus Bungwe loyanganira anthu achikulire la Malawi Network of Older Persons Organisation (MANEPO) lapempha boma kuti liganizire anthu achikulire pomwe likuyika ndondomeko zokhudza nthenda ya COVID-19. -Kudzera mu kalata yomwe bungwe la Manepo latulutsa, mkulu wa bungweli Andrew Kavala wati kusowa kwa malamulo okhazikika oteteza anthu achikulire kukupitilira kuyika anthuwa pa chiopsyezo cha nkhanza zosiyanasiyana. -Iye wapemphanso boma ndi mabungwe kuti pakhale njira zabwino zofalitsira mauthenga a COVID-19 kuti nawo anthu achikulire afikiridwe ndi mauthenga okhudza njira zabwino zopewera mliriwu. -Mfundo za kuno ku Malawi zimasala anthu achikulire ndipo ichi ndi chiopsezo chachikulu ku matenda a COVID-19 kwa anthu amenewa, anatero a Kavala. -Iwo apempha boma kuti liyike malamulo amphamvu oteteza anthu achikulire kwa anthu omwe amawaphwanyira ufulu. -",HEALTH -ID_AIJeigeG," Ndale zogawanitsa miyambo zanyanya Si zachilendonso kumva kuti andale adzetsa ziwawa pamwambo wachikhalidwe. Lamulungu, kudali gwiragwira kokhazikitsa mwambo wag ulu la Ayao lomwe likutchedwa Chiwanja Cha Ayao. - Pamwambowo, wothandizira wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino Saulos Chilima adamunjata pomuganizira kuti amachita zokaikitsa. - CSOs in Pay Back Our Money campaign Govt to review Genset deal Govt moves to audit firearms Othandizira Chilima (pakati) adamangidwa pochita zokaikitsa Anthuwo ati adali ndi mphatso yochoka kwa Chilima koma adalephera kupereka chifukwa cha zovuta zina. - Izi zimachitika patangotha mwezi, patabukanso chisokonezo pamaliro a Themba la Mathemba Chikulamayembe mboma la Rumphi. Mpungwepungwe udadza pamene ampingo adalandidwa chimkuzamawu pamene amapereka mpata kwa Chilima ndi mtsogoleri wa zipani zotsutsa Lazarus Chakwera kuti alankhule. - Nakonso ku mwambo wa Gonapamuhanya wa Atumbuka kwakhala kukuchitika zisokonezo zodza ndi andale kwa zaka ziwiri zotsatizana. - Mmalo mopitira zomwe ayitanidwira, andalewo amafuna kupikisana ku miyamboyo ndipo salola kugonjerana. - Polankhulapo pa mchitidwewo, kadaulo wa ndale pa sukulu ya ukachenjede ya University of Livingstonia George Phiri adati vuto lalikulu limabwera chifukwa okonza miyamboyo amapereka gawo lalikulu kwa andale. Phiri adapereka chitsanzo cha mwambo wa kulamba omwe Achewa amakonza mdziko la Zambia komwe ngakhale kumapita andale, sapatsidwa mphanvu. - Iye adati izi zimathandiza kuti kumaloko kusakhale mpikisano ndi kudzionetsera pakati pa zipani. - Achikhalidwe azionetsetsa kuti mwambowo uli mmanja mwawo osati kuwapatsa andale, adalongosola Phiri. - Iye adatinso vuto lina limadza maka andalewo akatenga gawo lalikulu popereka thandizo lokonzera mwambo wa mtunduwo. - Tiyeni tisiye zomachita ndale paliponse chifukwa zikuononga chikhalidwe. Tizilekanitsa zinthuzi, adatero Phiri. - Naye mbusa Macdonald Sembereka yemwe ndi mmodzi wa akuluakulu omwe adakonza mwambo wa Chiwanja cha Ayao adati vuto la andale ndi loti amafuna kudzionetsa kuti wa mkulu mndani ku miyambo yachikhalidwe. - Sembereka adati andalewo amaphangira ku zochitikazo mpaka kuononga miyambo ya chikhalidwe. - Khalidwe ili silikuthandiza chikhalidwe chathu. - Tikuwapempha kuti asamapezerepo mpata wotsatsa malonda awo pa miyamboyo, adatero Sembereka. - Iye adatinso andalewo ngofunika kulolerana pa nthawi ngati imeneyo ndipo adapereka chitsanzo cha mtsogoleri wopuma wa dziko lino Joyce Banda yemwe ngakhale ali wa mtundu wa Chiyao sadakhale nawo. - Anthufe tikungoyenera kudziwa kuti chikhalidwe nchachikulu kuposa ndale ndipo ndale zikufunika kulamulilidwa ndi chikhalidwe, adatero Sembereka. - Wapampando wa gulu losunga chikhalidwe cha Achewa, Kanyama Phiri adati gululo limakana kutengapo gawo pa ndale chifukwa malamulo awo ochokera kwa Gawa Undi sawavomereza kutero. - Phiri adati popewa andale kuwasokonezera zachikhalidwe chawo, gululo amakakumana kwa Gawa Undi basi. - Palibe cholakwika kuwaitana andalewo koma mpofunika kukhazikitsa ndondomeko zoti azitsatira akafika pamalowo, adatero Phiri. - Naye Gogo Chikalamba Gondwe yemwe amakonza mwambo wa Atumbuka wa Gonapamuhanya omwe wakhala ukukumana ndi mazangazime chifukwa cha andale, adati gulu lawo tsopano lidaika ndondomeko zomwe andalewo amatsatira popewa chisokonezo. - Komabe tinene kuti nthawi zambiri tikayandikira nthawi yosankha atsogoleri, andalewo amalowerera ndithu cholinga choti anthu awadziwe, adatero Gondwe. - Iye adati gulu lake lidawauza andalewo kuti akamapita ku mwambo wa Gonapamuhanya, azikangoonera osati kuchitapo ndale. -",POLITICS -ID_APMprMbV," Nanga wapolisi ataphofomoka? Masiku ano sichikhala chachilendo kuona apolisi atakwera galimoto mosayenera. Ngakhale ntchito yawo nkuonetsetsa kuti malamulo akutsatidwa, ngakhale pamsewu, apolisiwo ndiwo amakhala oyamba kuphwanya malamulowo. Kodi anthu wamba atakwera galimoto monga achitira apa apolisi, sangakalowe kozizira? Mwinatu iwowa ali ndi mphamvu kuposa lamulo. -",LAW/ORDER -ID_ARZdpinF," Kusamvetsetsana kwabuka ku Mwanza Kusamvetsetsana kwabuka pakati pa anthu a ku Mphete mboma la Mwanza ndi ofesi ya DC wa bomali chifukwa cha nyumba ya mphunzitsi pasukulu ya Mphete imene kampani yokonza njani ya Vale Logistics idagwetsa. - Malinga ndi mlembi wakomiti yoyendetsa ntchito za pasukulu ya Mphete, Allan Gaviyawo , mchaka cha 2012 a kampani ya Vale Logistics adagwetsa nyumba ya mphunzitsi imodzi pasukulu ya Mphete chifukwa inali pamalo pomwe payenera kudutsa njanji yomwe ikudutsa mdziko muno kuchokera ku Mozambique. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Gaviyawo adati kampaniyi idalonjeza kuwapatsa anthu a mderali ndalama zokwana K1.5 miliyoni kuti amangire nyumba ina pamalo ena zomwe anthu a mderali adakana ponena kuti ndalamayi siinali yokwana kumangira nyumba ina yamakono ngati yomwe inagwetsedwayo yomwe inali mphatso kwa anthu a mderali kuchokera kubungwe la European Union. - Zitachitika izo, kampaniyo idalonjeza kupereka K12.7 miliyoni yoti nyumba ina imangidwe zomwe anthuwa adagwirizana nazo popeza amayembekezera kuti ndalamayi ikanakwanira kumanga nyumba ziwiri zamakono za amphuzitsi mmalo mwa imodzi. - Anthu a mderali anadabwitsika poona kuti ndalamazi zinakapelekedwa kuofesi ya DC yomwe idabwera kudzamanga nyumbayo ndipo anthu aku Mphete sakukhutisidwa ndi nyumba yomwe ofesi ya DC wa boma la Mwanza yamanga pasukulu ya Mphete pakuyerekeza ndi ndalama yomwe idaperekedwa yomangira nyumbayi, adatero iye. - Wapampando wa khonsolo ya Mwanza Moses Walota adati iye ndi makhansala anzake mbomali atakayendera nyumbayo adakhumudwa ndi momwe nyumbayo ayimangira ndipo sadakhutisidwe ndimamangidwewo. - Walota wanena kuti ataona izi analembela kalata bwanankubwa wa boma la mwanza yomuunikira zolakwika zomwe mankhansalawa anapeza panyumbayi zoti zikonzedwe nyumbayi isanaperekedwe kwa anthu aku mphete mmboma la Mwanza. Koma mpaka lero kalatayo siinayankhidwe ndipo zolakwika pa nyumbayo sizinakonzedwebe. - Poyankhapo pankhaniyi DC wa boma la Mwanza Gift Lappozo wavomereza kuti nzoona kuti kontilakitala yemwe adapatsidwa ntchitoyi wayithawa atagwira ntchito yosasangalatsa kumapeto kwenikweni kwantchitoyi koma bwanankubwayu adati padakalipano ofesi yake ikuunikanso bwinobwino mgwirizano omwe anagwirizana ndi kontilakitayu asanapeze wina oti amalizitse ntchitoyi Koma iye wakana kuti kontilakitayu adapatsidwa ndalama zonse zokhudza ntchitoyi koma kuti amalipidwa mzigawo akamaliza chigawo chilichonse chantchitoyi moyenerera. - Lapozo adati kusamvetsetsana komwe kulipo pakati pa ofesi yake ndi anthu aku Mphete kwadza chifukwa cha kusadziwa momwe ofesi ya bwanankubwa imachitira pogwira ntchito ngati zimenezi komwe anthuwa alinako ndiponso chifukwa chokuti anthuwosakufuna kumva kufotokoza komwe akhala akufotokzeredwa ndi ofesi ya DC pazankhaniyi. -",LAW/ORDER -ID_ASbcNLkZ,"Kwaya ya St. James Chilomoni Yakwanitsa Zaka 40 Wolemba: Sylvester Kasitomu wp-content/uploads/2019/09/chilomoni.jpg"" alt="""" width=""427"" height=""391"" />Tchalitchi la St. James Chilomoni ku Blantyre Kwaya ya St. James ya m`parish ya Chilomoni mu arkdayosizi ya Blantyre yayamikira mamembala ake omwe akhala akutumikira mu kwayayi kwa nthawi yaitali kamba ka kakudzipereka kwao potukula maimbidwe mu kwayayi. -Wapampando wa kwayayi a Ezekiel Lokote ndiwo alankhula izi pa mwambo wa msembe ya ukaristia yothokoza mulungu kuti kwayayi yakwanitsa zaka makumi anayi (40) chiyikhazikitsireni. -Iwo ati mamembalawa achita zazikulu mu kwayayi kwa nthawi yaitali zomwe ati zathandiza kwambiri potuluka mayimbidwe a kwayayi. -Ifeyo tinachiona cha nzeru kuti tikonze mwambowu pofuna kuwathokoza mamemba athu kaamba ka ntchito yomwe agwira poonetsetsa kuti mayimbidwe mukwayayi akhalepo kwa zaka 40 zapitazi ena mwa mamembalawa akwanitsa zaka 30 akuimbira mulungu mukwayayi zomwe ndizonyaditsa Polankhulapo mmodzi mwa omwe atumikira kwayayi kwa zaka zochuluka mayi Betti Banda anati iwo anayamba kwayayi ali ndi zaka zochepa mpaka pano zomwe zachititsa kuti moyo wawo wamapempero usinthike. -Ndinayamba kwaya imeneyi ndiri ndi zaka 10 ndipo ndaimba kwayayi kwa zaka makumi atatu zomwe ndizopindulitsa mu moyo wanga wa uzimu kaamba koti pamene kwayayi ikukula inenso ndikukula muuzimu, anatero mayi Banda. -Kwaya St. James yomwe inayimbira misa yolandira mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse papa yohane Paulo wachiwiri yemwe anayendera dziko lino mu chaka cha 1989 inakhazikitsidwa mu chaka cha 1979. -",RELIGION -ID_AUwhZUlr," Mayi wamalonda avulazidwa ku bt Titha Masamba, wa zaka 31, akumva ululu wadzaoneni. Kuti ayende akuyenera agwirire ndodo; sangagone chafufumimba koma chammbali kapena chagada; moyo wamtendere watha. - Akuti adamuphera tsogolo lake: Masamba kumva ululu kunyumba kwake Akuti izitu zili chonchi chifukwa cha bala lomwe lili pabondo lake la kumanja lomwe lidasokedwa kuchipatala pambuyo pokhapidwa ndi chikwanje. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ulendo wa mayiyu wokagulitsa mandasi pa 7 July ndi womwe udabweretsa mavutowa pomwe anthu ena, omwe akuwaganizira kuti ogwira ntchito kukhonsolo ya mzinda wa Blantyre (city rangers) amene adamuchita chiwembu pomulanda malonda ake komanso kumuvulaza ndi chikwanje. - Masamba akuti atangomwalira amuna ake mu 2007, iye adayamba geni yogulitsa mandasi kuti azisamalira banja lake la ana awiri. Malo amene amagulitsira malonda akewo akuti ndi ku Cold Storage pafupi ndi Kamuzu Stadium mumzindawu. - Monga mwa nthawi zonse, patsiku la ngozilo, adauyatsa ulendo wokapha makwacha. Pafupi ndi Cold Storage pali njanje ndiye ndidaika malonda anga chapafupi ndi msewu womwe umadutsa pamwamba pa njajeyo kuti ndikataye madzi ndisadalowere ku Cold Storage, adatero Masamba. - Pamene ndimati ndikatenge malondawo, ndidangoona galimoto ya City, yoyera ndipo mmbalimu idali ya sefa. Idadzaima pafupi ndi pomwe padali mandasiwo ndipo adali mgalimotomo adatsika natenga beseni la mandasilo. Ena adandigwira ndipo ndidawauza kuti angotenga mandasiwo asalimbane nane koma zidakanika. - Mayiyu, yemwe akukhala ku Makhetha mumzindawu, akuti anthuwo adamubudulira malondawo ndipo mosakhalitsa zodabwitsa zidamuchitikira. - Mmodzi adatulutsa chikwanje ndipo adandikhapa nacho pabondopa. Kaamba ka ululu kuchokera apo sindikumbukanso chomwe chidachitika ndipo ndidangozindikira ndili pabedi kuchipatala ku Queens cha mma 4 koloko madzulo, adatero. - Iye akuti adazindikiranso kuti K4 500 yomwe adamanga pansalu yake palibe. - Idali ndalama yomwe ndimati ndiwatumizire agogo anga ku Dedza. Agogowa amadaliranso ine akafuna thandizo, adatero iye. - Chichitikireni cha izi, mayiyu akungobuula ndi ululu kunyumba kwake. Geni sangachitenso, moyo tsopano wasanduka wovuta. - Mneneri wa khonsolo ya Blantyre Anthony Kasunda akuti wangomva za nkhaniyi koma akufufuza kaye ngatidi adali antchito awo amene adachitira chipongwe mayiyu. - Ndikudabwa chifuma malo amene mayiwa akukamba ife sitifikako. Ndiye zikundidabwitsa kuti zatheka bwanji kuti mayiwa avulazidwe ndi anthu amene akuti ndi akhonsolo ya Blantyre, adatero Kasunda, amene akuganiza kuti mwina angakhale anthu ena omwe achita izi. - Pamene Kasunda akufufuza, moyo wa Masamba uli pachiswe chifukwa ana ake akudalira iye kuti asake chakudya cha tsiku ndi tsiku komanso zofunikira kusukulu. - Andiphera tsogolo. Tikadya ndiye kuti ndachita geni. Nawo mpamba udathera kuchipatala. Chochita chikundisowa, adalira mayiyu pocheza naye kunyumba kwake. -",LAW/ORDER -ID_AZuLNDAC," Aphungu adzuma ndi kagawidwe ka makuponi Ganizo la boma loyamba kugawa makuponi ogulira zipangizo za ulimi zotsika mtengo mupologalamu ya sabuside lalandilidwa ndi maganizo osiyanasiyana pakati pa aphungu a ku Nyumba ya Malamulo, mafumu ndi Amalawi ena. - Kauniuni wa Tamvani wapeza kuti pomwe boma lili ndi maganizo oyamba kugawa makuponiwa mchigawo cha kummwera, anthu ali ndi maganizo ena makamaka polingalira kuti mvula ili pakhomo mzigawo zonse. - Escom in free-for-all fuel scam Wait gets longer Secrecy over party funders Lachinayi lapitali mudali chisokonezo mNyumba ya Malamulo ku Lilongwe pomwe aphungu amafuna kuti boma lilongosole momveka bwino cholinga choyamba kugawa makuponi kummwera. - Nkhani inakula mNyumba ya Malamulo ndi ya makuponi Phungu wa kumadzulo kwa boma la Mzimba Harry Mkandawire ndiye adatokosa nkhaniyi ponena kuti anthu a mboma lake akufunika makuponi ogulira zipangizo zaulimi msanga chifukwa mvula idagwa kale ndipo anthu akudikira kudzala. - Nchifukwa chiyani mwasankha kuyambira kummwera pomwe mvula yayamba kale mmaboma ambiri mzigawo zonse? Pamenepa pali mafunso ambiri ofunika mulongosole bwino,adatero Mkandawire. - adakhazikike, aphungu ambiri adaimirira pofuna kuonetsa kusakhutira kwawo ndi ganizoli mpaka nduna ya zachuma Goodall Gondwe, yemwe amayankha mmalo mwa nduna ya zamalimidwe, Allan Chiyembekeza, adavomereza kuti ndondomeko ya sabuside idalakwika. - Gondwe adati ganizo loyamba kugawa makuponi ku mmwera lidadza polingalira kuti nthawi zambiri mvula imayambira mchigawochi pakudza. - Si kuti pali mangawa alionse, ayi, koma monga tikudziwa, chaka ndi chaka mvula imayambira kummwera ikamabwera nchifukwa tidaganiza zoyambira kumeneko, adatero Gondwe. - Yankholi silidagwire mtima aphunguwo ndipo adadzudzula boma chifukwa cholephera kukonzekera mokwanira mupologalamuyi. - Mkulu wa mgwirizano wa mabungwe omwe amakhudzidwa ndi nkhani za ulimi wa Civil Society Agriculture Network (Cisanet) Tamani Nkhono-Mvula adati ngakhale kuti nchizolowezi kuyambira kummwera kugawa makuponi, chaka chino chokha ndondomeko ikadasintha. - Iye adati boma lachedwa pachilichonse mundondomekoyi ndiye sipakufunika kutsatira za mmbuyo koma kupeza njira zomwe zingagwirizane ndi momwe zinthu zilili. - Chiyambireni, boma silidakonzekere bwino ndondomekoyi. Pena pake tikhoza kuwamvetsetsa kuti pali mavuto a zachuma koma adadziwa kalekale zimenezi ndipo pano amayenera kukhala ndi njira, adatero Mvula. - Iye adati chomwe boma likadachita nkuthamangitsa chilichonse kuti makuponi afikire mmadera onse kuti mvula ikamayamba alimi asadzazingwe nthawi yothaitha. - Akuganiza bwanji poti nthawi yatha kale? Mavuto a zachuma ali apo, akadapanga zoti makuponi apezeke msanga ndipo anthu alandire mzigawo zonse msanga. - Kunjaku kuli kale njala ndipo ngati sitisamala, chaka cha mawa kukhoza kudzakhala zovuta zenizeni chifukwa alimi ambiri amadalira sabuside ndipo mmadera momwe anthu amalima kwambiri, mvula idagwa kale koma sali ku mmwera, adatero Mvula. - Paramount Chief Lundu wa mboma la Chikwawa adati mmadera ambiri mchigawo cha pakati mvula idagwa kale ndipo anthu akungoyembekeza kubzala. - Iye adati kuchedwetsa makuponi kupangitsa kuti anthu adzalandire mochedwa zomwe zingachititse kuti mbewu zawo zidzasemphane ndi mvula monga momwe zidalili chaka chatha. - Akadangoti tochepa tomweto agawe dziko lonse kuti mzigawo zonse anthu ena abzaleko osati mchigawo chimodzi chokha chifukwa sitikudziwanso kuti makuponi enawo afika liti ndipo adzafika angati, adatero Lundu. - Paramount Chief Kyungu wa ku Karonga adati kwa iye nkhani yaikulu padakalipano ndi chakudya osati makuponi monga momwe anthu ena akunenera. - Iye adati mvula sidanunkhire mmaboma ambiri mchigawochi ndiye palibe kanthu komwe angayambire chachikulu anthu apeze chakudya basi, adatero Kyungu. - T/A Mkanda wa ku Mulanje adati iye ndi wokondwa kuti makuponi afika tsopano mdera lake ndipo akudikira kuti mvula ikagwa anthu akabzale mbewu mminda mwawo. -",FARMING -ID_AcAFvvEl," Alosera mvula kugwa mochuluka Nthambi yoona za nyengo ya Department of Climate Change and Meteorological Services (DCCMS) yati mvula yamphamvu ikhala ikugwa kwa masiku angapo motsatizana. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Uwu ungakhale mpumulo polingalira momwe mbewu zafotera mminda komanso lingakhale tsoka polingalira ngati mvulayo ingachulukitse monga zidalili chaka chatha mmadera ena. - Mchikalata chosonyeza momwe nyengo ikhalire masiku angapo akudzawa, nthambiyo idati mvula yamphamvuyi ikhala ikugwa dziko lonse pafupifupi sabata yatuthu kuyambira lachinayi lapitali. - Kaamba ka ngamba, chimanga china chidanyala Mphepo yomwe ikuomba kuchokera mmadera osiyanasiyana, ipangitsa kuti mvula yamphamvu kwambiri izigwa makamaka kuyambira Lamulungu pa 17 January, 2016. Mmadera ambiri, anthu ayembekezere nyengo yotentha masana panthawiyi, idatero nthambiyi mchikalatacho. - Mkulu wa nthambiyo Jolam Nkhokwe adati mmasiku angapo apitawa, mvula adayeserako mmadera a mchigawo chapakati ndi kumpoto pomwe mmadera a kumwera, mvulayi imagwa monyentchera. - Mneneri wa nthambiyo, Ellen Kululanga, adati izi nzosadabwitsa chifukwa ndimo zimakhalira kukakhala mphepo ya El Nino monga momwe azanyengowa adalengezera kumayambiriro a mvula. - Malawi ali mmphepete mwa zigawo ziwiri za Africa kumwera ndi kummawa zomwe zimapangitsa kuti kabweredwe ka mvula kazisiyana. Mvula imavutirako mchigawo cha kumwera kaamba kakuti chili mbali ya kumwera kwa Africa. - Chigawo cha kumpoto chomwe chili kumbali ya kumawa kwa Africa, mvula imachulukirapo moti ndi mphepo imeneyi ya El Nino, madera a kumwera mvula ivutirapo pomwe kumpoto ndi madera ena pakati zinthu zikhalako bwino, adatero Kululanga. - Ogwira ntchito zotukula ulimi mmaboma osiyanasiyana adatsimikizira nyuzipepala ya The Nation kuti ngamba yomwe idagwayi yaononga mbewu zambiri mmadera osiyanasiyana. - Ena mwa omwe adatsimikizira izi ndi wachiwiri kwa oyendetsa ntchito za Blantyre ADD Aggrey Kamanga komanso otukula ntchito zaulimi mboma la Machinga Palichi Munyenyembe omwe adati mvula idadula ndipo alimi ali ndi nkhawa. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_AdaHkxhj," Kuchoka kwa Phoya kutisokoneza, atero ena Anthu mmadera osiyanasiyana msabatayi ati kuchoka kwa phungu wa chipani cholamula cha DPP mdera la ku mmawa mboma la Blantyre, Henry Phoya kwasiya mafunso ambiri mmitu yawo zomwe ati zingawasokoneze podzavota mchaka cha 2014. - Anthuwa ati kuchokako kukusonyeza kuti kuchipani cholamula kwavunda zomwe ati zawachititsa kakasi kuti aone komwe angadzaponye voti yawo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Koma katswiri wa za mbiri ya kale, Chijere Chirwa wati andale amachokachoka mzipani zawo kapena kuyambitsa chipani chawo kotero izi sizikuyenera kusokoneza anthu. - Iye adati kuchoka kwa Phoya ukhale mwayi wa chipani cha DPP kuti apeze anthu ena atsopano omwe angamange chipanicho. - Phoya Lachiwiri adalengeza kuti walowa chipani cha MCP. Iye adalengeza izi pa msonkhano wa atolankhani omwe udachitikira kunyumba ya mtsogoleri wa chipanichi, John Tembo. - Pomwe Phoya amalengeza nkhaniyi, wachiwiri kwa mneneri wa chipani cha UDF, Ken Msonda adalengeza kuti wasiya ndale ndipo akukalera ana. - Mmodzi mwa anthuwo, Florence Kamvamtope wa mmudzi mwa Kanyumbaaka kwa T/A Nsamala mboma la Balaka wati kuchoka kwa Phoya kupita kuMCP kukulozera kuti pena pake paola ku DPP polingalira kuti Phoya adali msalamangwe kuchipaniko. - Sitinganene kuti kupita ku MCP kungabweretse chitukuko. Izi zingotisokoneza mavotedwe chifukwa tikusowa chipani chomwe tingachione ngati chithandiza, adatero Kamvamtope. - Ndipo Frank Chibambo wa mmudzi mwa Chibwana kwa T/A Chikulamayembe mboma la Rumphi adati izi zikuonetsa kuti ku DPP kwaipa. - Apa pakuoneka kuti pali chikaiko kuchipani cholamula zoti iwo amalimbikitsadi ufulu wa demokalase. Zikundipatsa nkhawa kuti kodi zikhala zolongosoka? sakukhulupirira Chibambo. - Koma Chirwa akuti munthu akatuluka chipani, chipanicho chikuyenera kutengerapo mwayi, pounguza ndi kupeza anthu omwe angapititse patsogolo chipanicho. - Phoya adachotsedwa kuchipani cholamula ndiye ali ndi ufulu kupita kuchipani chilichonse nthawi yomwe adatsutsana ndi lamulo loletsa kutengera chiletso boma ndi ogwira ntchito mboma. - Tikatengera demokalase padalibe cholakwika chifukwa ngakhale uli kuchipani cholamula utha kumaperekerabe maganizo osemphana ndi ena, adatero Chirwa. - Koma poyankhapo, Phoya wati anthu asadandaule chifukwa adziwa zoona zake posakhalitsapa. - Sitikuvota mawa, ndiye tikhala tikulankhula ndi anthuwa kuti adziwe zingapo. Ndigwira ntchito yomwe akufuna. - Ngati boma lingabwere ndi mabilu ena omwe sakomera Amalawi tiona kuti tithana nawo bwanji. Aboma akabweretsa zokomera anthu tiwathandiza koma ngati zikhale zosakomera anthu ndiye zioneka, adatero. - Phoya adali phungu kuchipani cha UDF mu 1999 mpaka 2004 ndipo adakhalapo nduna muulamulirowo. - Iye adalowa hipani cha DPP ndipo adakhalaponso nduna muulamuliro wa chipanicho. -",POLITICS -ID_AftdvQsD," Ulimi wa njuchi ndi ofesi yonona Kodi ulimi wa njuchi mudayamba liti? Ulimiwu ndidayamba mu 2017. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Nanga chidakukopani nchiyani? Nditalingalira mozama ndidaona kuti ulimi wa njuchi sulira zinthu zambiri monga kulima, kugula feteleza, mankhwala ndi zina zochuluka kuti utheke. Chinthu china chomwe chidandikopa nchoti anthu masiku ano akukonda kugwiritsa ntchito uchi ngati chotsekemeretsa kusiyana ndi shuga malingana ndi zovuta zosiyanasiyana za mthupi choncho ndidaona kuti msika wake ndiosasowa komanso ndalama yake ndiyolemelera. - Manduwa: Uchi wanga ndiika mmabotolo Kodi ulimiwu mukuuchitira kuti? Ku Balaka, Lilongwe ndi Blantyre. - Kodi muli ndi mingoma ingati? Ndidayamba ndi mingoma 10 koma padakali pano yafika 130. Ku Balaka kuli mingoma 70, ku Lilongwe 50 ndipo ku Blantyre 10. - Nanga mumapeza uchi wochuluka bwanji pa mngoma uliwonse? Ikakhala miyezi yozizira ndimapeza makilogalamu 30 pa mngoma uliwonse pomwe nthawi yotentha umatsika kufika pa 20. Uchi umachuluka nyengo yozizira chifukwa tikamafika nthawiyi njuchi zimakhala zapanga chakudya chokwanira ndi cholinga choti zizingokhala mnyumba mwawo muja ndikumadya. Chinthu china chomwe chimachititsa kuti uchuluke motere nchoti timakhala tikuchokera mu nyengo ya mvula yomwe zipangizo zogwiritsa ntchito popanga uchi monga madzi ndi maluwa zimakhala zochuluka. - Kodi mukagulitsa mumapeza ndalama zochuluka bwanji pa mngoma umodzi? Mngoma umatulutsa K100 000, zikavutitsita K60 000. - Kodi misika ya uchi mumaipeza motani? Msika wa uchi ndi wosasowa chifukwa alimi tilipo ochepa, koma akuugwiritsa ntchito ndiochuluka. Makampani ochuluka akhala akundipeza kuti ndiziwagulitsa uchi koma chifukwa cha kuchuluka kwa makasitomala anga sindingakwanitse. Chifukwa cha ichi, ndimaukonza, kuika mmabotolo ndikumagulitsa ndekha kwa anthu. - Kodi upangiri wa ulimiwu mudauphunzira kuti? Palibe yemwe adandiphunzitsa kapena komwe ndidakaphunzira ulimi wa njuchi. Ndili mwana ndimakonda kufula njuchi choncho lunsoli lidangokhala ngati landilowerera. - Nditapita ku Lilongwe ndidaona anthu akuchita ulimiwu pogwiritsa ntchito miphika ndi mateyala ndipo nditaonetsetsa momwe amachitira maganizo woyamba kukhoma mingoma adandibwerera. Ndidachita mwayi pamene bungwe la World Vision lidandipatsa bisinesi yoti ndiwapangire mingoma choncho nthawi imeneyo ndidaphunzira zinthu zambiri zokhudzana ndi ulimiwu. Kodi ndi zinthu zotani zomwe zimafunika pa ulimiwu? Zinthu zofunikira kwambiri pa ulimiwu ndi malo komanso mingoma. Mlimi amayenera akhale ndi malo womwe ali ndi chilengedwe chokwanira monga mitengo ndi madzi. - Ngati alibe malo woterewa koma akufunitsitsa atachita ulimiwu, akuyenera abzale mitengo yokula msanga monga mapapaya ndi moringa ndipo akhoza kuika chitsime kuti njuchi zizipeza madzi mosavuta. Malowa akuyenera akhale wotalikirana ndi nyumba za anthu mosachepera masentimita 100. Ulimiwu sulira malo aakulu chifukwa ndi ekala imodzi yokha mlimi ukhoza kuchitapo zazikulu. - Tafotokozani mwachidule momwe mumachitira ulimiwu? Choyambirira, timapaka phula mkati mwa mngoma wathu, pakhomo ndi timitengo tomwe timasanja pamwamba pa mingoma ija. Phula limathandizira kukopanga njuchi mu mngoma muja choncho zikamva fungo lake, zimalowa nkukhazikika. Tikachoka apo, timamangirira mngoma wathu ku nthambi za mtengo pogwiritsa ntchito mawaya omwe timawapakanso phula. Tikatero timati tamaliza koma timayenera tiziyendera mingoma ija kufikira njuchi zitalowa ndikukhazikika. Zinthu monga nyerere, kangaude ndi mbewa zimadana ndi njuchi choncho chimodzi mwa icho chikapezeka mu mngoma, palibe chomwe mlimi angaphule. Alimi akapeza zoterezi mu mngoma, amayenera achotse. - Nanga mukamangirira mingoma mumatenga nthawi yotalika bwanji kuti mukolole? Timakolola pakapita miyezi itatu, koma nthawi zina imafika 6 malingana ndi momwe njuchi zikuchitira. - Kodi ndi mavuto wotani omwe mumakumana nawo ku ulimiwu? Vuto lalikulu ku ulimiwu ndi kusowa kwa chilengedwe. Chifukwa cha ichi, ndikulimbana ndikubwezeretsa chilengedwechi ndicholinga choti ulimiwu upite patsogolo. -",FARMING -ID_AkcmOxSZ,"Dziko la Ghana Latsekula Malo Opemphelera President wa dziko la Ghana Nana Akufo-Adodo watsekula malo opempherera omwe anatsekedwa pofuna kupewa kupatsirana kwa kachilombo koyambitsa nthenda ya COVID-19 mdzikolo. -Walengeza za nkhaniyi- Akufo-Addo Malipoti a wailesi ya BBC ati malowa ndi monga matchalitchi komanso mizikiti ndipo anthu osaposa 100 ndi omwe akuloredwa kumasonkhana mu nthawi yosapitilira ola limodzi. -Anthu omwe akusonkhana mmalo opemphelerawa apemphedwa kupitiliza kutsatira njira zopewera kupatsirana matendawa monga kukhala motalikirana komanso kuvala chotchinga kukamwa ndi mphuno (Mask) pomwe akupemphera. -Mwazina presidenti-yu wati kuwonjezera apo ophunzira a mchaka chomaliza ayambanso kupitiriza maphunziro awo ndipo mzipata zolowera mdzikolo zikhalabe zotseka. -Ganizoli ladza pomwe chiwerengero cha anthu opezeka ndi nthendayi chaima pa 8,060 omwe ndi kuphatikizapo 36 omwe amwalira ndi nthendayi. -",RELIGION -ID_AlMentDU," Chilengedwe chibwerere ku Mwanza Mapiri, nkhalango komanso madambo ali mbulanda. Anthu adagwetsa mitengo ndi kuotcha makala. Koma lero nkhani yasintha. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Pangonopangono boma la Mwanza layamba kuvala, kubisa kusambuka kwake komwe kudadza pootcha makala. - Pulogalamu yolimbana ndi kusintha kwa nyengo yomwe ikutchedwa Enhancing Community Resilience Programme (ECRP) ndiyo ikusintha maonekedwe a bomalo komanso maboma ena. - Bungwe la Centre for Environmental Policy and Advocacy (Cepa) ndi lomwe labweretsa kusinthako. - Pulogalamuyi imalimbikitsa anthu kuti atsatire njira zosiyanasiyana zomwe zingawatukule uko akusamala nkhani zachilengedwe. - Alibe nthawi yootcha makala: Kheli ndi mkazi wake kutulutsa mbuzi Mwa zinthuzi ndi kuchita ulimi wa ziweto, wa kumunda, kugwiritsa ntchito mbaula zamakono, kuchita bizinesi, kutsatira njira zamakono zakalimidwe monga mtayakhasu komanso kulowa magulu obwereketsana ndalama banki mkhonde. - Amene akuyanganira momwe pulogalamuyi ikuyendera paboma ku bungwe la Cepa, Stephen Chikuse akuti ngati aliyense ali ndi chochita, nkovuta kuti mitengo isakazidwe. - Anthu alibe zochita, alibe popezera ndalama. Kungowauza kuti siyani kudula mitengo si zimveka. Ndi bwino kuwapezera chochita monga tikuchitira, adatero Chikuse. - Izi zasintha mabanja ambiri. Pakhomo pa James Kheli wa mmudzi mwa Sudala kwa Senior Chief Kanduku tsopano ndi pa mwana alirenji. - Nzeru za Cepa, lero Kheli ali ndi mbuzi 10, wayamba kukolola matumba 50 a chimanga kuchoka pa 15. Kheli ndi banja lake wabzala mitengo 300; akupanga ulimi wa mleranthaka komanso ali ndi munda wa chinangwa momwe akupha ndalama. - Ndikulipirira mwana wa folomu 3 ndipo pa telemu ndi K20 000. Ndamanga nyumba ya malata, ndagula wailesi komanso mpando wa pamwamba, adatero Kheli. - Nthawi yopanga makala monga ankachitira kale alibe, ndipo nthawi zonse amakhala kumunda, kubusa komanso banja lake limakhala kumsika kugulitsa mandasi momwenso akupha ndalama. - Monga akufotokozera mkazi wake Sineliya, kale amadalira makala koma lero nkhani idasintha. Kale, timapeza ndalama pootcha makala. Lero tili ndi njira zambiri zopezera ndalama, adatero iye. - Pulogalamu ya ECRP idakhazikitsidwa ndi Christian Aid komanso Concern Universal (Discover) koma thandizo la ndalama limachoka ku UK, Irish ndi boma la Norway. K21 biliyoni ndiyo idaikidwa. - Nkhani ya Kheli ndi chitsanzo chabe cha zomwe zikuchitikanso mmaboma a Nsanje, Chikwawa, Mulanje, Thyolo, Mwanza, Machinga, Balaka, Salima, Dedza, Kasungu ndi Karonga komwe CEPA ikugwiramo ntchito. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_AoYbFUqp," Chikondi cha nkhwangwa DPP, UDF akumana pachisankho chachibwereza Ubale wa pakati pa chipani cholamula cha DPP ndi chotsutsa cha UDF mNyumba ya Malamulo, womwe umaoneka ngati ukhala wa mpakana imfa kuwalekanitsa, wayamba kuwonekera mawanga ake. Zipanizi zanenetsa kuti aliyense aima payekha mchisankho cha makhansala chachibwereza chikubwera mwezi wamawawu. - Kasaila: Aliyense aona za mchipani chake Mneneri wa chipani cha DPP, Francis Kasaila, wauza Tamvani kuti palibe mgwirizano uliwonse pakati pa zipani ziwirizi kunja kwa Nyumba ya Malamulo monga momwe anthu ambiri amaganizira. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Polankhua Lachitatu lapitali, Kasaila adati pachisankho chomwe chichitike pa 25 August, chipani chilichonse chili pachokha ndipo aimiriri awo adzakumana maso ndi maso. - Aliyense aona za mchipani chake chifukwa mgwirizano womwe ulipo ndi wothandizana mNyumba ya Malamulo basi, osati kunja. Chipani chilichonse chipanga ganizo pachokha kuimitsa munthu kapena ayi, koma palibe zoimitsa munthu mmodzi [kuimira zipani ziwirizi], adatero Kasaila. - Naye mneneri wa chipani cha UDF, Ken Ndanga, adati chipani chawo chikupanga zake pankhani yokhudza chisankho chachibwerezachi. - Ndanga adati pakalipano atsogoleri a chipani cha UDF mmaboma akuyendetsa zonse zokhudza kukonzekera chisankhochi ndipo a kulikulu adzalandira maina a omwe adzaimire chipanichi posachedwapa. - Palibe mgwirizano uliwonse wokhudza za chisankho. Ubale nku Nyumba ya Malamulo basi, kunja kuno aliyense ali ndi zake moti kukutsimikizirani pachisankhochi tidzaimitsa makandideti athu, adatero Ndanga. - Katswiri wa za malamulo Edge Kanyongolo adati mgwirizano wa zipanizi sukuwamanga chifukwa sadasayinirane paliponse koma adangokambirana basi. - Iye adati zipanizi zili ndi ufulu wosankha odzaziyimirira mmodzi kapena aliyense kukhala ndi odzaimirira wawo popanda chiletso chilichonse. - Palibe chowamanga chifukwa mgwirizano wake sudalembetsedwe. Zili ndi eni ake kukambirana ndi kumvana chimodzi, adatero Kanyongolo. - Mneneri wa bungwe loyendetsa zisankho mdziko muno la Malawi Electoral Commission (MEC), Sangwani Mwafulirwa, adati bungweli silikhudzidwa ndi kasankhidwe ka opikisana nawo pachisankho. - Ife sitilowerera nawo pankhani imeneyo. Chomwe ife timayangana nchakuti opikisana nawo ankhale ndi chizindikiro, basi, kaya akuima payekha kaya akuyimira chipani kapena mgwirizano, akuyenera kukhala ndi chizindikiro, adatero Mwafulirwa. - Chipani cha UDF chidasankha kugwira ntchito ndi chipani cha DPP mNyumba ya Malamulo ndipo nkhaniyi idachititsa kuti mabungwe komanso zipani zina zipemphe sipikala wa nyumbayi kuti achotse aphungu 11 a UDF potsatira gawo 65 la malamulo a dziko lino, koma mpakana pano sipikalayu sadagamule chilichonse pankhaniyi. - Gawoli limati phungu yemwe adali mchipani china panthawi yakusankhidwa kwake adzasiya udindowu ngati walowa chipani china chomwe chilinso mNyumba yomweyi. - Mmodzi mwa akuluakulu a mabungwe omenyerera ufulu wa anthu, Billy Mayaya, adalembera kalata sipikala wa Nyumba ya Malamulo, Richard Msowoya, kuti aphunguwo adaphwanya gawo 65 ndiye achoke mNyumbayi. - Mneneri wa chipani cha MCP, Jessie Kabwila, naye adati mpovuta kuti aphunguwo akhalebe mNyumbayi chifukwa mbali yawo yeniyeni sikudziwika. - Chipani cha UDF chidakana kuti aphungu ake asintha chipani koma adangoganiza zogwira ntchito ndi chipani cholamula cha DPP, basi. - Chilengezereni nkhaniyi, chipani cha UDF chidalandidwa ufulu woyankhapo pankhani za boma ngati chipani chotsutsa boma mNyumba ya Malamulo. - MEC idatulutsa ndondomeko ya momwe chisankho cha chibwereza cha mmadera 5 chidzayendere ndipo ikuyenera kumaliza kulandira zikalata za odzapikisana nawo pa 28 July uno. - Mwafulirwa adati zokonzekera zonse zikuyenda bwino ndipo anthu ayembekezere chisankho chapamwamba ngakhale kuti bungweli lili ndi ndalama zochepa zoyendetsera chisankhochi. - Chisankho chonse chimafunika K400 miliyoni ndipo ife tili ndi K141 miliyoni koma palibe chogwedeza chilichonse. Zonse zidzayenda bwinobwino, adatero Mwafulirwa. - Mmadera momwe muchitike chisankhochi ndi Luchenza, dera la pakati ku Zomba, Msikiti ku Mangochi, Chibanja ku Mzuzu ndi Khwawa mboma la Karonga. -",SOCIAL ISSUES -ID_AqPVHlht," Akana nyau yogwiririra Senior Chief Lukwa, mmodzi mwa mafumu akuluakulu a Achewa mdziko muno, yemwenso amayankha pankhani za mafumu, wati munthu yemwe khothi mboma la Dedza lidamupeza wolakwa pamlandu wogwiririra si wagulewamkulu monga momwe iye adakonzera kuti zioneke. - Khothi la Dedza, lomwe wogamula wake adali First Grade Magistrate Enett Banda, lidapeza Lazaro Maxwell, wa Zaka 19, wolakwa pamlandu wogwiririra mtsikana wa zaka 14 atadzizimbaitsa ngati gulewamkulu kuti asadziwike ndipo lidagamula kuti akagwire ndende yakalavulagaga kwa zaka 8. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Achewa amalemekeza gulewamkulu chifukwa ndi gule wa mizimu Malingana ndi apolisi mbomali, Maxwell adavomera mlanduwo mbwalolo ndipo woimira boma pamlanduwo, Inspector Wedson Nyondo, adapempha bwalololo kuti lipereke chilango chokhwima kwa wopalamulayo kaamba koti woyimbidwa mlanduyo adanyozetsa chikhalidwe cha Achewa. - Mpofunika kulingalira kuti munthuyu wanyazitsa chikhalidwe cha Achewa chomwe eni ake amateteza kuyambira kalekale kotero, nkofunika kumpatsa chilango chokhwima kuti zotere zisamachitikechiteke, adatero Nyondo. - Poperekapo maganizo ake pankhaniyi, Senior Chief Lukwa adati munthu yemwe adachita izi si wagulewamkulu yemwe amadziwika kuti ndi gule wa mizimu, koma munthu wazifukwa za mtopola wofuna kunyazitsa Achewa. - Lukwa: Umenewo ndi mtopola Uwu ndiye timati mtopola. Mdziko muli khalidwe lolemekezana ndi kulemekezerana miyambo ndi zikhulupiriro zoyenera ndipo Mchewa weniweni sangachite zimenezi. Ameneyu ndi munthu wongofuna kuononga mbiri yabwino ya Achewa, adatero Lukwa. - Iye adati khothi lomwe lidagamula mlanduwo lidachita bwino kumulanga chotero kuti iye ndi ena anzeru zangati zakezo atengerepo phunziro lolemekeza mitundu ndi miyambo a anthu. - Malingana ndi umboni umene udaperekedwa mbwalo la milandulo, pa 8 mwezi womwe uno, Maxwell ndi mnzake wina yemwe sadatchulidwe adadziveka ngati gulewamkulu pomwe adakumana ndi msungwana wogwiririridwayo patchire lina lomwe limalekanitsa midzi ya Bowazulu ndi Kalipande. - Umboniwo udapitirira kenena kuti msungwanayo atangodutsana ndi gulewamkuluyo, Maxwell adayamba kumuthamangitsa ndipo atamugwira adamukokera patchire nkumugwiririra. - Poti wogwiririrayo adali mchigoba, msungwanayo adati munthu woyambirira kumuganizira adali Maxwell chifukwa adakhala akumuvutitsa kuti amamufuna chibwenzi koma amamukana ndipo nkhaniyi itafika kukhothi iye sadataye nthawi koma kuvomera mlanduwo. - Mlandu wogwiririra mwana wamngono umatsutsana ndi ndime 138 ya malamulo ogamulira milandu ndipo munthu akapezeka wolakwa, chilango chake chachikulu ndi zaka 14 akugwira ntchito yakalavula gaga kundende. - Maxwell amachokera mmudzi mwa Chatondeza pomwe msungwanayo amachokera mmudzi mwa Kalipande kwa T/A Chilikumwendo mboma la Dedza. -",LAW/ORDER -ID_AsvukgdR,"Gwengwe Akufuna Milandu ya Katangale Izitha Wapampando wakomiti ya kunyumba ya malamulo yowona za ndondomeko ya zachuma Sosten Gwengwe wati magulu osiyanasiyana akuyenera kugwirana manja pa ntchito yolimbana ndi mchitidwe wakatangale mdziko muno. -Tikufuna nkhani tikayiyamba izitha-Gwengwe Gwengwe yemwenso ndi phungu wa kunyumba ya malamulo wa dera la Lilongwe Nsonzi North wauza Radio Maria Malawi kuti kusiyirana komwe kukumakhalapo pa nkhani zakatangale ndi komwe kukuchititsa kuti nkhani zambiri zokhudza katangaleyu zisamaoneke tsogolo lake. -Pamenepa iye wapempha magulu onse okhudzidwa kuti azigwilana manja kuchoka pomwe nkhani yakatangale yayamba mpaka kumapeto kufikira olakwa atalandira chilango. -Ife tikufuna kuti nkhani tikayiyamba izitha bwinobwino mpaka olakwa atalandira chilango choyenera kaamba koti nkhanizi zimakhudza tonse ngati a Malawi ndiye ndi kofunika kuti tigwirizane kuti chilungamo chidziwoneka, anatero Gwengwe. -Mwazina Gwengwe wati ngati mchitidwewu ulekeledwa dziko lino likhalabe likumana ndi mavuto a umphawi kaamba kakusakazika kwa ndalama za boma mosakhala bwino. -",LAW/ORDER -ID_AtOAbBAi," Fetereza wa makuponi akusowa, atero ena Pamene alimi ena ali kalikiliki kuthira fetereza wachiwiri mminda mwawo, Tamvani yapeza kuti fetereza wa makuponi akusowa mmidzi ina ndipo alimi ena sadagulebe. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Msabatayi alimi ena ochokera mmaboma a Dedza, Chitipa, Nkhotakota ndi Chiradzulu atsimikiza kuti fetereza adangofika kamodzi kokha ndipo atatha alimiwo adalonjezedwa kuti fetereza wina afika posakhalitsa koma ilo lidangokhala loto la chumba chifukwa kufikira pomwe timalemba nkhaniyi nkuti maso ali kunjira. - Koma mneneri wa unduna wa zamalimidwe, Sara Tione wati izi ndizabodza chifukwa fetereza wafikira madera onse. - Mwina ndifufuze kaye koma ndikudziwa kuti fetereza adafika madera onse ndipo alimi agula kale, adatero Tione. - Malinga ndi mkulu wa bungwe la mgwirizano wa alimi la Famers Union of Malawi (FUM), Felix Jumbe, ndondomeko zatsopano zikumalangiza alimi kuti azithira fetereza pomwe akubzala mbewu. - Fetereza wachiwiri athirenso pomwe chimanga chili ndi masamba asanu. - Malinga ndi Jumbe, alimi omwe achedwa kuthira fetereza wachiwiri akuthira pano. Iye akuti awa ndi mavuto aakulu kwa alimi. - Wilfred Ngonya wa mmudzi mwa Mkombanyama kwa T/A Mwaulambia mboma la Chitipa amalima chimanga ndi soya. Munda wa chimanga ndi wokula ndi yekala imodzi ndi theka. Ngati wathira fetereza amakolola matumba khumi. Kupanda fetereza akuti zimabweretsa mavuto kwa iye chifukwa matumba ngakhale anayi satuluka. - Iye adalandira kuponi koma fetereza ndiye vuto. Mmudzi mwawo akuti anthu 500 ndiwo adalandira makuponi koma omwe adagula sakuposa 200. - Makuponi tidalandira mu Novembala. Fetereza amabwera mu Disembala, atangotha ameneyo adati abwera wina koma mpaka lero tikungosunga makuponi. - Ndimathira fetereza wachiwiri chimanga chili ndi masamba awiri koma pano chimanga chili ndi masamba asanu. Boma litiganizire, aka ndikoyamba kuno kukumana ndi vutoli, adatero Ngonya. - Nako ku Dedza kwa T/A Tambala akuti mwa mafumu 42 sadalandire fetereza. Gulupu Lodzanyama ikuvomereza kuti zafika pa lekaleka. - Kumeneko fetereza akuti amafikira mma Admarc atatu: Mayani, Kafwafwa ndi Mphonde koma anthu ozungulira Mayani ndiwo adagula. - Zakumunda tsopano taiwala, tsiku lililonse tikumakaswera ku Admarc kuti timve zenizeni za fetereza koma palibe chikuchitika, adatero Lodzanyama. - Mkulu wina wa Admarc kumeneko yemwe tidalankhulana naye koma adakana kulemba udindo wake ndi dzina ponena kuti amawakaniza, adatsimikiza za nkhaniyo. - Mu Disembala tidalandira matumba 7 168, matumbawa amati afikire madera onse kuno koma adatha. Anthu osaposera theka ndiwo adagula. Adati tilandira fetereza wina tisadafike Januwale koma mpaka pano, adatero mkuluyo. - Nako ku Nkhotakota akuti zidachitikanso motero. Gulupu Mgomba ya kwa T/A Mangachanzi mbomalo yati fetereza adafika mu Disembala ndipo anthu ena sadagule. - Adati fetereza afika posakhalitsa koma kuli zii. Chimanga pano chili mmawondo chosathira fetereza. Ndakhala ndikupita kwa bwanamkubwa wathu koma chomwe amanena nkuti fetereza afika, adatero Mgomba. - Koma Jumbe wati boma lichite machawi pothandiza alimi chifukwa izi zisokoneza ulimi. - Alimiwa sikuti akunama, ngati boma likutsutsa izi lipite mmudzi mwa Chisaka T/A Mwadzama mbomalo komwe alimi sadagule fetereza. Ndidali komweko, alimi akudandaula, adatero Jumbe. - Iye adati alimi akangopeza feterezayo akuyenera asakanize wanthaka ndi wobereketsa chifukwa nthawi yatha kale. - Mndondomeko ya chaka chino ya zipangizo zotsika mtengo, boma lachipani cha PP kudzera mwa mtsogoleri wa dziko lino, Joyce Banda lidaonjezera chiwerengero cha alimi omwe apindule ndi ndondomekoyi kuchoka pa 1.4 kufika pa 1.5. -",FARMING -ID_AvSjGwiQ," Chithunzithunzi cha gogo wathu Mukunyasitsa nkhope mwayambana ndi ndani Munthu wokwiya saoneka bwino Amakhala ngati mtembvo omwe ukanka kumanda Maliro ake ochita kupha ndi mwala Chisale watuluka nkumangidwanso Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Iyi ndi nyimbo ya Phungu Joseph Nkasa imene inkaphulika malo aja timakonda pa Wenela tsiku limenelo. - Kuchipululu Kalekalelo, anasankha wolakwika Waumphawi, ndi umbuli Anasankha wolakwika Koma Gervazzio! Sindidziwa kuti amaganiza chiyani posankha nyimbo. - Posakhalitsa idatulukira basi. Adatulukamo Moya Pete, tsinya lili kuno! Mumandinena kwambiri, kuti ndinatenga mbuzi 200 kupita kukaonana ndi Bani Kimwezi wa Nations Unie. Nonsense! Nonsense! Mulibe nzeru nonse, kodi simudziwa ndili nawo ochuluka makobidi? Kafunseni mabanki a ku Switzerland! Izi ndi zangazanga ndalama. Nkati ndikuuzeni, pamwezi ndimalandira K1 400 ndiye mukati ndimayenda kuti ndizidya ndalama zanu. Nonsense! adatero tisanamupatse moni. - Pomwepo, adayamba kukwapula basiyo mokwiya. - Nonsense kwambiri. Sindidya pakhomo panu. Ndikapita ndi mbuzi 601 dziko lija la Amerigo Vesipusi mwati ndalakwa? Kodi enatu anabwera masauzande! adazaza Moya Pete. - Inetu ndimadabwa kuti munthu akangolawa zamchere ndithu amapenga ngati mbuzi! Abiti Patuma amaganizanso chimodzimodzi. - Akulu, khazikitsani mtima pansi. Sikuti mukamalankhula ndi mkwiyo ndiye kuti mukunena zoona. Ndipo enafe timaona kuti munthu akamakalipa, kutenga aliyense ngati chidzukulu chake, timadziwa kuti pali chimene akubisa. Timakumbukatu za Adona Hilida, Mpando Wamkulu ngakhalenso uyu mwati ndani uyu. Mfumu Mose, adatero Abiti Patuma. - Abale anzanga, chiwanda choyenda ndi mapazi ichi. - Ndakwiya kwambiri. Ndikhozanso kuzisiya kwambiri! Kodi mwaiwala kuti gogo uja naye ankakwera ndege monga enanu muchitira kabaza? Bwanji simunkamutsutsa? Ine ndikangoti ndilaweko kabaza wa ndegeyu mwati mfwemfwemfwe! Nonsense! adatero Moya Pete, uku akunyamula tambula ya madzi ozizira. - Adamwa. Adanyambitira. Adatafunira ngati mmadzimo mudali nsenga. - Gogo amanenedwa apatu ndi uja adandipeza ndikulima osavala ndili kwathu kwa Kanduku. Inde, gogo yemwe uja adapita uku ndi uko kukanena kuti adandipeza ndili buno bwamuswe! Mwaiwalatu china chake akulu. Gogo mukunenayo ulamuliro wake udali wayekhayekha ndipo padalibe omutsutsa. Ifetu tikamakutsutsani timakufunirani zabwino, adatero Gervazzio. - Ana osakhwima paliombo. Mwaiwala kale zazikulu zimene ndakuchitirani? Munali yani, anthu oipa mwapanga bwanji? adafunsa Moya Pete. - Palibe adayankha. Aliyense adafa nalo phwete. - Tsoka lake, mukakhala kuchipinda kwanuko, kudikira kumwa wamkaka tiyi mumaona ngati zonse zikuyenda. Kodi inuyo a Dizilo Petulo Palibe mudawauza anthu kuti mudzathana ndi zoti tizichita Jump Carefully? Nanga zolipira kundagala mudanenapo? Taipa lero? adatero Abiti Patuma. - Abale anzanga, palibe icho ndidatolapo. -",SOCIAL ISSUES -ID_AyJUCibR,"Akagwira Ukayidi Zaka Ziwiri Kamba Kopezeka Ndi Chamba Bwalo loyamba la milandu (First Grade Magistrate) mboma la Mangochi lalamula bambo wina wa zaka 49 zakubadwa kuti akakhale ku ndende ndi kukagwira ntchito ya kalavulagaga kwa zaka ziwiri ndi miyezi inayi kamba kopezeka ndi chamba zomwe ndi zotsutsana ndi gawo 4 la malamulo oweruzira milandu mdziko muno. -Pofotokozera bwalolo, yemwe amayimira boma pa mlanduwu ku bwaloli Superintendent Davison Banda anati munthu wina wakufuna kwabwino ndi yemwe anatsina khutu apolisi kuti bambo-yu Mariyo Makweche amapezeka ndi chamba, ndipo apolisi-wa atakachita chipikisheni ku nyumba ya mkuluyi ndi komwe anakapezadi chamba chomwe chinali cholemera makilogram 114. -Koma a Makweche atafunsidwa za za mlandu-wu akuti anauvomera ndipo anapempha bwalolo kuti liwapatse chilango chofewa kamba koti amayanganira banja lawo. -Popereka chigamulo First Grade Magistrate, Roy Kakutu analamula bambo-yu kuti akagwire ukayidi wa kalavula gaga kwa zaka ziwiri ndi miyezi 4 kuti ena atengerepo phunziro. -A Mariyo Makweche amachokera mmudzi mwa Chimesya mdera la mfumu yaikulu Chowe mboma la Mangochi. -",LAW/ORDER -ID_AyYAgAQv,"MEC Ilowa Pansika By Slyvester Kasitomu Bungwe lowona za chisankho mdziko muno la Malawi Electoral Commission (MEC) lalengeza likhala likugulitsa wina mwa katundu wa bungweli yemwe wakhala asakugwira ntchito kwa nthawi yaitali. -Bungweli lalengeza izi kudzera mu chikalata chomwe latulutsa. Mneneri wa bungwe-li Sangwani Mwafuliwa wati a Malawi asakhale ndi nkhawa yoti katundu yemwe akugulitsayu ndi yemwe angwiritsidwa ntchito pa chisankho chomwe chinachitika mdziko muno mwezi watha ponena. -Mwafulirwa: Tatsata dongosolo loyenera Katundu yemwe tikugulitsayu ndi yekhayo yemwe samagwira ntchito komanso anagwiritsidwa ntchito mu zisankho zomwe zinachitika mdziko muno zaka zapitazi, anatero a Mwafulirwa. -Mwazina iwo ati pogulitsa katunduyi atsata njira zoyenera zakagulitsidwe ka katundu wa boma. -A Mwafulirwa anati, Kuti tigulitse katunduyi tatsata dongosolo loyenera ndipo tiwatsimikizire a Malawi onse kuti tikudziwa za chigamulo cha khothi ndipo ife a bungwe la MEC timalemekeza malamulo a dziko lino choncho pa katundu amene akugulitsidwayu palibe amene akukhudzidwa ndi milandu yomwe ili kukhothi kapena anthandiizira pa ntchito yokonzera chisankho cha pa 21 May. -A Mwafulirwa amemeza mabungwe omwe si aboma komanso atsogoleri a zipani zosiyanasiyana mdziko muno kuti adzafike pa tsiku la malondali kuti adzaone katundu yemwe akugulitsidwayu. -Bungwe loyendetsa chisankho mdziko muno ati lakonza zogulitsa katunduyi yemwe sakugwira ntchito ndipo amangowonongeka ku malo osungira katundu wa bungweli. -",POLITICS -ID_BHdFVnjw," Kuyamba kwa zipolowe Malipoti mdziko la South Africa akhala akumveka kuti mfumu ya mtundu wa Chizulu Gooodwill Zwelithini ndiyo idakolezera moto pamene idalankhula kuti mzika za mmaiko ena zibwerere kwawo ponena kuti zikuwaphangira ntchito. Malipotiwo adati pamsonkhano wina ku Polonga mdzikolo, mfumuyo idati anthu achilendo,a mene amatchedwa makwerekwere ku South Africa apakire tawo nkubwerera kumudzi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Malipotiwa atangomveka, anthu obwera akhala akuona zakuda ndi mzika za mdzikomo ndipo anthu oposa 7 aphedwa, mwa iwo awiri ndi a mdziko muno ndi ena kuvulazidwa. - Ngakhale utsi sufuka popanda moto, Lolemba Zwelithini adakana izi pamene amalankhula pabwalo la Moses Mabhida ataitanitsa mafumu, mamulumuzana ndi ena onse mdzikomo ndipo adati atolankhani ndiwo sadamumvetse zomwe ankanena. - Maiko komanso mabungwe mu Africa akhala akudzudzula zomwe zikuchitika mdzikolo. - Dziko la Nigeria nalo lidayamba kusala nzika za dziko la South Africa moti pofika Lachitatu, ofesi ya kazembe wa South Africa ku Nigeria adaitseka.. Ku Zimbabwe, wailesi za mdzikolo zidasiya kuimba nyimbo za mdziko la South Africa. Pamene ku Mozambique, nzika zina za mdziko la South Africa zidachitidwa chipongwe ndipo galimoto zina za ku South Africa zidatenthedwa.. - Ku Malawi anthu adachita zionetsero Lachiwiri pamene adakapereka chikalata cha madandaulo awo kwa kazembe wa dziko la South Africa. -",POLITICS -ID_BObczdYt," Amabungwe akukonzanso zogwirira ntchito limodzi Pozindikira kuti mutu umodzi susenza denga, mabungwe omwe si aboma omwe akugwira ntchito zosiyanasiyana mdziko muno, kuphatikizapo za maufulu a anthu komanso kayendetsedwe ka boma, ati ali ndi cholinga chokhazikitsa ndi kulimbikitsa mgwirizano pakati pawo kuti azitha kugwira ntchito limodzi pofuna kutumikira mtundu wa Amalawi pa zofuna zawo. - Mmodzi mwa akuluakulu a mabungwe omenyera ufulu wa anthu ndi kudzudzula zolakwika pakayendetsedwe ka zinthu, McDonald Sembereka, adatsimikizira Tamvani kuti mabungwe angapo avomera kale kulowa nawo mumgwirizanowu ndipo posachedwapa uyamba kugwira ntchito yake. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Cholinga chathu nchimodzi basi monga oyimirira Amalawi kuonetsetsa kuti zinthu zikuyenda bwino ndipo Amalawi sakuvutika kapena kuphwanyiridwa maufulu awo osiyanasiyana. Taganiza izi poona momwe zinthu zayamba kuyendera mdziko muno, adatero Sembereka. - Koma katswiri wa zamalamulo ndi ndale Blessings Chinsinga wati zomwe akulingalira mabungwewa zingatheke pokhapo atasintha khalidwe ndi magwiridwe a ntchito zawo kuti athe kuongolera ndi kudzudzula kayendetsedwe ka zinthu mdziko muno. - Tamvani itamufunsa maganizo ake pa lingaliro la mabungwewa, Chinsinga adati ngakhale ganizoli ndi labwino pachitukuko ndi tsogolo la dziko lino, mabungwewa ali ndi ntchito yaikulu yomema Amalawi kuti awakhulupirirenso potengera momwe zinthu zakhala zikuyendera mmbuyomu. - Ndi ganizo labwino koma lovuta kukwaniritsa chifukwa kuyamba nkuyamba, pali kusagwirizana pakati pa mabungwe eni ake. Izi mukhoza kutsimikiza potengera momwe ntchito za mabungwewa zakhala zikuyendera, makamaka pokonza zionetsero, adatero Chinsinga. - Iye adati Amalawi ambiri adataya chikhulupiriro kuchokera mchaka cha 2011 pomwe atsogoleri a mabungwe adamema zionetsero za dziko lonse koma mapeto ake anthu ena adaphedwapo ndipo patangopita nthawi pangono mabungwewa adakhala chete. - Zionetsero za 2011 ndizo zidali nsanamira yaikulu ya mabungwe yosonyeza mphamvu, kugwirizana ndi mtima wofunadi kuthandiza, koma zomwe zidachitika zija zidagwetsa anthu ulesi waukulu moti pano ambiri alibenso nazo chidwi [zochita za amabungwewa], adatero Chinsinga. - Iye adati chofunika apa nkuyamba apanga mfundo imodzi yomwe ingaonetse kuti cholinga chawodi nchimodzi, apo ayi, palibe chomwe angapindulepo. - Koma Sembereka wanenetsa kuti mgwirizano wa ulendo uno ukhala wosiyana ndi migwirizano ina yonse mmbuyomu kaamba koti mfundo zake zikhala zakupsa ndi zomanga komanso zotengera maganizo a anthu ndi kudalira zokambirana mmalo mongolozana zala. - Amalawi ena omwe alankhula ndi Tamvani ati chimawagwetsa ulesi kwambiri nchakuti atsogoleri a mabungwewa sachedwa kutembenuka akalonjezedwa kapena kupatsidwa maudindo mboma lolamula. - Lameck Silungwe wa ku Chitipa adati nzokhumudwitsa kuti amabungwe amakokomeza kuti iwo ndi omenyera ufulu anthu ndi kudzudzula pomwe boma likulakwitsa koma mapeto ake amaoneka ngati iyi ndi njira yopemphera maudindo mboma. - Ndi atsogoleri angati a mabungwe omwe adapereka chiyembekezo mwa Amalawi kenako nkutseka pakamwa Amalawiwo akuwafuna kwambiri? Ndi ochuluka oti mwina enafe sitingathe kuwalakatula onse. Zimenezi ndizo zimagwetsa ulesi, adatero Silungwe. - Masozi Banda wa mboma la Nkhata Bay naye adati adali ndi chiyembekezo chachikulu kuchokera kwa amabungwe pa zomwe adachita mchaka cha 2011, koma kenako adaona ngati wagwiritsidwa ntchito nkutayidwa ngati wopanda phindu. - Anthu ambiri tidalolera kupita kukapanga zionetsero mmizinda chifukwa cha chikhulupiriro koma patangotha miyezi yochepa chabe, atsogoleri ambiri adayamba kulowera kosiyanasiyana kutisiya manja ali mkhosi, adatero Banda. - Naye Manuel Sajiwa wa mboma la Lilongwe adati akhoza kutsatira mabungwewa pokhapokha ataonadi kuti pali cholinga chenicheni osati kufuna kupanga phokoso longolambulirapo njira yopezera maudindo. - Zimayamba chonchi, amabwera pangonopangono nkumatitsimikizira kuti akudzatitsogolera kuti timenye nkhondo ya ufulu wathu koma posakhalitsa umangomva kuti anthu ochepa, makamaka iwowo, ali mmaudindo kenako zii, adatero Sajiwa. - Zitachitika zionetsero za 2011 zomwe adatsogolera akuluakulu a mabungwe oima paokhawa, anthu ambiri adaphedwa pazipolowe zomwe zidabuka pakati pa apolisi ndi anthu pomwe apolisi adaletsa anthu kuononga katundu wa eni. - Patangotha miyezi yochepa chichitikireni izi, atsogoleri ena a mabungwe adapatsidwa maudindo mboma latsopano la PP ndipo izi zidakhalangati zasokoneza mgwirizano wa mabungwewa omwe adayamba kugwira ntchito paokhapaokha. - Ena mwa akuluakulu a mabungwe omwe adalandira maudindo kuchoka mchaka cha 2011 ndi Sembereka, yemwe adapatsidwa udindo wa mlangizi wa pulezidenti pankhani za mabungwe mboma la Joyce Banda wa chipani PP; Dorothy Ngoma, womenyera ufulu yemwe adapatsidwa udindo woyanganira za uchembere wabwino mboma lomwelo la PP; ndipo mboma latsopano la DPP, mmodzi mwa amabungwe omwe adakhala chete atapatsidwa udindo ndi Mabvuto Bamusi, yemwe ndi mlangizi wa Pulezidenti pa zamabungwe omwe si aboma. -",POLITICS -ID_BOfHSumz,"Bishop Tambala Apempha Akhristu Asamalire Atumiki Wolemba: Thokozani Chapola ontent/uploads/2019/11/bishop-tambala.jpg"" alt="""" width=""310"" height=""362"" />Tambala: Asisteri amasowa kusamalidwa komanso chitetezo Episkopi wa dayosizi ya Zomba ambuye George Desmond Tambala loweruka wapempha akhristu kuti aziwonetsa chikondi posamalira atumiki mu mpingowu. -Iwo amalankhula izi ku Domasi parish pa mwambo wa misa yotsegulira nyumba ya sisteri a chipani cha Our Lady Of Mercy chomwe achikhazikitsa kumene mu dayosiziyo. -Iwo ati asisteriwa afika ku parishiyi kuti adzatumikire choncho akhristu nawo akuyenera kuwasamalira mu njira zosiyanasiyana. -Tisangowona kuti asisteri abwera kuzatitumikira koma monga anachitira Abraham, asisteri amasowa kusamalidwa monga chitetezo chawo komanso kuwathandiza kuti ntchito yawo agwire bwinobwino, anatero Ambuye Tambala. -Ambuye Tambala ati ndi okondwa ndi kufika kwa asisteriwa mu dayosiziyi kaamba koti athandiza kupeputsa ntchito yaikulu yomwe ili mu dayosiziyi. -Ndine okondwa kwambiri chifukwa linali khumbo lathu komanso akhristu kwa nthawi yaitali kuti tikhale ndi asisteri chifukwa ntchito ya mmunda mwa Ambuye yakula ansembe sakanatha pawokha kufikira anthu onse komanso utumiki womwe abweretsa kuno ndikuwona kuti ndi wofunika kwambiri, anatero Ambuye Tambala. -Chipanichi chili ndi likulu lake mdziko la Italy koma chikupezeka mmayiko osiyanasiyana. -",RELIGION -ID_BOyHscCj," Tidangoonana koyamba basi Kukumana kudziko la eni nkudziwana kuti mumachokera kumodzi ndi chinthu chonyaditsa kwambiri moti kwa anthu ena chinansi chimayambira pomwepo ngakhale atakhala kuti amachokera mzigawo zosiyana kwawoko. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Nkhani yathu lero ndi ya Wonder Msiska, wochokera mboma la Karonga yemwe akugwira ntchito kuwayilesi ya Staryomwe idaphathikana ndi kanema ya Timveniyemwe pano ali pabanja ndi Hazel Silekile, naye wa ku Karonga, ndipo akugwira ntchito kukampani ya BETAMS Ltd. - Sadzalekana: Wonder ndi Hazel kutsimikiza kuti ali thupi limodzi Awiriwa adakumana ku Britain mchaka cha 2008 komwe onse adapitira maphunziro ndipo adakaphana maso kumwambo wa chinkhoswe cha Mmalawi wina wake nkukondana pomwepo. - Zidangochitika kuti takondana basi. Ndikhulupirira ndi momwe Mulungu adakonzera. Choyamba, tonse tidapitira maphunziro kenako nkuganiza zopita kumwambo wa chinkhoswe komwe tidakakumana, adatero Wonder. - Iye adati atakumana kuchinkhosweko sipadatenge nthawi kuti ubwenzi uyambe mpaka kugwirizana za banja komweko. - Kusiyana ndi ena omwe amadikira tchuthi kuti akapange chinkhoswe kwawo, Wonder ndi Hazel akuti chinkhoswe chawo chidachitikira ku Mangalande komweko ku Sutton Coldfied mchaka cha 2009. - Si kuti udali mwano kapena kudzitama, ayi, koma tinkafuna kuti timaliziretu zomwe tidapitira kumeneko komanso panthawi yomweyo tionetse kuti tidakondanadi. Titabwerera kumudzi ku Malawi mpomwe tidayamba za mwambo waukulu wa ukwati, adatero Wonder. - Ukwati wa awiriwa udachitikira mumzinda wa Blantyre mchaka cha 2012 atabwerako ku Mangalande ndipo pano ali ndi mphatso ya ana aakazi awiri. - Wonder adanenetsa kuti atakhalanso ndi mwayi wina wosankha wachikondi akhoza kubwereza chisankho chake chifukwa iye mtima wake udakhazikika pa Hazel ndipo ndi khumbo lake kudzasungana naye mpakana kalekale. - Hazel adati kwa iye Wonder ndiye mbali imodzi ya thupi lake ndipo sangagwedezeke ndi chilichonse chifukwa mwa iye adapeza mwamuna wachikondi ndi wachilungamo. - Akuti iye akakhala, kaya nkutchito, pakhomo ngakhalenso kunyumba saona chomulekanitsa ndi mwamuna wakeyu ndipo naye ali ndi chiyembekezo cha banja lapamwamba ndi lotsogola komanso latsogolo lowala. -",SOCIAL ISSUES -ID_BQeitykl,"Papa Apemphelera Mtendere Wolemba: Thokozani Chapola .jpg 308w"" sizes=""(max-width: 300px) 100vw, 300px"" />Papa: Zidani zimadzetsa nkhondo Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Francisco wapempha anthu kuti apemphelere mtendere mmaiko kuti zidani zomwe zimadzetsa nkhondo, zisamakhalepo. -Papa amalankhula izi lachitatu kwa anthu omwe anasonkhana pa bwalo la St. Peters Square ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Papa wapereka pempholi pamene dziko lapansi, lamulungu likudzali pa 1 September, lidzakhala likukumbukira kuti patha zaka 80 tsopano, nkhondo yachiwiri ya padziko lonse chichitikireni mchaka cha 1939. -Iye wati zidani zimadzetsa nkhondo, ndipo zotsatira zake zimakhala zoipa kwambiri monga imfa komanso kuwonongeka kwa zinthu. -Mchaka cha 1939, dziko la Germany linayamba nkhondo ndi dziko la Poland, zomwe zinachititsa kuti maiko a Britain ndi France alowelerepo polimbana ndi dziko la Germany, zomwenso zinayambitsa nkhondo ya padziko lonse, pambuyo pa nkhondo yoyamba ya padziko lonse yomwe inatha mchaka cha 1919. -",RELIGION -ID_BTUFGnmR,"Papa Wapempha Akhristu Akhale Odekha Mtsogoleri wa Mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisko wapempha akhristu kukhala odekha ndi oleza mtima. -Papa Francisko walankhula izi lachitatu kulikulu la Mpingo wa Katolika ku Vatican. -Iye wati kukhala wodekha kumabweretsa chiyanjano pakati pa anthu pamene mkwiyo umabala chisokonezo komanso kugawikana. -Pamenepa iye wapempha akhristu kukhala odekha, achifundo ndi achiyembekezo nthawi zonse. -Papa Francisko wati kukhala wodekha pamene zinthu zili bwino nkosavuta koma iye wati kukhala wodekha pamene zinthu zathina ndiye mayeso aakulu. -Pamenepa Papa Francisko wati Yesu Khristu ndiye chitsanzo cha munthu wodekha yemwe ngakhale adakumana ndi masautso aakulu adapitirira kukhalabe wodekha. -Mwazina papa wati anthu odekha amakhala ndi abwenzi ambiri kusiyana ndi anthu a mkwiyo choncho nkofunika kuti akhristu akhale anthu odekha ndi oleza mtima. -",SOCIAL -ID_BUYlagmI,"Boma ndi anthu a ku Cape Maclear Sakumvana pa Nkhani ya Malo a Hotela Wolemba: Thokozani Chapola Kusamvana kwabuka pakati pa boma ndi anthu a mmudzi wa Chembe mdera la Cape Maclear mboma la Mangochi pa nkhani ya malo amene pamangidwe hotela ya pamwamba (5-star hotel). -Izi zadziwika pa mkumano omwe akuluakulu a ku unduna wa zokopa anthu komanso khonsolo ya boma la Mangochi anachititsa pokumana ndi anthu a mderali ndi kuwafotokozera za chitukukochi. -Anthuwa anayankhula poyera kuti sakufuna kuchoka pa malowa kaamba koti pa umoyo wawo wa tsiku ndi tsiku amadalira mu nyanjayi ndipo apempha boma kuti ngati likufuna kumanga hotelayi liwonetsetse kuti isakhudze malo amene anthuwa akukhala. -Ifeyo tili ngati nsomba kungotichotsa kumadzi kuno kukatisiya ku mtunda basi pompo tifa. Ife sitikukana chitukuko chifukwa ndi chinthu chabwino ndipo chizapindulira ife tomwe koma chomwe tikupempha ndi chakuti asatisamutse kuno. Iwowo ngati akufuna kumanga hotel yo amange koma awonetsetse kuti isakhudze anthu ammudzife, anatero Richard Zatha yemwe ndi mmodzi mwa mzika za derali. -Pamenepa iwo apempha akuluakuluwa kuti abweretse chitsanzo cha maonekedwe a hotelayi (Sketch map) komanso mulingo wa malo amene itenge. -Tawauza kuti atiuze kukula kwa malo amene akufuna akanika kutero ndiye chimene tawapempha ndi chakuti akamazabweranso ulendo wina azabweretse maonekedwe a hotela imeneyi kuti idzakahala yowoneka bwanji komanso kuti izafuna malo aakulu bwanji kuti tidziwiretu ngati itakhudze anthu a mdera lino, anatero Zatha. -Koma polankhulapo pakutha pa msonkhanowu, bwanamkubwa wa boma la Mangochi, mbusa Moses Chimphepo wati ndi okondwa kuti anthu a mderali atulutsa madandaulo awo ndipo awonetsetsa kuti achite monga momwe anthuwa akufunira. -Chimene chandisangalatsa ndi chakuti anthu a kuno chitukukochi sakuchikana koma sakufuna kuti project imeneyi iwachotse ku dera kuno. Pamene tisanamvetsaetsane ndi pa kukula kwa malo omwe akufunidwawo ndiye zimenezo tidikira akatswiri abwere azayeze malo amene afunidwewo ndipo ndi pamene tizawadziwitsenso, anatero mbusa Chimphepo. -Ntchito ya ngati yomweyi inakanikanso mzaka za pakati pa 2013 ndi 2015 pamene kampani ya MotaEngil imkafuna kumanga hotela yapamwamba ku Monkeybay mdera la Masasa kaamba koti sanamvane maganizo ndi eni derali. -",SOCIAL -ID_BWHxEhqN,"Chipani Cha Poverelle Chadandaula Ndi Kuchepa Kwa Asisteri Wolemba: Sylvester Kasitomu -content/uploads/2019/09/poverelle.jpg 365w"" sizes=""(max-width: 770px) 100vw, 770px"" />Ena mwa asisteri a chipani cha Poverelle Chipani cha asistere cha Poverelle loweruka lapitali chapempha makolo a mpingo wakatolika mdziko muno kuti alimbikitse ana awo moyo wamapemphero kuti akhale atumiki ochuluka komanso odalilika mu mpingowu. -Sister BABLA BIMA omwe ndi mkulu wachipanichi mdziko muno anena izi unachitikira Ku parish ya St. Francis Mikoke mu dayosizi ya Dedza pamwambo olandira sister Eurita Kapolo kuchipanichi. -Sister Bima (kumanzere) ndi Sister Eurita kapolo yemwe walowa kumene mchipanichi Iwo ati ndi okondwa kaamba koti chipani chawo chawonjezera mtumiki mmodzi patsikuli zomwe ndizonyaditsa kwambiri maka pano pamene chipanichi chiri ndi asisitere ochepa. -Ife ndife okodwa kuti lero tawonjezera mtumiki muchipani chathu tipemphe makolo kuti alimbikitse ana awo kuti nkhani za chiitanidwe cha mumpingo ngati ichi, anatero Sister Bima. -Mwambowu womwe unasonkhanitsa atumiki komanso akhristu eni ake mu mpingowu unayamba ndi nsembe ya misa yomwe anatsogolera ndi Bambo Philip Mughogho omwe amatumikira mu dayosiziyi. -",RELIGION -ID_BXJbeChL," Akwiya ndi bungwe la MEC Mpungwepungwe umene ukuchitika kubungwe loyendetsa zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) wakwiyitsa zipani zotsutsa komanso omenyera ufulu omwe apempha kuti zinthu zikonzedwe msanga kubungweli kuti ntchito yochititsa zisankho isaime chifukwa kutero nkuphwanya ufulu wa anthu wosankha atsogoleri awo. - Mneneri wa chipani cha Peoples Party (PP) Ken Msonda, komanso wa chipani cha UDF Ken Ndanga kudzanso mkulu womenyera ufulu wa anthu, Unandi Banda, apempha bungweli kuti likonze zinthu msanga kuti zipani zonse zikhale ndi chikhulupiriro pa bungweli. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Msonda: Sitikukondwa nazo zimezi Ndemanga za akuluakuluwa zikudza pamene kubungweli kwachitika zingapo monga kulephereka kwa zisankho zachibwereza mmadera asanu; kusokonekera kwa ndalama; kutumizidwa kutchuthi kwa akuluakulu ena a bungweli mokakamizidwa; komanso pamene bungweli likutha masiku opanda wapampando chimwalirireni mwadzidzidzi amene adali mtsogoleri Maxon Mbendera. - Msonda adati zomwe zikuchitika ku MEC zikuonetseratu kuti bungweli silikugwira ntchito mokomera zipani zotsutsa. - Kutumiza ogwira ntchito ena kutchuthi ndi nkhani yabwino, chifukwa tikufuna tidziwe momwe ndalama [zoposa K15 miliyoni] zidasowera. Koma vuto lathu ndi kuimitsa zisankho [zapaderazi] kuti zisachitike. - Ife sitikukondwa nazo, zikuonetseratu kuti bungweli likunjenjemera ndi boma. Ichi nchipongwe kuti zisankho zapadera zisachitike. Tadandaula nazo, adatero Msonda. - Iye adati kusachititsa zisankho zapaderazi ndi kuwaphwanyira ufulu anthu a maderawo chifukwa ntchito zachitukuko komanso zakumtima kwawo sizingapherezere kaamba kosowa wokatula nkhawa zawo ku Nyumba ya Malamulo kapena kukhonsolo. - Naye Ndanga adati chikuwadandaulitsa iwo si kuimitsidwa kokha kwa zisankho chachibwereza, koma kuti izi zingakhudze chisankho cha 2019. - Ntchito yochititsa chisankho simangochitika tsiku limodzi, ndi ndondomeko yomwe imachitika kwa nthawi yaitali. Nanga poti anthu ena kulibeko, ntchito igwirika bwanji? Izi tikudandaula nazo, adatero Ndanga. - Mogwirizana ndi akulu a zipani ziwirizi, Banda adati kutumizidwa kutchuthi kwa akuluakulu ena komanso kusowa kwa mtsogoleri wa bungweli ndi nkhani yaikulu komanso yodandaulitsa. - Mwachidule, izi zikutanthauza kuti tilibe bungwe loyendetsa zisankho. Bungweli limakhalapo ngati lili ndi mtsogoleri komanso ena omuthandizira. Ndiye bungwe lilipo? akudabwa Banda. - Koma mkulu wa nthambi yoona za chuma kubungweli, Linda Kunje, akuti anthu asadandaule chifukwa zonse zilongosoka. - Palibe chovuta ndipo zipani zisadandaule, adatero Kunje. - Malamulo a zisankho amati pasadutse miyezi itatu dera lisadachititse chisankho chopeza mtsogoleri chichokereni kapena chimwalirireni mtsogoleri amene adalipo. Kunje aadati akudziwa za izi komabe sangachitire mwina. - Inde taphwanya lamulo koma sitingachitire mwina chifukwa pali zifukwa zomveka zomwe zatilepheretsa kuchititsa zisankhozi, adatero Kunje. -",POLITICS -ID_BesFEpeJ," Tinkaimba limodzi kwaya Mdalitso suoneka pakudza munthu umangozindikira walandira mphatso koma osadziwa kuti yachoka kuti malingana ndi ntchito zomwe ukuchita monga momwe a mvula zakale adanenera kuti ntchito iliyonse ili ndi mphotho yake. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kudzipereka komwe adachita Joseph Kaluwa ndi Victoria Mdala Kaluwa mchaka cha 2014 posankha kutumikira Mulungu mnjira ya kwaya patchalitchi ya mpingo wa chikatolika wa Don Bosco ku Lilongwe kudawalunjikitsira kumoyo wina wopambana. - Awiriwa akuti amaimba kwaya limodzi ndipo kenako adagwa mchikondi atakhutitsidwa kuti iwo adalengedwa kuti adzakhale limodzi ngakhale kuti adabadwira ndi kukulira mbali ziwiri zosiyana za dziko lino la Malawi. - Joseph ndi Victoria tsiku la ukwati wawo Ndinkasangalala tikamaimba ndipo ndikamamva mawu ake a nthetemya. China chomwe chidanditenga mtima nchakuti amakonda kupemphera ndi kutumikira kutchalitchi, adatero Joseph. - Iye adati adayesetsa kuti awiriwa akhale pachinzake cha mchimwene ndi mlongo kwa miyezi yokwana 6 ndipo ataona kuti ena akhoza kungobwera nkuphumitsa adaganiza zomasuka ndipo mwa mphamvu ya Mulungu yomwe idawakumanitsa zinthu zidatheka. - Joseph adaonjeza kuti panthawiyo nkuti atangomaliza maphunziro ake a zowerengera ndalama koma asadayambe ntchito ndipo Victoria adali akadali pasukulu koma iwo sadawerenge izi pozindikira kuti Mulungu adzawatsogolera. - Tidalimba mtima ndipo tidasangalala kuti makolo ndi abale athu adatithandiza kwambiri mpaka tidapanga chinkhoswe ngakhale kuti chidali cha mnyumba koma pambuyo pake tidamanga ukwati woyera omwe tidakadalitsira ku Tchalitchi ya Don Bosco pa 29 September 2015, adatero Joseph. - Victoria adati sadalabadire zoti panthawiyo Joseph samagwira ntchito iliyonse chifukwa iyeyo adakonda munthu osati chuma ndipo adali wokondwa kwambiri makolo ake atavomereza chibwenzicho. - Iye adati ali ndi loto limodzi lokhala pa banja la ulemu ndi lowopa Mulungu monga momwe zilili pano.n Pemphero langa ndilakuti zipitirire monga momwe zilili pano. Ndili pabanja lokoma kwambiri ndipo ndimakonda mwamuna wanga kwambiri ndi ana anga atatu, adatero Victoria. - Joseph amachokera ku Nthalire mboma la Chitipa ndipo pano akugwira ntchito ku nthambi yolondoloza za momwe ndalama zikuyendera ya Financial Intelligence Unit ndipo Victoria amachokera kwa T/A Kwataine ku Ntcheu ndipo akugwira ntchito ku nthambi ya za nkhalango mboma. -",SOCIAL ISSUES -ID_BjPzhZzL," Uve ndi gwero la linyonyo Mkulu wa bungwe la Heart to Heart Foundation(HHF) mboma la Machinga Derlings Phiri wati gwero la matenda a linyonyo ndi uve. - Malingana ndi Phiri, linyonyo ndi matenda a maso omwe munthu akalekerera kwa nthawi yaitali amayambitsa khungu. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kusamba kumaso ndi sopo kumathandiza kupewa linyonyo Iye adafotokoza kuti kukanda kapena kugwira mmaso ndi mmanja mosatsamba kumaika maso pa chiopsezo cha linyonyo chifukwa mmanja mwa uve mumakhala tizilombo tingonotingono toyambitsa matendawa. - Ndi bwino kuti nthawi zonse anthu azisamba mmanja ndi sopo akachoka ku chimbudzi, akamaliza kusintha ana matewera komanso akagwira chinthu china chilichonse asanagwire mmaso mwao, adatero Phiri. - Mkuluyu adati anthu akaona zizindikiro za matendawa monga kutuluka misonzi pafupipafupi, kuyabwa, kufiira maso ndi zizindikiro zina azithamangira ku chipatala kuti akapimidwe ndi madotolo. - Osathira mankhwala a zitsamba mmaso chifukwa zina zimakhala dziphe zomwe zikhoza kuononga maso, adatero mkuluyu. - Phiri adati ngakhale linyonyo limagwira munthu wina aliyense, limayala maziko kwambiri pa ana. - Iye adati izi zimakhala chomwechi chifukwa ana nthawi zambiri amasewera pa fumbi ndi malo ena omwe amakhala ndi tizilombo toyambitsa matendawa makamaka ngati sakumbukira kusamba mmanja asadakande mmaso. - Ndi udindo wa makolo kuphunzitsa ana kuti azikupewa kukanda mmaso ndi mmanja mwa uve kuti linyonyo litheretu mdziko muno, adatero mkuluyu. - Phiri adaphera mphongo potsindika kuti munthu wina aliyense azisamba kumaso ndi sopo akangozuka chifukwa manthongo amaitana tizilombo toyambitsa linyonyo. -",HEALTH -ID_BkesJvZX,"Bishop Tambala appeals for concerted efforts for unity by all pastoral agents. -By: Judith Sonkho Bishop of Zomba Diocese, Rt. Rev. George Desmond Tambala, has urged all groups discharging pastoral duties in the diocese, to be united in all areas for the benefit of the church. -Rt. Rev. Tambala was speaking at Zomba Cathedral during the feast of Presentation of the Lord and the commemoration of World Day of Consecrated Life. -Bishop Tambala said, among others, unity brings in effectiveness in all missions of the church. -Rt. Rev. George Desmond Tambala Bishop of Zomba Diocese There is strength in unity, it contributes in the effectiveness of all missions of the church by bringing together your resources, talents and gifts, the church benefits a lot. Bishop Tambala said. -Commenting on what the Bishop said, Fr. Harvey Chikumbu of the Capuchin, echoed that unity was brought by Jesus Christ himself during the time he was leaving his disciples, he advised them to be one, meaning unity, therefore, the church has to emulate it. -Unity was brought by Jesus Christ himself during the time he was leaving his disciples, he advised them to be one, meaning unity, therefore in the Catholic church we have different charisms that have to be shown in different areas. There are different orders in the church, some are working in hospital, schools and some are working hand in hand with the people in the field, therefore all these have different works in the church and at the end all these become one which is the body of Christ. Concluded Fr Chikumbu The eucharist celebration mass brought together all the pastoral agents in the diocese and celebrates their unity. -",SOCIAL -ID_BqchTGxj," Boma latipaka mafuta pakamwa Ogwira ntchito mboma ena ati boma lawapaka mafuta pakamwa powalonjeza kuti malipiro awo akwera ndi K61 pa K100 iliyonse kuyambira mwezi wa March chifukwa malipirowo sanakwere monga boma lidalonjezera. - Iwo auzaTamvanimsabatayi kuti ena malipiro awo akwera pomwe ena sadakwere. Iwo atinso ngakhale magiledi afanana koma kakwezedwe kakusiyana pomwe ena adakaphulabe njerwa zamoto. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Boma ndi anthu ogwira ntchito mbomawa adagwirizana za malipirowa mmwezi wa February chaka chino pomwe antchitowa adachita zionetsero sabata ziwiri pokakamiza boma kuti lisunthe malipiro awo. - Iwo amati bomali likweze ndi K67 pa K100 iliyonse koma boma lidati likwanitsa kukweza ndi K61. Mgwirizanowo udati omwe amalandira ndalama zochepetsetsa ndiwo alandire K61 ndipo nambalayo izichepa mpaka kufika pa K5 kwa bwana kwambiri mboma. - Mphunzitsi wina yemwe ali mgiledi L-4 kusukulu ina mboma la Ntcheu wati kumeneko aphunzitsi adakhalirana pansi kuti aone momwe alandirira malipiro. - Amene talandira bwino ndi ife a giledi L-4. Giledi imeneyi ndiyo yotsikitsitsa kwa aphunzitsi. Malipiro athu akwera ndi K2 000 pomwe ena asintha ndi K500 ena sadawawonjezere kalikonse. - Omwe talandira bwinofe ndi amene tikulimba ndi ntchito chifukwa tikutengedwa kuti tikulandira bwino kusiyana ndi anzathu. Maphunziro asokonekera kale, nthawi zonse tikungokambirana zimenezi kusiya kuphunzitsa, adatero mphunzitsiyo yemwe ankalandira K29 000. - Ogwira ntchito kuchipatala akuti malipiro a ena akwera pomwe ena adakali pakale. - Mu giledi yathu timalandira K26 000 koma pano ena zawayendera pomwe alandira K34 000 koma ine palibe chasintha. Tikusowa kuti tifunsa ndani, adatero wina. - Malinga ndi wapolisi wina, wapolisi yemwe amalandira ndalama zotsikitsitsa ndiconstableyomwe ndi K32 000. Malinga ndi kusintha kwa malipiro maconstableena awakwezera ndi K1 000. - Zikuvuta kuzimvetsa, palibe akwezapo apa chifukwa momwe zinthu zakwerelamu sangakweze malipiro ndi K1000. Moyo wamavuto ukupitiriza ndipo izi sizichepetsabe mchitidwe wa ziphuphu pakati pa apolisi, adatero wapolisiyo akuvomerezana ndi wapolisi wina yemwe amati malipiro ake sadasinthe. - Koma kwa mamesenjala zinthu akuti zili bwino pomwe aona ulemerero ndi kukwera mtengo kwa malipiro awo. Ena omwe tidacheza nawo ku depatimenti yoona zolowa ndi kutuluka ya Immigration adati malipiro akwera kuchoka pa K19 000 akadulidwa msonkho kufika pa K31 000. - Ayi bolani kusiyana ndi poyamba, adatero mesenjala wina akugula mandasi kumeneko. - Koma mkulu wa bungwe loona ufulu wa anthu ogwira ntchito mboma la Civil Servants Trade Union (MCTU), Elijah Kamphinda Banda sadakane kapena kuvomereza za nkhaniyi ponena kuti mgwirizano omwe anthuwa ndi boma adapanga ukuwonedwabe. - Bvutoli litha kukhala loona poti makonzedwe ake anali othamanga kwambiri poganizira za ntchito zomwe zidaima [pomwe timakakamiza boma kuti likweze malipiro]. Komabe pokambirana mbali zonse zidagwirizana kuti wolandira K18 000 adutse pa K29 000 ndipo izi zidachikadi. - Panopa zokambirana zili mkati malingana ndi mgwirizano wa mbali ziwirizi kuti pofunuka kuthetsa zolakwika za malipirowa kuti mu July adzakhale atsopano, adatero Kamphinda. - Iye adafotokozapo momwe kuwonjezerako kudachitikira. Mwachitsanzo wolandira zochepa adaonjezeredwa ndi K11 000 kutanthauza kuti mwa ndalama zimenezi K3 300 yapita ku msonkho ndipo munthuyu watsala ndi K7 700 basi. Ndi chifukwa timanena kuti ndife akapolo a msonkho. - Iye adatinso bungwe lawo lidzanena chomwe lingachite ngati zokambiranazi sizingathe bwino potsindika kuti pofika July zonse zikhala zitayera. - Mneneri wa boma, Moses Kunkuyu wati oimira anthu ogwira mbomawa omwe amakambirana ndi boma amayenera kufotokozera anthu awo za momwe malipirowo akhalire asadayambe kusangalala kuti malipiro akwera. - Omwe amayenera kulandira K61 ndi omwe akulandira ndalama zochepetsetsa. Malipirowo amanka nasintha malinga ndi giledi yomwe munthu ali. Ngati anthu aona kuti malipiro asintha asadabwe ndizo tidagwirizana, adatero Kunkuyu. - Koma pankhani yoti ena akulandira malipiro osiyana koma giledi imodzi iye adati: Imeneyo ndiye yoyenera kukhalira pansi ndikuona kuti pavuta ndi pati. Anthu omwe amaimira anthuwa bwezi atabwera ndi nkhaniyi ndikupeza pomwe padakhota kuti zotere zichitike. -",POLITICS -ID_BsrunxMC,"Navitcha Alonjeza Kufufuza Chiwembu cha Mayi Wachialubino ku Mzimba Nduna yoona zoti palibe kusiyana pakati pa amunandi akazi Mai Mary Thom-Navicha ati achita chotheka kuti anthu omwe adachitira chiwembu mayi wa khungu la chi alubino ku Mzimba kuti alandire chilango chokhwima. -Sitisekelera mchitidwewu-Navicha A Navitcha awuza Radio Maria Malawi kuti padakalipano unduna wawo mogwirizana ndi magulu ena okhudzidwa akuchita chotheka kuti mayiyu athandizidwe. -Anthu ena achipongwe adadula zala zamayiyu yemwe ndi wakhungu la chi alubino. -Ndikufuna ndinene kuti ife sitisekerera aliyense yemwe akuchitira nkhanza anthu akhungu la chialubino kuti onnse akapezeka tiwamanga kuti alandile chilango kaamba koti akuchitazi nzoipa kwambiri kwa anthuwa, antero mayi navitcha. -Pamenepa iwo ati ndi udindo wa aliyense mdziko muno kuteteza anthu akhungu la chialubino kuti umoyo wawo usakhale pachiopsezo chofuna kuphedwa ndi anthu ena a nkhanza. -",SOCIAL -ID_BuePTeaB," Malawi ali mumdima wa dzaoneni Dziko la Malawi laona mdima womwe sudaonekepo chilandirireni ufulu wodziyimira palokha. Madera ena akukhala masiku awiri magetsi osayaka. Kwina, ndiye mpaka kumatha masiku atatu. Akangoyaka, pena sakumatha ola upeza azima kale. - Ophunzira, eni makampani, zipatala, komanso zigayo akubuula mumdima wa ndiweyani. Chipulumutso sakuchiona. Ngakhale zikumveka kuti kukubwera majeneleta, Amalawi akuda nkhawa chifukwa mitengo ya magetsi nawo akuti idzakwera. Mtendere sukudziwika tsiku lomwe ukudza. -",OPINION/ESSAY -ID_BwdwLakr," Nkhoma yakhumudwitsa DPP, UTM Zipani za Democratic Progressive Party (DPP) ndi UTM zati zakhumudwa ndi kalata yomwe Sinodi ya Nkhoma ya mpingo wa CCAP yatulutsa sabata yatha. - Kalatayo, yomwe siidatchule dzina la mtsogoleri aliyense, ikufotokozera Akhristu ampingowo munthu woyenera kudzamuvotera. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kaliati: Nkhoma yalakwa Kalatayo ikuti mtsogoleri woyenera kumuvotera ndi yemwe ali wodzadzidwa ndi Mzimu Woyera, wangwiro, wokonda chitukuko, wosasankha anthu potengera mitundu yawo, komanso yemwe ali ndi chidwi chothana ndi katangale. - Nduna yofalitsa nkhani, Henry Mussa, adati mpingowo usaiwale kuti mmbuyomu nawonso udakhudzidwa ndi nkhani za ziphuphu ndi katangale. - Mchaka cha 2014 ena mwa ogwira ntchito ku Sinodi ya Nkhoma adanyambita K61 886 389.11 ya ntchito zachitukuko. Boma la America ndilo lidapereka ndalamazo kudzera bungwe lake la chitukuko la United States Agency for International Development (USAaid). - Mlembi wa Nkhoma pa nthawiyo, mbusa Vasco Kachipapa, adavomera kuti zinthu zidalakwika ndipo Sinodiyo idabweza ndalamazo. - Membala wa mpingo kapena chipembedzo chilichonse chili ndi ufulu wopikitsana nawo pa mpando uliwonse wa ndale. Choncho nkulakwa kuti mpingo uzisiyanitsa anthu kuti ena ndiwoyera kuposa anzawo, kalata yomwe boma latulutsa ndipo yasayinidwa ndi Mussa yatero. - Ndunayi idati mfundo za Sinodiyo zangokolanakolana mkalatayo. - Naye mlembi wa UTM, Patricia Kaliati, adati zomwe yachita Sinodiyo pouza mamembala ake kuti atsogoleri ena ndi woyera poyerekeza ndi anzawo nkulakwa, komanso nzogawanitsa anthu. - Tikayamba kufukulana, kodi pakhala zabwino? Mtsogoleri aliyense kuti tiyambe kumuunika mbiri yake, kodi woyera mtima apezekapo ngati momwe ikulankhulira Sinodiyo? Zinazi tiyeni tiziweruza ndi mtima wangwiro, adatero Kaliati. - Iye adati Sinodi ngati mpingo idayenera kuuza nkhosa zake kuti zisafooke mmapemphero, kupembedzera dziko lino kuti zisankho zidzayende bwino osati kubzala mbewu zamipatuko mitima mwawo. - Mkalata yake Sinodi ikuti boma silikuonetsa chidwi pofufuza kuphedwa kwa mnyamata wa ku Polytechnic Robert Chasowa, mmodzi mwa akuluakulu a Anti-Corruption Bureau (ACB) Issa Njauju ndi Buleya Lule yemwe amakhudzidwa ndi nkhani yodzembetsa mwana wachialubino. - Mbusa wamkulu mu Sinodiyo, mbusa Bizwick Nkhoma, adati mpingo wake umalembera Akhristu ake kalatayo osati chipani chilichonse. Choncho sangayankhe pa zomwe anthu kapena chipani chilichonse chikulankhula. -",POLITICS -ID_BxXcyHsk," Mafumu a ku Zambia akulowerera kwa Mkanda Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Pamene nkhani ya mpungwepungwe wa nyanja ya Malawi pakati pa dziko lino ndi la Tanzania ili mkamwamkamwa, nawo mafumu ena a dziko la Zambia ali pakalikiriki kugawira anthu awo malo mbali ya dziko lino kwa mfumu yaikulu Mkanda mboma la Mchinji. - Malinga ndi mfumu yaikulu Mkanda, mkangano wa malo kumalire a dziko lino ndi Zambia udayamba zaka za mma 1970. - Mkanda adauzaTamvanimsabatayi kuti kuchokera mzakazi kumaloku kwakhala kukufika akuluakulu a boma ochokera ku Chipata mdziko la Zambia, Blantyre ndi Lilongwe kukakambirana zothana ndi mpungwepungwewu. - Mchaka cha 1998 kapena 1999 kudabwera anthu aboma kudzakambirana, koma vutoli likadalipo ndithu; akugulitsa malowa ndi Chanje komanso Mkandamateyo yemwe ndi mwana wa a agogo yemwe adatsalira ku Zambia nthawi ya chitaganya cha Rhodesia ndi Nyasaland, idatero mfumuyi. - Iyo idati mfumu Chanje yalowerera maesiteti ochulukirapo a Mpale, Chimwamkango, Chimwemwe, Mthyolasenje ndi Chankhungu pomwe Mkandamateyu amamvetsa ndi kusiya kulowereraku akauzidwa kutero. - Kuno milandu ya malo simatha, timangokhalira kukangana ndi anzathu a ku Zambia omwe ativutitsa kwabasi, iwowa sakulemekeza mabikoni omwe adaikidwa kumaloku, Mkanda adatero. - Iye adati izi zakhudza anthu ake omwe akusowa malo olima. - Polankhulapo pankhaniyi, DC wa boma la Mchinji, Yamikani Chitete, adati ofesi yake yakhala ikulandira madandaulo kuchokera kwa eni maesiteti omwe alowereredwawa. - Mwezi wa May kunabwera anthu kudzadandaulanso za nkhaniyi ndipo tinawauza kuti tifikako mavoti a patatu akadutsa, choncho ine ndi anzanga a ku Chipata tipitako Lachisanu [dzulo], Chitete adatero. - Bwanamkubwayu adati mmbyomu kumaloku kudapitidwanso pamodzi ndi bwanamkubwa wa boma la Chipata ndipo atawalankhula anthuwo adachoka mokakamizidwa ndi apolisi a dzikolo. -",POLITICS -ID_BzhsGblk,"Chimulirenji Apempha Boma, Mipingo Ziyendere Limodzi Wolemba: Thokozani Chapola /wp-content/uploads/2019/09/chimulirenji.jpg"" alt="""" width=""456"" height=""340"" />Wapempha mgwirizano wa boma ndi mipingo-Chimulirenji Wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino EVERTON CHIMULIRENJI wati boma ndi mipingo zikuyenera kugwirana manja potukula dziko lino. -CHIMULIRENJI amalankhula izi lero ku St. Lukes College of nursing ku MALOSA mboma la ZOMBA pa mwambo wopereka ma diploma a unamwino komanso uzamba kwa anthu okwana 176 omwe atsiriza maphunziro awopa college-yi. Iwo ati boma liwonetsetsa kuti ophunzira omwe akutsiriza maphunziro awo azipeza ntchito mosavuta. Ubale wa boma ndi mpingo ndi wa kalekale ndipo ndi omwe amatithandiza kukwaniritsa masomphenya athu ena. Choncho tikupempha kuti ubale umenewu upitilire kuti chitukuko chipite patsogolo, anatero a Chimulirenji. -Mmawu ake bishop wa Anglican mu dayosizi ya Uppershire BRIGHTON MALASA wati ali ndi chikhulupiliro kuti anamwino ndi azamba atsopanowa akagwira ntchito yawo moyenera. -Tawaphunzitsa mokwanira komanso moyenera ndipo ndi chiyembekezo chathu kuti akagwira ntchito ytawo moyenera mmadera muli monse momwe akuyembekezeka kukagwiramo ntchito, anatero bishop Malasa. -",POLITICS -ID_CFMmzyfT," Afuna chitukuko chofanana mmadera a aphungu Ntchito za chitukuko mmadera oyimiriridwa ndi aphungu a ku Nyumba ya Malamulo chiyamba kufanana tsopano ntchito yodulanso malire ikachitika. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Bungwe loyanganira zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) lati ntchitoyi tsopano ikungodikira katswiri wochokera kunja yemwe adzaigwire. - Zonse zatheka tsopano tikungodikira katswiri yemwe achokere kunja kudzagwira ntchito yodulanso malirewa. Katswiriyu sitikumudziwa koma atumizidwa ndi akuluakulu a bungwe la Commonwealth, chidatero chikalata chomwe bungweli lidatulutsa. - Mneneri wa bungwe la sisankho mdziko muno, Sangwani Mwafulirwa, adati kudulanso malirewa kuthandiza kuti aphungu onse 193 azikhala ndi madera ofanana komanso chiwerengero chofanana cha anthu. - Madera ena pakalipano ndi aakulu kwambiri pomwe ena ndi aangono kwambiri ndiye poti aphungu amagwira ntchito imodzi, tikufuna kuti madera awo akhale ofanana kuti ntchito ikhalenso chimodzimodzi, adatero Mwafulirwa. - Iye adati mwachitsanzo dera la chigawo cha pakati mboma la Lilongwe ndicho chili chachikulu kwambiri ndi anthu oponya voti 126 115 pomwe dera la chilumba cha Likoma ndicho chochepetsetsa ndi anthu ovota 6 933 basi. - Ngakhale pali kusiyana kotereku ndalama za chitukuko zomwe aphungu amalandira zotukulira madera awo zimakhala chimodzimodzi kutanthauza kuti ndalama zomwezo kwina zikuthandiza anthu ochuluka kuposa kwina. - Ngakhale zinthu zili choncho, palinso nkhani yosintha ndondomeko ya kayendetsedwe ka chisankho yomwe kauniuni wa malamulo akale adachitika ndipo komiti yomwe imachita kauniuniyu idatulutsa kale zotsatira zake. - Imodzi mwa mfundo zikuluzikulu mndondomeko yatsopanoyi ndi yakuti aphungu asamakhale ndi malire koma kuti boma lililonse lizikhala ndi chiwerengero cha aphungu potengera chiwerengero cha anthu mbomalo. - Mwafulirwa adati bungwe la MEC silinganenepo kanthu pa za tsogolo la ntchito yodulanso madera a aphungu potengera malamulo atsopanowa pokhapokha nthambi ya zamalamulo idzanene mfundo yomaliza. - Nzoonadi, ndondomeko yatsopanoyi idapangidwa koma sidaperekedwe kunthambi ya zamalamulo (Law Commission). Zonse zidzidziwika nthambiyi ikadzanena maganizo ake. Panopa tiyeni tibatsata zomwe zilipo, adatero Mwafulirwa. -",POLITICS -ID_CGoIjYvT,"Muluzi Wamema Anthu AKu Machinga Adzavotere Mutharika Mtsogoleri wa chipani cha United Democratic Front (UDF), Atupele Muluzi wapempha anthu a mboma la Machinga kuti adzavotere Professor Peter Mutharika pa chisankho cha president chomwe chikuyembekezeka kuchitika pa 23 mwezi uno. -Muluzi pa msonkhano wokopa anthu Muluzi walankhula izi pa misonkhano yake yokopa wanthu yomwe wachititsa mbomalo. Iye wati anthu a mbomalo akuyenera kudzavotera mtsogoleri wa mu mgwilizano-wu kaamba koti ndi amene ali ndi kuthekera kothandiza pa ntchito zolimbimbikitsa ufulu weniweni wa demokalase ndi chitukuko cha dziko lino. -Mwa zina pa misonkhano-yi a Muluzi anapita ndi kukayendera mnyamata amene anavulala pa chipolowe chomwe chinachitika mbomalo, pomwe anthu ena mbomalo anatsekera njira ndi kuyamba kulimbana ndi mtsogoleri wa chipani cha UTM, Dr. Saulos Chilima kuti asadutse mdelaro. -Pamenepa Muluzi wapempha apolisi kuti afufuze bwino pa za momwe apolisi a zachitetezo cha Dr. Chilima yemwe ndi wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino, anagwilira ntchito zawo zokhazikitsa bata pa malowa. -",POLITICS -ID_CHBEkcox,"Papa Akana Kugona Hotela Yodula ku Mozambique Wolemba: Thokozani Chapola 9/06/Pope-in-Romania.jpg 301w"" sizes=""(max-width: 526px) 100vw, 526px"" />Papa pa ulendo wake wa mmbuyomu Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse, Papa Francisco akuti wakana kukakhala ku hotela yapamwamba kwambiri paulendo wake wamasiku atatu ocheza mdziko la Mozambique mwezi ukudzawu. -Wailesi ya Vatican kulikulu la mpingowu, yagwira mau a Bishopu Antonio Juliasse Ferreira Sandramo wakulikulu-lo, yemwe wanena kuti mtsogoleri wa mpingo wakatolikayu, wakana ndandanda wa mahotela a pamwamba omwe akulukaulu omwe akuyendetsa dongosolo laulendowu mdziko la Mozambique, anatumiza ku likululo kuti nthumwi za papa pa ulendowu zisankhe, ndipo ati Papa, sakufuna malo apamwamba kwambiri. -Papa akuyembekezeka kukayendera dziko la Mozambique kuyambira pa 4 mpaka pa 6 mwezi wa mawa. -",RELIGION -ID_CIPWPAkN,"Bwanankubwa wa Boma la Chitipa Wamwalira ndi COVID-19 Bwanamkubwa wa boma la Chitipa, Humphreys Kapalamula Gondwe wamwalira kaamba ka nthenda ya COVID-19. -Mneneri wa mu unduna woona za maboma aangono ndi chitukuko cha madera akumidzi Mushawase Mughogho watsimikiza za nkhaniyi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Iye wati thupi la bwanamkubwayu layikidwa kale mmanda madzulo a lero ku Zolozolo mu mzinda wa Mzuzu. -A Humpreys Gondwe amwaliradi ndi Coronavirus koma zambiri zinenedwabe. Padakalipano malirowo ayikidwa lero lomwe ku Zolozolo motsatira ndondomeko za chipatala, anatero Mughogho. -Pali chiopsezo kuti ma ofesi a bwanankubwayu atha kutsekedwa kuti muthiridwe mankhwala othandiza kupewa kachilombo ka Coronavirus. -Izi zadza pamene patsala masiku ochepa chabe kuti kuchitike chisankho cha mtsogoleri ndipo ma ofesi a bwanamkubwa mboma lililonse amayenera kugwiritsidwa ntchito powerengera ma voti. -",HEALTH -ID_CLayVWos," NGAMBA IOPSEZANSO CHAKA CHINOUNDUNA Chaka chatha kudali kakasi pankhani ya ulimi mvula itadula pomwe mbewu zambiri, maka chimanga, zimamasula ndipo izi zidachititsa kuti alimi ambiri asakolole mokwanira moti pano ena njala idalowa kale. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Vutoli lidagwa kaamba ka mvula ya njomba, makamaka potsatira kusintha kwa nyengo, ndipo unduna wa zamalimidwe, mthirira ndi chitukuko cha madzi wachenjeza kuti zomwe zidaoneka chaka chatha zingathe kuchitikanso chaka chino mmadera ena. - Mlimi kudandaula ndi kufota kwa mmera mmunda chaka chatha Undunawu wati potengera zomwe apeza a nthambi ya zanyengo, madera ena akhoza kulandira mvula yokwana pomwe ena ayi ndipo izi zikhoza kuchititsa kuti mvula idzadule msanga mmadera ena. - Polingalira kuti alimi ambiri amadalira ulimi wa mvula, undunawu wati alimi amalize msanga kukonza minda yawo kuti mvula ikangogwa adzabzale mbewu ndi mvula yoyambirira. - Pali chiyembekezo chakuti madera ena akhoza kulandira mvula yochepa, zomwe zingapangitse ngamba mkati mwa nyengo ya mvulayi komanso zikhoza kupangitsa kuti mvula isiye msanga, chidatero chikalata chomwe udatulutsa unduna wa malimidwe sabata yathayi. - Undunawu wati pofuna kuthana ndi vuto ngati lomwe lidaoneka chaka chatha mvula itadula mosayembekezera, alimi amalize kukonza minda yawo mwachangu. - Undunawu watinso alimi alingalire kubzala mbewu zocha msanga komanso atsatire njira ya kasakaniza ndi njira zamalimidwe zamakono zosunga nthaka, chinyontho ndi chonde monga kuphimbira nthaka. - Undunawu watinso pomwe ntchito zakumunda zikuyenda, alimi akangalikenso nkukolola madzi kuti ngati mvula ingadzadule mdera lawo, adzakhale ndi madzi okwanira a mthirira komanso omwetsa ziweto. - Polingalira za chakudya cha ziweto mtsogolo muno, undunawu wati alimi omwe ali ndi ziweto akumbukire kubzala nsenjere ndi mitundu ina ya udzu chinyezi chikakhathamira mnthaka kuti asadzavutike nyengo ya chilimwe. - Tikufuna alimi atsatire zimenezi kuti udindo wathu woonetsetsa kuti mdziko muno muli chakudya chokwanira ukwaniritsidwe. Chaka chatha alimi adadzidzimutsidwa chifukwa sadayembekezere zomwe zidachitika. - Si kuti tayamba izi chifukwa cha phunziro la chaka chatha, ayi. Tidayamba kalekale kulimbikitsa alimi kuti azikonzeka nthawi yabwino nkumadikira mvula kuti ikangogwa azithamangira kumunda kukabzala, adatero mlembi wamkulu muundunawu, Erica Maganga. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_CNHEyuNB," Boma litemera ziweto 10 000 Pofuna kuthana ndi mliri wa matenda a zilonda za m mapazi ndi mmkamwa a ngombe omwe agwa mboma la Chikwawa, boma lakonza zopereka katemera ku ziweto zoposa 10 000 mchigwa cha Shire posachedwapa. - Mlembi wa unduna wa zamalimidwe, ulimi wamthirira ndi chitukuko cha madzi, Erica Maganga, watsimikizira Uchikumbe kuti boma laitanitsa kale mankhwala a katemerayu kuchoka kudziko la Botswana. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Pakalipano mankhwala ali mnjira ndipo akhala akufika tsiku lina lililonse kuti ntchito yopereka katemera iyambike, adatero Maganga Lolemba. - Iye adati boma lachita machawi poitanitsa katemerayu pofuna kuti matendawa asafalikire mmadera ena komanso pofuna kuteteza ntchito zina za ulimi monga ulimi wa mkaka. - Boma lidakhazikitsa chiletso cha malonda a nyama ndi kutulutsa kapena kulowetsa ziweto mboma la Chikwawa zitatsimikizika kuti mbomali mudagwa mliri wa matendawa omwe pachizungu amati Foot and Mouth Disease. - Unduna wa zamalimidwe, ulimi wamthirira ndi chitukuko cha madzi udatsimikiza za mliriwu womwe akuti udasautsa pamalo ena osambitsirapo ngombe a Mthumba omwe ali mgawo loyanganira za ulimi la Mitole EPA. - Mchikalata chomwe Maganga adasayinira sabata yatha, undunawu udati chigodola cha ngombe ndi nthenda yovuta kwambiri ndipo imagwira ziweto monga ngombe, mbuzi, nkhosa ndi nkhumba komanso nyama zakutchire monga njati. - Potsirapo ndemanga pamliriwu, wachiwiri kwa mkulu woyendetsa ntchito za zaumoyo wa ziweto ndi ulimi wa ziweto, Dr Patrick Chikungwa, adati nthendayi ndi yowopsa kwambiri ndipo ngati yalekereredwa imafala msanga. - Nthendayi imafala kudzera mumpweya, kukhudzana kapena kudya msipu womwe uli ndi tizilombo (virus) toyambitsa matendawa, adatero Chikungwa. Adaonjezera kunena kuti anthunso atha kufalitsa tizilombo ta nthendayi kudzera mzovala kapena nsapato, koma adati alimi asade nkhawa chifukwa boma likuchita zothekera kuti nthendayi isafalikire madera ena. - Iye adati zizindikiro za nthendayi ndi kuchucha malovu, matuza mkamwa komanso pakati pa zikanamba za miyendo zomwe zimapangitsa kuti ngombe izivutika poyenda. - Ngati mlimi aona zizindikirozi, chomwe ayenerea kuchita nkupatula ziweto zodwalazi kuti zisakhudzane ndi zimene sizinakhudziwe ndi nthendayi, Chikungwa adalangiza. -",FARMING -ID_COPLUDra," Msoliza, Kayuni share spoils Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ernest Msoliza and Osgood Kayuni fought to a draw in an eight-round welterweight bout at Obrigado Leisure Centre in Mzuzu on Saturday. - The Mzuzu-based boxer Msoliza failed to make use of home advantage against Kayuni who had an upper hand in the first three rounds. - Osgood Kayuni Backed by home support, Msoliza upped the tempo in the fourth round with a flurry of punches, but his seasoned opponent held. - Following Saturdays bout, Kayuni now has a record of 30 fights with 22 wins, lost five and three draws. - On the other hand, Msoliza has 11 fights with seven wins, two losses and two draws. - Speaking after the bout, Msoliza claimed he was robbed of victory The bout was good, but I am not happy with the results, I dominated most of the rounds, but I am surprised that the judges have settled for a draw. I have been robbed of victory, said Msosliza. - Msoliza Surprisingly, Kayuni also claimed to have been robbed. - I have been hearing that judges here favour Mzuzu-based boxers and I have proved it today. I just cant understand how they settled for a draw, this is not good for the sport, lamented Kayuni. - In supporting bouts, Laston Kayira beat Alexander Likande while Lomelu Mwakhwawa beat Wilfred Nyambose. Ruth Chisale defeated Violet Nyambose. - Joe Nyirongo who promoted the fights, said he was impressed with the performance and pledged to continue organising bouts in the city. - The fights went on well. I am happy with the results. I feel judges have the mandate to rule who has carried the day. I promise to continue supporting boxing. I am here to stay. I want to make sure that I assist the government in putting Malawian boxers on the global map, said Nyirongo. - Mzuzu district sports officer Olga Mshali said her office will make sure that boxing is supported just like any other sporting activity in the city. She then appealed to the corporate world to emulate what Nyirongo is doing in supporting boxing. -",SOCIAL ISSUES -ID_CPHbCdja,"Bishop Apempha Abwenzi a Amalitiri Akonde Masacramenti Wolemba: Thokozani Chapola /uploads/2019/09/bishop-stima.jpg 319w"" sizes=""(max-width: 459px) 100vw, 459px"" />Bishop Stima: Akhristu amayenera adziyeretse kuti alandire zaulere zochuluka Episcope wa dayosizi ya Mangochi ambuye Mortfort Stima alimbikitsa abwenzi a maritiri aku Uganda kuti akhale zitsanzo zabwino kwa ena pokonda moyo wa ma sacramenti. -Ambuye Stima alankhula izi lero (loweruka) pamene anatsogolera mwambo wa misa yothokoza Mulungu kaamba kowayendetsa bwino mamembala a bungwe la abwenzi a amalitiri aku uganda pa ulendo wawo wa mdziko la Uganda. -Iwo ati munthu amene amapita ku malo oyerawa akuyenera kukhala okonzekera bwino kuti akapeze zaulere zochuluka. -Pamwambowu bungwe la abwenzi a Amalitiri a ku Uganda lapereka mabatire awiri ku Radio Maria Malawi ndipo malinga ndi wapampando wa gululi mayi Grace Kalanda achita izi pothokoza ntchito imene wailesiyi imagwira pofalitsa mauthenga okhudza ulendo wa ku Uganda. -Mmawu ake mkulu woyendetsa ntchito za Radio maria malawi a Louis Phiri ayamikira bungweli kaamba ka chidwi chake pothandiza wailesiyi mu zosowa zake. -",RELIGION -ID_CQRJNFpr," Likodzo limatha magazi mthupi Likodzo ndi matenda amodzi amene akapanda kuzindikiridwa msanga akhoza kupha munthu chifukwa amayamwa magazi. - Michael Luhanga amene ndi katswiri pa matenda a likodzo kuofesi ya zaumoyo ku Zomba adati likodzo limafala ngati munthu amene ali ndi likodzolo wakodzera mmadzi ndipo nkhono zimene zimanyamula tizilombo ta nthendayi tikhudzanso munthu wina amene alibe likodzo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndi bwino kupewa kukodzera mmadzi kapena kuchita chimbudzi patchire chifukwa madzi a mvula akakokolola zimenezi ndi kukathira mumtsinje ndiye kuti anthu onse amene akugwiritsa ntchito madziwo ali pachiopsezo chotenga likodzo, adatero Luhanga. - Luhanga: Nthawi ya mvula ndi yofunika kusamala Malinga ndi Luhanga likodzo lilipo la mitundu iwiri: la mmatumbo komanso la mchikhodzodzo. - Zizindikiro zooneka ndi maso kuti munthu ali ndi likodzi ndi kukodza timadontho ta magazi makamaka akamamaliza kukodza, adatero Luhanga. - Kupatula kutha magazi mthupi, likodzo limachititsanso kuti ana azikula monyentchera, ana amakula opanda nzeru, kusabereka kwa amayi, khansa ya khomo la chiberekero, kutupa kwa kapamba ndi chiwindi komanso kudzadza kwa madzi mmimba. - Ndi bwino kuti anthu akaona kuti akukodza magazi azithamangira kwa alangizi a zaumoyo kudera lawo kapena kuchipatala matendawo asanayale maziko mthupi mwawo, adatero Luhanga. - Katswiriyu adati anthu amene ali pachiopsezo chachikulu chotenga likodzo ndi ana chifukwa amakonda kusewera mmadzi akuda a mvula komanso anthu amene amalima mpunga kumadambo ndi mbewu zina ndi amene ali pachiopsezo chotenga likodzo. - Tikulangiza anthu kuti azigwiritsa ntchito zimbudzi akafuna kudzithandiza chifukwa kukodza kapena kuchita chimbudzi paliponse ndi koopsa masiku ano a mvula, adalangiza Luhanga. - Iye walangizanso kuti likodzo ndi lochizika chifukwa wodwala amapatsidwa mankhwala a praziquantel amene amathaniratu ndi likodzo mthupi. -",HEALTH -ID_CRkmjpIf,"President Al-Sisi Akumana Ndi Ziwonetsero Zoyamba Wolemba: Thokozani Chapola mw/wp-content/uploads/2019/09/al-sisi.jpg"" alt="""" width=""524"" height=""366"" />Malamulo atsopano akumulora kulamulira dziko la Egypt mpaka 2030-Al-Sisi Apolisi a mdziko la Egypt agwiritsa ntchito utsi wokhetsa msozi pothamangitsa anthu ena omwe amachita zionetsero zotsutsana ndi ulamuliro wa mtsogoleri wa dzikolo ABDUL FATTAH AL-SISI. -Anthuwa ati akufuna kuti Al-Sisi atule pansi udindo wake pomuganizira kuti akukhudzidwa ndi katangale yemwe akuchitika mboma. -Malinga ndi malipoti a wailesi ya BBC, ziwonetserozi ndi zoyamba kuchitika chimusankhireni pa udindowu mchaka cha 2014. Padakalipano anthu asanu ndi omwe amangidwa pa ziwonetserozi. -Mchaka cha 2013 AL-SISI anatsogolera asilikali a dzikolo pothetsa ulamuliro wa mtsogoleri woyamba mu mbiri ya democracy ya dzikolo MOHAMMED MORSI. -Pa chisankho cha mchaka cha 2018 president AL-SISI anapambana ndi 97 percent kaamba koti panalibe munthu wachikoka kwambiri yemwe amapikisana naye. -Mwezi wa April chaka chino anthu a mdziko la Egypt anachita voti ndipo anasankha kuti malamulo a dzikolo asinthe kuti athe kulora president AL-SISI kukhala pa udindowu mpaka chaka cha 2030. -",POLITICS -ID_CTyMSsie," Mafumu okwezedwa ndi JB ali padzuwa Zasolobana kumpando wa chifumu pamene mafumu ena atsopano amene adakwezedwa ndi mtsogoleri wakale Joyce Banda ayamba kuona mbonawona. - Tikunenamu, mafumu akuluakulu ena alembera boma kuti lichotse mafumuwa poti adakwezedwa ndi kulongedwa mosatsata ndondomeko yake. Izi zikuchitika pamene mafumu atsopanowa alowa mwezi wachinayi asakulandira mswahara. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ndalembera unduna wa maboma a angono kuti achotse mafumu amene adakweza mdera langa. Awa ndi magulupu ndi nyakwawa zomwe zilipo 76. Adawakweza pazifukwa za ndale, T/A Kabunduli ya mboma la Nkhata Bay yatemetsa nkhwangwa pamwala. - Koma mkulu woyanganira nkhani za mafumu mu unduna wa zamaboma a angono, Lawrence Makonokaya wati sadalandire kalata ya Kabunduli ndipo wati mfumuyi ikatumire kalatayo kwa DC wa boma lake kuti afikitse kuundunawu. - Izi zikudza kutsatira mkwezakweza womwe Banda adachita pa zaka ziwiri zomwe wakhala akulamula dziko lino ndi chipani chake cha PP. Pa zakazi, Banda adakweza mafumu 40 000. - Ku Nkhata Bay, Kabunduli akuti mafumuwa amakwezedwa mosatsata ndondomeko zomwe zidachititsa kuti adye khonde ndi magulupu ake 14 ndikulembera undunawu kuti uchotse mafumu atsopanowa. - Sikuti ndi mafumu onse, madera ena zidayenda bwino koma mafumu 76 ndi amene kulongwedwa kwawo kukudabwitsa, adatero Kabunduli. Amapatsa ufumu ena oti si mbadwa za boma lino. Ena ndi ogwira ntchito mboma monga olondera kunkhalango, alangizi a zaulimi komanso ena ndi atsogoleri a chipani. - Iye akuti magulupu komanso nyakwawa zakale akhala akumudandaulira za mafumu atsopanowo. - Mafumu akalewa akaitanitsa chitukuko amadabwa kuti anthu ena sakubwera, kuwafunsa umadzidzimuka kumva kuti adapatsidwa ufumu. Mavuto ndi ambiri, kodi inuyo angakulembereni munthu wina muofesi yanu osakudziwitsani? akudabwa Kabunduli yemwe akuti sadauzidwepo ndi boma pokweza mafumuwo. - Izi ndi ndale. Ndidalemba kalata mu April kudandaulira boma lapitali koma sadandiyankhe. Pano ndalembanso kalata kupempha boma latsopanoli kuti lichotse mafumuwa, adatsimikiza Kabunduli amene wati kalatayo idatumizidwa pa 27 June. - Mmadera ena monga Mwanza, Thyolo ndi Machinga, mavutowa akuti sadachulukire monga zilili ku Nkhata Bay. - Mafumu a mmabomawa akuti mavuto amene ayanga kumeneko ndi kusalandira mswahara maka kwa mafumu atsopanowa. - Senior Chief Nthache ya mboma la Mwanza yati kumeneko mafumu onse 50 amene adakwezedwa mdera lake akuyenda mayomayo ndipo mwezi uno ndi wachinayi. - Mafumu akale onse akulandira bwinobwino koma atsopanowa ndiye sakupeza kanthu, adatero Nthache. - Senior Chief Kawinga wa mboma la Machinga akuti kumenekonso kuli mdima maka ndi mafumu atsopanowa omwe alipo 93 mdera lake. - Koma Makonokaya akuti mafumu atsopanowa sadaikidwe pamndandanda woti ayambe kulandira ndalama chifukwa akudikirira ndondomeko ya zachuma ya 2014/15 yomwe sidaperekedwe kunyumba ya Malamulo. - Pakhala pali kukolana pakati pa mtsogoleri wa dziko ndi mafumu kaamba koti mphamvu zonse zili mmanja mwake zokweza ndi kuchotsa mfumu. - Kodi kugwebanaku kungathe bwanji? Kadaulo pandale ndi kuonetsetsa kuti mphamvu zikupita kwa anthu, Augustine Magolowondo, akuti mavutowa azichitikabe chifukwa mpaka pano sitidapezebe udindo weniweni wa mafumu pamene dziko lino likutsata ndale za demokalase. - Tili ndi lamulo lokhudza mafumu lomwe lidakhazikitsidwa mu 1967. Panthawi imene lamuloli limakhazikitsidwa, dziko lino nkuti lili pansi pa ulamuliro wa chipani chimodzi. Nchosadabwitsa kuti lamuloli limatenga mafumu ngati mbali imodzi ya boma kuiwala kuti boma limayendetsedwa ndi anthu a ndale, watero Magolowondo. - Iye wati mavutowa akula kwambiri lero chifukwa andale amagwiritsa ntchito mafumu ngati zida zopititsira patsogolo zofuna zawo. - Mafumu ena adyera amatengerapo mwayi wosatayana ndi andalewo kuti awaganizire. Tionetsetse udindo wa mafumu pokozanso malamulo athu ndipo mpungwepungwe wotere sudzakhalapo, akutero Magolowondo. -",LOCALCHIEFS -ID_CUnbAGLc,"Radio Maria Malawi Yatsegulira Mariatona Mwambo otsekulira Mariatona ku Radio Maria Malawi, wachitika lero ku likulu la wailesiyi mboma la Mangochi. -Mwambowu watsekulidwa, utayimitsidwa kaye masiku apitawa chifukwa cha kubuka kwa mliri wa Covid-19. -Miyambo ngati iyi siyichitika pa Mariatonayu A Director a wailesiyi, bambo Joseph Kimu, ati wailesiyi yachita izi kaamba koti imadalira thandizo la anthu kuti igwire ntchito zake, pamene mwa zina, imagwiritsa ntchito mwambo wa Mariatona, pomwe omvera amawonjezera kudzipereka kwawo popereka thandizo lawo, kuti ntchito zawailesiyi zidzipita patsogolo. -Monga mwachizolowezi chaka ndi chaka timachita Mariatona kupempha chithandizo kwa anthu popeza malamulo amatiletsa kuchita malonda ambiri pa wailesi mmalo mwake njira iyiyi ndi yomwe timapezera chithandizo, anatero bambo Kimu. -Iwo apempha akhritsu akufuna kwabwino kuti atenge mbali pothandiza wailesiyi popeza Mariatnayu asiyana ndi wa zaka za mbuyomu ndipo adalira kwambiri ma pologalamu a pawailesi osati kuyenda mma parish. -",RELIGION -ID_CVtGLaZJ," Idali nthawi ya nkhomaliro Wina mtolankhani wina namandwa wa zamalonda koma kokasungitsa ndalama ndiko adawonana nkutsimikiza kuti Chauta adawalenga kudzakhala limodzi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Umu mudali mu 2012 pomwe Agnes Chinyama, yemwe kwawo ndi kwa Mchere, T/A Kapeni mboma la Blantyre, ankagwira ntchito kunthambi yofalitsa nkhani ya Malawi News Agency. - Andy ndi Agnes tsiku la ukwati wawo Apa, Andy Tango Ngalawa, yemwe amachokera kwa Kapenuka, T/A Kamenyagwaza ku Dedza, ankagwira ntchito ku Arkay Plastics ndipo awiriwa adakumana mbanki momwe amakatapa ndalama zokagulira nkhomaliro. - Agnes akuti adazindikira kuti Andy adali naye mawu potengera momwe amamuyanganira koma poti uku kudali kuwonana koyamba mate adauma mkamwa mpakana onse adatuluka mbankimo. - Dzanja la Chauta likalemba lalembadi moti tsiku lomwelo awiriwa adakumananso pamalo odyera a Steers mumzinda wa Blantyre ndipo uku nkomwe adayamba kulankhulana, ubwenzi wa macheza chabe nkuyamba. - Titakumana ku Steers adandipatsa moni ndipo tidacheza uku tikudya nkhomaliro yathu. Umu mudali mu April. Chinzake chimayenda kufikira mwezi wa June pomwe adandifunsira ndipo chibwenzi chenicheni chidayambika mwezi wa August, adatero Agnes. - Chibwenzichi chidatha zaka ziwiri ndipo pa 2 March 2014 adamanga unkhoswe womwe udakathera muukwati woyera pa 30 August chaka chomwecho. - Tidakadalitsira ukwati wathu kutchalitchi cha Bethsaida Pool International ndipo madyerero ake adali ku Chimaliro Gardens mumzinda wa Blantyre, adatero Agnes. - Iye akuti adamukonda Andy kaamba ka moyo wake wodzichepetsa, wachikondi, woopa Mulungu ndi wokhulupirira kupemphera. - Ndimakonda banja langa kwambiri moti nthawi zonse ndikakhala ndimapemphera kuti Mulungu atisunge ndipo banja lanthu lipitirire kukhala lopambana ndi loopa Chauta, adatero Agnes. - Naye Andy akuti atangomuona Agnes mbankimo mtima wake udagunda mwachilendo ndipo ngakhale amasiyana naye atamaliza zomwe amachita mmenemo ankamva ngati wataya mwala wa golide. - Ndidadzitenga wolephera kwambiri nditatuluka mbankimo moti nditakumana nayenso ku lunch ndidadziuza mumtima kuti chondigwera chindigwere, koma na apa pokha ndilankhula naye basi, adatero Andy. - Iye adati atamupatsa moni koyamba adaona kuti Agnes ndi munthu wosadzikweza ngati momwe amachitira asungwana ena kuyankha mothimbwidzika ndipo adadzilonjeza yekha kuti achilimika mpaka atengeretu namwaliyo. - Pano awiriwa ndi bambo ndi mayi ndipo Andy akupitiriza ntchito yake ku Arkay Plastics komwe akugwira ngati woyanganira zamalonda pomwe Agnes akugwirabe ngati mtolankhani ku Star Magazine ku South Africa. -",SOCIAL ISSUES -ID_CWuUZUUK," Cama, ma Rasta asemphana pa za zionetsero Chetechete sautsa nyama zabvumbulukadi kuti pali mangawa aakulu pakati pagulu lotsatira chikhulupiriro cha Chirasta ndi mabungwe omenyera maufulu a anthu mdziko muno. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Izi zavumbuluka kuyambira pomwe bungwe loyanganira za ufulu wa anthu ogula malonda la Consumers Association of Malawi (CAMA) lidalengeza kuti padzakhala ziwonetsero pa 17 Januwale zosonyeza mkwiyo umene Amalawi ali nawo pa mfundo za chuma za boma la Joyce Banda. - Gulu la ma Rasta lotchedwa Rastafari for Unity in Malawi motsogozedwa ndi mkulu wawo Charles Liwomba yemwe amadziwika kuti Ras Judah I lati a mabungwe amakonda kuwafuna akakhala ndi vuto loti awathandize koma iwo akapeleka madandaulo awo kumabungwe salandira thandizo lililonse. - Judah I anauza atolankhani sabata yatha ku Lilongwe kuti gulu lawo lakana pempho la CAMA loti ma Rasta adzachite nawo zionetserozo chifukwa gulu lawo likuwona ngati amabungwewo amangofuna kuwagwiritsa ntchito nkuwataya zinthu zikayenda komanso sakufuna kuti anthu adzavutikenso ngati momwe zinaliri pa 20 Julaye 2011. - Iye adati gulu lawo linapereka kalata yopempha kuti boma liwaganizire pa zinthu zina zomwe zimawavuta pamoyo wawo kudzera ku bungwe loona za maufulu a anthu la Malawi Human Rights Commission (MHRC) nthawi yomwe wapampando wa bungwe la CAMA a John Kapito amatsogolera bungwelo koma sanathandizidwe. - Mwa zina zomwe ma Rasta ankafuna kuti boma liwapangire ndi kulola kuti ana a gulu lawo okhala ndi tsitsi litalilitali lopotana kuti aziloledwa kuphunzira limodzi ndi anzawo msukulu za boma komanso kuti boma livomereze kulima ndikuchita malonda a fodya wamkulu wa chamba. - Vuto lomwe lilipo ndilakuti anthu amaona ngati ma Rasta ndi anthu otsalira kwambiri koma sichoncho nafenso ndianthu ofunika tsono tisamaoneke ngati anthu pokhapokha pakakhala vuto. Takhala tikupempha kuti boma liunikeko ena mwa mavuto omwe ife timakumana nawo koma mabungwe omwewo satithandiza ndiye ife tiwathandiza bwanji? anatero Judah I. - Koma Kapito wauza nyuzipepala ya The Nation kuti zomwe ma Rasta anenazo ndizabodza ndipo wati bungweli silinapemphe munthu kapena bungwe lililonse kuti lidzatengepo mbali pazionetsero koma anthu omwe ndiogula malonda ndipo akumva nawo kuwawa ndimomwe zinthu zikuyendera. - Adatsutsanso zomwe Judah I adanena kuti bungwe la Cama lidati ma Rasta achite nawo zionetsero ndipo adzapatsidwa K400 000. - Bungwe lathu silinapempheko munthu kapena bungwe lililonse kuti lidzachite nawo zionetsero. Ngati sitinapemphe a bungwe loyanganira za maufulu aanthu ogwira ntchito la Malawi Congress of Trade Union (MCTU) ndiye iwo ndi ndani? anatero Kapito. -",OPINION/ESSAY -ID_CYotyuIl," Aphungu avuta Tsikulo pa Wenela padali ziii! Moti ojiya, osolola ndi osenza onse adali khumakhuma. Ndalamatu, ndalama zalowa ku silent ndiye anthu sakuyenda. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Basi ya Lilongwe imatenga tsiku lonse kuti idzadze. Ambirinso amachita kunenerera. Nchifukwa chake ndidangoganiza zolowera malo aja timakonda pa Wenela. - Ndidakapeza Abiti Patuma ndi Gervazzio akumvera nyimbo ya Lucius. - Poti sitima, imaphweka akamayendetsa wina. - Sindikudziwa kuti nyimboyo adaika chifukwa chiyani! Abiti Patuma adali bize pafoni yake. - Koma abale, phungu uyunso ndiye amangokhalira pa Facebook. Taonani lero akuti iye sakufuna kukwezeredwa ndalama. Ndidakuuzani kale kuti uyu wokonda kuvina kanindoyu amangofuna kuti anthu azimumvera. - Mwaiwala zija ankanena zolodza azungu osakaza la Mulanje phiri; mwamuiwala kuti ngwanthabwala basi? adatero Abiti Patuma. - Zoona. Chomwe ndikudabwa nchakuti kodi bwanji phunguyu akutokota pa Facebook mmalo mwa pagulu la aphungu anzake? Ndikuona ngati nzeru zikumuchepera kapena Chingerezi ndiye vuto kwa regisrator (sic) ameneyu, adayankhira Gervazzio. - Abale anzanga, kunena zoona wamisala adaona nkhondo. Vuto limakhala lakuti iye sadathawe, adakhala limodzi ndi anthu ena mmudzimo. Iyetu adafera limodzi ndi ena onse. - Kodi iyeyo ngakhale akulankhula pa Facebook kuti anthu amutamandire, malipiro atakwezedwa iyeyo angakane? Chiphimbammaso ichi basi, ndidailowerera. - Koma zonse zili apo, aphunguwa akutionjeza pano pa Wenela. Ndalamatu zalowa ku silent ndiye wina azifuna mamiliyoni pamwamba pa mamiliyoni anzake. - Ndiye ndinamva wina akunena kuti amalandira zosaposa K250 000. Bodza inu! Momwe anthu awa amayendera, kumalandira maalawansi ochuluka aziti akulandira zochepa? Anthu awa Mulungu adzachititse nthaka iwameze tsiku lina, adatero Abiti Patuma. - Usiku wa tsikulo ndidalota maloto odabwitsa. Ndidalota nditapita ku Nyumba ya Malamulo ngati mlendo wa phungu wathu pa Wenela, Mr Water Bouncer, mzungu wathu. - Kutuloko ndidaona kuti nyumbayo idapita patsogolo kwambiri. Adali kulankhula ndi phungu wina amene adakhalapo msirikali woimba mabatcha. - Indetu ndinena ndi inu aphungu anzanga. Dziko lafika pena. Tatukuka. Onani tili ndi ma tablet, ma laptop, mafoni a touch ndi zida zina koma tikulephera kuzigwiritsa bwino ntchito. Kulibe Wi-fi, adali kutero mkulu wathupi lakeyo. - Musandifunse kuti Wi-fi nchiyani chifukwa sindingakuuzeni. Nanga ndichite kukuuzani kuti ndi njira imene anthu angalumikizire makina ndi mafoni awo ku Internet popanda chingwe? Ndimayesatu tsitsi la mbuu ndi mgodi wa nzeru, koma apa zikuoneka ndi zina. Mukalandira ndalama zankhaninkhani tsono mukufunanso Internet yaulere? Mmalo moti mumenyere ufulu kuti Internet ikhale yaulere kwa ana asukulu! Mubwereratu koimba mabatcha kuusirikali, adamuyankha phungu wina. - Ndidadzidzimuka. -",POLITICS -ID_CeaZcnUt,"Madise Walangiza Makomishonala Atule Pansi Maudindo Awo Mmodzi mwa akatswiri pa nkhani za malamulo mdziko muno Dr. Sunduzwayo Madise walangiza makomishonala a bungwe loyendetsa chisankho mdziko muno la Malawi Electoral Commission (MEC) kuti atule pansi maudindo awo. -Dr. Madise yemwenso ndi mphunzitsi wa za malamulo ku sukulu ya ukachenjede ya Chancellor amayankhula izi pothilirapo ndemanga pa zomwe wanena mmodzi wa ma Commissioner a bungwe la MEC, Dr. Jean Mathanga pa msonkhano wa atolankhani lachiwiri, pomwe anati sangatule pansi udindo wake pokhapokha contract yake itatha. -Odziwa ntchito mdziko muno si okha-Madise Iwo awuza ma Commissioner kuti ntchito yomwe akugwira siyawo koma ndi yothandidza mtundu wa a Malawi choncho sipofunika kuti akakamilire kugwira ntchito. -Akuyenera kudziwa kuti ntchitoyi ndi yotumikira a Malawi ndipo ngati zavuta, yawavuta ndi ofesi ya ukamishonalayo osati alephera ndi iwowo ngati munythu ayi, anatero Dr. Madise. -Pamenepa Dr. Madise atinso ngati makomishonalawa akakamirebe kudzayendetsa chisankho chikubwerachi ndiye kuti padzakhalanso mpungwepungwe chifukwa anthu sadzawakhulupiliranso. -Apapa kukakamiraku akungopereka mpata wa mpungwepungwe winanso. Mdziko muno odziwa ntchito si okha ayi akanasiya maudindo ena ayendetsenso, anatero Dr. Madise. -",POLITICS -ID_Ceuveomv," BAMBO ATHOTHA MWANA Bambo wina mmudzi mwa Nchada kwa T/A Nthondo ku Ntchisi amulamula kuti alipe mkazi wake ndi mwana wake wamkazi wa zaka 17, chipepeso cha K2 000 aliyense chifukwa chomuganizira kuti ankafuna kugonana ndi mwanayo mwezi wathawu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Zamvekanso kuti msungwanayo sakuoneka komwe ali kaamba koti bamboyo wamumasula kuti si mwana wakenso kaamba koti adakana kugonana naye. - Koma bamboyo wakana kuti izi ndi zoona ponena kuti abale a mkazi wake ndiwo akumupekera nkhaniyi pofuna kumuipitsira mbiri. - Mayi a mtsikanayu (omwe sitiwatchula pofuna kuti anthu asamuzindikire msungwanayu) atsimikiza za nkhaniyi ndipo ati mwana wawoyo adasowa mwezi watha pa 21 May koma ati pochoka adauza mnzake yemwe amacheza naye kuti bambo ake amuuza kuti achoke pankhomopo chifukwa amakana kuchita nawo zachisembwere. - Mayiyo wati mu March mwanayo adawadandaulirapo kuti bambo akewo amamupempha kuti azigonana nawo ndipo kuti adzamukwatira mtsogolo koma atafotokozera mchemwali wawo wamkulu adawawuza kuti nkhaniyo asaipupulumire. - Iye wati mwezi wa April msungwanayo adakadandauliranso mayi ake aakuluwo kuti bambowo adamulondola kubafa komwe amasamba nkumuuza kuti agonane koma mwanayo adawaopseza kuti akuwa ngati satuluka kubafako. - Ulendo wachiwiriwu udatiopsa ndipo tidakatula nkhaniyi kwa amfumu omwe adatiitanitsa kukakamba nkhani ndipo amuna anga adawalamula kuti apepese mwanayo komanso ineyo ndi K2 000 aliyense, adatero mayi a msungwanayo. - Iye adati sakudziwa chomwe amafuna pamwanayo koma ambiri akuganiza kuti amafuna kupanga chizimba. - Takhala mbanja kwa zaka 27 ndipo tili ndi ana anayi, atatu aamuna ndipo wamkazi ndi yekhayu. Panopa anali mu fomu 4 pasukulu ina kuno ndipo akaweruka amagulitsa mugolosale kumsika. Ngati sindiwasangalatsa akanangondiuza kuti akufuna akwatire mkazi wina. Mwanayo adakakhala chitsiru bwenzi akumagona naye ine osadziwa, adatero mayiyo. - Mkulu wawo mayiyo adavomereza kuti mu April mwanayo adawapezadi kunyumba kwawo kuwadandaulira kuti bambo akewo adamutsatira kubafa akusamba ndi kumuuza kuti akalola kugona nawo athetsa banja ndi mayi ake kuti amukwatire. - Ulendo woyamba atandiuza mayi ake ndimaona ngati zamasewera koma ulendo uwu ndidadziwa kuti nkhani yake inali yaikulu ndipo ndidawafotokozera mayi ake kuti tikadandaule kwa mfumu, adatero mayiyo. - Mfumu Pitala Kangoma yomwe idaweruza nkhaniyi, yatsimikiza kuti izi zidachitikadi ndipo mpaka pano msungwanayo sakuoneka mmudzimo. - Iye wati nkhaniyi panopa ili mmanja mwa apolisi omwe akuthandiza kufufuza komwe kuli mtsikanayo. - Koma bamboyo adati ili ndi bodza lamkunkhuniza. - Nkhani imeneyi ndinaimva koma sindikufuna kuyaluka nchifukwa chake ndinangokhala chete. Ndikudziwa zonsezi zikuchokera kwawo kwa akazi anga chifukwa sitigwirizana nawo, adatero mkuluyu pouza mtolankhani wa Msangulutso aamfunsa kuti amve mbali yake palamya. - Adatinso abale a mkazi wakewo amusemeranso chinyau china ponena kuti adatukwana apongozi ake. - Apolisi ku Ntchisiko akuti afufuze kaye za nkhaniyi asanaperekepo ndemanga iliyonse.. -",SOCIAL ISSUES -ID_CfrztsCy," Boma likutengera a Malawi kumtoso Pamene nkhani ya malamulo oyendetsera zisankho ili mkamwamkamwa, mkulu womenyera ufulu wa anthu, John Kapito, wati nkhani za magetsi, madzi ndi kulowa pansi kwa chuma ndi zofunika kuti ziunikidwe mozama ndi Nyumba ya Malamulo yomwe yayamba dzuloyi. - Kapito amathirirapo ndemanga pankhani yomwe yamanga nthenje yoti aphungu a nyumbayo sakambirana malamulo azisankho kaamba koti nduna sizidathe kuwaunika. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kayendetsedwe ka chisankho sikasintha aphungu akapanda kukambirana malamulo atsopano Izi zakwiyitsa mabungwe omenyera ufulu wa anthu a Centre for the Development of People (Cedep) ndi Centre for Human Rights and Rehabilitation (CHRR) omwe adapempha aphungu kuti anyanyale nkhumano wa nyumbayo mpaka boma litaika pamndandanda wa zokambirana malamulo atsopano oyendetsera zisankho. - Koma Kapito akuti ngakhale nkhaniyo ili yofunikira kwambiri, mavuto a magetsi, madzi ndi kulowa pansi kwa chuma ndi zinthu zofunika kuthana nazo mwachangu. - Anthu ambiri akupanga phokoso kwambiri ndi malamulo oyendetsera zitsankho. Nzoona malamulowo ndi ofunika, koma pali nkhani zina zofunika kwambiri zomwe anthu sakuzitchula. Tiyeni tiunike vuto la magetsi, madzi ndi chuma omwe akhudza miyoyo ya Amalawi ambiri, adatero Kapito. - Iye adati kulimbikira kuti nyumbayo ikambirane malamulo azisankho nkusiya mavutowa nchimodzimodzi bambo kumasunga ndalama zogulira galimoto pamene ana ake akusowa chakudya, zovala, komanso athamangitsidwa fizi ku sukulu. - Padakali pano komiti yoona zokambirana za nyumbayo yatsimikiza kuti pali malamulo 6 omwe aphungu akambirane, koma Kapito wati sakuonapo lamulo lomwe lingathandize Amalawi mwachangu potengera ndi mavuto omwe akukumana nawo. - Ndaunika malamulo onse omwe ali pamndandanda woti nyumbayo ikambirane, koma palibe lamulo lomwe lithane ndi vuto la magetsi, madzi, komanso kukweza chuma cha dziko lino. - Koma Billy Mayaya, yemwe ndi wodziwika kwambiri pankhani yomenyera ufulu wa anthu, wati boma likutengera Amalawi kumtoso posaika malamulo a zisankho pamndandanda wa zokambirana. - Nzomvetsa chisoni kuti andale amafuna anthu panthawi yovota, koma kuti apange zofuna zawo amayangana kumbali, adatero mkuluyu. - Mayaya adati malamulo a zisankho ndi ndime yoyamba yoonesetsa kuti Amalawi akulamulidwa ndi anthu omwe akuwafuna. - Imodzi mwa nkhani zikuluzikulu zomwe zili mu lamulolo nkuonetsetsa kuti boma lililonse mukhale dera lomwe amayi okhaokha azipikitsana pampando wa phungu. - Anthu ena omwe akhala akumenyera ufulu wa amayi akuti boma likulakwa kaamba kosatengera malamulowo ku Nyumba ya Malamulo. - Mmodzi mwa amayi omwe amamenyera ufulu wa amayi, Emmie Chanika, adati vuto la Amalawi nkuyanganira vuto mpaka likule ngati momwe mwana amayanganira chilonda mpaka chikule nkufika potukusira. - Amalawi, zitsanzo tili nazo za maiko omwe adapatsa amayi mpata ndipo lero akuchita bwino. Nanga ife tidzapereka liti mpata kwa amayi? adafunsa Chanika. - Iye adati anthu ambiri sachitapo kanthu pankhani zaphindu monga zotukula miyoyo ya amayi, koma nkhani zopanda pake. - Mabungwe a Cedep ndi CHRR adapempha aphungu kuti anyanyale nkhumano ya Nyumba ya Malamulo mpaka boma litabweretsa nyumbayo malamulo a zisankho. - Mkulu wa Cedep, Gift Trapence, ndi wa CHRR, Timothy Mtambo, adapempha boma kuti lichite zofuna za anthu potengera malamulowo ku nyumbayo. - Bungwe la Public Affairs Committee (PAC), lomwe posachedwapa limachititsa misonkhano yokambirana za malamulowo, lati silidayembekezere kuti boma lingawadyetse njomba yotere. - Mwa zina, malamulowo akuti mtsogoleri yemwe wachita bwino pa zisankho azilumbilitsidwa pakatha masiku 30 kuchokera patsiku loulutsa zitsakho, komanso kuti azipeza mavoto oposa theka la anthu omwe adaponya mavotiwo. Malamulowo akufunanso kuti mboma lililonse mukhale dera lomwe amayi okhaokha azipikitsana pampando wa phungu. - Malamulowo akufuna kuti bungwe loyendetsa zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) lizipatsidwa ndalama zokwanira kuti ntchito zake ziziyenda bwino. -",POLITICS -ID_ChFOrCyz," Kwaterera kwa ntenje Mwanunkha mmudzi mwa Ntenje kwa T/A Machinjiri mboma la Blantyre komwe osungitsa chitetezo mmidzi (community police) adatibulidwa nkumangiriridwa pamtengo kumanda komwekonso adawakumbitsa manda. - Chisale watuluka nkumangidwanso Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Kuonjezera apo, apolisi omwe amati akasungitse bata kumeneko adabwerako akulikumba la mtondo wadooka, kuthawa anthu okwiya, malinga ndi Gulupu Ntenje wa deralo. - Mmene timalemba nkhaniyi nkuti achitetezo a mmudzimu akubisala mtchire pamene ena akulandira chithandizo pachipatala cha Limbe. - Akulephera kukhala chifukwa chovulazidwa mmatako: Story Ntenje, yemwe nkhaniyi idachitika mmudzi mwake, adati izi zidachitika pamene anthuwo amaganizira kuti achitetezowo adapha munthu. - Gulupuyu akuti lidali Lachinayi pa 1 October pamene mmudzimo anthu ankathamangitsa mnyamata wina amene amamuganizira kuti waba thumba la chimanga kwa agogo ake. - Anthu adamugwira ndipo adayamba kumumenya. Achitetezo cha mmudzi ndiwo adamulanditsa kuti asavulazidwe. Adakamutsekera muofesi ndipo adaimbira apolisi ya Bangwe kuti adzamutenge, adatero Ntenje. - Iye adati pamene nthawi imakwana 4 koloko madzulo, apolisi adali asadafikebe. - Adatiuza kuti alibe mafuta. Kenaka poti tikamuone munthuyo tidapeza kuti wamwalira, adatero Ntenje. - Lamulungu pa 4 October, mwambo wa maliro udayamba, koma khamu la anthu ammudzimo akuti lidayamba kunena kuti a achitetezo a mmudzi ndiwo adapha malemuyo. - Mmodzi mwa achitetezowo, Davie Story, adati anthuwo adafika kunyumba kwake namugwira cha mma 8 koloko mmawa. - Adandigwira kuphatikizaponso anzanga ena awiri amene timagwira nawo ntchito ya chitetezo cha mmudzi. Adatitengera kwa wapampando wathu, koma tidakapeza atcheyawo atathawa. Ndiye adatenga mkazi wawo. - Adatitengera kumanda komwe adatikumbitsa manda. Titamaliza adayamba kutikwapula nkutimangirira pamtengo, adatero Story. - Ntenje adati panthawiyo, iye adaimbira apolisi kuti abwere. Apolisiwo akuti adalipo anayi ndipo atafika kumandako anthu okwiyawo adayamba kunola zikwanje kuti athane nawo. - Zinthu zidavuta, ndipo adaitana apolisi ena. Atafika enawo, tidayesera kukamba ndi anthu okwiyawo kuti awamasule pamtengo achitetezowo, zomwe zidatheka, adatero Ntenje. - Koma akutsitsira mmanda bokosi la maliro, mphekesera idamveka kuti anthuwo amafuna kuti achitetezowo awaponyere mdzenjemo nkuwakwiriria limodzi ndi chitandacho. - Story, amene akukanika kukhala pansi chifukwa cha kuvulazidwa mmatako, adafotokoza malodzawo motere: Adati tonse anthu 5 tigone limodzi ndi malemuwo. Amati atiponyera mdzenjemo. Zitavuta, apolisi adayamba kutithawitsira komwe adaimika galimoto yawo. - Ntenje adati apolisi adathira utsi wokhetsa misozi komabe sizidaphule kanthu ndipo adatha phazi kusiya mmudzimo muli chipwirikiti. - Apa mpamene anthuwa adapita kukagwetsa ofesi ya achitetezowo komanso kukayatsa nyumba ya wapampando wawo kuphatikizapo nyumba ya Story. - Wapampandoyo, Damiano Dindi, amene adalankhula pafoni ndi Msangulutso kuchokera ku Nsanje, komwe amati akubisala, adati palibe chomwe wapulumutsa mnyumba mwake. - Akazi anga ali mmanja mwa apolisi komwe akutetezedwa; mwana wanga wapita kwa achibale; ineyo ndili mtchire pansi pa mtengo wa bulugama mboma la Nsanje. Sindikudziwanso kuti ndi mmudzi mwa ndani, adatero Dindi. - Kolowera kwandisowa. Mutu wanga sukugwira chifukwa mnyumbamo mudali K280 000 ya bizinesi komaso katundu wanga yense wapita. - Mneneri wa polisi ya Limbe, Pedzisai Zembeneko, adatsimikizira Msangulutso za nkhaniyi ndipo adati womwalirayo dzina lake adali Nyadani Dankeni. - Koma Zembeneko adati kafukufuku pankhaniyi adali mkati ndipo adzalankhula zambiri akamaliza zofufuza zawo. - Pakalipano palibe amene wamangidwa kaamba ka kumwalira mwadzidzidzi kwa Dankeni kapena, adatero mneneri wa polisiyu. -",SOCIAL ISSUES -ID_CiDHlHzQ," Agundidwa akuthawitsa katundu wakuba Bambo wina wagundidwa ndi galimoto ku Mzuzu pomwe amathawitsa mapaketi awiri a khofi omwe amamuganizira kuti adaba pa Mzuzu Coffee Den. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Bamboyo, yemwe ndi Laston Kaunda wa zaka 32 ndi wochokera mmudzi mwa Chiphanzi, T/A Nkumbira mboma la Nkhata Bay. - Mneneri wapolisi mumzinda wa Mzuzu, Patrick Saulosi, adati mnyamatayo adapita ku Coffee Den mmawa wa Lachiwiri sabata yatha ndi nsuweni wake komwe adakanyamula mapaketi a khofiwo. - Woganiziridwayo akutuluka mu Coffee Den muja adatuluka ndi mapaketi awiri a khofi osalipira. Mnyamata wogwira ntchito pamalopo ataona zomwe amachita Kaunda adayamba kumuthangitsa, adafotokoza Saulosi. - Saulosi adati pa nthawi yomwe Kaunda amafuna kuoloka nsewu galimoto idamuomba ndipo iye adavulala kwambiri mwendo. - Iyeyo ali kuchipatala cha Mzuzu Central Hospital (MCH) koma akangotuluka kuchipatalako atengedwa ndi apolisi pamlandu wakuba, adatero Saulosi. - Saulosi adati kaamba ka kuchepa kwa mlanduwo palibe wapolisi amene akudikirira Kaunda kuchipatala podikirira mlandu. - Msangulutso utapita kuchipatalako udakumana ndi Kaunda yemwe akadali mchipatala kulandira thandizo. - Kaunda adati sakukumbukira chilichonse chomwe chidachitika patsikulo chifukwa adali ataledzera kwambiri. - Sindikudziwa chomwe chidachitika ndidangozindira kuti ndili kuchipatala kuno, iye adayankha motero. -",LAW/ORDER -ID_Cjldmrjr,"Papa Wasankha Amayi Awiri Mmaudindo Akuluakulu ku Vatican Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wasankha amayi awiri mmaudindo akuluakulu a ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa wasankha Dr. Rafaella Vincenti kukhala mkulu woyanganira nkhokwe yosungira mabuku yomwe imatchedwa kuti Vatican Apostolic Library ndipo wasankha Professor Antonella Alibrandi kukhala membala wa bungwe lothana ndi mchitidwe wozembetsa ndalama lotchedwa Vatican Financial Information Authority. -Malinga ndi likulu la mpingo wa katolika Dr. Vincenti adakhalapo mlembi wa Vatican Apostolic Library pamene Professor Alibrandi ndi membala wa bungwe la maloya mdziko la Italy lotchedwa Milan Bar Association, iyenso ndi President wa bungwe la za chuma ndi aphunzitsi a za malamulo Association of Economics and Law Professors komanso ndi membala wa bungwe la chi Katolika la anthu a za malamulo Union of Catholic Jurists. -Nkhokwe yosungira ma buku Vatican Apostolic Library idakhazikitsidwa mchaka cha 1475 ndi Papa Sixto wa 4 ndipo ndi imodzi mwa nkhokwe za kale kwambiri pa dziko la pansi komanso nkhokwe yochititsa chidwi yomwe ili ndi zolembalemba zambiri za mtengo wa patali za make dzana. -Ndipobungwe lothana ndi mchitidwe wozembetsa ndalama la Vatican Financial Information Authority adalikhazikitsa ndi Papa Benedicto wa XVIpa 30 December mchaka cha 2010. -",SOCIAL -ID_CjsmCNmi," Achenjeza zobzala chinangwa cha matenda Katswiri oona za tizilombo toononga komanso toyambitsa matenda ku mbewu wa kunthambi ya kafukufuku ya Bvumbwe Research Station, Dr Donald Kachigamba, wati alimi apewe kubzala mbewu ya chinangwa chomwe chikuonetsa zizindikiro za matenda. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Pamene mvula ikugwa ndipo Madera ena imagwa mocheperako, alimi ena padakalipano ali pa kalikiliki kubzala mbewuyi kuti adzapeze chakudya ngakhalenso kugulitsa. - Kachigamba adati matenda a chinangwa omwe azunguza kwambiri mmaiko ambiri a mu Africa kuphatikizapo Malawi ndi a khate (cassava mosaic) komanso oola (cassava brown streak). - Matenda a khate amapangitsa masamba a chinangwa kukwinyana pomwe matenda a kuola amapangitsa mtengo wa chinangwa kuoneka okandikakandika komanso chinangwa chenichenicho chimaola mkati mwake, adatero katswiriyu. - Khate la chinangwa limachititsa masamba kukwinyika Iye adalangizanso kuti ngati mbewu zina zayamba kuonetsa zizindikirozi pamene zili mmunda, mlimi akuyenera kuzizula ndi kuzitaya zikadali zazingono kuti zisakhale gwero la matendawa ku mbewu zina. - Katswiriyu adaonjeza kuti kachilombo kotchedwa gulugufe oyera ndi komwe kamafalitsa matendawa mmunda wa chinangwa. - Gulugufeyu payekha sioopsa koma kuipa kwake ndi kwakuti amafalitsa matendawa mmunda wa chinangwa choncho chofunika ndi kungoonesetsa kuti mmunda mulibe matenda, adatero katswiriyu. - Mkulu oona za mbewu za gulu la chinangwa ndi mbatata kunthambiyo, Miswell Chitete, adati matendawa ndi ofunika kuwapewa chifukwa kupanda kutero, mlimi akhonza kupeza zokolola zochepa kwambiri. - Alimi akuyenera kupewa matenda a chinangwa chifukwa ena mwa matendawa, mwachitsanzo khate, limatha kupangitsa chinangwa kuti chisabereke nkomwe kotero mlimi akhonza kungotaya mphamvu zake pachabe, adatero mkuluyo. - Mphatso Jalasi, yemwe amachita bizinesi yolima ndi kugulitsa mbewu ya chinangwa mboma la Zomba wati matendawa akupangitsa kuti mbewu ya chinangwa ikhale yoperewera. Iye adati kuperewera kwa mbewuyi ndi komwe kunamupangitsa kuti ayambe kulima ndi kugulitsa mbewu ya chinangwa. - Iye adati akuvutika kuti achulukitse mbewu ya chinangwa yopirira ku matendawa chifukwa siichita bwino kuchigawo cha kummwera. - Ngakhale pali mbewu yopirira ku matendawa, mbewuyi ndiyosankha madera komanso ndi yowawa kotero pakufunika mbewu yosawawa komanso yosasankha Madera, adatero Jalasi. -",FARMING -ID_CmVJtHjO,"Makhansala Awiri a Khonsolo ya Ntcheu Alowa UTM Mtsogoleri wa chipani cha UTM yemwenso ndi wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino Dr. Saulos Chilima wapempha anthu a mboma la Ntcheu kuti adzavotere mgwirizano wa Tonse Alliance kuti dziko lino lipite patsogolo. -Dr. Chilima omwe akuzayimira ngati wachiwiri kwa Dr. Lazarus Chakwera pa chisankho chomwe chikubwerachi amayankhula izi paulendo wawo woyimayima omwe amachititsa lachisanu mboma la Ntcheu. -Chilima kutsindika mfundo pa umodzi mwa misonkhano yomwe anachititsa Iwo awuza anthu kuti iwo pamodzi ndi anzawo agwirizana kuti adzakhazikitse thumba la ndalama zokwana75 billion yomwe cholinga chake chidzakhala kuthandiza anthu mmaboma onse kupeza ngongole zopangira mabusiness osiyanasiyana. -Boma lililonse lizapatsidwa 1 billion ngati thuma lothandiza anthu ozungulira bomalo kutennga ngongole, anatero Dr. Chilima. -Iwo atinso azamalizitsa bwalo la zamasewero komanso nsewu wa Tsangano-Mwanza zomwe zinayima, komanso kusitsa fetereza ndi kupereka malipiro kwa athu oyambira zaka 65 kupita mtsogolo. -",POLITICS -ID_CrpbNOzP," Ndale zikuwononga ufumu Mafumu angapo ati zipani zolamula zimaononga mbiri ndi ntchito ya mafumu powakweza popanda kuyanganira mbiri ya ufumuwo komanso khalidwe la mfumuyo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ndemangazi zatuluka Lachinayi pa 27 Sepitembala ku hotelo ya Victoria mumzinda wa Blantyre pomwe bungwe loona za malamulo la Malawi Law Commission likupitiriza kumva maganizo osiyanasiyana pantchito yokozanso malamulo okhudza mafumu. - Ku msonkhanowo, womwe unasonkhanitsa anthu komanso mafumu akuchigawo cha kummwera monga ku Zomba, Chiradzulu, Blantyre, Neno, Mwanza ndi Nsanje, mafumuwo anati boma lisiye kukweza mafumu popanda kufunsa bwino akubanja, anthu ake, mafumu ozungulira komanso bwanamkubwa wa bomalo. - Apa nduna ya maboma aangono ndi chitukuko cha kumudzi, Grace Zinenani Maseko, yati nzosangalatsa kuti mafumu ndiomasuka kuperekera maganizo awo kotero izi zithandiza kuti pomwe malamulo akuunikidwa zingapo zisinthe. - Malamulo adziko lino okhudza ufumu, omwe adakonzedwa pa 29 Disembala 1967, amapereka mphamvu kwa mtsogoleri wa dziko lino malinga ndi gawo 4 (1) kuti atha kuloza Mfumu Yaikulu (Paramount Chief) kapena (Senior Chief). - Apa T/A Mlauli ya mboma la Neno yomwe idali ku zokambiranako idati lamulo ngati ili likuyenera kukonzedwa. - Iye adati pali mafumu ena omwe khalidwe lawo silikondweretsa mafumu oyandikana nawo kapena anthu omwe amawalamula kotero izi zikuyenera zidziwunikidwa mfumu isadakwezedwe. - Mlauli wati zimatheka mfumu mdera mwake kukhala mopanda ntchito iliyonse yachitukuko, koma kumakwezedwa. - Zalowa ndale Iye adatinso mtsogoleri akakhala ndi mphamvu zokweza mfumu mosafufuza zimasokoneza mfumuyo chifukwa amagwira ntchito mokomera chipani cha boma lolamula. - Ulemerero uwu umakhala wa nthawi yochepa chifukwa boma lina likabwera samadzawonedwa bwino, adawonjezera Mlauli. - T/A Mbenje ya mboma la Nsanje idati ufumu umayenera kusankhidwa ndi mbumba ya ufumuwo koma masiku ano ndale zasokoneza chilichonse. - Chitsanzo kuno tili ndi nkhani ya ufumu wa Mfumu Yayikulu Tengani omwe wasokonekera ndi andale mokuti mikangano idakali mkati. Mikangano yotere ingathe ngati chilichonse chitamasiidwa kubanja. - Bwanamkubwa, mafumu oyandikana ndi mfumuyo komanso abanja akuyenera adzitenga mbali pa kukwezedwa kwa mfumu, adatero Mbenje. - Naye Sub T/A Nkagula ku Zomba adati mfumu iliyonse imayenera ikwezedwe ndi anthu ake chifukwa ndi amene amaona momwe ikugwirira ntchito yake mmudzimo. - Anthu akavomereza adzitumiza uthenga kwa mafumu oyandikana komanso bwanamkubwa, osati boma lidzingokweza mosadzera mwa mbalizi, idatero. - Naye mkulu womenyera ufulu wachibadwidwe, Billy Mayaya, wati andale masiku ano akumakweza mfumu pazifukwa zandale, osati zoti zipindulire anthu onse. - Iyi ndi nkhani yoti tikambirane, boma lisamakweze mafumu monga zakhala zikuchitikira; ganizo la mafumuwa lilibwino, adatero Mayaya. - Asiye ndale Maggie Banda yemwe walemba mayeso a Fomu 4 ndipo akukhala mmudzi mwa Msisya kwa T/A Mbelwa mboma la Mzuzu wati andale asiyedi kukweza mafumu chifukwa mafumu otero akumasiya ntchito yawo nkuyamba kugwira yachipani. - Boma la DPP lidakweza mafumu koma ndi ochepa omwe akuwonana bwino ndi boma la PP; mutha kuonanso kuti boma la PP lakweza kale mafumu ake. Izi zalowa ndale, adatero Banda. - Limbani Kaombe wa mmudzi mwa Kachepa kwa T/A Likoswe mboma la Chiradzulu wati ufumu wawonongeka chifukwa cha andale kotero padzikhala kufufuza. - Mkhalapampando wa bungwe lomwe likuchita kafukufukuyu, Justice Anaclet Chipeta adati unduna wa maboma angono ndiwo wapereka ntchitoyi. - Iye adati ali okhutira ndi momwe anthu komanso mafumu akuperekera maganizo awo. - Ntchitoyi ichitika zigawo zonse zadziko lino. -",LOCALCHIEFS -ID_CsjLmSZW,"Beam Trust Ikufuna Kuchotsa Chitozo Kwa Mabanja Osabereka Wolemba: Glory Kondowe Bungwe la Beautify Malawi Trust lati anthu mdziko muno akuyenera kuleka kuchitira nkhanza anthu omwe akulephera kupeza mphatso ya mwana, ati ponena kuti zimene zimangopezeka kuti zikuchitika pakati pawo. -Mmodzi mwa akulu-akulu a bungwe-li mayi Emma Mabvunde ndi omwe anena izi kwa azibambo ndi azimayi omwe anasonkhana pa bwalo la mfumu yayikulu Bwananyambi mboma la Mangochi, komwe mwazina amawafotokozera zaudindo umene ali nawo ponetsetsa kuti sakutengapo gawo lotonza anthu omwe akukomana ndi mavuto a ku sabereka mdelaro ndikulimbikitsa anthu omwe ali ndi vutoli kuti azifulumira kukaonana ndi madototolo. -Poyankhulapo a Mabvunde ati nkhaniyi yatuluka chifukwa chamayi wafuko lino Getrude Mutharika chinawakomela kuti nkhaniyi ituluke chifukwa amayi ambiri amanyozeka ndi abale, amzawo komaso amuna awo zomwe zimawapangitsa kuti asa atuluke ndikugwira nawo ntchito za mdziko kuopa kutozedwa ndi anthu chifukwa chosalidwa pankhani yachitukuko. -Malinga ndi mayi Mabvunde, amayiwa amakumanaso ndi nkhaza zosiyanasiyana monga kutha kwa banja, kumenyedwa, kusalidwa pa nkhani ya chitukuko. -Mayi Mabvunde anati, Chifukwa amatozedwa zomwe mbuyomu zimawapangitsa kuti akanena kwandani nde kubwera kwa bungweri tikuona kuti anthuwa ayamba kumasuka kumabwera poyera ndikufotokoza mavuto awo zomwe mbuyomu zimapangitsa kubwedzeretsa chitukuko mbuyo Malawi muno ndetiyeni tizindikire kuwalimbikitsa ngati dzika zathu zomwe kuti tigwirane manja pankhani yachitukuko mdziko muno. -",SOCIAL -ID_CtlQBmwf," Ras Chikomeni sizidamukomere Pofika Lachisanu Ras Chikomeni Chirwa adali yakaliyakali kusakasaka K2 miliyoni kuti akapereke ku bungwe loyendetsa chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC). Izi zimadza pamene bungwelo lidabweza Chirwa ponena kuti adali asadapereke ndalamayo komanso adali asadasayinitse mmaboma 9 chomwe ndi chomuyenereza china. Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Chikomeni ndi mayi ake akuti alibe chilichonse Komabe Chirwa adati siwokondwa ndi zomwe MEC idachita chifukwa zidaonetsa kuti anthu olemera okha ndi amene akuyenera kuimira ngati pulezidenti wa dziko. Ndinabwera kudzaonetsa ufulu wanga koma akundikana chifukwa ndine wosauka. Sindingakwanitse kupeza ndalama imeneyo ndiye poti ndine wosauka andikanira, adatero Chirwa. Izi zidachititsa kuti bungwe la Centre for Human Rights Education Advice and Assistance (Chreaa) lilowere kubwalo lamilandu kukatenga chiletso kuti MEC ilandire mapepala a Chirwa. Mkulu wa Chreaa Chikondi Chijozi adati K2 miliyoni nchimodzimodzi kukaniza chirwa kuti asapikisane nawo pa mpando wa pulezidenti. - Ndalama zachuluka ndipo uku ndikuletsa anthu osauka kuti asapikisane nawo koma olemera okha, adatero Chijozi. Lachisanu kudalinso zoseketsa pamene MEC idabwezanso Smart Swira wochokera mboma la Chitipa amene amafuna kupikisana nawo. Swira atafika ku holo ya Comesa adaseketsa anthu chifukwa adalibe wachiwiri wake ndipo amati wathamangira kuchipatala ndi mwana amene amati akudwala. Koma mkulu wa MEC Jane Ansah adakana kulandira makalata a Swira ponena kuti sadalembetse mkaundula wa zisankho, komanso alibe chizindikiro kuti ndi Mmalawi. Swira adati pachipanda MEC kumubweza bwezi atakwapula onse [amene akupikisana nawo pa mpandopo. -",POLITICS -ID_CtrqZZNz,"CWO Yagawira Ansembe Zipangizo Zozitetezera ku Coronavirus Mpingo wa katolika mu arkidayosizi ya Blantyre wayamikira bungwe la amayi achikatolika la Catholic Women Organisation (CWO) kamba kopereka thandizo la zipangizo zotetezera ansembe ku nthenda ya COVID-19. -Tamani: Awonetsa chitsanzo chabwino A Vicar General a mu arch-dayosiziyi bambo Boniface Tamani alankhula izi ku nyumba ya asembe opuma ya St. James ku Limbe Cathedral pomwe amayiwa amapereka thandizoli. -Bambo Tamani ati ndi okondwa kuti amayiwa athandiza ansembe awo, maka padakalipano pomwe chiwerengero cha anthu opezeka ndi nthenda-yi chikukwera mdziko muno. -Iwo ati izi zithandiza pa ntchito zopereka chitetezo chokwanira kwa ansembewa ku kachilomboka. -Amayiwa awonetsa chitsanzo chabwino. Ndipo ma mask amenewa atithandiza ife ansembe kuti tigwire ntchito yathu moyenera pamene tikukapereka ma sacrament ndi zina, anatero bambo Tamani. -Mayi Lucy Vokhiwa ndi wapampando wa bungwe la amayi achikatolika la Catholic Women Organisation mu arch-dayosiziyi yemwenso ndi wapampando wa bungweli mdziko muno ndipo anati, Tinagwiritsa ntchito luso lathu ife ngati amayi ndipo tinatolera nsalu za CWO ndi kuzisoka kuti zikhale ma mask ndipo ndi zomwe tazapereka panozi. -Pamenepa iwo alimbikitsa amayi achikatolika mmadayosizi onse mdziko muno kuti atengepo mbali pogwiritsa ntchito luso lawo mu njira zosiyanasiyana pofalitsa nthenga wa kapewedwe ka Coronavirus. -",HEALTH -ID_CuuSkBIQ,"Ambuye Msusa Alimbikitsa Chikondi Pakati pa Akhristu mu Nyengo ya Pasaka Akhristu a mpingo wakatolika mu arkidayosizi ya Blantyre awapempha kuti alimbikitse chikondi mu nyengo ino ya Pasaka. -Arkiepiskopi wa arkidayosiziyi , Ambuye Thomas Luke Msusa, alankhula izi pambuyo pa misa ya chikondwelero cha Pasaka imene anatsogolera ku Limbe Cathedral mu arkidayosiziyi. -Msusa: Tiwonjeze mapemphero Iwo atsindika ponena kuti maziko abwino a chikhristu agona mu chikondi, kotero kulimbikitsa izi ndi kumene kumakondweretsa Mulungu. -Tiwonetse moyo wa chikhristu chathu pokondana, kugwirizana ndi kuthandiza ena amene ali ovutika. Tikuyenera tikhale anthu achifundo, anatero Ambuye Msusa. -Mwazina Ambuye Msusa alimbitsa mtima akhristu kuti asawope nthenda ya COVID-19 koma alimbike mapemphero ponena kuti pameneYesu wagonjetsa imfa ndiye kuti agonjetsanso matendawa. -Iwo apemphanso anthu kuti apitilire kutsatira malangizo omwe boma lapereka pa nkhani yokhudza nthendayi. -",RELIGION -ID_CxCtemUg,"Anjatidwa Kamba Koba Mankhwala pa Chipatala cha Thyolo Apolisi ku Thyolo amanga amuna awiri powaganizira kuti anaba mankhwala a ndalama zokwana 500 thousand kwacha pa chipatala cha boma la Thyolo. -Awiriwa ndi a George Nankhuni ogwira ntchito ku chipinda chosungira ndi kugawira mankhwala ndipo wina ndi mlonda. -Mneneri wa apolisi ku Thyolo, Amosi Tiwone wati awiriwa amangidwa lachiwiri kutsatira kafukufuku yemwe anachitika pa chipatalacho. -Iye wati oganiziridwawa awatengera ku bwalo la milandu posachedwapa komwe akayankhe milandu ya kuba pa malo a ntchito komanso kupezeka ndi mankhwala opanda chilolezo. -",LAW/ORDER -ID_CzVUyXnw," Akapeza thanthwe pokumba manda zimatha bwanji? Zochitika kumanda nzambiri nthawi yokumba manda koma palibe nthawi yomwe adzukulu amakhaula kwambiri kuposa pamene apeza thanthwe dzenjelo lisadathe chifukwa sipakhala kusiya kuti akayambe pena. Uwu sumakhala ulesi, koma kuti ndi mwambo wake momwe zimayenera kukhalira. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi gulupu Mtwambwa wa ku Lilongwe yemwe akulongosola za mwambowu motere: Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mtwambwa: Kumakhala ngati kuwayesa azimu Mfumu, tiuzeni kuti ndinu yani? Ndine Gulupu Mtwambwa ya mdera la T/A Kalumba ndipo mtundu wathu ndi wa Achewa. - Mfumu, kumanda kumachitika zambiri adzukulu akamakumba koma chidandipatsako chidwi nchakuti akapeza mwala, mmalo mokwirira nkukumba pena amapitiriza. Kodi nchifukwa chiyani? Ndi mwambo umene uja, sangayerekeze kusiya dzenje loyambayamba nkuyambiranso lina chifukwa akhoza kukhala ndi mlandu waukulu mmudzi moti akhoza kulipitsidwa chindapusa chachikulu kapena kusamutsidwa kumene mmudzi atapanda kugonjera chigamulo cha akuluakulu. - Ndi mlandu wanji umenewu? Umenewu ndi mlandu wolowetsa mphepo mmudzi. Ife timakhulupirira kuti kuyamba kukumba dzenje nkulilekeza panjira kuli ngati kukumba dzenje koma osaikamo maliro, zomwe zimapangitsa kuti anthu azipululuka chifukwa mizimu yakwiya kuti mwainamiza kuti kukubwera mmodzi mwa ana awo. - Si zongokhulupirira izi nanu Achewa? Si zongokhulupirira, ayi, zimachitika. Ngakhale mutayenda kuno mpaka kufufuza mmanda simungapeze dzenje loyamba kukumbidwa kapena lomalizika kukumbidwa koma losaikamo mtembo. Zimenezi sizingatheke ndipo mfumu ya mmudzi momwe mungachitike zotere yokha imadziwiratu kuti ikhoza kukhala pamoto waukulu. - Nanga thanthwelo likakhala lalikulu? Basi adzukuluwo adziwa momwe achitire koma dzenjelo lipitirire basi mpaka lithe. Uthenga ukamabwera kumudzi kuti nyumba yatha kumanda, likhale kuti dzenjelo lakwanadi monga ndi momwe chikhalidwe chimanenera. - Si chilango kwa adzukulu chimenechi? Ayinso, palibe za chilango. Kodi tiwalanga ngati abweretsa zovuta ndi iwowo bwanji? Munthu akamati akulowa mgulu la adzukulu, amadziwiratu ntchito yomwe azikagwira kumeneko ndiye zonsezi amazidziwa kale, sizikhala zachilendo akakumana nazo. - Kapenatu mwina mumaona kuti malo angamathe msanga? Ndinu nkhakamira. Moti monse muja simukumvabe kuti timatsatira mwambo momwe umayenera kukhalira? Ifensotu tidakhalako adzukulu ndipo zimenezi tidakumanapo nazo, sikuti zayamba lero. Tidazipeza, zikupitirira ndipo zidzakhalako mpaka kalekale. - Nanga akakhala kuti akumba poti padaikidwa kale munthu? Apa pokha akhoza kufotsera nkuyamba pena, koma kuti mafumu adziwitsidwe ndipo akhale ndi umboni. Nzosavuta chifukwa mizimu singakwiye poti nayo imadziwa kuti alakwitsa, pamalopo padali kale nyumba ya wina. -",SOCIAL ISSUES -ID_CzraXxjw," Chakwera chenjeraAPM Mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika Lachinayi adachenjeza mtsogoleri wa chipani cha MCP Lazarus Chakwera ponena kuti akukolezera zipolowe za ndale. - Koma Chakwera, polankhula ndi mtolankhani wathu Mutharika atangotha kulankhulako, adati Mutharika ayenera kutulutsa umboni pa zoti akudzetsa mpungwepungwe. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Polankhula ku mtundu wa Amalawi potsatira mpungwepungwe umene wabuka pamene otsatira MCP akhala akuchita zionetsero mmizinda ya Lilongwe ndi Blantyre komanso maboma Kasungu, Dowa ndi Nkhotakota, Mutharika adati Chakwera achenjere chifukwa kulekerera otsatira MCP kuchita zionetsero kukhonza kuchititsa kuti mwazi ukhetsedwe. - Zomwe ndinene pano zikhoza kumanga kapena kuphwasula mtundu, Mutharika adayamba motero. Ndamvetsedwa kuti Chakwera sakufuna kutsatira za chisankho komanso mfundo za demokalase pobweretsa chisawawa. Akufuna Amalawi atenge boma kupyolera muziwawa. Izi sizitheka. - Mawu a Mutharika adadza tsiku limene apolisi adaponya utsi wokhetsa misonzi ku maofesi a MCP pomwe Chakwera amakambirana ndi Kazembe wa dziko la America Virginia Palmer amene akumaliza ntchito yake mdziko lino ndipo wakhala akukumana ndi atsogoleri osiyanasiyana. Izi zidachitikanso pomwe apolisi adamanga otsatira MCP 19, kuphatikizapo phungu wachipanicho mumzinda wa Lilongwe Alfred Jiya. - Mutharika adadzudzula Chakwera ponena kuti akuchita izi pomwe adakatulanso nkhani yotsutsana ndi chisankho kubwalo la milandu. Padakalipano, khoti lapadera lakhazikitsidwa pomwe oweruza milandu asanu akuyembekezeka kugamula ngati zotsatira za chisankho cha pa 21 May zingavomerezedwe kapena ayi. - Mmawu ake, Chakwera adati ayankhapo pa nkhaniyi bwinobwino, koma pakufunika umboni kuti akusokoneza ndiye. - Abwere ndi umboni. Sindinena zambiri pano mpaka nditakonzeka, adatero iye. - Chisokonezo chidayamba pomwe bungwe la MEC lidalengeza kuti Mutharika ndiye adapambana chisankhocho, motsatana ndi Chakwera kenako mtsogoleri wa UTM Party Saulos Chilima. Msabatayi, otsatira MCP adachita zionetsero makamaka ku Lilongwe komwe mwa zina adathamangitsa ogwira ntchito mboma kulikulu la boma ku Capital Hill mumzindawo. Iwo adachita izi ngakhale bwalo la milandu lidaluzanitsa milandu ya MCP ndi UTM Party ponena kuti ndi yofanana. - Aneneri a zipani ziwirizo, Maurice Munthali ndi Joseph Chidanti-Malunga adati ndi wokonzeka kuyendetsa limodzi milanduyo. - Katswiri pa za malamulo Edge Kanyongolo adagwirizana ndi zipani ziwirizo pokamangala kukhoti chifukwa malamulo amalola zipani kutero ngati sakukhutira ndi momwe chisankho chayendera. Iye adatinso otsatira MCP ali ndi ufulu wochita zionetsero ngati akutsatira ndondomeko. - Pali nkhani zina zomwe oweruza akaziona kuti nzofunika bwalo lapadera, amazitumiza kwa mkulu wa makhoti yemwe amaziunikanso payekha ndipo akakhutira, amakhazikitsa khoti la oweruza osachepera atatu omwe amaweruza nkhaniyo, watero Kanyongolo. - Wachiwiri woyanganira za kampeni mu MCP George Zulu yemwenso ndi phungu wa chipanicho kumwera cha kummawa kwa mzinda wa Lilongwe adati gululo lidzachoka ku Capital Hill Mutharika akadzatula pansi udindo. - Akhoti ali ndi njira zawo zomwe amatsata pankhani zoterezi, alekeni azigwira ntchito yawo. - Nafenso kuno tikutsata njira yathu ndipo tizibwera kuno tsiku lililonse la ntchito kuti kusapezeke munthu ogwira ntchito mmaofesi a boma, adatero Zulu. - Kanyongolo adatsimikiza kuti nkhani yomwe ili mukhoti ndi zomwe akuchita otsatira chipani cha MCP ndi anzawo sizikukhudzana. - Ndi nkhani ziwiri zosiyana, a khoti azipitiriza kuyendetsa nkhani yomwe ili mmanja mwawo. - Awanso ndi ufulu wawo potengera malamulo kupanga chionetsero motsatira ndondomeko, adatero Kanyongolo. - Koma mkulu woyanganira zofalitsa nkhani ku unduna wa zofalitsa nkhani Gedion Munthali adati ufulu onena zakukhosi sukukhudzana ndi kutseketsa maofesi a boma chifukwa izi zikutanthauza kuimitsa boma, kusokoneza anthu osalakwa ndi kuononga katundu wa boma. - Kuimitsa ntchito za boma, kuzunza anthu osalakwa, kugenda galimoto ndi kuphwanya katundu wa mmaofesi sizikukhudzana ndi kunena za kukhosi. Uwu ndi uchigandanga, adatero Munthali. - Padakalipano landuwo uweruzidwa ndi Healey Potani, Michael Tembo, Ivy Kamanga, Dingiswayo Madise komanso Redson Kapindu. Aliyense akhala ndi chigamulo chake koma onse adzabwera pamodzi ndi kukhala ndi chigamulo chimodzi. -",POLITICS -ID_DCEEAGMG,"Papa Walimbikitsa Chikondi, Kulemekezana Mbanja Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wati chikondi komanso kulemekezana ndi zofunika mbanja. -Papa Francisco walankhula izi lachisanu pa Misa yomwe anatsogolera ku likulu la Mpingo ku Vatican lomwe ndi tsiku loganizira ma banja pa dziko lonse. -15 May chaka chilichonse ndi tsiku loganizira ma banja pa dziko lonse, International Day of Families. -Mmawu ake pa Misa yomwe anatsogolera pa tsikuli mtchalichi lalingono la Casa Santa Marta, Papa Francisco watsindika kufunika kodzamitsa moyo wa chikondi chenicheni komanso kufunika kolemekezana pofuna kukometsa moyo wa banja. -Lero ndi tsiku lomwe dziko lonse la pansi likuganizira ma banja tiyeni tipempherere ma banja onse kuti akule mchikondi cha Ambuye komanso kuti kulemekezana ndi ufulu zikhazikike mma banja onse pa dziko la pansi, watero Papa Francisco pa Misayo. -Mchaka cha 1993 bungwe la United Nations lidakhazikitsa kuti tsiku la 15 May likhale tsiku loganizira ma banja onse pa dziko la pansi ndi cholinga chofuna kuti maiko ndi mabungwe azitha kuunika momwe ndondomeko zosiyana-siyana zoyendetsera maiko zikhudzira moyo wa banja. -",SOCIAL -ID_DEjXJtLc," MEC ikufunakusinthatsiku la chisankho Pavuta kuti chisankho chichoke mwezi wa May kupita September monga bungwe loyendetsa chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) lidapemphera komitiya Nyumbaya Malamulo yoona zamalamulo. - Mkulu wa MEC, Jane Ansah sabata yatha adapempha komitiyo kuti ilingalire za ganizoli. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Iye adati izi zikudza chifukwa mwezi wa May ndiwozizira komanso usiku umatalika kuposa tsiku, zimene zingachititse ena kulephera kuvota. Malinga ndi malamulo, chisankho chiyenera kuchitika sabata yachitatu mwezi wa May ndipo ngati kusinthako kungachitike pachisankho cha 2019, ndiye kuti mtsogoleri wadziko lino Peter Mutharika akhala pampandowo miyezi 4 yoonjezera. - Koma mneneri wachipani chotsutsa cha Malawi Congress Party (MCP) Ezekiel Chingoma komanso mkulu wabungwe losanthula zandale la Institute for Policy Interaction (IPI), Rafiq Hajat ati izonzosatheka. - Chingoma Lachinayi adati a Malawi atopa ndiboma la DPP ndipo sadakonzeke kuti mpaka akhalebe ndinthawi yaitali asadachotse chipanicho mboma. - Ndizachilendo kumva kuti masiku akufuna asinthidwe. Mwezi wa May sidziko lonse limakhala ndi nyengo yozizira. Akufuna achitenji? Ife a MCP takana zimenezo, adatero iye. - Hajat adamema zipani ndi mabungwe kuti akane ganizo la MEC ponena kuti ntchito yosintha tsiku siyophweka. - Popanga tsiku padali nthawi komanso mbali zonse zofunikira zimene zidapezeka kuti apange lamulo. Kutanthauza kuti pali ndime kuti tsikuli lisinthe. Komanso sindikuona kufunika kwake. Amabungwe ndi zipani akane, adatero Hajati. - Koma kadaulo pa malamulo Edge Kanyongolo akuti ganizo la MEC losintha tsikuli ndilochitika. - Ndizotheka palibe chovuta, adatero Kanyongolo. - Chofunika nkhaniyo ipite ku Nyumba ya Malamulo kuti ikakambidwe ndi aphungu. Apo ayi, phungu wina athakukaiyambitsa kumeneko kuti aikambirane. - Iye adati aka sikoyamba nkhaniyi kuchitika. Ngati sindikulakwitsa mu 1999 zotere zidachitika. Nachonso chipani cha Republican Party [RP] chidatengera MEC kubwalo lamilandu pankhani ngati yomweyi. Palibe chachilendo ndiponso palibe chosatheka. Ndizotheka ngati atafuna, adaonjeza Kanyongolo. - Iye adati maiko ena amangotchu latsiku la chisankho osati mpaka kukhala ndi tsiku lenileni lochititsa chisankho. Kodi patsiku lachisankho kutachitika chivomerezi mungapite kukavota? Nchifukwa anzathu sakhala ndi tsiku lenileni, adatero iye. - Mneneri wa chipani cha UDF Ken Ndanga adati sadalondoloze bwino zokambirana zomwe zimachitika pakati pa MEC ndi azipani kotero sangaike mlomo. - Komabe Ndanga adati tilankhule ndi mlembi wa chipanichi Kandi Padambo amene foni yake samayankha. - Nakonso ku DPP sikudachokere mawu pamene Francis Kasaila yemwe ndi wolankhulira chipanichi samayankha foni yake. - Malinga ndi mkulu wamgwirizano wa mabungwe okhudzidwa ndikuyendetsa zachisankho la Malawi Electoral Support Netwrok (Mesn) Steve Duwa adati ganizo losinthalo lidadza atakambirana ndi MEC. -",POLITICS -ID_DFyFIiZt,"Ambuye Ziyaye Apempha Achinyamata Amasuke Posankha Utumiki Wawo Arkiepiskopi wa arkidayosizi ya Lilongwe, Ambuye Tarcizio Ziyaye wapempha achinyamata mu mpingo wa katolika kuti akhale ndi ufulu wosankha utumiki wa kumtima kwawo. -Ambuye Ziyaye anena izi ku Maula Cathedral pa mwambo wa malumbiro a ku nthawi zonse a Sister Mary Umukonde Madeya a chipani cha Poor Clares. -Ziyaye: Pali kuyitanidwa kosiyanasiyana Iwo ati arkidayosizi yawo yakhazikitsa njira zosiyanasiyana zomwe zingathandizire kukopa achinyamata ambiri kuyamba moyo wa utumiki mu mpingo. -Sindingayembekezere kuti onse abwere kuno. Pali kuyitanidwa kosiyanasiyana tsono kuno ku nyumba ya mapemphero tikufuna atsikana kuti abwere kuzathandiza kupitisa mpingo patsogolo, anatero Ambuye Ziyaye. -Iwo ati akugwiritsa ntchito njira zosiyana-zoyinana zokopera achinyamata monga nsembe za misa pa wailesi kuti achinyamatawa azisirira kapempheredwe kawo. -",RELIGION -ID_DKLxwaoF," Mafumu ayamikira kuyamba kwa ziphaso Mafumu mdziko muno ati kuyamba kwa ntchito yopanga ndi kupereka ziphaso zosonyeza unzika, ndi chiyambi chopititsa patsogolo ntchito za chitukuko zosiyanasiyana kaamba koti ndi njira imodzi yotsekera manga a katangale. - Dzana Lachinayi, mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika adatsegulira ntchitoyi mumzinda wa Lilongwe ndipo pomva maganizo a mafumu, Tamvani idapeza kuti ntchitoyi ikomera mtundu wa Amalawi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kachindamoto: Tikuyamika Mwa zina, mafumu adati zitupazi zithandiza kuti mchitidwe woba mankhwala mzipatala, kutulutsa ndi kulowetsa katundu mwachinyengo, kuthithikana mmisika ndi maukwati osalongosoka zichepe. - Timadandaula usana ndi usiku, chaka ndi chaka kuti mankhwala samalimba mchipatala cha Dedza. Si kuchipatala kokha, ayi, komanso ku Admarc kokagula chimanga ndi kuthithikana mmisika chifukwa chosazindikirana. - Ambiri mwa anthu omwe amapindula ndi ochoka kunja kaamba koti pozindikira kuti akuchita zachinyengo, amalawirira nkukakhala oyambirira kulandira thandizo. Amalawi akamabwera amapeza mankhwala atha, malo mumsika atha ngakhalenso chimanga chimene ku Admarc chatha, idatero mfumu yayikulu Kachindamoto ya mboma la Dedza Lachinayi. - Mfumu yaikulu Mlauli ya ku Neno, komwe ndi kufupi ndi malire a Malawi ndi Mozambique kudzera ku Mwanza, idati mafumu kumeneko adali pachipsinjo chachikulu pankhani yokhudza milandu ya malo kaamba kamaukwati osadziwika bwino. - Anthu amangochoka uko nkudzafunsira mkazi kuno ndiye poti padalibe zitupa, kumakhala kovuta kuwazindikira bola akangodziwako midzi ingapo nkumanamizira kuti amachokera kumeneko. Mapeto pake banja likavuta zimavuta kuweruza kwake ndipo akudza amapezeka kuti alanda malo, adatero Mlauli. - Inkosi Khosolo, ya mboma la Mzimba, idati chitupa nchitetezo choyamba kwa munthu kaamba poti kulikonse angapite, anthu amatha kumuzindikira. - Timachitira pangozi kapena munthu ukasowa kumene, ukakhala ndi chitupa, anthu amakuzindikira msanga nkukuthandiza, adatero Khosolo. -",LOCALCHIEFS -ID_DMKOIhhu," Wobwerera lili pululu amwaliranso ku zomba ZImene zachitika mmudzi mwa Makoloni kwa T/A Mwambo ku Zomba masiku apitawa nzoda mutu. Mayi wa zaka 28 amene adabwerera kumanda sabata ziwiri zapitazo bokosi la maliro lomwe adagoneka mtembo wake litayamba kunjenjemera, wamwaliranso atangokhala kwa masiku anayi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Mfumu ya mmudzimo komanso woyandikana nyumba atsimikizira Msangulutso Lachiwiri lapitali za malodzawa ndipo ati anthu mmudziwo akuganiza kuti zachitikazi nzamasalamusi. - Wojambula wathu kufanizira ndi mmene zidakhalira tsiku limene Tamara Faliji adauka kwa akufa Patrick Matemba, yemwe adaona zododometsazi zikuchitika, adauza Msangulutso kuti Tamara Faliji adagwa kunyumba kwake masana a pa 11 August. - Sitikudziwa chomwe chidachitika koma adangogwa. Tidamutengera kuchipatala cha Makwapala Health Centre komwe adatiuza kuti wamwalira, adatero Matemba. - Monica Mbewe, namwino wa pachipatalachi yemwe adatsimikiza za imfayo poyamba, adauza Msangulutso kuti zomwe wodwalayo amaonetsa zidasonyeza kuti wamwalira. - Adafika ali ndi moyo ndipo ndidayamba kumupatsa thandizo. Patatha mphindi 30 ndidaitanidwanso ndi amene amamuyanganirawo kuti ndikaone zomwe akuchita. Panthawiyo amaonetsa zizindikiro zoti wawalira. - Pamtima sipamagunda, thupi lidangolobdoka, diripi ya madzi ndi mankhwala idasiya kuyenda. Apa zidasonyeza kuti wamwalira moti ndineyo ndidalembera kuti wamwalira, adatero namwinoyu. - Nyakwawa Makoloni potsimikiza za nkhaniyi, idati itamva za malirowo, idalamula anthu kuti ayambe kukonzekera zoika maliro mawa lake. - Mawa lake adzukulu adakumba manda ndipo anthu a mmudzimu adakhoma bokosi. Mwambo wa maliro utatha tidanyamula zovuta, ulendo kumanda, idatero mfumuyi. - Koma Makoloni adati anthu adadabwa kuona bokosi likugwedera atangofika kumanda. - Apa nkuti mwambo wakumandako utangoyamba kuti titsitsire bokosi mmanda ndipo ndidalamula kuti bokosilo litsekulidwe. - Titatsekula tidaona kuti wakufayo akutuluka thukuta komanso amadziwongolawongola, adatero Makoloni. - Iye adati mwambo udathera panjira ndipo adakwirira dzenje la mandalo nabwerera ndi woukayo kunyumba komwe kudaitanidwa ampingo wina wa Pentecost kuti amupempherere. - Pakulowa kwa tsikulo, akuti mayiyo adakwanitsa kudya phala koma movutikirabe. - Amangovumata, kuti ameze ndiye kudali kovuta, komabe adadya pangono, adatero Matemba. - Kulankhula ndiye adasiyiratu ndipo pamasiku onsewo amangodya phala. Pa 16 August adadzuka wolefuka ndipo adasiya kudya. Kenaka mpamene timamva kuti wamwaliranso. - Tidakhulupirira kuti ulendowu adamwaliradi chifukwa mkhwapa mudali mutazizira ndipo samatulukanso thukuta. Tidakaika maliro pa 17 August, adatero Makoloni. - Koma mfumuyi yati ikuganiza kuti zomwe zidachitikazo zidali zamasalamusi ndipo akukhulupirira kuti imfa ya mayiyo wina adaikapo dzanja. - Chilowereni ufumu zotere sindidazionepo. Ineyotu ndikuti ndidali pomwepo ndipo ndidadzionera zonsezi zikuchitika. Ndinadabwa nazo ndipo ndikukaika kuti zotere zingangochitika; alipo amene akukhudzidwa kuti mpaka mayiyu afe imfa yotere, idatsindika mfumuyi. - Akuti malirowo atangochitika, adzukulu ndi anthu ena adamenya gogo ake a womwalirayo pomuganizira kuti akukhudzidwa ndi imfa yachilendoyo. -",WITCHCRAFT -ID_DMuXMJtH," Zionetsero zaima Anthu zikwizikwi adabwerera manja ali mkhosi kuchoka mmalo a zionetsero Lachitatu pa 28 August 2019 atauzidwa kuti zionetserozo zalephereka kaamba ka chiletso cha khoti la Supreme mumzinda wa Blantyre. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Chitetezo chidali chokhwima Izi ndi zionetsero zomwe a Human Rights Defenders Coalition (HRDC) adakonza kukachitira mmabwalo a ndege komanso mzipata zonse za dziko lino kwa masiku atatu kuyambira Lachitatu mpaka dzulo Lachisanu. - Titaunika mfundo za opempha chiletso, chigamulo nchoti kwa masiku 14 kuyambira Lachitatu pa 28 August, 2019 kusachitike chionetsero cha mtundu uliwonse, panthawiyi, mbali ziwiri ya boma ndi HRDC zikumane nkukambirana momwe anthu angadyerere ufulu wawo wopanga zionetsero komanso pasapezeke munthu wolankhula zomwe zingasokoneze mlandu wa chisankho, chikutero chiletsocho. - Koma pakucha Lachitatu, kudaonetsa kuti ena adasemphana ndi uthengawo chifukwa anthu adayamba kukhamukira mmalo omwe HRDC idalengeza kuti mudzayambira zionetserozo. - Mmawa momwe, apolisi komanso asilikali adali mbwee mmizinda kufuna kuonetsetsa kuti anthu atsatira chigamulo cha khoti la Supreme koma izi sizidakomere anthu ena omwe adakonzekera kuonetsa mkwiyo wawo. - Kodi anthu amenewa bwanji? Chikuwaopsa nchiyani? Bwanji akunjenjemera okhaokha? Akadatisiya tipange zionetsero bwinobwino mesa ndi ufulu wathu? Bomalitu likutiponderedza kwambiri, adatero Mathews Kawinga yemwe amakhala ku Mtandire mumzinda wa Lilongwe. - Pulogalamu ya zionetserozi idagwedeza dziko moti Lachitatu mabizinesi ambiri komanso maofesi ena adali otseka poopa zomwe zakhala zikuchitika pazionetsero zina pomwe anthu ena amatengerapo mwayi nkumathyola maofesi komanso sitolo za anthu nkumaba. - Zionetsero zomwe zikuchitika mdziko muno nzofuna kuchotsa wapampando wa Malawi Electoral Commission (MEC) Jane Ansah chifukwa Amalawi ena akuti sadayendetse bwino chisankho chathachi. - Koma HRDC yatsimikizira Amalawi kuti akatha masiku 14 omwe khothi lapereka, zionetserozo zidzapitilira mopanda mantha aliwonse ngakhale akuopsezedwa. - Mtsogoleri wa dziko lino, Peter Mutharika adalamula apolisi ndi asilikali ankhondo kuti adzagwiritse ntchito mphamvu, zida ndi njira iliyonse kuti zionetsero zisadzachitike. - Mutharika adalankhula izi pamwambo wotsegulira sitima za nkhondo ku Mangochi pa 20 August 2019 koma akadaulo pa ndale ndi malamulo adati Mutharika adalakwitsa chifukwa kuteroko nkuponderedza ufulu wa anthu omwe uli mmalamulo omwe iye adalumbira kuti adzalemekeza. -",POLITICS -ID_DQZTUqjC,"Papa Alalika za Kulolerana Wolemba: Thokozani Chapola rancis-300x168.jpg"" alt="""" width=""418"" height=""234"" />Papa Francisko Papa Francisko wati kulolerana komanso kukhalirana bwino pakati pa anthu azikhulupiliro ndi mitundu yosiyana kumathandiza pa ntchito yomanga maziko a mtendere pakati pa mayiko pa dziko lonse. -Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Francisco walankhula izi pomwe amapereka uthenga wa mafuno abwino kwa anthu a mdziko la Thailand pomwe wakonza ulendo wokawachezera kumapeto a mwezi uno. -Mtsogoleri wa mpingo wakatolikayu wakonza zokacheza mdziko la Thailand, kuyambira pa 20 mpaka pa 23 November 2019, ndipo pali chokenzero chakuti akadzatha kucheza mdzikomo, adzamalizira ulendo-wu pokachezanso mdziko la Japan. -",SOCIAL -ID_DQZzdkEq,"Awiri Afa Pochokera Ku Interview Ya Zaumoyo Anthu awiri afa ndipo mmodzi wavulala modetsa nkhawa njinga ya moto yomwe anakwera itaphonya msewu ndi kukagwera ku phompho ku Changalume Barracks mboma la la Zomba. -Omwalirawo anali gulu limodzi ndi awa-Achinyamata osaka ntchito mMalawi Malingana ndi mmodzi mwa anthu okhudzidwa ndi ngoziyi mayi Sellina Bomani omwe ndi mkulu wa bungwe la Tikondane Positive Living Support Organisation (TIPOLISO) mbomalo, mmodzi mwa anthu omwe afa pa ngoziyi ndi yemwe amayendetsa ndi njingayi Benson Machira, ndipo winayi ndi Mirriam Ganizani mmodzi mwa atsikana awiri omwe anakwera njingayi, ndipo amene wavulala pa ngoziyi ndi Ellen Samson. -Mayi Bomani atsikana awiriwa akuti amachokera kochita mayeso olowera ntchito (interview) omwe a ku unduna wa za umoyo amachititsa ku malo a sukulu ya sekondale ya Zomba Urban mbomalo. -",SOCIAL -ID_DRCsFABS," MBS iletsa mafuta a mtimachubu Amalawi amene akhala akukazingira mafuta a mmachubu tsopano ayenera kupeza njira ina chifukwa bungwe loyesa zopangidwa zosiyanasiyana mdziko muno la Malawi Bureau of Standards (MBS) laletsa mafutawa ndipo amene azigulitsa azengedwa mlandu. - Mkulu wa bungweli Davlin Chokazinga adati sikukhala zonyengerera pokwaniritsa izi, pofuna kuteteza miyoyo ya Amalawi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Aliyense amene akugulitsa mafutawo adziwe kuti tithana naye. Talanda kale mavenda ena ku Mulanje, adatero iye. - Chokazinga adati mafutawo angabweretse matenda pamoyo wa munthu kotero nchifukwa adaganiza kuti asapezekenso mdziko muno. - Iye adati izi akuchita potsata malamulo awo kuti katundu ogulitsidwa mdziko muno ayenera kukhala wabwino wosapereka chiopsezo ku miyoyo ya anthu. - Ganizo la MBS ladzidzimutsa anthu amene amagulitsa mafutawa pamene adati boma kapena akuluakulu a bungweli awapatse chochita asadaletse kugulitsako. - Gift Majongoti yemwe akuti amagulitsa chigubu cha malita 20 patsiku pamsika wa Mbayani mumzinda wa Blantyre, wati apa boma lamutsekera mpita. - Ndili ndi ana ndi mkazi komanso kumudzi anthu amadalira ine ndiwatumizire thandizo monga feteleza ndi zina. Zonsezitu zikuchokera mgeni imeneyi. Kuletsa kwa boma ndi imfa yanga yomwe chifukwa palibe chomwe ndingachite kuti chindibweretsere ndalama. Ngati akufuna kuletsa ndiye atipezere zochita, adatero Majongoti. - Iye adati Pali anthu ambiri amene sangakwanitse kugula mafuta okwera mtengo. Taganizani anthu amabwera ndi K20 kuti tiwagulitse mafuta andalamayi ndipo timawayezera. Lero anthu amenewa mukawauze kuti akagule mafuta a K1 000 angakwanitse? adazingwa Majongoti. - Si ogulitsa okha, nawo ogula akuti MBS ikuwaika kumpeni chifukwa sangakwanitse kugula mafuta ena amene ndi otsika mtengo kuposa oyezawa. - Mmodzi mwa anthuwa, Clara Nyandula wa mmudzi mwa Maduwani, T/A Nkaya ku Balaka polankhula ndi Tamvani pafoni adati banja lake limadalira mafutawa ndipo sapezanso mtengo wina wogwira. - Pa mwezi ndimagwiritsira ntchito malita awiri amene timagula pa mtengo wa K600 pa lita. Akaletsa ndiye akutiganizira kumene? adafunsa motero Nyandula. - Iye adati boma liyenera kuwaganizira chifukwa akadya zokazingira, mafuta ake amakhala oyezetsawo. - Modester Chimpando wa kwa Manje kwa T/A Kapeni mboma la Blantyre adati izi zisachitike chifukwa apweteka anthu osauka. - Sindikukana, mafuta enawa ali ndi chiopsezo pamoyo wamunthu. Chofunika nchakuti ngati akufuna kuletsa ndiye aonetsetse kuti mafuta abwinowo akugulitsidwa motsika mtengo komanso pa mlingo wochepa kuti aliyense akwanitse kugula. - Ngati sizitero ndiye akhala ngati akukonza koma akuika miyoyo ya anthu ovutikitsitsa pamoto, adatero Chimpando. - Koma izi sizikusintha ganizo la Chokazinga pamene akuti anthu akuyenera kusankha moyo kapena imfa. - Ngati moyo ndi imfa chabwino chili moyo ndiye ife tipitirirabe ndi ganizo lathu kuti anthu akhale moyo, adatero Chokazinga. - Chokazinga akuti moyo ndi wodula kotero anthu avomereze. Kodi kutaya K20 ndikuti ukataye ma miliyoni kuchipatala chabwino nchiyani? Anthu adziwe kuti moyo wathu ndi wodula kuposa mafuta amene akugulawo. - Pachifukwa chilichonse ife sitikubwerera mmbuyo koma kugwira amene akugulitsa mafutawa chifukwa simafuta abwino kumbali ya ukhondo wa munthu, adatero Chokazinga. - Iye adati ntchitoyi sikuti ayamba lero koma kuti adangozimirira. Adaonjeza kuti bungwe lawo lalembera makampani ena amene akumapanga mafutawa kuti alekeretu. - Aliyense atha kupanga mafuta koma mafutawo akuyenera kuvomerezedwa ndi ife komanso mafutawo akhale ndi uthenga onse kuti akabweretsa mavuta kwa anthu, tione kolowera. Koma chomwe chikuchitika ndi mafutawa nchakuti palibe uthenga wa amene akupanga, munthu atamwalira ndi mafutawa tingasowe koloza. Kaamba ka izi nchifukwa tikuletsa, adatero Chokazinga. - Kumbali ya matenda amene mafutawa angabweretse, Chokazinga akuti sakuona matenda amene angabwere koma kuti, mafutawa si abwino pa moyo wa munthu. Ngati chinthu sichili bwino chingabweretse matenda osiyanasiyana mosatchula amodzi chifukwa chinthucho sichoyenera pamoyo wa munthu. - Iye wati mafuta angathe kugulitsidwira mmasacheti koma akhale wodinda bwino ndipo yemwe akupanga mafutawo akuyenera kuvomerezedwa ndi bungwe lawo. - Naye mkulu wa bungwe loona ufulu wa ogula la Consumers Association of Malawi (Cama) John Kapito adati MBS yachita bwino kuletsa mafutawa. - Takhala tikuwauza a MBS kuti aletse mafutawa, ngati ayamba kuletsa ndiye zili bwino. Ogula adziwe ndithu kuti mafutawa siabwino. Mafuta abwino ndi amene amapakilidwa bwino komanso pali zizindikiro za kampani yomwe ikupanga kuti zikativuta ifeyo monga ugula tikaone kodandaula. - Sitikusangalala kuti anthu akugula zinthu zonyasa ngati zimenezi. Amene akugulitsa alekeretu, kodi bizinesi ndiye kugulitsa zoipa? Izitu mapeto ake tidzalola a chamba kuti azigulitsanso chifukwa akuchita bizinesi, adatero Kapito. - Mafutawa amagwiritsidwa kwambiri ndi anthu akumudzi maka chifukwa cha kutchipa kwake. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_DRVijjWg,"African Airlines Yataya 400 Million Dollars Kaamba ka Coronavirus Bungwe lowona za maulendo a pa ndege kuno ku Africa la African Airlines lati lawononga ndalama zokwana 4 Hundred Million za ku America chiyambireni mliri wa kachilombo ka Coronavirus mdziko la China kuyambira mwezi wa February chaka chino. -Malipoti awailesi ya BBC ati izi zadza kutsatira kutsekedwa kwa mabwalo andege mmaiko akuno ku Africa ngati njira imodzi yofuna kupewa kufala kwa kachilomboka kaamba koti maiko ambiri amachita malonda ndi dziko la china. -Ngakhale izi ziri chomwechi komwe kumafikira ndege zonse kuno ku Africa mdziko la Ethiopia adakagwirabe ntchito zawo ponyamula anthu mdzikolo kupita komanso kubwera mdziko la China mmizinda yonse isanu ya mdzikolo. -Polankhulapo mkulu wa bungwe la International Air Transport Association (IATA) Raphael Kuuchi wati ntchito za malonda zomwe zimayenda bwino zayima kaamba ka kuletsedwa kwa maulendo apandege mmaiko akuno ku Africa kupita kapena kubwera mdziko la China. -Mayiko omwe aletsa maulendo a pa ndenge ndi dziko la China ndi monga South Africa, Tanzania, Mauritus, Morocco, Rwanda komanso Kenya. -Padakali pano nthendayi yafikira mmaiko a Egypt, Tunisia, Morocco, Algeria, Nigeria komanso Senegal kuno ku Africa. -",ECONOMY -ID_DTOwzfqL,"Ntchito Yomanga Tchalitchi la Mzimu Woyera Yayambika Wolemba: Glory Kondowe Akhristu a tchalitchi la Mzimu Woyera 1 nthambi ya parishi ya Mzama mu dayosizi ya Dedza ayamba ntchito yomanga tchalitchi latsopano. -Malinga ndi wapampando wa tchalitchili a Edmond Kamwana, ganizoli ladza kutsatira kuchuluka kwa chiwerengero cha akhristu a tchalitchili. -Iwo ati padakalipano pa tsiku la mapemphero, akhristu ena akumapemphelera panja kaamba ka kuchepa kwa tchalitchili. -Powonjerapo mayi Gloria Kamwana omwe wapampando wa bungwe la amayi pa tchalitchili anati ndiwosangalara ndi kufika kwa Radio Maria Malawi ku derali. -Ndikuthokodza chifukwa Radio Maria Malawi chifukwa imasisimutsa anthu osiyanasiyana woti ena si a mpingo wakatolika. -Wailesi imeneyi ndi imodzi mwa ma wailesi omwe imatimvetsa kukoma chotcho tsiku lina mukadzafuna kubwera mudzatidziwe kuti tidzakonzekera kuti wailesiyi izipitiliza kuti mvetsa kukoma, anatero mayi Kamwana. -",RELIGION -ID_DTXeMgOm," Boma likukhazikitsa misika ya zakudimba Boma lili mkati momanga malo ogulitsira zokolola zakudimba ngati njira imodzi yochulukitsira phindu lomwe alimi amapeza pogulitsa zokolola zochokera mu ulimi wamthirira. - Ntchitoyi ndi gawo limodzi la ntchito yotukula ulimi wamthirira pokonzanso masikimu 11 mchigawo cha zaulimi cha Blantyre Agricultural Development Division (ADD). - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mkulu woyanganira ntchito yotukula zipangizo za ulimi wamthirira, Cosmos Luwanda wati misikayi, yomwe ilipo 6, imangidwa ku Neno ndi kuchigwa cha mtsinje wa Shire. - Iye wati ntchitoyi, yomwe ikugwirika ndi thandizo la ndalama zokwana 12 biliyoni kwacha kuchokera ku African Development Bank (ADB), imanga manthu wa misika mumzinda wa Lilongwe komwe kutakhale zipangizo zapamwamba zotha kusungira ndiwo zamasamba ndi zipatso kwanthawi yaitali. - Cholinga cha misikayi ndi kulumikiza alimi ndi ogula mosavuta, adatero Luwanda. - Mkulu woyanganira ntchito yomanga msika wa zokolola za kudimba wa Chikwawa, Khama Kammwamba, adati malowa adzakhala ndi malo osungira zokolola, malo otsukira zokolola, magetsi, madzi apampopi ndi zimbudzi zamakono. - Misikayi izidzagulitsa zokolola mwachipiku kwa amalonda ochokera kutali. Adindo oyendetsa masikimu ndi amene azidzayendetsa misika imeneyi, adatero Kammwamba. - Padakalipano ntchito yokonza masikimu amene ali mupolojeikiti imeneyi ili mkati ndipo masikimuwa akuyembekezeka kuyamba kugwira ntchito yawo usanafike mwezi wa June chaka chamawa. -",FARMING -ID_DUVgrJyJ," Zipani zakonzeka kusankha makomishona Mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika wauza zipani za ndale komanso nthambi yoyanganira ogwira ntchito makhoti (Judicial Service Commission) kuti apereke maina a omwe akuona kuti akhonza kukhala makomishona a bungwe loyendetsa zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) komanso wapampando wake. - Izi zikutsatira kutula pansi mpando kwa yemwe adali wapampando wa bungwe la MEC Jane Ansah komanso polingalira kuti mphamvu za makomishona ena onse zikutha pa 5 June 2020. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Adalembera zipani: Mutharika Malingana ndi mneneri wa Mutharika, Mgeme Kalilani, mtsogoleri wa dziko linoyo wapanga izi pofuna kuti kubungwe la MEC kusakhale mphako mphamvu za makomishona enawo zikatha. - Apulezidenti sadapereka nthawi yeniyeni yoti mainawo abwere koma polingalira kuti tikuthamangitsana ndi nthawi yachisankho cha Pulezidenti, tikuyembekeza kuti zipani komanso amakhoti apereka msanga mainawo, adatero Kalilani. - Malingana ndi malamulo, wapampando wa MEC amasankhidwa ndi komiti ya makhotiyo ndipo mneneri wa nthambi ya makhoti Agness Patemba watsimikiza zoti nthambiyo yalandira kalata youzidwa kuti ipereke dzina. - Kalata yatipeza ndipo komiti ya makhoti ikumana kuti iunike momwe zikhalire koma zikhala zachangu potengera kuti makomishona afunika pachisankho chikudzachi, adatero Patemba. - Khothi lidagamula pa 3 February 2020 kuti chisankho cha Pulezidenti chichitikenso potsatira umboni omwe udaperekedwa pamlandu woti chisankhocho sichidayende bwino. - Saulos Chilima wa UTM Party ndi Lazarus Chakwera wa MCP ndiwo adakasuma kuti bungwe la MEC lidasokoneza chisankho cha pa 21 May 2019 litalengeza kuti Peter Mutharika wa DPP ndiye adapambana. - Khothilo lidaperekanso mphamvu ku Nyumba ya Malamulo kuti iunike makomishona ngati ali nkuthekera kopitiriza ntchito koma nyumbayo idapeza kuti makomishona onse adalakwa pantchito yawo ndipo idawunikira kuti achoke pabwere ena. - Katswiri pa ndale George Phiri wati Mutharika wapanga bwino kupereka mpata kuzipani kuti zipereke maina a makomishona koma wati naye apange machawi akalandira mainawo. - Iye wati uwu ukhonzanso kukhala mwayi poti aphungu a Nyumba ya Malamulo akhala akukumana posachedwa ndiye zikhonza kuchita ubwino kuti makomishonawo akawakambiranetu ku nyumbayo. - Ngati zangochitika, zakhala bwino chifukwa zipani zikapereka maina pulezidenti nkuvomereza, Nyumba ya Malamulo ikhala ndi mpata owakambirana isadayalule. Tipha mbalame zingapo ndi mwala umodzi, adatero Phiri. - Malamulo a zachisankho a 2018 amalola zipani zomwe zili ndi aphungu 10 mwa 100 aliwonse kutanthauza kuti pafupifupi aphungu 19 kupita mtsogolo mnyumbayo kupeleka maina a makomishona. - Apa zikusonyeza kuti mnyumbayo, zipani za DPP ndi MCP ndizo zili nkutuekera kopeleka maina a makomishona a MEC. - Mneneri wa DPP Nicholas Dausi watsimikiza kuti chipanicho chalandira kalata youzidwa kuti chipereke maina a makomishona atsopano. - Talandira ndipo tipanga momwe a pulezidenti anenera. Tisankha anthu angapo nkuwaunika kenako nkusankhapo maina omwe akufunikawo nkupeleka, adatero Dausi. - Mneneri wachipani cha MCP Maurice Munthali wati chipani cha MCP chidakonzeka kalekale kusankha makomishona atsopano chifukwa icho chimakanitsitsa kuti makomishona akalewa adzayendetsenso chisankho. - Tipereka maina mosavuta chifukwa nzomwe takhala tikuyembekeza nthawi yonseyi, adatero Munthali. -",POLITICS -ID_DUjjzokY," Tikolola chimanga chochulukaNduna Nduna ya zamalimidwe komanso kuonetsetsa kuti mdziko muno muli chakudya chokwanira, Peter Mwanza yati undunawu ukulosera kuti chaka chino dziko lino likolola chimanga chochuluka ndikukhala ndi china chapadera. - Polankhula Lachitatu mumzinda wa Lilongwe pomwe amafotokozera atolankhani za kholola wa chaka chino, ndunayi yati malinga ndi zolosera dziko lino lingapate matani 740 000 a chimanga apadera. Chaka chatha dziko lino lidapeza matani oposa 500 000 apamwamba. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Zolosera za ndunayi zikudza pomwe zadziwika kuti Dedza ndi madera ena kuchigawo cha kumpoto kwa dziko lino mvula yachita njomba ndipo alimi ali pachiopsezo kuti mwina galu wakuda awayendera kumeneko. - Ngati zoloserazo zingatheke ndiye kuti dziko lino likhala ndi chakudya chambiri chapadera chifukwa dziko lino limafuna matani achimanga 2.6 miliyoni. - Mwanza adati ichi ndi chisonyezo chabwino kuti dziko lino lapata chimanga chambiri chapadera ndipo adati boma liyesetsa njira ya zipangizo zotsika mtengo kuti dziko lino lipate chakudya chambiri. - Mtsogoleri wa dziko lino, Joyce Banda polankhula atangokwanitsa chaka akulamulira ku Lilongwe adati madera omwe akhudzidwa ndi njala ndi ochepa kotero boma liyesetsa kuti ulimi wa mthirira uyambike kuti njala ithe mdziko lino. - Mu 2012 dziko lino lidapeza matani 3.624 miliyoni a chimanga ndipo chapadera adali matani 566 552 pomwe mu 2011 tidakolola matani 3.8 miliyoni ndi chapadera matani 1.2 miliyoni. - Padakali pano boma kudzera mwa Banda lalengeza kale kuti ndondomeko ya makuponi ipitirira ndipo anthu omwe adzalandire makuponiwa ndi 1.5 miliyoni. Nambalayi idakwezedwa pomwe Banda adayamba kulamula kuchoka pa 1.4 miliyoni. -",FARMING -ID_DUyZmgBL,"Papa Wayamikira Mabungwe Red Cross, Red Cresent Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wayamikira bungwe la Red Cross komanso Red Crescent chifukwa cha ntchito yotamandika yomwe mabungwewa amagwira. -Papa Francisco walankhula izi lachisanu pa Misa yomwe anatsogolera kulikulu la Mpingo ku Vatican. -Iye wayamika mabungwe awiriwa chifukwa chothandiza anthu pa nthawi ya mavuto osiyana-siyana. -Papa wati Mulungu awatsitsire mabungwe amenewa madalitso chifukwa chogwira ntchito mwa toto moyo komanso walimbikitsa anthu kuti akhulupirire Mulungu popeza amakhala nawo pamene ali mmavuto. -",HEALTH -ID_DWjlQjyO,"Dziko la Bahamas Lilonjeza Kuthandiza Mzika Zake Zokhudziwa ndi Ngozi ya Mphepo Wolemba: Sylvester Kasitomu ""http://www.radiomaria.mw/wp-content/uploads/2019/09/BAHAMAS-300x168.jpg"" alt="""" width=""837"" height=""469"" /> Dziko la Bahamas lati likuyesetsa kuchitapo kanthu pofuna kuthandiza anthu omwe akhudzidwa ndi mphepo ya mphanvu yomwe inaomba sabata yathayi. -Malipoti a wailesi ya BBC ati zadza kutsatira madandaulo omwe anthu okhala pa chilumba cha Abaco akhala akunena kuti boma la dzikolo likulephera kuthandiza anthu omwe akhudzidwawa. -Padakali pano anthu 43 ndi omwe afa chiyambireni mphepoyi ndipo pali chiyembekezo choti chiwerengero cha anthu omwe afa mdzikolo chitha kukwera kaamba koti nthito yopumutsa anthu omwe akhudzidwa idakali nkati. -Polankhulapo nduna ya zofalitsa nkhani mdziko la Bahamas, Carl Smith anati boma la dzikolo likuchita chothekera pofuna kuthandiza anthu omwe akhudzidwa ndi mphepoyi kudzera ku ndondomeko yoona za ngozi zogwa madzidzidzi ya National Emergency Management Agency (NEMA) Tikuyesetsa kuti tifikire anthu onse omwe akhudzidwawa ndi cholinga choti apeze malo okhala komanso chakudya ndi zina kudzera mu ndondomekoyi, anatero Smith. -Chiwerengero cha nyumba zomwe zagwa pa chilumba cha abaco chafika pa 90 Percent zomwe zikuchititsa kuti anthu mazanamazana asowe pokhala kaamba ka vutoli. -Dziko la Bahamas lakhudzidwa ndi mphepo yamphanvu ngati izi kwa maulendo okwana asanu kuchokera mu chaka cha 2016 zomwe zakhala zikudzetsa imfa za anthu ochuluka kwambiri komanso kuonongeka kwa katundu ndi nyumba. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_DWwwslkH,"Lamulo Lothandiza Anthu Kupeza Mauthenga Mosavuta Liyamba Kugwira Ntchito Posachedwa-Kazako Unduna wa zofalitsa nkhani watsimikizira aMalawi kuti lamulo lothandiza anthu kupeza mauthenga mosavuta la Access to Information (ATI) liyamba kugwira ntchito posachedwapa. -Kazako: Anthu anavota kuti zinthu zisinthe Nduna mu undunawu a Gospel Kazako ndi omwe anena izi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Iwo ati mtsogoleri w adziko lino anasayinira kale lamuloli koma anthu ena mu ulamuliro wa chipani cha DPP ndi omwe amalepheretsa kuti lamulori liyambe kugwira ntchito yake. -Vuto la dziko lomwe limayendetsedwa ndi mabanja awiri kapena atatu kapena anayi limakhala limeneli ndipo umboni wake ndiwa lamulo limeneli la Acces to Information. Nyumba ya malamulo inavomereza komanso a president anasayinira koma mabanja ena ake ochepa anangoganiza kuti lisayambe kugwira ntchito zomwe ndi zoyipa kwambiri, anatero a Kazako. -Pamenepa a Kazako ati mtsogoleri wa dziko lino Lazarus Chakwera waonetsa kale chidwi choti lamuloli liyambirenso kugwira ntchito ndipo wati boma lomwe lilipo padakalipano lilibe chilichonse choti libise choncho lamuloli liyamba kugwira ntchito. -",LAW/ORDER -ID_DXCSZHVE," Boston Kabango: Chikhomo cha Wanderers Kungomva za Boston Kabango, omwetsa zigoli a matimu ena amayamba kunjenjemera kaamba ka ntchito za mnyamatayu zomwe amazionetsa ku Mighty Be Forward Wanderers komanso ku Flames Under 20. Kodi ntchito zake nzotani? Adayamba bwanji? Nanga tsogolo akuliona bwanji? BOBBY KABANGO akucheza naye motere: Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mpira si dzitho: Kabango Kodi Boston amamveka uja ndiweyo? Ndine ndithu, musaderere ndi maso okha koma muzipita pabwalo kuona luso lomwe Mulungu adapereka. Dzina langa lonse ndi Boston Bosnho Kabango. - Thupi limeneli umatha kulimbana ndi osewera amatupi awo? Nchifukwa ndikuti musaderere, mpira si kukula thupi koma kukhala ndi mphamvu za mpirawo. Ine ndimayesetsa kuti ndizichita mafizo kuti ndikhale ndi mphamvu zosewerera mpira, osati zoti anthu azindiona nazo. - Kodi udayamba liti kusewera mpira? Luso lidaoneka ndikusewera ku Sporting Leopards mu 2010. Titapita kukapikisana nawo kumpikisano wa Zone 6 anthu adagoma ndi luso langa ndipo Azam Tigers idanditenga. Mu 2015 mpamene ndimabwera ku Nyerere. - Moyo ku Nyerere uli bwanji? Zonse zili bwino, pena tikhumudwe pena kusangalala ndimo moyo umayendera. Kungoti pakati ndidali wovulala ndiye ndatenga nthawi osasewera, pano ndabwereramo. - Uli ndi zaka zingati? Pajatu mumabera zaka anyamata a mpira inu Hahaha! Ayinso osati kubera koma ndili ndi zaka 20. - Maphunziro ndi otani? Nanga uchitanso ziti kupatula mpira? Ndadutsa fomu 4 moti ndikufuna ndipange za umekaniki koma posakhalitsapa ndipitanso kusukulu. Ndimafunitsitsa ntchitoyi kupatula kuti Mulungu adandidalitsa ndi luso la mpira. - Umalota utadzafikira pati? Kukasewera ku England, ilili ndiye loto ndikamasewera mpira. - Ndani amakudolola? Nanga ukafatsa umakonda chiyani? Limbikani Mzava komanso kunja ndi Gary Cahill. Ngati sindikusewera mpira ndiye ndimakonda kuonera makatuni komanso kucheza ndi mayi anga. -",SPORTS -ID_DYhtAaKY,"Papa Wakhazikitsa Chaka cha Faustina pa Kalendala ya Mpingo Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wakhazikitsa chaka Faustina Woyera pa kalendala ya mpingo. -Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican izi zadziwika kudzera mu kalata yomwe bungwe lowona za chipembedzo ndi ma sakramenti ku likulu la mpingo ku Vatican latulutsa tsiku lolemba pa 18 May. -Chithunzithunzi cha Faustina Woyera Kalatayo yati Papa Francisco wakhazikitsa tsiku la 5 October pa kalendala ya mpingo wa katolika kuti likhale chaka cha Faustina Woyera. -Bungwe loona za Chipembedzo ndi ma Sakramenti kulikulu la Mpingo ku Vatican (Congregation for Divine Worship and the Discipline of the Sacraments) lomwe limatsogoleredwa ndi Cardinal Robert Sarah lolemba pa 18 May lalengeza kuti Papa Francisco wakhazikitsa chaka cha Maria Faustina Kowalska pa kalendala ya Mpingo (Liturgical calendar). -Malinga ndi kalata ya bungweli Papa Francisco wakhazikitsa tsiku la 5 October chaka chilichonse kukhala chaka cha Faustina Woyera. -Chochititsa chidwi pa nkhaniyi nchakuti nkhaniyi yadziwika pa 18 May tsiku lomwe Mpingo umakumbukira kuti papita zaka 100 pamene Papa Yohane Paulo Wachiwiri Woyera anabadwa ku Poland ndipo ndi Papa Yohane Paulo Wachiwiriyu yemwe adakhazikitsa Faustina kukhala Woyera mchaka cha 2000. -Faustina adabadwa mchaka cha 1905 ku Poland ndipo anamwalira mchaka cha 1938.Iye adali kukhala ndi asisitere a chipani cha Amayi Maria a Chifundo (Sisters of Our Lady of Mercy) Faustina adali kusinkhasinkha za chifundo cha Mulungu chotumphuka kudzera mwa Ambuye Yesu. -Mapemphero osiyana-siyana a Chifundo cha Mulungu komanso laMulungu la Chifundo cha Mulungu (Divine Mercy Sunday) ndi zipatso za moyo wa Faustina Woyera yemwe anali Virgo. -",RELIGION -ID_DZLczmMf," Timakaonera masewero a mpira Masewero a pakati pa Police Secondary School ndi St Paul Private Secondary ku Zomba adzakhala chikumbutso kwa Owen Chaima, kuti adapezerapo nyenyezi yomwe lero wamangitsa nayo woyera. - Zoti masewerowo adatha bwanji, Owen sakumbukanso chifukwa chomwe amakumbukira bwino ndi Talandila Mwandira amene pakutha pa masewero adapeza chisangalalo, lero njoleyi ikugonera pachifukwa chake. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Nganganga mpaka imfa: Owen ndi Talandira Umotu mudali mu 2008 pamene Owen, yemwe ndi goloboyi wa timu ya mpira wamiyendo ya Mbeya City mdziko la Tanzania adaona dzanja la Mulungu. - Tonse timakonda masewero ampira, patsikuli tidangopita kukaonera mpira. Basitu kukumana kwake kudali komweko, adatero Owen. - Pamene masewerowo amachitika, nkhani zosaleka zidali zikukambidwa ndipo maso pa masewerowo adachoka pamene chidwi chidali pa ubwenzi umene Owen amafuna uyambike. Komabe Talandira adali asadachilandire kuti avomere. - Pakutha pa masiku chibwenzi chidayamba ndipo nkhani zatsogolo zidayamba kuphikidwa. - Inetu mwamunayu ndidamukonda chifukwa cha khalidwe lake lodzichepetsa komaso ndimadziwa kuti adali Mulungu amene adatilumikizitsa, adatero Talandira yemwe lero ndi mayi Chaima. - Pa 11 November sabata yapitayo, awiriwa adalumbira ku Mount Oliver CCAP ya ku Chilobwe mumzinda wa Blantyre kuti mpaka imfa ndiyo idzawalekanitse ponenetsa kuti kusowa kapena kupeza zachepa kufika powalekanitsa. - Mwambowu udafika penipeni pamene awiriwa adatengera unyinji wa anthu ku Miracle Garden ukutu ndi ku Naperi mumzindawu komwe kudali kumwelera ndi kudya tofewa. -",SPORTS -ID_DaxAgxiB,"Zomba Diocese Yalimbikitsa Atumiki Ake Kupulumutsa Miyoyo Ya Akhristu Ku COVID-19 Episkopi wa dayosizi ya Zomba, Ambuye George Desmond Tambala, ati atumiki a mpingo ali ndi udindo waukulu wopulumutsa miyoyo ya anthu omwe akuwatumikira ku nthenda ya COVID-19. -Tambala: Atumiki ali ndi udindo wothandiza anthu pa kapewedwe ka nthendayi Episkopi-yu wayankhula izi lachiwiri ku Thondwe Pastoral Centre pomwe anatsogolera gulu la ansembe, asisiteri, ndi abulazala amu dayosizi-yi pa maphunziro a tsiku limodzi omwe anakonzedwa ndi cholinga chofuna kumvetsa bwino nkhani zokhudza nthenda-yi. -Ambuye Tambala ati anaona kuti ndi kofunika kuti atumiki alandire uthenga woyenera wokhudza nthendayi kuti nawonso athe kutsatira njira zoyenera zopewera matendawa komanso kuti akathe kuthandiza anthu omwe akuwatumikira mmadera awo. -Ansembe, asisteri komanso abulazala amakhala pafupi ndi anthu nthawi zambiri. Choncho iwowa ali ndi udindo waukulu wowathandiza anthuwo pa kapewedwe ka nthendayi yomwe yabwera movuta kwambiri. Tinakonza maphunzirowa kuti iwo amvetse kaye bwino za nthendayi kenako akathandize anthu mmadera momwe akukhala, anatero Ambuye Tambala. -Masiku apitawa Ambuye Tambala anapemphanso akhristu a mpingo wa katolika mdziko muno kuti asataye mtima koma apemphere zolimba kuti papezeke anthu amene akwanitse kupeza mankhwala ochizira nthendayi. -",HEALTH -ID_DbsGQMWt," Mfundo mbweee kumtsutso Makandideti 11 amene adasonkhana ku mtsutso wa atsogoleri usiku wa Lachiwiri msabatayi alonjeza zodzasintha moyo wa anthu akumudzi ngakhale makandidetiwa akulepherabe kunena zomwe adzachite kuti zomwe alonjezazo zidzachitike. - Zikuoneka kuti atsogoleriwo amangonena mawu okoma pokopa anthu. Mwachitsanzo, mtsogoleri aliyense adalonjeza kuti moyo wa anthu akumudzi udzasintha powonetsetsa kuti aliyense wakumudzi ali ndi chochita koma osanena kuti akumudziwo azidzachitanji chomwe chidzasinthe moyo wawo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Boma la PPM lidzaonetsetsa kuti banja lililonse kumudzi lili ndi chochita zomwe zidzachepetse umphawi. Mavuto ambiri tili nawo vuto ndi umphawi, kungothetsa umphawi ndiye kuti zambiri zakonzedwa, adatero Mark Katsonga mogwirana mawu ndi George Nnesa wa Tisintha Alliance. - Kuwalonjeza anthu akumudzi zokoma chonchi sizidayambe lero. Mu 1994 Bakili Muluzi adakhazikitsa Vision 2020 ponena kuti pofika chaka cha 2020 Malawi adzakhala akudzidalira payekha zomwenso zidzasinthe moyo wa anthu akumudzi. - Kufika pano kwangotsala zaka 6 koma umphawi ukupitirizabe kusasantha anthu akumudzi ngakhale kuchoka panthawiyo pabwera maboma a DPP ndi PP omwenso amalonjeza mwakuya kuti moyo wa anthu akumudzi ndiwo udzayanganidwe kwambiri. - Poyankhapo zomwe boma lawo lidzachite pa zakagwiritsidwe ntchito ka zinthu zaboma komanso anthu ogwira ntchito mboma, atsogoleriwa adatha mawu kukamba ndondomeko zomwe boma lilipo likutsata komanso zakubedwa kwa ndalama mboma. - James Nyondo wa National Salvation Front (Nasaf) yemwe poyankha amatha nthawi kuphwasula ndondomeko zomwe maboma apita akhala akutsata komanso lilipoli, adati vuto ndi kuchita zinthu mobisa. Tili ndi vuto loti mboma mulibe chilungamo ndi kusachita zinthu moti Amalawi adziwe.Mavuto a dziko lino adayamba 1994, tisabisenso, adatero. - Mukavotera Nyondo ndiye kuti ndalama iliyonse izidzatsatidwa.Kungoba ndalama, kaya ndi K20 yeniyeniyi udzanjatidwa, ndipo ukaseweze kundende zaka zosachepera 20. - Atsogoleriwa adadzudzulanso zipani polowetsa ndalama pa kasankhidwe ka anthu ogwira ntchito mboma. - Davis Katsonga wa Chipani cha Pfuko akuti vuto nthawi zonse amakhala mtsogoleri. - Ngati pulezidenti akukana kuwulula chuma chake ndiye kwa anthu ogwira ntchito mboma angatani?Ineyo ndidzayesetsa kuti ndidzakhale chitsanzo, adatero Katsonga. - Mfundoyi idavomerezedwanso ndi Friday Jumbe wa New Labour Party (NLP) ndi Kamuzu Chibambo wa Petra. - Lazarus Chakwera wa MCP mogwirizana ndi Atupele Muluzi wa UDF komanso John Chisi wa Umodzi ndi Helen Singh wa United Independent Party (UIP), adati adzaonetsetsa kuti anthu amene akusankhidwa mmaudindo mboma akhale amaphunziro okwanira posatengera kochokera kapena chipani. - Tidzakhala ndi anthu amene mbiri yawo ndiyabwino, adatero Singh pamene Peter Mutharika wa DPP adati boma lake lidzapana akuluakulu aboma kuti pamene ayenda afotokoze bwino ndalama ndi katundu amene wagwiritsidwa ntchito. - Atsogoleriwa, amene aliyense ali ndi ludzu losintha momwe zinthu zikuchitikira mboma, adalonjezanso kuti nkhani ya migodi idzatsatidwa ndi chidwi kuti Amalawi azidzapeza phindu. - Muluzi adati adzaonetsetsa kuti Malawi ikutenga K30 pa K100 iliyonse ya phindu lomwe boma tidzapeze, Jumbe adati Malawi izidzatenga K49 pa K100 iliyonse ndipo Singh akuti K51 pa K100 idzakhala ya dziko lino. - Iwo adatinso adzaonetsetsa kuti anthu amene ali mdera lomwe mukukumbidwa migodi ndiwo adzakhale oyambirira kupindula komanso kuonetsetsa kuti apeza akadaulo enieni amene amatsatira momwe ntchitoyi imagwirikira. - Anthu amene ntchito yokumba migodi ikuchitikira tidzawamangira misewu yabwino, magetsi adzakhalapo komanso sukulu ndi zipatala osati kumangowasiyira mabwenje, adatero Chibambo mogwirizana ndi Singh komanso Chakwera. - Ngakhale sadafotokoze bwinobwino zomwe adzachite kuti dziko lino lasiya kudalira thandizo la maiko akunja, atsogoleriwa adalonjezabe zodzachoka munsinga yongodalira thandizo lakunja. - Mtsutso womaliza uchitika Lachiwiri likudzali ku Comesa Hall mumzinda wa Blantyre. Mkulu wa bungwe loona ufulu wa atolankhani la Misa Malawi, Anthony Kasunda yemwe akutsogolera mtsutsowu, akuti uwu ndi mwayi kuti Amalawi amve zomwe atsogoleri awo akonza. - Munthu ukamalembedwa ntchito umayenera ufunsidwe mafunso.Pano Amalawi akuyenera akufunseni mafunso asadakulembeni ntchitoyi. Kwa iwo amene sadabwere zili kwa Amalawi [kuweruza], adatero Kasunda. - Sizikudziwikabe ngati mtsogoleri wa dziko lino yemwe adzaimire PP adzakhale nawo pamtsutsowu chifukwa mtsutso woyamba adakana kuti sangakhale nawo. -",POLITICS -ID_DgcVeNNi,"Mayor Apempha Red Cross Iphunzitse Anthu First Aid Wolemba: Sylvester Kasitomu /wp-content/uploads/2019/09/kapombosola.jpg"" alt="""" width=""388"" height=""470"" />Wavomereza za kufunika kwa first aid-Kapombosola Banda Meya wa mzinda wa Zomba, khansala Benson Bulla lachiwiri wapempha bungwe la Malawi Red Cross Society kuti liphunzitse anthu mmadera ambiri za First Aid kuti anthuwa adzithandidza anzawo akamvulala asanawatengere kuchipatala. -Iye wayankhula izi kwa Jali mboma la Zomba pamwambo womwe bungwe la Malawi Red Society lidakonza wa First Aid Day. -Khansala Bulla yemwe anali mlendo wolemekezeka pa mwambowo wapemphanso bungwe la Malawi Red Society kuti liphunzitse akaidi mndende za dziko lino pa zamomwe angathandizilane pomwe wina wavulala mu ndendezi. -Monga tikudziwa kuti zipatala zathu ndi zamutalimutali komanso kusowa kwa makhwala mzipatalazi kwakula. Ndi khumbo lathu kuti pakhomo pali ponse pakhale muthu modzi yekha yemwe aphunzitsidwe mmene ngathandizire muthu akavulala asanapite ku chipatala, anatero a Bula. -Poyankhulapo pamwambo-wu mkulu wa zaumoyo ku bungwe la Malawi Red Society mdziko muno a Dan Kapombosola Banda anavomeleza zakufunika kwa maphunziro okhudza kaperekedwe ka thandizo loyambilira kwa anthu omwe avulala. -Kutengera ndikufunika kwa chithandizo choyambirira ndi koti timapewa kuluza moyo wa muthu kaamba kotalikira chipatala, zimatha kutheka kuti muthu wakomoka athu amalephera kumpatsa chithandizo kaamba kosowa upangiri wa mmene angamuthandizire, antero Kapombosola Banda. -Bungwe la Malawi Red Cross limathandiza popereka maphunziro kwa anthu kuti adziwe njira zomwe angamuthandizire munthu amene wadwala mwadzidzidzi kapena wachita ngodzi kuti apewe infa zodza kaamba kaamba kosowa chisamaliro chokwanira. -",HEALTH -ID_DloMZroN,"Parish ya Ntaja Yalonjeza Kupitiriza Kuthandiza Radio Maria Parish ya St. Marys Ntaja mu dayosizi ya Mangochi yati ipitiriza kudzipereka pothandiza Radio Maria Malawi. -Bambo mfumu a parishiyi, bambo Beato Mathyola anena izi pakutha pa mwambo wa misa ya Thandizani Radio Maria yomwe yachitika lero ku parishiyi. -Bambo Mathyola kuchita mwambo wa perekani-perekani Iwo ati Radio Maria Malawi ikusowa zambiri, kotero anthu okonda wailesiyi akuyenera kupitiriza kuyithandiza, kuti ntchito zake zofalitsa nthenga wabwino, zipitilire kuyenda bwino. -Akhristu ali ndi udindo kuthandiza Radio Maria kuti ipite patsogolo. Mikwingwirima yomwe tikukumana nayo isatilepheretse kuthandiza wailesiyi yomwe ikugwira ntchito zotamandika kwambiri pogawa mawu a Mulungu, anatero bambo Mathyola. -Polankhulapo mkulu woyendetsa ntchito za Radio Maria Malawi a Louis Phiri ayamikira akhristu a parishiyi kaamba ka chidwi chomwe ali nacho pothandiza wailesiyi. -Tikudziwa kuti matenda a COVID-19 abweretsa mavuto ambiri pa chuma koma iwo alimba mtima kuthandiza wailesiyi ndipo limeneli likhale phunziro kwa maparishi ena kuti asawilingule pothandiza wailesiyi, anatero a Phiri. -Pamwambowu akhristu a ku St. Marys Parish, ku Ntaja athandiza wailesiyi ndi ndalama zoposera 3 hundred and 6 thousand kwacha. -",RELIGION -ID_DmwjlMFT,"Papa Wati Chaka Chino Akacheza ku Iraq Mtsogoleri wa Mpingo wa Katolika pa dziko lonse Papa Francisko wati akacheza mdziko la Iraq chaka chino. -Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa Francisko walankhula izi lachitatu polandira gulu la akhristu a Katolika ochokera mdziko la Iraq kulikulu la Mpingo ku Vatican. -Papa pa umodzi mwa maulendo ake a utumiki Mmawu ake, Papa Francisko wati amakhala pafupi ndi anthu a mdziko la Iraq tsiku ndi tsiku kudzera mmapemphero chifukwa cha nkhondo komanso mavuto omwe anthu mdzikolo akukumana nao ndipo wati ndicholinga chake kuti akacheza mdzikolo chaka chino. -Lachitatu Papa Francisko watsimikizira gulu la akhristu a Katolika ochokera mdziko la Iraq za mapemphero ake malinga ndi nkhondo komanso mavuto osiyanasiyana omwe anthu a mdziko la Iraq akukumana nao. -Iye wauzanso gulu la a Katolikawo kuti ndi cholinga chake kuti akacheza mdzikolo chaka chino. -Kwa nthawi yaitali Papa Francisko wakhala akufunitsitsa kukacheza mdziko la Iraq ngakhale kuti mpaka pano likulu la Mpingo ku Vatican silidatsimikizebe za ulendowu ngati ungachitike. -Mmwezi wa December mchaka cha 2018 mlembi wa mkulu wa likulu la Mpingo ku Vatican (Secretary of State), Cardinal Pietro Parolin adakacheza mdziko la Iraq. -Ngati ulendo wa Papa Francisko wa mdziko la Iraq ungatheke adzakhala Papa woyamba kukacheza mdzikolo. -",SOCIAL -ID_DnhLXVhy," Kwezani ndalama ku umoyoMHEN Mavuto a zaumoyo mMalawi muno ndiye ndi osayamba. Odwala kuthinana mzipatala, mankhwala kusowa, madotolo ochepa komanso zipatala zotalikana. Mkulu wa bungwe la Malawi Health Equity Network (Mhen) George Jobe, wati mavuto onsewa akudza chifukwa dziko lino silikuyika K15 ya K100 ya ndondomeko ya zachuma ku ntchito zaumoyo. - Jobe adati maiko a mu Africa kuphatikizapo Malawi adasainira pangano ku Abuja mu 2001 kuti ndalama zoika ku zaumoyo zisamachepere K15 pa K100 iliyonse. Maiko adasayinira panganolo limene adalilimbikitsa ndi a bungwe loona zaumoyo padziko lonse la World Health Oragnisation (WHO). - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mzipatala zina mumakhala kuthinana kwambiri Kafukufuku wa Tamvani, wasonyeza kuti zaka zitatu zapitazi, ndondomeko ya zachuma mdziko muno yakhala ikupereka ndalama zosaposa K8.70 pa K100 iliyonse ndipo pandondomeko imene tikuyendera pano kudayikidwa ndalama zochepetsetsa kuposa zaka zonse. - Jobe adati izi zikudzetsa mavuto a kusowa kwa mayendedwe (ma ambulansi), chiwerengero cha ogwira ntchito, kutalikana kwa zipatala ndi kusowa mankhwala. - Amene adaphunzira ntchito za chipatala ambiri akusowa ntchito, adatero Jobe. - Iye adati pmaiko adagwirizananso kuti pamayenera kukhala makilomita 8 kuchoka pachipatala china kukafika china ndipo posachedwapa mtundawu udatsitsidwa kufika pa makilomita 5 koma dziko la Malawi silikwanitsabe. - Komanso misewu yake ndi yomvetsa chisoni zomwe zimakhudzanso nkhani ya mayendedwe. Ma ambulansi ndi osowa mzipatala ndipo akapezeka, umva kuti palibe mafuta, adatero iye. - Iye adati vuto lalikulu ndi kasamalidwe ndi kayendetsedwe ka ntchito poyeza ndi kupereka mankhwala kwa odwala. - Mankhwala ena boma limagula koma ena makamaka okhudzana ndi malungo amachokera kwa maiko otithandiza omwe ali ndi malamulo awo, adatero iye. - Iye adati athandiziwo akapereka mankhwalawo amereka limodzi ndi zida zoyezera ndiye nthawi zina chifukwa chochuluka kwa odwala, a chipatala ena sayeza, amangogwiritsa ntchito zizindikiro. - Adaonjeza: Akabwera otithandiza, amapeza kuti mankhwala atha, koma zoyezera zikadalipo tsono amavuta kuti apereke mankhwala ena msanga. - Mneneri wa unduna wa zaumoyo Andrian Chikumbe adalephera kupereka ndemanga pa nkhaniyi Tamvani atamugogodera kuyambira Lachiwiri. - Mneneri wa unduna wa zachuma, Alfred Kutengule, adati boma la Malawi limalephera kukwaniritsa zinthu zina chifukwa chakuchepekedwa. - Chilungamo nchakuti mapezedwe athu ngovutirapo. Timayenera kukambirana ndi anzathu otolera misonkho kuti tiwone momwe tingagawire kochepa komwe atolelako nchifukwa chake zina timalephera, adatero Kutengule. - Izi zili choncho, Amalawi ndi amene akusautsika kwambiri, patatha zaka zoposa 50 chilandirire ufulu wathu. - Ena mwa anthu amene tidacheza nawo adandaula za kuthinana kuchipatala, kusowa mankhwala, kuyenda mtunda wautali ngati ena mwa mavuto amene amakumana nawo. -",HEALTH -ID_DoOftFGU," Anatchereza Ndikufuna kuchoka Zikomo Anatchereza, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndidabwera kutauni kudzafuna ntchito ndipo ndidasiya mkazi wanga kumudzi. Ntchito ndidaipeza koma abale amene ndimakhala mnyumba yawo akuti ndisachoke kukafuna nyumba ya lendi ati sakufuna mkazi wangayo abwere. - Kodi nditani kuti ndituluke mnyumba yawoyo? Thandizeni. - Ine F. - Zikomo a F, ndinu mwamuna kotero pena sibwino kumvera zilizonse. Apapa zikuonetseratu kuti abale anuwo samufuna mkaziyo. Ngati mkaziyo ali ndi vuto ndibwino anene kuti vutolo mulikonze, koma kumuletsa si yankho. Achibale ena amafuna kulowerera chilichonse chokhudza moyo wa munthu, pena ndibwino kuti munthu azikhala ndi ufulu wosankha chomwe akufuna komanso kuchita. Musalolere, ngati pali vuto kambiranani. Gogo, Ndili ndi mwana wa kunjira ndipo ndidakwatira mkazi wa mwana kale. Koma iyeyo adabweretsa mwanayo ine ndidasakudziwa ndipo chichitire izi, sakundilabadiranso. Nditani? Zikomo pa funso lanu lomveka. Choyamba ndifunse, kodi mayiwo adakuuzani kuti ali ndi mwana kunjira? Ngati sadakuuzeni ndiye kuti pali nkhani ziwiri, yoyamba imeneyo yachiwiri yoti abweretsa mwana mwa dzidzidzi. Bambo dziwani ichi kuti kholo lomwe aliyense amapanga zofuna zake silamoyo, kotero musalole kuti mpaka kude mutayambana ndi mkazi wanu. Mukhazikeni pansi ndipo akumasuleni nkhani yeniyeni. Ngati sakulankhula, kauzeni ankhoswe. Anatchereza, Ndili ndi zaka 28 ndipo ndili pabanja. Koma nthawi zonse ndikati ndikhale mchikondi ndi mkazi wanga, amanena kuti watopa. Ndingatani. - M, Lilongwe. - Zikomo bambo M, Tikati banja timanena kuchipinda, ngati wina akukana kulowa kuchipinda ndiye kuti akukaniza banja. Mumufunse kuti kuchipindako akumalowako ndi ndani? Zikuonetseratu kuti pali tambala wina amene asangalala mwa mayiyo. - Kodi zavuta? Auzeni ankhoswe ndipo amasule bwalo pamene pali vuto. n Ndikufuna mwamuna Ndine mayi wa zaka 52, ndimakhala ku Dedza. Mwamuna wanga adamwalira mu 2003. Ndikufuna mwamuna amene angandikwatire koma akhale wopemphera. Chonde imbani 0992256715. -",RELATIONSHIPS -ID_DoSrgdQb," Ziphuphu mkalembera Pamene kalembera wa unzika za dziko lino ali mkati, zadziwika kuti anthu ena apeza mpata wosolola mmatumba mwa Amalawi omwe akutenga nawo gawo lolembetsa mukalemberayu. - Amalawi ena akumafunsidwa kupereka K500 kapena kuposera apo kuti apeze mwai wa fomu yolembapo mbiri yawo. Izi zikumachitika makamaka pamalo akalemberayu pakakhala khwimbi la anthu omwe akumauzidwa kuti mafomu atha ndipo apereke kangachepe kuti ziwayendere. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mwachitsanzo, Lachiwiri lapitali apolisi mboma la Dowa adatsekera ofesala wa bungwe lomwe likuyendetsa kalemberayu la National Registration Bureau(NRB) yemwe amayanganira ntchitoyu pa malo akalembera a Chuzu, kwa Traditional Authority(T/A) Nkukula mbomalo pomuganizira kuti amalandira ziphuphu. - Ena mwa anthu omwe amalembetsa pamalopa amauzidwa kuti mafomuwa atha ndipo apitenso tsiku lotsatira ndi K500, ndipo mafomuwa akumatulukadi. - T/A Nkukula adavomereza kuti apolisi atsekeranso munthu wina yemwe adapita pa malo a Chuzu ndi kutenga mafomu atatu ponena kuti ena ndi a abale ake kunyumba koma amatsatsa mafomuwo pa mtengo wa K500. - Komanso masiku apitawo chifukwa cha mitambo makina a kalemberayu adalibe moto choncho anthu ena adasonkha ma K200 nkukagula maunitsi a magetsi omwe adatchajira makinawa kuti zinthu ziyende, adatero Nkukula. - Komatu si ku Dowa kokha chifukwa nako ku Dedza ziphuphu zikuperekedwa kuti anthu ena apeze mwai olembetsa nawo mkalemberayu. - Malinga ndi mzimai wina wochokera pa malo a kalembera a Katsekaminga yemwe adapempha kuti tisamutchule dzina lake, adapereka K500 kwa mfumu ina mderali kuti apeze mwai wa fomu yolembapo mbiri yake. Polankhulapo T/A Kamenyagwaza wa mboma la Dedza adati ngakhale kalemberayu wayenda bwino mmalo ena, vuto lalikulu lili pamalo a kalembera a Bembeke pomwe anthu akuvutika kuti apeze mafomu. - Anthu ozungulira pa Bembeke akumauzidwa kuti mafomu atha ndipo akumakapempha pamalo ena a Liberito komwe mphekesera yandipeza yoti akumawatchaja kangachepe, adatero Kamenyagwaza. - Ndipo mneneri wa bungwe loyanganira kalemberayu Norman Fulatira adavomereza zoti bungweli lalandira madandaulo a ziphuphu mmalo ena. Tikupempha Amalawi akufuna kwabwino kuti azititsina khutu za mchitidwewu ndipo ife mogwirizana ndi apolisi tidzachita kafukufuku, adatero Fulatira. - Iye adatsimikizanso za kutsekeredwa kwa ofesala wawo wa pamalo a kalembera a Chuzu. - Ntchito ya kalembera wa unzika idayamba mwezi wa May ndi cholinga chofuna kuti mwazina nzika za maiko ena zisamalandire nawo thandizo lopita kwa Amalawi monga mzipatala zomwe zili mmalire a dziko lino ndi maiko ena. -",POLITICS -ID_DpAqVkyT,"Msilikali wa Ndende Anjatidwa ku Zomba Wolemba: Thokozani Chapola Apolisi ku Zomba lachinayi agwira msilikali wina wogwira ntchito ku ndende yaikulu ya Zomba pomuganizira kuti amathandizira mkayidi wina kulowetsa ma simukadi a foni ya mmanja mu ndendemo. -Wofalitsa nkhani za apolisi mchigawo chakumvuma, Inspector JOSEPH SAUKA komanso wofalitsa nkhani za ndende mdziko muno Supretendent CHIMWEMWE SHAWA atsimikiza za kumangidwa kwa msilikali wa ndendeyu STEVEN CHINGANDA. -Inspector Sauka wati apolisi anamva mphekesera yoti anthu ena akumabera anthu powalembera mauthenga pa phone zawo za mmanja kuwanamiza kuti awina mphotho. -Iwo ati anayamba kufufuza za nkhaniyi ndipo adapeza kuti anali mkayidi wina dzina lake GOODSON MANDALA yemwe akugwira ukayidi wake ku ndende ya Zomba ndipo anamupeza ndi ma simukadi a airtel okwana makumi asanu ndi limodzi 60. -Wofalitsa nkhani za apolisi mchigawo chakummawayu wati mukufufuza kwawo anapeza kuti ma simukadi onsewa anali olembetsedwa ndi chiphaso cha unzika cha JAFALI KAPHULA ndipo yemwe amalembetsa anali mkazi wake wa mkayidiyu. -Sauka wati atafufuzabe anapeza kuti Steven Chinganda yemwe ndi msilikali wolondera akayidi ku ndende ya Zomba ndi yemwe amatumikira kukasiya ma simukadi kwa mkayidiyu mu ndendeyo. -Padakalipano a Steven Chinganda awatsekulira mlandu wolowetsa zinthu zoletsedwa ku ndende komanso kugwiritsa ntchito ofesi yake molakwika. -Chinganda amachokera mmudzi mwa JEZE mfumu yaikulu MPONDA mboma la Mangochi. -",LAW/ORDER -ID_DqbXcYqN," Lambani wadza ndi Knock Out Dzina la Limbani Banda, yemwe masiku ano amadzitcha kuti Lambanie Dube si lachilendo kwa otsata zoimba ku Malawi. Iye adatchuka zedi mmbuyomu ndi nyimbo yake ya Chisoni Nkumatenda ngakhalenso Kulira kwa Kholo. KONDWANI KAMIYALA adacheza naye kuti amve za chimbale chake chatsopano. Adacheza motere: Banda: Tithane ndi kupondelezana Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Chimbalechi chaphulidwa liti? Chimbale chatsopanochi, chotchedwa Knock Out chidatulutsidwa pa 22 October chaka chomwe chino. Ichi ndi chimbale changa cha nambala 11. - Knock out, ndiye kuti chiyani? MChingerezi, ndikhoza kumalizitsa kuti Knock out oppression, inde kuthana ndi kuponderezana. Tikuyenera kuthana ndi nsanje ndi nkhanza komanso zoipa zonse. - Choyenera kuchita nchiyani? Maganizo athu ayenera kusintha basi. Sitingatukuke ngati tikupita kusukulu ndi cholinga chodzalembedwa ntchito basi. Tiyenera kupita kusukulu ndi maganizo akuti tidzalembe ena ntchito patsogolo. Dziko likusintha ili. Kalelo munthu akakhala ndi galimoto zimakhala ngati ndiwolemera koma onani lero aliyense akudziwa kuti galimo nchinthu choti chimafunika pamoyo wa munthu kukhala nacho. - Kodi mchimbalechi muli nyimbo zingati ndipo zina mwa nyimbozo ndi ziti? Muli nyimbo 13 ndipo zina mwa nyimbozo ndi Stuck on You, Living in the Jungle, Tikufuna Yesuyo komanso ndaimbanso nyimbo ya Chisoni Nkumatenda mwa njira ina. - Udajambula kuti? Nyimbo zina zidajambulidwa ku Greener Arts Studios msewu wa Chileka ndi Tiya Chalamwendo komanso ku Ralph Records ku Namiyango. Izitu ndi nyimbo za chamba cha reggae momwe onditsata amadziwira. - Mawu kwa Amalawi ndi wotani? Amalawi achilandira chimbalechi ndipo akusangalala nacho. Langa ndi pempho kuti apitirize kutigwira dzanja. Kungoyamikira kokha si kokwanira, akuyeneranso kumatigula zimbalezi. -",SPORTS -ID_DtdFQqzf,"Anthu Okwiya Apha Munthu Pomuganizira Kuti Waba Mbuzi Bambo wina wa zaka 28 zakubadwa wa mboma la Chikwawa, waphedwa ndi anthu ena okwiya pomuganizira kuti anaba mbuzi. -Wachiwiri kwa wofalitsa nkhni za apolisi mboma la Chikwawa Sergeant Dickson Matemba wati 11 koloko ya usiku wa tsikuli, mkuluyu Paul Fulyton amayendetsa njinga yamoto atanyamula mbuzi yokupha kale ndipo anthu ena a mmudzi mwa Nsanjama atamufunsa anakanika kufotokoza bwino za komwe watenga mbuziyo. -Izi zinachititsa kuti anthuwo ayambe kumumenya ndipo kenaka anamuyatsa iye pamodzi ndi njinga yamotoyo. -Apolisi ndi a zachipatala anafika pamalopo ndipo zotsatira za ku chipatala ati zasonyeza kuti mkuluyu wafa kaamba kotaya magazi ambiri chifukwa cha kuvulazidwa mmutu. -Padakalipano apolisi mbomalo achenjeza anthu kuti aleke kutengera malamulo mmanja mwawo ndipo mmalo mwake azikanena ku polisi nkhani iliyonse yomwe yachitika ku dera kwawo. -",SOCIAL -ID_Dtwgetni,"CCJP Ipempha Mafumu Agwiritse Ntchito Malamulo Akumudzi Bungwe la chilungamo ndi mtendere (CCJP) mu dayosizi ya Dedza lapempha mafumu a mboma la Ntcheu kuti adzigwiritsa ntchito malamulo omwe anakhazikitsa mmadera awo ndi cholinga chothandiza magulu a wanthu omwe akukumana nkhaza mmaderawo. -Mmodzi mwa akuluakulu ku bungweli mu dayosiziyi a Horace Kasudze ndi omwe apereka pempholi pa mwambo wokumbukira amayi omwe bungwe la amayi la Champiti Women Action Group linakonza pogwirizana ndi amayi pa dziko lonse, mwambo womwe kuno ku malawi unachitika pa 5 March mboma la Machinga. -A Kasudze ati adandaula kaamba ka kuchuluka kwa milandu yogwililira ana komanso nkhaza za mbanja mbomalo. -Tinayamba kale kulimbikitsa kuti amayi azipezeka mmabwalo. Ngati amayi sakupeza chilungamo pa nkhani za nkhanza amatha kutaya moyo wawo msanga chifukwa cha kuchuluka kwa nkhanza, anatero a Kasudze. -Poyankhulapo mfumu yaikulu Champiti ya mbomalo inatsimikiza kuti pali kukondera poweruza milandu yokhuza nkhaza ngakhale anadandaula kuti nkhani zambiri za mtunduwu siziwafika. -Pena chilungamodi chimasowadi. Sitilora kuti mzimayi azunzidwe koma aphunzitsidwe moyenera. Nagti sakukhutitsidwa kwa magulupu akuyenera kubwera kudzasuma kwaine koma nthawi zambiri zimathera komweko, inatero mfumu yaikulu Champiti. -Iye wapempha mafumu aangono kuti asonyeze chilungamo pa milandu yonse yomwe imafika kuti aweruze. -",LOCALCHIEFS -ID_DvsDONJU," Msika wa fodya wa okushoni ukuponderezedwa Kampani yoyendetsa malonda a fodya pamsika wa okoshoni ya AHL Group yauza alimi kuti akhale tcheru pogulitsa fodya wawo pa mgwirizano ati kaamba koti cholinga cha ogula fodyawa chokola alimi muukonde wa mgwirizano kuti mtsogolumu alimiwa adzakhale opanda liwu pafodya wawo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mkulu wa zamalonda kukampaniyi Moses Yakobe adauza alimi a fodya ku Lufita, mboma la Chitipa Lachiwiri kuti cholinga cha kampani zogula fodya nkuthetsa msika wa okushoni poika alimi onse pa mgwirizano. - Msika wa fodya wa okushoni Tikasiyanitsa Malawi ndi maiko oyandikana nawo monga Mozambique komwe kulibe okushoni, alimi kumeneko akuvutika chifukwa ogula fodya ndi womwe ali ndi ulamuliro onse; osati olima fodya, Yakobe adatero. - Iye adati izi zaonekera pamsika wa fodya wa bale chaka chino pomwe alimi omwe adatenga ngongole kukampani zogula adagulidwa pamtengo wabwino wa $1.79 (pafupifupi K700). - Yakobe adati alimi omwe adali pa mgwirizano koma sadatenge ngongole adagulitsa pamtengo wa $1.64 ndipo zidavutiratu pa okushoni pomwe fodya adagulidwa pa mtengo wotsikitsitsa wa $1.46. - Polongosola ogulawo adati alimi omwe adatenga ngongole adagulidwa fodya wawo pamtengo wokwererapo kuti apereke ngongole msanga. - Apa chidakula ndikukondera popeza alimi enawanso adakatenga ngongole paokha ena adafufuza ndalama paokha. Koma pano akugulitsa fodya wawo pamtengo wotsika zedi chifukwa choti sadatenge ngongole ku kampani zogula fodya, Yakobe adatero. - Izi zili chonchi, mkulu wa bungwe la alimi la Farmers Union of Malawi (FUM) Alfred Kapichira-Banda wapempha boma kuti lithetse chilinganizochi chimene chidayamba mu 2012. -",ECONOMY -ID_DxORatfw," Aphunzitsi adzawalabadire ndani? Ambiri timadzudzula kujombajomba komanso kusalimbikira ntchito kwa aphunzitsi msukulu za boma. - Mchitidwewu ngopititsa pansi maphunziro chifukwa ophunzira amachoka kusukulu asanasulidwe moyenerera. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Koma ambirife tikadakhala aphunzitsi bwenzi tikuchita zofanana kapena zoonjezanso kuponsa mmene ena achitira lero lino, maka tikaona mmene boma limachitira ndi aphunzitsi pa nkhani ya malipiro. - Choyamba, aphunzitsi ambiri amalandira ndalama yochepa kwambiri yomwe njovuta kufikira zofuna za munthu pamoyo wake, choncho nzomveka ndithu kuti mphunzitsi wopereweredwayu azinka nasaka njira zina zopezera ndalama poonjezera pa malipiro ake. - Nchifukwa chake nthawi yoyenera kuti aphuzitse, ena amakhala akuthamangitsa bizinezi. - Chachiwiri, pazifukwa zosadziwika bwino aphunzitsi kawirikawiri amachedwa kulandira malipiro awo. - Pofika Lachitatu lapitali, pa 3 Julaye, aphunzitsi ena adali asadalandire salale yawo yochepa ndikaleyo. - Aka si koyamba kuti malipiro a phunzitsi achedwe. Nthawi zina masabata amadutsa malipiro a aphuzitsi asakuoneka. - Aphunzitsi afika pozolowera kuchedwaku kotero kuti akalandira munthawi yake ndalama, amadabwa. - Kodi timati aphunzitsiwa azikhala bwanji? Nkale lija aphunzitsi adayamba kudandaula za kuchedwa kwa malipiro. Nchifukwa chiyani boma likulephera kupeza njira yoti mwezi ukamatha malipiro azikhala atakonzedwa? Chikondi cha nkhwangwachomayembekeza ntchito yapamwamba kuchokera kwa aphunzitsi pamene mwezi ukatha sakulabadiridwanchosathandiza. - Ndi chifukwa chake aphunzitsi adatulukira njira yogwira ntchito molingana ndi momwe owalemba ntchito akuwasamalira. - Opwetekeka si aphunzitsi kapena owakonzera malipiro, koma ana omwe sakusulidwa moyenera. Mapeto ake dziko lathu likhalabe lotsalira chifukea nzika zomwe zikudutsa msukulu za bomazi zikhala zosaphunzira moyenera. - Mmalo moloza aphunzitsi, tiloze pomwe pakuyambira vutondondomeko zogwirira ntchito za aphunzitsi nzosakoma konse, ndipo mpovuta kuti aphunzitsi asinthe ngati izi sizikonzedwa. -",ECONOMY -ID_EAtRrzWG," Malonjezo ayamba kuoneka Boma latsopano la Tonse Alliance layamba kukwaniritsa ena mwa malonjezo ake a panyengo ya kampeni ndipo pomwe akadaulo osiyanasiyana ayamikira izi, atinso boma lisadzabwerere mmbuyo. - Kukwaniritsidwa kwa malonjezowo kudayamba kuoneka Lachiwiri mNyumba ya Malamulo pomwe nduna yatsopano ya zachuma Felix Mlusu idalengeza bajeti yoyembekezera ya K722.4 biliyoni. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Chakwera adalumbira Lamulungu Mlusu watcha bajetiyo dzina loti kutukula ntchito zaulimi ndi zipangizo zotsika mtengo chifukwa mtengo wa fetereza watsika kufika pa K4 495 pa thumba la 50Kg monga mwalonjezo ndipo alimi 3.5 miliyoni ndiwo akuyembekezeka kupindula. - Mdziko muno muli mabanja odalira ulimi okwana 4.2 miliyoni koma ndondomeko yakale ya sabuside inkakomera alimi 900 000 kapena 1.5 miliyoni akachuluka. - Mbajetiyo, boma lakonza zokwenza poyambira ndalama za malipiro apamwezi kuchoka pa K35 000 kufika pa K50,000 komanso kukwenza malipiro oyambira kudula msonkho munthu yemwe amalandira K35 000 tsopano malipiro ake awonjezekera ndi K15 000 yomwe ndiyokwanira kugula matumba atatu a fetereza pa mtengo wa K4 495 nkukhalakonso ndi zolipilira wonyamula fetelezayo.malipiro kukutanthauza kuti Chimodzimodzi kukweza malipiro oyambira kudula msonkho kufika pa K100 000 kupangitsa kuti anthu apulumutse K17 500 yomwe kale amadulidwa kutanthauza kuti nawo akhoza kugula matumba atatu a fetereza ndi ndalamayo. - Koma ngakhale izi zili nkuthekera kogwedeza mapezedwe a ndalama za boma, akadaulo pa za msonkho ndi zachuma agwirizana nayo nkhaniyi. - Kadaulo wazachuma Gowokani Chijere Chirwa wati nkofunikira kwambiri kuti boma lapanga momwe lapangiramu potengera umphawi wa anthu ndipo wati kangachepe komwe anthu azipulumutsa nkochuluka akagwiritsa ntchito bwino. - Naye kadaulo pa zamisonkho Emmanuel Kaluluma wati ngakhale kukwenza malipiro oyambira kudula msonkho kukhudze katoleredwe ka misonkho, boma lapanga bwino kuganizira anthu. - Misonkho ndi imeneyo ndipo ndiyofunikadi koma palibe nzeru kutolera ndalama kwa anthu nkuwasiya alibe pogwira chifukwa afa ndi njala, adatero Kaluluma. - Mubajetiyo, boma laonjezera ndalama za thumba la ngongole za achinyamata kuchoka pa K15 biliyoni kufika pa K40 biliyoni komanso lati pofika mchaka cha 2021 likhala litatsegula mwayi 600 000 wa ntchito. - Kadaulo pa kayendetsedwe ka zinthu mdziko Makhumbo Munthali wati boma layamba bwino pokwaniritsa malonjezo chifukwa ubale umakoma nchilungamo komanso kukhulupilika. - Mukakumbukira tikucheza za kampeni ndidanenapo kuti andale azilonjeza zinthu zomwe angakwanitse chifukwa zomwezo zimadzasanduka adani awo mtsogolo maka pa kampeni ina ngati sadazikwaniritse, adatero Munthali. - Naye George Phiri wodziwa za ndale wati boma likamapanga zinthu zokomera anthu ake, zinthu mdziko zimayenda komanso dziko silichedwa kutukuka. - Tamverani, anthu amadziwa kuti andale amasintha miyoyo yawo akakhala pampando ndiye kuti munthuyo asade kukhosi, pamafunika naye azimvako kukoma kwa dzikolo ngati momwe layambira bomali, adatero Phiri. - Akadaulowa adagwirizana pa mfundo yoti bola bomali lisasinthe momwe layambiramu chifukwa likatero anthu atsimikiza kuti andale zawo nzimodzidi. -",POLITICS -ID_EBJhVujr," Chipulula mu DPP Masankho a ndime ya chipulula (mapulaimale) ayamba ndi moto mchipani cha Democratic Progressive Party (DPP). - Lolemba lapitali yemwe adali mkulu wa bungwe la fodya la Tobacco Control Commission (TCC) komanso adakhalako woyanganira nyumba yachifumu ya mtsogoleri wa dziko lino Bruce Munthali, adagwa Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Adazitaya: Munthali chagada kumpoto mboma la Mzimba. Iyeyu amapikisanana ndi Rosemary Mkandawire yemwe adali mkulu wa Toyota Malawi. - Pomwe Mkandawire adapeza mavoti 407 pamalo wovotera oyamba a Elunyeni, Munthali adasiyidwa pa mphepo ndi voti yake yokha basi. Apa mpomwe adangozitaya, poona kuti ngakhale apitirire kumalo ena 7 otsalawo saphula kanthu. - Munthali adati ngakhale padali zovuta zina zomwe sadafune kuzitchula iye wasankha kuvomereza kulephera. - Ndalephea, ndipo ndavomereza kuti ndagwa pamasankho a chipulula. Ndigwira ntchito ndi mnzanga amene wapambanayu popititsa patsogolo mgwirizano mchipani chathu, adalongosola Munthali. - Yemwe amayanganira masankhowa Songazaudzu Sajeni adati monga woyendetsa zisankhozo, zomwe zidachitikazo zidawapatsa mphepo. - Nafe tidamera tsemwe titaona kuti anthu onse apita pambuyo pa mayi Mkandawire nkuwasiya a Munthali wokha, adalongosola Sajeni. - Zisankhozi zidapitilira opanda Munthali ku madera monga Kamwe, Engucwini, Ezondweni, Enukweni, Luzi ndi Kacheche. - Nako kumpoto mboma la Karonga, Mungasulwa Mwambande adadutsa wopanda wopikisana naye. Iyeyu amayenera kupikisana ndi yemwe ndi phungu pakadalipano Vincent Ghambi koma adalowa gulu la UTM. - Ndipo Lachitatu, mapulaimale adaliko ku Nkhata Bay pomwe ofuna uphungu atatu Vuwa Kaunda kudera la pakati, Happy Chirwa mdera la kummwera komanso Etta Banda kummwera cha kummawa adadutsa popanda opikisana nawo. Mdera la kumpoto cha kumadzulo Julius Chione adagonjetsa David Kaweche, yemwe adakhalapo phungu wa deralo. - Mchigawo cha kummwera, zisankho za ndime ya chipululazi ziyamba pa 15 ndi boma la Nsanje. - Akadaulo ena koma ati njira yoimika anthu kumbuyo kwa yemwe akumufuna siyabwino chifukwa ena amaimira mantha. - Katswiri pankhani za ndale, Nandini Patel adati kavotedweka nkopangitsa ena kuvotera munthu yemwe sakumufuna poopa kunenedwa komanso posangalatsa abale, anansi ndi atsogoleri a zipani. - Pomwe Humphrey Mvula adati andale ambiriwa amakopa ovota ndi ndalama. - Choncho akaluza, amawakwiyira anthu aja adawadyera aja powakhumudwitsa. Kunena chilungamo, nzowawa kuona munthu alibe aliyense pambuyo pake polingalira nyengo yaitali yomwe imatenga kupanga kampeni, adalongosola motero. -",POLITICS -ID_ECzSayIZ," Aphungu aunguza njira zokhaulitsira auve Uve wanyanya mdziko muno koma pano zafika poti wina akalowa nazo kundende! Nyumba ya Malamulo yati nyansi zamgonagona zomwe zili mmakhonsolo osiyanasiyana zikubweretsa fungo loipa komanso zikuika moyo wa anthu pachiwopsezo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Pachifukwa ichi, aphungu a ku Nyumbayi agwirizana zoti akambirane zokhazikitsa malamulo omwe azipereka mphamvu zonjata munthu wopezeka akuchita utchisi. - Nkhaniyi idalandiridwa ndi manja awiri ndi aphungu osiyanasiyana phungu wa pakati mboma la Lilongwe Lobin Lowe ataiyambitsa Lachinayi mNyumbayi. - Lowe adati nzokhumudwitsa kuti fungo loipa lili ponseponse mmakhonsolo kaamba koti akuluakulu ake amalephera kuchotsa zinyalala komanso zoipa zochoka mmakampani ndi mmafakitale zikumathera mmitsinje. - Iye adati izi zikuchitika kaamba koti palibe lamulo loletsa anthu kuchita uve monga momwe zimakhalira mmaiko ena. - Vuto ndi loti tilibe malamulo ngati mmaiko a anzathu nchifukwa chake anthu amangotaya zinyalala chisawawa ngakhale kukodza kumene anthu amangokodza momwe afunira chifukwa palibe chilango chilichonse chomwe angalandire, adatero Lowe. - Phungu wa ku Mpoto cha ku Madzulo kwa boma la Salima, Jessie Kabwila, adavomereza izi ponena kuti chomvetsa chisoni kwambiri nchakuti akuluakulu ena amaphunziro awo akuchita nawo uve woterewu. - Iye adati uve wotere kuulekerera ukhoza kusokoneza ntchito zokopa alendo kaamba koti anthu obwera amafuna malo ndi zinthu zaukhondo kuopa woyandikana nawo nyumba. - Lipoti loyamba likusonyeza kuti iye adayamba kugonana ndi ana akewo mchaka cha 2014 kutanthauza kuti wina ali ndi zaka 6 pomwe wina adali ndi zaka 4, Namwaza adatero. - Chiyambireni zolaulazi, mkuluyo akuti wakhala akuopseza ana akewo kuti asadzayerekeze kutsina khutu aliyense za nkhaniyi. Koma poti amati tsoka chimanga chilinda moto, anawo adatopa ndi uvewo. - Namwaza adati aka si koyamba kuti mkuluyo amveke ndi mbiri yomwa mazira akewo. - Akuti mayi wa anawo, yemwe ndi mkazi wake, adawapezapo mwezi wa October chaka chino akuluwo ali ndi mwana wa zaka 7 akupanga naye zadama, koma banjalo lidakambirana za nkhaniyo ndipo idangofera mmazira. - Akutitu atakambirana, bamboyo adapepesa komanso adaopseza mayiyo kuti akadzangoyerekeza kuulula adzamukhaulitsa ndiye chifukwa cha mantha, adakhaladi chete, adatero Namwaza. - Iye adati koma pa November 22 ndi pomwe oyandikana nawo nyumba adalimbikitsa mayiyo kukanena nkhaniyi kupolisi. - Namwaza adati anawo adapita nawo kuchipatala cha Kasungu komwe adakawayesa ndi kuti akalandire thandizo ngati nkoyenera ndipo apolisi akuyembekezera zotsatira. - Tsiku lomwe mwanayo adakaulula za khalidwe la bamboo akewo ndi lomwe bwalo la milandu la magisitireti mumzinda wa Blantyre lidagamula Eric Aniva, fisi wa ku Nsanje, kuti akagwire ndende zaka ziwiri. - Magulu osiyanasiyana, makamaka omenyera ufulu anthu, sadakondwe ndi chigamulochi ponena kuti ndi chochepa ndipo chosakwanira kuthetsa khalidwe lophwanya ufulu wa amayi ndi asungwana. - Mmodzi mwa omwe adadzudzula chigamulochi ndi mkulu wa bungwe la Malawi Human Rights Resource Centre (MHRRC) Emma Kaliya yemwe adati chigamulochi nchosaopsa kwa abambo akhalidweli. - Mkuluyu amachokera mmudzi mwa Chiswe, mfumu yaikulu Chikumbu mboma la Mulanje ndipo apolisi ati adzaonekera kukhothi kafukufuku akatha. -",POLITICS -ID_EFhwDmBK,"Zigawenga Zapha Alonda Awiri pa Estate ku Mangochi Apolisi mboma la Mangochi akusakasaka anthu omwe sakudziwika omwe apha alonda awiri komanso kuba katundu wa ndalama zokwana 3.5 million-kwacha pa estate ya Lilimbe mbomalo. -Watsimikiza za nkhaniyo Daudi Wachiwiri kwa wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sub-Inspector Amina Tepani Daudi watsimikiza za nkhaniyi ndipo wati alondawa ndi a Jafali Matola a zaka 72 komanso a Idrissah Ngochela a zaka 66 zakubadwa. -Apolisiwa ati anadziwitsidwa izi ndi mlonda yemwe amasintha anzakewa pa ntchito mmamawa pomwe anawapeza akutaya magazi kaamba kovulazidwa ndi akubawa. -Ndizoona kuti ife apolisi kuno ku Mangochi tikuyangana anthu omwe aba katundu okwanira 3.5 million komanso apha alonda awiri pa estate ya Lilimbe, anatero Daudi. -Iwo atinso apolisi ambomalo adakasakasakabe anthuwo mbomalo ndi cholinga choti akayankhe milandu yomwe apalamulayi. -",SOCIAL -ID_EIYNeYVJ," Njovu ipha mlenje Tsoka sasimba. Akanadziwa mlenje sakadapita kunkhalango ya Liwonde kukasaka nyama mozemba masiku apitawo. - Patrick Maya, wa zaka 52, ndipo amachokera mmudzi mwa Chipala, Senior Chief Kawinga mboma la Machinga, koma adasamukira mmudzi mwa Wadi, Senior Chief Liwonde komwe amakhala ndi banja lake adafa njovu itamuponda. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Malinga ndi mchimwene wa Maya, Maxwell Makina, iye adali ndi chizolowezi chosaka nyama mozemba pogwiritsanso ntchito agalu ake mnkhalango ya Liwonde. - Makina adati pa tsiku la tsokali, Maya adalowa mkhalangoyi komwe sadabwererenso. - Iye adati ngakhale nkhani ya kusowa kwake idawapeza abalewa mmudzi mwa Chipala laMulungu lapitali, akukhulupilira kuti mlenjeyu adaphedwa pa Khirisimisi. - Thupi lake lidapezeka Lamulungu pa 27 December, litaonongeka kale moti tidangosunga patchire pomwepo, Makina adatero. - Wachiwiri kwa mneneri wapolisi kuchigawo cha ku mmawa Otilia Kumanga watsimikiza za imfayi. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_EJCZBQOC,"Papa Wayamikira Asisiteli a Chipani cha Vincent De Paul Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wayamikira asisiteri a chipani cha Vincent De Paul Woyera kamba ka ntchito yotamandika yomwe akhala akugwira ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Asisteri a chipani cha Vincent de Paul Woyera Papa Fransisco walankhula izi loweruka pa Misa yomwe anatsogolera kulikulu la mpingo ku Vatican. -Iye wayamika asisiteliwa chifukwa cha ntchito yawo yomwe amagwira potumikira modzipereka ndimosatopa ndipo wati Tiwapemherere kuti Mulungu awapatse chaulere kamba ka ntchito yomwe amagwira. -Chakachi poyamba chimachitika pa 15 March koma chinasinthidwa ndipo chimachitika pa 9 May mu nyengo ya Pasaka. -",RELIGION -ID_EKQIMMsh," Othawa nkhondo ku Mozambique asamukira ku Neno Bungwe lothandiza anthu othawa kwawo pazifukwa zosiyanasiyana la UNCHR layamba kusamutsa anthu othawa nkhondo ku Mozambique kupita ku Luwani mboma la Neno. - Anthuwa, omwe akuthawa nkhondo yapachiweneweni, amafikira kumisasa yongoyembekezera mmaboma a ku Nsanje, Chikwawa, Mwanza komanso Neno omwe achita malire ndi dziko la Mozambique. - Escom in free-for-all fuel scam Wait gets longer Secrecy over party funders Bungwe la UNHCR lidayamba kusamutsa othawa nkhondowa sabata ziwiri zapitazi pamene anthu 81 adawapititsa ku Luwani mboma la Neno kuchokera kumalo omwe amangodikirirapo ku Nsanje. - Ena mwa othawa nkhondo ku Mozambique ulendo wa ku Luwani Mkulu wofalitsa nkhani kubungweli mMalawi muno, Kelvin Shimoh, adati cholinga chawo ndi kuti othawa nkhondowa akhale malo amodzi komwe angakalandire thandizo lokwanira. - Iye adati pali pafupifupi anthu okwana 11 000 omwe athawa nkhondo kuchokera ku Mozambique ndipo chiwerengerochi chikuyemebezeka kukwera kwambiri. - Ku Kapise mboma la Chikwawa kuli anthu pafupifupi 10 000 ndipo akuyembekezeranso kusamutsidwa kupita ku Luwani komwe kuli malo abwino okhala, olandirira thandizo la mankhwala komanso sukulu zoti ana omwe ndi ambiri azikaphunzirako. - Mkulu wina wa bungwe lomweli la UNHCR woona za chitetezo cha othawa kwawo, Elsie Bertha Mills-Tettey, wapemphanso dziko la Malawi ndi anthu onse kuti asawasale anthuwa powaganizira kuti ndi achiwembu. - Kafukufuku wathu wapeza kuti anthu othawa nkhondowa ali pachipsinjo choopsa chifukwa ataya katundu wawo, abale awo ena aphedwa akuona, komanso ena mwa iwo apulumuka atazunzidwa, adatero Mills-Tettey. - Iye wayamikiranso bungwe la Unicef pachithandizo chomwe likupereka kwa anthuwa nkhondowa, makamaka ana, pankhani zowambikitsa kuti apitirizebe maphunziro awo. -",POLITICS -ID_ELTfUmDx," Anatchezera Chikondi amatero? Agogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndine mtsikana wa zaka 20 ndipo ndili kukoleji. Ndili ndi chibwenzi chomwe tidagwirizana kuti tidzamange banja mtsogolo muno. Mnzangayu amati akufuna kuti adzandidziwire mbanja chifukwa akayamba kundigona panopa atha nane filimu. Ndiye akuti poti iyeyu ndi munthu pena zimavuta ndiye akuti akufuna apeze mkazi woti azigonana naye popewa kugonana ndi ine kuti inyeyo adzandikwatire. Kodi kumeneku ndi kukonda? Ndithandizeni, agogo, nditani. - Ndine L, Lilongwe Wokondeka L, Bwenzi lakolo ndi munthu wachilungamo, inde, koma chilungamo chake chaonjeza. Munthu wotere osamukhulupirira chifukwa ndi kamberembere. Iyeyu wanena chinthu chanzeru kwambiri kuti pakalipano musamagonane chofukwa akuopa kuti akatero atha nawe chilakolako chifukwa wakudziwa. Koma akuti akufuna apeze mkazi wina wapambali kuti azikapumirako poti iye ndi munthu, nanga iwe wakuuza kuti nawe utha kupeza wina woti uzicheza naye pamene mukudikira kuti mudzakwatirane? Akunama ameneyo; akufuna kuti azioneka ngati munthu wokhulupirika pomwe ndi wachimasomaso ndi akazi ena. Tikamati kudzisunga ndi nonse awiri, osati wina aziti mnzangawe udzisunge koma ine ndikayendayenda. Kunjaku kwaopsatu, ndiye wina azipanga dala zachibwana ngati zimene akunenazo, si zoona ayi. Ngati ndi wachilungamo, iyenso ayenera kupirira kuchilakolako cha thupi kufikira tsiku lomwe mudzalowe mbanja. Koma ngati adayamba kale zogonana ndi akazi ena, mchitidwe umenewo sadzausiya. Ndiye, kunena zoona, mwamunayo sali woyenerera kumanga naye banja chifukwa alibe chikondi chenicheni ndi iwe. Amati mbuzi ikalawa mchere sigwirika! Safuna zoyezetsa Anatchereza, Ndakhala ndili pachibwenzi ndi mtsikana wina kwa chaka chimodzi ndipo timakondana kwambiri. Ndine Mkhristu ndipo ndikhulupirira kuti sibwino kumagonana ndi wachikondi wako musadalowe mbanja lomanga. Ndakhala ndikumva malangizo oti masiku ano ndi bwino kukayezetsa magazi musanaganize zolowana, koma mnzangayu nditamuuza zimenezi adati ine zimenezo ndiye ayi. Kumufunsa chifukwa chake adati ineyo ngati ndikudzikaikira ndipite ndikayezetse, osati iyeyo. Akuopa chiyani? MJ Lilongwe Odi MJ, Akuopadi chiyani ameneyo? Pati bii, pali munga, ife akale timatero. Chilipo chimene akuopa chifukwa akanakhala kuti ali bwinobwino, si bwenzi akuchita kukanira patalitali kuti ine toto, pita wekha. Kudziwa mmene munthu ulili usanalowe mbanja ndi chinthu chabwino kwambiri, makamaka masiku ano pamene kuli mliri wa kachilombo ka HIV/Aids. Mundimvetse bwinobwino pamenepa: si kuti munthu akapezeka ndi HIV ndiye kuti sayenera kukwatira kapena kukwatiwa, ayi. Munthu aliyense ali ndi ufulu wokhala pabanja, koma zimakhala bwino kudziwa mmene mthupi mwako mulili pofuna kukonza tsogolo la banja lanu. Ngati wina apezeka ndi kachilombo kapena matenda ena kumphasa mumadziwa chochita pofuna kudziteteza kuti nonse mukhale moyo wathanzi. Komanso ngati mukufuna mwana mbanja mwanu madotolo amadziwa njira zokuthandizirani kuti mwana wanu asatenge nawo kachilomboko. Chachikulu ndi chikondi pakati panu-pali chikondi palibe mantha. Mufotokozereni wokondedwa wanuyo zimenezi kuti amvetsetse, koma ngati akumenyetsa nkhwangwa pamwala, musiyeni ameneyo, muyangane wina amene angakumvetsetseni pankhani yoyezetsa magazi. - Nsalu ya lekaleka Anatchereza, Ine ndi mwamuna wanga takhala pabanja zaka ziwiri ndipo nthawi yonseyi takhala tikugwiritsa ntchito njira zolera chifukwa mwamuna wanga amati nthawi yoti tikhale ndi mwana sinakwane-titoleretolere kaye kuti tisadzavutike tikadzakhala ndi mphatso ya mwana mnyumba mwathu. Kunena zoona zimene amati titoleretolere kaye sindikuziona, komanso anthu kunjaku ndiye akumatiseka ndi kumatinyogodola kuti sitibereka. Ine ndiye ndatopa nazo zimenezi. - KB Mzimba KB, Nkhani yanu ndi yovuta kuimvetsa, komabe ndikuthandizani. Choyamba, kodi pamene mumagwirizana zomanga ukwati wanu, mudayamba mwakhala pansi nkukambirana za mapulani anu pa nkhani yokhala ndi ana kapena izi munagwirizana mutalowana kale? Ndikufunsa chifukwa ukwati ndi anthu awiri. Ine ndikuona ngati mwamuna wanu chilipo chimene sakufuna kuti mudziwe ndipo akunamizira kuti nonse mukulera. Zaka ziwiri mukutolera za mwana? Mukutolera chiyani? Mwanena kale kuti palibe chimene mukuona kuti mwatolerapo mpakana pano. Mumufunse ameneyo kuti nthawi yakwana tsopano kuti mulandire mphatso yomwe mwakhala mukuiyembekeza ija. Mumuuze kuti simupanganso zolera koma zenizeni, mumve chimene ayankhe. Ngati pali vuto lomwe akuchita nalo manyazi kukuuzani, mumuuze kuti asaope chifukwa inu ndi thupi limodzi-mavuto ake ndi anu omwe. Kuli asinganga odziwa kusula kunja kuno! Akakanika, kuchipatala amathandizanso! Ndani safuna mwana? Sakundilankhula Zikomo Anatchereza, Ndili pabanja ndi mkazi wina ndipo timakondana kwambiri. Koma akwawo sagwirizana nawo ndipo ngakhale akumane panjira salankhulana. Ngakhale ine ndikawalankhulitsa sandiyankha. Ndichitenji chifukwa ndikuopera mawa atadwala kapena kumwalira kumene. Thandizeni. -",RELATIONSHIPS -ID_ESgciKtD," One-man demo pa Wenela tsikulo pa wenela padaterera. zidaliko. nkhani idavuta ndi ija tidaiyamba sabata yatha. Inde, iyi nkhani yophana chisawawa, makamaka kwa abale athu achialubino. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Izi zikumvekazi zidandikumbutsa zomwe ndidamvapo mmbuyomu kuti Manyasa kalelo ankaponyera kuphompho odwala khate, kuja ku Zomba. Mitembo yawo inkapezeka mumtsinje wa Namitambo. Koma nanga lero zoona kuphanaku zatani? Abiti Patuma adali pafoni ndipo amangodzuma. Uku tidali tikuonera kanema. - Zoona pa CNN, BBC, Al Jazeera ndi ena onse akunja akufalitsa za nkhanza tikuchitirana tokhatokhazi! Kodi izi ndiye azungu abweranso kuno kwathu kudzatisiyira enafe ma dollars, ma rands ndi zina zotero? adafunsa. - Zonsezi ndi Moya Pete ndi anzake. Izitu sizikadafika apa akadalimbana nazo koyambirira komwe kuja. Nkhani zikangokhudza United Nations komanso Amnesty International umangodziwiratu! Mwaiwala adathana ndi gogo uja ndani? adatero Gervazzio. - Zoona, ndikumbuka masiku amenewo ndili kwathu kwa Kanduku, tinkamva kuti bungwe la Amnesty International lidalimbikitsa kuti zinthu kuno zisinthe makamakanso chifukwa cha kumangidwa kwa andale ena popanda chifukwa komanso kuphedwa kumene. - Mwaiwalanso muja UN idavutira nthawi ya Mfumu Mose? Zoti munthu ngwamakani kuiwaliratu, adatero Abiti Patuma. - Chomwe ndikudabwa ine nchakuti dziko lino lidaliko kuyambira kale koma izi zachuluka chomwechi nthawi ya Moya Pete, bwanji? ndidafunsa. - Palibe adandiyankha. Adangoti duuu! Posakhalitsa adatulukira mkulu wina ali chibadwire. Iyetu adanyamula chikwangwani cholemba kuti Osapha! Tonse tidayangana kumbali. - Abiti Patuma adathawira kukauntala, adatenga chikwama chake pomwe amasungitsapo nkusololamo chovala chamkati chofiira. - Chonde, atate, amamangatu izi zoyenda bunobunozi. Amene samangidwa ngwamisala basi. Tavalani basi, tilibetu ndalama zogulira nthochi kuti tizikakuonani akakunjatani, adatero Abiti Patuma. - Kaya mkulu uyu ndidamuonapo kuti kaya? Koma nkhope yake ndi yosasowa. - Ndipo tangoganizani kuyenda malipsata mukuchitako, Paparazzi akatola zithunzi nkuika munyuzi, mwana wanu nkuona, ulemu wanu ukhalaponso? adatero Gervazzio. - Nkhope yakeyo si yosowa, koma kaya ndidamuona kuti mkulu ameneyu? Kodi ndi uja adali ndi bwenzi lonenepa zedi ankalimbirana ndi mnyamata wa magitala uja? Tonse takwiya, koma chonde ife zomationetsa filimu zolaula masanasana takana. Akapanda kukutenga apolisi tiitanitsa a Censorship Board, adatero Abiti Patuma. - Mwamaliza? Ndakwiyatu kwambiri. Ndine legistrator, ntchito yanga ndi yopanga malamulo. Apapatu aphungu komanso boma timayenera kubweretsa Group Areas Act chifukwa nkhaniyi ikuposa nkhani ya njala, adatero mkulu uja, thovu likukha. - Dekhani, achimwene. Anzanu enatu adayamba ndi matukutuku chomwechi koma adakathera kuti atapezeka kuti satifiketi ya 8 adalibe? adafunsa Abiti Patuma. - Kaya mkulu ameneyu ndidamuonapo kuti? Koma atavala bulauzi ndi phwanyamchenga zingamukhale bwanji! Kaya mundipha, kaya mundidya, ine ndivula basi, adafuna kuchotsa kabudula wamkati adapatsidwa ndi Abiti Patuma uja. -",POLITICS -ID_EVXEOFYW," Zavutanso ku Mozambique Othawa nkhondo ayamba kufika mdziko muno Zavutanso ku Mozambique. Nkhondo ya pachiweniweni pakati pa otsatira chipani cholamula cha Frelimo ndi chotsutsa cha Renamo yagundikanso ndipo nzika zina za mdzikomo zayamba kuthawa nkhondo kukhamukira mdziko muno pofuna kupulumutsa miyoyo yawo. - Koma ngakhale izi zili choncho, mtendere sadaupezebe. Ambiri akugona kumimba kuli pepuu, alibe zovala, zofunda komanso pokhala. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Umu ndi momwe zilili mmudzi mwa Kapise kwa Senior Chief Nthache mboma la Mwanza komwe kwaunjikana nzika za dzikolo. - DC wa bomali, Gift Rapozo, watsimikiza kuti zawathina masamalidwe a nzikazo chifukwa kuofesi kwawo kulibe chakudya komanso matenti oti asamalire anthuwa pamsasa pomwe afikirapo. - Zikatere maso amakhalano kuboma kuti litithandize ndi chakudya komanso malo oti anthuwa akasungidwe. Ife ndiye tagwira njakata chifukwa tilibe chakudya, adatero Rapozo polankhula ndi Tamvani kumayambiriro a sabatayi. - Othawa nkhondowa akuti adayamba kufika mdziko muno pa 5 July ndipo pofika Lolemba lapitali nkuti anthu 678 atafika mmudzi mwa Kapise. - Mdziko la Mozambique mudabuka nkhondo ya pachiweniweni mchaka cha 1977 patangopita zaka ziwiri chithereni nkhondo yomenyera ufulu wa dzikolo mchaka cha 1975. - Nkhondo ya pachiweniweniyo idatha mu 1992 ndipo chisankho choyamba cha matipate chidachitika mu 1994. Chipani cha Frelimo ndicho chidapambana. - Malinga ndi kafukufku wathu pa Intaneti, mmene nkhondoyo imatha nkuti anthu 1 miliyoni atataya miyoyo yawo pophedwa ndi asirikali a boma komanso zigawenga za Renamo, kunyentchera ndi matenda ena osiyanasiya monga malungo, kamwazi, likodzo ndi khate. Ena 500 000 adalibe pokhala komanso anthu 5 miliyoni adali atathawira maiko ena kuti akapeze mpumulo. - Dziko la Malawi ndilo linkasunga othawa nkhondo a ku Mozambique oposa maiko ena onse oyandikana nawoanthu osachepera 1 miliyoni adasungidwa kumisasa mmaboma a Nsanje, Chikwawa, Mwanza ndi maboma ena. Ku Nsanje kokha kudali nzika za ku Mozambique 200 000, kuposa chiwerengero cha eni nthaka mbomalo. - Ngakhale dziko la Malawi lidali pamavuto aakulu a zachuma ndi kuonngeka kwa chilengedwe kaamba kosunga othawa kwawowa, lidachitabe chamuna kuonetsa umunthu powapatsa zithandizo zosiyanasiyana kuti ayiwale kwawo, zomwe zidasangalatsa bungwe la United Nations ndinso maiko ena akunja. - Chodabwitsa nchoti pankhondo ya pachiweniweniyo, boma la Malawi, pansi pa ulamuliro wa pulezidenti wakale, malemu Dr Hastings Kamuzu Banda, linkathandizira mbali zonse za Frelimo ndi Renamo. - Posafuna kuonetsa kukondera, mwamseri Kamuzu ankagwiritsa ntchito Apayoniya (Malawi Young Pioneers) kuthandizira Renamo pomwe ankatumiza asirikali ankhondo a Malawi Army kuthandizira Frelimo pofuna kuteteza katundu wa boma la Malawi amene ankadzera mdzikolo. - Bata ndi mtendere zidayamba kukhazikika mdzikomo koma pofika mchaka cha 2013 ziwawa zidayambiranso ndipo mpaka lero mtendere weniweni ukusowekera moti kumenyana pakati pa otsatira zipani za Frelimo ndi Renamo kwabukanso. - Anthu mdzikomo akhala akupempha mtsogoleri wawo, Filipe Nyusi, yemwe wangotha miyezi 6 chilowereni mboma, kuti achite machawi pokambirana ndi Afonso Dhlakama, mtsogoleri wa Renamo, pofuna kuthetsa kusagwirizanako. - Msabatayi, Nyusi adauza nyumba zofalitsa nkhani mdzikomo kuti achita chotheka kukambirana ndi Dhlakama pofuna kukhazikitsa bata mdzikomo. - Kusamvana kwa mbalizi kwachititsa kuti anthu wamba, maka amene akukhala ku Mkondezi, malo amene achita malire ndi dziko lino, akhale akapolo pamene akuwayatsira nyumba komanso kuphedwa, zomwe zachititsa kuti ena athawe mdzikomo ndi kukabisala mmaiko oyandikananawo monga Malawi. - Komabe kusamala anthuwa kukuoneka kuti kukhala kovuta kudziko la Malawi lomwe kumayambiriro a chaka chino lidali ndi mavuto a kusefukira kwa madzi lomwe lidachititsa kuti anthu alephere kukolola chakudya chokwanira. - Chipani cha Renamo chimakana kuti chidagonja mchisankho cha mu 2014 zomwe zachititsa kuti zipani ziwirizi zikhale pachimkulirano. - Kaamba ka izi, Dhlakama wakhala akuopseza kuti ayambiranso kuchita mtopola womwe ubutse nkhondo mdzikomo pokhapokha dandaulo la chipani chake litamveka. - Usiku wa Loweruka lathali, Dhlakama adauza nyumba ina youlutsira mawu mdzikomo kuti asirikali ankhondo okwana 53 aphedwa kale chiyambireni mwezi wa June. - Kelvin Sentala wa bungwe la United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) wati bungwe lawo likudziwa kuti anthuwa alowa mdziko muno, koma adakana kufotokoza zambiri ponena kuti mneneri wawo, Monique Ekoko, yemwe foni yake simayankhidwa, ndiye angalankhulepo. - Nduna yoona za mdziko, Atupele Muluzi, sadayankhe foni yake kangapo konse Tamvani idayesera kumuimbira. -",POLITICS -ID_EYzTHRCS," Chipatala cha boma chitsekedwa loweruka Miyoyo ya anthu pafupifupi 50 000 ozungulira chipatala cha Mkanda Health Centre mboma la Mchinji imaikidwa pachiopsezo Loweruka chifukwa sichitsekulidwa patsikulo mosemphana ndi dongosolo la unduna wa zaumoyo. - Mneneri wa unduna wa zaumoyo Adrian Chikumbe adauza Msangulutso Lolemba kuti chipatalacho chimayenera kutsekulidwa ndi Loweruka lomwekuchoka mmawa mpaka nthawi ya nkhomaliro. Kuposera apo, madotolo amayenera kusamala odwalika zedi kapena a matenda obwera mwadzidzidzi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ngakhale izi zili choncho, chipatalachi chimalandiranso odwala kuchokera mzipatala zina zazingonozingono 5, omwe akafika pamalopa Pachiweru, amakhala kakasi. - Kafukufuku wathu wasonyeza kuti chipatalachi sichimatsekulidwa Loweruka chifukwa mkulu woyanganira pamalopa, yemwe sitimutchula dzina, amapemphera tsikulo. - Ndipo kusatsekulidwa kwa chipatalachi kukuchititsa ena mwa anthu ofuna thandizo kupita kuzipatala zomwe si zaboma kapenanso chipatala cha Tamanda chomwe chili mdziko la Zambia. - Bambo wina, yemwe adakana kutchulidwa dzina, adati mwana wake wa zaka 12 amene adafika naye pachipatalapo kumapeto kwa 2015 adamwalira kaamba kosowa chisamaliro. Iye adati adapita ndi mwanayo akuonetsa zizindikiro za malungo Lachisanu nthawi itadutsa 11 koloko usiku koma dotolo adakana kuwathandiza usikuwo. - Adakana kudzuka ndipo patadutsa maola awiri mwanayo adamwalira. Apa tidapempha mlonda kuti akawauze kuti mwanayo watisiya ndipo atithandize koma adangomuuza kuti tizipita kumudzi, adatero bamboyo, Wina mwa okhudzidwa ndi vutoli, yemwe ndi mphunzitsi pa sukulu ya sekondale mderalo, adati wabwererapo kawiri konse mchaka chathachi pachipatalachi. - Ulendo wina, mwezi wa October, ndidabwerera ndi mwana wanga wa zaka zitatu yemwe amadwala mphumu. Chifuwachi chitakwera cha mma 7 koloko usiku wa Loweruka, ndidathamangira kuchipatala komwe ndidapezako anthu ena awiri odwala akudikirira, adatero iye. - Iye adaonjeza kuti atabwera mkulu wa pachipatalapo, adawanyengerera kuti awathandize ndipo adangowalembera enawo kuti azipita chipatala cha kuboma. - Koma mwana wanga adakanitsitsa kumulemba mpaka adatibweza, adatero munthuyo yemwe wakana kutchulidwa dzina. - Iye adapita kuchipatala cholipira komwe adalipira K4 500. - Mkulu wa komiti ya kayendetsedwe ka chipatalacho ya health advisory committee (HAC) Thomas Bisiketi adatsimikiza kuti odwala saonedwa patsikulo ndipo mbali ya amayi obereka yokha ndi yomwe imakhala ikugwira ntchito. - Mkulu wachipatalapo sagwira ntchito patsikuli, koma ife ngati a HAC timaoona ngati ndi momwe zipatala zonse zaboma satsegula Loweruka, adatero Bisiketi. - Malinga ndi wapampando wa komiti ya chitukuko kwa mderali Anorld Chitedze, chipatalachi chakhala chisakutsekula Pachiweru kwa zaka zitatu tsopano. - Iye adati chipatalachi chili ndi ogwira ntchito asanu okha, omwe atatu aiwo ndi anamwino, ndipo awiri ndi olembera odwala. - Mkulu wachipatalachi amatiyankha kuti amapita kutchalitchi Pachiweru ndipo chipatala satsekula. Koma ife timadabwa kuti bwanji sauza ena omutsata kuti azithandiza anthu patsikulo? adatero iye. - Popheramphongo, Mfumu yaikulu Mkanda idati kafukufuku wake wasonyeza kuti chipatalachi sichitsekulidwa Pachiweru ndipo odwala ochokera mzipatala zazingono zozungulira deralo monga Kazyozyo, Kaligwazanga ndi Gumba, amawapatsa bedi podikira Lolemba. - Odwala akabwera Lachisanu, samawaona tsiku lomwelo. Iwowa amapatsidwa bedi mpaka Lolemba. Sitikudziwa kuti nkutani. Chaka chatha tidapempha kuti atichotsere, koma tangodabwa kuti wagoneranso. Pano nzeru zatha, idatero mfumuyo. - Iyo idati masiku ena mkuluyo amatha kungothandiza owadziwa kapena munthu akamkomera mtima. - Iye adati nkhaniyi idakafika ku likulu kwa bomalo ndipo adamkhazikako bwalo pamaso pa akuluakulu a boma ndi dotolo wamkulu wa bomalo yemwe pano adasamukira ku boma lina. -",HEALTH -ID_EZqQbRov,"Papa Wati Mawu a Mulungu Amafalikira Ponseponse Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse, Papa Francisco wati mawu a Mulungu ali ndi mphavu yofalikira ponseponse. -Papa Francisko Papa walankhula izi lachitatu pa bwalo la Saint Peters Square ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Polankhula kwa anthu omwe anasonkhana pa bwaloli Papa Francisco wati ngakhale mpingo wakhala ukukumana ndi mavuto osiyanasiyana kuyambira nthawi ya Apostoli maka pofalitsa Uthenga wa Yesu Khristu, komabe Mau a Mulungu akhala akufalikira ponseponse. -Pamenepa iye wati izi zikusonyeza mphamvu yodabwitsa yomwe Mau a Mulungu alinayo yotha kufikira pena paliponse. -Iye wati zimenezi zikusonyeza kuti palibe angamangire mpanda mawu a Mulungu. -",RELIGION -ID_EdAJuNEv,"Anthu Okhuzidwa Apempha Kuti Chisankho cha Aphungu Chichitikenso Gulu la anthu okhudzidwa la Concerned Citizens lati likufuna kuti bwalo la za malamulo lomwe linagamula kuti chisankho cha president chichitikenso mdziko muno, ligamulenso kuti chisankho cha aphungu akunyumba ya malamulo chichitikenso pamodzi ndi chisankhochi. -Gululi lomwe lili ndi anthu oposa 180, lalembera kalata bwalo la High Court ku Lilongwe, kupempha kuti chisankho cha president chatsopano chichitike limodzi ndi cha aphungu akunyumba ya malamulo kamba koti bungwe la MEC lomwe bwalo la zamalamulo linati linalakwitsa pa kayendetsedwe ka chisankho cha president mmwezi wa May chaka chatha, ndi lomwenso linayendetsa chisankho cha aphungu a kunyumba ya malamulo. -Gululi lati ndi kutheka kuti bungweli lidalakwitsa zonse pa chisankhochi ndipo latinso malamulo a dziko lino, amati chisankho cha president komanso aphungu a kunyumba ya malamulo chidzichitika limodzi ndipo osankhidwa adzikhala pa udindo kwa zaka zisanu. -Ine monga mzika ya Malawi tikufuna kuti chisankho cha president chichitike limodzi ndi cha aphungu chifukwa aphunguwa akuyenera kugwira ntchito zaka zisanu zomwe zikusonyeza kuti aphunguwa akapitiriza agwira ntchito zaka zisanu ndi chimozi komwe kuli kuphwanya malamulo a dziko lino, anatero mmodzi mwa anthuwo. -Pogwirizana ndi gululi pa zomwe lachita pokamangamala ku bwalo la milandu, anthu ena ku Zomba ati pa malamulo, aphunguwa amayenera kukhala zaka zisanu akugwira ntchito, choncho chikachitika chisankho cha president chokha, ndiye kuti aphungu anasankhidwa chaka chatha-wa, agwira zaka zisanu ndi chimodzi (6) zomwe ndi kuphwanya malamulo a dziko lino. -",POLITICS -ID_EewqsHAS," Tetezani kukokoloka kwa nthaka ndi biyo Njira zotetezera nthaka kumadzi othamanga zili mbwee, koma katswiri wa zanthaka kusukulu yaukachenjede ya Chancellor College, Dr Jimmy Namangale, wati kuika biyo mmalo momwe mumadutsa madzi ndi njira yabwino yopewera ngalande mmunda. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Polongosolera Uchikumbe sabata ino, katswiriyu adati mmalo momwe mumadutsa madzi, makamaka mmunda, zaka zikamapita mumasanduka ngalande kutanthauza kuti nthaka yomwe idali pamenepo idanka kwina ndi madziwo. - Iye adati mlimi akalekelera osachitapo kanthu, zotsatira zake munda umaonongeka komanso zimachititsa kuti mitsinje ndi madambo omwe amasunga madzi omwe akadagwira ntchito ya mthirira zikwiririke. - Biyo wopangidwa ndi miyala amateteza nthaka ku madzi othamanga Ili ndi limodzi mwa mavuto omwe alimi ambiri amalekerera koma ndi chifukwa chimodzi mwa zifukwa zomwe zabwezeretsa ulimi mmbuyo. Zimaoneka ngati palibe chomwe chikuchitika chifukwa chaka chilichonse gawo lochepa lokha la nthaka ndilo limapita. - Izi zimakhala zikuchitika chaka ndi chaka ndipo podzazindikira, mmunda mumakhala mutadzadza ngalande ngati mitsinje, adatero Namangale. - Katswiriyu adati njira yodalirika yopewera zoterezi nkuyika biyo mmalo momwe mumadutsa madzi kuti liwiro la madzi oyendawo lizichepa komanso biyo amathandiza kuwakha nthaka yomwe imayenda ndi madzi. - Paupangiri wake, iye adati biyo savuta kukonza kwake, koma nzoyenerera kufunsa upangiri wa alangizi pogwira ntchitoyi chifukwa pamakhalanso ukadaulo wapadera kuti miyala yopangirayo ilimbe, isadzakokoloke. - Biyo amateteza nthaka ku madzi oyenda, makamaka othamanga, monga mudziwa kuti masiku ano mvula ikangogwa pangono madzi amathamanga kwambiri chifukwa chosowa poimira malingana nkuti mitengo ndi chilengedwe zidatha, adatero Namangale. - Mkuluyu adati pokhapokha mavuto ngati awa atathetsedwa, ngozi zina ngati kusefukira kwa madzi ndi kukokoloka kwa mbewu zisanduka nyimbo ya chaka chilichonse komanso nthaka idzafika potheratu kutsala thanthwe basi. - Mogwirizana ndi zimene adanena Namangale, katswiri wina wa zanthaka ku Bunda, Dr Patson Nalivata, adati pomwe alimi akuyesayesa njira zosiyanasiyana zobwezeretsera chonde mnthaka, mpofunikanso kuti azitsatira njira zoteteza kukokoloka kwa nthakayo. - Iye adati palibe tanthauzo lililonse kuti chaka ndi chaka alimi azikhala ndi ntchito yokokera chonde mmanyowa koma osachiteteza kuti chisakokolokenso. -",FARMING -ID_EfGZwAZK," Mulanje yadya wani pa chitukuko Boma la Mulanje ladya wani pogwiritsa ntchito ndalama za thumba la chitukuko mdera la phungu la Constistuency Development Fund (CDF), pulogalamu yosanthira momwe thumbali likugwiritsidwira ntchito mmaboma 14 a dziko lino ya Kalondolondo yapeza. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Izi zidadziwika Lachiwiri pamsonkhano wounikira momwe ntchito za chitukukozi zidayendera mbomali umene udachitikira ku Hapuwani Village Lodge mbomalo. - Malinga ndi kafukufuku amene bungwe la Womens Legal Resource Centre (Wolrec), lomwe limagwira ntchito mogwirizana ndi Kalondolondo, magawo 73 mwa 100 aliwonse a ntchito zachitukuko mmadera a aphungu 9 a mbomalo adatha. - Mkulu wa Kalondolondo Jephter Mwanza adati adakhutira ndi momwe ntchito zachitukuko zayendera ku Mulanje. - Zambiri mwa ntchito za chitukuko ku Mulanje zakhala pangono kutha. Apa zili bwino poyerekeza ndi maboma ena amene kwamangidwa zinthu zosalingana ndi ndalama zomwe zidaperekedwa, adatero Mwanza. - Bwanamkubwa wa boma la Mulanje Jack Nguluwe adati kuchita zinthu mosabisa ndiko kwachititsa kuti ndalama za CDF zisalowe mmatumba mwa anthu. - Chaka chilichonse, dera la phungu aliyense limapatsidwa K7 miliyoni yogwirira ntchito za chitukuko zingonozingono. - Ena amaganiza kuti boma likapereka ndalamazo zimapita kwa phungu ndipo iye akhoza kusolola. Sizili choncho chifukwa zimafika kuofesi kwathu ndipo phungu amangonena ntchito za chitukuko zimene anthu a mdera lake akufuna. Ofesi yathu ndiyo imagula katundu ndipo malisiti onse timasunga komanso timawapereka kwa makomiti owona zachitukuko, adatero Nguluwe. - Ndipo phungu wa dera lapakati mbomalo Kondwani Nankhumwa adati mgwirizano ndiwo ukufunika pa chitukuko. Iye adatsagana ndi phungu wa kumpoto mbomalo Stephen Namacha komanso wa kumwera cha kummawa Ben Bonongwe. - Popanda mgwirizano, palibe chitukuko. Timagwira ntchito limodzi osatengera kuti uyu ndi wotsutsa kapena wachipani cholamula. Izi ndizo zathandiza kuti chitukuko mboma lino chipite patsogolo, adatero Nankhumwa. -",ECONOMY -ID_EgbRYNRV," Agumula chiliza nkutengamo alubino Adaikidwa mmanda pa 27 May mchaka cha 2000. Koma zodabwitsa zachitika pa 17 October 2015 pamene anthu olusa agumula chiliza ndi kuthawa ndi mafupa. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Izi ndizo zachitika mmanda ena kwa Mkanda, T/A Kalolo mboma la Lilongwe komwe anthu ena afukula maliro a alubino amene adaikidwa mmanda zaka 15 zapitazo. - Malinga ndi T/A Kalolo, mandawo adagonekapo John Mphoka yemwe adabadwa mu 1952 ndipo adamwalira pa 25 May 2000 ndi kuikidwa pa 27. - Malinga ndi Kalolo, malemuwo adali amtundu wa chi alubino, zomwe zikupereka maganizo kwa mfumuyi kuti alipo mdera lawo amene akukhudzidwa ndi nkhaniyi. - Nanga inu munthu tidamuika zaka 15 zapitazo, ndiye ngati ndi alendo iwowo adziwa bwanji kuti pamenepa tidakwirirapo munthu wa chi alubino? Alipo konkuno amene akukhudzidwa ndi izi komabe tikufufuza, Kalolo adatero Lachitatu. - Kalolo adati adazindikira kuti malemuwo abedwa Lolemba pamene mmudzimo mudagwa thambo lakuda. Iye adati pamene adzukulu amati akakumbe nyumba yoti malemuwo akagone, ndi pamene adaona malodzawo. - Pamene timafuna kukumbapo padayandikana ndi pomwe tidagoneka malemuwo. Ndiye mwambo wokumba udasokonekera kaye pamene tidathamangira kukadziwitsa apolisi, adatero. - Pamalopo akuti padangotsala bulangete lokha koma bokosi lidali litawola kale. Apolisi atadzafukula akuti adapeza mafupa 22 angonoangono koma mafupa ena onse adatengedwa ndi achiwembuwo. - Mneneri wapolisi mumzinda wa Lilongwe Kingsley Dandaula adati nkhaniyo ndi yoona koma akuyenera alandire lipoti kuchokera kwa apolisi awo kuderalo. - Tamvadi za nkhaniyi koma tikudikirabe apolisi kuderalo kuti atipatse zomwe apeza komanso kuti tidziwe momwe nkhaniyi ikuyendera, adatero Dandaula. - Tili pa nkhani yonga iyi, chisoni chidagwira anthu ammudzi mwa Nyundo kwa T/A Mwansambo mboma la Nkhotakota pamene anthu ena adafukula mafupa pamene amalima mmunda. - Malinga ndi mneneri wapolisi ya Nkhotakota, Williams Kaponda, izi zidachitika mu esiteti ya Basal pamene anthu amalima mmundamo pa 18 October. - Anthuwo adali akugwira ntchito yolima mmundamo, koma adadzidzimuka pamene adatema fupa. Podabwa, iwo adakauza bwana wawo amene adadzatidziwitsa, adatero Kaponda. - Kaponda adati pamodzi ndi achipatala, adathamangira kumundako komwe adakapeza mafupawo ndipo zidatsimikizika kuti adali amunthu amene akumuganizira kuti adamwalira mchaka cha pakati pa 2013 ndi 2014. - Koma mayi wina komweko akuti wazindikira zovala za malemuwo kuti adali amuna ake amene adasowa. -",LAW/ORDER -ID_EhEGsiCE," Red Cross imangira nyumba mabanja 600 Mabanja 600 mwa mabanja omwe adakhudzidwa ndi kusefukira kwa madzi achita mphumi bungwe la Red Cross litalonjeza kuti lithandizapo ndi zipangizo zomangira nyumba kwa mabanja ena. - Woyanganira ntchito zothandiza anthu okhudzidwa ndi ngozi zodza mwadzidzidzi kubungweli ku Malawi, Joseph Moyo, ndiye adanena izi ndipo wati thandizolo liyamba kuperekedwa kunja kukayera. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Madzi osefukira adagumula nyumba zambiri Nyengo yothandiza ndi zinthu monga zakudya, zovala ndi mankhwala ikupita kumapeto tsopano ndiye tili mkati mokonzekera gawo lina lomwe ndi kuthandiza mabanja ena okwana 600 ndi zipangizo zomangira nyumba zamakono, adatero Moyo. - Iye adati bungweli likufuna kuthandiza anthu makamaka a mmaboma momwe mudagwa vuto la kusefukira kwa madzi kumanga nyumba zomwe zingapirire ku chigumula cha madzi kuti mtsogolo muno vutoli likachitika lisamakhudze anthu ochuluka. - Mwa zina Moyo adati bungweli lidzapereka mwaulele malata, misomali, simenti ndi kuthandiza popanga mapulani a nyumba zomwe akatswiri a zomangamanga adzatsimikize ngati zingapiriredi chigumula. - Tikuyangana madera monga Nsanje, Chikwawa ndi Phalombe komwe vutoli limagwa chaka ndi chaka. Cholinga chathu nchakuti mtsogolo muno tisadzaonenso zomwe zawoneka chaka chino kuti anthu komanso maanja ochuluka chonchi nkumasowa pokhala ayi, adatero Moyo. - Iye adati polingalira vuto lomwe limakhalapo mmidzi, thandizo ngati limeneli likamabwera, bungweli silidzatengapo mbali posankha mabanjawo koma mafumu ndi eni mudzi adzasankhana okhaokha ndipo iwo adzangobweretsa thandizolo. - Moyo adati bungweli lidzapitirizabe kuthandiza anthu okhudzidwawo mnjira zina monga mankhwala ndi chakudya makamaka kwa anthu omwe minda ndi mbeu zawo zidakokolokeratu ndi madzi ndipo ali pachiopsezo chakuti akhudzidwa ndi njala. - Katundu wambiri, kuphatikizapo ziweto ndi nyumba zidakokoloka ndi madzi osefukira ndipo anthu okhudzidwa akusungidwa mmisasa momwe mavuto ena ndi ena monga matenda adayamba kale kuvuta ndipo ambiri akuti adzasowa pogwira akamadzawachotsa kumisasako. - Wachiwiri kwa woyendetsa ntchito zothana ndi mavuto ogwa mwadzidzidzi mu nthambi yolimbana ndi mavuto amtunduwu, Gift Mafuleka, adati anthu oposa 900 000 ndiwo adakhudzidwa ndi madzi osefukira kuyambira mwezi wa January. - Iye adapempha anthu akufuna kwabwino kuti asatope kupereka thandizo lopita kwa anthuwa omwe ena ndi ana asukulu omwe pano adayamba aima kuphunzira. -",SOCIAL ISSUES -ID_EixQrpFF,"Ziwawa pa Ndale ndi Kubera Chisankho-Chilima Wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino yemwenso ndi mtsogoleri wa chipani cha UTM, Dr. Saulos Klaus Chilima wadzudzula mchitidwe wa ziwawa pa ndale ponena kuti kutero ndi kubera chisankho. -Dr. Chilima wanena izi pa msonkhano wa atolankhani womwe chipanichi chinachititsa mu mzinda wa Lilongwe kutsatira ziwawa pa ndale zomwe anthu ena omwe akuganiziridwa kuti ndi a chipani cholamula cha Democratic Progressive (DPP) akhala akuchitira zipani zotsutsa boma mdziko muno. Iye wati kuwopsezana pa ndale kumachititsa kuti anthu ena alephere kuchita kampeni komanso kuvota momasuka zomwe wati ndi njira imodzi yobera chisankho. -Dr. Chilima wadzudzula mtsogoeri wa dziko lino poyanganira mchitidwe wa ziwawa mdziko muno ndipo wamupempha kuti achitepo kanthu msanga. -",POLITICS -ID_EnePZOli,"Bungwe la SRWB Latseka Ofesi Zake Chifukwa cha Coronavirus Bungwe lomwe limagawa madzi mchigawo chakummwera la Southern Region Water Board (SRWB) latseka ofesi zake kuyambira lero mpaka pa 4 August kamba ka mliri wa Coronavirus. -Zatsekedwa-imodzi mwa ofesi za SRWB Wofalitsa nkhani za bungweli a Rita Makwangwala watsimikidza za nkhaniyi ndipo wati zimenezi zikutanthauza kuti akhala sabata ziwiri asakugwira ntchito. -Kudzera mu chikalata chomwe bungweli latulutsa, ganizoli ladza kaamba koti mmodzi mwa ogwira ntchito ku bungweli wapezeka ndi kachilombo ka Coronavirus ndipo imeneyi ndi njira yopewera kufala kwa kachilomboka pakati pa ogwira ntchito ena. -Chikalatachi chatinso anthu onse ofuna kugula madzi adzigwiritsa ntchito njira yogulira madzi kudzera pa lamya ya mmanja yomwe ndi Airtel Money kapena Tnm Mpamba kapenanso kudzera ku Bank. -",HEALTH -ID_EnjQrNFU,"Three Arrested In 7 Million Fake Land Deals Police in Lilongwe have arrested three men for fraudulently selling other peoples plots of land. -The suspects, who include a deposed Group Village Head, allegedly swindled three people out of K 7. 1 million in their latest fake land deals. -They are said to have been previously arrested on similar charges and they are on court bail. -The suspectsBlessings Chiipila, Manase Chipala and deposed Group Village Head Chapata, real name Frank Kachitsekoare said to have been selling fake lands to unsuspecting buyers. -The three used to pose as agent, land owner and group village head in their scam in Kaphiri, Six Miles, By-Pass and Kalumba areas. -The latest fraud, however, came to light when original landowners showed up to lay claim on the same portions of land. -The duped buyers reported to Chitsime Police Unit, leading to the arrest of the suspects on Thursday. They have since been charged with fraud other than false pretence contrary to Section 319 of the Penal code. -The Section says any person who by deceit or other fraudulent means obtains property from any person shall be guilty of an offence and shall be liable to imprisonment for seven years. The suspects will be taken to court soon to answer their relevant charge. -Chiipila, 43, is from Kalumba Village, Kachitseko, 39, comes from Chapata Village, and Chipala, 32, hails from Mlewa Village all under Traditional Authority Kalumba in Lilongwe. -Meanwhile, police are calling on any other people who may have fallen victims to the scam to report to the police. -",LAW/ORDER -ID_EonNvicv," ankawerenga nkhani pa mij Ndi mawu okha, MarcFarlane Mbewe wa Capital Radio adachiritsidwa. Awa ndi makumanidwe a mnyamatayu ndi Lisa Lamya, mtolankhani wa Yoneco FM (YFM). - Nkhaniyi idayamba mu 2014, apo nkuti Lisa akugwira ntchito ku MIJ FM. Kumeneko, namwaliyu ankawerenga nkhani. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Lero ali ndi mwana mmodzi, Evan: Macfarlen ndi Lisa Ena mwina amangomva namwaliyo akamawerenga nkhani, koma kwa MarcFarlane, zimamupatsa uthenga wina. - Mawu ake ozuna komanso Chingerezi chake chothyakuka zidanditenga mtima, adatero MarcFarlane. Ndidafunitsitsa nditapalana naye ubwenzi. Mwachangu ndidamusaka pa Facebook. Ndidamutumizira pempho kuti akhale mnzanga. - Macheza akuti adayamba. Koma mnyamatayo atapempha nambala, Lisa adamukaniza. - Ndidaponya mfundo ndipo mapeto ake adandipatsa nambalayo, adatero. - Apo zidayamba kusongola ndipo mathero ake kudali kukumana pamene mfundo zenizeni zidaumbidwa. - Lero Lisa akubwekera posankha mnyamatayu. MarcFarlane ndidamukonda chifukwa ndi ndi wanthabwala zedi koposa zonse amakonda kupemphera, idatero njoleyo. - Pamene MarcFarlane akuti: Lisa ndi mkazi wokoma mmaso komanso wakhalidwe. - Awiriwa ali ndi mwana wa miyezi isanu dzina lake Evan. Ukwati akuti apangitsa chaka chikudzachi koma chinkhoswe ndiye chidali pa 5 March 2017. - MarcFarlane, woyamba mwa ana atatu ndi wa kwa Chimaliro mboma la Thyolo. Lisa, woyamba mwa ana awiri ndi wa kwa Ben Chauya ku Ntcheu. -",SOCIAL ISSUES -ID_EpvzlQcI," Khama ndiye yankho poweta ngombe zamkaka Kuchionetsero cha zaulimi cha National Agriculture Fair ku Trade Fair Grounds mumzinda wa Blantyre, Peacewell Edward Mlanga, wochokera kwa Senior Chief Somba mboma la Blantyre adachita mphumi ndi kupeza chikho atapambana alimi anzake onse omwe adabwera kuchionetserochi. Ulimi wake udapatsa chidwi ngakhale mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika yemwe adatsegulira chionetserochi. Kodi chinsinsi cha mlimiyu nchotani? Esmie Komwa adacheza naye motere: Chidakopa anthu paulimi wanu kuchionetserochi nchiyani? Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Choyambirira ngombe yomwe ndidapita nayo kuchionetseroku imaoneka ya thanzi komanso ndi yoti imatulutsa mkaka wochuluka ndipo anthu adadzionera okha. - Ngombe za Mlanga zakwana 16 tsopano Ngombe zanu zimatulutsa mkaka wochuluka bwanji? Imodzi imatulutsa mkaka wosachepera malita 35 pa tsiku. - Chinsinsi chanu kuti muzipeza mkaka wochuluka chagona pati? Zakudya zokwanira komanso za kasakaniza ndi madzi wokwanira tsiku lililonse. - Mumadyetsera zakudya zanji? Kuonjezera pa udzu omwe ndimadyetsera nthawi zonse, mzaka za mmbuyomu ndimadyetsera chakudya chogula cha ngombe chotchedwa dairy marsh koma nditaona kuti chakwera mtengo kwambiri, ndidasiya mmalo mwake ndidayamba kugula zotsalira popanga mowa ku kampani ya Carlsberg, zotchedwa spent green. Ndichotsikirapo mtengo kusiyana ndi chakudya cha kusitolo chifukwa pamwezi ndimagula cha K135 000 pomwe chogulacho kuti chikwane pamafunika ndalama yosachepera K200 000. Kuonjezera apa, ndimadyetseranso madeya a nandolo ndi a chimanga. - Mutasiya kugwiritsa ntchito dairy marsh, mkaka sunatsike? Ayi ndithu udakali chimodzimodzi. - Mumazipatsa chakudya chochuluka bwanji pa tsiku? Alangizi adatiuza kuti ngombe iliyonse tiziyipatsa chakudya chokwana makilogalamu 200 koma mukudziwanso kuti sizocheza kuti munthu ufike pamenepa kotero nthawi zambiri ndimabwerera pa makilogalamu 170 pa ngombe iliyonse. - Nanga madzi amakhala wochuluka bwanji? Madzi ndiye sindinganene, ndimaonetsetsa kuti azikhalamo nthawi zonse. Adandilumikizira mapaipi a madzi ku makola kotero momwera muli mipopi yomwe ndimangotsegula ndikaona kuti atsika. - Munayamba liti kuweta ngombe za mkaka? Ndidayamba mu 2000 ndi ngombe imodzi kenako mchaka chotsatiracho ndidagulanso ina basi kuchokera pamenepo zinadzichulukitsa zokha chifukwa nthawi zina zimaswa mapasa. - Mmaweta ngombe za mtundu wanji? Zija zimadziwika ndi dzina loti Friesian. - Pano zilipo zingati? Zilipo 16 koma zomwe tikukama 7. Bwenzi zitapotsera pamenepa chifukwa zina zimatha kuswa mapasa koma ndimapatitsakonso ena. - Muli ndi za mphongonso? Ayi, kuti zitenge bere timaitana alangizi kuti adzadzipatsire umuna wa mtundu wa ngombezi kuti tisasakanize mtundu. - Chidakupangitsani kuti muyambe ulimiwu nchiyani? Mayi anga adadwala ndipo kuchipatala adawauza kuti azimwa mkaka tsiku lililonse kotero ndidailowa ntchito yogula mkaka wa mmapaketi. Kenako ndidaganiza zongogula ngombe ya mkaka kuti ndizingokama nkumawapatsa ndipo tsiku lomwelo ndidayamba kukama. Ngombeyi imatulutsa mkaka wodzadza ndowa pa tsiku ndipo umandichulukira choncho wina ndinkangogawa kwa anthu ena a mmudzimu. Posakhalitsa mnzanga wina adanditsina khutu kuti anthu akupanga ndalama pogulitsa ku kampani ya Lilongwe Dairy yomwe imabwera ku Blantyre konkuno nkumagula kotero ndidayamba kuperekera kumeneko ndipo chaka chachiwiri ndidaonjezera ina. Phindu lomwe ndimapeza lidandipangitsa kuti ndilimbikire kwambiri mpomweno ndidakhazikika. - Ndi phindu lanji lomwe mwakhala mukupeza kuchokera ku mkaka? Ndidagula malo ndikumangapo nyumba ziwiri zopangitsa lendi, ndagula malo ena wokwana nyumba zitatu zomwe malata ake ndagula kale komanso ndikuphunzitsa ana anga awiri ku poly. Ndidagawirakonso abale anga ena ngombezi omwenso akuthandizikira mu njira zosiyanasiyana mmakomo mwawo, kunena pakhomo panga ndiye sitisowa kanthu. - Mumakagulitsa kuti mkaka wanu? Kuyambira Lamulungu mpaka Lachisanu ndimakagulitsa kwa amwenye mtauni pa mtengo wa K180 pa lita wotsalawo ndimakagulitsa ku bulking group pamtengo wa K160 pa lita ndipo Loweruka, ndimakagulitsa kwa mzungu wina wake ku Nyambadwe pa mtengo wa K400 pa lita. -",FARMING -ID_EqlrBIIt," anatchezera Akuti tibwererane Anatchereza, Ndinali pambanja ndi mwamuna wa ku Nsanje ndipo ndili naye mwana mmodzi. Koma ndikati tiyeni tikaone kwanu amangoti tidzapitabe chikhalireni palibe ndi tsiku ndi limodzi lomwe abale ake anabwerapo pakhomo pathu ndiponso banja lathu ndi losagwirizira chinkhoswe. Kumudzi kwathu mwanuna wangayu amakananso kukaonako. Panopa tinasiyana chifukwa samagona mnyumba. Mowa samwa komanso fodya sasuta. Ndiye panopa akukakamira kuti tibwererane, apo bii ndimupatse mwana wake, koma ineyo ndikukana. Gogo, ndithandizeni. Nditani pamenepa? Mwati mudali pabanja, koma banja lanu padalibe chinkhoswe? Ndiye lidaali banja lotani lodziwa awiri nokhanu? Apa mukuchita kudabwa kuti a kwawo kwa mwamuna wanu sadabwerepo pakhomo panu ngakhale tsiku limodziakadabwerapo bwanji ngati akukudziwani? Munasiyana koma pano mwati akukakamira kuti mubwererane, pachifukwa chiti? Mwachidule, ndinene kuti mmphechepeche mwa njovu sapita kawiri. Kubwererana ndi mwamuna wotere kuli ngati galu kubwerera kumasanzi akepalibe chanzeru. Koma ngati watsimikiza kuti amakukonda ndipo nawenso umamukondabe, ulendo uno muyesetse kuti akwawo ndi akwanu akumane ndi kukambirana kuti pakhale dongosolo lenileni, chinkhoswe kenaka ukwati wovomerezeka ndi mbali zonsezonse. Pokhapo ndiye kuti mutha kumanga banja, osati zachibwana zimene mudachita kupatsana mwana kenaka wina aziti tibwererane apo bii undipatse mwana wanga. Banja si masanje, chonde! Zikomo, Natchereza Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Akuthawathawa Anatchereza, Mwezi wa April 2011 ndinapeza mwamuna ndipo sindinagonane naye kufikira 6 July 2012 pamene tinakaonekera kwa makolo a tonse. Tsiku limneli andiuza kuti tigonane koma ndinawauza kuti tikayezetse kaye HIV koma adakana ponena kuti iwo ndi blood donor choncho ndisawakaikire ndipo zinatheka. Titasiyana tsiku limenelo adandiuza kuti tikadziwe komwe amagwira ntchito ku Zomba. Nditapita andiuza kuti ndisabwererenso tiyambiretu banja koma ndinakana ndipo ndidabwerera. Patapita masiku adabwera ndi amalume awo kudzafunsira mbeta ndipo zinatheka. Pambuyo pake tidayamba banja ndipo posakhalitsa ndidaima. Mwanunayu adandiuza kuti mmamawa azidya phala ndipo nsima izikhala ya mgaiwa. Chodabwitsa chinali choti phala likafika patebulo limasintha mtundu kukhala lobiriwira (green) koma kuwafunsa samandiyankha zomveka. Nditalimbikira anandionetsa mabotolo awiri momwe munali zinthu za ufa za green koma anakana kundiuza ntchito yake, ati sizimandikhudza. Tsiku lina ananditenga kuti tikayezetse magazi koma titafika kumneko anandiyeza ndekha ati iwo adyezetsa kale. Anandipeza ndi kachilombo ka HIV. Kuyambira tsiku lomwelo anandiuza kuti banja latha ndizipita kwathu. Ndinakatula nkhaniyi kwa amalume awo koma palibe chikuchitika. Nditani? M Zikomo M, Sindidziwa kuti kachilombo ka HIV mudatatenga bwanji, koma sindikukaika kuti mwamuna wanuyo ndi amene adakupatsirani kachilomboko ndipo zikuonetseratu kuti amachita izi uku akudziwa kuti ali ndi HIV. Ndatero chifukwa cha zochita zakeakuonekeratu kuti alibe chilungamo mzochitika zake. Nanga timabotolo ta mankhwala obiriwira amathira mphalato ntachiyani? Nanga amakana kukayezetsa chifukwa ninji? Pano inu mwapezeka ndi HIV akuti banja latha, zoona? Ndithu, ngati iyeyo adali walungalunga, akadatha kuchitapo china chake kuonetsa kuti wakhumudwa kuti inuyo ndi amene mwamupatsira kachilomboko. Pali malamulo mdziko muno, oti wina akapatsira mnzake kachilombo ka HIV mwadala, ameneyo ali ndi mlandu. Ndithu, pitani nayoni nkhaniyi kwa odziwa malamulo kuti akuthandizeni. -",RELATIONSHIPS -ID_EtUHjqWm," Mwana wa zaka 13, mavuto osakata Ikakuona litsiro mvula siyikata. Mwambiwu wapherezera pa msungwana wina wa Sitandade 7 (yemwe sitimutchula dzina) pasukulu ina ku Chikwawa. - Izi zidadziwika achipatala atamupeza msungwanayo ndi chinzonono komanso mabomu potsatira kumuyeza mkulu wina atamugwirira kochapa. Mwanayo adapezekanso ndi kachirombo ka HIV. Pano anzake, ngakhalenso abale ake, akumusala, mpaka kukana kudya naye mbale imodzi; ngakhalenso kusewera naye chifukwa cha momwe mthupi mwake mulili. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mwanayo lero chidwi cha sukulu chikuzilala Pamapeto pake, aphunzitsi akuti chidwi cha mwanayo, yemwe ali ndi zaka 13, pamaphunziro chikulowa pansi, kupereka chiopsezo choti angalephere kukwaniritsa loto lake lodzakhala woimira ena pamilanduloya. - Mavuto a mwanayo adafika pena pa 21 January chaka chino, pomwe adapita kukachapa mmalo mopita madzi othirira madimba a nzimbe za kampani ya Illovo mbomalo. Apo nkuti mmudzi mwa mwanayo mulibe mjigo. - Kenaka, mwanayo akuti adangomva kuti tswereee! Bambo wina kutulukira mumzimbe tsidya linalo, nkudumphira mmadzimo ngati akungofuna kusambira. Koma adasambira mpaka kuoloka kufika tsidya lomwe kudali mwanayo. - Adandiopseza ndi mpeni. - Adati ndisakuwe chifukwa adati andipha. Kenaka, adavula malaya. Adanena kuti nanenso ndivule ndipo ndigone pansi, mwanayo adafotokoza, atazyolika. - Iye adaonjeza kuti bambo amene ndi wochokera mmudzi mwawo ndiye adamuchita chipongwecho. Ndinkamva kupweteka, koma ndinkangolira pansipansi chifukwa ndimaopa, mwanayo adafotokoza Lolemba lapitali pomwe mtolankhani wathu adalowera ku Chikwawa kuti akamve zovuta zimene zadza kaamba ka kusefukira kwa madzi. - Mwanayo, yemwe ndi nzime mbanja la ana atatu, adati bamboyo adatenga nthawi kuchita zachipongwezo, ndipo atamaliza adamuuza mwanayo kuti asakauze aliyense. - Kuchapa kudathera panjira. Iye adati atafika kunyumbako sadauze mayi ake zankhaniyo. Atapita kusukulu adakauza aphunzitsi ake amene adatengera nkhaniyo kwa makolo komanso kupolisi. - Apo mpamene bamboyo, Kennedy Chiseko wa zaka 36 yemwe amakhalanso mmudzi mwa mwanayo, adanjatidwa. - Ndipo nkhaniyi ndiyo mwanayo adakanena popereka umboni wake pamaso pa Gladstone Chirundu yemwe pa 11 March adagamula kuti Chiseko akasewenze zaka 8 kundende, atamupeza wolakwa pamlandu wogwirira mwana mosemphana ndi Gawo 138 la malamulo a dziko lino. - Komatu mwanayo akadamuyeza kaye ngati adapatsidwa kachirombo koyambitsa matenda a Edzi kuti achipatala amupatse mankhwala ochotsa HIV pasanathe maola 72 kuchokera pamene anagwiriridwa. Nchifukwa chiyani izi sizinachitike? Malinga ndi mneneri wapolisi ku Chikwawa, Foster Benjamin, padalibe danga loti nkutero, chifukwa nkhani ya mwanayo idafika kupolisi patadutsa maola 72. - Pokauza aphunzitsi ake kuti wachitidwa chipongwe nthawiyo idali itadutsa, adatero iye. - Malinga ndi aphunzitsi komanso bambo amwanayo, atamva za kugwiriridwa kwake adathamanga naye kuchipatala komwe zidasonyeza kuti adagwiriridwadi ndipo adawauza kuti apitenso. Atapitanso patatha milungu iwiri, achipatala adapeza kuti adali ndi matenda opatsirana pogonana a chinzonono ndi mabomu komanso kachirombio koyambitsa matenda a Edzi. - Malinga ndi lamulo limene Nyumba ya Malamulo idakhazikitsa chaka chatha, lokhudza matenda a Edzi, nkovuta kupereka umboni woti wakuti ndiye adapatsira wina kachirombo ka HIV choncho Aphungu adachotsa mfundo yonena kuti amene akukaikiridwa kuti adapatsa wina kachiromboka azizengedwa mlandu. Kuchoka pa nthawi yomwe mwanayo adauzidwa ndi a chipatala kuti ali ndi kachiromboka mpaka lero, moyo wake wakhala wodzadza ndi mavuto. -",SOCIAL ISSUES -ID_EyoQYEVL,"Anthu Osadziwika Avulaza ma Monita a Chipani cha UTM ku Mulanje Anthu ena omwe sakudziwika avulaza mamonitor a chipani cha UTM pa malo ena ochitira kalembera wa chisankho mdera la kumwera kwa boma la Mulanje. -Anathawitsidwa ndi apolisi-Kaliati Malinga ndi ofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Gresham Ngwira, anthuwa atavulazidwa anapita ku polisi kukadandaula ndipo akuluakulu ena a chipanichi omwe ndi a Patricai Kalioati komanso a Bon Kalindo anafikanso ku polisiko kuti akamve mmene zakhalira. -Koma anthu ena akuti anayamba kuwowoza akuluakuluwa komanso kuwatsekera njira zomwe zinachititsa kuti apolisi aponye utsi wokhetsa msonzi ndi kubalalitsa anthuwo Anthu ena omwe ndima monitors achipani cha UTM avulazidwa pa malo olembetsera kalembera wa chisankho ndi anthu omwe sakuziwika ndipo atsogoleri awo anafika ku polisi kuti adzawaone koma posakhalitsa kunabwera gulu la anthu ena lomwe linayamba kuwawowoza atsogoleriwo, anatero Ngwira. -",POLITICS -ID_FDjdxXJN,"Phungu Adandaula ndi Kuchepa kwa Ndalama Zokonzera Miseu ya Mmizinda Wolemba: Sylvester Kasitomu a.mw/wp-content/uploads/2019/10/Jiya-170x170.jpg 170w"" sizes=""(max-width: 307px) 100vw, 307px"" />Jiya: Misewu yambiri ikufunika kukonzedwa Phungu wa dera la pakati mu mzinda wa Lilongwe Alfred Jiya wadandaula ndi kuchepetsedwa kwa ndalama zokonzera miseu ya mmizinda ya dziko lino. -Phungu-yu wati ndondomeko ya za chuma ya 2019 mpaka 2020, boma laika padera ndalama zokwana 2.2 billion kwacha kuti zigwire ntchito yokonza misewu ya mmizinda ya Lilongwe, Blantyre, Zomba komanso Mzuzu zomwe wati ndi zochepa poyerekeza ndi mmene ntchito yomanga misewu imakhalira. -Iwo ati ndi ntchito ya iwo monga aphungu kuonetsetsa kuti chaka ndi chaka pasakhale mavuto monga miseu ya mmizinda yomwe ndiyofunika kwambiri ndipo sikufunika kukhala yoonongeka. -Pali miseu yambiri yoti simadusika nthawi ya mvula monga nseu wa masafu kupita pa zebra komanso wakumagwero kufika ku 23 ndi ina yambiri miseu yi ikufuna kukonzedwanso nde ngati achepetsa ndalama nde kuti akunena kuti miseu ikhalebe yoonongeka zomwe ndizokhudza kwambiri, anatero Jiya. -Mwazina iwo ati ngati boma silichitapo ayesetsa kupeza njira yolikakamiza kuti lithandizepo poonetsetsa kuti misewuyi yakonzedwa nyengo ya budgetiyi isanadutse. -",TRANSPORT -ID_FFtHffQP,"Mamembala ena a HRDC Atuluka mu Bungwelo Anthu ena omwe akuti ndi okhudzidwa a bungwe la HRDC ati atuluka mu bungweli kamba ka zomwe ati zikuchitika ku bungwelo. -Kudzera pa msonkhano wa atolankhani omwe anthuwa anachititsa lero mu mzinda wa Lilongwe, anthuwa akuti akuona kuti bungwe lomenyera ufululi likulowetsa ndale mu ntchito zake zomwe ati sizoyenera kuti bungwe lowona za maufulu lidzichita. -Mmodzi mwa anthuwa yemwe wati adali msungichuma wa bungweli mboma la Karonga, Chifundo Kapesa wati atsogoleri a bungwe la HRDC akugwiritsa ntchito bungweli pofuna kupeza chikoka cha anthu zomwe wati ndi zosayenera ndipo iye wati mmalo mwake akhala pambuyo pa mgwirizano wa zipani za DPP komanso UDF. -Wati sakuwadziwa anthuwo-Trapence Nkhani yaikulu yomwe tsiku la lero timapereka inali yakuti ife tatuluka mu HRDC chifukwa tawona kuti ku HRDC kuli zolakwika ndipo tinayesetsa kukambirana koma sizinatheke kamba koti bungwelo ndi lomenyera ufulu koma pano silikuchita moteromo, anatero a Kapesa. -Koma wapampando wa bungwe la HRDC Gift Trapence wati ku bungwe lawo kulibe udindo wa msungi chuma ndipo wati ndi odabwa ndi izi. -Ndipo iye wauza Radio Maria Malawi kuti akudziwa kuti anthuwa achita kutumidwa ndi chipani cha DPP kuti ayipitse mbiri ya bungwe lawo ndipo ati awuza maloya awo kuti achitepo kanthu pa nkhaniyi. -",POLITICS -ID_FGOLUqXd," Amayi adandaulira boma ndi za HIV, Edzi Bungwe la mgwirizano wa achipembedzo, zipani zandale komanso mabungwe omwe siaboma la Public Affairs Committee (PAC), layamba kuunikanso momwe Gawo 65 la malamulo oyendetsera dziko lino lingagwirire ntchito. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Msonkhanowu womwe udayamba Lachiwiri mpaka Lachitatu msabatayi udachitikira ku hotelo ya Sunbird Mount Soche mumzinda wa Blantyre. - Malinga ndi Bishop Montfort Stima yemwe adatsegulira msonkhanowo adati cholinga cha msonkhanowo ndi kupeza momwe lamuloli lingagwirira ntchito muulamuliro wa demokalase. - Gawoli limapereka mphamvu kwa sipikala wa Nyumba ya Malamulo kuchotsa phungu yemwe walowa chipani china ndipo kudera lake kumayenera kuchitikenso chisankho. - Gawoli lakhala vuto mdziko muno pomwe aphungu akhala akulowa zipani zina koma osachotsedwa uphungu. - Zotere zikachitika ndipo mbali ina ikapempha sipikala kuti achotse phunguyo, ena akhala akukatenga chiletso kubwalo lamilandu kuletsa sipukalayo kuti asamuchotse pampando. - Pomwe mtsogoleri wakale wa dziko lino, Bingu wa Mutharika adatuluka mchipani cha UDF ndikukayambitsa DPP mu 2005, aphungu ambiri adachoka ku UDF ndipo nkhani ya gawoli ndiyo idatenga malo koma palibe phungu yemwe adakhudziwa. - Atamwalira Mutharika, aphungu ambiri adachoka ku DPP ndikukalowa chipani cha mtsogoleri wa dziko lino, Joyce Banda cha PP. - Apa malinga ndi Stima, nchifukwa pali msonkhanowu kuti akambirane ndikupeza yankho pa gawoli. -",HEALTH -ID_FISYctXk,"Radio Maria Malawi Celebrates 20th Anniversary in Broadcasting, Evangelisation By Thokozani Chapola Radio Maria Malawi a member of 71 Radio Marias of the World Family in the whole world and 22 countries in Africa was launched on 24th August 1999 in Mangochi by the then bishop of Mangochi diocese of the Catholic church, the late Allessandro Assolari. -Reaching this far the radio organized an event marking its 20th anniversary in the broadcasting industry where evangelization has been its main agenda. The event took place today the 28th of September at the radios premises in the lakeshore district. -In his message, National Coordinator for Radio Maria Malawi, Louis Phiri says that the radio has so far done its part in changing peoples lives spiritually. -Our job has been evangelization and we believe in these 20 years we have done our part in bringing back lost souls to God our Father, he said. -Phiri said that despite several challenges that the radio has been facing like debts that it has been falling into to facilitate its operations, in 20 years the radio has managed to build sub studios in 5 dioceses out of all the 8 dioceses of the Catholic church in the country plus its main broadcasting house in Mangochi diocese. -We do not have studios only in Chikwawa and Karonga dioceses but we have in all the 6 dioceses. We have transmitters everywhere in the country which makes our evangelization reach all people in the country as well as outside the country because we are also streaming live on the internet, said Phiri. -However, Phiri has pleaded with well-wishers to help the station for the success of the 20th Anniversary celebrations. -Radio Maria Malawi uses volunteers as its main human resource for running the airwaves. As one of the longest serving volunteers of the station Emmaunel Kaliati explains, the radio has tried to sharpen the spiritual life of its volunteers. -Personally Radio Maria Malawi has made me to become a mature person and to become a prayerful person because as we are here, we are told prayer comes first, said Kaliati. -In his remarks one of the radios listeners based in Blantyre, Pax Lucius Chimtengo says that the radio throughout its 20 years of evangelization has tried to bring back lost Christians, bring back love in families that were almost dead and it has taught him some things that he wouldnt know. -Without Radio Maria personally I wouldnt know the meaning of miracles. Radio Maria has also mended some families that were on the verge of ending because of its homily. This has also made some Catholics that went out of the church to come back into the church. It has also helped Christians from other churches in bringing them closer to Christ, said Chimtengo. -However, Chimtengo has urged his fellow listeners and all people of good will to continue with helping the radio in cash or kind so that it continues with its job of evangelizing to the masses. -",RELIGION -ID_FKrnITWh,"Okhudzidwa ndi Nsewu wa Chingale Sanalandirebe Chipukuta Msonzi Anthu omwe akhudzidwa ndi ntchito yokonza nsewu wa Lirangwe-Chingale-Machinga mu gawo loyamba la ntchitoyi apempha boma kuti lichite changu kuwapatsa chipukuta misonzi kuti apeze malo okhala. -Malinga ndi mfumu Kalalichi 2 ya mmdera la mfumu yaikulu Mlumbe mboma la Zomba, iyo ndi yokhudzidwa kwambiri kamba koti chiyambire cha ntchitoyi yomwe tsopano yadutsa masiku ake omalizira pa gawo loyamba palibe amene walandira chipukuta misonzi. -Anthu sanalandirebe nde tikusowa kuti akatsiriza ntchitoyi tizakafunsa kuti za ndalama zathu, inatero mfumu Kalalichi. -Wati anthuwo athandizidwa-Kajanga Poyankhapo za nkhaniyi mneneri kubungwe loona za misewu la Roads Authority a Portia Kajanga ati zolembalemba zonse zokhudza chipepeso zili mmanja mwa bungwe loona zamalo ndipo akamaliza awapatsa chipukuta misonzi ngakhale boma silikuyenera kutero kamba ka malamulo. -A Kajanga ati anthuwa ndalamazi apatsidwa kaamba kongomveredwa chisoni kaamba koti malamulo amaletsa kupepesa anthu omwe amanga kapena kulima mu gawo limodzi la nsewu. -",TRANSPORT -ID_FLSVXose," Mwayi kuthima kwa magetsi Pomwe ena akudandaula za kuthimathima kwa magetsi, ena akusimba lokoma kuti adapatirapo mwayi wabanja. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Victor Mpunga yemwe pa 28 December 2015 adapanga chinkhoswe ndi Mary Makhiringa, akuti adayamba kulankhulana pagolosale pomwe Mary amakagula chakudya atachita ulesi kusonkha moto magetsi atathima. - Victor ndi Mary adakumana pagolosale Victor akuti nthawi zambiri amakonda kucheza pagolosale yamnzake pafupi ndi pomwe Mary amakhala ndipo amangomezera malovu msungwanayu akamadutsa popita ndikuchokera kuntchito. - Iye akuti mwayi udapezeka tsiku lina madzulo magetsi atathima pamenepo Mary akuchokera kuntchito ndipo mmalo mosonkha moto kuti aphike nkhomaliro, adangoganiza zokagula chakudya pagolosaleyo ndipo nkuti Victor ali pomwepo. - Ndidangoti bowa bwanga nthawi yomweyo nkuyambitsa macheza. Ndimaona ngati andinyoza malinga ndi mmene amaonekera koma ayi ndithu tidacheza bwinobwino mpaka chinzake chidayamba, adatero Victor. - Iye adati chinzakecho padali polowera chabe chifukwa patangotha nthawi pangono chibwenzi chidayamba mpaka makolo kudziwitsidwa nkuyamba kupanga dongosolo la chinkhoswe. - Iye adati ulemu amamusangalatsa kwambiri chifukwa cha mawonekedwe, khalidwe ndi luntha pofuna kupanga chinthu ndipo salola kupanga chinthu chomwe sakuchimvetsetsa zomwe iye amaona ngati mphamvu. - Mary adati kwa iye chachikulu nchakuti Mulungu adamulozera mwamuna yemwe amayembekezera moti ali ndi chiyembekezo chakuti adzakhala pabanja lokoma ndi losangalatsa kwambiri. - Ndimamukonda kwambiri Victor chifukwa ndi mwamuna wachitukuko. Ndi munthu uja oti akaganiza kapena kunena chinthu amayesetsa mpaka chichitike basi ndiye ndimadziwa kuti ali nkuthekera kwakukulu, adatero Mary. - Awiriwa akuti akuyembekezera kumanga ukwati woyera chaka chino cha 2016 ndipo zokonzekera zili mkati. -",SOCIAL ISSUES -ID_FLqmJJte," Tomato wabooka pa Bembeke Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Alimi ku Bembeke mboma la Dedza ayamba kufupa tomato wawo pamene wachoka pa mtengo wa K6 000 pa dengu kufika pa K1 000. - Izi zikuchitika chifukwa cha kuchuluka kwa tomato amene akufika pamsikawu zomwe zachititsa kuti anthu opita ku Lilongwe kapena ku Blantyre azigula tomatoyu. - Kutapa kutaya: Tomato amafunika kusamala Malinga ndi mmodzi mwa alimiwa, Akisa Magugu, mwezi wa March amagulitsa dengu pa mtengo wa K6 000 koma pano watsikiratu. - Tikungofupa tomato, taganizani dengu lomwe timagulitsa K6 000 miyezi yangothayi lero latsika ndipo likupita pa mtengo wa K1 000 ndipo zikavuta akumagula pa mtengo wa K500. - Taononga ndalama zambiri kuti tomatoyu tilime koma mapeto ake tangoyamba kufunano kwa anthu mopweteka kwambiri chifukwa tomato amene mumamuona pamsikawu sachoka pafupi, adatero Magugu. - Kulira kwa Magugu mwina kungathe ndi ganizo lomwe mkonzi wa pulogalamu ya Ulimi wa Lero Excello Zidana, yemwe ndi mlangizi wa zaulimi, akunena: Vuto ndi alimiwa chifukwa amayamba kulima asadapeze msika. Ndi bwino alimi asadalime adziyamba aona msika momwe ulili komanso kumatchera nyengo yake chifukwa zimathandiza kuti idziwe nthawi yomwe mbewuyo imagulika bwino. - Zidana akuti ndi bwinonso alimiwa aziyangana msika wina ngati zinthu zavuta choncho. Kuti upite madera ena upeza alimi akupha makwacha ndi mbewu yomweyo. Ayende misika ina ndithu akasimba mwayi, adatero. -",ECONOMY -ID_FMyxFIEZ," Milandu yachepa ku Blantyre Milandu yosiyanasiyana mu mzindawa Blantyre yatsika kuchoka pa 328 mu February chaka chatha kufika pa 204 mwezi omwewo chaka chino, atero apolisi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Wachiwiri kwa mneneri wa polisi mu mzindawo, Dorrah Chathyoka adati iyi ndi nkhani yosangalatsa. - Kutanthauza kuti milandu yomwe anthu amapalamula yatsika ndi 37.8 pa 100 iliyonse. Iyi ndi nkhani yabwino kutsimikizira ntchito yomwe apolisi a Blantyre akugwira usiku ndi usana, adatero Chathyoka. - Iye adati polisi yawo idakhazikitsa ndondomeko zothana ndiupandu zomwe zayamba kubala zipatso. - Mwazina ndikuyendayenda komwe apolisi akuchita mmadera onse. Ena akumavala zovala za polisi ndi ena zovala zawamba kuti tithane ndi upandu, adatero iye. - Izitu zikumachitika usiku ndi usana pamene tikumayenda pa galimoto, njinga komanso ena kuyenda wapansi. Takhazikitsanso zipata mmisewu, tikumatola onse amene akuyenda nthawi yosaloledwa popanda chifukwa chenicheni, adaonjeza Chathyoka. - Iye adati zinanso zomwe achita ndikupanga ubale wabwino pakati pa apolisi ndi anthu okhala mumzinda wa Blantyre. - Tidakhazikitsa polisi yammadera, tikulankhulana bwino ndi anthu. Komanso kugawana maganizo ngati pafunika kutero. - Chathyoka adati kudzera mnjira zotere, apolisi akumanjata owaganizira kupalamula mlandu mosavuta pamene anthu akumawatsina khutu. - Anthu akupemphedwa kuti apitirize kupanga ubale wabwino ndi a polisiwa kuti nkhani yabwinoyi ichitika kwa nthawi yotalikirapo. - Cholinga ndi kupanga Blantyre wokomera aliyense, adatero. -",LAW/ORDER -ID_FOjmmsLy,"Lengwe National Park Idzetsa Mavuto a Malo Olima By Thokozani Chapola 2019/07/lengwe-np.jpg 367w"" sizes=""(max-width: 820px) 100vw, 820px"" />Mbali imodzi ya Lengwe National Park Anthu a mmidzi ya Mtambawatherere komanso Njobvuyalema kwa mfumu yaikulu Ngabu mboma la Chikwawa ayamba kuthawira mdziko la Mozambique kaamba kosowa malo olima. -Malinga ndi anthu a mderali lomwe ndi loyandikana ndi nkhalango yosungirako nyama zakutchire ya Lengwe, anthu amaletsedwa kulima mu nkhalangoyi momwe ndi mokhamo momwe muli malo olima ati kaamba koti ndi nkhalango yotetezedwa. Mfumu ya derali yati anthuwa kwa nthawi yaitali akhala akulima mu nkhalangoyi kufikira zaka ziwiri zapitazo pomwe oyanganira nkhalangoyi anayamba kugwira ndi kumanga aliyense wopezeka akulima mu nkhalangoyi. Malinga ndi mfumuyi anthuwa akagwidwa akumalipilitsidwa ndalama za nkhaninkhani akapezeka akulima mmalowa zopmwe ati zakwiyitsa kwambiri anthu a mdera lake. -Abusa anapita kukadyetsa ngombe koma anagwidwako pomwe mbuyo monsemu timapitako bwinobwino. Abusa wa alipiritsidwa 80 sauzande aliyense kuti atuluke ku polisi. Zimenezi ndi zomwe zakwiyitsa anthu ndi kuyamba kupita mdziko la Mozambique kuti mwina mkukapezako malo olima ndi kudyesera ziweto, inatero mfumu Chagaka. -Iwo apempha mabungwe omenyera ufulu wa anthu kuti athandize anthu a mderali kuti apezeko mtendere. -Trapence: Boma lichitepo kanthu Polankhulapo wachiri kwa wapampando wa mgwirizano wa mabungwe omwenyera ufulu wa anthu mdziko muno Human Rights Defenders Coalition a Gift Trapence ati boma likuyenera kukambirana ndi anthuwa ndi kuwapezera malo olima. -Ngati anthu akusowa polima ndiye kuti pali vuto ndiye bomalo liyenera kuti liyesetse kuti likambirane ndi anthu komanso mafumu a derali, kuti nawonso apeze malo okhala ndi kulimapo, anatero Trapence. -Koma polankhulapo mneneri mu unduna wa zachilengedwe, mphamvu za magetsi ndi migodi a Sangwani Phiri ati anthu sayenera kulima ku malowa kaamba koti malowa ndi otetezedwa ndi boma kuti azisungirako nyama basi. -Malo aliwonse omwe ndi otetezedwa aliyense akapezekamo ndi kulakwira malamulo a boma. Nyama zikawavulaza adzabweranso ku boma kuti liwapepese ngati kuti ifeyo tikulephera kusamalira nkhalangoyo choncho ife tikuteteza nyama komanso kuteteza miyoyo ya anthuwo, anatero a Phiri. -Lengwe National Park inakhazikitsidwa mchaka cha 1970 ndipo kwa nthawi yaitali anthu akhala akulima mu nkhalangoyi yomwe ili ndi nyama zochuluka kuphatikizapo yotchuka kwambiri ya Nyala. -",SOCIAL -ID_FTgrgCNx," Tidakhulupirirana tsiku loyamba Chikondi chidayambira kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College komwe Dennis Lupenga akuti atakumana ndi Sheila Chimphamba mchaka cha 2013 pomwe onse amachita maphunziro, adakhulupirirana tsiku lomwelo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Awiriwa adamaliza maphunziro awo ndipo Sheila amagwira ntchito muofesi ya mapolojekiti komanso ndi mkonzi wa mapologalamu kuwayilesi ya Zodiak pomwe Dennis ali ndi kampani yake ya zamakina a Internet. - Dennis akuti ubale wa awiriwa udayamba pa 9 April chaka chokumanacho Awiriwa tsopano ndi thupi limodzi cha 2013 iye atauza njoyelo mwachindunji kuti akufuna kumukwatira osati za chibwenzi monga momwe anthu ambiri amayambira. - Ndidalibe nthawi yotaya nkumati ndili pachibwenzi chifukwa Sheila adandigwiriratu mtima ndipo ndidalibeso nthawi yoti ndimuone kaye ayi, adatero Dennis. - Iwo akuti ngakhale uku kudali kusukulu, mmaganizo mwawo mudalibe za chibwenzi koma kuti akungoyembekezera tsiku lodzalowa mbanja ndipo panthawi yonseyi sadasiye makolo ndi abale awo mumdima pozindikira kuti ubale wawo sudali wachibwana. - Titakambirana, tidadziwitsa abale ndi makolo kuti azidziwa chifukwa timazindikira kuti pokangopita nthawi pangono tiwafuna kuti atimangire chinkhoswe ndi kutigwira dzanja pomwe tikukalowa mbanja, adatero Dennis. - Iye akuti adakhala choncho mpaka chaka cha 2014 pa 9 August pomwe adamanga chinkhoswe nkuyamba kukonzekera ukwati omwe udachitika pa 2 April ku tchalitchi cha Katolika cha Maula ndipo madyerero adali ku Peak Gardens mumzinda wa Lilongwe. - Sheila ndi mkazi wanzeru, wokongola, wachilungamo, wodzisamala ndi woopa Mulungu. Adandiwonetsa chikondi chenicheni monga momwe makolo anga adandionetsera, adatero Dennis. - Dennis ndi mwamuna wolimbikira, wodzichepetsa ndi wachikondi komanso wachilungamo. - Amandilimbikitsa ndikakhala ndi chofooka ndipo amandiphunzitsa kuthana ndi zokhoma, adatero Sheila. -",SOCIAL ISSUES -ID_FWQBHSoE,"Bungwe la TC Lachititsa Maphunziro Ozindikiritsa Adindo za Malamulo Mchitidwe ogwiritsa ntchito ana mminda ya fodya akuti ungachepe ngati adindo atatsatira moyenera malamulo omwe adakhazikitsidwa oyendetsera ulimi wa fodya mdziko muno. -Mmodzi mwa akuluakulu a bungwe lowona za ulimi ndi malonda a fodya mdziko muno la Tobacco Commission (TC) a Hellings Nason ndi omwe anena izi pambuyo pa maphunziro ozindikiritsa adindo, ena mwa malamulowa. -A Nason anati mchitidwewu ukukula mchigawo chapakati cha dziko lino ndipo adindo akuyenera kuchitapo kanthu kuti izi zithe. -Mfundo zina zomwe zili mmmalamulo amenewa zinafunikira kuti tizifotokozere kwa iwo amene akhoza kuthandizira kuti lamulo liyambe kugwira ntchito moyenera monga mafumu amene amakhala kumidzi ndi anthu ndi amene angakwanitse kuwafotokozera anthu, anatero a Nason. -Poyankhulapo komishonala owona za milandu a Samawat Chisale anadandaula kuti milandu yochepa yokha ndi yomwe imafika ku polisi ndipo anati maphunzirowa athandizira kuti anthu adziwe za malamulo. -",FARMING -ID_FXJDGOak," Zipani zikufuna machawi pa chisankho Zipani zandale zati bungwe loyendetsa zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) lichititse msanga chisankho chobwereza kudera la kummwera cha ku mmawa kwa Lilongwe kuti anthu akuderari akhale ndi phungu owayimirira ku Nyumba ya Malamulo. - Izi zikutsatira chigamulo cha bwalo lalikulu la apilo kuti chisankho cha phungu wa deralo chichitikenso litaunika dandaulo la yemwe ankayimirira chipani cha Malawi Congress Party (MCP) Ulemu Msungama kuti chisankhocho sichidayende bwino. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Sipikala wa Nyumba ya Malamulo Richard Msowoya watsimikiza kuti kutsatira chigamulochi, deralo tsopano lilibe phungu. - Bwalo lomwe lagamula ndi lalikulu mdziko muno kutanthauza kuti kulibenso komwe nkhaniyo ingalowere. Apa, zikutanthauza kuti kuderako kulibe phungu nchifukwa chake kuchitikenso chisankho, adatero Msowoya. - Pachisankho cha pa 20 May, 204, bungwe la Mec lidalengeza kuti Bentley Namasasu yemwe ankayimira chipani cha Democratic Progressive Party (DPP) ndiye adapambana koma Msungama adakamangala kubwalo la milandu za chigamulochi. - Wachiwiri kwa mlembi wa chipani cha MCP Eisenhower Mkaka adati bungwe la MEC lisakoke nkhaniyo koma kuthamangitsa chisankhochi kuti anthu a mderalo akhale ndi phungu owayimilira ku Nyumba ya Malamulo. Mneneri wa chipani cha Peoples Party (PP) Noah Chimpeni adati MEC iyambirepotu kusakasaka ndalama zopangitsira chisankhochi mawu omwe adagwirizana ndi a mneneri wa chipani cha UDF Ken Ndanga. - Apa MEC iyambiretu kusakasaka ndalama zopangitsira chisankhochi munthawi yake kuti ikwaniritse ntchito yake malingana ndi malamulo, adatero Ndanga. - Chikalata chomwe MEC idatulutsa Lachitatu, chidati pali z ofunika kutsata chisankhochi chisadachitike. - Aka kakhala koyamba kuti chisankho cha mtundu uwu chichitike mumbiri ya Malawi. Motero, tikuyenera kuunika bwino chigamulochi ndi malamulo oyendetsera chisankho kuti akutinji, chidatero chikalatacho. - Mneneri wa bungwelo Sangwani Mwafulirwa adati malamulo sanena nthawi yeniyeni yofunika kutenga kuti chisankho chotere chichitike ndipo mmalo mwake akhoza kugwiritsa ntchito lamulo lomwe limati pasadathe masiku 60. - Mwafulirwa adatinso mwa zina, bungweri likufunika kuti lisake ndalama zopangitsira chisankhochi chifukwa mundondomeko ya chuma ya 2016 mpaka 2017 mulibe pologalamu yachisankhochi. -",POLITICS -ID_FbgMnFrZ,"Dayosizi ya Mangochi Yapereka Ndondomeko Zatsopano Zopewera COVID-19 Mpingo wa katolika mu dayosizi ya Mangochi walangiza akhristu ake ndi njira zatsopano zomwe akuyenera kutsatira pochita mapemphero, potsatira kupitilira kufala kwa mliri wa Coronavirus mdziko muno. -Walemba kalatayo-Bishop Stima Kalata yomwe yalembedwa ndipo yasayinidwa ndi episkopi wa dayosiziyi ambuye Montfort Stima, yapempha akhritsu kutsatira njira zina zowonjezera pamene akupitilira kutsatira njira zomwe mpingo komanso boma linakhazikitsa kale. Zina mwa njira zatsopanozi ndi monga kuvala chotchingira kukamwa ndi mphuno pamene akuchita mwambo wa nsembe za misa. -Zina ndi monganso kukhala malo odutsa mpweya pamene akuchita mwambo wa mapemphero komanso kupewa kugwiritsa ntchito ma fan; kugwiritsa ntchito sopo komanso kulolini pamene akukonza mmalo opempherera, kukhala motarikirana ma mita awiri komanso kusamba mmanja ndi sopo. -Ambuye stima kudzera mu kalatayi yomwe alembera ansembe, asiteri komanso akhristu eni ake, ati miyambo ya nsembe ya misa idzichitika kosapitirira ola limodzi ndipo akhristu apewe kupereka mphatso pamanja, kulandilira ukalistiya mmanja komanso ati pakuyenera kukhala ndondomeko yabwino komanso yokhazikika pamene akhritsu akutuluka mu tchalitchi kuti apewe kugundana-gundana. -Pomaliza kalatayi yaimitsa ena mwa masakramenti monga sakrameneti la ubatizo, zinamwali za mpingo komanso maphunziro akatikisimu wa ana. -Ngakhale izi zili chomwechi, episkopiyu wapereka chilorezo kwa masakramenti ena koma motsatira ndondomeko zopewera mliriwu. Ma sacramentiwa ndi monga la kulapa, kudzodza komanso ukwati pomwe akuti opereka komanso olandira ma sacramentiwa onse adzivala chotchingira kukamwa ndi mphuno komanso azitsatira ndondomeko zonse zomwe mpingo komanso boma lakhazikitsa. Pomaliza ambuye stima apempha akhristu kuti akonde kutsatira njira zozitetezerazi kulikonse ngakhale kumalo oti si kutchalitchi. -",HEALTH -ID_FhGHCALG,"ECM Ipempha Anthu Alemekeze Lamulo Podikira Chigamulo Alemba chikalatacho-Ena mwa maepiskopi a katolika ku Malawi Bungwe la ma episkopi a mpingo wa katolika mdziko muno la Episcopal Conference of Malawi (ECM) lapempha anthu mdziko muno kuti alemekeze lamulo pamene akuyembekezera chigamulo cha bwalo la milandu pa nkhani yokhudza chisankho cha president. -Ma episkopiwa anena izi kudzera mu chikalata chomwe atulutsa lero chomwe achilemba ndi mawu otsogolera akuti Ambuye Mundipange Kukhala Chida Chodzetsa Mtendere omwe ndi mawu omwe ananena Francis wa ku Assis woyera. -Iwo ati padakali pano pamene akhristu ayamba nyengo ya Advent, ndi kofunika kuti anthu apitirize kukhala a bata zomwe zikugwirizana ndi uthenga omwe anatulutsa mwezi wa June chaka chino. -Ma episkopiwa alangiza anthu mdziko muno kuti chigamulochi chikadzabwera ndipo ngati sichidzawakomera, azavomereze kapena kutsutsana nacho mwamtendere komanso motsata malamulo a dziko lino. -Iwo apempha anthu kuti apewe kuchitira ena nkhanza pofuna kuwawopseza komanso apewe kufalitsa nkhani zabodza zokhudza nkhani yomwe ili ku bwalo la milandu maka kudzera pa masamba a mchezo pa makina a internet zomwe zingadzetse mpungwepungwe ndi kusokoneza mtendere mdziko muno. -Pamenepa ma episkopiwa apempha nthambi zonse za mpingowu komanso nyumba zofalitsa nkhani za mpingowu kuti zibwere ndi njira zowakonzekeretsa anthu kuzavomereza chigamulo cha bwalo la milandu pofuna kupititsa patsogolo mtendere komanso mgwirizano mdziko muno. -Ma episkopiwa ati apitilira kupemphelera chilungamo, mtendere, kukhululukirana komanso mgwirizano mdziko muno ndipo apempha akhristu a mpingowu kuti achite chimodzimodzi. -",LAW/ORDER -ID_FhjSKuic," Chitetezo chaphwasuka Chitetezo chaphwasuka. Anthu akuberedwa, kumenyedwa ndi kuchitidwa zachipongwe zambiri. Akaitanitsa apolisi akuti akumatenga nthawi kuti abwera ndipo nthawi zina sabwera. Izi zikukhumudwitsa anthu ndi mafumu. - Koma wachiwiri kwa mneneri wa polisi mdziko muno, Thomeck Nyaude, watsutsa nkhaniyi. Iye wati apolisi akalandira uthenga sanyozera, koma amathamangira komwe kwavutako. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kawinga kulankhula ndi mtolankhani wathu akutuluka ku chipatala cha Mwaiwathu T/A Nyambi ya mboma la Machinga yati chidodo cha apolisi ndicho chikuchititsa kuti anthu azilanga okha akagwira munthu yemwe akumuganizira kuti ndi wamtopola. - Nyambi amathirira ndemanga pa nkhani yoti anthu okwiya adazunza atolankhani a BBC ku Karonga powaganizira kuti ndi anamapopa. - Anthu adamenya atolankhaniwo, kuwalanda zipangizo zawo ndi kuswa galimoto yawo. Izi zidachitika kwa maola oposa 7, koma apolisi sadatulukire. - Nako ku Machinga akuba adathira machaka mfumu Kawinga nkuibera ndalama zoposa K1 miliyoni, koma akuti apolisi sadalanditse mfumuyo ngakhale adadziwitsidwa. - Koma Nyaude watsutsa ndipo wati anthu ambiri sadziwitsa apolisi zikawathina. Ndife anthu sitigwiritsira ntchito mphamvu zamatsenga. Timadalira kuuzidwa ndipo ngati sadatiuze ndiye tigwira ntchito bwanji? Iye wati nkhani ya atolankhani a BBC idakhota chifukwa atolankhaniwo sadawadziwitse kuti akutsikira mmidzi ya Karonga. - Adangopita kuderako osatidziwitsa. Amangoganiza kuti zinthu zili bwino, ndiye masiku ake si anowa. - Atolankhaniwo, Dariud Gregory Barzagan, Ahmed Hussein Divela ndi Prince Anus Asamoah adathambitsidwa ndi anthu olusa a mdera la Malema pamene amalemba nkhani zokhudzana ndi matsenga. - Iwo adatsogozedwa ndi mtolankhani wa mdziko muno Henry Mhango komabe izi sizidasinthe kanthu pamene anthu ammudziwo adaloza zala atolankhaniwo kuti ndi anamapopa. - Nkhani zomwe amalembazonso zidali zosavuta kuti anthu alumikize ndi nkhani zopopa magazi. Amayenera atidziwitse kuti tikhale tikuponyako maso, adatero Nyaude. - Pa nkhani ya kuvulazidwa kwa mfumu Kawinga yomwe idalephera kuthandizidwa ndi apolisi, Nyaude wati palibe amene amayembekezera kuti izi zichitika. - Palibe amayembekezera kuti izi zichitika, kudalinso kovuta kuti tidziwe kuti tikalanditse mfumu yathu. Tidakauzidwa, tidakathandiza, tiyeni tidalirane, adatero Nyaude. - Koma mkulu wa bungwe loona za ufulu wachibadwidwe wa anthu la Centre for Human Rights and Rehabilitation (CHRR), Timothy Mtambo, wati vuto ndi apolisi komanso boma amene akulephera kuteteza anthu. - Takhalapo ndi nkhani zopopa magazi komanso kupha anthu achialubino zomwe anthu samakhutira ndi momwe apolisi amagwirira ntchito. Nchifukwa chake anthu akumalanga okha zotere zikachitika, adatero Mtambo. - Iye adati mavutowa akudza chifukwa apolisi akulephera kugwira bwino ntchito ndi anthu kuti azithandizira kubweretsa chitetezo. - Tili ndi nkhani zambiri zomwe mutu wake sudziwika ndipo chomwe timamva ndi kuti akufufuza. Izitu ndi zomwe anthu alibenso chikhulupiriro ndi polisi yathu, adatero. - Padakali pano, mfumu Kawinga yatulutsidwa mchipatala cha Mwaiwathu ku Blantyre komwe yakhalako sabata zitatu. - Mfumuyi idaomberedwa pamwendo kawiri, kukhapidwa ndi chikwanje paphewa, pamkono komanso kumenyedwa ndi chitsulo pamwendo. - Polankhula ndi Tamvani sabata yatha, Kawinga adati akubawo adaomberanso mlonda wake komanso kuvulaza mwana wake. - Izi zimachitika atandibera K1 miliyoni komanso 200 euros. Adaphwanyira galimoto ziwiri, adatero. -",LAW/ORDER -ID_FkKyYCAl,"Chipani cha DPP Chati Chiyamba Misonkhano Yakathithi Posachedwa Mlangizi wa President pa nkhani za ndale a Francis Mphepo wati Chipani cha Democratic Progressive (DPP) chikhala chikuchita misonkhano yokopa anthu mwakathithi posachedwapa. -Mphepo: Tikutsatira zomwe president wathu anatiuza A Mphepo anawuza Radio Maria Malawi kuti pakali pano chipani cha DPP chikutsatira zomwe adanena President Mutharika zoti anthu, asamakhale mothinana pofuna kupewa kachirombo ka Coronavirus. -A Mphepo anati padakali pano wachiwiri kwa pulezidenti Mutharika pa chisankho cha pulezidenti chobwereza chomwe chikudzachi Atupele Muluzi akungopanga misonkhano yoyimayima pofuna kungocheza ndi anthu. -Ife tikutsatira zomwe President wathu Professor Arthur Peter Mutharika adanena kuti titsatire njira zopewera mliri umenewu wa Coronavirus. Ndiye sikuti tangokhala ayi tiyambapo kamepni yeneiyeni posachedwapa, anatero a Mphepo. -Mwapadera a Mphepo apempha atsogoleri ena a ndale kuti amvere ndi kutsatira malangizo a unduna wa zaumoyo pa kapewedwe pa mliri mwa Coronavirus pamene akuchita misonkhano yokopa anthu. -",POLITICS -ID_FqUeqIpU," Tizipatsana ulemu moyendamu Abambo ndi anyamata, pali makhalidwe ena omwe mukuyenera kusiya. Makhalidwe onyasa, otopetsa otonza amayi ndi atsikana. - Zomati muntu wamkazi akudutsa poteropo abambo ndi anyamata ena nkumayangana mwachidwi chachipongwe ngati mukumusilira munthuyo, nzoipa. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Amayi ndi atsikana ali ndi ufulu oyenda mosasowetsedwa mtendere ndi mayanganidwe otero aja. - Ndiye pali miluzi ija mmalizaliza, kulizira amayiwa kaya anzanu pofuna kuti nawo achite chidwi ndi mayi kaya mtsikana amene akudutsa. - Ena ndi aja simutha kuugwira mtima koma mpaka mkono wanu ugwire mtsikana kaya mayi mosamulemekeza. - Palinso timamoni tosadziwika bwino tija mmapereka mmisewumu. Ena mmakhala kumachemerera kapena kunyoza ziwalo za amayi ndi atsikana akamadutsa. - Nchifukwa chiyani simutha kupita pagulu la anthu nkungosamala za inu nokha osalabadirako za anthu ena? Chimavuta nchiyani kuona munthu wa mayi, nkumupatsa ulemu omwe mmapatsa abambo ndi anyamata anzanu? Chifukwatu miluziyi, mamoni, kugwirana ndi zinazi simupangira abambo anzanu. - Ndithu mmaganiza kuti munthu wamayi amanka mliyendamu kuti inu mumugwire, kapena kumukuwa kaya kumuyankhulitsa zosadziwika bwino? Chimakupatsani danga loti muzisowetsa amayi mtendere nchiyani? Ili ndi khalidwe lonyasa lochokera mmaganizidwe aja oonera amayi ndi atsikana pansi, kumawayesa ngati anthu omwe mukhoza kuwazunguza mmene mungaganizire. -",CULTURE -ID_FrXcuRwK,"Dziko la Malawi Silimayenera Kuchita Chikondwelero Cha Zaka 55 Mvula By Richard Makombe Mmodzi wa akatswiri pa nkhani za ndale mdziko muno wati sanagwirizane ndi ganizo la boma lochita chikondwelero chokumbukira kuti dziko lino lakwanitsa zaka 55 lili pa ufulu wodzilamulira pomwe boma likusowa ndalama zogwiritsira ntchito poyendetsera zina mwa ntchito zake. -Mvula: Ndalama za chikondwelero akanatha kugwiritsa ntchito zina zofunikira kwambiri Katswiriyu a Humphreys Mvula wauza Radio Maria Malawi pomwe dziko lino loweruka limachita chikondwelero kuti lakwanitsa zaka 55 za ufulu odzilamulira. -A Mvula ati ndi momwe zinthu zilili padakali pano boma limayenera kuganiza mozama potenga ndalama za chikondwelerochi ndikugwiritsa ntchito kugula mankhwala mzipatala komanso mavuto ena omwe achuluka mdziko muo. -Dziko lino likukumana ndi mavuto a zachuma padakali pano komanso mpungwepungwe pa nkhani za ndale choncho kunali koyenera kukonza kaye mavuto amenewa,osati kuononga ndalama kuchita chikondwelero pomwe atsogoleri ena a ndale sakukondwa ndi momwe zinthu zikuyendera mdziko muno, anatero a Mvula. -A Mvula apempha mtsogoleri wa dziko lino kuti apeze njira ndikukambirana ndi atsogoleri otsutsa kuti athetse mpungwepungwe omwe ukuchitika mdziko muno pa nkhani za ndale. -Padakali Pano bungwe la Human Rights Defenders Coalition lakhala likukonza ziwonetsero zosagwirizana ndi momwe zisankho zinayendera pa 21 May chaka chino komanso mwa zina likufuna kuti wapampando wa bungwe la Malawi Electoral Commission Justice Dr. Jane Ansah atule pansi udindo wake. -Pa ziwonetserozi zomwe zakhala zikuchitika mmizinda ikuluikulu yonse ya dziko lino, anthu ena akhala akuononga katundu wa anthu ena ochita malonda kuphatikizapo akuluakulu a ndale ena. -Dziko la Malawi linalandira ufulu odzilamulira pa 6 July mchaka cha 1964 ndipo chaka chilichonse dziko la Malawi limachita chikondwelerochi. -",POLITICS -ID_FyVNbdpW," Ulendo wa chisankho wapsa Zipani zina zati bungwe loyendetsa chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) liyenera kukwaniritsa zomwe lidalonjeza sabata yatha kuti chisankho cha 2019 chidzayenda mosakondera mbali. - MEC idakhazikitsa ulendo wa chisankho chimene chidzakahalepo pa 21 May 2019 ndi lonjezo limodzi: Palibe kukondera. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Wachiwiri kwa mlembi wamkulu wa chipani cha Malawi Congress (MCP) Eisenhower Mkaka adati lonjezo lotereli limanenedwa nthawi zonse kumayambiriro kwa ulendo ngati kuno koma pamapeto pake zimaoneka ndi zina. - Tili ndi chikhulupiliro kuti ulendo uno, MEC isunga lonjezo lake ndipo tiziyanganira kuti lonjezoli akulikwaniritsa motani? Vuto ndiloti timamva lonjezo lomwelomwelo nthawi zonse koma kumapeto timaona zina, adatero Mkaka. - Mneneri wa chipani cha Peoples Party (PP) Noah Chimpeni wati nkhawa yawo ili pakusasunga lonjezo kwa bungwe la MEC lomwe nthawi zambiri limawoneka kuti limapereka mpata waukulu ku mbali ina. - Nthawi zonse amatero koma sitidaonepo umboni oti akwaniritsa lonjezoli. Ngati akunena za chilungamo, ndiye awonetsetse kuti chipani chilichonse chizikhala ndi mpata ofanana ngakhale pa MBC osati olamula okha ayi, adatero Chimpeni. - Iye adati pakhalenso ndondomeko yoonetsetsa kuti aliyense azikhala ndi mpata wa msonkhano kulikonse komwe wafuna chifukwa nthawi zina misonkhano ina amayiletsa nthawi yothaitha ponena kuti kumaloko kukupita mtsogoleri wa dziko. - Chipani cha United Democratic Front (UDF) chati aka sikoyamba chipanichi kumva lonjezo lotere kuchokera ku bungwe la MEC koma chomwe chimavuta nkukwatitsa lonjezoli ndi zochitika. - Mneneri wachipani cha UDF Ken Ndanga adati chipani chawo chimafuna ntchito zooneka ndi maso osati mawu chabe. - Sikoyamba kumva mawu amenewa kuchoka pakamwa pa MEC. Zakhala zikunenedwa koma chimavuta nkukwaniritsa mawuwo. Nkhani yaikulu ndi ntchito osati mawu chifukwa anthu timakhala tikuona zochitika, adatero Ndanga. - Mlembi wamkulu wa chipani cha Alliance For Democracy (Aford) Christopher Ritchie wati chipani chawo chitsatira ndondomeko zomwe MEC yakhazikitsa koma nacho chiyembekezera MEC kukwaniritsa mbali yake monga mwa lonjezo. - Paliponse pamafunika chilungamo kuti zinthu ziyende bwino ndipo ife a Aford timakhulupilira chilungamo. Choncho, titsatira ndondomeko koma nawonso akwaniritse zomwe alonjeza osati tidzawone zina kumapeto, adatero Ritchie. - MEC idatsegulira ulendowu pa 20 February 2018 ndipo zipani za ndale zati kupatula zokonzekera zina ndi zina, maso awo ali pa lonjezo lomwe bungweli lidapereka kuti chisankhocho chidzakhala chopanda zitopotopo. - Wapampando wa MEC Jane Ansah adalonjeza kuti chisankho cha 2019 chidzakhala chokomera aliyense chifukwa bungwelo lilibe mbali iliyonse yoti mwina ena azikayika kuti pangadzakhale kukondera. - Bungwe la MEC ndilodzipereka kuchititsa chisankho cha mtendere ndi chokomera aliyense. Paulendo onse mpaka kumapeto, pakhala chilungamo ndi kuika zinthu pamtetete ndipo sitidzasekerera ogwira ntchito ku MEC aliyense opanga zautambwali, adatero Ansah. - Iye adati bungwelo likuyembekezeranso mgwirizano kwa onse okhudzidwa ndi chisankho chomwe chikudzachi ndipo kuti zikatero, nalo (bungwe la MEC) lidzayesetsa kuti lisaopsezedwe kapena kutumidwa ndi mbali kapena mphamvu iliyonse. - Ansah adati makomo a MEC akhala otsegula paulendo onse ndipo bungwelo lidzalandira ndi kuchitapo kanthu pa dandaulo lililonse lomwe okhudzidwa angadzabweretse mosaona nkhope. - Koma zipani zina za ndale zati zamva lonjezoli koma maso ake akhala akuyanganitsitsa pa MEC kuti zione komwe lonjezoli lizilowera mpaka komwe likathere. - Bungwe loona za kayendetsedwe ka ndale za zipani zambiri la Centre for Multiparty Democracy (CMD) lati paulendowu mpofunika kugwirana manja pakati pa mbali zosiyanasiyana kuti tikafike bwino. - Wapampando wa bungwelo Kandi Padambo adati magulu monga zipani za ndale, nyumba zofalitsa nkhani ndi boma makamaka oyanganira thumba la chuma akuyenera kutengapo mbali kwambiri. - Ku mbali ya boma, mpofunika kupereka ndalama zoyendetsera chisankho zokwanira nthawi yabwino, adatero Padambo. -",POLITICS -ID_FzpYsXzJ,"Anthu Atentha Nyumba ya Mfumu Yawo ku Dedza Apolisi mboma la Dedza akusakasaka anthu ena omwe achita zaupandu potentha nyumba za mfumu Kapesi ya mdera la mfumu yayikulu Kachere mbomalo, ati pokwiya ndi zimene achita powagulitsira malo a makolo awo ku khonsolo ya bomalo. -Wachiwiri kwa ofalisa nkhani za apolisi mbomalo Sergeant Cassim Manda watsimikiza za nkhaniyi. -Iye wati anthu aupanduwo poyamba anakumana ndi bwanamkubwa wa mbomalo ndi kuwadandaulira za nkhaniyi, koma kuti sanamvane bwino. -Anthuwo pambuyo pake anagoganiza zokachitira zamtopola onse omwe amakhudzidwa ndi nkhaniyi kuphatikizapo mfumuyi, anatero Manda. -Padakalipano onse omwe akukhudzidwa ndi nkhaniyi omwe ndi a Rodrick Kapesi a mmudziwo, kudzanso a Daveston Mandalawe omwenso ndi Group Village Headman Memezeya, ndinso Dalison Magwaza omwe ndi mlangizi wa amfumu ayamba kukhala mwamathantha ati powopa kuti mwina anthu a zamtopolawo atha kuwachita chiwembu. -",SOCIAL -ID_GASspiVN," Agumula nyumba pokaikira masalamusi Mbuto ya kalulu idakula ntadzaonani. Mwambiwu udapherezera Lachiwiri ku Lilongwe pomwe anthu okwiya ku Mtsiriza adagumula nyumba ya banja lina ati powaganizira kuti amazembetsa anthu mmatsenga. - Anthuwo sadalekere pomwepo, koma kuotcha galimoto lapolisi lomwe apolisi adakwera kuti akateteze banja la Malunga amene adaotcheredwa nyumbayo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mneneri wa likulu la apolisi James Kadadzera watsimikiza za chipolowecho ndipo wati apolisi agwira anthu 20 omwe akuwaganizira kuti akukhudzidwa pa chipolowecho. - Kadadzera: Tilibe lipoti Awa tawagwira ngati poyambira kafukufuku ofuna kupeza chenicheni chomwe chidachitika chifukwa pakumveka nkhani zosiyanasiyana ngakhale mphekesera yaikulu ikukhudza za masilamusi, adatero iye. - Polankhula ndi Msangulutso, anthu omwe adaona izi zikuchitika adati banjalo amalikaikira kuti limasowetsa anthu mmatsenga ndipo patsikulo, munthu wina yemwe amalira momvetsa chisoni adawauza kuti Mulungu adamuonetsa vumbulutso akupephera kuti mbale wake yemwe adasowa akusungidwa mnyumbamo. - Mmodzi mwa anthuwo, Enifa Kaira, adati mphekeserayo itamveka anthu adayamba kusonkhana panyumbapo uku akukalipa kuti eni nyumbayo atulutse anthu onse omwe amawasunga mmatsenga. - Kudali khamu la anthu: Ana, akulu ndi okalamba kufuna kuonetsetsa kuti mnyumbamo mutuluka chiyani. Eni nyumbayo ataona kuti zinthu zikuonjeza, adamuuza odandaulayo kuti alowe mnyumbamo akayangane mbale wakeyo koma naye sadatuluke mpaka apolisi adafika, adatero iye. - Kaira adati apolisi atafika adathamangira mnyumbamo ndipo potuluka adatenga odandaulayo ndi eni nyumbayo nkuwakweza galimoto ya polisi kuti azipita nawo koma anthu sadakondwe nazo ndipo adayamba kugenda apolisiwo nkuwayatsira galimotoyo. - Mwana wamkulu wa mnyumbamo Mwayi Malunga, wa zaka 24, yemwe adali pakhomo pomwe izi zimachitika adati zomwe anthuwo adachita lidali dumbo chabe poti anthu mderalo safunira banjalo zabwino. - Iye adati pomwe zonse zidayamba mma 3 koloko masana iye akupuma ndipo amamvera phokoso la anthu kutulo osadziwa kuti kukuchitika chiyani mpaka pomwe mayi ake adamudzutsa kuti akaone zomwe zikuchitika kunja. - Malunga adati atatuluka panja adaona khamu la anthu likusokosa uku likuloza nyumbayo pakati pawo pali munthu wa mtsikana akulira uku akuti akufuna mbale wake yemwe ali mnyumbamo. - Pokana milandu, tidamupatsa mwayi woti alowe mnyumbamo ayangane paliponse ndipo adafufuzadi koma osapeza kanthu kenako tidangoona wagwa nkukhala ngati wakomoka mpaka pomwe apolisi amafika, adatero Malunga. - Iye adati apolisiwo akuti azinyamuka ndi munthuyo komanso makolo ake, anthu adayamba kuwakuwiza kenako kugenda koma apolisiwo adaliza galimoto yawo ndipo asadafike patali, anthuwo adayiyatsa iwo nkuthawa. - Mnyamatayo adati anthuwo adayamba kugenda nyumba yawo mpaka kuswa magalasi onse, chitseko komanso ena adakanganula malata mbali imodzi nkugwetsa mpanda wa njerwa komanso kuzula chitseko cha mpandawo nkunyamula. - Zidali zachidziwikire kuti kwinako zidalowa kuba basi osati zomwe amanenazo chifukwa mpaka pano munthu yemwe amati tikusungayo sadamupeze, adatero iye. - Kadadzera adati chodabwitsa nchakuti apolisi alibe lipoti lokhudza munthu yemwe akuti adasowayo komanso atachita chipikisheni mnyumbamo sadapezemo munthu wosonyeza kuti amasungidwa mobedwa. -",WITCHCRAFT -ID_GBgVOsQJ," JB asabisalire kwa amphawi za kuyenda Pambali poyenda kunja, Banda akukhaliranso kugawa ngombe, nyumba ndi kukweza mafumu Mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda wamenyetsa nkhwangwa pamwala ponena kuti, zivute zitani, sangasiye kuyendera anthu mmidzimu ndipo wati zikafika povutitsitsa atha kukwera kabaza. Koma ena mwa anthu omwe athirapo ndemanga pa mawu a mtsogoleriyu, kuphatikizapo akuluakulu ena odziwa za mmene chuma cha boma chukuyendera, apempha mtsogoleriyu kuti asinthe maganizo. - Loweruka lapita Banda adauza anthu pabwalo la Kalambo mumzinda wa Lilongwe kuti sasiya kuyendayenda chifukwa ndiyo njira yomwe akuthandizira anthu akumudzi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Iye adati ngati pathine azikwera kabaza (njinga ya hayala) kuti afikire abale ake ovutika. Izi zikutsutsana ndi zomwe boma lake, kudzera mwa nduna ya zachuma Maxwell Mkwezalamba, lidalengeza kuti layamba laimitsa kaye maulendo a nduna, akukuakulu ogwira ntchito mboma, kuphatikizapo Pulezidenti, kuti mwina chuma cha boma chingabwerere mchimake. - Bungwe la Catholic Commission for Justice and Peace (CCJP) sabata yatha lidadandaula ndi maulendo a mtsogoleriyu ponena kuti ndi njira imodzi yowonongera chuma cha dziko lino. Bungweli lidati pamene Pulezidentiyu wayenda mdziko mommuno akumaononga K10 miliyoni patsiku. - Koma mneneri wa boma, Brown Mpinganjira, akuti sakudziwa ndalama zomwe zikuwonongeka koma adati atiuzabe pambuyo pa kukumana ndi akuluakulu a zachuma. - Ngatidi ndi zoona kuti ulendo wa Pulezidenti woyendera anthu ake mdziko mommuno umadya ndalama zokwana K10 miliyoni patsiku, atati azigwiritse ntchito ina, ikhoza kuthandiza pachitukuko chomwe chingapindulire anthu ochuluka. - Mwachitsanzo, mndondomeko ya zachuma cha boma ya 2013/2014, boma lidapatula K7 miliyoni nkuika mthumba la Local Development Fund (LDF) zothandizira pantchito ya chitukuko cha mmidzi mdera la phungu mmodzi pachaka. - Mwezi wa October wokha, pali umboni woti mtsogoleriyu adachititsa misonkhano yosachepera 17 mdziko muno. - Nduna ikaperekeza mtsogoleriyu imalandira K45 000 patsiku ngati alawansi; wachiwiri kwa nduna amalandira K39 600; wothandizira nduna K15 000; madalaivala ndi achitetezo amapindira mthumba K6 000, malinga ndi malipiro amamulumuzanawa amene adaunikidwanso mu November 2012. Malipirowa amagunda papakulu ngati zochitikazo zikuchitikira kunja kwa Lilongwe. - Lachiwiri lapitali, anthu a mmidzi ya Chamba, Msanganiza, Khunju, Kamtukule, Jiya, ndi ina kwa Senior Chief Somba mboma la Blantyre adauza Tamvani kuti iwo ali pamoto chifukwa cha kusowa kwa chimanga, feteleza wa makuponi komanso mankhwala mzipatala. - Anthu ena amene adalankhula ndi Tamvani tidawapeza atagona pa Admarc ya Mbame, pomwe ankadikirira chimanga ndi feteleza. - Mmodzi mwa anthuwo, Ephraim Kabichi, wa mmudzi mwa Kamtukule, adati: Anthu atha kusangalala pamene mtsogoleriyu wayenda koma amene akuthandizika ndi ochepa. Ndalama zikugwiritsidwa ntchitozo ndi zambiri zomwe zikadapindulira anthu ambiri. - Sabata ino ndi yachitatu sindidagule feteleza, feteleza adangobwera kamodzi kokha. Kuchipatala kulibe mankhwala komanso chimanga chidasowa kalekale kuno. Ndalamayo itha kuthandiza anthu tonse kuno. - Mkulu wa bungwe loona momwe nkhani zachuma zikuyendera la Malawi Economic Justice Network (Mejn), Dalitso Kubalasa, wati Pulezidenti Banda akungobisala pachipande. - Ndalamazo zithanso kuposa K10 miliyoni pamene wayenda. Koma ndalama zimenezi zikuthandiza anthu angati? Ngati dziko tione zimenezi. - Tili ndi mavuto ambiri monga kusowa mankhwala mzipatala komanso momwe chuma chathu chilili, adatero Kubalasa, nkuonjezera kuti izi zikuchitika pamene chaka chamawa dziko lino lili ndi chisankho ndiye nzosakaikitsa kuti cholinga cha maulendowo ndi ndale zokopa anthu kuti adzavotere mtsogoleriyu ndi chipani chake cha PP, osati kuti anthu akumudzi ndiwo akupindula nawo. - Katakwe pandale Blessings Chinsinga akuti Nyumba ya Malamulo ndiyo ingathane ndi kuyendayenda kwa Banda. - Kodi ndalama zimenezi akuzitenga kuti? Kuti mufunse yankho likhala loti zikuchokera mndondomeko yomwe idavomerezedwanso ndi Nyumba ya Malamulo. Ndiye tikuyenera kuona bwino ndalama zomwe zikupita kuthumba lomwe mtsogoleri azigwiritsira ntchito, adatero Chinsinga. - Sabata yatha, bungwe la CCJP lidauza atolankhani kuti lakwiya ndi maulendo a Banda ogawa ngombe ndi kukweza mafumu chifukwa akumaononga zambiri kwa anthu ochepa. - Ndi zosamveka kuti boma liziononga K10 miliyoni pokagawa ngombe ziwiri za ndalama pafupifupi K400 000. Mtsogoleri asiyire ntchitoyi kwa akuluakulu a kuunduna wa zamalimidwe, adatero mlembi wa bungweli Peter Chinoko. - Banda adati maulendowa azichitikabe chifukwa panganolo likuloleza maulendo ofunika okha. -",POLITICS -ID_GENbFqlj,"Mtambo Wati MEC Ikhazikitse Ndondomeko Zabwino Mtsogoleri wa gulu la ndale la Citizens for Transformation (CFT), Timothy Mtambo wati pakuyenera kukhala ndondomeko zabwino pa chisankho chomwe chikhudzachi kuti onse omwe akutenga nawo gawo adzakhutire ndi zotsatira zake. -Iye amalankhula izi pa msonkhano wa atolankhani lachiwiri ku Lilongwe pomwe anatsindika pa zakufunika kwa chisankho chomwe chikudzachi. -Mtambo: Mkulu wa NRB atule pansi udindo Mtambo wati mwachitsanzo, ndondomeko zina zomwe bungwe loyendetsa chisankho la MEC lidagwiritsa ntchito poponya chisankho cha chaka chatha zikuyenera kusinthidwa kuti pakhale njira zatsopano zomwe ati zitha kuthandiza kuti pasakhale zokayikitsa. -Pamenepa a Mtambo ati ndizokhumudwitsa kuti pakhala pali mphekesera zoti ana achichepere akulembetsedwa mu kaundula wa bungwe la NRB ndi cholinga chofuna kubera chisankhochi ndipo wati mkulu wabungweli a Mackford Somanje atule pansi udindo wawo. -Mkulu wa NRB atule pansi udindo chifukwa cholinga chawo ndi chosokoneza chisankho osati kuthandiza a Malawi ndipo tikupempha kuti njira zomwe zakhazikitsidwa zikonzedwenso, anatero Mtambo. -Iye anawonjezera ponena kuti chisankho chomwe chikudzachi sicheyenda bwino pokhapokha makomishonala a bungwe la MEC atule pansi maudindo awo. -",POLITICS -ID_GFEOaAIx," Zakudya za ziweto zasowa Mboma la Nsanje, ziweto monga ngombe, nkhosa ndi mbuzi zili pamoto chifukwa cha kusowa kwa chakudya. - Kwauma, ndipo tchire anthu atentha. Nthawi ngati imeneyi zaka zonse, ziweto akuti zimadalira kumtsinje wa Ruo komwe zimakadya bango, nsenjere ndi udzu wauwisi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Koma chaka chino chifukwa cha madzi osefukira, Ruo wabweretsa mchenga wambiri zomwe zachititsa kuti bango ndi udzu wauwisi ukwiririke. Mulibemo msipu ulionse. - Malinga ndi gulupu Manyowa, ziwetozi zikudalira makoko a chimanga, nthochi kapena zikonyo mwinanso mango. - Ziweto zambiri zikumasonkhana pansi pa mitengo ya mango kuti anthu akamathyola zidyeko. Chifukwa cha kusowa chakudya, ziweto zambiri zaonda, adatero Manyowa. - Koma alangizi amalangiza kuti zikatere alimi amayenera kuti azikhaliratu atapanga zakudya za ngombe ndi mbuzi kuti azizipatsa nthawi ngati ino. - Manyowa akuti mmudzi mwake palibe munthu amene adapanga zakudyazo chifukwa cha mavuto a madzi amene adakumana nawo. - Palibe amene adapanga zakudya za ziweto. Kodi mmene zidalili kuno ungamupeze munthu akupanga zakudya za ziweto? Mlimi aliyense adali ndi chiyembekezo kuti ziweto zizikadyera kumadzi monga zikhalira nthawi zonse osadziwa kuti kukhala mchenga wotere, adaonjeza. - Mneneri mu unduna wa zamalimidwe, Hamilton Chimala, akuti alimi akuyenera kumakhala okonzeka ngati akufuna ziweto zawo zipulumuke nyengo ngati ino. -",FARMING -ID_GFLSfrGX," Sinodi ya Nkhoma ikudana ndi zochotsa mimba Asadzasainire: Banda Sinodi ya Nkhoma ya mpingo wa CCAP yati kuloleza kuti amayi azichotsa mimba ndi kolakwika, nkhanza, uchimo komanso usatana pamaso pa Mulungu chifukwa ndi kuchotsa moyo wa munthu. - Zonena za mpingowu zadza pamene mtsutso ukukula kuti malamulo a dziko lino asinthidwe kuti amayi azichotsa mimba ngati angafune. Padakali pano, malamulo a dziko lino amaletseratu kuchotsa mimba kupatula pomwe madotolo atanena kuti kusunga mimbayo kuika moyo wa mayi kapena mwana yemwe akuyembekezera uli pachiopsezo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Chikalata cha mpingowo chimene adachisayina mbusa Vasco Kachipapa komanso mbusa Brian Kamwendo chidati moyo umayambika pamene mphamvu ya bambo ndi ya mayi zikumana nkupanga mwana ndipo imapitirira nthawi yonse imene mayi ali ndi mimba mpaka mwana kubadwa, kukula mpaka kufa kapena kumwalira. - Choncho kuchotsa pathupi nkulakwira malembo oyera, chikalatacho chidatero. - Padakali pano, bungwe lounikira malamulo la Malawi Law Commission likukonza bilo yokhudza zochotsa mimba, ndipo ngati biloyo aphungu a ku Nyumba ya Malamulo atakaivomereza, idzakhala lamulo lololeza kuchotsa mimba. - Koma chikalatacho chidati aphungu asakalole izi chifukwa adasankhidwa kuti ateteze miyoyo ya anthu. - Tikupemphanso mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda, yemwe ndi mzimayi kuti ngati aphungu angaloleze lamulolo, iye adzakane kusainira kuti zitero, chidatero chikalatacho. - Unduna wa zaumoyo wati kuchotsa mimba kumadzetsa mavuto ena ndipo boma limaononga K300 miliyoni chaka chilichonse pothandiza amayi amene adakachotsa mimba mobisa pogwiritsa ntchito njira zodziwa okha. -",RELIGION -ID_GFjBsviy,"Papa Wakhazikitsa Thumba La Ndalama Zothandizira Mabanja Okhudzidwa ndi Coronavirus Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wakhazikitsa thumba la ndalama zothandiza mabanja omwe akuvutika kamba ka mliri wa Coronavirus. -Malinga ndi malipoti a Vatican Radio, Papa wakhazikitsa thumbali kuti lithandize mu dayosizi ya Rome mdziko la Italy. -Iye wati akudziwa kuti pali mabanja ndi anthu omwe ntchito zawo zatha kamba koti ntchito za chuma zalowa pansi mmalo ambiri ogwilira ntchito malinga ndi mliri wa Coronavirus. -Pambali pokhala mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse, Papa Francisco ndi episkopi wa dayozsizi ya Rome. -Kudzera mkalata yake ya pa 9 June 2020 yomwe likulu la Mpingo wa Katolika latulutsa zadziwika kuti Papa Francisco wakhazikitsa thumba la ndalama zothandiza mabanja ndi anthu mu dayosizi ya Rome omwe ntchito zawo zatha kaamba ka mliri wa Coronavirus. -Papa Francisco waika ndalama zokwana 1 million Euros zomwe ndi pafupi 850 million Kwacha ku thumbali lomwe akulitchula kuti Jesus the Divine Worker Fund. -Mkalata yofotokoza za thumbali iye wati akudziwa kuti pali mabanja komanso anthu omwe zithandizo zina nzina sizingawafikire ndipo ndi anthu amenewa omwe thumba lomwe wakhazikitsali liyese kuwafikira ndikupepusa mavuto awo pa nthawi imeneyi mpaka anthuwa adzafike poti zinthu zayamba kuwayendera. -Papa Francisco wapempha anthu ndi mabungwe akufuna kwabwino kuti athandize kuponya kangachepe ku thumbali. Ndipo mwapadera iye wapempha ansembe kuti akhale oyamba kuponya kangachepe ku thumbali. -Papa Francisco wathokoza kudzera mkalata yake ntchito zabwino zomwe zikuchitika mu Dioceseyi zothandiza anthu omwe akuvutika pa nthawi ya mliri wa Coronavirus. -Mmawu ake potsatira kukhazikitsidwa kwa thumbali, Cardinal Angelo de Donatis yemwe ndi Vicar General wa Diocese ya Rome wayamikira Papa Francisco chifukwa cha ganizoli ndipo wati ayetsetsa kuti cholinga cha Papayu chikwaniritsidwe. -Miyezi ingapo yapitayi Papa Francisco adakhazikitsa thumba la ndalama zothandiza anthu pa mliri wa Coronavirus mmaiko osiyana-siyana ndipo iye anali woyamba kuika ndalama za nkhaninkhani ku thumbali. Kuonjezera apo iye wakhala akupereka ku maiko osiyana-siyana thandizo la zipangizo za mchipatala pa nthawi iyi ya mliri wa Coronavirus. -",HEALTH -ID_GLLiOnnv," MCP yatiphunzitsa zambiri Nkhani idali mkamwamkamwa miyezi ingapo yapitayi ndi ya msonkhano waukulu wa chipani cha MCP. Zimakaikitsa ngati kumsonkhanowo kukamangidwe mfundo zolemekeza maganizo a anthu. - Chikaiko chidakula pamene mphekesera zidali mbweee! Makamaka chipanicho chitalephera kuchititsa msonkhanowo mwezi wa April. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Chikaikocho chidakula zitamveka kuti chipanicho chikufuna kuti anthu ena, makamaka amene angobwera kumene mchipanimo asapikisane nawo pa\mpando wa pulezidenti. Komiti yapadera ndiyo idapereka mwayi onse kuti onse amene adapereka maina awo akhoza kupikisana nawo. - Nkhani imodzi imene idatsalira idali yakuti John Tembo, amene malamulo amamuletsa kuti sangaime nawo chifukwa adaimira kale chipanichi kawiri, naye amafuna kupikisana nawo. - Koma nthumwi za kumsonkhanowo, zitafunsidwa ngati angakambirane zosintha malamulowo, zidakana kwa mtuu! Wagalu. Izi zikudza pomwe zipani zina monga cha UDF, zidasintha malamulo kuti mwana wa mtsogoleri wakale wadziko lino Bakili Muluzi, Atupele, aimire chipanichi. - Poyamba, Atupele sakadapikisana nawo chifukwa malamulo amaletsa kuti amene sadakwane zaka 35 asapikisane nawo. Nthumwi zidasintha malamulowo kuti Atupele aime. - Ndipo nthawi yosankha atsogoleri itakwana, nthumwizo zidasankha amene amaoneka ngati alendo kuposa nkhalakale za chipanicho. Izi zikungosonyeza kuti demokalase ya mchipani yayala nthenje mu MCP. - Koma chomwe tingalangize atsogoleri a chipanichi kuti akhale okhwima mundale ndi kumulandira Kusakhale kugawanikana monga zidalili Tembo atangogonjetsa Gwanda Chakuamba mu 2003. -",POLITICS -ID_GMYjnalP,"Zipani za MCP, UTM Zadzudzula Boma Kamba Kotayilira pa Nkhani ya Coronavirus Mgwirizano wa zipani za UTM ndi MCP wadzudzula boma kaamba kolephera kukwaniritsa ndondomeko zoyenera zomwe zikuyenera kuchitika kusanachitike mbindikiro ofuna kuchepetsa kufala kwa nthenda ya COVID-19 mdziko muno. - Chikalatachi chati masiku asanu ndi awiri omwe bungwe la Human Rights Defenders Coalition (HRDC) komanso anthu ena anatenga chiletso choyimitsa ganizoli, unali mpata oti boma likonze ndondomeko zoyenera pokonzekera mbindikirowu. -Boma lalephera kuika njira zina zomwe zingapangitse kuti nthendayi isafale kwambiri mdziko muno komanso kulephera kukhazikisa komiti yoti iwunike bwino za nthendayi, chatelo chikalatacho. -Padakalipano Judge Kenyatta Nyirenda yemwe amamva nkhani yokhudza chiletsochi wati azapereka chigamulo chake pa nkhaniyi lachitatu likudzali. -",POLITICS -ID_GMoTFwEl,"ACJ Ipempha Atolankhani Achikatolika Asamazibise Wolemba: Sylvester Kasitomu 2019/10/chilanga-170x170.jpg 170w"" sizes=""(max-width: 337px) 100vw, 337px"" />Wamema atolankhani achikatolika-Chilanga Komiti yoyendetsa ntchito za bungwe la atolankhani a achikatolika mchigawo cha ku mmawa kwa dziko lino ya Association of Catholic Journalists (ACJ) yapempha atolankhani onse achikatolika mchigawochi kuti asadzibise koma koma azitenga gawo mmisonkano ya bungwe-li. -Wapampando wa bungwe-li mchigawochi Florence Chilanga wanena izi mboma la Balaka pa msonkhano wakomiti yayikulu yoyendetsa ntchito za bungwe-li. -Chilanga wati bungwe la ACJ linabadwa ndi cholinga choti atolankhani-wa adzigawana luso la udindo umene ali nawo pa ntchito zothandiza kutukula mpingo-wu mmagawo osiyanasiyana, kotero aliyense amene ndi mtolankhani koma ndi wa wa mpingo wakatolika, akuyenera kuchita chotheka polowa ndi kukhala membala wa bungweli. -Mwazina, Chilanga anati nthumwi ku msonkhano-wu zakambirana mfundo zothandiza pa ntchito zokweza ntchito za bungwe-li, komanso momwe bungweli likonzekerere msonkhano wa ukulu wa bungwe-li mdziko muno, umene akonza kuti udzachitikire mchigawo cha ku mmawa kwa dziko lino chaka cha mawa. -Pa mfundoyi adindowa agwilizana zoti msonkhano-wu udzakachitikire mboma la Mangochi pa masiku omwe akonzedwe-wo. Polankhulanso bambo mlangizi wa bungwe-li mu dayosizi ya Mangochi, bambo Harry Mangada anathokoza atsogoleri-wa kaamba kochita mkumanowu. -Iwo analimbikitsa adindo-wa kuti asafooke koma kulimbika pa ntchito zokweza bungwe-li. -Pamenepa bambo Manganda anatsimikizira bungwe-li kuti ofesi yawo ya Communications mu Dayosizi ya Mangochi mogwilizana ya ku Dayosizi ya Zomba ipitiliza kuthandiza ntchito zokuza ndi kufalitsa bungweli mchigawochi. -",SOCIAL -ID_GNoHJeby,"Akhristu Alumikizana Pothandiza Atumiki Bungwe la akhristu eni ake mu arkidayosizi ya Blantyre lati likufuna kulimbikitsa ntchito zotukula arkidayosizi-yi komanso kusamalira atumiki amu mpingo-wu. -Wapampando wa akhristu mu arkidayosizi-yi a Joseph Kachala ayankhula izi pomaliza pa msonkhano omwe anali nawo Loweruka pa 29 February ku Limbe Cathedral Mu mzinda Wa Blantyre. -Iwo anati ntchito yawo ndi kuwonetsetsa kuti akhristu akudziwa udindo wawo pothandiza mpingo komanso atumiki mu mpingowu monga asisitere, ansembe, abulazala ndi ena ambiri. -Timakambirana kuti ngati akhristu tikuyenera kuwonetsetsa kuti atumiki mu mpingowu akusamalidwa moyenera mmoyo wawo wa thupi kuti azititumikira mopanda chowabwezeretsa mmbuyo, anatero a Kachala. -",RELIGION -ID_GOSzgJdo," Amukwenya ponena olumala kuti agalu Banja lina lapempha mkulu woyanganira za maphunziro mmaboma a Phalombe, Mulanje ndi Thyolo (Divisional Education ManagerDEM) kuti athane ndi mphunzitsi wina amene akumuganizira kuti adanena ana olumala pasukulu ya sekondale ya Phalombepo kuti ndi agalu. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kalata yomwe tapeza, yatumizidwanso kwa wachiwiri kwa mkulu woyendetsa maphunziro a ana olumala, mkulu wa sukulu ya Phalombe, mkulu wa bungwe la anthu amene ali ndi vuto la kumva la Malawi National Association for the Deaf (Manad), mkulu wa mgwirizano wa mabungwe a anthu olumala la Federation of Disability Organisations in Malawi (Fedoma) ndi ena. - Malinga ndi kalatayi, mpunzitsiyo akuti adachita izi pa 2 February pamene banjalo lidapita kukaona mwana wawo. - Kalatayo, yomwe walemba ndi mmodzi mwa a pabanjapo, Bettie Chumbu, yati patsikulo iwo atafika pasukulupo adakumana ndi wophun-zirayo ndipo adali ndi ophunzira anzake a mavuto osiyanasiyana achibadwidwe. - Sukuluyi, malinga ndi mphunzitsi wamkulu, James Kamphonje, ili ndi ophunzira azilema zosiyanasiyana monga achialubino, osamva, osalankhula ndi ena. Onse pamodzi akuti alipo 15. - Chumbu adati akucheza ndi ophunzirawo mpamene mphunzitsiyo adatulukira, botolo la mowa lili mmanja nkunena mawu amene adawakwiyitsawo. - Adati, mukuchita chiyani ndi agaluwa?, adatero Chumbu. Akuti adamufunsa mphunzitsiyo zomwe ankatanthauza ponena mawu amenewo, koma iye akuti adabwereza mawuwo, amvekere: Yes these are dogs [Inde, awa ndi agalu]. - Gwen Mwamondwe, yemwe ankayendetsa galimoto yomwe adakwera Chumbu popita kusukuluko ndi Hussein Chindamba, yemwe adatsagana ndi nawo paulendowo, adatsimikiza za nkhaniyi ponena kuti adayesetsa kuuza mphunzitsiyo kuti zomwe wayankhula zidali zopanda mutu ndipo ayenera kupepesa, koma akuti zidakanika mpaka ana asukulu ena ndiwo adalowererapo nkumududa pamalopo. - Koma Lachiwiri Msangulutso utafuna kumva mbali ya mphunzitsiyo, adangoti: Tilankhulane cha mma 5 koloko kuti ndiyankhepo. Koma titamuimbira kangapo, iye sadayankhenso foni. - Kumbali yake, Kamphonje adati nkhaniyi ili pakati pa banja lodandaula ndi mphunzitsiyo ndipo mbali ziwirizi zikukambirana. - Chomwe ndikudziwa nchakuti banja lodandaulalo likukambirana ndi Malikebu, zomwe agwirizane timva kwa iwo, adatero mphunzitsi wamkuluyu amene adakana kulankhulapo zambiri. - Titamufunsa Chumbu ngati akukambirana ndi mphunzitsiyo, iye adati: Nkhani tidaisiya mmanja mwa akuluakulu ndiye palibe chifukwa choti tiyambe kukambirana ndi mphunzitsiyu. Koma wakhala akundiimbira foni kuti tikambirane. - Mafoni amene akuimba sindikuwayankha ndipo mmalo mwake adanditumizira uthenga wapafoni kuti ndikupepesa kuti mundikhululukire. Ndikukudikirirani kuti ndidzapepese pamaso. Chonde ndikhululukireni, sizidzachitikanso, Mulungu akudalitseni. - Mkulu woyanganira maphunziro mmaboma a Thyolo, Mulanje ndi Phalombe, Christopher Nauje, adati akudikira lipoti kuchokera kwa banja lolakwiridwa. Ndidalankhuladi palamya ndi abanja lodandaula pankhaniyi ndipo ndidawauza kuti atumize dandaulo lawo kuofesi yathu polemba kalata. Panopa ndikudikirabe kalatayo ndiye sindingayankhepo kanthu, adatero Nauje. - Mkulu woona za maphunziro a olumala muunduna wa zamaphunziro, David Njaidi, adatsimikiza kuti walandira dandaulo kuchokera kubanja lodandaula ndipo wati akhala pansi kuti aone chomwe angachite. - Apa chatsala nchakuti tikambirane ndipo tipereke zomwe tapeza komanso zomwe tingachite ndi mphunzitsiyo, adatero Njaidi. -",LAW/ORDER -ID_GTBJhldX," Pezani umuna wa ngombe Nthawi yokhala ndi ngombe za makolo yapita. Ndi K1 500 yokha, alimi akhoza kupeza umuna wa ngombe za makono. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Zonse zikutheka kusukulu ya zaulimi ya Mikolongwe komwe kukupezeka mbewu za ngombe zamkaka za Friesian Holstein. Ndiye palinso mtundu wa nyama ya ngombe zamkaka za Brahman zomwe ndi za mtundu wa nyama ndi mtundu wa Jersey zomwenso ndi za nyama komanso mkaka zimatulutsa wambiri. Malinga ndi yemwe amayanganira nthambi yosunga umuna wa ngombe kusukuluyo, Innocent Mboma, njira yogula umuna ndi yachidule, yosamala komanso yotchipa ndipo alimi akuyenera kutsatira njirayi ngati akufuna mitundu ina ya ngombe. - James Molende kukolola umuna kwa ngombe ya mtundu wa Friesian Madera ambiri kuti ugule ngombe ya mphongo, mtengo wotsikitsitsa ndi K150 000 ngombe imodzi mtengo woti mlimi sangakwanitse. - Nchifukwa chake tikugulitsa umuna kuti alimi asavutike. Umuna wa K1 500 wokha angathe kukakweretsa ngombe imodzi ndipo ndi kamodzi kokha ngombe yatenga bele, adatero a Mboma. Iwo adati umunawu ungakweretsedwe kwa ngombe ya mtundu ulionse ndipo mwana amene akabadweyo akakhala wa mtundu wa umuna omwe adagula. - Kaya ngombe yake ndi ya mtundu wanji, umuna umenewu ukagwirabe ntchito. Ndipo mwana wobadwayo adzatenga bambo ake. - Iye adati umuna umatengedwa Lolemba ndi Lachinayi sabata iliyonse ndipo alimi angathe kupita kusukuluyo tsiku lililonse ndipo umunawo akaupeza. - Pobwera akuyenera kutenga potengera monga fulasiki kuti umunawo usafe. Komanso si kuti alimiwa timangowagulitsa, timawaphunzitsa momwe angasungire komanso momwe angakweretsere ngombe yawo, adatero a Mboma. - Iwo adati patsiku amakolola umuna wochuluka ndi mamililita 10 kwa ngombe imodzi ndipo akaugawa angathe kukweretsa ngombe zazikazi pafupifupi 100. -",FARMING -ID_GTHdRHJk,"Libya Yakhululukira Akayidi 400 Dziko la Libya lamasula akayidi okwana 4 Hundred okhala mu ndende zamdzikolo pofuna kuchepetsa kuthinana kuti apewe kufala kwa kachilombo ka Coronavirus mndende za mdzikolo. -Malipoti a wailesi ya BBC ati Libya ndi dziko lokhalo lachiluya lomwe lawonetsa chidwi pomasula akayidiwa ndi kuwateteza kuti asapatsirane kachilomboka. -Dziko la Libya lachita izi pofunanso kugwirizana ndi maiko ena omwe achitapo kale kanthu pomasula akayidi mdende za mmaiko awo monga Saudi Arabia, Brahrain, Iran, Syria komanso Egypt. -Mwa akayidi omwe atulutsidwawa anthu omwe anapalamula milandu pa nkhani za ndale ndi ochepa kuyerekeza ndi omwe anapalamula milandu ina mdzikolo. -Magulu omenyera maufulu a anthu mdzikolo ayitanidwa kuti akalandire abale awo omwe anamangidwa ndipo omwe ali mu gulu la anthu omwe amasulidwawa. -",SOCIAL -ID_GVyJbeOX,"CWO Ilimbikitsa Ukhondo Mu Msika Wa Ndirande Wolemba: Thokozani Chapola Wapampando wa bungwe la amayi a chikatolika mdziko muno Mayi LUCY VOKHIWA lachisanu lapitali walimbikitsa amayi achikatolika mdziko muno za ubwino wodzipereka pa ntchito zosamalira madera awo. -Mayi VOKHIWA ndiwo alankhula izi pa msika waukulu wa NDIRANDE mu mdzinda wa BLANTYRE pamene amayi a mu ARCH DAYOSIZI-yi anatsogolera ntchito yosesa mu msika-wu. -Zomwe tachitazi ndi zomwe tinagwirizana pa msonkhano wathu waukulu wa amayi achikatolika pa dziko lonse umwene timati WUCWO. Nkhani ndi yakuti amayi achikatolika titengepo mbali posamalira madera athu amene tikupezeka, anatero mayi Vokhiwa. -Iwo ati ntchito ya mtunduwu yachitikanso kale mmizinda ya Mzuzu ndi Lilongwe pomwe amayi a mu mzinda wa Mzuzu anakasesa ku chipatala chachikulu cha mzindawo pomwe amayi a mu mzinda wa Lilongwe anakasesa mu msika waukulu wa mu mzindawo. -Polankhulanso wapampando wa komiti yoyendetsa ntchito za pa msika wa Ndirande a CHANCY WIDONI anayamikira amayiwa kamba kosamalira malowa. -Tiwathokoze kwambiri amayi a mpingo wa katolika amene abwera kuzasamalira msika wathu umene unali onyasa kwambiri koma chifukwa cha ntchito yawo msikawu waoneka bwino kwambiri, anatero a Widon. -Iwo apemphanso mabungwe, magulu komanso anthu ena akufuna kwa bwino kuti athandizire pa ntchito za ukhondo mu msikawu omwe ati ndi ovuta kwambiri. -",HEALTH -ID_GXupCHGQ," Kudali ku Presbyterian Church of Malawi Kudali kuphwanya mafupa ku Dream Centre Assemblies of God mumzinda wa Blantyre Loweruka pa 2 May pamene Faith Mussa amamanga ukwati ndi bwenzi lake Brenda Chitika. - Brenda ndi kanjole ka mmudzi mwa Sikoya kwa T/A Chikumbu mboma la Mulanje ndipo ndi wachinayi kubadwa mbanja la ana asanu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Faith, amene adatchuka kwambiri ndi nyimbo ya Desperate, akuti ubongo wake udasokonekera pamene adaona njoleyi Lamulungu mu 2009 pomwe mnyamatayu adapita kumpingo wa Brenda wa Presbyterian Church of Malawi (PCM) mumzinda wa Blantyre kukatsitsimuka. - Faith adatsitsimuka zenizeni chifukwa kusalalanso kwa njoleyi kudaziziritsa mtima wake. Tsikulo Mulungu adamupatsadi chosowa chake. - Ndili mtchalitchimo foni idaitana ndiye ndidapita panja kukayankha. Ndili panjapo kulankhula pafonipo, ndidaona namwaliyu chapakataliko akutonthoza mwana, adatero Faith. - Faith Mussa kuimbira namwali wake kanyimbo kachikondi Maso adali panamwali, khutu lidali pafoni. Iye samasunthika ndipo pena Brenda akuti amathawitsa diso lake kuti asaphane maso ndi mnyamatayu koma Faith samasunthika. - Izi zidatanthauza kanthu kena mumtima mwa Faith ndipo nkhani yonse idakambidwa patangotha mwezi. - Titaweruka, ine ndi mchimwene wanga tidaperekeza Brenda. Ndinene apa kuti mwana amatonthozayo sikuti adali wake. - Poyamba Brenda amacheza ndi mbale wanga ndiye pamenepa ndidadziwiratu kuti ndikuyenera kuchitapo kanthu, adatero Faith. - Pangonopangono awiriwa adakhazikitsa macheza ndipo Faith sadachedwetse koma kugwetsera mawu oti adzalumikize awiriwa kukhala banja. - Padatha nthawi kuli zii, za yankho tidakaika koma pa 28 August 2009 ndidangolandira foni kundiuza kuti wagwirizana ndi zomwe ndidamuuza, adatero Faith wachiwiri kubadwa mbanja la anyamata atatu. - Ndipo Brenda adati Faith ndi munthu wochezeka, wachikondi komanso woopa Mulungu. Chinsinsi chathu chidali kukonda Mulungu, nditaona kuti Faith ndi munthu wokondanso kupemphera, ndidadziwa kuti mwamuna koma ameneyu, adatero Brenda. Tags: Kudali ku Presbyterian Church of Malawiudali kuphwanya mafupa ku Dream Centre Assemblies of God mumzinda wa Blantyre Loweruka pa 2 May pamene Faith Mussa amamanga ukwati ndi bwenzi lake Brenda Chitika. -",RELIGION -ID_GZFuGRpe," Zionetsero ponseponse Nyimbo imene idavuta pa Wenela tsiku limenelo idali ya Lucius Banda, Jennifer. - Mundiuzire Jennifer Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ayeayeyeye Mundiuzire afatse Ayeayeyeye Kokafuna maunitsi akatengako Edzi. - Abale anzanga ndiye kudali kuvina ngati tili ku Crossroads Hotel kuyembekezera kudzaonera ukwati woyera pa 20 December pano. - Atabwera Abiti Patuma, adati akudzangonditsanzika chifukwa unali ulendo wautali amati auyambewo. - Pa Wenela pandilaka. Lero lino ndikupita ku Chitipa, kumene kuli Amalawi enieni a mtima monga Chilembwe. Pamene wapondedwa si bwino kunena kuti akulu mungathe kuchotsako phanzi lanu chifukwa langa lalowa pansi pa phanzi lanulo, adatero Abiti Patuma. - Palibe chimene ndidatolapo. - Kumenekotu anthu sakuyesa, akwiya chifukwa kuchipatala akupereka chakudya kamodzi patsiku ngati kundende. Tsono munthu angachire bwanji pamene sakudya? Sakukambatu za kusowa kwa mankhwala, adatero Abiti Patuma. - Abale anzanga, ndikamati Abiti Patuma amandisokoneza ndimanena chifukwa cha zinthu ngati izi. - Adandiyanganitsitsa. - Nchifukwa chake Billy Wayaya akamapita yekha pamsewu kusonyeza mkwiyo palibe amamumvetsa. Umbuli ndi nthenda yoopsa zedi. Pajanso kuli za anamwino kuyenda pamsewu. Za ana asukulu otsekeredwa chifukwa cha zionetsero ndiye sitinganene, adapitiriza. - Apa ndipo ndidayamba kuzitolera. Paja zionetsero ndiye zangoti mbweee! Zisandikhudze. Zidzandikhudza mukadzakonza chionetsero chonena kuti mukufuna Adona Hilida abwerera kuno ku Wenela. Oipa athawa yekha ndi amodzi mwa mawu omwe adandisiyira atate anga, ndidatero. - Za Adona Hilida usachite kukamba. Iwotu ali ngati asirikali akuluakulu a ku Germany amene adazunza Ayuda zaka zapitazo. Nkhondoyo itangotha, asirikaliwo adali kuthawa mdzikolo, ena kukagwidwa ku Brazil mpaka, adatero Abiti Patuma. - Ukutanthauza kuti akusiyana ndi Nelson Mandela yemwe adayamba kukhala moyo wothathawa kunja asanakhale paulemerero? Inetu sindikudabwa, chifukwa amabwera ndi zinthu zodabwitsa. Pajatu ndiwo adationetsa kuti nzotheka otsutsa kubera chisankho! Adationetsanso kuti kusolola mwakathithi nkotheka ngakhale wina aomberedwepo, ndidatero. - Mmaso mwanga ndimaona mayi wina pompano pa Wenela amene ankakonda kupachika litaka la nsalu paphewa, ati mudzi wonse udziwa palibe ali ndi zitenje zochuluka kuposa iye pano pa Wenela. - Abale anzanga dziko laipa ili, kunjaku kwaopsa zedi. - Zoona Moya Pete alemba ntchito munthu wosamudziwa polingalira kuti palibenso amadziwa ntchito kuposa iye? Akuluwa phindu lawo ndimalephera kulimvetsa. Pajatu masiku ano kuti upeze ntchito yapamwamba uyenera kudziwana ndi akuluakulu. Palibe cha mahala, adatero Gervazzio ngati wadzuka kutulo. - Koma imene amayambitsayo akadaikwanitsa? Ndiye ndangomva kuti ayamba akana kumulemba ntchitoyo? Koma apa pakuonekanso kuti pavuta. Kapena pakufunika kachionetsero kapadera? adabwekera Abiti Patuma. -",POLITICS -ID_GcuLTnVu,"Boma Lati Litseka Sukulu Zophwanya Malamulo mu Nyengo ya COVID-19 Unduna wa zamaphunziro wachenjeza eni sukulu zomwe sizaboma kuti zisiye kupitiliza maphunziro, patamveka mphekesera zoti sukulu zina zikugwirabe ntchito zawo zophunzitsa ana mozemba, mkatikati mwa mliri wa nthenda ya COVID-19. -Tilanda ziphaso zawo-Susuwele Banda Nduna ya zamaphunziro yomwenso ndi mmodzi mwa mamembala a komiti yapadera yowona za matendawa mdziko muno Dr. William Susuwele Banda, ndi omwe anena izi paulendo omwe anayendera chipatala cha Ntcheu ndi cholinga chofuna kukaona momwe chipatalachi chikukonzekelera polimbana ndi nthendayi. -Ndunayi yati sukulu zopezeka zikuchita izi zilandira chilango cholandidwa ziphaso zawo zoyendetsera bizineziyi. -Tamva kuti sukulu zina zikupitilira kuphunzitsa ana mozemba ndiye ife sitilimbana nawo kwambiri. Chimene tichite tingowalanda chiphaso chawo ndipo sadzatsegulanso sukulu zawozo, anatero Dr. Banda. -Polankhulapo pa nkhani yokonzekera kulimbana ndi nthenda ya COVID-19, mkulu wa pachipatala cha Ntcheu Dr. Isaac Mbingwani wati iwo ayika ndondomeko zoyenera kuti athane ndi nthendayi. -Padakalipano boma lati lidakalingalirabe momwe lingathandizire mzika za dziko lino zomwe zili mdziko la South Africa omwe akuti akufuna kubwera mdziko muno kamba ka mavuto omwe akukumana nawo mdzikomo. -",HEALTH -ID_GeupfULh," Akhalenso ndi moyo wautali Tsiku limenelo ndidakwiya zedi pa Wenela. Mkwiyo wanga udali waukulu zedi moti ndidafuna kuphulika. Inde, udali mkwiyo waukulu zedi moti kuchita chibwana nzimbe ndithu ikadamera pamsana! Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mminibasi imene ndinkaitanira nthawi imeneyo munkalira nyimbo ya King Yellowman, inde, mmodzi mwa oimba chamba cha dancehall kuchokera ku Jamaica. Mutu wa nyimboyo ndi Zungguzungguguzungguzeng. Amene sakuidziwa nyimbo imeneyi ngoyenera kudzidabwa chifukwa inetu ngakhale ndili kwathu kwa Kanduku, mawu ake ndinkawadziwa bwino: Zungguzungguguzungguzeng Zungguzungguguzungguzeng Seh if yuh have a paper, yuh must have a pen And if yuh have a start, yuh must have a end Seh five plus five, it equal to ten And if yuh have goat, yuh put dem in a pen And if yuh have a rooster, yuh must have a hen, now: Chidandikwiyitsa kwambiri chidali chakuti mminibasimo mudatsika munthu wachialubino. Mzibambo adabopha ulusi mochititsa kaso. Atatsika munthuyo, anthu adayamba kuliza malikhweru. Ena adali kukuwa: Mamiliyoni awo!!! Mawu amenewa ndiwo adandikwiyitsa zedi. Ndidagwira mmodzi mwa anthu amakuwawo. Ndidamulawitsa makofi. - Kupusa! Amene mukukuwa zopusazi ndinu oipa, chimodzimodzi amene amapha maalubino ati kuti akachite zizimba. Kulemera kwake kuti? Ndipo chuma chake chodyedwa ndi njenjete chomwechi? ndidafunsa mozaza. - Nditapita kumalo aja timakonda, ndidapeza akuvina nyimbo ya Kenneth Ninganga ndi Geoffrey Zigoma. Koma kudali dansi yotha malo. Ndipo mawu anthetemya a Zigoma adanditenga mtima osakhala masewera. - Mayo mayo, mayo mayo ndathera pano! Takondwera mwalowa mbanja aye. - Itatha nyimboyo, wapamalopo, Gervazzio, adatsegula wailesi kuti timvere nkhani. - Mwina nkumva kuti Moya Pete wanenapo chiyani za kubedwa, kuphedwa ndi kunyozedwa kwa maalubino, adatero. - Woweruza milandu wina walamula kuti munthu amene anaba munthu wachialubino wina akaseweze kundende zaka ziwiri, adali kutero wowerenga nkhani. - Abiti Patuma adakwiya. Mtima wake umachita kumveka kugunda ngati uphulika! Zaka ziwiri basi? Munthuyo amafuna akagulitse munthu wachialubinoyo kuti achotse ziwalo zina ati zizimba ndiye kungomupatsa zaka ziwiri kundende? Munthu wakuba ngombe akupatsidwa zaka 7 koma wakuba munthu mnzake kungopatsidwa zaka ziwiri basi? adazaza. - Nanenso mkwiyo udachititsa mwazi wanga kuthamanga. - Zilango amati zizichititsa ena kuti asayerekeze kupalamula. Chilango ngati ichi chingaopseze ena? Enatu akufukula mitembo ya maalubino ati zizimba. Ayi ndithu, ufiti wotere wafika povuta, ndidatero. - Mkwiyo wandizinga. Mtima wanga ukupweteka. Ndikumva kutentha ngati munthu wodya nsima yamoto, ndiwo zake khwanya wothiridwa tsabola wakambuzi wochuluka komanso atakhala padzuwa la 12 koloko masana. - Mmutu mwanga mudayamba kuyenda nyimbo ya Salif Keita. Ngati mu Africa muli anthu odziwa kuimba, Salif Keita ndi mmodzi mwa iwo. Ngakhale ndi wachialubino, Salif ali ndi luso ndipo amadziwika padziko lonse lapansi chifukwa cha nyimbo zake zogwira mtima. Ndimukumbuka bwino chifukwa tsiku lomwe adabwera ku Malawi ndidanyamula zikwama ndi magitala ake kulowera ku French Cultural Centre. - Nyimbo yake idali ya Folon, imene adaimba ndi wotchuka winanso, Youssour Ndor. - Koma abale nkhanza izi ziyenera kutha. Momwe ndikuonera mchitidwe wonyansawu udayamba kalekale. Ndikumbuka kalekale tinkauzidwa kuti ma alubino amangosowa, samwalira. Ndiye kuti nkhanzazi zidayamba kale. Anthu akuba anzawowa adayamba izi kalekale, adatero Abiti Patuma. -",SOCIAL ISSUES -ID_GfFiZkdM," Zitukuko zothandiza Amalawi zisamafe Patha zaka 50 kuchokera pamene dziko lino lidalandira ufulu wodzilamulira. Tikaunikira bwino momwe chuma chikuyendera mdziko muno poyerekeza ndi momwe zili mmaiko ena amene tidalandira nawo ufulu limodzi, zimakhala zomvetsa chisoni kuti tili kumbuyo zedi. - Dziko lino lakhala lili ndi atsogoleri atatu ndipo aliyense amabwera ndi nzeru zake za momwe angatukulire dziko lino. Koma zimakhala zomvetsa chisoni kuti ntchito zina zabwino zimaimitsidwa mtsogoleri akachoka kubwera wina. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Izi zimakhala choncho makamaka chifukwa amene walowa pampando amafuna kuonetsa kuti amene adalipo iye asadalowe pampando adalephera kutukula dziko lino. - Tigwirizane ndi amene akunena kuti izi zikuchititsa kuti chuma cha boma chisakazike, chifukwa pofika poimika chitukukocho, ndalama zimakhala zitalowapo kale. - Vuto lalikulu likumakhalanso chifukwa chakuti nthawi zambiri atsogoleri amangoyamba ntchitozi mwa okha, osachita kudutsa ku Nyumba ya Malamulo, zimene zimasonyeza kuti ntchitozo ndi maloto awo chabe. - Nchifukwa chake tikuti, ntchito za chitukuko zosalingalira Amalawi zili chabe. Ntchito zongofuna kuti atsogoleri aoneke ngati ndi achitukuko koma zili zopanda tsogolo lenileni zilibe phindu. -",ECONOMY -ID_GfXZZitL," Tidagwirizira ukwati wa mnzathu Akuti wokaona nyanja adakaona ndi mvuu zomwe. Naye wokagwirizira ukwati wa mnzake, adakapezako banja. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Izitu zikupherezera pa wolemba nkhani wa Times Group ku Mzuzu, Sam Kalimira, yemwe adakumana ndi bwenzi lake Chisomo Makupe pogwirizira ukwati wa mnzawo. - Awiriwa adavinira limodzi paukwatiwo. - Udali mwezi wa August, mchaka cha 2014, pomwe Kalimira adamuona koyamba Chisomo patchalitchi cha CCAP cha Mchengautuwa mumzinda wa Mzuzu. - Monga achitira atsikana ambiri, Chisomo adali pakagulu ka atsikana anzake. Chisomoyutu adali atachokera ku Lilongwe komwe amakhala kudzagwirizira ukwatiwu. - Ngakhale akuti adalibe maganizo omufunsira, koma pansi pamtima adayamikira ndithu kuti namwaliyu ndi mkazi wabwino. - Ndikulonjeza: Sam kuveka mphete Chisomo patsiku la chinkhoswe chawo Nditangomuona, mumtima mwanga ndidadziuza kuti namwaliyu ndi mkazi wabwino ngakhale ndidalibe ganizo loti ndingamufunsire ndipo tsiku lina nkudzaganiza zomanga naye banja, adatero Sam. - Mwina tingati, mtima wa mnyamayu sudasunthe kwenikweni chifukwa panthawiyo adali ali ndi bwenzi lina lomwe ankalifera. - Koma poti mtima wa mnzako ndi tsidya lina, ubwenziwu udatha ndipo Sam adakhala kwa miyezi yokwana 8 opanda bwenzi. - Apatu adali akulingalira zina ndi zina za moyo maka pankhani zachikondi. Monga mukudziwa kuti nkhani zachikondi ndi zovuta. - Ndidayambanso kulingalira zopeza mkazi womanga naye banja, ndipo mwachisomo cha Mulungu maganizo a Chisomo adandibwerera, adatero Kalimira. - Apa ndi pomwe mwana wammuna nzeru zidamuthera chifukwa adali atapanga ubale wa pachilongo ndi Chisomo. - Kalimira adalongosolera Msangulutso kuti awiriwa ankaitanana kuti achimwene ndi achemwali. - Komabe monga mphongo, Sam adachita zotheka kuthetsa zachilongozo ndi kumufunsira namwaliyo. - Tsoka ilo, adakanidwa. - Komabe nditayesayesa mwawi adandilola ndipo chibwenzi chidayamba mwezi wa August 2015, adalongosola motero Kalimira. - Awiriwa sadachedwetsenso koma kupangiratu mwambo wa chinkhonswe nkuyamba kukonzekera zomanga banja. -",CULTURE -ID_GghxuWFk,"Mugabe Alowa Mmanda Lamulungu Wolemba: Thokozani Chapola gabe.jpg 624w"" sizes=""(max-width: 488px) 100vw, 488px"" /> Thupi la yemwe anali mtsogoleri wopuma wa dziko la Zimbabwe a Robert Mugabe, liyikidwa mmanda la Mulungu likudzali, pomwe lafika mdzikolo lachitatu masana kuchokera mdziko la Singapore komwe amalandira thandizo la kuchipatala. -A Mugabe omwe anali mtsogoleri oyamba dzikolo litalandira ufulu odzilamulira mchaka cha 1980, anamwalira sabata yatha ali ndi zaka 95 zakubadwa. -Iwo akhala akutsogolera dzikolo kwa zaka pafupifupi makumi anai, kufikira pomwe anachotsedwa mokakamiza ndi asilikali mchaka cha 2017. -Pali chiyembekezo choti thupi la a Mugabe,aliika mmanda la Mulungu likudzali kumalo omwe kumaikidwa anthu omwe anadzipereka pomenyelera tsogolo la dzikolo, pomwenso zikumveka kuti achibale a Mugabe amafuna kuti aikidwe kwawo. -Malipoti a wailesi ya BBC akusonyeza kuti anthu mazanamazana anasonkhana pa bwalo la ndege mu mzinda wa Harare dzulo kukalandira thupi la malemu a Robert Gabriel Mugabe. -",SOCIAL -ID_GhWOPtJd,"Boma Lati Liyamba Kusunga Chiwerengero cha Anthu Ovutikisitsa Boma lati ndi koyenera kukhala ndi nambala ya anthu onse omwe ndi ovutikitsitsa mdziko muno. -Makungwa: Pano tikupereka Mtukula Pakhomo Nduna ya za chiwerengero, mapulani ndi chisamaliro cha anthu mayi Mary Clara Mkungwa anena izi lachisanu ku Zomba pomwe amayendera ofesi yowona za kalembera ya National Statistical mu mzinda wa Zomba. -Iwo ati kudziwa nambala ya anthuwa kuzithandiza kuti boma lidzitha kuwafikira anthuwa moyenera ndi thandizo losiyanasiyana lokhudza miyoyo yawo. -Unduna umenewu ukugwira ntchito zake bwino kwambiri chifukwa sitipeka. Mwachitsanzo panopa timapereka Mtukula Pakhomo pomwe padakali pano timapereka kwa mabanja 28, 800 ndipo tufuna tizidziwa ngati tikufikiradi anthu ovutikisitsa mMalawi muno, anatero mayi Makungwa. -",SOCIAL -ID_GpNcuTFW," Khama lipindula paulimiPhungu Nthawi zambiri chomwe chimasowa paulimi ndimasomphenya. Alimi ambiri amangolingalira zoti ndikakolola chaka chino ndidzalimanso chaka cha mawa mmalo moti azilingalira kuti chaka chino ndalima ndipo chaka chamawa ndidzakhale pena. Phungu wa kunyumba yamalamulo wa ku mpoto kwa boma la Mangochi Benedicto Nsomba ndichitsanzo chabwino pankhaniyi. Iye adayamba ngati mlimi ochulukitsa mbeu nkusuntha kufika pogulitsa mbeu ndipo pano ali ndi kampani yakeyake yopanga mbeu. STEVEN PEMBAMOYO adacheza naye motere: Nsomba: Mbewu zanga nzovomerezeka ndi boma Ndikudziweni olemekezeka. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ine ndine Benedicto Chambo ndipo, monga mwanena kale, ndine phungu wa ku Nyumba ya Malamulo woimira anthu a kumpoto kwa boma la Mangochi. Kunyumba ya Malamuloko ndilinso mukomiti ya zaulimi komanso pandekha ndimalima kwambiri. - Inu mulinso ndi kampani yopanga mbewu, kodi mbiri yanu ndi yotani? Za inetu anthu ambiri sakhulupirira ayi. Ndidayamba zaulimi ngati mlimi wochulukitsa mbewu pansi pa gulu la Association of Smallholder Seed Multipliers Action Group mchaka cha 2005. Nditachitapo ulimiwu ndidasuntha nkuyamba kugulitsa mbewu nditatsegula Chambo Agro- Dealers ku Mangochi komweko. Ndagulitsa mbewu mpaka kufika pomwe ndimatsegula kampani yanga yopanga mbewu ya Pindulani Seed Company. - Chiyambi chake nchotani? Mchaka cha 2010 ndidaona kuperewera kwa mbewu za gulu la nyemba pamsika ndiye ndidaganiza zoyamba kupanga mbeuzi. Ndapangapo mbewu za mgulu la nyemba kwa zaka ziwiri mpaka kufikira mchaka cha 2013 pomwe ndidaonjezera nkuyamba kupanganso mbewu ya chimanga kufikira pano. - Muli ndi msika wa mbewu zanu? Kwambiri ndipo mbewu zanga ndi zimodzi mwa mbewu zomwe alimi ambiri akukonda chifukwa zimamera ndi kubereka mwapamwamba kwambiri. Mwinanso ndikuuzeni pano kuti boma lidavomereza mbewu zanga moti pano zili mupologalamu ya zipangizo zotsika mtengo ya sabuside. Apa ndikutanthauza kuti mbewu ina yomwe alimi alime kuchokera musabuside ya mgulu la nyemba komanso chimanga ndi yopangidwa ndi kampani yanga ya Pindulani. - Mumapanga mbewu yochuluka bwanji pachaka? Poyamba penipeni ndidayamba ndi matani 10 okha ndipo ndimanka ndikukwera pangonopangono mpaka pano ndidakula ndithu. Chaka chino ndapanga matani 340 a mbewu zosiyanasiyana za mgulu la nyemba ndinso matani 150 a chimanga chamakono chopirira ku ngamba chomwe boma ndi akatswiri akulimbikitsa. Ndili wokondwa kuti mbewu zonsezi zidatengedwa mupologalamu ya sabuside. - Inu mbewu zanu mumazitenga kuti? Si njere iliyonse yomwe ili mbewu. - Nzoona, si njere iliyonse ungabzale nkumati ndi mbewu. Ine ndili ndi alimi anga ochokera kudera langa omwe ndimagwira nawo ntchito. Ndimawapatsa mbewu kuti achulukitse ndipo ndimawagula pamtengo wabwino ngati njira imodzi yowatukulira. Alimi ambiri panopa kudera kwanga adatukuka moti amangamanga nyumba zamakono za malata kumeneko kuchokera mu ntchito imeneyi. - Tinene kuti mudaima pambewu zamitundu iwiriyi basi? Ayi, ndiye kuti mutu wasiya kuganiza. Lingalirani komwe ndikuchokera kudzafika pano ndiye ndiimire pano? Pakalipano tikuchita kafukufuku wa mbewu za mtedza ndi nyemba zoyenera mthirira zomwe zotsatira zake zikatuluka tikhala tikulimbikitsa alimi kuti azichita ulimi wamthirira wa mbewuzi. Kupatula apo, tikuchitanso katupe wa mbewu zamakono za chinangwa ndi mbatata zamthirira moti ntchito imeneyi yakhala pangono kutha kuti tiyambe kugulitsa mbewu yake. - Eni makampani opanga ndi kugulitsa mbewu amadandaula za akamberembere omwe amakopera mbewu zawo nkumaononga mbiri yawo, kaya inu mudakumanapo nazo zotere? Zimenezo nzoona, akamberembere alipodi koma chimachititsa kwambiri ndi ogwira ntchito kumakampaniko omwe ali osakhulupirika chifukwa ndiwo amatenga mapaketi nkumakagulitsa kwa akamberemberewo kuti aziikamo mbewu yachinyengo. Komabe pobwerera kufunso lanu, ife zimenezi sitidakumanepo nazo chifukwa tidapanga njira yoti mapepala a umboni aja amati seal oika mkati mwa paketi, timapanga tokha ndiye olo atapeza mapaketi athu, seal ikhoza kuwasowa. - Alimi ambiri amakakamira pamodzimodzi zaka nkumapita, inu mungawauzenji? Nkhani yaikulu ndi kukhala ndi masomphenya basi. Kumaona patali kuti kodi ineyo lero ndili pano nanga mawa ndidzakhale pati? Mlimi akakhala ndi maganizo otere, zinthu zimayenda chifukwa amayesetsa kuti maloto ake aja akwaniritsidwe, asafere mmalere. China, pamafunika kulimba mtima pochita zinthu chifukwa ukakhala ndi mantha ndiye sizingakuyendere mpangono pomwe. - Kupatula kuyendetsa kampani ya mbewu, pali china chokhudza ulimi chomwe mumapanga? Ndili ndi sikimu zingapo ku Mangochi komwe ndimachitirako ulimi wamthirira wa mbewu zosiyanasiyana. Ndidalemba alimi oposa 1 500 nkuwagawira malo musikimumo kuti azilima. Akakolola, ndimawagula mbewuzo pamtengo wabwino komanso zina zimakhala zawo zakudya pakhomo. Mwezi wa October alimi adakolola nyemba zambiri ndipo ndidawagula zonse pamtengo wa K600 pakilogalamu moti pano ambiri ali ndi ndalama, savutika nyengo yachisangalaloyi. -",FARMING -ID_GtkEzGLF,"Abambo aku Mthawira Alandira Maphunziro a Banki Mkhonde Kwa nthawi yoyamba chikhazikitsireni bungwe la umodzi wa Abambo lomwe ndi la Catholic Men organisation ku Mthawira Parish mu arkidayosizi ya Blantyre mchaka cha 2013, loweruka pa 30th November 2019, linakonza maphunziro akayendetsedwe, kusungisa, komanso kubwereketsa ndalama kuzera ku ma banki am`mudzi. -Maphunziro amenewa anachitikira ku tchalitchi la Maria mfumukazi ya mtendere kwa Chikapa yomwe ndi mthambi ya parishi ya Mthawira. -Maphunzirowa anasamira pa zolinga zikuluzikulu monga kufuna kupereka ukadaulo wa kayendetsedwe kabwino ka dongosolo losungitsa ndi kubwereketsa ndalama kudzera ku banki nkhonde komanso kukhazikitsa njira zabwino zopewera mavuto ena amene magulu oterewa akhala akukumana nawo monga kulandana katundu ngati wina walephera kubweza ndalama yomwe anabwereka. -Ena mwa abambo aku Nthawira parish pambuyo pa maphunziro a banki mkhonde Mau ake, wapampando wa bungweli ku parish ya Mthawira a Martin Chiwaya anati ngakhale kuti cholinga chachikulu cha bungweli ndi kulimbikisa umoyo wa uzimu wa abambo mu mpingo wakalolika, ndikofunikanso kuwunikilanso moyo wawo wa thupi makamaka kumbali ya chuma pozindikira kuti munthu ndi thupi ndi mzimu pamodzi. -Abambo akuyenela kukulanso moyo wawo wakuthupi makamaka pa chuma chifukwa iwo ndi amene amayenela kutsogolera mawanja awo pachuma, anatero a Chiwaya. -Maphuzirowa omwe anali a tsiku limodzi anakwanisa kubweretsa pamodzi abambo ambiri a mparishiyi. -Maphuzirowa ndi ofunika kwa abambo posayanganira njira yomwe amachita kuti apeze ndalama monga kugwira ntchito kapena kuchita bizinezi, anawonjedzera motero a Chiwaya. -Pothilirapo ndemanga wachiwiri wa pampando wa tchalitchi la Chikapa a Lovewell Vikho anati maphuzirowa ndi ofunika kwambiri chifukwa athandiza abambowa kuti akwanitse udindo wawo wosamalira mabanja awo makamaka pachuma. -Ndizofunika kwambiri kuti abambo azikhalira pamodzi ndikumakhalira limodzi kukambilana mfundo zabwino zoyendetsera ndi kuzipezera chuma, anatero a Vikho. -Mwa zina maphunziro oterewa akhalenso akuchitika ku parish zina zopezeka mu arkdayosizi ya Blantyre ndi cholinga chofikira abambo ochuluka opezeka mu arkidayosiziyi. -",ECONOMY -ID_GuEAlADy," DPP ikutolera Nambala zovotera Ziyangoyango pa chisankho! Anthu ena achipani cha DPP akuti akutolera nambala za ziphaso za unzika, komanso zovotera kwa anthu amene adalembetsa. Izi zikuchitika ku Phalombe, Mulanje, Balaka, Ntcheu, Kasungu, Mchinji ndi Rumphi. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Anthu ena akulemba nambala za ziphaso ngati izi Ngakhale mlembi wa DPP, Greselder Jeffery ndi mneneri wake Nicholas Dausi adakana kuikapo mlomo pa nkhaniyi, mdindo wina mchipanicho wauza Tamvani Lachitatu kuti iyi ndi njira yomwe akhazikitsa kuti apeza mavoti ambiri pachisankho chikudzachi. - Lolemba Enelesi Nyandula wa mmudzi mwa Bamba mdera la mfumu yaikulu Phambala ku Ntcheu adauza mtolankhaniyu kuti achipani cha DPP adabwera mmudzi mwawo kudzatolera nambalazo. - Akufuna nambala za ziphaso zathu, kodi tiwapatse? adafunsira nzeru Nyandula. Akuti nzokhudzana ndi zisankho zikudzazi, ena apereka kale nambala zawo. - Iye adati ali ndi mantha kuti mwina sadzapeza mwayi wodzavota poganizira kuti mwina voti yake yaponyedwa kale. Gavanala wa DPP mchigawo cha kummwera mbomalo, Jeremiah Lilani, adavomera kuti akutolera nambalazo popeza wauzidwa ndi akulikulu kwa chipani chawo. - Lilani adati DPP ikutolera nambala za anthu omwe akonzekera kudzavotera chipanicho pa May 21. Tikufuna tidziwe amene adzativotere. Tikatolera nambalazo tikumawaika mmaeliya momwe akuyenera kukhala, iye adatero. Titamufunsa kuti adzadziwa bwanji kuti munthuyo wavotera chipanicho, gavanalayo adati ali ndi chikhulupiriro choti anthuwo sadzawaputsitsa podzavota. - Kungotolera nambala kokhako aliyense azidziwiratu kuti chipani chovotera ndi cha DPP ndipo tikukhulupirira sadzatipusitsa, adatero Lilani. - Bungwe loyendetsa chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) ladzudzula mchitidwewu. Mmodzi mwa akuluakulu a MEC, Jean Mathanga Lachitatu adati ofesi yake yamva zoti anthu ena akutolera manambala za anthu, koma palibe amene wadandaula ku bungwelo. - Iye adati kutenga nambala ya chiphaso cha munthu wina ndi mlandu malingana ndi gawo 24 ndime 3, 4 ndi 5 ya malamulo oyendetsera zisankho a dziko lino ndipo wopezeka wolakwa ayenera kukaseweza zaka 7 mndende. - Koma palibe mlandu kungotenga nambala ya chiphaso. Komabe funso ndi loti kodi akufuna akatani nazo? Ukuku ndi kungosokoneza mitu anthu odzavota ndipo tikuyenera kuchitapo kanthu msanga, adatero Mathanga. - Iye adati aliyense amene nambala yake yatengedwa, chiphaso chake chidataika kapena kupsa, asadandaule chifukwa adzavotabe. - Uthenga umveke kuti nonse amene ziphaso zanu adakutengerani, zidasowa kapena nambala yanu atenga, muli ndi mwayi wodzavota ndipo patsikulo dzapiteni mukavote, iye adatero. - Mathanga adati aliyense amene watenga chiphaso kapena nambala ya mnzake sangathe kuigwiritsa ntchito povota. Vutoli lafalikira paliponse Sibongile Machinjiri wa mmudzi mwa Lunguzi mdera la mfumu yaikulu Lundu ku Blantyre adati adauzidwa kuti apereke nambala yake ya unzika, koma sadamufotokozere chifukwa chake. - Adatenga nambala ya chitupa changa ndipo poyambapo amati atipatsa chakudya, koma mpaka lero palibe chomwe chachitika, adatero Machinjiri. - Enock Mangola, wa zaka 70 wa mmudzi mwa Mishoni, mdera la mfumu yaikulu Mabuka ku Mulanje adati nambala za anthu ena zatengedwa kale mderalo. - Sitikudziwa chomwe akufuna apange nazo, koma zayamba kutiopsa, adatero Mangola. - Mkulu wa zophunzitsa anthu mbungwe la Nice mchigawo cha kummwera Enoch Chinkhuntha adati bungwe lawo lamva za nkhaniyo ndipo akufufuza. - Tikudziwa kuti anthu ena akuchita izi pongofuna kuzunguza ovota. - Akufuna kuti aziona ngati wina akatenga nambala yawo ndiye kuti adzadziwa momwe wavotera. Ayi voti ndi ya chinsinsi, adatero Chinkhuntha. - Iye adati mwa ena amene akhala akutolera nambalazo ndi mafumu. Uwu ndi mlandu ndipo sitikugona, tikufufuza izi, iye adanenetsa. - Malinga ndi Moir Walita Mkandawire yemwe amatsogolera bungwe loima palokha ku Rumphi, izi zikuchitika ku Mlowe, Chiweta, Zunga ndi Old Salawe. - Iye adati nkhaniyo itamveka adakadziwitsa bungwe la Nice, koma mpaka lero palibe chachitika. Mkulu wa Nice mboma la Rumphi, Mollen Zgambo, adati akufufuza umboni kuti ayitengere pena nkhaniyi. Gulupu Zinkambani ya ku Nkhamenya mboma la Kasungu idati mchitidwewu adayamba kalekale mderalo. - Iye adati mafumu adakumana nkukambirana za mchitidwewu ndipo adagwirizana zothana ndi wina aliyense wopezeka akutolera nambala za anthu. Mariko Zinenani wa mdera la mfumu Kalumo ku Ntchisi adati izi zikuchitika, koma sakudziwa chipani anthu omwe akuchita izi. - Anthuwo amati tipereke nambalazo ponena kuti akufuna atilembe kuti tilandire zipangizo zotsika mtengo, koma mpaka lero sitidaone yankho lake, adatero Zinenani. Bungwe la MEC lidalemba anthu 6.8 miliyoni kuti ndiwo akaponye voti. -",POLITICS -ID_GuRiSoDV," Apereka ambulansi ku Bangwe Katika: Yatha miyezi iwiri Kwa kanthawi anthu makamaka amayi oyembekezera akhala akuvutika mayendedwe popita ku chipatala cha Bangwe Clinic mumzinda wa Blantyre. Anthu omwe amavutikawa ndi omwe akukhala ku Mpingwe ndi Mvula chifukwa kumaloko sikufika ma minibasi kaamba koipa kwa msewu. - Pano mavutowa tsono angakhale mbiri yakale pomwe anthuwa alandira minibasi komanso ambulance yomwe idziyenda kumeneko. Zinthuzi zaperekedwa ndi yemwe amakonza masewero a nkhonya komanso amiyendo Justice Katika. -",HEALTH -ID_GunUsHXI," Msika wa osewera watentha Pamene matimu ali kopumira kukonzekera ndime yachiwiri ya 2015 TNM Super League, msika wa osewera wafika potentha pamene matimu ali kalikiriki kugula ndi kugulitsa osewera ncholinga chofuna kuchita bwino mligiyi ikayamba mndime yachiwiri. - Tiyamba ndi timu yomwe ikuteteza ligiyi yomwenso ikutsogola ndi mapointi 32. Iyi ndi Big Bullets, yomwe padakalipano ikukambirana ndi timu ya Mzuni FC kuti itenge mnyamata womwetsa zigoli wa ku Burundi, Aimable Niyikiza, amene tikukamba pano ali kukampu ya Bullets. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Timuyi ikufunanso itenge mnyamata wosewera pakati kutimu ya Azam, Yamikani Chester, koma timu yakeyi ikukaniza kuti wosewerayu sali pamalonda. - Bullets yatenganso Chisomo Mpachika wosewera kumbuyo mtimu ya Dedza Young Soccer ngakhale timu yake ikukaniza kumugulitsa ponena kuti ngati Bullets ikumufuna ndiye iwapatse Sankhani Mkandawire ndi Yamikani Fodya. - Tipite ku Silver Strikers yomwe yakanika kutenga goloboyi wa Mighty Be Forward Wanderers Richard Chipuwa ndipo mmalo mwake yatenga Bester Phiri, yemwenso amagwirira pagolo ku Wanderers. - Padakalipano Wanderers yatchaja Silver kuti ipereke K2 miliyoni pokana kuti Silver itenge wosewerayu pangongole. - Silver yatenga kale John Banda yemwe adali pangongole ku Young Soccer kuchokera ku Evirom pamtengo wa K500 000. Timuyi ikufunanso kutenga mnyamata wosewera kumanzere chakumbuyo kwa Epac, Dalitso Mwase, pamtengo wa K2 miliyoni. - Nayo Wanderers ikufuna kutenga Boston Kabango kuchokera ku Epac pamtengo wa K3 miliyoni. Koma Silver ndi Fisd Wizards nawonso maso awo ali pa mnyamata yemweyu. - Wanderers ndi Bullets akulimbirananso Chester, yemwe Azam ikukanitsitsa kugulitsa. Wanderers yaonetsanso chidwi kufuna kutenga Kelvin Hara, Dave Mwalughali, George Hawadi ndi Hastings Banda komanso George Kasambara kuchokera kutimu ya Chilumba Barracks ngakhale timuyi ikukana kuti sakuwagulitsa osewera awo. - Timuyi ikufunanso itenge John Lanjesi wa Civo pamtengo wa K4.5 miliyoni. - Azam Tigers yatenga kale Abraham Kamwendo kuchokera ku Blantyre United ndipo yatoleranso osewera ena achisodzera pamene Moyale yatenga Komani Msiska yemwe akutsogola ndi zigoli ku Chilumba. - Red Lions yagula wosewera wapakati wa Zomba United Stanley Dube. - Mphunzitsi wa timuyi Collins Nkuna akuti wakhala akuyendayenda mmidzimu ndipo wapeza osewera ambiri mboma la Salima. - Civo United sikumveka kuti ikusaka osewera mitunda iti koma timuyi yaitanitsa Josophat Kwalira kuchokera ku Dedza Young Soccer. - Wizards yatola Godfrey Masonda. Fisd ikufunanso kugula Precious Msosa kuchokera ku Wanderers. - Msikawu utsekedwa pa 18 September usiku ligiyi isanayambirenso pa 19 September. -",SPORTS -ID_GwrlLhXf," Asemphana maganizo pa zoletsa masacheti Pali kusemphana maganizo kutsatira kulengeza kwa boma kuti laletsa mowa wa mmasacheti umene Amalawi ena akhala akuthudzulira. - Pamene mafumu ena akugwirizana ndi ganizoli, ena akuti palakwika ndipo boma libweze moto. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Msonkhano wa nduna pa 16 February udavomereza zoletsa mowawu. - Kuletsaku kumatsatira chigamulo cha bwalo la milandu lomwe lidati nthambi yoona kuti katundu wopangidwa mdziko muno akukhala wa pamwamba la Malawi Bureau of Standards siyilidalakwe kuletsa makampani wotcheza mowawo kuleka kutero. - Nkhaniyi pano yabwerera kukhoti pamene makampani amene amafulula mowawu atengera nkhaniyi kubwalo lalikulu kusaka chigamulo china. - Kulengeza kwa bomaku kudadzetsa mpungwepungweena akudana ndi lingaliroli, pomwe ena akugwirizana nalo. - Mwachitsanzo, msabatayi mkulu amene wakhala akumenya nkhondo yoletsa mowawu, Jefferson Milanzi, wa bungwe la Young Achievers for Development (YAD), adafuna kupandidwa ndi anyamata ena ku Zingwangwa mumzinda wa Blantyre polimbikira kuti mowawu uletsedweretu. - Adalipo anthu pafupifupi 15 omwe amati ndinene chifukwa chimene mowawu wandilakwira. Adati athana nane chifukwa cholimbikitsa nkhondo yoletsa mowawu, adatero Milanzi amene akuti adathamangira kupolisi ya Soche mumzindawu kukadandaula. - Nawonso mafumu ena adauza Tamvani msabatayi kuti palakwika kuletsa mowawu chifukwa achinyamata amapezerapo phindu pogulitsa mowawu. - Senior Chief Nthache mboma la Mwanza akuti achinyamata ambiri mmidzimu akhala akupha makwacha ochuluka pogulitsa mowa wa mmasachetiwu. - [Zoletsa mowa wa mmasachetizi] ndiye ziwonjezera umphawi wathu wakalewu. Ndiye achinyamata azitani? Ngatitu kuli bizinesi yomwe imawapatsa ndalama zochuluka achinyamata kumudzi kuno ndiye ndi mowawu, adatero Nthache pouza Tamvani. - Nthache adati si mowa wokha wa mmasacheti umasokoneza achinyamata kotero sakuona chifukwa choletsera. - Kuli mowa wa kachasu womwenso ndi mowa woipa kwambiri. Kuli mtonjani komanso ena amasuta chamba. Ndiye si masacheti okha amene ali ndi vuto. Boma liganizepo bwino pamenepa, adatero Nthache, amene adati samwa mowawu. - T/A Mwakaboko wa mboma la Karonga nayenso adagwirizana ndi Nthache pamene adati anthu kumeneko akukatamuka ndi bizinesi ya mowa wa mmasacheti. - Koma Mwakaboko akugwirizana ndi ganizo logulitsira mowawu mmabotolo kulekana ndi kuletseratu kutcheza mowa wotere chifukwa akuti zikhudza bizinesi ya anthu ambiri kumudzi. - Koma T/A Kabunduli wa ku Nkhata Bay akugwirizana ndi ganizo la boma loletsa masacheti ponena kuti achinyama ambiri asokonekera ndi chakumwa chaukalichi. - Achita bwino, ambiri akufa komanso kusokonekera chifukwa cha masacheti. Koma aiwalatu kuletsanso mabotolo a pulasitiki. Amenewonso aletse kuti mowawu usaonekenso, adatero Kabunduli. - Pali chiopsezo chachikulu kuti makampani ambiri amene amapanga mowawu angathe kutseka chifukwa cha phindu lochuluka lomwe amapeza akagulitsa mowawu. - Pamene makampaniwa akutseka, bomanso litaya ndalama zankhaninkhani zomwe limapeza makampaniwa akakhoma msonkho. - Koma mneneri wa boma, Kondwani Nankhumwa, adauza atolankhani sabata yatha kuti maso a boma ali posamala miyoyo yambiri yomwe ikusokonekera ndi mowawu, osati phindu lomwe boma likupeza. - Mneneri mu unduna wa zaumoyo Henry Chimbali adati nkhaniyi ikukhudzanso unduna wawo chifukwa mowawu umakhala ndi mavuto ena amene umabweretsa ngati munthu wamwa. - Chimbali akuti mowawu umachititsa kuti chiwindi chilephere kugwira bwino ntchito yake komanso umayambitsa matenda a shuga (diabetes). - Si mavuto okhawa, mowawu umayambitsa mitundumitundu ya matenda a khansa komanso ena okhudza ubongo, adatero Chimbali amene adati mdziko muno anthu 8 pa 100 aliwonse osaposa zaka 25 amamwa mowawu. - Mabungwe ena akhala akunena kuti ndibwino boma lipeze ndondomeko zothana ndi kumwa mowa moposera muyezo wake. - Mu 2012, dziko la Zambia lidaletseratu mowawu ndipo lidalanda zitupa za makampani amene amafulula mowawu komanso kubweretsa mowawu mdziko lawo. Yemwe adali nduna ya zamaboma angono pa nthawiyo, Nkandu Luo adati boma lidabwera ndi ganizolo chifukwa cha zotsatira zoipa zomwe mowawu udabweretsa mdzikomo. - Ndunayo idati ganizolo lidadzanso boma litafunsa mbali zonse za dzikolo. Mowawu mdzikolo umatchedwa kuti Tujilijili pamene mdziko muno timangoti masacheti. Ndunayo idati munthu amene apezeke akugulitsa kapena kufulula mowawu adzaseweza kundende kwa zaka ziwiri. -",LAW/ORDER -ID_GxvyfDYi,"Bande Athokoza Anthu a Dera Lake Pomuvotera Wolemba: Sylvester Kasitomu Phungu wa dera la ku mvuma kwa mdzinda wa Blantyre a John Bande wayamikira anthu a mdera-li kamba komukhulupilira ndi kumusankhanso pa mpando wa phungu wa ku nyumba ya malamulo pa chisankho cha pa 21 May ngakhale iyeyo pa nthawi ya misonkhano yokopa wanthu anali ali mdziko la South Africa kukalandira thandizo la makhwala. -A Bande alankhula izi ku tchalitchi la Chikapa la mparish ya Nthawira mu arch-dayosizi ya Blantyre pomwe tchalitchili limakondwelera nkhoswe yake yomwe ndi Maria Mfumukazi ya Mtendere. -Iwo ati anthu amderali anawonetsa kuwakhulupilira powasankha kuti ayimire derali ngati phungu wakunyumba ya malamulo ngakhale anali akudwala kotero adzipereka pa ntchito zotukula delaro. -Pamene timachita campaign ndinali ndiri ku chipatala mdziko la South Africa. Ndithokoze Mulungu kaamba koti ndikupeza bwino tsopano ndiponso anthu anandikhulupirira ngakhale ine panalibepo. Ndipemphe akhristu anzanga kuti tigwirane manja popempherera mtendere mdziko muno maka pa nkhani za ndale zomwe sizikuyenda bwino, anatero a Bande. -A Bande omwe ndi oyima paokha, pa chisankhochi anapeza mavoti pafupifupi 26 thousand pomwe amene amapikitsa naye kwambiri a Alex Chimwala a chipani cha DPP anapeza mavoti osachepera 6,000 zomwe zikusonyeza kuti anthu anawakhulupilira kwambiri kuti atha kuwathandiza pa ntchito zotukula dera la ku mvuma kwa mzinda wa Blantyre. -",POLITICS -ID_GyisiPWm,"Ndimamupitirira Wawa gogo, Ndili ndi zaka 17 ndi[po pali mnyamata wina wa zaka 20 yemwe akundifuna. Ndimamukonda koma vuto ndi lakuti iyeyo ndi wamfupi kuposa ine. Ndimachita manyazi ndikamayenda naye. Ndimulole? C Zikomo C, Sindikuonapo vuto loti musamulolele! Kutalika kukhale nkhani? Chikondi chimachoka mumtima ndipo sichiyenera kuona ngati wina ndi wamtali kapena wamfupi, woonda kapena wonenepa, woona kapena wosaona ndi zina zotero. Chabwino nchiyani kuti mudzapeze mnyamata wamtali ngati inu kapena kukuposani koma alibe chikondi kapena kukhala ndi mwamuna ameneyu yemwe amakukondani nanunso kumukonda. Muloleni ameneyo basi. - -",RELATIONSHIPS -ID_GzDnQIBV,"Ofesi ya Zaumoyo ku Blantyre Yati Ilimbikitsa Chitetezo cha Antchito Ake Ofesi yowona zaumoyo mu mzinda wa Blantyre yati ndi yokonzeka kulimbana ndi kachilombo ka Coronavirus popereka zipangizo zokwanira, zozitetezera ku matendawa kwa omwe akugwira nchito zachipatala mu mzindamo. -Kawalazira: Tiyenera kuteteza miyoyo ya ogwira ntchito zachipatala Malingana ndi Mkulu wa zaumoyo mu mzinda-wu, Dr. Gift Kawalazira, ofesiyi yakhazikitsa njira zabwino pofuna kuteteza anthu ogwira ntchito zachipatala omwe akuthandiza anthu omwe akhuzidwa ndi nthenda ya COVID-19. -Iwo ati chipatala cha Queen Elizabeth ndi komwe anthu azachipatala azithandizidwa ngati akhudzidwa ndi nthendayi pomwe anthu ena onse azikasamalidwa ku chipatala cha Kameza mu mzinda omwewo wa Blantyre. -Choyamba tiyenera kuteteza miyoyo ya ogwira ntchito zachipatala mu mzinda wa Blantyre kuti atumikire moyenera choncho chipatala cha Queen Elizabeth Central ndi chomwe chizithandiza anthuwa, ndipo anthu ena onse okhala mu mzindawu azithandizidwa kwa Kameza komwe kuli sukulu ya anamwino ya Kamuzu College of Nursing, anatero a Kawalazira. -Pamenepa Dr. Kawalazira anati chiwerengero cha odwala matendawa chikamachuluka akafikira msukulu zosiyana siyana ndi cholinga chopeza malo okwanira osamalira odwalawa. -",HEALTH -ID_GzzUsEun,"WLA Yalowelerapo pa Nkhani za Nkhanza Bungwe la Women Lawyers Association mogwirizana ndi bungwe la Chanco Gender Justice Clinic lolemba layamba ntchito yodziwitsa anthu a mu mzinda wa Zomba, malamulo okhudza nkhani za nkhanza za mbanja. -Poyankhula pa zochitikazo mmodzi mwa akuluakulu a bungwe la Women Lawyers Association, Professor Ngeyi Kanyongolo wati cholinga cha zochitakazi ndi kuthandiza anthu amene ali ndi nkhawa pa nkhani za malamulo okhudza nkhanza za mbanja. -Professor Kanyongolo yemwenso ndi mphunzitsi wa za malamulo ku Chancellor College wati nthawi ino pomwe dziko la Malawi likukamba nkhani ya masiku 16 othetsa nkhanza za pakati pa amayi ndi abambo, magulu awiriwa abwera pamodzi pofuna kuti athandidze anthu kuti amvetse momwe nkhani za malamulo zimayendera. -Tili ndi Street Law Clinic yomwe cholinga chake ndi kuthandiza anthu amene akukumana ndi nkhanza komanso kuwadziwitsa kuti malamulo pa nkhani zimenezi amati bwanji, anatero a Kanyongolo. -Polankhulanso President wa Chancellor College Gender Justice Clinic ku nthambi ya za malamulo, Kilayibi Chinsinsi Kasinja wati akufunitsitsa kupereka uphungu wa zamalulo kwa anthu pofuna kuthetsa nkhanza zomwe amayi amakumana nazo. -Tikufuna tikumbukire nawo masiku amenewa ndipo ndi pofunika kuchitapo kanthu pothetsa nkhanza. Ife ma Lawyer timadziwa za malamulo koma anthu wamba samadziwa zimenezi, anatero a Kasinja. -",SOCIAL -ID_HDRWsPEz," Kapito adzudzula kukweza mitengo Patangotha sabata bungwe la Malawi Energy Regulatory Authority (Mera) litakweza mitengo ya magetsi ndi mafuta agalimoto, madera ena maka kumidzi zinthu akuti zayamba kale kukwera mtengo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mmaderawa, monga ku Chikhwawa, mitengo yogayitsira komanso maulendo a galimoto akuti yakwera kwambiri. - Kukwera mitengo kwa zinthuku kukutsutsana ndi zomwe bungwe la Mera, lomwe limayanganira za magetsi ndi mafuta, lidanena kuti kukwera kwa mafuta ndi magetsi sikuchititsa kuti zinthu zikwere mtengo. - Bungweli lidakweza mitengo yogulira mafuta ndi magetsi Lachinayi sabata yathayi. Bungweli lidati kuyambira Lachisanu pa 9 Novembala, petulo azigulitsidwa pa K606.30 kuchoka pa K539.00 pa lita. Dizilo adati azigulitsidwa pa K509.90 kuchoka pa K434.30 pa lita. - Lidatinso mtengo wogulira magetsi wakwera kuchoka pa K16.05 kilowatt hour kufika pa K22.78 kilowatt hour. - Apa anthu ati boma litsitse mtengo wa mafuta ndi magetsi kapena lipeze njira zoti katundu yemwe wayamba kale kukwera mtengo atsike. - Anthuwa omwe ena ndi abizinesi ati ngakhale akuchita bizinesi komabe malinga ndi kukwera mtengo kwa zinthu kukhala kovuta kuti azipeza phindu pa zomwe akuchita. - Macleod Banda wa mmudzi mwa Maide kwa T/A Maseya mboma la Chikhwawa ndipo ndi mlimi wa mpendadzuwa akuti kumeneko zigayo ndi maulendo zakwera. - Thini la malita 15 timagayitsa K120 koma pano lili pa K150. Izi ndi zigayo zoyendera magetsi. Tikafuna kulowa mtawuni kuno timakwera lole ndipo timalipira K900 koma mafuta atangokweramu akweza kufika pa K1 200 ena K1 300. - Kuno anthu amalima mpunga ndipo amapita nawo ku Limbe, thumba la makilogalamu 50 amatilipitsa K300 koma pano tikulipira K500, adatero Banda, yemwe adatinso boma lichitepo kanthu. - Abdul Sapala, yemwe amameta ku Mbayani mumzinda wa Blantyre wati iye pamwezi amapeza K11 000. - Nyumba yomwe akumeteramo akuti amalipira K5 000, nyumba yomwe amakhalanso amalipira K6 000. - Apa ndiye kuti ndalama yanga yatha komanso ndikuyenera kusamala banja. Enanso kumudzi akuyangana ine. Pobwera kuntchito ndimalipira K150. Ndalama yomwe ndimapeza siikuphula kanthu, adatero Sapala yemwe amatchajanso mafoni molipitsa. - Chipinda chometerachi akuti akukweza mtengo chifukwa cha magetsi, nyumbanso akweza, komanso minibasi akweza zomwe zikuvuta kuti tsono titani? Ndalama yomwe ndimagwiritsira ntchito ndiyomwe ndimapeza ndikatchaja mafoni yomwe siimakwananso K5000 pamwezi, adawonjezera Sapala. - Iye adati ngakhale atakweza mtengo wometera kuchoka pa K100 anthu sangabwerenso ndipo wati boma lichitepo kanthu. - Amadu Kawonga yemwe amagulitsa makala kwa Chemusa mumzindawu wati kukwera mtengo kwa magetsi ndi mafuta agalimoto kukutanthauza mavuto kwa anthu. - Kajumbo kakangono ka makala timagulitsa K40, koma ndikakweza mtengo anthu sangamagule. Phindu sindikulipeza chifukwa komwe timakapikula makalawa nakonso akweza mtengo. - Ndalama zomwe ndikupeza pamwezi siimakwana K10 000 koma ndikuyenera ndisamale banja, kumudzinso akudikira ine, pamwezi ndilipire nyumba, madzi magetsi omwe akweranso mtengo. Boma lidakatsitsako mtengo wa magetsi ndi mafuta agalimoto kuti zinthu zikhale zotchipa kwa ife, adatero mkuluyu. - Mkulu wa bungwe loona ufulu wa ogula la Consumers Association of Malawi (Cama), John Kapito wati ndi zomvetsa chisoni kuti zinthu zikumka ziyipirayipirabe. - Iye wati izi zikuchitika chifukwa boma lataya anthu ake pomwe akumva ululu kaamba ka kukwera mtengo kwa zinthu. - Kapito watinso anthu akuyenera adziwe ufulu wawo kuti atha kuchita ziwonetsero zosonyeza kukhumudwa ndi kusayenda bwino kwa zinthu. - Tikhala tikufotokozera anthu kuti atha kuchita ziwonetsero zokhumudwa ndi kukwera mtengo kwa zinthu, adatero Kapito. - Nduna yofalitsa nkhani, Moses Kunkuyu, wati nzoona kuti zinthu mmadera ena zaipa koma anthu asade nkhawa chifukwa chuma chikangoyamba kuyenda bwino mavuto onse atha. - Pa miyezi 18 yomwe tidanena pali chiyembekezo kuti zinthu ziyamba kuyenda bwino, adatero Kunkuyu, yemwenso ndi mneneri wa boma. -",OPINION/ESSAY -ID_HDqghDii," Aonjezera masiku a katemera Mkulu wa oyanganira zaumoyo mu unduna wa zaumoyo Dr Charles Mwansambo wati ngakhale ntchito yopereka katemera wa chikuku wa Rubella idayenda bwino, padali mavuto ena amene adachititsa kuti aonjezera masiku opereka katemerayo. - Kuyambira pa 12 mpaka 16 June, boma lidapereka katemerayu ndipo ngakhale padali mavuto ena, ntchitoyo idayenda bwino. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ntchito iliyonse imakhala ndi zokolakola moti padali mavuto ena amene adachititsa kuti ana ena asabaidwe. Izi zidachititsa kuti tionjezere ndalama ndi nthawi ya katemerayu, adatero Mwansambo. - Iye adaonjeza kuti katemerayo ndi wofunika kwambiri. - Mkulu wa bungwe la zaumoyo la Malawi Health Equity Network (Mhen) George Jobe adati ndiwokhutira ndi momwe ntchitoyo idayendera. - Iye adati: Ntchito idayenda bwino kwambiri moti tiyamike magulu onse omwe adatengapo mbali kuti adagwira ntchito yotamandika chifukwa ameneyu ndi katemera ofunika kwambiri. - Malingana ndi mneneri wa unduna wa zaumoyo, Adrian Chikumbe, sitalaka ya aphunzitsi imene idaliko sabata yatha idapereka mpata kwa ana omwe amangokhala kuti apite kukalandira katemerayu mwaunyinji. - Zidachitika ngati kutulo. Chikonzero chathu chidali chopereka katemera kwa ana pafupifupi 8 miliyoni ndipo pofika Lachitatu sabata ya katemerayo, ana 80 pa 100 aliwonse adali atabayitsa, adatero Chikumbe. - Potengera chiwerengero chomwe adapereka Chikumbe, zikutanthauza kuti mmasiku atatu okha a katemerayu, ana 6.4 miliyoni mwa ana 8 miliyoniwo adali atalandira kale katemerayo ndipo ana 1.8 miliyoni ndiwo amayenera kulandira katemera mmasiku awiri otsalira. - Chikuku (Rubella) ndi nthenda yomwe imagwira yopumira ndipo imatulutsa zidzolo mthupi lonse ndi zizindikiro za chimfine monga kutentha thupi, kuchucha mamina ndi kutsokomola ndipo imafala popatsirana kudzera mumpweya. - Malingana ndi tsamba la zaumoyo la pa internet, chikuku (Rubella) chimayamba ndi kachilombo ka mtundu wa virus komwe nkovuta kuthana nako kwake kotero, mwana akadwala, amayenera kupatsidwa mpata wokwanira wopuma kuti asamasewere ndi anzake. - Tsambali likusonyezanso kuti ana 90 mwa 100 omwe sadalandire katemera amakhala pachiopsezo chotenga matendawa. Izi zimachititsa unduna wa zaumoyo kukhazikitsa nyengo ya katemerayu. -",HEALTH -ID_HFrDCJzr," A Malawi adalimba nazo chaka chatha Ululu, kulavulagaga ndi kupala moto kudalipo mchaka chomwe changothachi monga momwe akadaulo mnthambi zosiyanasiyana akunenera kuti padalibe popumira koma kubanika kokhakokha. - Malinga ndi akadaulo a zamaufulu, zaumoyo ndi oyimira anthu ogula ndi kugwiritsa ntchito zinthu zosiyanasiyana, Amalawi adawawulidwa, makamaka pa mmene ogulitsa zinthu amakwezera mitengo ndi mmene ntchito zina monga zaumoyo, ufulu wa anthu, magetsi ndi madzi zidayendera mchaka changothachi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Madzi ndi moyo: Mnyamatayu sakadachitira mwina koma kupeza njira yomwera madzi ku Nkhotakota Za umoyo Chaka cha 2015 ndi chaka choyamba chomwe tidaona anthu odwala mchipatala akudya kamodzi patsiku osatengera mtundu ndi kuchuluka kwa makhwala omwe akulandira pavuto lawo. - Chaka chomwechi ndicho kudali chionetsero cha anamwino ndi azamba pa nkhani yoti boma silikuwalemba ntchito ngakhale kuti adachita ndi kumaliza maphunziro awo a ntchitoyi panyengo yomwenso ogwira ntchito zachipatala ali operewera. - Malingana ndi mkulu wa anamwino ndi azamba, Dorothy Ngoma, cholinga cha chionetserochi chidali kupempha boma kuti lilembe ntchito achipatala omwe adamaliza maphunziro komanso libweze ganizo loti anthu odwala azidya kamodzi patsiku. - Iye adatinso nkhani ina yodandaulitsa idali kusowa kwa mankhwala mzipatala, zomwe zidachititsa kuti anthu osauka asakhale ndi mwayi wolandira thandizo loyenera akadwala. - Chomwe ife tikufuna nchakuti anamwino ndi azamba onse omwe sadalembedwe ntchito alembedwe komanso chilinganizo choti anthu odwala azilandira chakudya kamodzi mzipatala chibwezedwe chifukwa munthu wodwala amafunika chakudya chokwanira kuti mankhwala agwire bwino ntchito mthupi, adatero Ngoma. - Mkulu wa bungwe loyanganira za ufulu wa anthu pa nkhani za umoyo, Charles Nyirenda, adati kafukufuku yemwe bungweli lidachita mzipatala zingapo mdziko muno adaonetsa kuti mankhwala mzipatalazi mudalibe. zaumoyo Peter Kumpalume adati mankhwala adasowa mzipatala kaamba ka anthu ena oipa mtima omwe amaba mankhwala nkumakagulitsa posaganizira miyoyo ya anthu. - Ndunayi idalonjeza akuti ithana ndi anthu onse omwe akukhudzidwa ndi zachinyengo cha mtundu uliwonse muundunawu. - Za maufulu Nkhani ina yomwe idakhoma misomali yowawa pamitu pa Amalawi ndi ya maufulu omwe akatswiri akuti sadalemekezedwe monga momwe zimayenera kukhalira. - Malingana ndi mmodzi mwa akuluakulu oyanganira za maufulu, Billy Mayaya, maufulu ambiri adaphwanyidwa, monga ufulu wa maalubino omwe akuti amaphedwa ndi kuchitidwa nkhanza za dzaoneni. - Iye adatinso ufulu wina ndi wolandira nthandizo la mankhwala akadwala komanso chakudya. - Mayaya adatinso mchakachi, boma lidaonetsa kusalabadira maganizo ndi zofuna za anthu makamaka pa mmene lidagulitsira banki ya boma ya Malawi Savings anthu ndi magulu osiyanasiyana atayesetsa kuletsa. - Mkuluyu adatinso ufulu wa atolankhani udaponderedzedwa kwambiri mchakachi ngakhale kuti boma lidalonjeza kuti lidzapititsa patsogolo ufulu wa atolankhani kuti azidzatha kufufuza ndi kuulutsa nkhani popanda kusokonezedwa. - Mwachitsanzo, wayilesi ya Zodiak idaletsedwa kulowa kunyumba ya boma kuli zochitika pomwe wailesi ndi nyuzipepala zina zidaloledwa, kumeneku nkuwaphwanyira ufulu wotola ndi kuulutsa nkhani, adatero Mayaya. - Nduna yofalitsa nkhani za boma, Jappie Mhango, adati mpofunika kumpatsa nthawi yoti alingalire zonsezi asadayankhepo kalikonse kuti poyankha atsekeretu maenje onse. - Magetsi ndi madzi Mawu oti madzi ndi moyo adasanduka nthano mchaka chimenechi polingalira mavuto omwe adalipo kuti mpaka anthu kufika pomamwa madzi a mzitsime ndi zithaphwi chifukwa mipopi imakhala youma nthawi zambiri. - Malinga ndi akuluakulu a makampani opopa ndi kugawa madzi osiyanasiyana, vutoli lidakula kaamba ka vuto la magetsi omwenso adamvetsa kuwawa Amalawi. - Madzi timachita kupopa ndi mphamvu ya magetsi ndiye ngati magetsi kulibe, simungayembekezere kuti tipopa madzi okwanira nchifukwa mumaona kuti madzi pena atuluka pena asiya, adatero mmodzi mwa akuluakulu a makampaniwa, Alfonso Chikuni, wa Lilongwe Water Board. - Mkulu wa bungwe loyanganira za anthu ogula ndi kugwiritsa ntchito zinthu zosiyanasiyana, John Kapito, adati kulanda anthu madzi ndi magetsi ndi chilango chowawa kwambiri potengera ndalama zomwe anthuwa amapereka kumakampaniwa. - Chodabwitsa nchakuti mabilu a madzi ndi magetsi mmene alili kukwera chonsecho nthawi zambiri kumakhala kulibe. Anthu amangokhalira mumdima ndi kumwa madzi osalongosoka, adatero Kapito. - Anthu ambiri makamaka a mabizinesi adandandaula kuti kuthimathima kwa magetsiwa kudasokoneza bizinesi moti ena adataya katundu wambirimbiri yemwe adaonongeka panyengo yomwe kudalibe magetsi. - Za makhalidwe Kapito adati moyo mchakachi udawawa zedi potengera momwe mitengo ya zinthu imakwerera pomwe mapezedwe a ndalama adali ovuta kwambiri. - Iye adati kusakolola bwino kwa chaka chatha, kuvuta kwa malonda a fodya ndi mabala a Cashgate ndi zina mwa zomwe zidachititsa kuti mmatumba mwa anthu muume, koma izi sizidamange buleki ya kakwenzedwe ka mitengo ya katundu. - Kunena zoona Amalawi adamva ululu mchaka chimenechi. Ndalama zimasowa koma si momwe zinthu zimakwerera mtengo. Kayendetsedwe ka chuma nako kadali kodwalitsa mutu; zimangokhala ngati palibe woyendetsa, adatero Kapito. - Iye adati chodandaulitsa kwambiri nchakuti mayankho omwe ankaperekedwa pamavuto onsewa sadali ogwira mtima, mmalo mwake zimakhala ngati kunyogodola anthu omva kale kuwawa. - Chiyembekezo mu 2016 Akuluakuluwa adati Amalawi akufunika zakupsa mchaka chomwe tayambachi cha 2016 monga kusintha momwe zinthu zimayendetsedwera chaka chatha komanso kupatula ndale ndi kayendetsedwe ka boma. - Kapito adati ali ndi chiyembekezo kuti chaka chino, boma lichita chotheka kuchita kafukufuku wokwanira ndi kuweruza milandu ya Cashgate kuti maiko omwe adanyanyala kuthandiza dziko lino abwererenso. - Mayaya naye adati boma likhwimitse ndondomeko zotetezera maufulu a anthu, makamaka maalubino, ana ndi amayi omwe nthawi zambiri amakhala kunsonga ya nkhanza zosiyanasiyana. -",ECONOMY -ID_HGeVfTGH," Ati boma lisabweze ndalama ku FDH Anthu ena otsata mmene zinthu zikuyendera mdziko muno aopseza kuti akonza zionetsero ngati boma limvere zonena za banki ya FDH kuti libwezeko K1.1 biliyoni mwa ndalama K9.5 biliyoni zomwe adagulitsira banki ya Malawi Savings Bank (MSB). - Sabata yatha zidadziwika kuti banki ya FDH yalembera boma kuti libweze ndalamazi ponena kuti padali zingapo zomwe sadaunikire bwino panthawi yogulitsanayo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Koma boma lakana kale kuti silibweza ndalamazo, zomwenso zasangalatsa othirira ndemanga kuti ndalamazi zisaperekedwe. - Mkulu wa bungwe lomenyera ufulu wa ogula la Consumers Association of Malawi (CAMA) John Kapito wati boma lichite zomwe likulankhula. - Zimatere kuti lero akutiuza kuti sabweza ndalamazo pamene kuseri apanga kale, tazionapo zotere zikuchitika. Pogulitsa bankiyi ife timati sagulitsa atatitsimikizira kuti satero koma mapeto ake tidamva kuti agulitsa. - Lero boma litha kutilimbitsa mtima kuti sabweza ndalamazo koma mawa mumva kuti abweza kale. Ife tikupempha kuti chonde boma lisatero, adatero Kapito. - Iye adati boma liganizire kuti zinthu sizili bwino mdziko muno kumbali ya chuma ndipo ndi kulakwa kuti ndalama zipite mnjira zotere. - Panopa tili pantchito yopeza ma triliyoni a bajeti ya dziko lino. Ndiye ngati tingapereke ndalamazi anthu akhala pamavuto chifukwa iyi ndi misonkho yathu, adaonjeza Kapito. - Mu July 2015, boma lidagulitsa MSB ngakhale Amalawi ambiri adachenjeza kuti lisagulitse bankiyi. Koma mathero ake, boma lidagulitsabe bankiyi pamtengo wa K9.5 biliyoni. - Winanso womenyera ufulu wachibadwidwe, Martha Kwataine, wati zomwe zikuchitikazi ndi kubera Amalawi ndipo boma lisayerekeze. - Banki idagulitsidwa pamtengo wotsika ndi kale, lero akuti tibwezenso ndalama zina, zoona? Ichitu nchibwana ndipo Amalawi tisalole zimenezi. Ngati boma libweze ndalamazi kumbali ife osadziwa, ndiye timema Amalawi kuti tichite zionetsero chifukwa uku nkutitengera pamgongo, adatero Kwataine. -",ECONOMY -ID_HHENeZuI," Tidacheza nawo bwanji? Mchaka cha 2015 tamva zikhulupiriro, miyambo komanso mbiri zosiyanasiyana za maderanso osiyana. Lero BOBBY KABANGO akutibweretsera macheza ochepa amene nkhani yake idatekesa anthu. - Afisi ogulitsa ku Dedza Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Nkhani iyi idadzidzimutsa anthu ambiri kumva kuti pali bambo wina amene akugulitsa afisi. Iye adati fisi wamkazi ndiye amadula pamtengo wa K9 000 ati chifukwa akakuswera pamene wamphongo amapanga K8 000. - Mkuluyu ndi Njale Biweyo wa mmudzi mwa Masakaniza kwa T/A Kaphuka mboma la Dedza. - Biweyo adati ntchito ya afisiwo ndi kuteteza usiku, kusakira nyama komanso kukwera ngati muli paulendo. Adati fisi ndi ndege yapansi yomwe imathamanga kwambiri. - Pamene timacheza naye, mkuluyu nkuti ali ndi afisi awiri koma adati ena adawagulitsanso chifukwa adali nawo asanu. - Iye adati adayamba mu 1965 kuweta afisi. Iye ntchito yake akuti ndi ya ulonda ndipo kudzera mtchitoyi, adapeza nawo afisiwa amene amamuthandiza pantchito yake. Komwe kukukhala mkuluyu adatilozera ampingo wina womwenso ukutetezeka ndi fisi wamkazi. - Dzina la Kachindamoto lidabwera bwanji? Chaka chimenechi tidacheza ndi Senior Chief Kachindamoto wa mboma la Dedza amene adatifotokozera momwe dzina lake lidabwerera. - Mfumuyi idati Chidyaonga ankamenya nkhondo kwambiri ndipo sankaopa. Azungu amene ankamenya nawo nkhondoyo adagonja ndi Chidyaonga. Anthu poona momwe mkuluyu akumenyera nkhondo adangomutcha dzina la Chidyaonga. - Mfuti kuti itulutse chipolpolo mukaomba nchifukwa cha wonga umene ukayaka umaphulika kuti phuu! Ndiye chifukwa ankalimbana ndi zimenezi, anthu adangoti Chidyaonga, kutanthauza kuti akumadya wonga wa mfuti. - Kachindamoto nayenso sankaopa nkhondo. Iyeyu sankaopa ngakhale zitavuta maka ngakhalenso moto umene amapanga nawo mwakutimwakuti monga mukumvera dzinalo. - Wotentha thupi sayandikira ngombe Mkazi amene thupi lake ndi la moto akuti sayenera kuyandikira ngombe kapena khola lake kuopetsa kuzibalalitsa chifukwa thupi lake ndi la moto. Izi ndimalinga ndi zikhulupiriro za Angoni ena achigawo chapakati koma kumva kwa ena kuchigawo cha kumpoto kwa dziko lino akuti mkazi sayandikira ngombe kuopetsa kuti asulutsa zizimba pakholalo. - Tidacheza ndi nyakwawa Chimpeni ya kwa T/A Phambala mboma la Ntcheu. Iye adati thupi la mayi amene adathera msinkhu ndipo wayamba kukhala kumwezi limakhala loopsa ku ngombe. - Iye adati mayi ameneyu saloledwa kuti adutse pakati pa ngombe zija zikamayenda kapena zikamawetedwa. Salolanso kuti alowe mkhola lake. Sangazikuse, sangakame kapena kutsekera pakhomo. Sangalowe mkhola ngakhale kukachotsa ndowe. - Nyakwawayi idati imakhulupirira kuti ngombezo zimabalalika ndipo zimayamba kugona mthengo. - Kusakatula malongedwe a ufumu wa Chitumbuka Apa tidacheza ndi nyakwawa Chibochaphere, ku Nkhamanga Kingdom mboma la Rumphi atangolongedwa ufumu. - Iye adati polonga ufumu wa Chitumbuka, pamakhala timiyambo tina tomwe wolongedwa ufumu ayenera kutsata. Choyamba, dzina likadziwika la amene alowe ufumu, dzinalo limayenera lipite kwa Sawira Chikulamayembe kuti akalivomereze. Monga mwamwambo, kwa Sawira supita chimanjamanja koma kukwapatira kangachepe mmanja. Kumeneko timati kuluvya pa Chitumbuka. -",SOCIAL ISSUES -ID_HIdZPTDR," Mtsutso pa masiku a chisankho Mtsutso wabuka pa za masiku a chisankho cha mtsogoleri wa dziko lino chomwe chikuyembezeka kuchitika pa May 19 chaka chino. - Pamene ena akuti masiku ndi okwanira, ena akutsutsa kaamba koti chisankho chimalira zambiri. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Jane Ansah: Mtsogoleri wa MEC Chisankhochi chikuyenera kuchitika pa May 19 2020 potsatira chigamulo cha khothi choti chisankho cha mtsogoleri wa dziko lino chichitikenso mmasiku 150 kuchokera pa February 3 2020 litapeza kuti chisankho cha pa May 21 2019 sichidaye bwino. - Katswiri wa ndale George Phiri wati masikuwa ndiwokwana kuchititsa chisankho. - Kupanda kupanga chisankho mmasikuwa ndiye kunyozera chigamulo cha khoti. - Chofunika nkusankha akuluakulu oyendetsa zisankho mmasiku 10 akudzawa pambuyo pake kuchititsa kalembera mmasiku 30 kwinako nkosavuta chifukwa zambiri anthu akuzidziwa kale, adatero Phiri. - Koma mkulu wa bungwe la Malawi Electoral Justice Network (Mesn) Steve Duwa adati masiku 78 ndiosakwanira. - Bungwe loyendetsa zisankho likuyenera kukhala ndi akuluakulu atsopano, komanso pali ndondomeko zina zomwe ziyenera kutsatidwa, watero Duwa. - Komiti ya ku Nyumba ya Malamulo yoona zosankha anthu mmaudindo ena a mboma ya Public Appointments Committee (PAC) idapempha mtsogoleri wa dziko lino, Peter Mutharika, kuti achotse ntchito akuluakulu a Malawi Electoral Commission (MEC) omwe adayendetsa zisankho za pa May 21 2019 kaamba koti adasokoneza zinthu. - MEC idapepha khoti kuti lionjezere masiku ochititsa zisankho, koma lidakana. -",POLITICS -ID_HJmOjlLe,"Atatu Afa pa Ngozi Ziwiri ku Ntcheu Anthu atatu afa ndipo ena avulala modetsa nkhawa pa ngozi ziwiri zomwe zachitika masiku osiyananso mboma la Ntcheu. -Malinga ndi wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sub-Inspector Hastings Chigalu, ngozi yoyamba yachitika usiku wa lachiwiri pa msika wa Biriwiri pafupi ndi msewu wochoka ku Dedza kupita ku Ntcheu pomwe galimoto inawomba anthu oyenda pansi omwe amawoloka nsewu-wu. -Ndipo ngozi inayi yachitika usiku wa dzulo pa mlatho wa mtsinje wa Liwazi omwe uli pafupi ndi msika wa Kasinje mu nsewu wochoka ku Balaka kupita ku salima pomwe galimoto ya mtundu wa truck inaphonya nsewu ndi kugwera mu mtsinjewu. -Zoonadi kuti pali Ngozi yomwe inachitika zulo usiku lachitiatu yomwe imakhuza galimoto ya BR8698 yomwe amayendesa a Moses Chikolosa azaka 30 anawomba anthu atatu pa Biriwiri Trading Centre ndipo anafera ku chipatala, anatero Sub Inspector Chigalu. -Iwo atinso mu nsewu omwewu munachitikaso ngozi ina ya galimoto yomwe amayendetsa ndi a Davie Malamba a zaka 69 ndipo galimotoyo inagwera mu mtsinje zomwe zinapangitsa kuti mwa anthu 6 omwe anatenga, 5 avulale ndipo mmodzi wamwalira. -Mwazina Sub Inspector Chigalu wapempha kuti oyendetsa galimoto azikhala chidwi ndi pa nsewu kuti apewe ngozi. -",TRANSPORT -ID_HQunvDyw," Maliro pa chisangalalo Mwambo wa chikondwerero choti dziko lino latha zaka 53 lili pa ufulu wodzilamurira lidasanduka chisoni pomwe ana 7 ndi bambo mmodzi adamwalira pokanganirana kulowa mbwalo la za masewero la Bingu National Stadium kumene kumayenera kuchitika mpira waulere. - Izi zidadziwika pomwe mtsogoleri wa dziko lino adatsogolera Amalawi pa mapemphero wolingalira za ufuluwo ku Bingu International Convention Centre (BICC) pomwe woyendetsa mwambowo mbusa Timothy Nyasulu adalengeza za omwalirawo. Iye adapempha anthu kuti akhale chete kwa mphindi imodzi polemekeza mizimu ya omwalirawo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Wapolisi kuthandiza mmodzi mwa ana ku BNS Ndipo nduna ya zamalonda ndi mafakitale Joseph Mwanamvekha, yemwenso adali wapampando wa komiti yoyendetsa mwambowo, adatsimikiza za imfa ya anthuwo mapemphero ali mkati. Iye adati anthu oposa 40 adavulala pangoziyo. Nthambi yofalitsa nkhani za boma lidati anthu 65 adamwalira. - Mutharika ndi mayi Gertrude Mutharika adakazonda anthu amene adavulala pa chipwilikiticho ku Kamuzu Central Hospital. - Mutharika adati :Boma ndi lokonzeka kuthandiza pangoziyi. - Dziko la Malawi limakumbukira kuti latha zaka 53 kuchokera pamene mtsogoleri wa dziko lino Dr Hastings Kamuzu Banda adakwanitsa kupeza ufulu kuchokera kwa Angerezi amene adayamba kulamulira dziko lino mzaka za mma 1890. John Chilembwe, mmodzi mwa Amalawi oyambirira kufuna kumenyera ufuluwo adamwalira mu 1915. - Zikondwerero za chaka chino zinalipo kuyambira Lachitatu pa 5 July pomwe asilikali ndi achitetezo ena adayenda mmizinda ya Blantyre, Zomba ndi Mzuzu. - Ndipo chikondwerero chimayenera kufika pa mponda chimera pa masewero a Nyasa Big Bullets ndi Silver Strikers amene amayembekezeka kuchitika kumalo a ngoziyo. - Komatu galimoto za chipatala ndi zapolisi zidali kukangalika kuthandiza ovulala pa zisawawazo. - Koma polankhula ndi Tamvani zisangalalozo zisanachitike, Amalawi ena adati ngakhale dzikoli latha zaka 53 likudzilamulira maloto ena amene adalipo pomenyera ufulu wa dziko lino. - Yemwe adakhalapo sipikala wa Nyumba ya Malamulo, Sam Mpasu adati mMalawi wa zaka 53 ali panayi: Zina zasintha pangono, zina sizinasinthe, pomwe zina zaima kapena kubwerera mmbuyo. - Iye wati kunena mosapsatira zaka 53 sizidabweretse kusintha kwenikweni paulamuliro ndi kayendetsedwe ka maufulu a anthu mdziko muno. - Mwa zina, iye adati ulamuliro wa Kamuzu Banda udayesera kubwezeretsa ulimi mchimake pamene adakhazikitsa makampani otulutsa zinthu zina kunja zimene mu ulamuliro wa atsamunda zimakapangidwa kunja, koma zina sizikuyenda. - Adapereka zitsanzo za makampani a Sucoma, yomwe inkakonza shuga, Malawi Cotton yomwe inkaomba nsalu komanso British American Tobacco yomwe inkapanga ndudu ngati zina mwa zotsimikiza izi. Dziko lino lisanaladire ufulu, Mpasu adati zonsezi zinkabwera kuchokera kunja, ngakhale alimi ochuluka amene ankazilima mdziko muno ankatumiza kunja chifukwa adali Atsamunda. - Kamuzu adayesetsanso kulimbikitsa msika wa mbewu kudzera ku Admarc ndipo adaonetsetsa kuti manyamulidwe a mbewu ngosavuta chifukwa kudali sitima za panjanji zomwe zimanyamula katundu pa mtengo otsika kupita ku misika, watero Mpasu. - Ndipo mkulu wa bungwe loyanganira za momwe maphunziro akuyendera mdziko lino George Jobe wati pakutha pa zaka 53, Malawi amayenera kukhala ndi ntchito za umoyo za pamwamba motsatira chiyenerezo cha bungwe lalikulu loyanganira zaumoyo la World Health Organisation (WHO) koma mmalo mwake zinthu zambiri sizikuyenda. - Mpaka pano sitidayambe kukwaniritsa mlingo wa WHO oti K15 pa K100 iliyonse mbajeti izikhala ya za umoyo. Chiwerengero cha ogwira ntchito za chipatala chikadali chotsika kwambiri poyerekeza ndi anthu omwe dokotala mmodzi amawona pa tsiku, watero Jobe. - Ndipo kupatula zaumoyo, mkulu wa mgwirizano wa mabungwe a zamaphunziro, Benedicto Kondowe wati sizoona kuti zaka 53 zingathe ana asukulu makamaka a kuma Yunivesite nkumakhala pakhomo miyezi yambiri chifukwa cha mavuto msukulu zawo. - Iye wati pa zaka zonsezi, atsogoleri amayenera kukhala atapanga njira zothandizira kuti kalendala ya sukulu kuyambira ku pulayimale mpaka ku Yunivesite isamasokonekere chifukwa kutereku nkulowetsa maphunziro pansi. - Posachedwapa, aphunzitsi adali pa sitalaka pa nkhani ya maphunziro ndipo tikunena pano ophunzira mma Yunivesite sadatsegulire chitsekereni miyezi ingapo yapitayo nkhani yake kayendetsedwe, adatero Kondowe. -",CULTURE -ID_HSPlXZfK," Kusintha lamulo la ufiti kwachedwa udyo Kuchedwa kwa ntchito yosintha lamulo lokhudza zaufiti kukuchititsa kuti okalamba amene akuwaganizira kuti ndi mfiti apitirire kuzunzidwa komanso kuphedwa, atero a mabungwe ena. - Polankhula ndi Msangulutso padera-padera, mkulu wa bungwe limene limati kulibe ufiti la Association for Secular Humanism (ASH) George Thindwa komanso mkulu wa bungwe losamalira achikulire la Friends of the Elderly Mike Magelegele ati kuchedwa kwa ntchitoyi kukuchititsa kuti nkhanza kwa okaikiridwa ufiti zipitirire. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Akuchulukira ena akuzuzidwa mpaka kuphedwa chifukwa chowakaikira ufiti Nthambi yapadera younikira zosintha malamulo okhudza zaufiti ya Special Commission on Review of the Witchcraft Act yakhala ikumva maganizo a anthu pa zosintha malamulowo ndipo ikuyembekezeka kumaliza zonse mu July chaka chino. Ntchito yofufuzayi idayamba zaka 10 zapitazo. - Thindwa adati: Ntchitoyi ikuchedwa chifukwa cha ndondomeko yomwe bungwe lofufuzalo likutenga komanso akusowa thandizo. Mmalo molunjika pa zaufiti kuti athetse vuto, iwo afika mpaka kukambirana za chipembedzo cha satana. - Iye adati izi zili apo, nkhalamba zina zikuvutitsidwa komanso kuphedwa pachabe chifukwa palibe umboni wa ufiti. - Malinga ndi Thindwa, lamulo latsopano la ufiti likuyenera kulunjika poti aliyense wonena mnzake kuti mfiti aziyankha mlandu wothera kundende osapatsidwanso mpata wopereka chindapusa. - Ena amangowanamizira agogo kuti ndi mfiti kuti awalande minda, adatero Thindwa. - Magelegele adati bungwe lake lakhudzidwa chifukwa cha kuchedwa kwa ntchitoyi chifukwa ambiri ataya miyoyo yawo. - Tikupempha boma kuti tigwirane manja poyesetsa kuti zinthu zisinthe, adatero Magelegele. - Iye adatinso chiyambireni chaka chino paphedwa agogo 8, zomwe zikungoonetsa kuti ntchito ndiyaikulu. - Dziko lino likugwiritsa ntchito lamulo la chitsamunda lomwe lidakhazikitsidwa mu 1911 loti kulibe ufiti. Koma pomwe ntchitoyi ikuyenda pangonopangono ngati nkhono, agogo akupitirira kuvutika. - Komatu akadaulo pa malamulo, kaganizidwe komanso mafumu akukhulupilira kuti mchitidwewu ukhonza kuchepa ngati lamuloli lingakhazikitsidwe mwa changu. - Mmodzi mwa katswiri pa kaganizidwe pachipatala cha amisala cha St John of God ku Mzuzu, Ndumanene Sulungwe adati agogo ambiri amaphedwa chifukwa chodwala nthenda yoiwala, zimene zimachititsa kuti akamafunsidwa mafunso pamene akukaikiridwa ufiti amayankha zosemphana. - Iye adati ena mwa agogowa amaiwala ngakhale dzina la mudzi wawo kumene ndipo anthu akawapeza ali obalalika chomwecho, amati ndi mfiti ndi kuwachita chipongwe. - Choncho iye adapempha omwe akukonza lamulolo kuti ayesetse kuteteza agogowa. - Polankhulapo wachiwiri kwa mkulu woyendetsa ntchitoyi, Clotilda Sawasawa adavomereza kuti agogo, alubino ndi ana ndi amene ali pampani pa nkhani zokhudzana ndi kukayikiridwa ufiti. - Ndipo Sawasawa adavomerezanso kuti ntchitoyi yakhala isakuyenda mwachangu chifukwa chosowa ndalama. - Ndalama zoyendetsera ntchitoyi zakahala zikutivuta, choncho sizimayenda kwenikweni koma pano tiyesetsa kuthamangitsa zinthu kuti pofika mwezi wa July chaka chino tikhale titamaliza kutolera maganizo, adalongosola motero. - Ngati mmodzi mwa anthu okhudzidwa ndi nkhanizi, Chistopher Ndovi yemwe ndi wa chi alubino adauza Msangulutso kuti wakhala akuvutitsa kuchokera ali wachichepere. - Padali nthawi ina, mnzanga ankafuna nyama yochokera kumbuyo kwa khosi langali ndi tsitsi langa la pankhongo kuti akapangire mankhwala. - Zidafika povuta mpaka kumanditsatira kunyumba. Koma agogo anga ndiwo adanditeteza, adalongosola Ndovi. - Nayo Mfumu Mwenemsuku yochokera mboma la Chitipa idati ndi zoona kuti agogo ndi ana ndiwo akukhudzika kwambiri ndi zaufiti. - Iye adati ana ambiri akumaulula kuti agogo ndiwo akuwaphunzitsa ufiti ndipo pena agogowa amalephera kudzifotokoza pomwe nthawi zina amavomera ndithu. -",WITCHCRAFT -ID_HSysCzcO," Yamikani Headmaster Fodya wa Bullets Dzina la Yamikani Fodya lawanda. Uyutu ndi mnyamata wokankha chikopa kutimu ya Flames komanso ku Big Bullets. Iyeyu wapatsidwa maina osiyanasiyana kaamba ka luso lake lomwe ochemerera mpira akuliyamikira monga mwa dzina lake. BOBBY KABANGO akumva za mbiri yake. - Fodya: Mulungu akakonza palibe angatsutse Tikambire za mbiri yako Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ndimachokera ku Balaka. Ndine wa nambala 7 kubadwa mbanja la ana 8. Ndinenso wokwatira ndipo ndili ndi mwana mmodzi dzina lake Favour. - Ku Bullets udabwerako liti? Ndidafika mumzinda wa Blantyre mu 2009. Nthawiyo nkuti kutangoyambika chikho cha Presidential Cup ndiye anthu adaona luso langa mpaka kundiitanira kutimuyi. - Udalandiridwa bwanji? Kundirandira kudali bwino koma kupeza mwayi wosewera padavuta. Ndidapeza osewera ambiri, ngakhale ku training sindimapeza mwayi. Ngakhale kutulutsa timu yonseyo, mwayi wolowabe sumapezeka. - Nanga umasewera malo ati? Nthawiyo ndimasewera pakati, malo amene ndimasewera ku Young Soccer ya ku Dedza. - Zidatani kuti uyambe kusewera kumbuyo? Idangokhala pulani ya Mulungu chifukwa kochi wa timuyi panthawiyo, Meke Mwase, adandifunsa za malo amene ndimasewera ndiye ndidangoti kumbuyo. Basitu kuyamba kusewera kudali komweko. - Zidayamba kukuyendera mchaka chanji? Mu 2010. Chaka chimenechi ndidasankhidwanso wosewera amene wachita bwino kumbuyo. Koma kuchoka nthawiyo mpaka 2013 ndiye zidavuta chifukwa ndidavulala msana. - Wafala paliponse ndi luso lako, kodi ndi mankhwala? Mbale wanga, Mulungu akakonza palibe amene angatsutse. Pamene sizimayenda ndimalimbikirabe kuti tsiku lina zidzayende. Palibe mankhwala koma mphamvu yake basi. Si nzeru zanga koma chifundo chake cha Mulungu. - Malo amene ukusewera ku Flames umalimbirana ndi Francis Mlimbika, kodi simuchitirana nsanje? Francis ndi mbale wanga, ndimamupatsa ulemu ndipo ndimakondwera naye. Dziwani kuti nayenso Mulungu adamupatsa luso. Ngati lusolo lili la Mulungu, ine ndani kuti ndimuchitire nsanje? Kodi ukungotchula za Mulungu bwanji? Uli mpingo wanji? Mbale wanga, palibe munthu amene sadziwa kuti kumwamba kuli Mulungu. Ngakhale wakuba amadziwa. Tili mmasiku omaliza, palibe chomwe tingachite ngati iye palibe. Malembo amati ngati Iye samanga nyumba omangayo amanga pachabe. Nchifukwanso ndimatsogoza Mulungu pazonse. Ndikupemphera mpingo wa Seventh Day Adventist. - Ukutchulidwa maina osiyanasiyana, kodi mainawa adabwera bwanji? Tili ku Cosafa, onenerera mpira amanditchula kuti Soul Brother ati chifukwa cha tsitsi langali limafanana ndi oimba a gulu la Soul Brothers kumeneko. Kunoko anthu andipatsa dzina loti Headmaster chifukwa ndimapisira malaya 90 minitsi. - Kodi sumeta chifukwa chiyani? Nanga kupisiraku? Ndimasangalala ndi osewera mpira akale amene samameta wamba, mametedwe alerowa kudalibe. Komanso amapisira ngakhale ma jersey ndi makabudula awo adali aangono. Zimenezi zimandisangalatsa. Komanso ndimamukumbukira Chisomo Kamulanje amene adandiuza zambiri za malo amene ndimasewera aja. Pamene amachoka ku Bullets ndidanena kuti ndikufuna ndidzapange chinthu chomwe ndidzamukumbukire nacho. -",SPORTS -ID_HTECGcGM," Muli mafunso mmanifesito a DPP Chipani cha DPP chatulutsa manifesito ake Lamulungu pa 7 April amene akufotokoza zomwe chipanichi chakwaniritsa mzaka zisanu zathazi komanso zomwe chipange ngati chisankhidwenso pa May 21. Zambiri zomwe DPP yasanja ndi zomwenso chidalonjeza pokonzekera chisankho cha 2014. Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Chipanicho chasiya mfundo zina zomwe sichidakwaniritse mu 2014 monga kuchepetsa mphamvu za mtsogoleri wa dziko, kukozanso doko la Nsanje mwazina. Manifesito a DPP akubwera pamene chipani cha MCP ndi UTM atulutsa kale mfundo zomwe achite ngati atasankhidwa. DPP yati akangochipatsanso zaka zina zisanu, chithetseratu katangale mdziko muno ntchito yomwe ati adayamba kale kuigwira mu 2014. Pothandizira mfundoyo, DPP yati idzamanga komanso kuchotsa pa ntchito aliyense amene adzapezeke akuchita ziphuphu. Yatinso idzakhazikitsa khoti lapadera lothana ndi milandu ya katangale mfundo yomwe ilinso mmanifesito a MCP. Chipanicho chati chikapatsidwa zaka zina zisanu chidzatsitsa mtengo wa feteleza dziko lonse komanso ndondomeko ya zipangizo zotsika mtengo yomwe ilipo pano idzakhalapobe. Chatinso anthu amene alibe malo wolimapo, boma lidzawapatsa ndalama zomwe aliyense adzasankha chomwe adzachite nazo. - Chipanicho chalonjezanso kuti ntchito yomalinga nyumba zamakono kwa osauka ndi achikulire idzapitirira. Chipanicho chatinso chidzaonetsetsa kuti Amalawi ndiwo akupanga bizinesi mmidzi osati anthu obwera. Anthu akunja akuti azizapanga mabizinesi mmatauni mokha ndi mmizinda ndi mpamba wa pafupifupi US$250 000 (K185 miliyoni) womwe adzabwere nawo kuchokera kunja. Ndipo bizinesi yosaposera K50 miliyoni idzapatsidwa kwa Amalawi okha kuti apange. Chipanichi chatinso chidzaonetsetsa kuti dotolo mmodzi akuthandiza anthu 5 000 osati 33 000 monga zilili pano ndipo akuti izi zichitika mzaka zisanu zikudzazi. Msukulu zonse za ukachenjede akuti ophunzira azizagwiritsira ntchito intaneti yaulere. Mwa zina, manifesto a DPP ati mzaka zisanu zikubwerazo, chipanicho chidzapereka ndalama zokwana $3.5 biliyoni (K2.5 thililiyoni) zotukulira ntchito za mtengatenga, mphamvu za magetsi, ulimi wa mthilira, maphunziro, umoyo, zokopa alendo komanso zotumizirana mauthenga mwa njira za makono zomwe zidzapititse patsogolo chuma cha dziko lino. - Chipani cha DPP chati chidzaika pafupifupi K2.7 thililiyoni yomangira zinthu zosiyanasiyana mdziko muno kuchokera chaka cha 2019 mpaka 2024. DPP ikuti idzamanga msewu wamakono kuchokera ku Mzuzu kudutsa Lilongwe mpaka kufika ku Blantyre. Chipanicho chatinso chidzagula madesiki kwa ophunzira onse msukulu zonse mdziko muno. Koma akadaulo pa ndale ati manifesito a chipani cha DPP avuta kuwakhulupirira chifukwa zambiri zomwe akukamba ndi zomwe adalonjezanso mu 2014 ndipo chalephera kukwaniritsa. George Phiri wa ku sukulu ya Livingstonia komanso mneneri wa Malawi Political Science Association, Andrew Mpesi ati anthu sangawerenge manifesito a DPP ndi diso limodzi lokha koma kuunikiranso zomwe akwaniritsa mzaka zisanu zapitazo. Chitsanzo, mu 2014 adalonjeza kuti adzathana ndi ziphuphu, zaka zisanu zatha koma pafupifupi tsiku lililonse nyuzipepala zikuvumbulutsa katangale amene akuchitika mbomamu. Panonso akukamba zothetseratu ziphuphu ndiye mbali iyi zivuta kukhulupirira kwake, adatero Mpesi. Vuto la manifesito a chipani cholamula mkuti anthu amayangana kaye zomwe achita ndi zomwe akulonjeza, adaonjeza. Kuona kwa Phiri adati manifesito amene DPP yaphika pano sakusiyana ndi omwe idatulutsa mchaka cha 2014. Iye adati zambiri zomwe alukamo ndi zomwe alephera kukwaniritsa kuyambira mu 2014. Panopa zivuta kuwakhulupirira, kodi chinthu achilephera kukwaniritsa mzaka zisanu panopa ndiye akwanitse kuchikwaniritsa? adadabwa Phiri. - Iye adati DPP idataya mwayi kukachita nawo mtsutso chifukwa ndi womwe ukadawapatsa danga kufotokozera bwino pamene padavuta kuti akwaniritse masomphenya awo ndi momwe akwaniritsire ulendo uno. Phiri akuganizanso kuti palibe chisinthe ngati DPP ingapambane pachisankho cha pa May 21 chifukwa manifesito awo sakunena momwe adzakwaniritsire zomwe adazilephera. Ndikuona ngati manifesito a UTM ndiwo akufotokoza bwino motsatirana ndi MCP chifukwa nkhani zomwe asanja ndi zomwe anthu akukumana nazo komanso akufotokoza bwino momwe adzakwaniritsire. Mu 2014, DPP idalonjeza kuti pofika 2019 sipadzapezeka mwana akuyenda mtunda woposera makilomita kupita kusukulu zomwe sizidatheke. Chidatinso chidzapereka chitetezo kwa munthu aliyense, koma kuchokera 2014, anthu 25 achialubino aphedwa, 11 akusowa ndipo nkhani zokhudza anthuwa zafika pa 153. - Chipanichi chidatinso mzaka zisanu chidzamanga nyumba 10 000 za apolisi koma izi sizidatheke. -",POLITICS -ID_HWMoypBk,"Makwaya a Amayi Akuyenera Kulimbikitsidwa Makwaya a Amayi mu arkidayosizi ya Blantyre awapempha kuti apitirize kudzipereka pofalitsa mthenga wabwino monga momwe makwaya a achinyamata amachitira. -Mkulu wowona luso la nyimbo mu kwaya ya amayi ya St. Marys ku Limbe Cathedral mu arkidayosiziyo a Steve Amidu alankhula izi pakutha pa maphunziro a tsiku limodzi omwe kwayayi inakonzera mamembala ake. -Iwo ati anakonza maphunzirowa ndi cholinga chofuna kulimbikitsa kwayayi kuti idzichita bwino potsogolera miyambo yosiyanasiyana ya chipembezo komanso kuti izichita bwino mu mipikisano yosiyanasiyana ya makwaya mdziko muno. -Makwaya a amayi akuyenera kulimbikitsidwa kuti mayimbidwe awo apite patsogolo kuti azichita bwino potsogolera mapemphero mtchalitchi komanso pa nthawiya festival, anatero a Amidu. -Mmawu ake wapampando wa kwayayi, mayi Ellena Abobolera anati kudzera pa maphunzirowa adzindikira kuti akuyenera kukhala olimbikira komanso achidwi ndi cholinga choti azichita bwino nthawi zonse. -",SOCIAL -ID_HXkbqCqZ,"Anthu Akulowelera Malo a Khonsolo ya Ntcheu Khonsolo ya boma la Ntcheu yadandaula ndi anthu ena omwe akuti akulowelera malo a khonsoloyi mmisika ya bomalo. -Wapampando wa nthambi yowona zachuma ku khonsoloyi Ezara Mike wauza Radio Maria Malawi kuti zimenezi zikusokoneza ntchito yotolera ndalama za misonkho zomwenso zikuchititsa kuti ogwira ntchito ena ku khonsoloyo akhale nthawi yaitali osalandira malipiro awo. -Ina mwa misika ya mboma la Ntcheu Mike wati khonsoloyo imayenera kutolera ndalama zosachepera 180-million-kwacha pa chaka koma padakalipano akukwanitsa kutolera 97 million kwacha yokha. -Mmbuyomu anthu akhala akuvutika kuti alandire ndalama zawo penanso kumatha mwina miyezi 12 asanalandire koma tsopano padakalipano tayamba kuzikonza zinthuzo ndipo miyezi yapitayi anthu alandira bwinobwino ndlaama zawo, anatero a Mike. -Poplankhulapo wapampando wa msika wa Pengapenga mbomalo a Lenard Zamimba ati mafumu komanso anthu ena ndi omwe akuyambitsa vutoli kaamba koti akumafuna kusonyeza umwini wa malo omwe ndi a boma. -",SOCIAL -ID_HcNLfdPF,"Man Sentenced 18 Years IHL for Sleeping With Niece Mangochi Senior Resident Magistrate Court on Friday has convicted and sentenced a 41-year-old man to 18 years imprisonment with hard labour for an offence of sleeping with his niece. - State prosecutor Elias Chitsulo told the court that Edwin was staying with his elder brother in one compound but in different houses at village Muonda in Capemaclear Traditional Authority Namkumba in Mangochi district. -In October 2019, the convicts elder brother left his 15 year old daughter in his house with her step mother for fishing. This angered the wife who instead snatched the girls beddings as punishment for her fathers sins. In the night the girl sought refuge in her uncles house which was just a few metres away from her house. On first night the girl shared the same bed with her uncle who is single untill morning without being defiled. -From the second to eighth night the convict defiled the girl several times each night. Upon arrival on ninth day her father stopped the girl from spending nights with her uncle. Thereafter the step mother noticed some changes in the body of the girl that prompted her to invite elder women for questioning. -The girl was taken to monkey-bay community hospital for check up where it was revealed that the girl is pregnant. Appearing before court Edwin pleaded not guilty to charges levelled against him that prompted the state to parade five witnesses who testified beyond any reasonable doubt that made court to find him guilty. In mitigation Edwin asked court for leniency citing the girl tempted him by spending nights on his bed. -In submission the state prayed for stiff penalty citing that as an uncle, convict had an obligation of protecting the girl but he choose otherwise and he indicated that what the convict did is contrary to section 138(1) of the penal code. -Passing the sentence senior resident magistrate Joshua Nkhono concurred with the state hence he was slapped the convict with 18 years imprisonment with hard labour as a deterrent to other would be offenders. -Edwin (41) comes from village Muonda in traditional authority Nankumba in Mangochi. -",LAW/ORDER -ID_HgUNFpor," Miyezi inayi idutsa mafumu osalandira mswahala Nyakwawa komanso magulupu akudandaula kuti matumba awo abooka kaamba koti patha miyezi inayi asakulandira mswahala. - T/A Nthache wa ku Mwanza wati kusalandira mswahalaku kwakhudza ntchito zachitukuko kumeneko chifukwa mafumuwa sakutumiza anthu kuti akagwire ntchito zachitukuko monga kulambula misewu ndi zina. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mafumuwa adzandidandaulira. Ndikawaitana kuti tikagwire ntchitozi zikuvuta, sakutumiza anthu awo zomwe zikuchedwetsa ntchito zambiri zaachitukuko, adatero Nthache. - Koma nduna ya za maboma aangono, Grace Maseko, wati izi sakudzidziwa chifukwa mafumu onse adalandira ndalama zonse zomwe zidatsala mu December chaka chatha. - Ngati pali ndalama zomwe sizidaperekedwe ndi za mwezi wa March basi, adatero Maseko. - Iye adatinso boma lidasintha momwe mafumuwa angalandirire ndalama zawo. Poyamba timawaikira kubanki koma pano amalandira pamanja pa 27 mwezi ulionse, adatero Maseko. - Koma malinga ndi mafumuwa, zomwe akunena Maseko ndi njerengo. - Nyakwawa Mussa ya kwa STA Amidu kwa T/A Kalembo mboma la Balaka akuti kumeneko akhala akufunsa kwa omwe amabweretsa malipiro awo koma palibe amalongosola chomwe chikuchitika. - Sizili bwino, ngakhale malipiro athu ndi ochepa, tikuyenera kulandira, adatero Mussa. - Gulupu Kapochi wa kwa T/A Zilakoma mboma la Nkhata Bay wati kumenekonso malipirowa sadalandire kwa miyezi inayi. - Ntchito zachitukuko tayimika kaye kuti tifufuze za malipiro athu. Tidakagwada kwa gogocharo koma nawonso akuti sakudziwa zomwe zikuchititsa kuti tisamalandire malipiro athu. Tikupempha boma litithandize, adatero Kapochi. - Mafumu enanso a ku Balaka ndi Ntcheu omwe adati tisawatchule maina, adatsimikiza za nkhaniyi ndipo ati palibe chifukwa chomalimbikira ntchito zakumudzi chikhalirecho sakulandira malipiro awo. - Muulamuliro wa DPP, malemu Bingu wa Mutharika adati mafumuwa azikalandirira ndalama kubanki kuti afanane ndi ogwira ntchito mboma. - Izi zidasinthadi. Mafumu adayamba kulandirira malipirowo kubanki kusiya njira yomakalandirira kwa DC. Njirayi mafumuwa, maka magulupu ndi nyakwawa, adaidandaula ponena kuti akuyenda mtunda wautali koma kukatenga malipiro ochepa. Iwo adati malipirowo akungothera kukwerera basi kapena matola. - Chaka chatha mtsogoleri wa dziko lino, Joyce Banda, adalamula kuti mafumuwa ayambenso kulandira pamanja. Chisinthireni, mafumuwa akhala akudandaula kuti malipiro akumachedwa. - Padakalipano, magulupu akulandira K5 000 pomwe nyakwawa ndi K2 500 pamwezi. - Mafumu ena akhala akudandaula kuti malipirowa akuchepa ndipo boma liwaonjezere chifukwa zinthu zakwera kutsatira kugwa kwa ndalama ya kwacha. - Ogwira ntchito mboma ndi ena adakwezeredwa malipiro awo koma mafumuwa sadaone kusintha. -",LOCALCHIEFS -ID_HhgCMNTJ," Za maukwati, mabanja Money is gooooood Musayense njerego, awa ndi mawu ochokera munyimbo ya Miracle Money ya mnyamata wodziwa kuimba nyimbo zauzimu, Onesmus. Poyamba, ndinkamva ngati akuti God is good! Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Iyitu ndi nyimbo yauzimu imene imakamba za ndalama zozizwitsa zimene zingapezeke mkachikwama kanu kapena kubanki modabwitsa. Akhoza kukhala mamiliyoni. Si za kashigetitu! Major do it! Major do it! Pamenepanso ndimayesa akuti God do it! God do it! Zoona, ambiri timalambira dzuwa mmalo molambira wolenga dzuwalo. - Musayambe kundinena kuti ine zindikhudza bwanji. Inetu ndimakhulupirira kwambiri Mateyu 7 vesi ya 1: Osaweruza ena chifukwa ndi mlingo umene uweruzira ena, nawenso udzaweruzidwa. Ndine ndani ine, kapunthabuye, kafucheche, kwakwananda ndipo ndikadakhala nsalu bwenzi ndili kilimpulini. - Sindinakumalizireni nkhani ija sabata yatha. Tidaika zovuta kumanda ena pafupi ndi pa Wenela. Ubwino wake, wotisiyayo adali atagula kale puloti yake kumasanoko. - Titaika zovutazo, mkulu wina adanditengera pambali: Tade kodi panthumbira paja anaikapo maluwa chifukwa chiyani? Kodi malemuwo adali kalipentala? Nanganso anaikapo mtanda wa thabwa, kodi malemuwo adali kalipentala? Sindikaika kutsogoloku adzawaka mandawo ndi simenti ndi quary ngati malemuyo anali kontilakita. - Sindidamuyankhe. - Titafika malo aja timakonda pa Wenela, kudatulukira mkulu wina atanyamula zibonga ndi mikondo. - Tiwaphe basi! Amenewa aphedwe basi! Ndithu pa filling station munthu angathire mafuta kotulukira utsi? adafunsa mkulu wa zikwanjeyo. - Dzina lake ndi Nike Masonda, mnzake wa Adona Hilida ku Polisi Palibe. Tsono akadati alowe kumpanda ku Sanjika bwenzi ataika malamulo wotani mkuluyo? Zidandipita. - Koma Abiti Patuma akuoneka kuti adazitolera. Pezani zina zokamba. Ndimayesa muzinena za chimbudzi choyendayenda cha Moya Pete. Zomwe mukunenazo tidazimva kale. Ati Mugabe adawauza akwatirane ndipo mubadwe mwana, apo ayi awakhiya pakhosi, adatero. - Ndipo izo zili apo, tidamvaponso za wina amene ankanena kuti satana akadakhala wa maganizo otere bwenzi atapusitsa Adam osati Hava kuti adye chipatso cha pakati pamunda. Koma zochitika kuchipinda kwa wina inu zimakukhudzani chiyani? adafunsa Abiti Patuma. - Mkulu uja adati: Musathe mpweya, malamulo amaletsa kuchita zosayenerazi. Ngakhale malembo oyera amaneneratu. - Malamulowo amaneneratu kuti si bwino kugonana motsutsana ndi chilengedwe. Titati tilowe mzipinda mwa inu mukudzitcha olungama sitikapeza mukuphwanya lamulo? adaphaphalitsa funso Abiti Patuma. - Abale anzanga, mwinatu mukufuna kumva maganizo anga pankhaniyi. Ndine mmodzi mwa anthu amene amakhulupirira kuti ngakhale nyerere zimadziwana kuti iyi ndi yaimuna, iyo yaikazi, chimodzimodzi agalu, abakha, nguluwe ndi akamba. Chinanso nchakuti tikadati tonse tiziganiza chomwechi, bwenzi dziko ndi anthu ake alipo? Koma mbali inayi, zochitika kuchipinda kwa ena ine sizindikhudza; ndilibe nazo ntchito. Pamene ena akuchita kusaweruzika ine sindikhala nazo ntchito. - Zonse zili apo, ndimakhulupirira kuti chilengedwe chiyenera kutsatidwa basi. Ndimaopa kuti zipata zitatsegulidwa, mwana wanga Zeno akhoza kuona ngati kukhalira limodzi atambala okhaokha palibe chachilendo. -",SOCIAL ISSUES -ID_HklCAJAi," Obera malova akuchuluka Akapsala obera achimata amapepala awo powalonjeza ntchito zomwe chikhalirecho palibepo akuchulukirabe mmizinda ngakhale kuti apolisi ndi unduna wa zantchito akulimbana ndi mchitidwewu. - Kumapeto a mwezi wathawu, pa 29 August, apolisi mboma la Mchinji adagwira Yohane Chimkumbi, wa zaka 32, wa mmudzi mwa Ndeleya kwa T/A Mamvere pomuganizira kuti adadya ndalama zokwana K87 000 atanamiza achinyamata 6 kuti awalemba ntchito mbungwe lake, koma adati aliyense ayambe wapereka K10 000. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Wachiwiri kwa mneneri wa apolisi mbomali, Rome Chauluka, adati mkuluyu akuti adauza achinyamatawo kuti pali bungwe lotchedwa Young Advocacy lomwe likufuna anthu oti liwatumize mmadera osiyanasiyana kukagwira ntchito. - Munthuyu adangobwera nkuyamba kuuza achinyamata kuti pali mwayi wa ntchito ndiye mwina ndi ulovawu aliyense akusakasaka mwayi wa ntchito kotero kuti atawauza kuti apereke K10 000 aliyense adangoona ngati mwayi wapezeka, adatero Chauluka. - Akuti amati akamufunsa amanena masitetimenti osiyanasiyana monga oti akungodikira mabwana ake kuti amumasule kulemba achinyamatawo koma ataona kuti payamba kutentha, iye adathawa kuderalo, adatero Chauluka. - Sabata zingapo zapitazo, Tamvani idasokolotsa nkhani ya akamberembere ena omwe amanka mmizinda kukhoma zikalata zoti akufuna achinyamata omwe akusowa ntchito koma atafufuza adapeza kuti nkhani yake idali yomweyi yofuna kuwabera. - Wapampando wa bungwe loyendetsa mabungwe a achinyamata la National Youth Council of Malawi (NYCOM), Aubrey Chibwana adati vutoli lingathe achinyamata atakhala ndi mtima wongogwira ntchito modzipereka ngakhale asadamalize maphunziro awo ndi cholinga choti asadzavutike kupeza ntchito mtsogolo. -",ECONOMY -ID_HkmFHndD,"Papa Apempha Akhristu Aziwerenga Baibulo ndi Cholinga Wolemba: Thokozani Chapola Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Fransisco lolemba walimbikitsa akhristu kuti pomwe akuwerenga mau a Mulungu adzikhala ndi cholinga. -Papa walankhula izi popitiriza kutsindika pa mfundo zomwe walemba mu chikalata chake cholimbikitsa anthu kuwerenga baibulu pafupipafupi. -Iye wati nthawi zambiri anthu amawerenga baibulo pamene asowa chochita zomwe wati sizoyenera kutero ndipo anati akhristu akuyenera kudzikonzekeretsa bwino pomwe akufuna kuwerenga mau ochokera mu buku loyera. -Pamenepa papa anapitiriza kupereka chitsanzo cha ophunzira ake a Yesu, omwe nthawi zambiri akafuna kuwerenga buku loyera amayamba aziyeretsa iwo eni. -Mwa zina Papa analimbikitsa akhristu omwe anasonkhana pa bwalo la St. Peters Square kukhala zida zamphamvu zolalika uthenga wa Ambuye ponseponse. -",RELIGION -ID_HlPlAXfC,"HRDC Yapempha Boma Kuti Liyimitse Chiganizo cha Lockdown Bungwe lomenyera ufulu wa anthu mdziko muno la Human Rights Defenders Coalition (HRDC) lati boma liyimitse kaye ganizo lake loletsa anthu kuyendayenda ndi kuchita ntchito zawo kapena kuti Lockdown pachingerezi kuti lipereke kaye tsatanetsatane wa mmene lithandizire anthu mu nthawiyi. -Wachenjeza boma-Trapence Boma, lidalengeza kuti kuyambira pakati pa usiku wa loweruka pa 18 mwezi uno mpaka pakati pa usiku wa pa 9 May chaka chino anthu asayendeyende,omwe ndi masiku 21,pofuna kuchepetsa kufala kwa nthenda ya COVID-19. -Polankhula pa msonkhano wa atolankhani lero mmawa, wapampando wa bungweli Gift Trapence,wati bungweli lawuza kale maloya ake kuti apite ku bwalo la milandu kuti lilowelerepo pa nkhaniyi ponena kuti boma ladya mfulumira polengeza za ganizoli lisadaike mfundo zothandizira anthu osauka pa nthawi yosayendayendayi. -",POLITICS -ID_HmBelPhy," Wogona ndi mwana wake pofuna mfumba agwidwa Ndani adanena kuti chizimba cha mfumba ndi kugona ndi mwana wako? Izi zachitika ku Dedza komwe apolisi anjata bambo wa zaka 49 pomuganizira kuti adagona ndi mwana wake, wa zaka 17, kuti achulutse zokolola. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Tikunena pano akuti mkuluyu wapha kale ngolo ziwiri za chimanga pomwe zaka zapitazi ankakolola osakwana ndi ngolo imodzi yomwe. Iye wati wangokolola theka chabe la mundawo. - Njondayi, Levison Dickson, ya mmudzi mwa Chimalira kwa T/A Kachere mbomalo, akuti ili ndi ana asanu ndi mmodzi (6), amuna awiri akazi anayi. Idagona nayeyu akuti pano ali ndi mthunzi wa miyezi isanu. - Mneneri wapolisi ya Dedza, Edward Kabango, wati Dickson adauza apolisi kuti adapita ku Mozambique kukasaka mfumba yoti ulimi wake wa mtedza, chimanga, soya ndi nyemba uzimupatsa zokolola zamnanu. - Adati kupatula kutsira fetereza ndi kusamalira zokolola zake pamayenera mfumba igwire ntchito. Adauza apolisi kuti anthu ena akuchita zimenezi ndipo zikuwayendera, adatero Kabango. - Mneneriyu adati mkuluyu atafika mdzikolo adakumana ndi nganga yomwe idamutemera mterawo koma chizimba chake kudali kukapumira pamwana wake mpaka mwanayo atakhala ndi pathupi. - Ntchito yokwaniritsa chizimbacho akuti idayambika mu January chaka chino. Akuti mlimiyu adamasuka chifukwa mkazi wake nkuti ali kwa apongozi ake komwe amachereza matenda. - Kabango wati mkazi wa mkuluyu atabwera adadabwa ndi momwe msungwanayu amaonekera chifukwa amaonetsa zizindikiro zoti ali ndi pathupi. - Mayiwo adamupanikiza ndipo adaulula kuti bambo ake ndiwo mwini wa pathupipo. Iye adawauza kuti bambowo adamuuza kuti agone nawo kuti akolole zochuluka. - Mayiwo atadzatifotokozera izi pa 25 May tidanjata mkuluyu. Iye adavomereza kuti adagonadi ndi mwanayo kuti kumunda akolole dzinthu dzochuluka, adatsindika Kabango. - Woganiziridwayu adakawonekera kubwalo la milandu Lachinayi lapitali komwe iye adavomera mlanduwo. - Chilango cha mlanduwu ndi kukakhala kundende zaka zisanu. Zimatengera momwe mlandu wakhalira. Malamulo amati ngati msungwanayo adali wosaposa zaka 16, woganiziridwayo akaseweze moyo wake wonse, zakazi zingasinthe ndi momwe woweruza mlandu angagamulire, adatero Kabango. -",WITCHCRAFT -ID_HpHeGKnY," Amayi akhale odzidalira Mkulu wa bungwe la Beautify Malawi Trust (Beam Trust), Gertrude Mutharika, walimbikitsa amayi mdziko muno kuti akhale odzidalira pachuma. - Mutharika adalankhula izi masiku apitawa pomwe amakhazikitsa tsiku lokumbukira ntchito za mabizinesi la World Entrepreneurship Day mdziko la Amerika.stevggg Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mutharika adati Beam Trust ikufuna kulimbikitsa amayi kutengapo gawo lalikulu pantchito za mabizinesi ngati njira imodzi yowalimbikitsira kudziyimira paokha. - Tayika ndondomeko zingapo zomwe cholinga chake nkupititsira amayi ndi atsikana mmabizinesi. Beam Trust ilimbikitsanso amayi ndi atsikana kutengapo gawo lalikulu pantchito zolimbikitsa ukhondo mmatauni ndi mizinda, adatero iye. - Iye adatsindika kuti kusowa mpamba woyambira bizinesi ndi chikole ndiye mavuto amene amayi ndi asungwana omwe akufuna kuyamba mabizinesi akukumana nawo mu Africa. - Choncho, iwo adapempha mabungwe omwe ndi mabanki kuti aganizire kufewetsa mfundo zawo kuti amayi ndi atsikana adzitha kupeza ngongole mosavuta. - Ena mwa atsogoleri omwe adakhala nawo pamsonkhanowo ndi mkazi wa pulezidenti wa ku Namibia Penehupifo Pohamba ndi mkulu wa bungwe la UN Foundation Cathy Calvin. -",ECONOMY -ID_HpOxTaVm," Wofuna kuba alubino amusinthira mlandu Mkulu yemwe akuimbidwa mlandu wofuna kuba alubino ndi cholinga chomupha zidamuthina Lachiwiri lapitali kubwalo la milandu la majisitireti ku Mzuzu pomwe boma lamusinthira mlandu. - Tsopano Phillip Ngulube, wa zaka 21, akuyankha mlandu wofuna kupha munthu, womwe ndi waukulu kuposa wozembetsa munthu ndi cholinga chofuna kumupha. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Wa kulimandi: Ngulube (kumanzere) pambuyo pokaonekera kukhotiWa kulimandi: Ngulube (kumanzere) pambuyo pokaonekera kukhoti Ngati Ngulube angapezeke wolakwa pamlandu watsopanowu akhoza kukakhala kundende moyo wake wonse. - Ngakhale Ngulube adavomera mlandu woyambawu pa September 15 pomwe adakaonekera kubwaloli koyamba, mlandu watsopanowu waukana. - Ndikukana kuti ndinkafuna kumupha mtsikanayu. Zoona zake ndi zoti ndinkamufuna banja basi, iye adauza bwaloli. - Yankholi lidadzi-dzimutsa majisitireti Gladys Gondwe chifukwa woganiziridwayu ankangoyenera kunena ngati akuuvomera kapena kuukana mlanduwu. - Komabe woweruzayu adalemba kuti waukana poti woimira boma pamlanduwu ayenera kupereka umboni mwatsatanetsatane kuti cholinga cha woyankha mlanduwu chidali kupha chibwezi chakecho. - Wapolisi woimira boma pamlanduwu, Christopher Katani, adalonjeza kuti abweretsa mboni zisanu ndi ziwiri pamene bwaloli lidzakumanenso pa September 30. Zina mwa mbonizi ndi Mswahili yemwe akuti adatsatsidwa malonda a mwalubinoyo kuphatikizapo mtsikana mwini wakeyo. - Malinga ndi mneneri wa apolisi mchigawo cha kumpoto, Maurice Chapola, oimira boma pamlanduwu aganiza zosintha poyesayesa kuti ozunza maalubino azilandira zilango zokhwima pofuna kuthetsa mchitidwewu. - Bwalo la milanduli lidamva kuti Ngulube, yemwe amagwira ntchito ya uphunzitsi modzipereka pasukulu ya pulaimale ya Mongo, adafunsira mbeta mtsikana wachialubino, wa zaka 17, ndi cholinga chofuna kumuba kuti akamugulitse pamtengo wa K6 miliyoni. - Kupha ndi kugulitsa anthu achialubino, makamaka ana, wayamba kukula mdziko muno pamene boma la Tanzania laletsa usinganga mdzikomo womwe akuti wapangitsa kuti maalubino ambiri aphedwe ndi anthu ofuna zizimba. - Ku Tanzania ndi maiko ena a kuvuma kwa Africa ena amakhulupirira kuti ziwalo za munthu wachialubino ndi zizimba zopangira mankhwala ochulukitsira chuma ndi mwayi. -",LAW/ORDER -ID_HrqJMGBl,"PMS Yapempha Makolo Asamalire Ana Awo Ofesi yowona za mabungwe a utumiki wa a Papa ya Pontifical Mission Societies (PMS) yapempha makolo mu mpingowu kuti athandize ana awo kutenga nawo mbali pa maphunziro a mpingowu kudzera pa Radio Maria Malawi. -Mkulu wa ku ofesiyi bambo Vincent Mwakhwawa anena izi pambuyo pa program ya ya anawa pa Radio Maria. -Iwo ati maphunzirowa anawakonza kuti anawa adzipitiriza kuphunzira za mu katikisimu wa katolika kudzera pa wailesi, poyanganiranso kuti anawa anasiya kukumana mmatchalitchi mwawo, kamba kofuna kuwateteza ku matenda a COVID-19, omwe akufala kamba kopatsirana kachilombo ka Coronavirus. -Tikulimbikitsa makolo ndi onse omwe amakhala ndi ana kuti adziwalimbikitsa ukhondo komanso apewe kuyendayenda, anatero makhwawa. -Iwo apempha anthu akufuna kwabwino kuti athandize program ya ana imeneyi yapawailesi komanso athokoza onse omwe akuthandiza padakali pano. -",SOCIAL -ID_HtmfJuAe,"Boma Lilangiza Alimi Kulima Mbewu Zakasakaniza Wolemba: Sylvester Kasitomu Boma lalangiza alimi kuti ayambe kuchita ulimi wa kasanikaniza pofuna kuthana ndi mavuto odza kamba ka kusintha kwa nyengo. -Nankhumwa: Alimi asamangodalira kulima chimanga basi Nduna ya zaulimi, ulimi wa mthilira ndi chitukuko cha madzi a Kondwani Nankhumwa amayankhula lachitatu pa mwambo wa chaka chino okumbukira chakudya pa dziko lonse amwe unachitikira kwa Bvumbwe mboma la Thyolo. -Iwo ati unduna wawo waika ndondomeko zapadera zowafikira alimi pa mbeu zoyenera zomwe akuyenera kulima potengera ndi madera awo padakalipano pomwe mvula ikugwa mwa njomba kaamba ka kusintha kwa nyengo. -Choyambirira tikulimbikitsa alimi kuti asamngodalira mbewu monga ngati chimanga chokha zithanso kulima mbewu zina monga chinangwa kapena ntedza zomwe zimabereka ngakhale mvula yochepa, anatero Nankhumwa. -Polankhulapo mthumwi ya bungwe la food and agriculture organization mdziko lino ku bungwe la mmaiko onse Dr. Zijune Cheign wati wokhutira momwe boma lamalawi likuchitira pankhani za chakudya. -Mwazina iwo ati ngakhale izi ziri chomwechi pakufunika kuchitapo kanthu maka pakasungidwe ka chakuya komanso kulimbikitsa zakudya za magulu. -Mwambo wakumbukira chakudya wa chaka chino umachitika pa mutu woti machitidwe athu, tsogolo lathu, zakudya zopatsa nthanzi, fuko lopanda njala. -",FARMING -ID_HvVFoduT,"Chaola Wati Agwira Ntchito ndi Boma la Tonse Alliance Phungu wa kunyumba ya malamulo mdera la Ntcheu Bwanje North, Nancy Chaola Mdoka wati agwira ntchito ndi boma komanso adzikhala kumbali ya boma nyumba ya malamulo ikamakumana. -Mdoka: Sindikufuna udindo ayi Chaola yemwe ndi phungu woyima payekha mboma la Ntcheu, wanena izi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Iye wati wachita izi potsatira mfundo zomwe anawuza anthu a mdera lawo pa nthawi ya misonkhano yokopa anthu. -Sindinachite izi pofuna kupatsidwa mpando uliwonse ayi koma monga phungu woyima payekha ndili ndi ufulu osankha mbali yomwe ndizigwira nayo ntchito, anatero mayi Mdoka. -Iwo atinso mafumu a mdera lawo asangalala atamva kuti adzigwira ntchito ndi boma. -",POLITICS -ID_HyJweQSh,"Bungwe la TIPOLISO Lati Anthu Akumudzi Akupereweredwa Mauthenga a Coronavirus Bungwe la Tikondane Positive Living Support Organisation (TIPOLISO) lati lapeza kuti anthu a madera ambiri akumidzi mdziko muno sanaphunzitsidwebe mokwanira momwe angazitetezere ku kachilombo ka Coronavirus. -Mkulu wa bungweli a Sellina Bomani anena izi loweruka ku Chipini mdera la mfumu yaikulu Mulumbe mboma la Zomba pomwe bungweli limapereka zipangizo za ukhondo kwa mafumu, sukulu za mkombaphala komanso kwa anthu ochita bizinezi ya njinga za kabaza pofuna kuti aziteteze ku mliriwu. -Iwo ati ndi kofunika kuti ananso nawo aphunzitsidwe bwino njira zaukhondo zopewera kachilomboka. -Kuno kwa T/A Mulumbe tapereka mabeseni, mapelo ndi sopo ndi cholinga chothandizira kupewa kufara kwa matenda a Coronavirus komaso tapereka kwa mafumu zina mwa zipangizozi, anatero Bomani. -Iwo atinso anayitana a zaumoyo pa mwambowu ndi cholinga choti athandizire kupereka mauthenga amenewa potengera kuti derali ndi ku chigwa ndipo mauthenga ofunikirawa safika mu nthawi yake. -Patsikuli, bungweli lapereka zipangizo zosambira mmanja kwa mabanja okwana 362 a mderalo ndipo mmawu ake Group Village Headman Kamoto inayamikira bungweli kaamba ka thandizoli lomwe yati, lithandiza kulimbikitsa ukhondo mdera lake Kulandira chithandizo ichi taona kuti boma lathandiza kwambiri chifukwa zina mwa zipangizozi zithandiza poweruza milandu, anatero a Gulupu a Kamoto. -Iwo atinso zomwe alandirazi ziwathandiza chifukwa choti boma la Zomba linachita malire ndi Blantyre komwe kagwa nthendayi kwambiri. -",HEALTH -ID_HyNDzWFY," Achita zionetsero za kuthimathima kwa magetsi Anthu okhudzidwa a mu mzinda wa Lilongwe adachita ziwonetsero zosonyeza kukwiya kwawo ndi kuthimathima kwa magetsi mdziko muno. - Cholinga cha ziwonetserozo chidali kukakamiza kampani yogulitsa magetsi Escom kuti ifotokoze, komanso kuthana ndi vuto la magetsi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Vuto la magetsi lafika posauzana moti anthu ena akukhala tsiku lathunthu opanda magetsi. - Anthuwo, omwe adatsogoleredwa ndi mkulu wodziwika bwino pa nkhani yomenyera ufulu wa anthu Billy Mayaya, adakapereka chikalata kwa mkulu wa Escom wa mchigawo chapakati McVitty Chiphwanya. - Anthuwo adanyamula zikwangwani zodzudzula mtsogoleri wa dziko lino, Peter Mutharika, kuti walephera kuthana ndi vuto la magetsi. - Padakali pano mkulu wa kampani yopanga magetsi ya Egenco, William Liabunya, wati boma lagula ma generator kuchokera ku India omwe achepetse vuto la kuthimathima kwa magetsi mdziko muno. - Ma generatorwo aikidwa ku Blantyre, Mulanje, Mangochi ndi ku Mzuzu ndipo akuyembekezereka kuyamba kufika mdziko muno kuyambira sabata ya mawa. -",ECONOMY -ID_HyRmqWHv," Azula mitanda kumanda Bambo wina wa mmudzi mwa Mikayeli, kwa Mfumu Zulu, mboma la Mchinji walaula dziko atakazula mitanda pa mitumbira isanu chifukwa abale a malemu sadamalize kupereka ngongole ya mabokosi omwe adatenga kwa mkuluyo. - Mneneri wa apolisi mbomalo Kaitano Lubrino watsimikiza za nkhaniyo ndipo wati apolisiwa adamanga Robert Phiri wa zaka 21 pamlandu wopezeka kumanda ndi kusakaza zinthu. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Lubrino adati malinga ndi banja limodzi lokhudzidwa la Alfonso Sankhani wa zaka 60 wa mmudzi omwewo, Phiri yemwe amagwira ntchito yokhoma mabokosi, adakongoza banjalo mabokosi awiri. - Banjalo lidaperekako ndalama pangono za mabokosiwo, ndipo adalonjeza kuti zinazo adzamalizabe, adatero Lubrino. - Iye adatinso koma pa 21 mwezi uno, Phiri adapita kumanda a mmudziwo komwe adakachotsa mitanda pamitumbira isanuyo kuphatikiza ya Sankhani ndi kupita nayo kwa mabanja ofedwawo. - Uku adawaonetsa mitandayo nkuwauza kuti amubwenzere ndalama zake zomwe zidatsalazo, adatero Lubrino. - Pakadalipano Phiri ali kupolisi ya Kamwendo podikira kukaonekera kubwalo la milandu. -",WITCHCRAFT -ID_IBRdLwCo,"Khonsolo ya Zomba Isankha Anthu Olondoloza Chitukuko Wolemba: Thokozani Chapola Khonsolo ya boma la Zomba yayamba ntchito yosankha anthu oyanganira zitukuko mmadera a mafumu aakulu onse mbomalo. -Polankhula pa chisankhochi mfumu yaikulu Mlumbe yalangiza adindo atsopanowa kuti apewe kukondera pa ntchito yawo. Iwo apemphanso aphungu a kunyumba ya malamulo komanso makhansala kuti azigwiritsa bwino ntchito ndalama za chitukuko zomwe amalandira ponena kuti pali zitukuko zina zomwe zimalephereka kaamba koti adindowa asokoneza ndalamazi. -A ndale amayima pa chulu kulengeza kuti achita chakuti pomwe ndi zabodza. Zomwe akaupanga a ndalewa akutipha ife anthu a kumudzi zomwe zikuchititsa kuti dera langa la Zomba Changalume lisatukuke. -Ananenapo kuti atsegulira police unit, bridge komanso sukulu ya sekondale zonsezo zili za bodza zenizeni palibe chomwe chamngidwa olo ndi chimodzi chomwe, inadandaula motero mfumu yaikulu Mlumbe. -Polankhulapo yemwe wasankhidwa kumene pa udindowu mdera la mfumu yaikulu mwambo a Frederick Naoje alonjeza kuti agwira ntchito yawo posayangana mtundu kapena chipani. -Ntchito yanga ndi yolondoloza chitukuko ndip ndiwonetsetsa kuti pasakhale tsankho koma aliyense apindule pa chitukuko chilichonse chomwe chingabwere ku dera kuno, anatero a Naoje. -Chisankhochi chachitika ndi thandizo lochoka ku Local Government and Accountability Performance (LGAP). -",ECONOMY -ID_IFgJRfwT,"Mzika ya Dziko la Ghana Injatidwa Itapezeka ndi Mankhwala Ozunguza Bongo Wolemba: Thokozani Chapola adiomaria.mw/wp-content/uploads/2019/10/ADARKWA.jpg 607w"" sizes=""(max-width: 240px) 100vw, 240px"" />Wapezeka ndi mankhwala ozunguza bongo-Adarkwa Apolisi ku bwalo la ndege la Kamuzu mu mzinda wa Lilongwe amanga mayi wina wa mdziko la Ghana kaamba kopezeka ndi mankhwala ozunguza bongo otchedwa Apomorphine. -Mneneri wa apolisi ku bwalo la ndegeli Sub Inspector Sapulani Chitonde watsimikiza za nkhaniyi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Mankhwala ozunguza bongo otchedwa Apomorphine omwe apezeka ndi mayiyo Iye wati mayiyu Sally Adarkwa wa zaka 45 zakubadwa anafika mdziko muno masiku anayi apitawo ndipo lero ndi pomwe amabwelera mdziko la kwawo koma atafika pa bwalo la ndegeli apolisi anamupeza ndi mankhwalawa omwe ndi olemera 5.2 kilograms. -Mayiyu yemwe amayembekezeka kukwera ndenge ya south african airways ananjatidwa pa malo a chipikisheni omwewo ndipo akawonekera ku bwalo la milandu posachedwapa. -Izi zikudza patangopita maola khumi ndi awiri, apolisi omwewanso atamanga mzika ya dziko la Nigeria pamene imafuna kudutsitsa mankhwala ozunguza bongo otchedwa Cocaine. -Padakalipano mkulu wa apolisi woona za mabwalo a ndenge a Mabvuto Chiumbuzo achenjeza anthu kuti mabwalo a ndege si malo odusitsira zinthu zosayenera. -",LAW/ORDER -ID_IFmnfGDF," Msika wa fodya utsekulidwa April Misika yaikulu ya fodya mdziko muno ikhoza kutsekulidwa sabata yachiwiri ya mwezi wa mawa, atero akuluakulu a bungwe lowona za fodya mdziko muno la Tobacco Control Commission (TCC). - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Fodya ndi mbewu yaikulu imene dziko lino limagulitsa kunja ndi kubweretsa ndalama zimene zimathandiza pa ntchito zina za boma. - Msika wa fodya wa okushoni Polankhula pa lamya kuchokera ku Lilongwe Lachiwiri, mkulu wa TCC Albert Changaya adati masikuwa ndiwongoganizira chabe popeza zokambirana zili mkati. - Apa Changaya adachenjeza alimi kuti misikayi ikatsekulidwa asamalitse ndi onyamula fodya ena omwe akumachita utambwali pobera alimi. - Iye adati onyamula fodya achinyengowa adabera alimi pafupifupi K1.4 biliyoni chaka chatha. - Ena mwa onyamula fodya amanama malo omwe atengako fodyayu ngati uli mtunda waufupi potchula dera lakutali ndi cholinga chofuna kuba. Kafukufuku yemwe adapanga akatswiri athu odziwa kulondoloza zachuma adapeza kuti mchaka chatha choka K1.4 biliyoni idapita, Changaya adatero. - Apa adanenetsa kuti anthuwa adziwe kuti kwawo kwatha chifukwa bungweli lili pa kalikiliki wokhazikitsa ndondomeko zatsopano zothana ndi mchitidwewu. - Tizigwiritsa ntchito nambala za zitupa za alimi zomwe pa Chingerezi timati zoning. Apa tizidziwa dera lomwe fodyayu akuchokera ndipo wonama aliyense azidziwika, Changaya adatero. Iye adati bungweli likukumana ndi onyamula fodyawa sabata yamawa kuti akambirane za ndondomeko zomwe zakhazikitsidwa pokonzanso zinthu. - Changaya adati TCC laletsanso bungwe limodzi kukhala loyanganira alimi lomwelonso lonyamula fodya. - Sabata zapitazi woyanganira kampani ya Auction Group mchigawo cha kumpoto, Joseph Kawinga adauza gulu la alimi akuluakulu a fodya ochokera mchigawocho kuti ena mwa onyamula fodya amatenga fodya kuchokera kwa alimi ndi kungomusiya mmalo osungira katundu mumzinda wa Mzuzu mmalo mokasiya kumsika wa fodya. - Kawinga adati chifukwa cha kukhalitsa kwa fodyayu mnyumbazi anthuwa amaluza ziphaso zoperekera fodya ndipo amakonzanso ziphaso zawo za bodza. - Mwamwayi ziphaso zabodzazi zomwe nambala zake sizigwirizana ndi nambala za pa zitupa zenizeni za kumsika wathu wa fodya, timazidziwa ndipo sitilola kuti fodyayu agulitsidwe popereka chiletso mpaka zonse zitalongosoka, adatero Kawinga. - Iye adapempha alimi kuti chaka chino ayesetse kupeza owanyamulira fodya okhulupirika oti akafikitsa mabelo awo kumsika wa fodya. - Mmodzi wa alimi akuluakulu a fodya mchigawochi Harry Mkandawire adati bungwe la TCC lichirimike pokonzanso ndondomekozi. -",ECONOMY -ID_IFnaMVka," Khrisimasi ya maluzi Kwangotsala masiku anayi kuti chisangalalo cha Khrisimasi chifike pachimake koma ochita bizinesi zosiyanasiyana akudandaula kuti sizikudziwika kuti nyengoyi yafikadi malingana ndi momwe akuvutiramalonda. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ochita malonda mmisika ikuluikulu ya mmizinda ya Mzuzu, Lilongwe ndi Blantyre ati pomafika nthawi ngati zino mzaka zammbuyomu, bizinesi zawo zimayenda kwambiri moti ena amapikula katundu kawiri kapena katatu pasabata, koma chaka chino akuti zimenezo kulibeko. - Ngakhale msitolo zikuluzikulu monga za Shopright malonda sakuyenda kwenikweni Anthu ena omwe adapikulira katundu mwezi wa November mpaka lero akadagulitsa yemweyo, malonda akuvuta. Zoti ndi December malonda amayenda ayi ndithu, osadziwika nkomwe, adatero Mlembi wa ochita malonda mumsika wa mzinda wa Mzuzu Justin Hara pocheza ndi Tamvani Lachitatu. - Iye adati momwe zikuonekera, anthu alibe ndalama kapena ndalama ali nazo koma akuopa kuti akazisakaza adzavutika, malingana ndi momwe chuma chikuyendera. - Tikuganiza kuti ambiri akulingalira za mafizi akwerawa komanso akuti akaona momwe chuma chikuyendera akuda nkhawa kuti akadya ndalama adzakhala pamavuto aakulu. Magulitsidwe ake akungokhala ngati talowa kale January, adatero Hara. - Wa pampando wa msika waukulu mumzinda wa Lilongwe, George Banda, adati zikuoneka kuti chaka chino mumsika nzamalodza zomwe sizidachitikepo nkale lonse. - Malonda asanduka ngati muja amachitira a minibasi kuchita kuthamangira munthu kunjira kumukokera pamalonda, kutanthauza kuti bizinesi yafika povuta. Zikumatheka ena mpaka kuweruka momwe adabwerera ndithu, adatero Banda. - Mkuluyu adapereka tsatanetsatane wa momwe ochita malondawa amatcherera bizinesi zawo polinganiza katundu yemwe amakonda anthu akumudzi ndi apantchito zomwe adati sizikutheka chaka chino. - Timatchera kuti mwezi wa November timapikula zomwe amakonda anthu akumudzi ndipo timayembekezera kuti tikalowa December katundu ameneyu amakhala atatha chifukwa anthu ambiri akumudzi amadzaguliratu zinthu kuti azikagwira ntchito zina. - Tikamalowerera mkati mwa December, timakapikula za anthu apantchito mtawuni, koma pano ambiri tikadali ndi katundu woyambirirayo, adatero Banda. - Kaphidigoliyu sadasiye anthu a kummwera komwe akuti nako zinthu sizikuyenda momwe zimakhalira mmbuyomu. - Wapampando wa ochita malonda mumsika waukulu ku Blantyre, Himon Amanu, adati nyengo ngati ino mumsinkawu mumakhala gulu la mundipondera mwana, koma chaka chino anthu akuyenda mosacheukacheuka. - Zinthu zatembenukiratu, palibe chikuyenda. Anthu afumbata ndalama zawo ndipo sakufuna kuononga, ayi, adatero Amanu. - Zonsezi nchifukwa cha kuchepa mphamvu kwa ndalama ya kwacha. - Chaka chino chokha kuchoka mu March ndalama ya kwacha yagwa kuchoka pa K435 posinthanitsa ndi ndalama ya Amerika ya dollar kufika pa K612 mwezi uno wa December. - Kuchepa mphamvu kwa ndalamayi kwadza chifukwa chakuti dziko lino silikugulitsa malonda kumaiko akunja mokwanira. Kupatula fodya, shuga, tiyi, thonje ndi mbewu zina, palibe malonda omwe dziko lino likudalira kuti akhazikitse kwacha pansi. - Malingana ndi odziwa za chuma, mphamvu ya ndalama imakhazikika ngati dziko likupanga katundu wabwino yemwe maiko ena akumukhumba. - Dziko la Malawi limadalira mabungwe ndi maiko akunja omwe amapereka thandizo la ndalama, zomwe zimapangita kuti ndalama ya kwacha isakhale pendapenda. - Ndiye pomwe mabungwewa adati asiya kuthandiza dziko lino kaamba ka kusolola ndalama mboma, mavuto akhala aakulu mdziko muno. - Chinanso chomwe chikupangitsa kuti ndalama ya kwacha iguge ndi chakuti dziko la Amerika chuma chake chikuyenda bwino kwambiri, zomwe zapangitsa kuti ndalama ya dollar ikhale yamphamvu kuposa ndalama zina monga ndalama ya pound. - Izi zapangitsa kuti maiko ambiri osauka akhale pachiopsezo chifukwa chuma chawo sichikuyenda bwino. - Bungwe la International Monetary Fund (IMF) lomwe ndi limodzi la mabungwe omwe amathandiza dziko lino ndi ndalama, msabatayi lati dziko la Malawi liyenera kukhwimitsa ndondomeko ya zachuma chake kuti anthu osolola ndalama asiye. - Bungwelo latinso boma lichepetse kusakaza ndalama pazinthu za zii zopanda mutu, kuonjezera kuti boma likuyenera kuchitapo kanthu kuti zinthu zitsike mtengo poonetsetsa kuti pali mfundo zabwino zoongolera chuma. - Koma bungwe la amipingo la Public Affairs Committee (PAC) lati anthu asaiwale cholinga cha chikondwererochi poganizira zosakaza ndalama. - Wapampando wa bungweli, mbusa Felix Chingota, wati nyengoyi ndi yokumbukira kubadwa kwa mpulumutsi Yesu Khrisitu osati kungolingalira zonjoya basi. - Inde, ndi nyengo yachisangalalo anthu akuyenera kusangalala, koma asaiwale cholinga cha chisangalalocho chifukwa ena amapezeka kuti chisangalalo chomwecho avulala nacho mwinanso kutaya nacho moyo mmalo mopata moyo mwa Yesu Khrisitu, adatero Chingota. -",ECONOMY -ID_IHiFcXxM,"Akayidi Atatu Adzodzedwa Ubusa Wolemba: Thokozani Chapola oads/2019/09/dausi.jpg"" alt="""" width=""489"" height=""275"" />Dausi: Ku ndende si malo olangira Akayidi atatu a ndende yaikulu ya Zomba lachitatu, adzodzedwa kukhala abusa. -Pa mwambo-wu mbusa DR. KI SUNG KIM wa mdziko la KOREA wapereka ma CERTIFICATE kwa AKAIDI 98 omwe amachita maphunziro a za uzimu ndi kasinthidwe kamaganizo omwe amachititsa ndi a MAHANAIMA BIBLE COLLEGE ochokera mdziko la KOREA. -Boma lati ndende za mdziko muno simalo olangira anthu opalamula milandu koma ndimalo osinthira munthu kuti akatuluka akhale mdzika yothandiza ya dziko lino. -Polankhulapo nduna yowona zachitetezo cha mdziko a NICHOLAS DAUSI ati ndende za mdziko muno simalo olangira anthu opalamula milandu koma ndimalo osinthira munthu kuti akatuluka akhale mdzika yothandiza ya dziko lino. -Anthu ambiri amati munthu akapita ku ndende amawona ngati ndi malo olangirako anthu ochimwa zomwe sizoona. Boma likufuna liphunzitse anthu kuti ku ndende ndi malo osainthirako makhalidwe ndi kaganizidwe ka anthu osati kuwazunza. Anthu akasinthika ndi kutuluka ku ndende atha kukakhala mzika zodalillika za dziko lino, anatero a Dausi. -Poyankhulapo mmodzi mwa akaidi omwe alandira ma CERTIFICATE a uzimuwa (THEOLOGY) ku ndendeyi TONNEY CHIPHWANYA wapempha boma kuti lidzikhululukira akaidi omwe atsintha powopa kuti akakhalitsa mu ndendemo athanso kumaphunzira zoyipa kwa Akaidi osokonekera mu ndende-yi. -munthu amatha kusintha koma akapitilira kukhala mu ndende muno chifukwa chakuti akukhala pafupi ndi anthu omwe ndi osokonekera zimapezeka kuti nayenso amasokonekera makhalidwe, anatero Chiphwanya. -Pamwambo mkulu wa ndende mdziko muno mayi WANDIKA PHIRI wati maphunzirowa achepetsa milandu ya Upandu chifukwa akaidiwa akatuluka akakhala anthu otsinthika mu Uzimu komanso mukaganizidwe. -",RELIGION -ID_IINDVhgU," Tikulumirabe ana chakudya? Masiku ano pomwe matenda a Edzi afala mwa nkhani nkhani pakufunika kuonetsetsa komanso kusintha zinthu zina zomwe anthu timachita makamaka mokhudzana ndi ana. - Mwachitsanzo, anthu tili ndi chizolowezi chosendera nzimbe ana. Akakhala ana oti mano akungoyamba kumera, tikasenda nzimbe inja timailumalumanso kuti isamuvute kutafuna. Kuonjezera apo, timakondanso kuwalumira ana chakudya china ngati mango, magwafa ndi zina zotero. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Izi sitimangochitira ana athu komanso a abale, anzathu ndi enanso oti tangokumana nawo. Zikuchitika izi tsiku ndi tsiku. - Koma tikamachita izi ambiri sitilingalirapo kuti kodi mthupi mwathu muli bwanji pa nkhani ya matenda omwe tingathe kufalitsa kwa anawa kudzera mumate komanso magazi omwe nthawi zina amatha kutsalira pa chakudya chomwe mwana wapatsidwa. - Ambiri timangoti bola tamuthandiza mwana olilira chakudyayo. - Ngakhale matenda a Edzi amafalikira kwambiri mnjira yogonana, nthawi zina anthu timayiwala kuti mkamwa mukhonzanso kudzera matendawa makamaka ngati anthu ogawana chakudyachi ali ndi zilonda mkwamwa. - Nzimbe ndi chimodzi mwa chakudya chomwe nthawi zina chimachekacheka mkamwa choncho nkosavuta kuti mabalawa atulutse magazi omwe akhonza kukumana ndi magazi a mkamwa mwa mwana ngati mwanayonso atadzicheka kapenanso ngati ali ndi bala nkamwa. - Pambali pa matenda a Edzi, palinso matenda ena ngati chiseyeye omwe munthu ungathe kumpatsira mwana kupyolera mchankudya chomwe wamulumira. - Anawa a msinkhu ogairidwa chakudya motere kapena kusenderedwa nzimbe sadziwa kuti kunja kuno kuli matenda amtunduwu. Sangadziwe kuopsa kwa matendawa kapena kuti angawapewe bwanji. - Choncho nkoyenera kuti ife amene tikudziwa za izi titengepo gawo lalikulu poteteza miyoyo ya anayi posaiika pachiopsezo chotenga kachirombo ka Edzi munjira zogairana chakudya poyesetsa kuti tigwiritse ntchito zida ngati mpeni mmalo mwa mano. - Ngakhale mauthenga ali ponseponse kuti tikayezetse magazi, si tonse tidayezetsa nkudziwa kuti tili ndi kachilombo kapena ayi. - Choncho ndi bwino kungokhala wanthumazi ndi osamalitsa makamaka poonetsetsa kuti moyo wa ana osazindikira zinthu ukutetezedwa ku nthenda zomwe zingathe kupeweka potsata njira zabwino zogawirana chakudya. -",OPINION/ESSAY -ID_IJcHQPlf," Asanu anjatidwa atakana kupeleka magazi Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Govt to review Genset deal Abambo asanu a mboma la Mangochi anjatidwa powaganizira kuti adalephera kupereka magazi kwa mwana wa zaka 7 kaamba ka zikhulupiriro za mpingo wawo. - Malinga ndi mneneri wapolisi ya Mangochi, Rodrick Maida, abambowa adatengera mwana kuchipatala cha Koche Health Centre komwe adakamugoneka akudwala malungo. - Koma anamwino atamupima akuti adaona kuti mwanayo ankasowa magazi kotero adapempha mmodzi mwa abambowo amene ndi bambo ake kuti apereke magazi. - Akufuna kwabwino ngati anthu awa akupulumutsa miyoyo. - Bamboyo Saimoni Kamwendo wa zaka 44 ndipo yemwe amachokera mmudzi mwa Mapata kwa T/A Mponda ku Mangochi komweko, adakana kuti sangapereke magaziwo. - Maida adati bamboyo atakana, anamwinowo adapempha amalume a mwanayo omwe adalipo atatu kuchipatalako kuti apereke magazi koma nawonso adakana. - Achipatalawo adapempha agogo a mwanayu, Bernard Kamwendo, kuti apereke magaziwo koma nawonso adakana kupereka magaziwo ponena kuti ndi ampingo wa Mboni za Yehova ndipo samaloledwa kupereka magazi, adatero Maida. - Iye adati nthawiyo mwanayo amasowa magazi kuti akhale moyo ndipo adamutengera kuchipatala chachikulu cha Mangochi pamene sisitere yemwe amayanganira chipatala cha Koche, Elizabeth Kamuikeni, adati apereka magaziwo. - Kamuikeni adapereka magaziwo ndipo mwanayo adayamba kupeza bwino mpaka amutulutsa mchipatala. - Ngakhale iyi idali nkhani yabwino koma kwa amunawa idali yowawa chifukwa kulandira kapena kupereka mankhwala kwa wodwala si ziloledwa ndi zikhulupiriro za mpingo wawo. - Amunawa adayamba kuopseza kuti amutengera kubwalo la milandu sisitereyo popereka magaziwo. Achipatala adatidziwitsa tidathamanga ndi kudzamanga amunawa. Tawatsegulira mlandu wolephera kupereka thandizo kwa mwana zomwe zikusemphana ndi gawo 242 la malamulo ndi zilango zake ndipo chilango chake ndi zaka zitatu mndende ukugwira ntchito ya kalavula gaga, adatero Maida. - Koma mmodzi mwa amene amapemphera chipembedzochi ndipo sadafune kutchulidwa dzina adati ndi zoona kuti kulandira kapena kupereka magazi sikololedwa ndi chikhulupiriro chawo. - Iye adati izi samangochita koma pali malembo a mbaibulo amene amatsimikizira mfundoyi. Iye adatsindika kuti ndi bwino kuchita mosangalatsa Mulungu kulekana ndi kusangalatsa munthu. - Komabe mpingowu uli ndi nthambi yomwe imafotokozera bwino nkhani zotere. Ndikhulupirira kanthawi kena mudzacheza nawo kuti adzatambasule bwino chomwe malembo amanena pa nkhaniyi, adatero. - Nkhani ya amunawa idalowa mbwalo la milandu pa 24 April ndipo ikuyembekezerekanso kulowanso pa 27 May pamene mbali ya boma ibweretse mboni zina ziwiri omwe ndi ogwira ntchito pachipatala cha Koche. - Amalume a mwanayu ndi Solomon Mwabwino wa zaka 29, Diverson Wabwino wa zaka 21 komanso Baison Chindanda wa zaka 40. -",SOCIAL ISSUES -ID_IJxZMyFG,"Boma Lati Lisamalira Anthu Okhudzidwa Ndi Mphepo Wolemba: Thokozani Chapola /wp-content/uploads/2019/09/botomani.jpg"" alt="""" width=""211"" height=""239"" />Wapereka ma 3000 kwacha kwa anthu okhudzidwa-Botomani Boma lati liwonetsetsa kuti anthu onse omwe nyumba zawo zidagwa ndi mphepo yankuntho kumayambiliro a Mwezi wa November chaka chino Mdera la Zomba Chisi Boma la Zomba alandire chisamaliro chokwanira Nduna ya zofalitsa nkhani a Mark Botomani anena idzi loweruka ku Zomba pomwe amayendera anthu a mdera la Group Village Headman Chingondo komanso Tchete mdera la Zomba Chisi omwe nyumba zawo zidasasuka ndi mphepo yamkuntho. -A Botomani omwenso ndi phungu waku nyumba ya malamulo mdera la Zomba Chisi ati Nyumba 112 ndi zomwe zidawonongeka ndi mphepo ya mkuntho mderalo. Iwo atsimikizira anthu a mdera lawo kuti boma lipereka chisamaliro chokwanira monga chokudya kwa anthu okhudzidwawo Poyankhulapo mmodzi mwa anthu omwe nyumba yawo idasasuka denga a Laston Kachingwe akwa Group Village Headman Chingondo mbomalo ati adakumana ndi ngozi yampheyi madzulo apa 7 November pomwe Malata a nyumba yawo adachoka ndi mphepo ndipo khoma la nyumba lidawagwera ndi kuwavulaza mutu. -Ndunayi yapereka thumba la ufa, mapepala aplastic komanso ndalama yokwana 3,000 kwa munthu wina aliyense yemwe adakhudzidwa ndi ngoziyo. -",SOCIAL -ID_IKYJqXbK," Zimbalangondo zikhapa achitetezo Gondwa: Tifufuze kaye Anthu akugona khutu lili kunja, tulo tayamba kusowa, chitetezo chatekeseka ku Soche mumzinda wa Blantyre komwe zimbalangondo zatikita achitetezo a mderalo la neighborhood watch ndi kuvulaza mmodzi modetsa nkhawa. - Izi zachitika usiku wa sabata yathayi Lachiwiri nthawi ili 2 koloko anthu akupha tulo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Zidalipo zisanu ndi mmodzi (6) ndipo chimodzi chidali ndi mfuti. Zimbalangondozi zidabwera pagalimoto, adatero mkulu wina mderalo, yemwe adakana kutchulidwa dzina poopa kuti zimbalangondozo zingakamufinye kunyumba kwake. - Zitangotsika mgalimotomo zidayamba kulimbana ndi achitetezo athu omwe adalipo anayi. - Mkuluyu adati achitetezowo adali ndi zikwanje ngati zida zachitetezo, koma sizidanunkhe kanthu moti zimbalangodozo zidalanda zidazo nkukhapa nazo eniakewo. - Anyamata athu achitetezo adathawira mchimanga koma mmodzi adakhapidwa modetsa nkhawa, adavulazidwa kwambiri moti pano akuyendera kuchipatala ku Queens, adatero mkuluyu Lachitatu lapitali. - Cholinga cha zimbalangondozo sichikudziwika chifukwa zitavulaza achitetezowo, zidakwera galimoto nkumapita. - Iye adati chichitikireni cha izi, anthu akuchita mantha chifukwa zamvekanso kuti zigawengazi zapha mlonda wina ku Socheko. - Pakalipano anthu mderalo agwiriza zoti azilondera okha makomo awo ndipo sakugona tulo. - Nkhaniyi akuti yafika kupolisi ya Soche ndipo apolisi ena ayamba kale kuyendayenda komwe kudaponda zigawengazi ndipo agwirapo kale ena amene akuwaganizira kuti akusowetsa mtendere ku Socheko. - Mneneri wa polisi kuchigawo chakummwera Nicholas Gondwa wati ayambe wafufuza za nkhaniyi ndipo atiuza bwino zotsatira zake. -",LAW/ORDER -ID_IKsvMsRX," Amayi tizivulana tokhatokha? Pali zinthu zina zoti mnzako akachita owonawe umazizwa, kuchita kakasi kuti kodi winayo waganiza bwanji? Mwachitsanzo, pali zakudya zina zoti kumuona wina akutafuna, iwe umasowa mtendere. Chimodzimodzi mavalidwe; pali zovala zina zimadabwitsa kuti kodi mayiyu kapena bamboyu analimba mtima bwanji kutuluka mnyumba mwake akuoneka tere. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Nkutheka ichi nchifukwa chake amayi ena ku Lilongwe adadabwapo masiku apitawa ndi mmene mayi mnzawo adatulukira mnyumba mwake atavala mini. - Koma mmalo mongolekera podabwapo, amayiwa adatengera zinthu pamgongo nkumuvula mnzawoyo kuti akhale mbulanda ati nzomwe amafuna. - Kodi anzanga, mmene tachulukira mdziko muno, munthu nkumayembekeza kuti onse achite zofuna zako ndithu? Anthufe takulira kosiyana zomwe zimachititsa kuti kavalidwe kathu, kakonzedwe ka tsitsi ndi zokonda zina zilekane. - Kuonjezera apo, ntchito kapena bizinezi zomwe tikuchita nzosiyana zomwe zimachititsanso kuti maonekedwe athu asiyanenso. - Nthawi ndi nthawi tonsefe timaona ndithu zosatikondweretsa pa matupi a ena. Tsitsi lina ukaliwona umalakalaka utalimeta; magalasi ena wina akavala ngati ukamutaire; wina akakhwefula thalauza ngati ukamukwezere. - Koma izi sizingathandize chifukwa ubwino ndi kuipa timakudziwa mosiyana Pamene wina amakonda kuti miyendo yake ikhale poonekera, wina amati ine yangayi ndiyibise. - Wina akukonda zothina, wina amati koma zotaya. Pamene mnyamata wina akonda chiuno cha thalauza yake chikhale mchimake, wina amati chake chikhale mmusi. - Pozindikira kulekana kwa zofuna za anthu, padakhazikitsidwa ufulu wa kavalidwe kuti aliyense avale umo zingamukomere. Ubwino wake aliyense ali ndi lake thupi lake. - Ndipo malinga ndi malamulo, mphamvu zomwe munthu angakhale nazo pakavalidwe zimathera pathupi lake osati lawina. - Tsono khalidwe lofuna kuti anthu achite zofuna zathu kapena molingana ndi mmene ife tifunira ndilosathandiza komanso lolakwira lamulo. - Izi mwina ukhoza kuchita ndi mwana kapena mbale wako, koma osati munthu wadera ongokumana naye pamsewu. Zilibe kanthu kuti walaula bwanji winayo, mleke. Samala za thupi lako chifukwa ulibiretu mphamvu yokakamiza wina kuti avale mwakufuna kwako. -",CULTURE -ID_IOnhRddE," Apolisi aphunzira kagwiridwe ka ntchito yawo Polisi ya Nkhotakota yakhala yoyamba kuphunzitsidwa za momwe angagwirire ntchito yawo panthawi ya zipolowe komanso zionetsero. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Maphunzirowa akudza poyanganira chisankho cha pulezidenti, makhansala ndi aphungu a ku Nyumba ya Malamulo cha chaka chamawa. - Panthawiyi pamakhala zingapo zotsamwitsa mwina anthu kunyanduka posagwirizana ndi zotsatira zomwe zatuluka kapena kusamvetsetsa ndi momwe zina zachitikira. - Apolisi ndiwo amakhala kalikiliki kukhazikitsa bata kuti pasakhale zipolowe koma zonse zithere mokomera mbali zonse motsatira chilungamo. - Malinga ndi mneneri wa polisiyo, Kaitano Lubrino, ganizolo lidabwera ndi mkulu wa apolisi mdziko muno Loti Dzonzi. - Cholinga nchakuti apolisi onse mdziko muno aphunzitsidwe za momwe angachitire panthawi ya ziwawa pomwe anthu akufuna kuchita zionetsero. - Polisi yathu yakhala ya mwayi kuti ndiyo yayamba kuphunzitsidwa za maphunzirowa. Maphunzirowa adachitika Lachinayi pa June 4, adatero Lubrino. - Apolisi 40 adachita nawo maphunzirowo omwe mwazina amaphunzira za momwe angagwiritsire zida zawo ndi nthawi yake yomwe angagwiritsire zidazo. -",LAW/ORDER -ID_IRAFHNrj,"Boma la Zomba Likuchita Bwino pa Zaumoyo Wolemba: Thokozani Chapola Mkulu wa zaumoyo mboma la Zomba,Dr. Raphael Piringuwati boma la Zomba likuchita bwino pa ntchito za uchembere wabwino. -Dr. Piringu amalankhula izi kwa mtolankhani wathu amene amafuna kudziwa momwe ntchito za umoyo zikuyendera mbomali padakalipano. -Iwo ati chaka chino mayi mmodzi yekha ndi amene wafera ku chipatala chachingono komanso amayi atatu ndi omwe afera ku chipatala chachikulu cha bomalo pa nthawi yobereka zomwe zikusonyeza kuti ntchitoyi ikuyenda bwino kusiyana ndi momwe zinalili chaka chatha ndi zaka zina zapitazo. -Zaka za mbuyomu ntchito ya uchembere wabwino imavuta pomwe amapezeka kuti amayi ambiri akufera ku zipatala zazingono pa nthawi yobereka koma pano zinthu zasintha kwambiri ndipo tikuchita bwino, anatero Dr. Piringu. -Iwo ati nayo ntchito yoyeza amayi khansa ya khomo la chiberekero yapitanso patsogolo mbomalo. -Mwazina, Dr. Piringu ati ntchito zonse za umoyo zikuyenda bwino mbomalo ngakhale pali zovuta zina zomwe ndi zochepa chabe. -",HEALTH -ID_ISGfDxJh," EU, WORLD BANK DISMISS ATUPELE Baum: I hope this clarifies it The European Union (EU) and the World Bank yesterday distanced development partners from remarks by United Democratic Front (UDF) presidential candidate Atupele Muluzi purporting that donors will only resume budget support if there will be regime change in the May 20 Tripartite Elections. - Atupele, the youngest of the 12 presidential candidates, told a rally in Mzuzu on Sunday that alongside his running mate Godfrey Chapola they met representatives of the International Monetary Fund (IMF), the World Bank and other development partners last Friday. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi He claimed the development partners told opposition leaders they would only support the budget if there is change of government. - Said Atupele: On Friday, Dr Godfrey Chapola and I met with World Bank, International Monetary Fund [IMF] and Malawis donor partners who told us openly that if we dont change government this year, then we will revert to zero-deficit budget. - Today, the Government of Malawi has already started to put in place zero-deficit budget and you all know what this means, the problems we encountered will come back to haunt us if we continue with this government. They [donors] have told us openly that because of Cashgate, issues of theft and economic mismanagement, they will not inject any money if things dont change. - But in a written response to a questionnaire from The Nation to verify Atupeles claims, EU head of delegation Alexander Baum said whereas he did not personally listen to Atupeles address, disbursement of budget support is based on macro-economic stability as assessed by the IMF and the public finance management-related assessments of fiduciary risks. - Said Baum: [The Malawi] government has implemented a number of actions, but many actions necessary to fix the public finances are still work in progress. Each partner assesses its fiduciary risks and takes decisions on this basis. - There are no political criteria linked to budget support in Malawi other than what we call the fundamental principles, i.e. human rights, democracy etc. There is consequently not a link to a specific government and I have doubts that any colleague from the international partners would have said something different. I hope this clarifies it. - In an earlier interview, Zeria Banda, who is responsible for communications at the World Bank African Regional Office, said when the World Bank met with UDF members, nothing was said regarding elections. - She said: We met with leaders of various political parties, including PP [Peoples Party], MCP [Malawi Congress Party] and UDF to share our perspectives on the state of the economy and how to sustain reforms for more meaningful economic development. We also discussed agricultural reforms. We did not touch elections or results thereof. - Malawis national budget is financed 40 percent by donors on the recurrent expenditures and 80 percent on development expenditure. Last November, the countrys major donors under the Common Approach to Budget Support (Cabs), to which Baum is co-chairperson, announced the withholding of $150 million in budget support in protest over plunder of public resources at Capital Hill widely known as Cashgate. - Last week, an IMF mission from Washington led by Tsidi Tsikata said the IMF will wait for the elections before it releases a $20 million (about K8.4 billion) disbursement into the government purse as part of the Extended Credit Facility programme. - Tsikata also said the mission had proposed to return to Lilongwe in June to confirm the recommendations agreed before submitting a report to the IMF management and Executive Board. -",POLITICS -ID_IVBdbqbD,"Mzika za ku Zimbabwe Zipezeka ndi Matumba 66 a Chamba Wolemba: Glory Kondowe 9/08/IMG-20190829-WA0022.jpg 413w"" sizes=""(max-width: 604px) 100vw, 604px"" /> Apolisi mboma la Nkhotakota akusunga mchitokosi mzika ziwiri za mdziko la Zimbabwe kamba kopezeka ndi matumba 66 a chamba zomwe ndizotsutsana ndi malamulo a dziko lino. -Wachiwiri kwa mneneri wa apolisi mboma la Nkhotakota Sergeant Paul Malimwe wati awiriwa omwe ndi a Emmanuel Chisandule a zaka 24 zakubadwa komanso a Forwad Mudekwa a zaka 42 zakubadwa. -Awiriwa ati anamangidwa ndi apolisi-wa loweruka pa 31 August 2019 pamalo ochita malonda a Nkhotakota trading Centre pamene awiriwa amayendera galimoto ya mtundu wa truck pamene amachokera ku dwangwa kubwelera mdziko la kwawo ku Zimbabwe kudzera nsewu wa Nkhotakota-Salima. -Tinanagwira mzika ziwiri za dziko la Zimbabwe omwe ananyamula matumba 66 amankhwala ozunguza bongo zomwe zina chitika mbanda kucha wapa 31 August omwe anagwiritsa nseu wa M5 wa Nkhotakota Salima pambuyo potsinidwa khutu ndi mzika zakufuna kwabwino ndipo tinamanga road block yongoyembekezerapo zomwe zinapangitsa kuti tiwagwire mosavuta, anatero Sergeant Malimwe. -Powonjezerapo a Malimwe apempha a Malawi akufuna kwabwino kuti apitilize kutsina khutu apolisi pankhani zikulu zikulu ngati izi kuti anthuwo azimangidwa ndi kukayankha milandu kubwalo la milandu. -",SOCIAL -ID_IVUpzLZS,"YCW Imangira Nyumba Mayi Wachikulire Wolemba: Sylvester Kasitomu Bambo mfumu aparish ya banja loyera ayamika ntchito zomwe Bungwe la Young Christian Workers YCW likugwira mu parishiyi. -Bambo mfumu a parishi-yi bambo Samson Kumkumbira ndiwo alankhula izi lamulungu pambuyo podalitsa nyumba imene bungweri lamangira banja lina lovutika ku Chilinde 1 mu mzinda wa LILONGWE. -Iwo ati zomwe achinyamatawa achita ndi zonyadisa kwambiri kaamba koti apereka chitsanzo chabwino komanso chikondi chosaona nkhope poti athandiza munthu amene sali wa mpingo wawo. -Polankhulapo a Francis Berekanyama omwe ndi wapampando wa bungwe la YCW ku parish-yi anati Mulungu wakwaniritsa khumbo la Gulu lawo lomwe anali nawo lofuna kumangira anthu ovutika nyumba. -Monga nkhoswe yathu yosefe woyera amatiphunzitsira ifenso tikutsata mapazi ake pokhala achifundo komanso okonda ntchito za manja ngati izi, anatero a Berekanyama. -Malinga ndi Berekanyama ntchito yomanga nyumbayi yatenga ndalama zokwana 650,000 komanso achinyamatawa alonjeza kuti apitiliza kuthandziza mayiyu pa mavuto ena ngakhale awamangira nyumbayi. -",SOCIAL -ID_IVtuMWse,"St. Augustine Parish Yati Ipilira Kuthandiza Achinyamata Mmasewero Achinyamata ku parish ya Augustine woyera mu dayosizi ya mpingo wakotolika ya Mzuzu awalimbikitsa kuti azikhala otanganidwa ndi nkhani zotukula mpingo-wu mdziko muno. -Bambo mlangizi wa achinyamata mu parish-yi bambo Samuel Nawasha anena izi loweruka pa bwalo la za masewero la St. Augustine pomwe achinyamata kuchokera mma zoni onse anayi a mparishi-yi anakumana malo amodzi ndi kuchita masewero olimbitsa thupi monga mpira ndi zina zambiri. -Iwo anati ndondomekoyi inakhazikitsidwa ndi ambuye John Ryan omwe ndi episkopi wa dayosiziyi ndi cholinga chofuna kulimbikitsa achinyamata kuti azikhala otanganidwa ndi zinthu zina pofuna kupewa makhalidwe oyipa omwe angamachite kaamba kosowa zochita. -Program imeneyi muyambitsi weniweni ndi ambuye Ryan omwe ndi mwini wake wa dayosizi ino pofuna kuwapatsa chisamaliro chapadera pa moyo wawo wauzimu komanso wa wa thupi, anatero bambo Nawasha. -Mmau ake mmodzi mwa achinyamata omwe anachita bwino pa zamasewerowo Jonas Muhango anayamikira dayosiziyo kamba ka chikonzerochi zomwe iye wati zithandiza achinyamatawa kukhala ozipereka mu mpingo komanso kudziwana ndi anthu ena omwe ndi a dayosizi yomweyi koma amakhala maparish ena. -Mpikisanowu uyambira mmadinale onse kenako omwe achite bwino mmadinale azakafika mpaka pa dayosizi kuti akapikisane ndi achinyamata a madinale ena. -",SPORTS -ID_IWwXAWbO,"Papa Wapereka Ambulance kwa Anthu Ovutika Mzinda wa Rome Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wapereka galimoto ya mtundu wa Ambulance kuti izitumikira anthu osauka ndi osowa pokhala. - Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican Papa wapereka galimoto ya mtundu wa ambulanceyi lamulungu pa 31 May, 2020. -Galimoto ya mtundu wa ambulanceyi izithandiza popereka chithandizo cha chipatala kwa anthu osauka komanso osowa pokhala omwe amapezeka atagona mmisewu ya mu mzinda wa Rome. -Galimoto ya mtundu wa ambulanceyi yomwe ndi ya makono yokhala ndi zipangizo za chipatala izithandiza popereka thandizo la msangamsanga la chipatala kwa anthu osauka ndi osowa pokhala omwe kawiri-kawiri amapezeka atagona mmisewu ya mu mzinda wa Rome. -Papa Francisco anadalitsa galimoto ya mtundu wa ambulanceyi asadaipereke kwa Cardinal Konrad Krajewski yemwe ndi mkulu woyendetsa ntchito za chifundo za Ofesi ya a Papa ndipo amatchulidwa kuti Papal Almoner mchingerezi. -Malinga ndi kalata yomwe likulu la Mpingo wa Katolika latulutsa, galimoto ya mtundu wa ambulanceyi aipatsa kale malembo oti SCV kuimira kuti Vatican City State kusonyeza kuti ndi imodzi mwa galimoto za kulikulu la Mpingo ku Vatican. -Galimoto ya mtundu wa ambulanceyi aipatsa dzina la Modesta Valenti yemwe adamwalira pa 31 January 1983. Iye anali mzimayi yemwe adalibe pokhala ndipo anali kugona mmisewu ndipo pa tsiku lomwe adamwalira anali atadzidzidwa kwambiri ndipo amasowa chithandizo cha kuchipatala. Anthu ena omwe adali mgalimoto ya mtundu wa ambulance ina adakana kumuthandiza ati chifukwa anali ndi nsabwe. -",HEALTH -ID_IYZrEEjL," Kudali kumapemphero a achinyamata Munthu aliyense ngakhale atakhala wachisodzera imakwana nthawi yomwe amayenera kusiya kusereula ndi kuchita zinthu zogwira mtima. - Sam Sambo, ngakhale adali wachisodzera, adakhala adalimba mtima pamene adakumana ndi Emelia Chaula pofuna kumuuza za kumtima kwake. - Watengeratu basi: Sam ndi Emelia patsiku la ukwati wawo Emelia ndi mphunzitsi wa kupulaimale pomwe Sam akugwira ntchito ndi bungwe la God Cares Orphan komanso amachita zisudzo ndipo ndi wapampando wa bungwe la Theatre Association Northern Chapter. - Sam atamuona Emelia sadaugwire mtima koma tsiku lomwelo adamuuza za kugunda kwa mtima wake podziwa kuti bobobo samuthandiza ndipo akachedwetsa ena angamulande njoleyo. - Sam adati iye adamuthira diso koyamba Emelia kumapemphero a achinyamata ndipo naye msungwana sadachedwe kugonekera khosi Sam atamuuza mawu achikondi. - Mnyamatayu adalonjeza kuti iye wake ndi Emelia ndipo akazi ena adalibe nawonso ntchito ndipo kuchokera pomwepo Sam sadayanganenso akazi ena kufikira tsiku la ukwati wawo. - Awiriwa adamanga woyera kumpingo wa St Andrews CCAP ku Mzuzu ndipo madyerero adachitikira pa Victory Temple ku Mzuzu komweko pa 11 July chaka chino. - Sam adaululira Msangulutso kuti iye adagwa mchikondi ndi Emelia kaamba ka mtima wake wolimbikira ndi wodzipereka pantchito ya Mulungu. - Emelia amachokera mmudzi mwa Kawazamawe, Themba la Mathemba (Paramount Chief) Chikulamayembe mboma la Rumphi ndipo ndi woyamba kubadwa mbanja la ana asanu. Sam ndi wa mmudzi mwa Yobe Sambo Inkosi Mtwalo mboma la Mzimba ndipo ndi wachiwiri kubadwa mbanja la ana asanunso. - Banja latsopanoli lati silikufuna banja losalimba ngati mabanja ambiri amasiku ano ndipo iwo anenetsa kuti nthawi zonse aonetsetsa kuti akuika Mulungu patsogolo. Iwo ati nthawi zonse akakhala ndi vuto amayangana kwa Mulungu osati kupita kwa anthu omwe akhoza kukulitsa kavuto kakangono. -",SOCIAL ISSUES -ID_IZjwbznv," Anatchezera Amandikakamirabe Agogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndine mtsikana wa zaka 19 zakubadwa, vuto langa ndi lakuti pali mnyamata wina wake amene amandifuna koma ineyo sindimamufuna olo pangono. Iye samafuna kuti angondisiya moti pano miyezi iatatu yakwana akundifunabe. Nthawi zina ndimayesetsa kuti ndimuonetse nkhope yosangalala koma mtima wanga umakana. Ndiye nditani poti ine ndili naye kale amene ndimamukonda ndi mtima wanga wonse? Chonde ndithandizeni. - Zikomo mtsikana, Ndikuthokoze kwambiri chifukwa cha maganizo ako abwino. Ndithudi akadakhalapo atsikana ambiri amaganizo ngati akowa bwenzi zinthu zikoma. Atsikana ambiri masiku ano amakonda kukhala ndi zibwenzi zambirimbiri ati kuti pamapeto adzasankhepo mmodzi. Chimenecho si chikondi ndipo mapeto ake ambiri amasokonezeka, mwinanso kutenga pathupi pa mnyamata amene samamukonda. Apa iwe waonetsa kale kuti ndiwe wokhwima mmaganizo ndipo ndikufuna kuti ndikulimbikitse kuti chikondi sakakamiza. Ngati uli kale ndi mnyamata amene umamukonda ndi mtima wako wonse palinso chifukwa chanji choti uzitaya nthawi ndi wina amene ulibe naye chidwi? Komabe nthawi zina chimachitika nchoti amene umamukonda kwambiri iye alibe chikondi, angofuna kukuseweretsa ndi kukometsa mawu a pakamwa ndipo amene sukumukonda ndi amene ali ndi chikondi chozama pa iwe. Ndiye apa chimene ungachite uyambe waona kuti bwenzi lakolo ndi munthu wotani? Ndi wamakhalaidwe otani? Ndi waulemu kapena ayi; ndi yo kapena wodzilemekeza; cholinga chanu ndi chiyani pa ubwenzi wanu? Chimodzimodzi amene ukuti akukukakamira chibwenziyo, kodi ndi munthu wotani? Cholinga chake ndi chiyani? Ndi wakhalidwe kapena mvundulamadzi chabe? Ukalingalira zonsezo bwinobwino mpamene ungasankhe chochita, chifukwatu nthawi zina umatha kukakamira mtunda wopanda madzi nkusiya munthu wachikondi weniweni. - Gogo wanga, Ndithandizeni. Ine ndinapeza bwenzi chaka cha 2010 ndipo adapita ku Joni chaka chomwecho. Foni amaimba, inenso ndimaimba koma amangoti ndibwera pompanopompano koma kuli zii! Amandiuza zolimbitsa mtima ndipo ndili pano ndakana amuna ambiri mpakana ena kufika pomandinena kuti ndine chikwangwani. Agogo, ndizidikirabe? AK, Lilongwe. -",RELATIONSHIPS -ID_IZwKWDdx," A maufulu ayamikira MCP Akatswiri andale kudzanso mabungwe oimira ufulu wa anthu mdziko muno ayamikila chipani chachikulu chotsutsa boma cha Malawi Congress Party (MCP) powonetsa chitsanzo chabwino kwambiri potsata ndale za demokalase posankha anthu mmaudindo kupyolera mnjira yovomelezeka ya chisankho. - Chakwera (wachiwiri kuchokera ku manja) limodzi ndi mkazi wake Monica komanso akuluakulu ena kumsonkhanowo Mmiyezi iwiri yotsana ya July kudzanso August chaka chino, MCP yachititsa zisankho mu zigawo za kumwera ndi pakati. Ndipo mmenemo chaika anthu atsopano mmipando yosiyasiyana oyendetsa chipanichi mzigawozo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Katswiri wa ndale ku sukulu ya ukachenjede ya University of Malawi chigawo cha Chancellor College a Mustapha Husseni, ati zomwe ikuchita MCP ndiye zoyenera komanso zofunika kwambiri pa ulamuliro wa demokalase mchipani. - Chipanichi mpofunika kuchiyamikira pazomwe chikuchitazi. Chikuchita ndale zololerana za-intraparty democracy, ndipo ife tingoti asaleke zimenezi chifukwa kumeneku ndiye kulimbitsa chipani mnjira yoyenera, atero a Husseni. - Malinga ndi mneneli wa MCP a Jessie Kabwira, chipanichi chichititsanso chisankho chonga chomwechi ku chigawo cha kumpoto. Iwo ati akuchita zimenezi kuti chipanichi chikhale cholimba, ndicholinga chakuti pomadzafika nthawi ya chisankho chachikuru chosankha prezidenti wadziko, aphungu, kudzanso makhansala mu 2019, chidzakhale cha mphamvu kwambiri mmadera onse adziko lino. - Mkulu wa Centre for the Deveopment of People (Cedep) , a Gift Trapence, sadabise mau kukhosi ponena kuti zimenezi sizachilendo ai, kaamba kakuti ndikofunikiradi kutero, maka poyanganila kuti eni ake a zipani za ndale ndi anthu wamba omwe ndiwochuruka. - Zotsatira zake nzakuti zinthu zikamayenda motero, anthu ambiri amakhala nacho chikhulupiliro chipani choterocho. Iwo amadziwa kuti pakutero icho chikutsatsa njira zabwino za democracy. Ndiponso izi sizifunika mchipani mokhamo ai, komanso ngakhale dziko lonse, adatero a Trapence. - Nawonso a Timothy Mtambo, a Centre for Human Rights and Rehabilitation (CHRR), potsilira ndemanga afotokoza kuti MCP yawonetsa kukhwima nzeru mu ndale za demokalase poika anthu mmaudindo mchipanichi kudzera mnjira yovomelezeka yachisankho. - Zoonadi iyi ndi njira yabwino kwambiri, kusiyana ndikungoloza ndi chala kapena kumangosankhana ndi pakamwa pokha. Kuwonjezera pamenepa, ife tikupempha kuti zisathere pa maudindo angonoangono okhawa ai, komanso ngakhale wa pulezident ndi ena otere, zidzikhalanso chimodzimodzi. Pamenepa sitikunena MCP yokha ai, komanso zipani zonse za ndale mdziko muno, atero a Mtambo. - A Mtambo anatinso ndizodabwitsa kuti MCP yomwe inkakanitsitsa kubweretsa ndale za demokalse mu ulamuliro wake wa chipani chimodzi, lero lino ikuposa zipani zina, pokhala patsogolo kuwonetsa chitsanzo chabwino pa ndale za zipani zambiri mdziko muno. - A Mtambo anadzudzulanso mchitidwe omwe akuti zikuchita zipani zina mdziko muno, posankha mwana kaya mchimwene wake wa pulezident wa chipanicho kukhala mulowa malo, pomwe mtsogoleriyo akutula pansi udindo. - Ngakhale kuti mdziko muno muli ufulu wakuti wina aliyense akhoza kupikisana nawo pa udindo wina uliwonse, komabe, mchitidwe okhala ngati waufumu, osiilana udindo muzipani za ndale ukukhumudwitsa anthu, komanso kuwopseza chitetezo cha ndale za democray. - Zoterezi sizabwino nkamodzi komwe. Ndipo zitheretu. Apatu sitikunena muchipani cha ndale chokha ai, komanso ngakhale dziko lonse la Malawi. Tisawumilize anthu kuchita zomwe mwina iwo sakufuna. Alekeni otsatila chipani asankhe okha munthu yemwe akumufuna kuwatsogolera mchipanimo. Ndiye tikawonetsetsa, komanso kunena mwa chilungamo poyelekeza ndi zipani zina, zimenezo sitinaziwone pakali pano mu MCP. Pachifukwachi ndithu tikuwayamikira komanso kuwalimbikitsa kuti zimenezi apitilize, adatero Mtambo. -",POLITICS -ID_IdXnXLhp," Maudindo ayamba kuchucha mboma Pomwe mtsogoleri wa dziko lino yemwe wangosankhidwa kumene Lazarus Chakwera wayamba kusankha adindo mbom, ku Nyumba ya Malamulo zinthu zasadabuzika. - Chakwera adayamba nkusankha nduna zisanu zomwe ndi wachiwiri wake Saulos Chilima ngati nduna ya mapulani a zachuma ndi woyanganira za ogwira ntchito mboma, Felix Mlusu ngati nduna ya zachuma. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Adakana unduna: Msishakuchoka Iye adasankhanso Richard Chimwendo Banda ngati nduna ya chitetezo cha mdziko komanso Modecai Msisha ngati nduna ya za malamulo ndi chilungamo ndinso Chikosa Silungwe ngati mlangizi wamkulu wa boma pa malamulo. Koma Msisha adakana udindowo. - Pambali pa awa, Chakwera adasankhanso Prince Kapondamgaga ngati woyanganira ogwira ntchito ku nyumba ya boma, Zangazanga Chikhosi ngati mlembi wamkulu wa boma komanso Janet Banda ngati wachiwiri wake. - Chakwera adati pali chikonzero choti asankhe nduna zosaposa 30, pomwe nduna zosachepera 12 zikhale amayi. - Ku Nyumba ya Malamulo nako kudachitika pelete pomwe omwe adali kutsogolo, lero ali kumbuyo ndipo omwe atsogolera, pano akutsatira. - Maudindo mnyumbayo adasintha moti yemwe adali mtsogoleri wa nyumba yonse Kondwani Nankhumwa pano ndi mtsogoleri wa mbali yotsutsa boma pomwe Chimwendo Banda yamwe adali mbali yotsutsa boma pano ndi mtsogoleri wa nyumba yonse ndipo akukhala mpando oyambilira mnyumbayo. - Bright Msaka ndi wachiwiri kwa mtsogoleri wa DPP Nankhumwa, Simon Vuwa Kaunda ndi wokhazikitsa bata kumbali ya DPP pomwe Mary Navicha ndi wachiwiri wake. - John Chikalimba ndi mtsogoleri wa chipani cha PP, Noah Chimpeni ndi okhazikitsa bata ku mbali ya PP pomwe Ackson Kalaile Banda ndi wachiwiri kwa Chimpeni. - Tsopano nyumbayi ikukonzekera zosintha utsogoleri wa makomiti ena kuti zigwirizane ndi momwe malamulo akagwiridwe kantchito mnyumbayo amanenera. Malinga ndi malamulowo, apampando a makomiti sayenera kukhala ochokera kuchipani cholamula choncho makomiti onse amene wapampando ndi wachipani cha MCP tsopano asintha. - Chimwendo Banda adati ngati mtsogoleri wa nyumba yonse, aonetsetsa kuti aphungu akutsatira malamulo a nyumbayo komanso kuti zochokera mnyumbayo zizikhala zokomera anthu. - Paja nkhani ndi ya tsogolo lowala ndiye kuwalako kukuyenera kuyambira kwa adindo ngati ife choncho ndionetsetsa kuti ndigwire ntchito ndi aphungu onse kuti titumikire Amalawi, adatero Chimwendo Banda. -",POLITICS -ID_IdkgAskz," Namrukhunua: Nyumba ya chilhomwe Kalelo makolo adali ndi njira zawo zochitira zinthu kuti azisangalala ndi kukhala wotetezedwa. Alhomwe nawo ali ndi zimene makolo awo adayambitsa ndipo zina zimapitirirabe mpaka pano. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi wotsata chikhalidwe cha Alhomwe mumzinda wa Lilongwe, Fustafu Mbewe. Adacheza motere: Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Pa mtundu wa Alhomwe pali mawu akuti Namurukhunua, kodi tanthauzo lake nchiyani? Imeneyi ndi nyumba yozungulira yomwe makolo pa mtundu wa Chilhomwe adayambirira kumanga kalelo nkumakhalamo. Kanyumba kameneka kamakhala kakangono ndipo kamakhala kopanda chipinda. - Pomanga amagwiritsa ntchito zipangizo zanji? Timagwiritsa ntchito mitengo, tsekera, khonje, zilambe, matope ndi namgoneka (zokhala ngati zilambe ndipo ena amalukira mipando). Masiku ano enanso amagwiritsa ntchito misomali. Chitseko chimakhala cha kaphe, kabala wake mtengo omwe umapingasa pachitseko. - Ndiye mwati imakhala nyumba yaingono, mumakhala anthu angati mmenemo? Namrukhunua mumakhala anthu awiri (banja) ndipo ngati pali wachitatu ndiye kuti ndi mwana wa mnyumbamo. Ngati pali anthu ambiri, amamanganso tinyumba tambiri pamodzimodzi ngati banja limodzi koma katundu yense wakukhitchini, ziwiya za madzi ndi madengu a ufa amakhala mnyumba momwemo. - Pomanga zimakhala bwanji? Pamalo akasosapo bwinobwino amatenga chingwe ndi mitengo nkuyamba kuyeza muja amachitira akafuna kumanga nkhokwe. Akakwanitsa kupimako, amazika mitengo mmphepetemo ndikuyamba kuphoma ndi matope ndipo akamaliza amafolera ndi tsekera nkukonza chitseko. - Pachibale pawo akalakwirana nkhani zake zimayenda bwanji? Monga ndanena kale, pachibale amamanga nyumba zawo pamodzimodzi kupatula makolo, omwe amamanga patali pangono koma poonekera ndiposavuta kufikapo. Pakachitika mapokoso, amakauza makolo olo ngati zili za mbanja, amauza ankhoswe ndikukamba koma zikalephera ndiye zimakafika kwa amfumu kuti athandizepo. - Nanga amuna a Chilhomwe zida zawo ndi chiyani? Alhomwe zida zawo ndi chikwanje (koma chimakhala ndi ngowe), nsompho (nkhwangwa) ndi mpeni omwe amautchinjiriza ndi kachikwama kopangidwa ndi chikopa cha nyama. Mpeni wa Mlhomwe suonekera chisawawa amaubisa ndipo umatuluka pokhapokha ngati ukufunika kuti ugwire ntchito. - Alhomwe ntchito yawo yaikulu ndi chiyani? Alhomwe amakonda kulima. Mbewu zomwe amakonda kulima kwambiri ndi kalongonda, chinangwa, nandolo, mbatata, nzimbe, chimanga, mapira ndi tchana. Chakudya chawo chodalilika ndi nsima ndi zipatso; amakondanso nandolo osakaniza ndi makaka. - Nanga mavalidwe awo? Amayi a Chilhomwe amakonda kuvala nsalu, andiloko (iyi ndi siketi yaitali yomwe ena amati makisi), bulauzi ndi mpango ndipo amakonda kusokera nsalu ya biliwita (yakuda). Abambo amakonda kabudula ndi malaya osokedwa ndi nsalu ya khaki. - Tangomalizani ndi ena mwa magule otchuka pa chilhomwe. - Pali magule monga tchopa, sekhere ndi jiri. Povina Tchopa amavala zikopa za nyama komanso amaberekera tinthu tokhala ngati nyama kumsanaku mmiyendo muli mawerewesa oti azipanga kaphokoso povina. Povina sekere amavala mikanda paliponse ndi mkhosi momwe komanso amadzikongoletsa nkhope yonseyi. Jiri ndi gule yemwe amavinidwa usiku kuli mwezi ndipo amavina ndi amuna ndi akazi. Mwachidule magule ndiye alipo ambiri osangalatsa pa mtundu wa Alhomwe. -",SOCIAL ISSUES -ID_IfEBOVYm,"Papa Wayamikira Bungwe Lowona Zapamadzi Kamba Kofalitsa Mthenga Wabwino Wolemba: Thokozani Chapola diomaria.mw/wp-content/uploads/2019/08/francis.jpg 308w"" sizes=""(max-width: 300px) 100vw, 300px"" />Papa Francisko Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse PAPA FRANCISCO lolemba wayamikira bungwe la INTERNATIONAL MARITIME ASSOCIATION kamba kodzipereka pofalitsa uthenga wabwino kwa anthu okhala mu nyanja zikuzikulu pa dziko lonse. -Papa walankhula izi kudzera mu uthenga wpakanena umene watumizira mamemba a bungweli omwe ali mkati kuchita msonkhano wawo wa nambala khumi ndi chimodzi (11) mdziko la TAIWAN. -Muuthenga-wo mtsogoleri wa mpingo wakatolika-yu PAPA FRANCISCO wafuniranso zabwino mamembala a bungwe-li ndikuwalimbikitsa kuti asatope koma kudzipereka pa ntchito zawo ndi cholinga choti anthu onse okhala ku madera a ku nyanjadzi azitha kupeza uthenga wabwino mosavuta. -Bungwe la INTERNATIONAL MARITIME ASSOCIATION analikhadzikitsa mchaka cha 1969 ndi cholinga choti lidzithandiza kufalitsa uthenga wabwino kwa anthu okhala mmadera a ku nyanja zikuluzikulu pa dziko lonse, moti mwa zina ku msonkhanowu awunikira momwe bungwe-li lagwilira ntchito zake mu zaka 50 zapitazi. -Msonkhano-wu wayamba lero pa 21 ndipo udzatha pa 25 OCTOBER 2019. -",RELIGION -ID_IgxzVMir," Mpira wa nkhodzo za pusi mawa ku Sudan Muli kanthu kokakatula ndi sizasi mumzinda wa Omudurman ku Sudan mawali pamene timu ya Big Bullets iphaphalitsane ndi Al Hilal mumpikisano wa CAF. - Iyi mndime yachiwiri yomwe matimuwa afika asadadzabwerezane pa Kamuzu Stadium mumzinda wa Blantyre. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Bullets idanyamuka mdziko muno Lachitatu pabwalo landege la Kamuzu International Airport mumzinda wa Lilongwe ulendo wa ku Sudan. - Kochi wa timuyi Nsanzurwino Ramadhan adatenga osewera 17 paulendowo. - Kochiyo adatenga Vincent Gona ndi Chimwemwe Kumkwawa ngati magoloboyi. Otchinga kumbuyo ndi Sankhani Mkandawire, Miracle Gabeya, Pilirani Zonda, Ian Chinyama, Bashir Maunde ndi Yamikani Fodya. - Osewera pakati adaatenga James Chirapondwa, Fischer Kondowe, Dalitso Sailesi, Victor Limbani, Jaffalie Chande ndi Henry Kabitchi. Kutsogolo kuli Tizgobere Kumwenda ndi Mussa Manyenje. - Timu ya Al Hilal ndi achiyamba kale pokankha chikopa. Bullets siyikuyenera kutengera Al Hilal kumtoso ngati maliro a njoka chifuwa timuyi idafikapo mndime yomaliza ya mpikisanowu mu 1987 ndi 1992. - Timuyi yomwe idakhazikitsidwa mu 1930 mumzinda wa Omudurman, chaka chatha idafika mmasemifainolo a mpikisanowu, akatu ndi ka chisanu kufika mndimeyi. - Iyo yakhalapo akatswiri a ligi ya mdziko la Sudan ya Sudan Premier League Champions ka 27. - Pofuna kuthambitsa Bullets, timuyi idathotha mphunzitsi wake Patrick Aussems wa ku Belgium timuyi itagonja 1-0 ndi KMKM mumpikisanowu. - Al Hilal idapha 2-0 KMKM pakwawo koma koyenda idaphikidwa 1-0. Pano timuyi yalemba mphunzitsi wa ku Serbia, Milutin Micho Sredrojevic amene amaphunzitsa timu ya Uganda. - Zonse zili mawa masana matimuwa asadadzabwerezane pa Kamuzu Stadium. Bullets idatulutsa Club Fomboni ya ku Comoros 3-2. - Bullets isadanyamuke ulendowu, yapuntha Caps United ya ku Zimbabwe 2-1, komanso idatibula Mafco FC 3-0. Awa adali masewero okonzekera mpira wa mawa. - Malinga ndi Ramadhan, kukonzekeraku nkokwanira ndipo akukhulupirira kuti mawa Al Hilal iwona zakuda pakwawo. - Tidali ndi mavuto angapo pamasewero amene tidali nawo ndi Fomboni, koma takonza ndipo nokha mwawona momwe tachitira mmasewero amene tasewera posachedwapa, adatero Ramadhan ponyamuka mdziko muno. -",SPORTS -ID_IhYhyBFY," Apolisi alandira uphungu paziphuphu Bungwe lolimbana ndi mchitidwe wa ziphuphu ndi katangale la Anti-Corruption Bureau (ACB) laphunzitsa apolisi a mumzinda wa Mzuzu za momwe angapewere mchitidwewu. - Malingana ndi kafukufuku yemwe lidachita bungwe la Centre for Social Research mu 2013 nthambi ya polisi ya Road Traffic and Safety Services lidapezeka kuti ndiyo ili patsogolo polandira ziphuphu komanso kuchita za katangale mdziko muno. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kafukufukuyo adapezanso kuti nthambi ya Road Traffic Commission nayo ili patsogolo kuchita mchitidwewu. - Mmodzi mwa akuluakulu olimbana ndi mchitidwewu kubungwe la ACB, Patrick Mogha, adati iwo adachiona chofunika kuti awaphunzitse apolisi komanso anthu a madera ozungulira pankhani za ziphuphu kuti athandize kuchepetsa mchitidwewu. - Tidaona kuti ndi chinthu chanzeru kuti tiwaphunzitse a polisi za momwe angapewere kapena kudziteteza kumchitidwe wakatangale ndi ziphuphu. Tidazindikira kuti anthu ena pochita mchitidwewu sadziwa kuti akulakwira malamulo komanso akubwezeretsa chitukuko cha dziko mmbuyo, adatero Mogha. - Mogha adaonjeza kuti iwo ali ndi chikhulupiriro kuti akaphunzitsa apolisi zithandiza kuchepetsa mchitidwewu. - Wachiwiri kwa komishonala wa polisi, yemwenso ndi mkulu wa nthambi yoonetsetsa kuti apolisi akuchita zinthu moyenera (Professional Standards Unit), Esther Wandale, adati iwo ali ndi cholinga chothana ndi mchitidwe wa katangale ndi ziphuphu pakati pa apolisi ndipo ati ali ndi chikhulupiliro kuti zinthu zisintha. - Cholinga chathu ndi kulimbikitsa apolisi athu kuti azikhala otsata malamulo komanso odalirika. Izi ndi zikhoza kutheka pokhapokha iwo akudziwa kuti katangale ndi chiyani kwenikweni, adatero Wandale. - Mmodzi mwa oyendetsa galimoto zahayala (taxi), Happy Soko, adati akuona kuti maphunzirowa athandiza kuchepetsa mchitidwe wa ziphuphu ndi katangale pamsewu. - Iye idadati apolisi ndi omwe amathandiza kulimbikitsa mchitidwewu pamsewu chifukwa akadakhala kuti amatsatira malamulo moyenera si bwezi oyendetsa galimowo akuchita mchitidwewu. - Maphunzirowa athandiza koma ndikuona kuti akadaphatikizanso anthu ngati ife zikadathandiza kuthana ndi vutoli mwachangu, adatero Soko. -",LAW/ORDER -ID_IixFbqus,"Anthu 6 Atsopano Apezeka ndi Coronavirus, Mmodzi Wamwalira Nambala ya anthu omwe apezeka ndi kachilombo ka Coronavirus akuti yafika 23 potsatira kupezekanso kwa anthu ena asanu ndi mmodzi (6) ndi kachilomboka mdziko muno. -Walengeza za nkhaniyi-Namarika Mlembi wa mkulu mu unduna wa za umoyo Dr. Dan Namarika watsimikiza za nkhaniyi pa msokhano wa atolankhani mu mdzinda wa Blantyre ndipo wati awiri mwa anthu-wa afika kumene mdziko muno, kuchokera maiko akunja. -Padakalipano undunawu walengezanso kuti mmodzi mwa anthu atsopano omwe anapezeka ndi nthendayi mu mzinda wa Lilongwe wamwalira. Undunawu wati malemuyu analinso ndi mavuto ena a zaumoyo. -Zimenezi zikutanthauza kuti chiwerengero cha anthu amene apezeka ndi kachilomboka mdziko muno tsopano chakwera kuchoka ka 17 ndi kufika pa 23, pomwe atatu mwa iwo amwalira, ndipo atatu enanso anachira. -",HEALTH -ID_IkIzphBR," Boma, mafumu salabadira mavuto a Amalawi Kusapezeka kwa boma komanso mafumu ku zokambirana zomwe adaitanitsa a bungwe la amipingo la Public Affairs Committee (PAC) sabata yatha kwaonetsa kusalabadira zoombola Amalawi kumavuto omwe akula mdziko muno. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mkulu wa bungwe lomwe silaboma lolimbikitsa chilungamo la Justice Link, Justine Dzonzi, kudzanso mkulu wa bungwe lomenyera ufulu wachibadwidwe la Malawi Watch, Billy Banda, anena izi msabatayi. - Awiriwa ati ngati boma silokonzeka kukambirana zoombola Amalawi ku mavuto omwe ayala mphasa mdziko muno ndibwino mtsogoleri wadziko lino, Bingu wa Mutharika, akapume mopanda kukankhana. - Koma mneneri wa boma, Patricia Kaliati wati uwu ndi mtopola komanso mabodza chifukwa aboma sadaitanidwe kuzokambiranazo. - Iye wati sakukhulupiriranso kuti msonkhanowo udatsekulidwa kwa aliyense chifukwa bungweri lidathamangitsa atolankhani ena kumsonkhanoko. - Ngati amathamangitsa atolankhani ndiye ife achikhala tidapita sibwezi atatithamangitsa? Ngati amatitukwana oti sitidapiteko ndiye zikadatha bwanji achikhala tidali komweko? Chifukwa chiyani amaloza dzala ena kuti achokera kuboma chikhalirecho amati aitana aboma? Zamtopola ndi mabodza ife sitifuna, adatero Kaliati. - PAC idachititsa msonkhanowo ku holo ya mpingo wa Katolika ku Limbe Cathedral mu mzinda wa Blantyre kuyambira Lachitatu mpaka Lachinayi sabata yatha komwe idaitana amipingo, aboma, mafumu, atolankhani, azipani, akatswiri azamalamulo, komanso oona zamaufulu a anthu. - Mbali zonse, kupatula mafumu ndi aboma zinafika. - Koma wapampando wa bungwe la PAC, Robert Phiri wati bungwe lawo lidatumizira kalata mafumu atatu kuti adzakhale nawo pa zokambiranazo koma mfumu imodzi yokha ndiyo idabwera. - Iye wati adadabwitsidwa ndi mfumu idabwerayo kuti idangokhala kanthawi kochepa ndipo idabwerera mosadadziwa chifukwa chake. - Phiri wati aboma adawatumiziranso kalata kuti adzakhale nawo pazokambiranazo koma palibe nkhope ndi imodzi yomwe idabwera. - Kupatula mafumu atatuwo tidatsekula msonkhanowo kuti yemwe akufuna atha kubwera, adatero Phiri. - Pomaliza msonkhanowo, zina mwa mbali zoitanidwazi zidamanga mfundo kuti Mutharika atule pansi udindo wake mmasiku 60 kapena aitanitse riferendamu mmasiku 90. - Apa Dzonzi, Banda ndi ena ati agwirizana kwathunthu ndi ganizoli ati chifukwa ngati Mutharika sangatule pansi udindo, chonsecho mbali ya boma osamapezekanso kuzokambirana, mavuto omwe akufinya anthu mdziko muno sangathe. - Banda wati kusapezeka kwa boma kukusonyezeratu kuti lidadzipeza lokha lolakwa pazomwe zimakambidwa kumsonkhanowo. - Dzonzi, yemwenso ndi katswiri wa zamalamulo, wati dongosolo la malamulo a dziko lino limalongosola nthawi yoyenera yomwe pangachitikire riferendamu komanso kumupempha mtsogoleri kuti atule pansi udindo. - Iye wati riferendamu ingatheke ngati dziko likufuna kusintha malamulo ena kapena kuona ngati pulezidenti akukondedwabe ndi anthu. - Iye wati nkothekanso kukhala ndi kukhalanso ndi zomwe maiko ena amatcha masankho apakatikati. - Apa iye wati sikulakwira malamulo kumupempha pulezidenti kuti atule pansi udindo chifukwa naye amakhala ndi liwu pa ganizolo. - Iye wati Pulezidenti atha kuchoka potula pansi udindo mwa iye yekha kapena ngati achotsedwa potsatira malamulo oikika. - Mwa zina iye adati malamulo amapereka mpati wokakamiza Pulezidenti kusintha zingapo. - Iye adatinso kuchita zionetsero zokakamiza kuti Pulezidenti atule pansi udindo nkololedwa mmalamulo adziko lino. - Victor Sangula wa mmudzi mwa Kasitoma kwa T/A Liwonde mboma la Machinga wati boma silifuna kuvomereza kuti mavuto omwe adza mdziko muno abwera kaamba kosafuna kukambirana. - Iye wati nkutheka boma limaganiza kuti msonkhanowo ungalephereke ngati ilo silipezeka. - Sangula wati Mutharika atule pansi udindo chifukwa ngati satero mavuto mdziko muno apitirirabe. - Assam Banda wa mmudzi mwa Manjeza kwa T/A Kadewere mboma la Chiradzulu wati kusapezeka kwa mbalizi kungaunikireponso za udani omwe ulipo pakati paboma ndi amabungwe. - Iye wati mavuto a zachuma ndi ndale omwe ali mdziko muno ndiwo angakakamize Mutharika kuti akapume. - Mfumu ina yaikulu ya mboma la Zombayomwe yapempha tisaitchule dzina kuti imasuke polankhulayati ngati mnyumba muli kusamvana pamafunika kukambirana, osati kuchotsa bambo wa mnyumbamo. - Iyo yati boma lidaphonya mwayi posapezeka kuzokambiranako komwe ati kukadapezeka mayankho a mavuto omwe achuluka mdziko muno. - Boma lidalakwa; apa zikutanthauza kuti mavuto omwe ali mdziko muno sangathe chifukwa boma likukana zokambirana, idatero mfumuyi. - T/A Nthache ya mboma la Mwanza yati bungwe la PAC lidawalambalala kuzokambiranazo kotero apempha bungweli lichititse msonkhano wina omwe udzaitanitse Mutharika ndi Mafumuwa. - Mfumuyi yati atsogoleri a midzi akaitanidwa kuzokambirana, eni msonkhanowo amayenera akonze mayendedwe ndipo a PAC sachite izi. - Iyo yati mafumu amakhulupirira kukambirana ndipo adali chile kukakhala nawo pazokambiranazo. - Nthache wati sakupeza chifukwa choti Mutharika atulire pansi udindo chifukwa zimenezi zingayambitse ziwawa zomwe zingathere mnkhondo. - Nkhondo ya ku Mozambique idayambika motere pomwe padalibe kumvana kwa ena ndi boma; adzavutike ndi anthu a kumudzi, akutero Nthache. - Iye wati PAC ichititse msonkhano wina womwe udzameme mafumu ndi Mutharika. -",OPINION/ESSAY -ID_IlPSFVeu," Kufumuka si kulakwa, olemekezeka! Nkhani ili mkamwamkamwa panopa ndi yoti nduna ya zaulimi, mthirira ndi chitukuko cha madzi, George Chaponda, kudzanso mkulu wa bungwe la Admarc, Foster Mulumbe, atule pansi maudindo awo kuti komiti yomwe Pulezidenti Peter Mutharika wakhazikitsa kuti ifufuze za nkhani ya chimanga chomwe boma lidagula kudziko la Zambia igwire bwino ntchito yake. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Chaponda wanenetsa kuti satula pansi udindo wake monga nduna. Nayenso Mulumbe wati sanenapo kanthu pankhaniyi. Chaponda wati sakuonapo chomwe adalakwa ngakhale kuti akukhudzidwa ndi nkhani yogula chimanga kuchokera kudziko la Zambia kuti chipulumutse anthu kunjala yomwe yagwa mdziko muno. - Zomwe zikumveka nzakuti pakukhala ngati padalowa chinyengo malinga ndi mmene malonda a chimangawo adayendera. Izi zili choncho chifukwa mmalo mongogula chimangacho motchipa ku Zambia Cooperative Federation (ZCF) ogulitsa chimanga ku Zambia, boma la Malawi, kudzera ku bungwe la Admarc, lidaganiza zogula chimangacho pamtengo wodula pogwiritsa ntchito kampani yomwe si ya boma la Zambia yotchedwa Kaloswe Commuter and Courier Limited ngati mkhalapakati. - Chifukwa chogwiritsa ntchito kampaniyo pogula chimanga chokwana matani 100 000, boma la Malawi lidasakaza ndalama zokwana K26 biliyoni zomwe lidakongola kubanki ya Eastern and Southern African and Development, lomwe limadziwikanso ngati PTA Bank. - Achikhala kuti adangogula chimangacho ku ZCF, boma likadagwiritsa ndalama zokwana pafupifupi K15 biliyoni basi. Izi zikutanthauza kuti boma la Malawi lidasakaza ndalama zokwana pafupifupi K9.5 biliyoni zapamwamba pogula chimangacho kudzera kukampani ya Kaloswe Commuter and Courier Limited. Ho, zichulukirenji ndalama! Funso nkumati: Padali chifukwa chanji chosankhira njira yogula chimanga pamtengo wokwera chomwechi pomwe njira idalipo yopezera chimangacho pamtengo wotsika? Apa mpamene pakhota nyani mchira, nchifukwa chake Amalawi ambiri, kuphatikizapo a mabungwe osiyanasiyana akuganiza kuti pena pake payenera kuti padalowa chinyengowina ayenera kuti adanyambitapo kena kake! Ndikukumbukira nthawi ina yake Joe Manduwa, yemwe adali wachiwiri kwa nduna ya zaulimi nthawi ya Bakili Muluzi, ankayankha mlandundaiwala pangono kuti udali mlandu wanji poti ndi kale limene lija. Manduwa, mwa iye yekha, adatula pansi mpando wake wonona ponena kuti ankafuna kuti chilungamo chioneke bwinobwino pamlandu wake posatengera kuti wavala ministerial jacket (jekete ya uminisitala). - Mwina a Chaponda ndi a Mulumbe, akadatengerapo phunziro pa zomwe adachita Manduwa potula pansi udindo kuti zofufuza ziyende myaa popanda zokayikitsa kapena zopingapinga. Ngati ofufuzawo sawapeza kulakwa pa zomwe zidachitikazo, sindikukayika kuti Pulezidenti Mutharika adzawabwezera pantchito zawo zofufuzazo zikadzatha. -",OPINION/ESSAY -ID_IpGtElQH,"Flames Iyamba Zokonzekera Lolemba Mphunzitsi wamkulu wa timu yayikulu ya dziko lino ya Flames, Meke Mwase watulutsa ndandanda wa osewera omwe atumikile timuyi pomwe ikuyembekezeka kusewera masewero ake ndi timu ya Burkina Faso mu mpikisano wa maiko amuno mu Africa wa African Cup of Nations pa 26 March 2020 mdziko la Burkina Faso. -Watulutsa mndandanda wa osewera-Mwase Polakhula lero pa msonkhano wa atolakhani omwe unachitikira ku maofesi a bungwe loyendetsa mpira mdziko muno la FAM ku Chiwembe mu mzinda wa Blantyre, Mwase wati osewerawa akuyenera kuyamba zokonzekera zawo lolemba pa 2 March 2020, timuyi isanachite masewera ake opimana mphanvu ndi timu ya dziko la Zambia. -Ena mwa osewera omwe mphunzitsiyi wawayitana koyamba ndi monga Paul Ndovi wa timu ya MAFCO komaso Mphatso Magaleta yemwe amasewera timu ya Ntopwa ndipo chiwerengero chonse cha osewera akuno kumudzi omwe mphunzitsiyu wawayitana ku zokonzekerazi ndi okwana 31. -Mwazina Mwase wati alimbikitsa osewerawa kuti adzachite bwino pa masewero ake ndi timu ya Burkinafaso. -",SPORTS -ID_IpjTHOwG," Dipo la chithyolakhola limawawa pazovuta Munthu akakwatira mkazi mongozemba osatsata ndondomeko amati wathyola khola. Nthawi ikafika yoti munthu otere alongosole banja, amalipitsidwa madipo osiyanasiyana kwa makolo ndi malume a mkaziyo ndipo limodzi mwa madipowo limatchedwa chithyolakhola. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi gogo Eveline Posiano a ku Mchinji za dipoli. - Choyamba agogo talongosolani kuti dipo ndi chiyani? Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Dipo ndi chidule cha malipiro ndipo monga tidziwa, malipiro amaperekedwa mwaufulu kapena mokakamizidwa kutengera ndi nthawi komanso cholinga cha malipirowo. Kupereka malipiro kapena kuti dipo mokakamizidwa pamakhala kuti pali mlandu pomwe dipo la mtendere sipakhala mlandu. - Chindapusacho chimapitanso kwa amfumu Chabwino pano tikukamba za dipo la chithyolakhola, limeneli ndi dipo lanji? Ili ndi limodzi mwa madipo a milandu ndipo mlandu wake umakhala wokhudzana ndi za banja. Chifukwa chodzadzidwa nchinyamata, nthawi zina anthu amangotengana nkukwatirana osadziwitsa makolo kapena kutsatira mwambo koma imakwana nthawi yoti zinthu zilongosoledwe ndiye pamenepo ndipo pamavuta. - Kuvuta kwake kotani? Chomwe chimachitika nchoti potengana mudangobana koma pachikhalidwe chathu, pokwatira mkazi, mwamuna amayenera kupeleka dipo lomwe amati chimalo ndipo ili limakhala dipo lomverera poyerekeza kuti mwatsata mwambo komanso mwalemekeza makolo. Tikakhala ngati ife Achewa, imakhala nkhuku yomwe amati ya chinkhoswe kapena ndalama yokwana kugula nkhukuyo. Pakakhala zoonjezera ndiye zimakhala zongogwirizana pakati pa mabanja awiriwo koma sizikhala ngati chithyolakhola. - Tsopano timve za chithyolakhola. - Chithyolakhola ndilo dipo lowawa kwambiri chifukwa akuchikazi ampangira chipsera mtima kuti udawaderera poyamba potenga mwana wawo osawadziwitsa. Kachiwiri amafuna kuti ukhale ndi mantha kuti ngati uli wankhanza, mwana wawoyo ukamusamale bwino komanso dipolo silipita kwa makolo ndi amalume okha ayi komanso amfumu chifukwa udaphotchola mmudzi mwawo, choncho nawo amayenera kupepesedwa. Akawonkhetsa zonse zomwe ukuyenera kulipira pa chithyolakhola pokha, umadziwanso kuti akulangadi. - Nanga utaona kuti zanyanya, sungangomusiya mkaziyo? Poti masiku ano achinyamata alibe mantha ndi umunthu mwina zikhoza kutheka koma taganizirani poti nthawiyi yadza chifukwa chazovuta. Mwina mosakuluwika, mkazi wamwalira mwadzidzidzi ndiye sungakayike kwanu akwawo osavomereza komanso ukapita naye kwawoko amakati Iwo akufuna munthu wamoyo yemwe udaba utathyola khola lawo. Apa, ena ouma mtuma amati sitiyika kaye maliro mpaka mlandu ukambidwe ndipo zonse zoyenera zichitikiretu ndiyetu chithyolakhola chake amanena choti ukhaule chifukwa akudziwa kuti uli pa msampha osapeweka. Pamenepa, ngakhale abale ako amatha kukuthawa mukakumana ndi mtundu wovuta komanso wosamvetsa. Koma pachilungamo chake sikukhala kuvuta kungoti amadziwa kuti mukangoika maliro, mwina uthawa basi iwo apusa. - Nanga akakhala kuti mkaziyo sudakamutenge kwawo adadzangokulowera mnyumba yekha? Mpomwe pamafunika kudziwa ndi kutsata mwambo pamenepo. Iweyo ngati mwamuna ndipo ukudziwa mwambo wakwanu, ukuyenera kulingalira zotsatira za kukhalira limodzi kwanuko ndipo choyenera kuchita nkuuza akwanu kuti adzamuthamangitse ngati walephera kutero wekha. Apo ayi umakauza akwanu kuti atsatire kwawo kwa mkaziyo kukafotokoza chomwe chachitika ndipo akuluakuluwo amagwirizana chochita. Apa umakhala kuti watsata mwambo chifukwa walemekeza makolo a mkaziyo pokawagwadira. Apa sipakhala za chithyolakhola ayi. - Nanga mkazi oti adzakutulira chifukwa wamuchimwitsa zimakhala bwa? Kukutulira mkazi kuli ndi chisinsi chimodzi: osakana ngati ukudziwa kuti mkaziyo udamuchimwitsadi ndiwe chifukwa chomwe amafuna makolo nkuchoka manyazi kotero amangofuna kuti zinthu zilongosoke mimbayo isadaonekere patali. Apa mumangokambirana za dipo la chimalo kapena miyambo ina koma sipakhala dipo la chithyolakhola kenako mumapanga chinkhoswe nkutengana zinazo nkumakazionera kubanja komweko. - Lamulo latsopano lokhudza za mabanja limati mwamuna ndi mkazi akangokhalira limodzi kokwana miyezi isanu, basi banja lakwana. Kodi apa munthu sungatetezedwe ku chithyolakhola? Choti mudziwe nchoti chikhalidwe chidakhalako kuyambira kalekale malamulo asadabwere ndipo kupatula kuti ngati nzika za dziko timayenera kutsatira malamulo, malamulo nawo sadabwere kudzaononga chikhalidwe. Zomwe mukunena inu nzamukhothi koma zachikhalidwe zimathera pabwalo la anfumu kapena mkanyumba komata. Mmenemo mulibe malamulo mukune nawo ndiye siyani kuganiza mobwerera mmbuyo kuti poti mudapita kusukulu ndiye zachikhalidwe mulibe nazo ntchito. Makolo anu tidakulira momwemu ndipo inu mwabadwira momwemu tsono tiyeni tilemekeze chikhalidwe. -",CULTURE -ID_IqHODTYm,"Chipatala cha Vatican Chasiyanitsa Ana Omwe Anabadwa Ophatana Chipatala cha likulu la mpingo wa katolika pa dziko lonse chachita opareshoni atsikana awiri omwe anabadwa mophatikana. -Malinga ndi malipoti a Vatican Radio, chipatala cha ana cha Bambino Gesu mu mzinda wa Rome mdziko la Italy, chakwanitsa kupanga opareshoni atsikana awiri omwe anabadwa mophatikana ndipo pano atsikanawa ali bwino. -Mayi ndi ana ake pambuyo powalekanitsa Atsikanawa anali ku chipatala china mdziko la Central African Republic chomwe Papa Francisco adachiyendera mchaka cha 2015. -Ervina ndi Prefina ndi atsikana omwe adabadwa zaka ziwiri zapitazo ndipo iwo adabadwa ophatikana matupi. -Kwa chaka chathunthu madokotala akhala akuwapima atsikanawa maka kuti apeze njira ya bwino yoti nkuwathandizira kuti choncho aliyense athe kukhala payekha osadalira ziwalo za thupi la mzake. -Poyamba anawo amawoneka chonchi Malipoti ati mkulu woyendetsa chipatala cha ana cha Bambino Gesu cha likulu la Mpingo wa Katolika pa dziko lonse, Vatican, chomwe chili ku Rome mdziko la Italy Mariella Enoc anali ku Bangui mdziko la Central African Republic komwe kulinso chipatala cha ana chomwe chimalandira thandizo kuchokera ku Vatican ndipo Papa Francisco adayendera chipatalachi pomwe anakacheza mdzikolo mchaka cha 2015. -Atawaona anawa Enoc anaganiza zowatumiza anawa moperekezedwa ndi mayi a anawa ku Rome. -Masiku apitawa madokotala anawapanga opareshoni yowasiyanitsa matupi yomwe malipoti akuti inayenda bwino. -Ndipo naye mayi wa anawa wati anawa ali bwino moti akusewera ndi kuchita zonse zomwe ana amachita ndipo akuti nao anawa akufuna adzakhale madokotala kuti adzathandize anthu ena. -Mmawu ake mayi wa anayu wati akuthokoza anthu osiyana-siyana omwe agwira ntchito yotamandikayi ndipo mwa njira ya padera Papa Francisco chifukwa cha chithandizo chomwe akupereka kwa ana osiyana-siyana. -Opareshoni ya anawa akuti inali ya maola 18 ndipo madokotala ndi anamwino opitirira 30 ndi omwe anagwira ntchitoyi. -Ervina ndi Prefina anabadwa pa 29 June mchaka cha 2018 pa tsiku lomwe Mpingo wa Katolika pa dziko lonse umachita chaka cha Petulo ndi Paulo Oyera. -",HEALTH -ID_IqSjIPvR,"Sukulu za Katolika 7 Zitsekulidwa; Mkangano wa Hijab Watha Pali chiyembekezo chakuti sukulu zisanu ndi ziwiri za mpingo wa katolika zomwe zinatsekedwa chifukwa cha kusamvana pa nkhani ma hijab omwe ophunzira achisilamu amafuna kuti adziloredwa kuvala kumutu msukulu ati zitha kutsekulidwa pamene sukulu zina zidzatsekulidwe, nthenda ya COVID-19 ikadzatha. - Mkulu oyanganira maphunziro msukuluzi mu dayosizi ya Mangochi a Felix Masamba ati izi zili chomwechi potsatira zokambirana zomwe anali nazo ndi atsogoleri osiyanasiyana a zamaphunziro msukuluzi. -Iwo anenanso izi pamene amakumana ndi magulu ena monga aphunzitsi, mafumu ndi magulu oyendetsa sukuluzi pa sukulu ya sekondale yoyendera ya St. Marys mboma la Machinga. -Tikugwirizana bwino kwambiri ndi mafumu ndipo ife ndi okondwa ndi zimenezi. Tagwirizana kuti tikatsekulira sukuluzi sipapezekanso ophunzira ovala hijab ndipo mafumu alonjeza kuti ayitanitsa msonkhano kuwafotokozera makolo ndipo sukulu ikazayamba mwana aliyense azabwera ndi kholo lake kuzasayinira kuti samavala hijab, a natero a Masamba. -Ndipo mmawu ake Senior Group Village Headman Chileka yati anthu a mderalo agwirizana zakuti sukuluzi zikatsekulidwa pasapezeke ophunzira wovalanso chovala chotchedwa hijab ponena kuti akuyenera kutsatira malamulo a sukulu osati a chipembedzo. -",EDUCATION -ID_ItFTEDOw,"COM Ipereka Mipando, Matebulo 563 Msukulu Zitatu ku Mangochi Wolemba: Thokozani Chapola NDO-KUMANZERE-NDI-A-MZUNGA-KUMANJA.jpg 1080w"" sizes=""(max-width: 427px) 100vw, 427px"" />Dr. Mipando (kumanzere) kupereka tebulo kwa a Mzunga (kumanja) Sukulu ya ukachenjede yosula madokotala mdziko muno ya College of Medicine yapereka mipando komanso matebulo okwana 563 msukulu zitatu za mboma la Mangochi. -Polankhula popereka thandizoli mkulu wa sukuluyi Dr. Mwapatsa Mipando ati apereka thandizoli pofuna kuthokoza anthu a mderali kaamba koti ndi malo amene ophunzira a kusukulu ya ukachenjedeyi amakakhala ngati njira imodzi yophunzira za ntchito yawo. -Iwo anati patha zaka 27 kuchokera pomwe sukulu ya ukachenjedeyi inayamba kugwira ntchito ndi anthu a mderali komwe ophuzira ake amakakhalako kwa sabata kuphunzira moyo wa anthu komanso kuchita kafukufuku wosiyanasiyana. -Talandira katundu watsopano kuchokera ku boma choncho tinawona kuti katunduyi yemwe timagwiritsa ntchito kale koma ndi wabwinobwino tizapereke kunoko kwa anthu omwe takhala tikugwirako ntchito kwa zaka 27 osati kuzangowapempha kuti tizachiteko research ndi zina basi ayi koma nafenso tiwathandize ndi zomwe tili nazo, aantero Dr. Mipando. -Iwo apempha makampani ndi mabungwe ena kuti awathandize kukonzetsa katundu yemwe anali woonongeka ndipo akufunitsitsa ataperekanso ku sukulu zina kuti athandizire ophunzira kulimbikira maphunziro. -Sukulu zomwe zalandira zipangizozi ndi za Mikombe, Miwawe komanso Lungwena zomwe zikupezeka mu zone ya St. Joseph mdera la mfumu yaikulu Namabvi mbomalo. -Dr. Mipando: Tipitiriza kuthandiza Polankhulapo mmodzi mwa akuluakulu a kuofesi yoona za maphunziro mbomalo a Noel Mzunga anati thandizoli lithandiza kuchepetsa mavuto a kusiyira sukulu panjira mderali. -Ndife okondwa kwambiri ndi thandizoli. Mbuyomu ana amalembera mayeso pansi zomwe ndi zomvetsa chisoni kwambiri. Ana amasiya sukulu chifukwa amawona kuti akapita ku sukulu akakhala pansi pomwe kunyumbanso amakhala pansi ndiye zomwe talandirazi zikhala chilimbikitso kwa anawa, anatero a Mzunga. -Iwo apempha aphunzitsi, ophunzira, makolo komanso anthu okhala mmidzi yozungulira sukuluzi kuti atenge gawo posamalira katunduyu. -Kupatula mipando ndi matebulo zomwe zaperekedwa kwa ophuzira, College of Medicine yaperekanso mipando ndi tebulo zapamwamba za mu ofesi ya mphunzitsi wamkulu komanso ofesi ya aphunzitsi ayikamo mipando yokwana 15 pa sukulu iliyonse mwa sukulu zitatuzi. -",EDUCATION -ID_IwKiEKIg,"Mpoya Akhazikitsa Thumba la Ndalama Zolipilira Ana Sukulu Phungu wa m`dera la Mtonya m`boma la zomba a Nedson Mpoya wati komiti yomwe isankhidwe kuti iyendetse thumba ia ndalama zolipilira ana osowa sukulu fizi m`sukulu Bursary m`derali iwonetsetse kuti yalemba ana oyenera. -A Mpoya omwe amayimira chipani cha UDF m`delaro wati ndalama zimenezi ndi Constituency Development Fund (CDF) choncho oyang`anira thummali ndi phungu waku nyumba ya malamulo choncho anthu-wa akuyenera kuonetsetsa kuti pasankhale kukondera kapena katangale posankha ana ovutikawa omwe azilipilipiridwa sukulu ndi komitiyi. -Mwazina iye wachenjezanso anthu omwe akumagulitsa ma form ogwilitsira ntchito yolembera ophunzirawa kuti akkapezeka alandila chilango popeza ma form-wa ndi aulele. -Chomwe ndikufuna kutanthauza kwambiri tidagozindikira ma form atabwera ku ma constituency kwanthu kuno ndiye timafusa kuti maform-wa abwera bwanji, anatero a Mpoya. -A Mpoya ati ndondomekoyi si momwe adakonzera poyamba koma ati zakhala chomwechi chifukwa choti zinthuzi zangochitika mwadzidzidzi. -",EDUCATION -ID_IxWjHTZY,"Papa Wayamikira Akayidi a Ndende ya padua Mdziko la Italy Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wathokoza akayidi a pa ndende ya Padua mdziko la Italy. -Papa pa umodzi mwa maulendo ake oyendera akayidi Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, iye anathokoza akayidiwa pokonza mapemphero a njira ya mtanda ya chaka chino zomwe wati zawonetsa ukulu wa Mulungu pakati pawo. -Pamenepa Papa wati apitiriza kupemphelera akayidiwo kuti Mulungu adziwatetedza mu njira zosiyanasiyana pomwe ali ku ndendeko. -",SOCIAL -ID_IzgNgGDt,"DCT Ikuthana ndi Mchitidwe Woba Mankhwala Bungwe la Development Communication Trust (DCT) lati ndilokhutira ndi momwe ntchito zake za mu project ya Titeteze Umoyo Wabwino yomwe akuyitcha Influencing Citizen Participation Against Drug Pilferage, yayambira mboma la Mangochi. -Mmodzi mwa akulu-akulu a mbungwe-li mbomalo, mayi Zione Mayaya Mkanda ndi omwe anena izi pomwe bungwe-li limafotokozera adindo a zachitukuko pa za momwe ntchito za bungwe-li zakhala zikuyendera chiyambireni mwezi wa February chaka chino mbomalo. -Iwo ati ndi momwe bungwe-li lawonera, zikusonyeza kuti anthu a mdera la mfumu yayikulu Chilipa komwe akugwirako ntchito-yi tsopano ayamba kudziwa za udindo wotetedza miyoyo yawo pa nkhani za umoyo ndi zina zambiri. -Ntchitoyi yapereka mphamvu komanso liwu kwa anthu pa nkhani yokhudza mankhwala mzipatala ndipo akumatha kuwulura anthu omwe amagula komanso kugulitsa mankhwala mosavomerezeka, anatero a Mkanda. -Iwo ati padakalipano ntchitoyi yapita patsogolo kwambiri ndipo yathandiza kukweza umoyo wa anthu a mdera la Chilipa mboma la Mangochi. -",HEALTH -ID_IzioLJaN,"President Morales Wathawira Mdziko la Mexico Wolemba: Thokozani Chapola -content/uploads/2019/11/morales.jpg"" alt="""" width=""265"" height=""355"" />Wapita mdziko la Mexico-President Morales Patangodutsa tsiku limodzi mtsogoleri wa dziko la Bolivia Evo Morales atatula pansi udindo wake, wavomera kupita mdziko la Mexico ndi cholinga choti atetezedwe potsatira ziwonetsero zomwe zikuchitika mdzikolo. -Malipoti a wailesi ya BBC ati Pulezidenti Morales polankhula pa tsamba lake la twitter wati akumva kuwawa kuti akuchoka mdziko lake koma wanenetsa kuti abweleranso ndi mphamvu mdzikolo. -Padakali pano mkulu woona za chitetezo mdzikolo wauza asilikali a dzikolo kuti achite ubale ndi apolisi, omwe asemphana ndi otsatira chipani cha a Morales. -Anthu a mdziko la Bolivia akhala akuchita ziwonetsero zosonyeza kusakondwa ndi zotsatira za chisankho chomwe chinachitika mdzikolo mwezi watha pomwe Pulezidenti Morales anapambana kachinayi. -",POLITICS -ID_JAvNEktC," Nkhawa ikulirakulira pankhani ya zaumoyo Mabungwe omwe si aboma ati mavuto a mgonagona omwe akuoneka pa nkhani za umoyo mdziko muno ndi umboni wakuti chipani cholamula cha Democratic Progressive (DPP) sichikukwaniritsa zomwe chidalonjeza pomwe chinkachita misonkhano yokopa anthu kuti achivotere pachisankho cha chaka chatha. - Kuperewera kwa ogwira ntchito zaumoyo, kusowa kwa mankhwala, kusowa kwa chakudya ndi ganizo la boma lochepetsa chakudya chomwe limapereka kwa odwala mzipatala ndi ena mwa mavuto omwe mabungwewa ati akula padakalipano. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Anamwino kukapereka madandaulo awo ku Nyumba ya Malamulo Mkulu wa bungwe loona za ufulu wa anthu pa nkhani za umoyo, Charles Nyirenda, wati zomwe boma likupanga pochita zinthu modzidzimukira ndi msampha waukulu pa miyoyo ya anthu. - Nyirenda ndi mmodzi mwa oimira mabungwe amene athirapo ndemanga pa zomwe zikuchitika mdziko muno, makamaka pankhani ya za umoyo wa anthu womwe uli pachiswe chifukwa cha mikwingwirima yomwe unduna wa za umoyo akukumana nayo. - Iye adati mmene zinthu zikuyendera pankhani za umoyo, tsogolo lenileni silikuwoneka ndipo kukadakhala bwino boma likadangopanga mfundo imodzi nkuikhazikitsa osati kuvinavina. - Poyamba nkhani imene idavuta ndi yakuti anthu azilipira mzipatala yomwe idatsutsidwa mpaka kuzilala. Pano akuti anthu odwala azidya kamodzi patsiku komanso mankhwala mzipatala sakupezeka. Anthu akumawauza kuti akagule okha, tsono apa zikusiyana pati nkulipira kuchipatala? adatero Nyirenda. - Iye adati chidali chanzeru kuyamba kulipiritsako bola anthu ovutika, koma odwala azidya chakudya chokwanira kuti mankhwala azigwira ntchito mthupi. - Mmodzi mwa omenyera maufulu a anthu mdziko muno, Gift Trapence, adati boma likuyenera kuyankhapo pa nkhawa zomwe anthu, kudzera kumabungwe, akupereka mdziko muno chifukwa lidawalonjeza kukonza mavuto amene akukumana nawowo. - Apa ndi nkhani yoti boma lichitepo kanthu msanga chifukwa lidalonjeza lokha anthu asadalisankhe ndiye zisakhale ngati anthu akupempha ayi koma akungokumbutsa zomwe adalonjezededwa, adatero Trapence. - Mavutowatu akudza patangotha pafupifupi chaka ndi miyezi 6 kuchoka pomwe chipani cha DPP chidayamba kulamula chitapambana pachisankho cha mwezi wa May, 2014. - Chisankho chisadachitike, chipanicho chidalonjeza kuti chidzatukula nkhani zaumoyo poonetsetsa kuti chiwerengero cha anthu ogwira ntchito zaumoyo ndi chokwanira, mankhwala akupezeka mzipatala, kutukula moyo wa anthu ogwira ntchito zachipatala ndi kuchepetsa imfa zokhudza uchembere. - Malonjezowo ali choncho, boma lidaplephera kulemba ntchito madotolo 51 amene adamaliza maphunziro awo kusukulu ya ukachenjede ya College of Medicine, chonsecho ngakhale bungwe la zaumoyo padziko lino la World Health Organisation (WHO) limati madotolo 23 alionse ayenera kuthandiza anthu 10 000, ku Malawi, madotolo awiri amathandiza odwala 100 000. - Ndipo posachedwa, Amalawi zikwizikwi mboma la Rumphi adayenda ulendo wokapereka madandaulo kwa DC wa mbomalo pokhudzidwa kuti odwala akulandira chakudya kamodzi patsiku pomwe akumwa mankhwala ofunika chakudya chokwanira. - Ulendo wokapereka zodandaula za chakudya udakonzedwa ndi mgwirizano wa mabungwe omwe si aboma mbomalo ndipo wapampando wa mgwirizanowo, Eunice Banda, adati zomwe zikuchitikazi zikusonyeza kuti boma likulephera kukwaniritsa lonjezo. - Kutengera zomwe adalonjeza a Pulezidenti kuti sadzalola munthu aliyense kumwalira ndi njala, tikuona kuti zomwe zikuchitikazi zikusonyeza kulephera kukwaniritsa lonjezolo, adatero Banda. - Iye adati si zoona kuti munthu yemwe akulandira mankhwala aziperewera chakudya mthupi mwake chifukwa mankhwala amagwira bwino ntchito ndi chakudya. - Komanso poona kuti sizikuwayendera pantchito yawo, anamwino ena adakaperekanso chikalata chawo ku Nyumba ya Malamulo pozizwa ndi ganizo la boma lakuti anamwino ena amene adalembedwa kale ntchito akayesedwenso. - Mchikalata chawo, anamwinowo adadandaula za momwe ntchito za umoyo zalowera pansi mdziko muno ndi momwe umoyo wa Amalawi wakhudzidwira, zomwe adati gwero lake ndi kusalingalira nkhani za umoyo pakati pa atsogoleri. - Mchikalatachi, adatinso ndi okhudzidwa kuti boma likulephera kulemba madotolo ndi anamwino omwe adamaliza maphunziro awo chonsecho ogwira ntchito zachipatala ndi ochepa, zomwe zimachititsa kuti ntchito yawo iziwawa. - Koma nduna ya zachuma ndi chitukuko, Goodall Gondwe, ati pali mpumulo kumbali nkhani ya chiwerengero cha madotolo ndi anamwino chifukwa maiko omwe amathandiza dziko lino avomereza kuti boma likhoza kugwiritsa ntchito ndalama zina zomwe zidali za ntchito yolimbana ndi malungo, chifuwa chachikulu ndi matenda a Edzi polemba ntchito madotolo ndi anamwino omwe lidalephera kuwalemba. -",HEALTH -ID_JBdUZNdU,"Episcope apempha Ansembe kukonzekera bwino chaka chachibalalitso Wolemba: Sylvester Kasitomu p://www.radiomaria.mw/wp-content/uploads/2019/09/msusa.jpg"" alt="""" width=""375"" height=""319"" />Wapempha ansembe akonzekere chibalalitso cha mpingp-Msusa Arkiepiskopi wa arkidayosizi ya Blantyre Thomas Luke Msusa wapempha ansembe mu arkidayosiziyi kuti azikonda kulimbikitsa anthu za moyo wawo wa chikhristu ndi kuonetsetsa kuti akulandira masacrament omwe amayenera kuti alandire mu mpingowu. -Episcope yu wapereka uthenga-wu lachiwiri ku Nantipwiri Pastoral Centre kwa Bvumbwe mboma la Thyolo pa msonkhano wa tsiku limodzi wa ansembe otumikira mu ArchDayosizi-yo. -Iwo anati ndiokodwa ndi mene ansembe akufalitsira uthenga okhudza chaka cha chibalalitso wa chaka chino. -Ife ngati ansembe tikuyenera kukhala patsogolo kuphunzitsa komanso kuwapatsa akhristu athu zomwe akusowa kuti afalitse uthenga wabwino mmadera omwe akufuna kuti apite, anatero ambuye Msusa. -Ansembe pafupifupi 65 otumikira mu Arch-Dayosizi-yi ndi omwe achita nawo msonkhanowo, komwe mwa zina akumbutsana za mwezi wa wapadera wa chibalalitso Extra-ordinary Missionary Month. -",RELIGION -ID_JDQOkfRU," Dziwani za matenda a mphere Kutsatira malipoti a kubuka kwa matenda a mphere kuchigwa cha mtsinje wa Shire, uyu ndi tsatanetsatane wa matendawa kuchokera pa zomwe bungwe loona za umoyo padziko lapansi la World Health Organization lidapeza. - Matenda a mphere amakhudza khungu la munthu ndipo amayambika ndi kachilombo kakangono kamene kamapezeka muchakudya. Mchingerezi, Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC kachilomboka kamatchedwa mite ndipo asayansi amakatcha Sarcoptes scabiei. - Kachilomboka sikaoneka chifukwa ndi kakangono kwambiri. Kakalowa pakhungu la munthu, amakanda mosalekeza. - Malinga ndi World Health Organization, matenda a mphere amati ndi okhudzana ndi madzi. Ndi zosadabwitsa kuti lero tikukamba za mphere zomwe zafala kuchigwa cha mtsinje wa Shire komwenso madzi aononga katundu ndi kugwetsa nyumba. - Matendawa amafala ngati kachilomboko kapita pakhungu la munthu wina koma amafala kwambiri pamene munthu amene wakhudzidwa ndi matendawa wakhudzana ndi mnzake monga pogonana mosadziteteza. - Matendawa amafala kwambiri moti mu 2010 anthu oposera 100 miliyoni padziko lapansi ndiwo adakhudzidwa ndi matendawa. - Matendawa mungawadziwe msanga chifukwa pamene akuyamba umangokanda mosalekeza ndipo khungu limatha kusupuka. Zizindikiro zokhala ngati walumidwa ndi udzudzu zimaoneka. - Kukandaku kumafika palekaleka usiku pamene ukugona. Kuyabwakutu kumachitika chifukwa tizilombo tija timakhala tikuyendayenda mthupimo. - Matendawa amafalanso posinthana zovala, zopukutira mukasamba, zofunda. Koma matendawa angathe kukhala pathupi la munthu kwa masiku atatu osapatsira munthu. - Kugwiritsira ntchito mankhwala monga permethrin kapena ivemectin kumachepetsa kufala kwa matendawa koma mpaka lero palibe mankhwala amene amachiza matendawa. - Kukhala munthu wa ukhondo kungathandize kuti usadwale matendawa. Izi ndi zomwe achipatala amalimbikitsa kuti muyenera kumasamba, zovala zizikhala zochapa ndipo malo ogona akhale okonzedwa bwino. -",HEALTH -ID_JETtgrXH,"Milandu, Ngozi Zakwera Mboma la Ntcheu Apolisi mboma la Ntcheu adandaula ndi kukwera kwa milandu komanso ngozi za pansewu mmiyezi isanu ndi umodzi ya chaka chino, poyerekeza ndi miyezi ngati yomweyi chaka chatha. -Chigalu: Ngozi zachuluka kwambiri Wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sub-Inspector Hastings Chigalu wati mu lipoti la chaka chino, zasonyeza kuti mu miyezi 6 yapitayi, bomali lalembetsa ngozi zochuluka kuyerekeza ndi miyezi yomweyi chaka chatha. -Lipotili lasonyezanso kuti milandu yophana komanso kugwilirira yakweranso kuyerekeza ndi chaka chatha. -Lipotilo lati miyezi yoyambilira ngati yomweyi chaka chatha ngozi za pansewu zinali 19 ndipo chaka chino zakwana 44 ndipo milandu yophana chaka chino yapezeka 16 pomwe chaka chatha inalipo 11 komanso milandu yogwililira chaka chino yapezeka 30 pomwe chaka chatha inalipo 15. -",SOCIAL -ID_JFicoXuH,"Chaponda ndi Mfulu, Alibenso Mlandu Bwalo la High Court ku Zomba lalamula kuti nduna yakale ya zamalimidwe Dr. George Chaponda ndi mfulu kaamba koti alibe mlandu woti ayankhe pa nkhani yokhudza kugula chimanga mdziko la Zambia komanso nkhani yopezeka ndi ndalama ndalama zokwana 95 million-kwacha ndi ndalama zina zakunja, kunyumba kwake. -Alibenso mlandu-Chaponda Judge yemwe amamva mlanduwu Justice Redson Kapindu wati apilo yomwe bungwe la ACB linachita, inalibe mfundo zokwanira zoti mlanduwu upitilire kumvedwa choncho anati akugwirizana ndi chigamulo chomwe bwalo lalingono la Chief Resident linapereka pa 18 May 2018 kuti Dr. Chaponda alibe mlandu oti ayankhe. -Mmawu ake pambuyo pa chigamulochi, Dr. Chaponda athokoza Mulungu kaamba kopambana mlanduwu. -Ndipo mmawu ake, yemwe amayimira bungwe la ACB pa mlanduwu Anafi Likwanya, wati wagwirizana ndi chigamulocho ndipo waphunzira zambiri kudzera pa mlanduwu chifukwa akakonza zolakwika zonse kuti tsiku lina adzachite bwino pa milandu ina. -",LAW/ORDER -ID_JGJdrZat,"GIZ Yapereka Wailesi 400 ku Boma la Mangochi Bungwe la GIZ lapereka thandizo la wailesi zoyendera mphamvu ya dzuwa mboma la Mangochi ndi cholinga choti zithandizire kupereka mauthenga a kapewedwe ka mliri wa Coronavirus. -Chimphepo: Thandizoli ndi lofunika kwambiri Polankhula pa mwambo wolandira katunduyi bwanamkubwa wa boma la Mangochi mbusa Moses Chimphepo wayamikira bungweli kamba ka thandizolo. -Thandizo limeneli ndi lofunika kwambiri chifukwa monga mukudziwira padakalipano pakufunika kufalitsa mauthenga a nthenda imeneyi ya COVID-19 za mmene anthu angapewere ndi zina. Choncho wailesi zimenezi zitithandiza pa ntchito yofalitsa mauthenga kuti aziwafikira anthu akumudzi mboma lathu lino la Mangochi, anatero a Chimphepo. -Polankhulanso mkulu wa bungweli mdziko muno Allan Wosku anati bungweli lili mkati mothandiza dziko la Malawi ndi zipangizo zothandizira pa kapewedwe ka nthendayi mdziko muno. -Thandizoli lomwe ndi la wailesi zoposa 400 ndi la ndalama zokwanira 11 Million Kwacha. -",SOCIAL -ID_JGYguyTB," Wapitadi Gwanda Ngati bodza Lachisanu lapitali walowadi mmanda Gwanda Chakuamba, mmodzi mwa amkhalakale pandale mdziko muno. - Mmene chitanda cha malemu Chakuambayemwe mmaboma a Nsanje ndi Chikwawa kuchigwa cha Shire ankamutcha Mbuya pomulemekeza chifukwa cha zabwino zambiri zomwe adakhala akuchitira anthu a kuchigwachi ali moyo, chimatsikira mmanda ku Chinyanje kwa T/A Mlolo, kuseri kwa nyumba yake yotchedwa Zuwele Castleambiri sadathe kuigwira misozi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Maliro a Chakuamba adalandira ulemu wapadera poikidwa ndi asirikali a nkhondo a MDF Ndi mitima yosweka ambiri adalira: Wapita Mbuya, wapita Mbuya! Amayi a Dorica a Muona Seventh Day Adventist adaimba mobwerezabwereza: A Chakuamba ku Nsanje, a Chakuamba ku Chikwawa kutanthauza kuti Chakuamba adali mwana wa maboma awiriwa. - Mizwanya ina yodziwika pandale yomwe idabwera kudzaperekeza Mwana Mphenzi ndi mtsogoleri wakale Bakili Muluzi, Sipika wakale Chimunthu Banda, Brown Mpinganjira, Sidik Mia, Kamlepo Kalua, Nicholas Dausi, Harry Thomson, Bazuka Mhango, akuluakulu a zipani za MCP, UDF ndi DPP ndi akuluakulu a boma motsogozedwa ndi mlembi wamkulu mu ofesi ya Pulezidenti ndi Kabineti George Mkondiwa, kungotchurapo ena pangono. - Inde kudali chinamtindi cha anthuolira ndi ongoyangana, amipingo yosiyanasiyana ndi osapemphera omwe, koma onse okhala ndi cholinga chimodzi: kudzaperekeza munthu yemwe mbiri yake sidzaiwalika mmbiri ya dziko la Malawi ngati mmodzi mwa anthu amene adamenyera ufulu wa dziko lino kuchoka mmanja mwa atsamunda kufikira lero lino pamene dzikoli lili paufulu wodzilamulira. - T/A Malemia amene adalankhula mmalo mwa T/A Mlolo pamaliropo, adati ngakhale akulira, koma ndi osangalala kuti kudera la chigwa cha Shire kudachoka munthu wodzipereka ndi wokonda anthu ake ngati Chakuamba yemwe dziko la Malawi silidzamuiwala. - Sitidzapezanso Chakuamba wina kuno. Uyu ndiye adali weniweni; wangwiro, wachilungamo, wosaopa, mkhalakale pandale. Watiphunzitsa kukhululukirana ndi kugwirana manja ngati tifuna kuti dziko lathu litukuke. Uku kudali kulira kwa Paramount Lundu. - Ena adayerekeza Chakuamba ndi malemu Nelson Mandela mtsogoleri wakale wa dziko la South Africa, pokhululukira chipani cha MCP, chomwe chidamangitsa nkumuponya mndende kwa zaka 14, koma atatuluka kundendeko adalowanso chipani chomwecho nkumagwira ntchito limodzi ndi omwe adamum-angitsawo. - Pa ichi, Malemia adati Chakuamba adali munthu wosasunga mangawa ndipo ankalankhula akaona kuti zinthu zikulakwika, zomwe zinkamuika mmavuto nthawi zambiri. - Chakuamba adali wokonda sukulu ndipo kuno waphunzitsa anthu ambiri, Malemia adatero. - Ndipo ena mwa mafumu omwe Msangulutso udacheza nawo adati dziko lino lataya mkhalakale pandale yemwe adatengapo gawo lalikulu pothandizira kulitukula komanso yemwe adali wovuta kumumvetsa pakachitidwe kake mundale. - Inkosi Chindi ya mboma la Mzimba idati idadzidzimuka itamva za imfa ya Chakuamba pawailesi Lolemba lapitali kaamba koti simadziwa zoti wakhala akudwala kwa kanthawi. - Chindi adagwirizana ndi mafumu anzake kuti Chakuamba adali wachitukuko. - Adali munthu wabwino ngakhale munthawi ya ulamuliro wa MCP adali watinkhanza pangono. Paja adadzamenya mafumu kuno kumpoto pamsonkhano waukulu wa chipani mu 1973 ku Marymount mumzinda wa Mzuzu, adatero Chindi. - Iye adati mmodzi mwa mafumu omwe adapatsidwa makofi adali bambo ake chifukwa adakana kupereka ngombe ngati mphatso kwa Kamuzu. - Ndipo mfumu yaikulu Mkukula ya mboma la Lilongwe idati sidzamuiwala Chakuamba chifukwa cha momwe adagwirira ntchito panthawi yothetsa bungwe la MYP. - Mkukula adati Chakuamba ngati mmodzi mwa akuluakulu a boma, adalolera kukambirana ndi kulithetsa bungweli bwino lomwe popanda zipolowe zambiri. - Mmodzi mwa otsata za ndale mdziko muno, Humphrey Mvula, adati Chakuamba adamenyera ufulu wa dziko lino kuchokera nthawi ya atsamunda mpaka nthawi yomwe dziko lino lidathana ndi ulamuliro wa chipani chimodzi. - Malinga ndi Mvula, Chakuamba adali wolimba mtima ndipo sadali wosankha mitundu ngati momwe achitira andale ena omwe amakokera kwawo. - Mvula adati ngakhale Chakuamba sadapambaneko chisankho a mtsogoleri wa dziko lino, adatsala pangono kupambana mchaka cha 2004 pomwe adaimira Mgwirizano Coalition. - Chakuamba adatsikira kuli chete Lolemba lapitali pachipatala cha Blantyre Adventist (BAH) mu mzinda wa Blantyre, naikudwa mmanda ndi ulemu wa asirikali ankhondo. -",POLITICS -ID_JHdNoVtl," Za ukamberembere mu Fisp akuti zichepe chaka chino Ntchito yotumiza zipangizo zaulimi zotsika mtengo mupologalamu ya Farm Input Subsidy Programme (Fisp) ili mkati koma nyengo ngati iyi atambwali ofuna kulemera mnjira zachinyengo amachuluka. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Atambwali oterewa akuti amalowerera msika wa zipangizozi ndi njira zosiyanasiyana ndipo pamapeto pake zipangizozi zimakathera mmanja mwa anthu ochita bwino kale mmalo mwa anthu ovutika omwe ndi eni pologalamuyi. - Apolisi, unduna wa malimidwe ndi bungwe la mgwirizano wa alimi la Farmers Union of Malawi (FUM) ati chaka chino salekerera zachinye za mtundu uliwonse mupologalamuyi kuti anthu oyenerera okha ndiwo apindule. - Alimi ena mchigawo cha kumwera monga awa ayamba kale kugula zipangizo zotsika mtengo Kumbali yathu, tilimbikitsa chitetezo potumiza apolisi ambiri mmadera ndi mmisika yomwe pologalamuyi ikuchitikira. Tigwira ntchitoyi kudzera mu nthambi yathu ya chitetezo cha mmudzi ndipo ndikunena pano takonzeka kale, adatero wachiwiri kwa wamkulu wa polisi mdziko muno Rodney Jose. - Iye adati mmene pologalamuyi imayamba, boma lidapereka mphamvu zoyanganira chitetezo cha zipangizo zotsika mtengozi mmanja mwa apolisi ndipo amaigwira mogwirizana ndi unduna wa zamalimidwe ndi bungwe la alimi la FUM. - Chiyambireni pologalamu iyi, tagwirapo akamberembere ambiri. Milandu yambiri imakhala yokhudzana ndi anthu kupezeka ndi makuponi achinyengo, ziphuphu ndi kuzembetsa zipangizozi ndi cholinga chokagulitsa kumaiko akunja, adatero Jose. - Mlembi wamkulu muunduna wa zamalimidwe Erica Maganga adati ndi udindo wa mafumu ndi anthu awo kutsina khutu akuluakulu akaona mchitidwe wokayikitsa pakagawidwe, kagulitsidwe ndi kapezedwe ka zipangizozi. - Maganga adati boma limaononga ndalama zambiri mupologalamu ya sabuside ncholinga chotukula alimi ovutika ndipo ngati zipangizozi sizikuwafikira ndiye kuti zolinga za boma sizikukwaniritsidwa. - Anthu ndiwo amaona zomwe zimachitika mmadera mwawo ndiye iwo ndi amene angakhale oyambirira kukanena kuti akamberemberewo agwidwe ndipo zipangizo zawo zaulimi zipulumuke, adatero Maganga. -",FARMING -ID_JKCZaUFY," Anthu a ku Likoma alirira Ilala Anthu okhala pazilumba za Likoma ndi Chizumulu ati akulira ndipo moyo ukutentha chifukwa cha kusiya kuyenda kwa sitima ya Ilala. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC T/A Mkumpha wa ku Likoma yati kuleka kuyenda kwa sitimayo kwachititsa miyoyo ya anthu pa zilumbazo kukhala yovuta. - Malinga ndi iye, kuonongeka kwa sitimayo kwachititsa chiyembekezo chimene anthuwo adali nacho kwa miyezi 10 pomwe sitimayo imakozedwa kuti chilowe mmadzi akuya. - Moyo ukuvuta pa Likoma chifukwa sitimayo si ikuyenda. Ntchito za chitukuko zaimiratu chifukwa cha vuto la mayendedwe, adatero Mkumpha. - Sitimayo idafa sabata zitatu zapitazo chifukwa cha mavuto ena. Izi zidachitika sitimayo itangoyenda maola ochepa, patatha miyezi 10 akuikonza. Kukonzako kudadya US$2 miliyoni (zoposa K800 miliyoni). - Mneneri wa kampani yoyendetsa sitimayi ya Malawi Shipping Company adati ayambanso kuikonza zitsulo zina zikafika mdziko muno. - Tikuyembekeza zitsulo zimene kampani ya Barloworld ipeze ndipo sitimayi iyambanso kuyenda ikangokonzedwa, adatero Msowoya. - Iye adati zonse zikayenda, sitimayi ayamba kuikonza Lolemba. - Aliyense ndi wokhudzidwa ndi momwe zinthu zilili. Ngakhalenso amene amabweretsa zitsulo zikuwakhudza koma tikuchita zotheka kuti sitimayi iyambenso kuyenda, adatero Msowoya. - Ilala ndi sitima yokhayo yaikulu imene imayenda panyanja ya Malawi. - Sitimayi idayamba kuyenda panyanjayo mchaka cha 1951 ndipo imanyamula anthu oposa 300. -",TRANSPORT -ID_JPQkoKAZ," Mafumu atsegula Njira ya kampeni Pamene kampeni yafika pachiindeinde, zipani zandale zati nzokhutira ndi momwe mafumu akuperekera mwayi wochititsa misonkhano yokopa anthu mmadera mwawo kwa zipani zotsutsa. - Katswiri wa za ndale, George Phiri, wati zimaterezimatere bwenzi zikoma ndipo wayamikira mafumu potsegula njira kwa zipani zonse. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Tsopani MCP ikuchititsa misonkho yokopa anthu ku Thyolo momasuka Bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC) lisadatsegulire kampeni mafumu ena amaletsa zipani za Malawi Congress Party (MCP) ndi UTM kuchititsa misonkhano yokopa anthu mmadera mwawo. - Mwachitsanzo, mafumu a ku Thyolo amakaniza zipani za MCP ndi UTM kuchititsa msonkhano mbomalo kaamba koti ndi kuchipinda kwa mtsogoleri wa dziko lino, Peter Mutharika, ndi chipani chake cha Democratic Progressive Party [DPP]. - Mneneri wa MCP, Maurice Munthali, adati mmbuyomu chipani chake chidakonza msonkhano kwa Bvumbwe mboma la Thyolo, koma mafumu adachiuza kuti ena apempha kale malo a msonkhanowo, zomwe adati zidali zabodza. - Tidazindikira pammbuyo pake kuti nzabodza popeza padalibe yemwe adapempha malowo. - Posachedwapa tidapemphanso ndipo adatilola. Tidachititsa msonkhano opanda vuto lililonse. - Izi zikusonyeza kuti zinthu zasintha, adatero Munthali. - Naye mlembi wa UTM, Patricia Kaliati, adati mmbuyomu mafumu adawaletsa kuchititsa msonkhano wokopa anthu kwa Folopeni mbomalo, komanso adauza anthu a mmidzi yawo kuti asapite ku msonkhanowo. - Koma padakali pano tikapita akumatilandira nkutilola kuchititsa misonkhano opanda vuto lililonse chifukwa cha ndondomeko zomwe MEC idakhazikitsa, adatero Kaliati. - MEC idasayinitsa mafumu ndondomeko zoti atsatire nthawi ya kampeni. Mwa zina, mafumu sakuyenera kukondera kapena kuletsa zipani zotsutsa kuchititsa misonkhano yokopa anthu mmadera mwawo. - Mlembi wa UDF, Kandi Padambo, adati kapeni isadayambe chipani chake chikhala chikukumana ndi mikwingwirima yosiyanasiyana mchigawo chakumpoto komwe chimakachititsa misonkhano yokopa anthu. - Iye adati UDF idatsala pangono kusiya kupita mchigawocho chifukwa cha mavutowo. - Mmalo angapo tidabwedzedwa, koma osatiuza zifukwa zake. - Koma panopa tikapita mmadera omwe aja akumatilandira nkutipatsa mwayi wochititsa misonkhano, adatero Padambo. - Mfumu Lukwa ya mboma Kasungu idati ngati mafumu amachitadi zimenezo amalakwa. - Katswiri wa za ndale Phiri adati nzokoma kumva kuti mafumu tsopano akupereka mwayi wochititsa misonkhano kwa zipani zonse. - Iye adati zomwe mafumu akuchita nkulambula njira yoti mdziko muno mudzachitike zisankho za mtendere. -",LOCALCHIEFS -ID_JTiGNbYJ,"Alangiza Apolisi Akhale Oyera Mitima Apolisi mdziko muno awapempha kuti agwilitse bwino ntchito nyengo ya kubadwa kwa ambuye yesu pakukhala anthu oyera mitima. -Senior Assistant Commissioner Ackis Muwanga ndiye wayankhula izi lachisanu ku Police College mu mzinda wa Zomba pa mwambo wa nyimbo mphwambo la nyimbo za uzimu la mu nyengo ya kubadwa kwa ambuye yesu lomwe limatchedwa Christmas Carols lomwe anakoznera apolisi onse ochokera mchigawo cha ku mmawa kwa dziko lino. -Apemphedwa kukhala odziyeretsa Commissioner Muwanga yemwe anali mlendo wolemekedzeka kuyimilira mkulu wa apolisi mchigawochi chaku Commissioner Arlen Baluwa anati mwambowu umatandiza kulimbikitsa umodzi pakati pawo pokonzekera kubadwa kwa ambuye yesu. -Zimatithandiza kukhalira limodzi ngatib anthu a zipembedzo zosiyanasiyana kudziyeretsa kuti nyengo ya Christmas ikamafika tikhale tili oyera, anatero Commissioner Muwanga. -Poyankhula mmalo mwama choir omwe Aanafika ku mwambowu mayi Martha Perera omwe amayimba choir ya Police College anayamikira ofesi ya apolisiwa mchigawochi kamba kowakonzera mphando lamayimbidweli. -Ena mwa ma kwaya anafika ku mwambo wamayimbidwe-wu ndi monga Police College Roman Catholic Choir, Balaka Seventh Day Choir, Zambezi Evangelical Lutheran Women Choir, Police College Mvano Choir, Sadzi Ccap Women Choir, St Gregory Holy Trinity Matawale Parish Choir ndi ena ambiri. -",RELIGION -ID_JVGupwKL," Kudziwa za mthupi; kukonza tsogolo Sabata yatha inapatulidwa ndi boma pankhani yoyezetsa magazi kuti anthu adziwe ngati ali ndi kachirombo koyambitsa Edzi ka HIV. Mutu wa ntchitoyi chaka chino unali Yezetsani Magazi kuti Mukonze Tsogolo ndipo boma linalinga kuti lifikire anthu 250 000. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Pachithunzipa mukuona Mofolo Masulani wa zaka 32 yemwe amagwira ntchito yokonza panja ku Mandala mu mzinda wa Blantyre. Iye anatulukuka mkachipinda koyezetsera magazi kumsika wa Blantyre ali mweee kusekerera. - Ndadziwa mmene ndiliri ndipo tsopano ndikwanitsadi kukonza tsogolo langa, iye anabwekera. Mkuluyu anati ali pabanja komanso ali ndi ana atatu ndipo aka kanali koyamba kuyezetsa magazi. - Masulani amachokera ku Matindi mdera la Lunzu, makamaka mmudzi mwa Jamusoni kwa T/A Kapeni ku Blantyre. - Wogwrizira udindo woyendetsa ntchito zolimbana ndi HIV Edzi mbomali, Rosemary Ngaiyaye, anati ntchitoyi inayenda bwino ngakhale zipangizo zina zinafika mochedwerapo kapena mochepera pa loto la ofesi yake. -",HEALTH -ID_JZuKxmtU," Ndinkacheza ndi mchimwene wake Akuti amapitapita kunyumba kwa namwali potengera chinzake chomwe chidalipo pakati pa iye ndi mchimwene wa namwaliyo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Adagwiriziza kale unkhoswe: Emmanuel ndi Hawa Emmanuel Katiko akuti nthawi zonse amasowa tulo kulingalira za Hawa Mulele koma amalephera kumasuka powopa kuononga chinzake. - Tinkakhala limodzi ku Chiwembe mumzinda wa Blantyre ndipo mchimwene wake adali mnzanga koma ine maso adali pa mchemwali wakeyo adatero Emmanuel. - Iye adati mchaka cha 2009 ndipo adalimba mtima nkufunsira msungwanayo ndipo zidatheka mpaka madongosolo kuyambika. - Pa 7 November 2011 chinkhoswe chidachitika ku Chiwembe komweko ndipo akuti akuyembekezera ukwati woyera. - Iye adati adasangalatsidwa ndi Hawa chifukwa cha khalidwe lake lofatsa ndi lodzichepetsa komanso kudzilemekeza. - Hawa adati kwa iye kukwatiwa ndi Emmanuel ndi chinthu chapamwamba chomwe amalakalaka chitamuchitikira. - Zidayenda momwe ndinkafunira. Timakondana ndiposo ndi mwamuna wabwino woopa mulungu ndi wachikondi, adatero Hawa. - Awiriwa akuti akufuna Mulungu awatsogolere muulendo wawo wa banja kuti adzakhale limodzi mpaka kale popanda chosokoneza. -",SOCIAL ISSUES -ID_JcJuSkMV,"Namitembo College Iyendera Achinyamata ku Chingale Wolemba: Glory Kondowe Achinyamata a mdera la Chingale awapempha kuti akhale ndi chidwi chophunzira ntchito zamanja. -A Yohane Rodine omwe ndi mkulu okopa achinyamata mu project ya Hope For The Youth ku sukulu ya tchito za manja ya Namitembo mboma la Zomba anena izi pa mwambo wa zamasewero a mpira omwe unachitikira pa bwalo la Namitembo mboma la Zomba. -Cholinga cha masewerowa chinali chofuna kuphunzitsa ndi kukopa achinyamata-a kuti alembetse ndi kukayamba kuphunzira ntchito zamanja ku sukuluyi. -Tikumemeza achinyamata omwe kulembetsa kwawaphonya kuti akhoza kuzayamba nawo pa 26 August. Maphunziro omwe tikupeleka ndiwosiyana siyana malinga ndi centre komwe achinyamata akuphunzilira monga ku centre ya kwa William Mobile Center kuli zomanga-manga komanso zawukalipentara ndipo centre ya kwa Lisanjara parish aphunzira umisili wazamagetsi, zomanga manga ndinso umisili wawukalipentara ndipo onse omwe aziphunzira centre yathu ya ku technical college tikuphunzitsa umisili wazomanga manga, ukalipentara komanso umisili wazowotchelera, anatero a Yohane. -Mwazina a Yohane ati ntchito yomemeza achinyamata yayenda bwino malinga ndintchito yomwe anawapatsa achinyamata ena kuti alembe ophunzira omwe akufuna kukayamba maphunziro awo ndipo iwo ati achinyamata ambiri alembetsa ndipo ayamba kuphunzira pa 26. -",SOCIAL -ID_JcYCgSYG," Mayi amwalira kokafuna golide Mayi wa zaka 36 wamwalira ku Salima pamene dothi la mumtapo wa golide yemwe amafunafuna litamugwera iye ndi mwamuna wake. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mneneri wa apolisi ku Salima Gift Chitowe watsimikiza za nkhaniyi pouza Msangulutso Lolemba lapitali kuti nkhaniyi idachitika pa 8 January chaka chino pamene mayi womwalirayu, Elinati Mkaundu, pamodzi ndi mwamuna wake adanyamuka kumudzi kwawo kupita kumudzi wa Sadzu komwe ankafuna kukayesera mwayi wawo kokafuna miyala yamtengo wapatali yotchedwa galanayiti. - Chitowe adati atafika kumalo komwe kunali mtapoko mayiyo ndi mwamuna wake adafikira kulowa mdzenje la mtapolo ndi kuyamba kufunafuna miyala ija koma mwatsoka dothi lomwe lidali mudzenjemo lidawagwera ndipo mayiyu adamwalira pomwepo pamene mwamuna wake adavulala thupi lonse ponyukanyuka. -",HEALTH -ID_JdlDjkHi," Moto lawilawi mu TNM Super League Ligi ya TNM yafika pa lekaleka pamene matimu ena akutenga mapointi ndipo ena kutaya mwachibwana pamene ligiyi tsopano yalowa sabata ya chinambala 22. - Timu ya Big Bullets yomwe idali timu yokhayo yomwe isadaone kugonja mligiyi yakumana ndi chakuda sabata yatha pamene idapunthidwa ndi asilikali a Airborne Rangers ku Dwangwa komwe Bullets idagonja 2-1. - Chisale watuluka nkumangidwanso Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Kugonjaku kumadza timuyi itatibulidwa ndi Civo United mchikho cha Standard Bank 2-1. Kodi minyamayi ipitiriranso mawa pamene timuyi ikusinjana ndi asilikali a Moyale? Technical director wa Bullets, Billy Tewesa, adati sakuonanso akugonja mmanja mwa Moyale ndipo wati okonda Bullets abwere kudzaonera masewerawo ndipo adzasamba mkaka. - Banja lathu lidazolowera kudyera nyama, ndiye apapa nyama inasowa ndipo timadyera masamba. Koma mukamadyera masamba si zitanthauza kuti simudzadyanso nyama. - Pamene padavuta pakonzedwa, chilichonse tsopano chili mchimake ndipo okonda Maule abwere Lamulungu ndipo adzamwa mkaka, adatero Tewesa. - Mphekesera zamveka kuti timuyi ikufuna kutenga mphunzitsi wakale wa timuyi Kinnah Phiri amene wangobwera kumene kuchokera ku South Africa. - Izi zikudza malinga ndi kugonjaku ndipo lingaliro ndi lakuti timuyi iteteze ligiyi yomwe akuitsogolera ndi mapointi 41 pamasewero 18 ndipo Mafco ndiyo ikutsatira ndi mapointi 34 mmasewero 20. - Lero masewero alipolipo pamene Azam Tigers iswane ndi Be Forward Wanderers pa Kamuzu Stadium. Mumzinda wa Lilongwenso ndiye muli fumbi pamene Civo United ipumunthane ndi Silver Strikers pa Civo. Red Lions yaitana Moyale pa Zomba lero ndipo Blue Eagles yaitananso Kamuzu Barracks pa Nankhaka. -",SPORTS -ID_JexXSoCo,"T/A Bwananyambi Alowa Mmanda Wolemba: Thokozani Chapola 9/10/bwananyambi.jpg"" alt="""" width=""733"" height=""412"" />Amalimbikitsa maphunziro a atsikana-T/A Bwananyambi Mfumu yaikulu BWANANYAMBI ya mboma la MANGOCHI yomwe yamwalira ku chipatala cha QUEEN ELIZABETH CENTRAL mu mdzinda wa BLANTYRE yalowa mmanda. -Mlembi wa bungwe la mafumu a mboma la MANGOCHI, T/A CHOWE anati imfayi yadza kaamba ka nthenda yothamanga magazi. -T/A CHOWE auza RADIO MARIA MALAWI kuti boma la MANGOCHI lataya munthu wofunikira kwambiri kumbali yokweza maphunziro aatsikana. -Mdera lake lonse ana aakazi samalekera sukulu panjira ndipo amathetsa maukwati a ana achichepere. Timakapemphako mzeru choncho tisowa mzeru zawo, anatero T/A Chowe. -T/A Bwananyambi yemwe anali mfumu yokhayo yaikazi mboma la MANGOCHI ayikidwa mmanda ku likulu lawo ku NDUMUNDU ku NAMWERA mboma la MANGOCHI. -Polankhulapo mfumu yaikulu ya mtundu wa chiyao Paramount Chief KAWINGA yati mtundu wachiyao wataya munthu ofunikira kwambiri pa chitukuko cha deralo ponena kuti mfumuyi inalinso patsogolo kulimbikitsa ntchito zakusasiyana pakati pa amayi ndi abambo mbomalo. -Anali munthu amene amagwiritsa ntchito umayi wake polimbikitsa kuti amayi akhale mmaudindo osiyanasiyana chitsanzo chabwino ndi a MP mayi Lilian Patel. Iwo amalimbikitsanso maphunziro a atsikana mdera mwawo komanso boma lonse la Mangochi, anatero Paramount Chief Kawinga. -Mfumuyi yapempha achibale kuti achite bata komanso pambuyo pake asankhe munthu wa makhalidwe abwino monga inalili mfumu yamwalirayi yomwe dzina lawo lenileni linali Atinga Sande. -Imfa ya mfumu yaikulu Bwananyambi ikudza patangotha mwezi umodzi, mfumu yaikulu AMIDU ya mboma la Balaka yomwenso ndi ya mtundu wa chiyao itamwalira. -",SOCIAL -ID_JgJAOkcP," Kafukufuku wa cashgate sadayankhe Mabungwe omwe si aboma ati zotsatira za kafukufuku wa kubedwa kwa ndalama za boma (cashgate) kulikulu la dziko lino zomwe boma latulutsa sabata ino zangokanda pamwamba pa nkhani zikuluzikulu zomwe Amalawi amayembekezera. - Mabungwewa ati imodzi mwa nkhani zikuluzikulu zomwe zotsatira za kafukufukuyu sizidachite bwino ndi kubisa maina a anthu komanso makampani omwe akukhudzidwa ndi nkhaniyi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC John Kapito, mkulu wa bungwe loona za anthu ogula ndi kugwiritsa ntchito katundu wosiyanasiyana, yemwenso amakonda kulankhulapo pankhani za mmene zinthu zikuyendera mdziko muno, wati zotsatirazo zikadatchula maina a anthu ndi makampani okhudzidwa kuti anthu adziwe. - Munthu aliyense yemwe akutsatira bwino za nkhaniyi akuyembekezera kudziwa anthu ndi makampani omwe adasakaza chuma chawo koma zotsatirazi zangokhazikika pa kuchuluka kwa ndalama zosokonekerazo ndi momwe zidasokonekerera basi zomwe anthu adamva kale, watero Kapito. - Boma lidapereka mphamvu kukampani ya ku Britain ya Baker Tilly Business Services kuti ichite kafukufuku wakuya pankhaniyi ndipo idapeza kuti ndalama zonse zomwe zidasokonekera ndi K13.6 biliyoni. - Malingana ndi zotsatira zomwe zatulutsidwazo kampaniyi idalephera kuulutsa maina a anthu ndi makampani okhudzidwa poopa kusokoneza milandu ya nkhaniyi yomwe pakalipano ili kukhoti. - Pakadalipano milandu yokwana 70 ili mmabwalo a milandu momwe anthu osiyanasiyana ogwira ntchito mboma akuwafunsa kuti alongosole bwino za mmene adapezera chuma chankhaninkhani ndi ena omwe adapezeka ndi ndalama zambiri. - Nduna ya zachuma Maxwell Mkwezalamba wati kafukufukuyo sadalondole pandalama zomwe zidasokonekera ati chifukwa ochita kafukufukuyo adafukula mbali zina zomwe samayenera kukhudzako. - Ndalama zenizeni zomwe zidasokonekera ndi K6.1 biliyoni osati K13.6 biliyoni monga mmene zotsatira za kafukufukuyu zikusonyezera. Akatswiri omwe amachita kafukufukuyu adapeza K13.6 biliyoni chifukwa adalowerera mmadera ena omwe samafunika kukhudzamo, watero Mkwezalamba polongosola. - Kutengera nyuzipepala ya The Nation ya Lachiwiri lapitali akatswiri omwe adachita kafukufukuyu adzudzula banki yaikulu ya Reserve Bank of Malawi ndi mabanki angonoangono polephera ntchito yawo ndi kulekerera ndalama zambiri zikupita mmadzi. - Kafukufukuyu wati mwa maakaunti 554 a kubanki aboma akatswiri ochita kafukufukuyu adaloledwa kuunika maakaunti 11 okha zomwe mabugwe ati nzogwetsa mphwayi kukhulupirira zotsatira za kafukufukuyo. - Mmodzi mwa akuluakulu a mabungwe omwe si aboma Lucky Mbewe wa bungwe loona kuti achinyamata akupatsidwa mphamvu zokwanira zotenga nawo mbali pachitukuko wati boma silikuonetsa chidwi pankhani ya kusokonekera kwa ndalamaku. - Iye wati ngati nzika za dziko lino, Amalawi ali ndi ufulu wodziwa chilichonse pankhaniyi ndipo wapempha kuti boma lisinthe mmene likutengera nkhaniyi ndi kupanga zakupsa kuti Amalawi akhale ndi chikulupiriro mboma lawo. -",LAW/ORDER -ID_JiUxaKaa," General Kanene watuluka mndende Mtsogoleri wa dziko la Zambia Edgar Lungu wakhululukira ndi kulutsa mundende General Kanene, woimba wotchuka mdzikolo, yemwe dzina lake lenileni ndi Clifford Dimba. - Ndi mfulu tsopano: General Kanene Ndipo Lungu walangiza General Kanene kuti akhale kazembe pantchito zolimbana ndi mchitidwe wochita zachisembwere ndi ana ochepa misinkhu mdzikolo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Malinga nyuzi ya pa Intaneti yak u Zambia yotchedwa Tumfeko.com, General akuti walonjeza Pulezidenti Tembo kuti sadzamukhumudwitsa pantchito yomwe wamupatsa. - Bungwe la azoimbaimba la Zambia Association of Musicians (ZAM) akuti lalandira kumasulidwa kwa Gneral Kanene ndi manja awiri, makamakanso kuti wapatsidwa udindo wa ukazembe kufalitsa uthenga wa kuipa kogwiririra ana kudzera mnyimbo zake. - Chaka chatha, bwalo la milandu lidagamula woyimbayu kuti akagwire ukayidi wa zaka 18 atamupeza wolakwa pamlandu wogwiririra mtsikana wazaka 14. - Iye amasewezera ukayidi wake pa Mukobeko Maximum Security Prison. - Atangokhala kundende kwa miyezi yowerengeka chabe, General Kanene adapeka nyimbo zingapo momwe akufotokoza za mazunzo omwe ankakumana nawo kundendeko. - Iye ankachenjezanso anthu ena kuti asazayerekeze kuphwanya malamulo kuti asakaone zomwe iye wadutsamo. -",MUSIC -ID_JjfocbtA," Wagolosale ndiye adandipatsa nambala yake Anthuni, njira zophera khoswe nzambiri koma chachikulu khosweyo afe basi. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ena pofuna mkazi amachita kugwa mngongole kuti aoneke ngati, komatu nkhani ya mnyamata wodziwika bwino pa zautolankhani, Vincent Phiri, yemwe sabata yathayi wapanga chinkhoswe ndi okondedwa wake Mable Pikani, sidakhale choncho. - Mnyamatayu akuti kumangika pakamwa kudalipo mpaka adachita kufunsa nambala ya lamya pagolosale yomwe msungwanayo amakonda kugula zinthu ku Ndirande munzinda wa Blantyre komwe onse amakhala. - Akufuna kudzakhala banja lachitsanzo: Mable ndi Vincent Iye adati ngakhale adatenga nambala ya lamyayo, sadayende moyera kufika pomwe alipa kaamba kakuti akatumiza timauthenga ta palamya namwaliyo amayankha mosonyeza kuti alibe chidwi. Koma pali khumbo, njira imakhalapo. - Tsiku lina ndidaganiza zomuimbira ndipo ndidamupempha kuti ngati nkotheka tikumane ndili naye mawu ndipo adandiyankha kuti ngati ndikufuna kukumana naye ndikampeze kwawo, adatero Phiri. - Iye adati posakhalitsa ubale udayambika mpakana kugwirizana za banja chifukwa onse adaona kuti kudalembedwa kuti adzakhalira limodzi mpaka imfa. - Chinkhoswe chidalipo pa 28 November ku Kabula Hill mboma la Blantyre ndipo zokonzekera zili mkati kuti chaka chamawachi adzamange ukwati woyera. - Vincent adati Mable ndi munthu yemwe ali ndi mtima wa mayi, wachikondi, wangwiro komanso wolimbikira ndi wodziwa chomwe akufuna mmoyo mwake. - Naye Mable adati Vincent ndi mnyamata wolimbikira, wamasomphenya ndinso wopanda mtopola ndi anthu. - Pano Vincent ndi woyanganira za momwe malonda akuyendera kukampani ya Finca ndipo akuchita maphunziro a zosunga ndi kubwereketsa ndalama, pomwe Mable ndi namandwa wokonza zovala ndipo ali ndi malo akeake osokeramo zovala. Koma onse awiriwa ndi atolankhani. - Vincent amachokera mmudzi mwa Mkutumula kwa mfumu yaikulu Kwataine ku Ntcheu pomwe Mable amachokera mmudzi mwa Kwachama, mfumu yaikulu Khongoni ku Kasiya mboma la Lilongwe. -",SOCIAL ISSUES -ID_JoqNgBKX," Apolisi mbweee! ku PAC Kwa munthu wongofika kumene mumzinda wa Blantyre, ngakhale nzika za mzindawu, sabata imene yangothayi kudali chitetezo chokhwima zedi pomwe apolisi adali ponseponse. Kuyambira mmawa, apolisi adali ndi ma rodibuloku adzidzidzi mmadera ena. - Mmodzi mwa anthu okhala ku Machinjiri, Leston Kampira, Lachitatu adati adadabwa ndi mndandanda wa galimoto umene udalipo pa Wenela. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Tidayenda pangonopang;ono mpaka kukafika pa Wenela kuchoka pa HHI. Tidapeza kuti apolisi amaimitsa galimoto iliyonse ndikuchita chipikisheni kubuti. Ati apolisi amaopa kuti anthu ena apita ndi zida kumsonkhano wa PAC [Public Affairs Committee], adatero iye. - Msonkhano wa bungwe lounikira momwe dziko lino likuyendera la PAC udali kuchitika ku Sunbird Mount Soche ndipo usanayambe mlangizi wa pulezidenti pa zochitika mdziko muno Hetherwick Ntaba adati boma limadziwa kuti pali anthu 300 amene amakonza zipolowe msonkhano wa PAC ukangotha. Msonkhanowo udaliko Lachitatu ndi Lachinayi. - Ndipo Kumbukani Mhlanga wa ku Chinyonga adati adadabwa kuona apolisi akuimika galimoto iliyonse yolowa mtauni. - Zidatichedwetsa ku ntchito. Ndipo ndimadabwa kuti chikuchitika nchiyani ndisanamve kuti kuli msonkhano wa PAC, adatero iye. - Kuchuluka kwa apolisi sikudali mmisewu mokha, ngakhalenso kuhotelayo, apolisi adali mbweee, ena atanyamula mfuti zawo. Pa gulu la apolisi omwe anali ku msonkhanowo, oitanidwa ndi PAC adali 6 okha, malinga ndi mkulu wabungwelo Robert Phiri. - Koma Phiri adati kuonjezereka kwa apolisiwo sikunasokoneze dongosolo lawo chifukwa adakonzekera. - Tidadziwa kuti apolisi abwera ochuluka potengera nkhani zomwe zidamveka za chisokonezo. Mwina nthumwi zina zidasokonezeka, koma ife tachita mmene tidakonzera, adatero Phiri. - Mmodzi mwa nthumwi ku msonkhanowo, mkulu wa bungwe la Peoples Land Organisation (PLO) Vincent Wandale adati anthu adadabwa ndi gululi, koma adamasuka kukamba zotukula dziko. - Zidali ngati dziko likulamulidwa ndi apolisi. Nthumwi zaboma zidabwera zambiri, sitikudziwa kuti amaopa chiyani. Ubwino wake aliyense adapereka mfundo zimene adakonza. Zoopa apolisi zidali kale ndipo sitidanjenjemere kupezeka kwawo, adatero Wandale. - Mneneri wa polisi mdziko muno James Kadadzera adati kuchuluka kwa apolisi sikudali kuopseza anthu koma kupereka chitetezo. - Ndife osangalala kuti msonkhano watha popanda zovuta zili zonse. Timapezeka pofunika chitetezo kuti aliyense agwire ntchito yake mosaphwanya lamulo osati kuopseza. Ndipo okonda dziko lake sanganene kuti apolisi adalakwitsa, adatero Kadadzera. - Chitetezo chapolisi chokhwimachi chidaonekeranso pamene apolisi mogwirizana ndi khonsolo ya mzinda wa Blantyre adaphwanya ndi kulanda makontena amene anthu amachitiramo bizinesi mumzindawo. Izi zidachitika usiku wa Lolemba ndi Lachiwiri. -",POLITICS -ID_JyQlwdqh," Tinkakalongosola za ntchito Okaona nyanja amakawonadi ndi mvuu zomwe. Mawuwa apherezedwa ndi ukwati wa Amos Mazinga wa ku Dowa mmudzi mwa Ngozi T/A Chiwere ndi Regina Mkonda wa ku Mulanje mmudzi mwa Reuben. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Awiriwa akuti adakumana kuofesi ya maphunziro ku Nathenje mu 2014 atamaliza maphunziro a zauphunzitsi komwe amakolongosola za komwe azikagwirira ntchito. - Amos adati iye atangomuona Regina, mtima wake udadumpha kwambiri. - Amos ndi Rehina kupsopsonana tsiku la ukwati wawo Ndine mmodzi mwa anthu omasuka ngakhale pagulu koma tsikulo ndidaona nyenyezi yothobwa mmaso, adatero Amos. - Iye akuti panthawi yomwe iwo amayembekezera kuthandizidwa, mpamene adapeza mwayi wolankhulana ndi msungwanayo ndipo adacheza bwino mpaka kupatsana nambala za foni. - Kusiyana kwa pamenepo kudali madzulo atalandira thandizo koma kudali kusiyana pamaso chabe chifukwa macheza awo adapitirira kudzera palamya. - Tidakhala nthawi yaitali tikuchezerana palamya mpaka tsiku lina nditalimba mtima ndidayambitsa nkhani ya chikondi koma kunena zoona ndidalimbana naye mpaka adatheka, adatero Amos. - Iye akuti chikondi chake pa Regina chidakula kwambiri kaamba ka khalidwe lake lokonda kupemphera, kuchita zinthu mwa nzeru ndi modzilemekeza komanso mwasangala. - Regina adati iye poyamba adamutenga Amos ngati mchimwene koma pangonopangono chikondi chidayamba kumugwira moti samafunanso kuti Amos adzagwe mmanja mwa munthu wina koma iye. - Iye adati ngakhale amakanakana poyamba, mtima wake udali utalola kale koma amafuna kuona ngati Amos adalidi munthu wachilungamo wosangofuna kumuseweretsa. - Sindidafune munthu woti kugwa naye mchikondi panthawi yochepa kenako nkukhumudwitsidwa ndiye ndimayenera kuonetsetsa kuti ndikudzipereka mmanja oyeneradi, adatero Regina. - Ukwati adamangitsa kumpingo wa CCAP. -",ECONOMY -ID_KEMuRvGg,"Boma la Dedza Layamba Kugawa Zipangizo Zotetezera Anthu Akhungu la Chialubino By Glory Kondowe oads/2019/06/gettyimages-534951278-612x612.jpg 612w"" sizes=""(max-width: 300px) 100vw, 300px"" />Anthu akhungu ngati ili akusowa chitetezo Ntchito yogawa zipangizo zotetezera anthu omwe ali ndi khungu la chialubino(pachingerezi security alarms) yayamba mboma la Dedza. -Pokhazikitsa ntchito-yi wachiwiri kwa mkulu woyanganira ntchito za apolisi mbomalo Assistant Supritendent Paul Zitha anati ntchito yobweretsa chitetezo kwa anthu omwe ndi akhungu la chialubino komanso kuteteza munthu aliyese ndi ya wina aliyese osati apolisi okha. -Assistant Supritendent Zitha anapitiriza kupempha anthu kuti adzikhala a umodzi ponena kuti umodzi umabweretsa mtendere ku dera ngakhalenso ku dziko. -Mwambo wokhazikitsa kugawa kwa zipangizozi unachitikira mmudzi mwa Nambirika kwa mfumu yayikulu Kachere mboma lomwelo la Dedza. -",HEALTH -ID_KJSusJLr,"Nthalika amema mamembala a CMO Kuti Achilimike Wolemba: Sylvester Kasitomu wp-content/uploads/2019/09/nthalika.jpg"" alt="""" width=""330"" height=""247"" />Wapempha bungwe la abambo lichilimike mu mpingo-Nthalika Bambo mfumu a parishi ya Nthawira mu arkidayosizi ya Blantyre bambo Elizeo Nthalika loweruka alimbikitsa bungwe la abambo la Catholic Men Organization (CMO) ku Holy Trinity Matawale Parish mu Dayosizi ya Zomba kuti lidzitenga nawo gawo padzochitika-chitika za mpingowu. -Bambo NTHALIKA alankhula izi pa mbindikiro wa tsiku limodzi wa bungwe la abambo la Catholic Men Organization (CMO) a mparishiyo. -Iwo ati abambo ali ndi udindo waukulu mu zochitikachitika za mu mpingo kotero ndikofunika kuti adzikhala patsogolo pazochitika zilizonse mu mpingowu. -Azibambo ali ndi gawo lalikulu mumpingo kaamba koti iwo ndi amene ali mutu wa mawanja awo ndiye akuyenera kuti akhale patsogolo kulimbikitsa akazi awo kutenga nawo gawo mu zochitika chitika zamumpingo, anatero bambo Nthalika. -Poyankhulapo wapampando wa Bungwe la abambo la ku Holy Trinity Matawale Parish dayosizi ya Zomba a Nicholas Mwisama ati anakonza ndi cholinga chofuna kuti Bambo wina aliyense adziwe udindo wake mu Mpingo. -Abambo akuyenera kudziwa kuti iwo ali ngati mutu wa mpingo ndipo akuyenera kukhala patsogolo kuphunzitsa anthu onse zabwino zachikhristu monga kutenga nawo gawo mmiyambo ngati iyi anatero a Mwisama. -Mwazina mbindikorowu unasonkhanitsa nthumwi za mbungwe la abambo ochokera mu ma tchalitchi onse amuparishiyi. -",RELIGION -ID_KRCmVpcF,"YODEP Ipereka Mbuzi kwa Ana Olumala Wolemba: Thokozani Chapola Bungwe la Youth and Development Productivity (YODEP) lapereka thandizo la chimanga komanso mbuzi kwa ana omwe ali ndi ma ulumali osiyanasiyana mboma la Zomba. -Mkulu woona za mapulogalamu ku bungweli a Joy Mwandama, ati bungwe lawo lachita izi ngati njira imodzi yofuna kuwalimbikitsa anawa kupeza chakudya pomwe akumapita ku sukulu. -Pamenepa a Mwandama alangiza makolo a anawa, kuti asamachite manyazi pomwe akufuna kutumiza anawa ku sukulu, ponena kuti aliyese ali ndi ufulu wolandira maphunziro mdziko muno. -Makolo ena amachita manyazi ndi ana awo chifukwa ndi olumala koma sizimayenera kukhala choncho ayi mwana aliyense atumizidwe ku sukulu posatengera kuti ndi olumala kapena wa lungalunga, anatero a Mwandama. -Mwa zina bungweli laperekanso ndalama zokwana 3 hundred sauzande kwacha kwa anawa. -Mai Nduuzayani Wasili a mmudzi mwa Makambanjira ndi mmodzi mwa makolo a anawa ndipo ayamikira bungweli kaamba ka thandizoli. -Zomwe achita a bungwezi ndi zosangalatsa chifukwa zipangitsa kuti miyoyo ya anawa pamodzi ndi ife ipite patsogolo, anatero mayi Wasili. -",SOCIAL -ID_KRYLZxlo," Luso la mpira ndilo lidandidolola Sabata zitatu zapitazo Sindi Simtowe adamanga ukwati ndi Ardron Msowoya, mnyamata yemwe akugwira ntchito ku Inde Bank. Kwa iwo amene amadikirira pa Sindi, pepani, mtima wa njoleyi wasankha wokha. - Kodi Sindi, katswiri womwetsa zigoli mtimu ya Malawi Queens, adakumana bwanji ndi wachikondi wake? Ardron akuti lidali tsiku lomwe adasiya ntchito yake ya mbanki ulendo ku BYC kukaonera njoleyi ikudoda osati masewero. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Sindi ndi Ardron tsopano ndi thupi limodzi Iye akuti wakhala akuwerenga munyuzipela za luso la Sindi kotero adaganiza zoti akadzionere yekha momwe namwaliyu amachitira. - Iye adatchera mafainolo a chikho cha OG Issa pamene timu ya Sindi, Tigresses, inkakwapulana ndi Diamonds. Ndiyetu ati udalipolipo. - Ardron atangofika pabwalopo, akuti adafunsa anthu kuti amulozere Sindi. Atandilozera kuti Sindi ndi uyo, ndidamuitana ndi kumupatsa moni. Sindidathe nthawi chifukwa amayenera alowe mbwalo koma akadandipatsa nthawi yaitali, ndimafuna ndipemphe nambala yake pomwepo. - Masewero atayamba, Ardron adasangalala ndi ntchito za Sindi. Akuti amati akadumpha, kuthamanga, kuchinya zigoli, mtima wa Ardron udakanika kudzigwira ndipo adakalephera kugona. - Pakutha pa sabata zitatu adali atapeza kale nambala ya Sindi ndipo mu May 2014 macheza sadachedwe, koma apo akuti amangocheza ngati munthu ndi mnzake. - Mu August 2014 ubwenzi udayamba. Koma kuti nditulutse Chichewa zidavuta, zimaonetsa kuti aliyense amafuna mnzake koma woyambitsa amasowa, adatero Ardron. - Mu June ndidamulembera uthenga wapafoni, koma sadayankhe, ndiye ndidamulemberanso wina kuti darling why are you not responding? chiyambi cha ubwenzi wathu chidatero, adatero mnyamatayu, amene wachita kulowola Sindi. - Ukwati udali pa 6 August ku Red Cross Church of Christ mumzinda wa Blantyre. -",SPORTS -ID_KWkxNFSs," Tidziwane ndi Enock Balakasi wa Joy Radio Atolankhani mdziko muno amakumana ndi zokhoma zambiri makamaka pofuna zoti auze mtundu wa Amalawi. Mwa zifukwa zina, kusoweka kwa lamulo lothandiza kuti atolankhaniwa azitha kutola nkhani paliponse popanda chowapinga ndi nkhani yomwe pakalipano ili mkamwamkamwa. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi Enock Balakasi wa kanema ndi wayilesi ya Joy pankhaniyi. - Balakasi: Ufulu wolemba uli papepala basi Dzina lako ndani mbale? Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Dzina langa ndi Enock Balakasi, wachiwiri mbanja la ana 7. Ndimachokera mmudzi mwa Matandika kwa T/A Nkula mboma la Machinga. Pano ndimayanganira ofesi ya Lilongwe ya kanema ndi wayilesi ya Joy koma ndidalembedwa ntchito ngati mkonzi ndi mtolankhani. - Udayamba liti za utolankhani? Utolankhani ndidauyamba mu 2007 nditamaliza maphunziro anga kusukulu yophunzitsa ntchito ya Blantyre Business College. Yemwe adandilimbikitsa kuti nditsatire za utolankhani ndi malume anga a Dr Rodrick Mulonya ndipo pano ndikupitirizabe maphunziro a zautolankhani chifukwa sindidafike pomwe ndimafuna. - Zimaonekatu ngati atolankhani mdziko muno amavutika kuti apeze nkhani, kodi vuto nchiyani? Choyamba ndivomereze kuti ufulu wolankhula ndi kulemba ulipo koma kandodo kokwapulira kamakhala mkhundu. Ufuluwu umaoneka kuti uli papepala basi koma kuti ukwaniritsidwe pamavuta. Mwachitsanzo chabe, atolankhani akhala akugubuduka kupempha kuti pakhale lamulo lowapatsa mphamvu zogogoda khomo lililonse kukatola nkhani, lija amati Access to Information (ATI) koma zikuoneka kuti akuluakulu ena ali ndi maganizo ena pankhani imeneyi. Lamuloli litangotheka, zonse zikhoza kusintha nkumayenda bwino pantchito ya utolankhani. - Nkani ina ndiyakuti nthawi zambiri mdziko muno pamatenga nthawi kuti chomwe chachitika chimveke monga momwe maiko a anzathu amachitira, pamenepanso ndi nkhani ya lamulo lomweli? Mbali ina tikhoza kunena kuti lamuloli limatengapo gawo lake koma kwakukulu ndi kusowa kwa zipangizo. Nyumba zambiri zoulutsa ndi kusindikiza nkhani muno mu Malawi zilibe zipangizo zokwanira ngati momwe makampani akunja mukunenawo. Mwachitsanzo, kuno kwathu pakakhala zochitika, nthawi zambiri timadalira omwe akonza zochitikazo kuti anyamule atolankhani komwe kuli kulakwitsa chifukwa pamenepo mumakhala kuti mwayamba kale kugwa mbali ya okutenganiwo. Njira yabwino ikadakhala yoti makampani oulutsa ndi kusindikiza nkhani akhale ndi zipangizo zawozawo kuti akafuna kukatola nkhani asamakhale ndi mbali ina iliyonse. -",SOCIAL ISSUES -ID_KYHVQyVO,"Papa Wapempha Anthu Aleke Manyazi pa Nkhani za Mulungu Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco, wapempha a khristu kuti asamachite manyazi kuwonetsa kukondwa kwawo pa nkhani za Mulungu. -Papa wanena izi pa nsembe ya ukalistia yomwe anatsogolera lero ku tchalitchi la Casa Santa Marta. -Iye anati kufalitsa uthenga wa mulungu kutha kukhala kosavuta ngati a khristu azifalitsa uthengawu ndi mtima wokondwa. -Papa anapitiriza kunena kuti kupatula mawu a mulungu, akhristu ayenera kugawira wina ndi nzake madalitso omwe ali nawo ndi anthu ena monga momwe Davide anachitira. -Mtsogoleri wa mpingo wa katolikayu anapitiriza kunena kuti a khristu akuyenera kuchita izi mokondwa, koma kukondwa kwake kosapitilira muyezo. -",RELIGION -ID_KaYlbErN," Basi ayisempha Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Tsiku limenelo sitidakhale pa Wenela. Palibe ojiya, osolola, osenza ndi oitanira amene adatsala pa Wenela. - Tidakwera galimoto la mkulu wina kulowera ku Lilongwe. Si kuti timapita kuja kulikulu la boma kumene masamu ogula mmera asokonekera. - Sindingakambe nkhani imeneyo chifukwa tonse tikudziwa kuti lingaliro la Dizilo Petulo Palibe, malinga ndi kufotokoza kwa Joloji Chiponda, lidali logula chimangacho ku Brazil. Zoona mpaka kuoda chimanga ku Brazil! Nkhani ya chimangayi kwa ine ndiyongotaya nthawi. Ngati Moya Pete adalamula asilikali ake kukwidzinga uja wogona ndi amayi oposa 100 bwanji akulephera kulamulanso amene akuganiziridwa kukazinga mmera wa tonse pano pa Wenela? Zosamveka konse kuti mzimayi woti akufuna kugula chimanga choti adye pakhomo pake, mmalo mopita yekha kumsikako kutuma wina kuti akamugulire kenako nkumadandaula kuti waberedwa! Abale anzanga, tingoyerekeza kuti mwalemba wantchito, ndiye mukumukaikira kuti anaba ndiwo. Kenako mukuuza akazi kapena amuna anu kuti afufuze momwe anabera ndiwozo, wantchito wanu akapita pachulu nkumakuwa kuti: Sindinabe ine! Sindinabe! Chomwe ndimadabwa pano pa Wenela nchakuti nchifukwa chiyani aliyense amafuna kutalika zala pankhani za chimanga? Tidamvapo kuti Adona Hilida adagulitsa matani ochuluka kupita nawo ku Kenya. Nanga za Thursday Jumbo uja naye adadyapo zake za chimanga. Za makuponi ndiye ndisachite kunena. - Nsataye nazo nthawi izo. - Chaka chino talowa Talowa ndi adani omwe Akufuna moyo wanga Kuti aononge Chauta thandizeni Iyi ndi nyimbo imene tinkamvera mugalimoto ya mkulu amene adatitenga. Tidafika kubwalo la mpira latsopano kumene zipolopolo ndi nyerere zimamenyana. Inu, munthu nkupha nyerere poyiwombera! Ndidangomva kuti ena adathyola mipando, kutenga makalilole ndi zina zotero! Komanso abambo ena ankalowa kuzimbudzi za akazi! Utatha mpira, sindikudziwa kuti udatha bwanji, Abiti Patuma adandikoka kuti timuthawe mkulu uja. - Tidakakwera basi imene sindikuyidziwa bwino. Mudali anyamata a Chimwemwe kwambiri. Iwo amangoti 5 kwa 1, 5 kwa 1. Onse atamuona Abiti Patuma adakuwira limodzi: Abiti Patuma! Yo-yo-yo! Wina adamukumbatira, wina kumupsopsona patsaya. - Osadanda, mwayiphula basi! Ndikuthangatani nonse mbasi momwe muno, adatero Abiti Patuma. - Koma abale! Kudalitu kulandirana! Basi imamveka ndithu kuti mashoko siali bwino komabe mmodzimmodzi adali kulandira chithandizo kuchokera kwa Abiti Patuma. - Adati tinyamuke, ulendo wobwerera pa Wenela. - Tili mnjira, yemwe amaoneka kuti ndi mkulu wa anyamatawo adati: Tikakafika ku Mwanza, tikadzera kwa Ayaya tikayamike chifukwa watithandiza kupeza basi. - Ulendo wa kwa Ayaya sunatheke chifukwa basi idatchona pa Manjawira. Poyamba tinkadya kanyenya kuti mwina iyenda. Kenako kudali kusaka mango, ngumbi ndi zina mpaka mdima udagwa. -",WITCHCRAFT -ID_KdaYpaeo," Kulira, chimwemwe ndi banki mkhonde Ngakhale adali ndi chidwi choyamba bizinezi kuti atukuke, kusowa kwa mpamba kumapondereza khumbolo. Sanderson Yuba wa mmudzi mwa Namalima kwa T/A Nazombe mboma la Phalombe adakanika kutenga ngongole kubanki kaamba kosowa chikole komanso kuopa chiongola dzanja chokwera. - Lero mkuluyu ndi mmodzi mwa makhumutcha mderalo kutsatira ngongole yomwe adatenga kubanki mkhonde ndi kuyamba bizinezi ya matabwa mpaka wamanga nyumba ya malata, kugula njinga ya moto ndi ziweto. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mabanki mkhonde afalikira mdziko muno Kupanda banki mkhonde loto langa loyamba bizineziyi si likanakwaniritsidwa. Bwenzi pano ndili mpopangolo wa mmudzi. Bankiyi idandithandiza kupeza mpamba, adatero Yuba. - Yuba ndi mmodzi mwa Amalawi omwe miyoyo yawo yasintha chifukwa cha mabankiwa. Koma si onse otenga nawo mbali akusimba lokoma, ena akumana ndi zikhomo kutsatira kusokoneza ngongole zawo za banki mkhonde ndipo ali muumphawi. - Mmodzi mwa iwo ndi Janet Mawata wa mboma la Phalombe lomwelo yemwe atakanika kubwenza ngongole ya K20 000 adalandidwa katundu. - Mayi wina, yemwe anati tisamutchule dzina, ku Zomba adalandidwa nyumba kaamba ka ngongole ya K250 000 ndipo padakalipano umoyo wake ukuvuta. - Pakutha pa chaka, mmizinda ndi mmatauni anthu akumagawana ndalama zochuluka, ena mpaka K7 miliyoni, kuchoka kubanki mkhonde. Koma ndalamazi zimasungidwa mnyumba mwa membala wosankhidwa kutero, osati kubanki. - Izi zidachititsa mkulu wakale wa banki yaikulu mdziko muno ya Reserve Bank of Malawi (RBM), Charles Chuka kunena kuti mabanki mkhonde sakufunika chifukwa akusokoneza kayendedwe ka chuma. - Mabungwe ena atsutsa izi. - Mkulu wa Community Savings and Investing Promotion (Comsip) bungwe lomwe limayanganira mabanki mkhonde, Tenneson Gondwe, adati kutero ndi kusokoneza cholinga cha ndondomekoyi yomwe imapereka mpata wa ngongole kwa anthu osowa. - Anthuwa amasonkha ndalama zomwe amabwerekana ndi kuyamba mabizinezi komanso kugawana pakutha pa chaka. Kulowerera kwa RBM kungasokoneza miyoyo ya anthu. Ngati akufuna angopanga banki ya kumudzi yomwe izikwaniritsa zosowa za anthu, adatero Gondwe. - Kafukufuku wa bungwe la Finscope adapeza kuti anthu 50 pa 100 ali onse mdziko muno ali ndi kuthekera kofika ku mabanki a pamwamba koma 21 pa 100 wo ndi amene ali ndi mabuku ku mabankiwo. - Zotsatirazi zikupereka mpata kumabanki mkhonde kukhala ndi anthu ochuluka poonjezera chiongola dzanja chochepa chomwe amapereka pa ngongole iliyonse. -",ECONOMY -ID_KezdVoQO,"Akhristu Ali ndi Udindo Wosamalira Chilengedwe-Bambo Chilolo Vicar general wa dayosizi ya Zomba, bambo Vincent Chilolo ati akhristu ali ndi udindo waukulu wosamalira chilengedwe chomwe ndi chofunika kwambiri pa moyo wa munthu. - Bambo Chilolo amayankhula izi loweruka ku St. Charles Lwanga Parish pomwe akhristu a parishi-yi amakhadzikitsa ntchito yodzala mitengo. -Iwo ati parishi-yo Iwonetsetsa kuti mitengo yomwe yadzalidwayi ikusamalidwa bwino kuti cholinga chodzalira mitengoyi chikwanilitsidwe. -Chaka ndi chaka timadzala mitengo koma pena timatayilira kusayisamalira. Ndiye tikufuna kuti mitengo imeneyi isamalidwe bwino kuti ikule ndi kukwaniritsa cholinga chathu, anatero bamboo Chilolo. -Mau ake Moderator wa St. Charles Lwanga Parish, mayi Immaculate Chamangwana anati achita izi pofuna kukwanilitsa imodzi mwa mfundo za masomphenya a dayosizi yawo ya Zomba. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_KfcWSeGQ," Malawi ali mu mdima Zasokonekera! Malawi ali pamoto wosaneneka ndi kuzimazima kwa magetsi. Anthu akumudzi akugona kuchigayo kudikira magetsi pamene alimi a ngombe zamkaka akutaya mkaka. - Ndi Loweruka usiku cha mma 10 koloko pamene timafika pachigayo cha Muhiriri mdera la mfumu Kasisi mboma la Chikwawa. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Si zidaonekenso: Amayi kugona mchigayo podikira kugayisa chimanga Anthu 16, atatu mwa iwo abambo, ali pachigayopa kudikira magetsi. Anayi okha ndiwo ali maso pamene onse agona. - Matumba a chimanga komanso mapira andandana kuti magetsi akayaka agayise. Magetsiwatu akuti adazima Lachisanu mmawa. - Pafupi nane pali mayi wachikulire, ndi wothodwa. Sindikudziwa kuti ayaka nthawi yanji, koma ndabwera pano mmawa cha mma 7, adatero mayiyu, Ezelesi Stanton wa zaka 60. - Ngakhale atayaka, Stanton sangabwerere kumudzi chifukwa wayenda mtunda wa makilomita 8. - Awa ndiye ndi mavuto adzaoneni: Anthu akudikira magetsi ayake pa chigayo cha ku Chikwawa Kunyumba kulibe ufa, ndasiya ana ndi bambo. Kuti ndibwerere ndiye sitikadya chifukwa ufa udatheratu, adatero mayiyu. - Awa ndiwo mavuto amene akungana kumudzi pamene bungwe lopanga magetsi la Electricity Generation Company of Malawi (Egenco) likungopanga pafupifupi theka la magetsi amene dziko lino likufuna. - Izi zikupangitsa kuti anthu ena, monga aku Chikwawa, azitha masiku awiri osaona magetsi. - Eleni Kalavina wa mmudzi mwa Chikalumpha akuti mwezi wa November wokha wagona kuchigayo kanayi, kudikira magetsi kuti agayise. - Pamene timafike pa chigayopa, Kalavina adali mtulo. Iye adadzidzimuka pemene mwana wake wa miyezi 7 amalira. Iye adadzuka ndi kumuyamitsa. - Pachigayopatu pali ana oyamwa anayi amene agona kumimba kwa amayi awo. - Ambuye adzatitenge, dziko lino latopetsano, Kalavina adatero. Mwina nkukaona zina kumwambako. - Kodi Ambuye abwera liti? Tatopa abale. Iye adati kuzimazima kwa magetsi kukuzuza moyo wawo komanso mabanja awo. - Nthawi zina amunanga amandikaniza kuti ndisadzagone kuno poganizira kuti mwina ndikukayenda ndi amuna ena pamene si choncho, adatero. - Pamene nthawi imathamangira 12 koloko usiku, bambo wina adafika pamalopo mokuwa. Kodi kuli akazanga kumeneko? Bamboyu, Davie Kachiza wa zaka 49, amachokera mmudzi mwa Josamu mdera la mfumu Katunga-mtunda wa makilomita 7-kudzasaka mkazi wake. - Ndakhala ndikumudikira koma mpaka pano sakubwera. Ndanyamuka cha mma 9 koloko usiku kuti ndisake chigayo chomwe ali, adatero mkuluyu. - Kunyumba wasiya mwana wa zaka 14 ndi wina wa zaka 9. Koma pachigayopo padalibe mkazi wake ndipo adatsetserekera ku chigayo china komwe adakamupeza. - Kachiza adapempha atsogoleri kuti athetse mavuto amene akunga Malawi. Tivomereze zinthu sizili bwino mdziko muno. Malawi waipa, adatero Kachiza. - Nyakwawa Zakaliya idati anthuwa alibe kothawira chifukwa amayenera ayende mtunda wa makilomita 17 kuti akapeze chigayo cha dizilo. - Iye adati ali ndi mantha ndi anthu ake. Kugona kuchigayo komanso kumayenda ndi usiku kusaka magetsi, ndi zachisoni, anthuwa atha kuchitidwa chipongwe komanso kunyumba kwawo akumasiya ana pamene makolo ali kuchigayo, adatero Zakaliya. - Pamene timachoka pa chigayopo mmama wa Lamulungu nkuti magetsi asadayakebe ndipo akuti adayaka cha mma 5 madzulo a Lamulungu. - Mavutowa sadasiye malo, ku Ntcheu, Thyolo ndi Nkhata Bay, anthu akuti ayamba kumasinja pamanja pamene ena akuyenda mitunda yotalika kusaka chigayo cha dizilo. - Tayamba kusinja pamanja kuno, adatero mfumu Kabunduli ya mboma la Nkhata Bay. - Boma lisagawe pakati Escom. Izi ndi zomwe zikubweretsa mavutowa. Aleke Escom izipanga ndi kugulitsa yokha magetsi, idaonjeza choncho mfumuyo. - Samuel Mugwa, mlimi wa ngombe za mkaka wa kwa Goliati mboma la Thyolo, akuti akusowa kogulitsa mkaka chifukwa makampani ogula mkaka ayimika kaye chifukwa cha kuzimazima kwa magetsi. -",ECONOMY -ID_KfoNZTth," Aziputa dala Amuna ambiri amakonda zongotenga asungwana osawadziwa nkukagona nawo ku maresitihausi. - Zikatha bwino, amaoneka wochenjera. Komatu amaiwala kuti nthawi zina akhoza kugwa nazo mmavuto oopsa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Tsikulo, Katakwe adali paulendo wobwerera ku Lilongwe kuchokera ku Blantyre pomwe adamuona msungwanayo. Pagulu la anthu omwe adali pasiteji ya basiyo, mwana wamkazi adawala ngati duwa pakati pa zinyatsi. - Phazi la Katakwe lidagwa pa buleki mosaliuza. Adaima chapatsogolo nakodola msungwanayo. Msungwanayo sadanyamuke nthawi yomweyo. - Adatulutsa kagalasi mchikwama chake cha mmanja ndikupaka kaye lipisitiki milomo yake. Kenaka adaponya magalasi akuda mmaso mwake. - Adayenda modzithyola ngati ali pa catwalk. Wamtalipo, msungwanayo adali mdiresi lothina, lalitali lomwe lidaumba bwino thupi lake. - Atalowa mgalimoto mpomwe Katakwe adaona kuti diresi la namwaliyo lidali ndi siliti yofika mpaka muntchafu. - Katakwe adazunguzika mutu. Mmoyo mwake adali asadaonepo msungwana wokongola ngati namwaliyo. - Mumtima adadzitsimikizira kuti ayenera kutulutsa mawu a kukhosi asadafike ku Lilongwe. - Galimoto lidadya mtunda, uku awiriwo akucheza. Msungwanayo adati dzina lake lidali Jo. - Katakwe adapeza kuti msungwanayo amachitako kachakumwa koledzeretsa ndipo iwo ankaima mmalo osiyanasiyana nkumakonkhako ka mowa. Mmene ankayandikira ku Lilongwe nkuti atathodwa ndithu. - Katakwe sadatulutse mawu a kukhosi komabe nkucheza kwawo kudapezeka kuti awiriwo adagwirizana zokagonera limodzi ku resitihausi. - Atafika mu Lilongwe adapita kumalo angapo achisangalalo ndipo mmene nthawi imafika pakati pa usiku adapita kukagonera limodzi ku resitihausi. - Adayamba kudzuka adali Katakwe. Adakasamba kubafa. Pobwera anadabwa kuona msungwana uja asadadzukebe. Adamugwedeza. Mwana wamkazi adangoti thapsa. - Adamugwedezanso msungwanayo. Ulendo uno mwa mphamvu. Msungwana adangoti lobodo! Apa mpomwe Katakwe adazindikira kuti kena kake kavuta. Ndi mtima wozama adaona kuti msungwana adali atamwalira. -",SOCIAL ISSUES -ID_KhEOTFUg," Si zonyengerera mu 2016Mkulu wa polisi Anthu ali kalikiriki kukonza mapulani a chaka chatsopano cha 2016 koma ngati mapulani ake akukhudza umbanda ndi ziphuphu, dziko lake si lino, waneneratu mkulu wa Polisi mdziko muno, Lexten Kachama. - Kachama adalankhula izi pa 31 December 2015 pomwe apolisi amakondwerera chaka chatsopano kulikulu la polisi ku Area 30 mumzinda wa Lilongwe. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Lexten Kachama Chaka cha 2016 chikhala chaka cha chitsanzo pankhani yolimbana ndi mchitidwe wa uchifwamba, umbanda ndi ziphuphu. Tithana ndi zigawenga zonse komanso onse omwe akufuna kulemera kudzera mziphuphu, adatero Kachama. - Iye adati mchaka cha 2015, apolisi adayesetsa kulimbana ndi mchitidwe wa uchigawenga ndi umbanda koma ngozi za pamsewu zidakwera ndi 18 pangozi 100 zilizonse kuyerekeza ndi mchaka cha 2014. - Kachama adati chimodzi mwa zifukwa zomwe zidachititsa izi ndi ziphuphu zomwe apolisi ena apamsewu amalandira kuchokera kwa eni galimoto zosayenera kuyenda pamsewu. - Nkhani ya ziphuphu ndi imodzi mwa nkhani zomwe apolisi amatchuka nazo makamaka pamsewu. Komabe ndinene pano kuti si apolisi onse omwe amachita izi koma apolisi ochepa chabe adyera, adatero Kachama. - Iye adati chaka chino akhwimitsa chilango chomwe apolisi opezeka ndi mlandu wa ziphuphu amalandira ndipo adachenjezanso anthu omwe amakopa dala apolisi ndi ndalama kapena zinthu zina kuti awatsekere milandu yawo. - Malinga ndi kafukufuku wathu, wapolisi wongolembedwa kumene ntchito, maka amene ali ndi satifiketi ya fomu 4, amalandira ndalama zosaposera K50 000 asanaduleko msonkho. - Ndi mmene mitengo ya zinthu ilili panopa, nkosatheka kuti munthu akwaniritse zofunika pamoyo wake wa tsiku ndi tsiku ndi malipiro achepa ngati awa poganizira chakudya, nyumba ya lendi, fizi ya ana asukulu, zovala ndi zina zotero zofunika pamoyo wa munthu. - Mwina ichi nkukhala chimodzi mwa zifukwa zomwe mchitidwe wa katangale ndi ziphuphu watenga malo pakati pa apolisi. - Kachama adalonjeza kuti apolisi ayesetsa kugwira ntchito yokomera anthu koma adati kuti izi zitheke, anthu akuyenera kutengapo gawo makamaka potenga apolisi ngati abwenzi awo powatsina khutu akawona zodabwitsa mmadera momwe akukhala. - Pothirapo ndemanga, mkulu wa bungwe loona za maufulu a anthu la Centre for Human Rights and Rehabilitation (CHRR), Timothy Mtambo, adati uthenga wa mkulu wa polisiyu wafika panthawi yoyenera pomwe malingaliro a zauchifwamba za mu 2015 akadali mmitima. - Iye adati mchaka changothachi, uchifwamba udakula mpaka apolisi kumaphedwa ndi zigawenga zomwe zimadetsa anthu nkhawa pazachitetezo cha moyo ndi katundu wawo. - Chitetezo ndiye gwero la chitukuko cha mtundu uliwonse. Mabizinesi, zipembedzo, ufulu wa anthu ngakhaleso zomangamanga zimayenda bwino pakakhala chitetezo chokwanira chifukwa anthu amapanga zinthu mtima uli mmalo, adatero Mtambo. - Iye adati pulani ya apolisiyi singatheke pokhapokha boma litaikapo mtima powapatsa zipangizo zokwanira zogwirira ntchito yawo komanso kuwaganizira pankhani ya umoyo ndi makhalidwe awo. - Mwa zina, Mtambo adati apolisi amasowa chilimbikitso kaamba kakuti malipiro omwe amalandira ndi ogwetsa mphwayi, zomwe zimawafoola nkhongono; nyumba zomwe amakhalamo nzosaoneka bwino; komanso amagwira ntchito popanda zodzitetezera. - Nthawi zina apolisi amalephera kupita kukagwira ntchito yawo kaamba kosowa mayendedwe chifukwa cha nkhani za mafuta komanso galimoto. Apolisi amapezeka kuti akugwira ntchito mmalo a zipolowe koma alibe zodzitetezera, choncho sangagwire ntchito momwe akadagwirira chifukwa nawo ndi anthu, amafuna kudziteteza, adatero Mtambo. -",LAW/ORDER -ID_KlClpqGy," Escom isayerekeze kukweza magetsiBanda Makina amagetsi a Escom Kutsatira zomwe mkulu wa zachuma kukampani ya magetsi mdziko muno ya Escom Delano Ulanje adauza wailesi ya MBC kuti bungweli likweza magetsi posakhalitsa, mkulu wa bungwe loona za ufulu wa anthu la Malawi Watch Billy Banda wati kampaniyi losayesere zokweza magetsi. - Lachinayi Ulanje adakanira The Nation kuti sangabwerezenso mawu amene adalankhula pa MBC kotero tilankhule ndi mneneri wa bungweri. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Koma mneneri wa bungweli George Mituka adati sizoona kuti pali chikonzero chokweza magetsi. - Ngakhale pali kukanirana kotero komabe Banda wati ndi chipongwe kuti bungweri likweze magetsi pamene anthu akuvutika ndi nkhani zachuma. - Chuma sichidapole, ngati bungweli lingakweze magetsi ndiye kuti zonse zikwera mtengo. Boma likuyesetsa kuti zinthu ziziyenda bwino pamene iwo akufuna kukweza magetsi. Ndiye kuyenda bwino kwake kuti? Ngati atero ndiye kuti akusemphana ndi zomwe boma likuchita kuti anthu azisangalala ndi momwe zinthu zikuyendera. Ife ngati amabungwe tikuti ayi, adatero Banda. - Banda adati sanganeneretu chomwe bungwe lake lichite ngati Escom ikweze magetsi koma wati adzawona chomwe angachite. - Kuyambira May chaka chatha magetsi akwera katatu zomwe zachititsa kuti zinthu zikwere mitengo. - Izi zikuchitika pamene magetsi akungozima mdziko muno. - Sabata zingapo zapitazo, ena adadzudzula kampaniyo kuti ikuononga ndalama pogula galimoto za K1.4 biliyoni ndipo ena akhala akudandaula ndi kuzimazima kwa magetsi. -",ECONOMY -ID_KlkVNUKR," Boma lipereka mavidiyo a JB, Lutepo ku ACB Boma Lachinayi lidati lapereka kubungwe lothana ndi ziphuphu la Anti-corruption Bureau (ACB) mavidiyo a mtsogoleri wakale wadziko lino Joyce Banda akukambirana ndi Oswald Lutepo yeme akumuganizira kuti ndiye adasolola ndalama za kashigeti zochulukitsitsa. - Koma bungwe la ACB Lachinayi lomwelo lidati silidalandire mavidiyowo ndipo ofesi ya Banda idati siyidaone chikalata cha bomacho kuti ayankhepo kanthu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Chikalatacho chimene chidali patsamba la boma la pa Internet chidati mafilimuwo alipo 23 ndipo awiriwo ankakumana kunyumba za boma za Sanjika, Chikoko Bay, Kamuzu Palace ndi Mzuzu State Lodge. - Chikalatacho chidati: Nthawi zina awiriwo amakumana okhaokha ndipo pena pamakhala anthu ena angapo kuphatikizapo atsogoleri a chipani cha PP. - Koma wachiwiri kwa mkulu wa ACB Reyneck Matemba adati bungwelo silidalandire mafilimuwo ndipo sakudziwa kalikonse pankhaniyo. - Ndafunsa bwana wanga [mkulu wa ACB] ngakhalenso ofufuza amene akutsata nkhaniyi koma onse akuti sakudziwapo kanthu, adatero Matemba. - Ndipo mthandizi wa Banda, Andekuche Chanthunya adati sadachione chikalatacho ndipo sangayankhepo kanthu. - Lutepo adali mmodzi mwa a chipani cha PP pomwe chinali mboma. Boma latulutsa chikalatacho patatha sabata ziwiri kuhokera pomwe Lutepo adauza wailesi ya Zodiak kuti aulula Banda za momwe awiriwo amagwirizanirana kupakula ndalama zaboma. - Koma mkulu wa oimira boma pamilandu Mary Kachale adati Lutepo amayenera kukanenera izo kukhoti. -",LAW/ORDER -ID_KmUvKjzb," Chilimikani pa ulimiKazembe Malinga ndi ngamba imene yasautsa mmadera ambiri mdziko lino, wachiwiri kwa kazembe wa limodzi mwa maiko a ku Ulaya la Flanders, Nikolas Bosscher wati boma la Malawi liyenera kuika mtima potukula ulimi mdziko muno. - Bosscher adanena izi Lolemba pa msonkhano wa dzidzidzi wa komiti ya National Agricultural Content Development Committee (NACDC). - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Iye adati kuti dziko lino lithane ndi mavuto akudza chifukwa cha kusintha kwanyengo, nkofunika kubweretsa chitukuko chachikulu kumbali ya ulimi. - Dziko la Malawi silikuchita chitukuko chenicheni kumbali ya ulimi chifukwa ndalama zambiri zikumapita kundondomeko yopereka zipangizo zaulimi motsika mtengo ndi kugula chimanga zomwe sizingamange maziko olimba otukula ulimi, adatero iye. - Iye adati ulimi ukumakhudzidwa ndi china chilichonse chokudza monga ngamba, tizilombo toononga mbewu, matenda ngakhale kusowa kwa misika kumene. Choncho boma liyenera kuika patsogolo ndikubweretsa chitukuko kumbali ya ulimi. - Monga madera omwe chimanga chaumiratu, mlimi ayenera kuuzidwa kuti azule chimangacho ndikubzala mbewu zina monga chinangwa ndi mbatata, adalongosola Bosscher. - Mkulu wa nthambi ya ulangizi ku unduna wa zaulimi Jerome Nkhoma yemwe adali nawo pa msonkhanowo adati boma laika kale mtima pa chitukuko ndipo mwazina lidaika mlozo womwe kampani zingatsate pobweretsa chitukuko kumbali ya ulimi. - Nkhoma adati nkofunika kuti alimi apatsidwe uthenga oyenera mwachangu okhudzana ndi ulimi pothana ndi vutoli. - Ndipo Farm Radio Trust, bungwe lomwe limathandiza kufalitsa uthenga kwa alimi, yomwe idaitanitsa msonkhanowo idati zinthu sizili bwino mdziko muno ndipo alimi ambiri akhudzidwa ndi ngamba ndi mbozi zomwe zikuononga mmera. - Ngakhale tidauzidwa kuti kukhala ngamba komanso mbozi zoononga mmera, sitimayembekezera kuti vutoli likhala lalikulu chonchi, adatero George Vilili wochokera ku bungwelo. - Pomwe mkulu wa nthambi yoona zanyengo Jolamu Nkhokwe adati nthambi yake idanena kuti chaka chino kukhala ngamba komanso madzi osefukira mwezi wa September chaka chatha. - Nkhokwe adati mvula ikadali kugwa, ndipo Madera ena omwe mudagwa ngamba, alandira mvulayi komabe adalimbikitsa alimi kutsatira uthenga omwe nthambi yake imapereka nthawi ndi nthawi. -",FARMING -ID_KrdbWAYw,"Jooma wati Mangochi Ikutsalira pa Chitukuko By Thokozani Chapola ent/uploads/2019/07/jooma.jpg"" alt="""" width=""512"" height=""276"" />Jooma: Dera la Katuli ndi lotsalira kwambiri pa chitukuko Jooma Nduna yowona za mtengatenga ndi zomangamanga Ralph Jooma wati Mangochi ndi limodzi mwa maboma amene akutsalira mmbuyo kwambiri pa nkhani za chitukuko. -Jooma amalankhula izi pa sukulu ya pulamimale ya Katuli mdera la kumvuma kwa boma la Mangochi komwe phungu wa kunyumba ya malamulo watsopano wa derail Francesca Masamba Theula amachititsa msonkhano wothokoza anthu pomuvotera, yemwe watenga udindowu kuchoka kwa Abubakar Mbaya wa chipani cha UDF yemwe wakhala phungu wa derali kwa zaka 25. -Pamenepa Jooma walonjeza kuti boma limanga nsewu wa Mangochi-Katuli ndi cholinga chofewetsa vuto la mayendedwe lomwe anthu a mderali amakumana nalo. -Dera lino lili ndi sukulu imodzi yokha ya sekondale, kuli mavuto a madzi komanso nsewuwu suli bwino. Ngati boma nsewu umenewu tawuyika kale mu maplan athu kuti tiyike phula, anatero a Jooma. -Mmawu ake phungu wa derali Francesca Masamba Theula anati anawona kuti ndi kofunikira kwambiri kuti apitenso ku derali ndi kukathokoza anthu amene anamusankha pa udindowu. -Kuti ineyo ndikhale pa udindowu ndi chifukwa cha voti yawo. Panali ena achikulire oti anavutikira kuyenda mpaka kuzandivotera choncho ndinawona kuti ndi kofunika kuti ndizawathokoze mapadera; tidye, timwe ndi kusangalala limodzi, anatero Masamba. -Mu zokambirana za nyumba ya malamulo zomwe zapitazi Masamba analankhulapo kuti yemwe anali phungu ku dera lake palibe chomwe anachitako ku mbali ya chitukluko zomwe zinakwiyitsa a mbali yotsutsa boma maka a chipani cha UDF pomwe phungu wadera la Mangochi Malombe a Misolo Mussa Kapichira anayimilira ndi kudzudzula zomwe zinayankhulidwazi. -Ena mwa mwe anali nawo pa mwambo wothokozawu ndi phungu wad era la pakati mboma la mangochi Victoria Kingstone komanso phungu wa dera la Mangochi Masongola Ishmael Grant yemwe anapambana ngati woyima payekha koma tsopano walowa chipani cha DPP. -Pa tsiku lomwelo Masamba anachititsanso misonkhano ya mtunduwu ku Iba komanso Makanjira mderalo. -",SOCIAL -ID_KyNhavho," Lingalirani zobzala mitengo Mvula masiku ano ikugwa mwanjomba, kutentha kukuonjeza, madzi sachedwa kuuma komanso nthaka ikukokoloka modetsa nkhawa. Awa ndi ena mwa mavuto omwe akatswiri akuti akudza chifukwa chilengedwe chikuonongedwa ndi kusasamala makamaka mmene anthu akudulira mitengo. Chaka ndi chaka mdzinja, Amalawi amalimbikitsidwa kubzala mitengo pofuna kubwezeretsa chilengedwe. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi mkulu wa bungwe la mgwirizano wa alimi la Farmers Union of Malawi (FUM) Prince Kapondamgaga zokhudza ntchitoyi. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kodi a Kapondamgaga nchifukwa ninji masiku ano nyengoyi ikuoneka kuti siikupanganika? Pamenepa anthu akhoza kuzungulirapo kwambiri koma nkhani yeniyeni ndi yakuti anthu adaononga chilengedwe kwambiri ndiye momwe zinthu zimayendera kale si momwe zingamayenderenso panopa ayi. - Mukutanthauzanji pamenepa? Kapondamgaga kubzala mtengo chaka chatha Apa ndikutanthauza kuti momwe mvula inkagwera kale si momwe ingagwerenso pano chifukwa mwachitsanzo tonse tikudziwa kuti mvula imabwera chifukwa cha mitengo yomwe imasefa mpweya malingana ndi mmene zimakhalira mlengalenga. Panopa mitengo ija idatha ndiye mpweyawo usefedwa bwa? Nanga ngati mpweya si usefedwa, mvula ichokera kuti? Mukakamba za kutentha ndiye musachite kufunsa chifukwa mpweya wotentha omwe anthu ndi zinyama komanso mafakitale zimatulutsa, mitengo imayamwa nkumapangira chakudya ndipo imatulutsa mpweya womwe timapuma nkumanyadirawu koma tsopano mitengoyo kulibe nchifukwa chake kumatentha motere. - Ndiye inu mwati alimi azibzala mitengo yambiri, ndiye kuti nkhani ya mitengoyi imakhudza alimi okha? Ayi, si ntchito ya alimi okha koma munthu aliyense kungoti ambiri mwa mavuto omwe tatchulawa akukwapula kwambiri ntchito za ulimi. Chifukwa cha kutha kwa mitengo, nthaka lero ili pamtetete zomwe zikuchititsa kuti mvula ikangogwa ngakhale pangono, madzi azithamanga kwambiri nkumakokolola nthakayo moti pano chonde chambiri chidapita. - Ndiye mwati njira yake nkubzala mitengo basi? Basitu ndiye njira yake imeneyo. Komanso sikuti kubzala mitengoko ndiye kuti mukukonza kapansi muulimi okha ayi chifukwa pali ntchito zambiri za mitengo monga kutchisira fodya kwa alimi a fodya, kumangira zigafa, kuchita mapaso a nyumba, kupangira mosungira zokolola monga nkhokwe, kumangira makola a ziweto, nkhuni ndi ntchito zina zambirimbiri. - Kodi mitengoyo ikhoza kubzalidwanso mwa mthirira? Palibe vuto bola ngati munthu ali ndi madzi komanso nthawi yothirira mitengoyo koma nthawi yabwino ndi nyengo ya mvula nchifukwa chake chaka ndi chaka nyengo ya mvula kumakhala nyengo yobzala mitengo. Nyengoyi ndi yabwino chifukwa kuthirira kwake nkosavuta madzi amakhala ambiri, ntchito imakhala yongolambulira basi. Mvula ikamadzati ikutha, mitengo yambiri imakhala itagwira moti siivuta chifukwa munthu akhoza kukhala sabata zingapo osathirira koma mitengo osafa. - Kodi mitengoyo nkungobzalapo kuti bola mitengo kapena bwanji? Ayi ndithu mpofunika kuona posankha mitengo yobzala. Kusankha kumatengera ndi malo ake monga pali mitengo ina yoteteza ku mphepo ya mkuntho yomwe imafunika kukhala yamizu yozama kuti izipirira ku mphamvu ya mphepoyo. Palinso mitengo ina yoteteza nthaka yomwe imafunika kukhala ya mizu yoyanza bwino kuti madzi asamathamange kwambiri. Koma pankhani ya ulimi timalimbikitsanso kubzala mitengo yachonde yomwe alimi angakambirane ndi alangizi mmadera mwawo. - Mlimi wamba angapeze bwanji mbande za mitengo? Eya, pali njira zambiri zopezera mbande za mitengo. Njira yoyamba ndi kugwirizana pamudzi nkuona vuto lomwe lilipo ndipo mukatero mukhoza kukauza alangizi kuti akuthandizeni komwe mungapeze mbande. Njira yomweyo mukhoza kupanga pakalabu kapena munthu aliyense payekha. Kutengera upangiri wa alangiziwo, mukhoza kuona kuti muchita bwanji chifukwa pali mbande zina zomwe alimi ena amafesa nkumagulitsa zomeramera komanso mukhoza kungogula mbewu kapena kutola mnkhalango nkufesa nokha kuti pofika nyengo ya mvula mudzakhale ndi mbande. - Inuyo a bungwe la mgwirizano wa alimi mumatengapo mbali yanji pantchitoyi? Ifeyo ndi amodzi mwa magulu omwe ali patsogolo kulimbikitsa ntchitoyi moti chaka chilichonse timakhala ndi tsiku lomwe timakabzala mitengo kumalo ena ake malingana ndi pologalamu yathu. Kupatula apo, timakhalanso tikubzala mitengo patokhapatokha mmadera momwe timakhala komanso alimi ndi mabungwe ena akatiyitana kuti tikakhale nawo akakonza mwambo wobzala mitengo ife timakhala okonzeka. - Nanga monse tidayambira kubzala mitengo muja siidakwanebe? Ambuye musadzakhale ndi maganizo amenewo. Mmene anthu akudulira mitengomu mungamati yobwezeretsapo yakwana zoona? Ndiponso kunenna mosapsatira pakufunika kubzala mitengo yambiri zedi kuyerekeza ndi yomwe imabzalidwa chaka ndi chaka. Osayiwalanso kuti mitengo yomwe imabzalidwa siyonse yomwe imakula; ina imafa ndiye imafunika kubwezeretsa.n Kapondamgaga kubzala mtengo chaka chathandiwo akulima. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_LBKZDrWq," Titsirika nkhalango zonseNganga Gulu lina la asinganga ku Dedza ladzithemba kuti likhoza kuteteza nkhalango za dziko lino ndi chambu koma akuluakulu a boma ati zonse zili mmanja mwa asingangawo kuti awakhutitse kuti njirayo idzayenda. - Mkulu woyanganira za nkhalango mdziko muno Clement Chilima adati nthambiyo ndi yokonzeka kupereka mpata kwa asingangawo kugwira ntchito ndi asingangawo poteteza nkhalangozo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kodi nsupa ndi zitsamba zingathandize kuteteza nkhalango? Iye adati chomwe asingangawa angachite nkulembera kalata nthambiyo kuti ifunse upangiri pena ndi pena koma ganizo lawolo ndi lolandiridwa ngati silikuphwanya malamulo. - Mmagwiridwe a ntchito yathu, timalandira aliyense yemwe ali ndi njira yothandiza. Ngati asingangawa akunena zoona ndipo njira yawoyo siyikuphwanya malamulo, abwere tiwapatsa mpata, adatero Chilima. - Mkulu wa nthambi yoteteza nyama za kutchire Brighton Kumchedwa adati sanganeneretu mwa ndithendithe kuti chambu ndiye yankho koma adati gulu la asingangalo ndilolandiridwa ngati likudziwadi njira yomwe ingathandize kuteteza nkhalango. - Ntchito yathu ndi yogwira ndi anthu ndiye ngati papezeka ena omwe akuti ali ndi njira yomwe ingathandize, chowaletsera nchiyani? Atatipeza nkutifotokozera bwinobwino, ndipo titamvetsa, tikhoza kuona kuti tingagwire nawo bwanji ntchito, adatero Kumchedwa. - Iye adati mdziko muno muli nkhalango 84 zomwe zimafunika chitetezo chifukwa mitengo ndi nyama zopezeka mmenemo zikutha mosakhala bwino chifukwa cha mbala. - Gulu la asingangali ndi lochokera mboma la Dedza ndipo lanenetsa kuti chambu chikhoza kugwira ntchito yoteteza nkhalango kuposa ntchito ya alonda ndi asilikali. - Nthambi ya za nkhalango ndi nyama zopezeka mmenemo, itaima mutu ndi mchitidwe opha nyama komanso kudula mitengo mozemba, idalemba alonda omwe amathandizana ndi asilikali kuteteza nkhalango ndi nyama. - Woyanganira ndi kulangiza asinganga pantchito yawo mboma la Dedza, Gulupu Ntambeni Chinyamula adati kupatula chidima, ophotchola mnkhalango akhoza kukakamiraa mpaka kugwidwa momwemo. - Chambu nchamphamvu zedi chikhoza kugwira munthu yemwe amafuna kukasokoneza mnkhalango mpaka kugwidwa momwemo nkulandira chilango choyenera, adatero Chinyamula. - Pulezidenti wa asinganga a mdziko muno Frank Manyowa adati nzotheka kuteteza nkhalangozi potsirika nkhalangozo ndi chambu mmalo modalira alonda ndi asilikali. - Ndi chambu, tikhoza kuteteza nkhalango zonse zomwe zikusowa chitetezo kuti owonongawo asamazione powakantha ndi chidima ndipo akhoza kulephera kupanga upandu omwe adakonzawo, adatero Manyowa. - Iye adati asinganga ali ndi njira zambiri zomwe akhonza kulangira anthu oononga nkhalango ndipo zilangozo zikhoza kuwapatsa mantha moti sangalakelake kubwerera kunkhalango. - Manyowa adati asinganga zimawapweteka nkhalango zikamaonongeka chifukwa kasupe wa ntchito yawo wagona mmenemo. - Timalimbikitsa kuteteza nkhalango chifukwa ndiko timapeza mankhwala athu. Boma lakhala likuyesetsa kuteteza nkhalango koma zikuwoneka kuti zikuvuta koma asinganga akhoza kukwanitsa ndi chambu, iye adatero. -",WITCHCRAFT -ID_LBlQkboz,"CMO Iyamikra Abambo a Parish ya Mwanza es=""(max-width: 564px) 100vw, 564px"" />Abambo a Mwanza parishi kujambulitsa limodzi ndi abambo a ku Nthawira parishi Bungwe la Umodzi wa Abambo la Catholic Men Organisation (CMO) mu arkdayosizi ya Blantyre layamikira abambo a chikatolika a mparishi ya Mwanza ya mpingowu kamba kobwera mwaunyinji ndi kuzamvera mfundo, zolinga ndiponso masomphenya a bungweli Mkulu wa bungweli mu arkdayosizi ya Blantyre a Martin Chiwaya alankhula izi ku parishiyi lamulungu pa 1 December, 2019 pokhazikitsa bungweli ku parishiyi. -Iwo ati akhutira ndi momwe abambo a mparishiyi mmene anatulukira ku zamvera mfundo zothandizira kupititsa patsogolo ntchito za bungwe latsopanoli Abambo aku Mwanza bungweli alirandira kwambiri, taona kuti abambo ambiri ochokera mmatchalitchi omwe ali pansi pa parishiyi anatsalira kuti amve zolinga za bungweli,anatero a Chiwaya Pamenepa iwo ati zoterezi zithandiza abambo a mu mpingowu kugwira nawo ntchito za mumpingo mmalo mosiyira amayi okha. -A Dausi kufunsa mafunso pa zolinga za bungwelo Chidwi chomwe abambo akuchionetsa zikutilimbikitsa kwambiri kuti tsopano abambo ayamba kutulikira poyera ndi kukhala patsogolo pothandiza mpingo, anapitiliza a Chiwaya. -Mau ake mmodzi mwa abambo a mparishiyi wolemekezeka a Nicholas Dausi omwenso ndi nduna ya boma komanso phungu waderali anati kubwera kwa bungweli kuthandizira abambo a mparishiyi kukhala pamodzi ndi kukweza miyambo ya chipembedzo komanso zochitika mu mpingo. -Pamenepa a Dausi alimbikitsa abambo onse achikatolika kulowa nawo mbungweli mmaparishi awo Talimbikitsa kuti abambo ambiri tilowe mu bungweli kuti potero tizithandizana, tizizuzulana komanso tizizutsana wina mwa ife akagwa kuti mapeto ake tonse tikalowe mu ufumu wa Mulungu anatero a Dausi. -Bungwe la Umodzi wa abambo mu arkdayosizi ya Blantyre likupitilizabe kuyendera maparish osiyanasiyana ndi cholinga choti lifikire mmaparish onse 43 amu arkdayosiziyi. Lamulungu la pa 8 December, 2019 bungweli kudzera mmakomiti okhazikika a mmaparishi ena ayendera ndikukhazikitsa bungweli mmaparishi za Lunzu, Mkhwayi, Nyungwe komanso Thunga. -",RELIGION -ID_LCNfBuRp,"Apolisi Akusasaka Opha Mkazi Wake Wakale Wolemba: Sylvester Kasitomu ntent/uploads/2019/09/chigalu.jpg"" alt="""" width=""397"" height=""264"" />Chigalu: mayiyo amakana kuti abwelerane Apolisi ku Ntcheu akusakasaka mkulu wina amene wapha yemwe anali mkazi wake kaamba kokana kuti abwelerane pa ubwenzi. -Mneneri wa apolisi mbomalo Hastings Chigalu wati mamunayo ndi Ndaipa Odala ndipo mayiyo ndi Idesi Lyson wa zaka 19. -Chigalu wati awiriwa anali pa ubwenzi ndipo anapatsana pathupi koma mamunayo anakana kuti mimbayo siyake. -Kwa nthawi yonseyi mayiwa akhala akuvutika okha ndi mwanayi kufikia sabata latha pomwe bamboyu anayamba kuzachonderera kuti abwerere pa banja ndi malemuwa. -Malemuwa atakana zobwerera pa banja ndi oganiziridwawa zinawakwiyitsa ndipo anaganiza zowadikirira panjira pomwe malemuwa amyenda mu nsewu wina ndikuwabaya ndipo anafera pamalo amwewo, anatero Chigalu. -Malipoti akuchipatala atsimikiza za imfayi ndipo ati mayiyu wafa kaamba kotaya magazi ambiri. -",LAW/ORDER -ID_LHcmRYdC,"Ochita Bizinesi pa Songani Ayamikira Boma Powamangira Msika Wamakono Ochita malonda pa nsika wa Songani mboma la Zomba ayamikira boma kamba kowamangira msika wamakono omwe ukuyembekezeka kutha pambuyo pa miyezi itatu ikubwerayi. -Mkhalapampando wa komiti ya anthu ochita malonda mu msika wa Songani a Wilard Allan anena izi lachitatu pomwe akuluakulu ochokera ku unduna wa za maboma angono anakayendera zitukuko zosiyanasiyana zomwe khonsolo ya boma la Zomba ikugwira. -Iwo anati mmbuyomu akhala akukumana ndi mavuto osiyanasiyana monga kusowa kwa zimbudzi zaukhondo pa msikawu. -Mavuto omwe timakumana nawo mmbuyomu atha ndipo tikuyamikira boma chifukwa cha msika wamakono umenewu, anatero a Allan. -Iwo ati ndi okhutira ndi mmene ntchito yomanga msikawu ikuyendera ndipo ati ndi okonzeka kugwira ntchito limodzi ndi mafumu kuti ntchitoyi iyende msanga. -",ECONOMY -ID_LHedTfJy," Pac ifuna mayankho pa za kukwera kwa mitengo Kukwera kwa zinthu mdziko muno kwaika Amalawi pamoto wa mavuto zomwe zachititsa kuti bungwe la Public Affairs Committee (PAC) likonze msonkhano wopeza mayankho a mavutowa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Mkulu wa bungweli Robert Phiri watsimikizira Tamvani za msonkhanowu koma wati tsiku ndi malo amsonkhanowu adziwitsidwa posakhalitsapa. - Kukweza kwa mitengo ya madzi ndi K45 pa K100 iliyonse, mitengo ya magetsi ndi K39 pa K100, shuga ndi K10 pa K100 iliyonse komanso zina zakudya ndi kukwera kwa chiongola dzanja choperekedwa munthu akakongola ndalama kubanki ndi zinthu zomwe zapangitsa kuti moyo ukhale wopweteka. - Msonkhano wa PAC mu 2012 kudali chitetezo chokhwima zedi Izi ndi zomwe si zidakhazike chete bungwe la PAC pamene akonza nkhumano kusaka mayankho. - Bungwe la PAC likudziwa nyengo zowawitsa zomwe Amalawi akudutsamo. Chomwe tikufuna nchakuti Amalawi tikhale pamodzi kuti tipeze mayankho pa mavutowa, adatero Phiri. - Titamufunsa ngati msonkhanowo ungabale zipatso, Phiri adati iwo akukhulupirira kuti ukhala ndi chophula kusiyana nkuti aliyense azizilankhula payekha. - Padakalipano tikulumikizana ndi mabungwe komanso mbali zina momwe tingakonzere msonkhanowu komanso momwe tingapezere mayankho ku mavuto amene tikukumana nawowa, adatero Phiri. - Iye adaonjeza kuti: Zomwe mabungwe ndi anthu onse adzagwirizane ndi zomwe zidzachitidwe chifukwa ife kwathu ndi kupereka mwayi kuti anthu akambirane ndi kupeza mayankho. - Bungweli lidachititsanso msonkhano wotere mu March 2012 pamene kudali chitetezo chokhwima pamene ena amati msonkhanowo udali ndi cholinga chofuna kuthana ndi boma. - Msonkhanowu womwe mbali ya boma sidafikeko, udachitikira ku Limbe Cathedral mumzinda wa Blantyre. - Koma Phiri wati msonkhano ukudzawu umemeza mbali zonse kuphatikizapo a boma chifukwa bungwe lawo limapereka kumva kwa boma lililonse lomwe likulamula. - Koma mkulu wa bungwe loona ufulu wa ogula la Consumer Association of Malawi (Cama) John Kapito wati boma lakhumudwitsa Amalawi chifukwa cholephera kukonza zinthu. - Panopa zinthu zaipa ndipo zasokonekera, makuponi kulibe, chiongola dzanja chakwera ku mabanki zomwe zichititse kuti katundu akwere zomwe zizunze Amalawi. Zomwenso boma likuchita sizikuoneka ndipo tilibenso chiyembekezo ngati zinthu zibwerere mchimake, adatero Kapito. - Iye adati Amalawi akuyenera kumadya mosinira komanso amange malamba chifukwa komwe tikupitaku zinthu zinyanya kuwawa. -",POLITICS -ID_LHhNfPjN,"Milandu Yogwililira Yakwera Mboma la Zomba Mkulu wa apolisi chigawo chaku mmawa kwa dziko lino Commissioner Arlene Baluwa wapempha anthu mdziko muno kuti athandizane ndi polisi pa ntchito yothana ndi mchitidwe wogwilira ana mdziko muno. -Wati milandu yogwililira yakwera kwambiri-Baluwa Commissioner Baluwa amayankhula izi kwa Group Village Headman Chingondo, mdera la mfumu yayikulu Mwambo mboma la Zomba pa msonkhano womwe apolisi anakonza okambirana ndi anthu za momwe angathetsere nkhanza zogwilira ndi kuzunza anthu okalamba kuphatikizapo anthu a khungu la chi-albino. -Commissioner Baluwa wati nkhanza zogwilira zikuchulukira mboma la Zomba kamba koti mchaka cha 2019 milandu yokwana 97 idalembetsedwa kusiyana ndi milandu 68 yomwe idalembetsedwa chaka cha 2018. Choncho Iwo apempha anthu kuti adzikanena ku polisi za nkhadza zogwililira zomwe zikuchitika pakati pa magulu okhudzidwawa. -Pa nkhani ya belo ya polisi Commissioner Baluwa wati anthu akuyenera kudziwa kuti beloyi ndi yaulele kotero sakumayenera kupereka ndalama ina iliyonso kwa apolisi pomwe apempha belo. -",SOCIAL -ID_LIwdBQIf,"Wachitetezo wa Mutharika; Chisale Wamangidwa Apolisi amanga yemwe anali wamkulu wa achitetezo kwa mtsogoleri wakale wa dziko lino Peter Mutharika, a Norman Paulos Chisale. -Ali mmanja mwa apolisi-Chisale (wavala jekete ya blue) Wofalitsa nkhani za apolisi mdziko muno, James Kadadzera watsimikiza za nkhaniyi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Ndizoona kuti ali mmanja mwathu kuno ku Lilongwe maka maka ofesi yofufuza fufuza nkhani yokhuza chuma. Ife apolisi timayitana anthu omwe tikuwaganizira pa nkhani inayake ndi kumawafusa kudikira kuti tipeze umboni weni weni,anatero Kadadzera. -Kadadzera: Tinenabe zifukwa zomwe tawamangira Malipoti akusonyeza kuti a Chisale amangidwa pokhudzidwa ndi nkhani yolowetsa cement mdziko muno opanda msonkho. -Koma mneneri wa apolisiyu wakana kunena zifukwa zomwe awamangira a Chisale ponena kuti akufufuzabe. -",LAW/ORDER -ID_LIyjxZjA," 2018: Chaka cha ululu Mu February 2018, Dorothy KampaniNyirenda amagwiritsira magetsi a K2 500 pa mwezi. Kufika mu October mpaka lero, Nyirenda akugwiritsira magetsi a K5 000 pa mwezi. Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kukwera mtengo wa mafuta kudaliza Amalawi Mayiyo amene amakhala ku Bangwe mumzinda wa Blantyre, adati mu February, 2018 amagwiritsira ntchito K700 kulipirira minibasi kuti akafike ku Trade Fair komwe amapanga bizinesi. Lero zasintha pamene akugwiritsira K1 000 mtunda womwewo. Uwu ndiye ululu umene anthu akhala akuumva mchaka cha 2018 kutsatira kukwera mtengo kwa mafuta agalimoto komanso kukwera kwa magetsi komwe kudapangitsa kuti zinthu zikwerenso. Malinga ndi malipoti a Centre for Social Concern (CfSC), banja la anthu 6 mchaka cha 2017, limafunikira likhale ndi K183 000 pa mwezi. Izi zimachitika pamene ndalama yotsikitsitsa yomwe munthu amalandira idali pa K19 000. Koma mu 2018, banja la anthu 6 limayenera likhale ndi K190 549 pa mwezi pamene ndalama yotsikitsitsa yomwe munthu amalandira idali pa K25 000. Kutanthauza kuti banja la anthu 6 okhala mtauni amalowa mmasautso osaneneka kuti athe mwezi umodzi chifukwa zomwe amapeza zimasiyana ndi zomwe zimafunikira. - Magetsi akhale akukwera mchakachi. Pamene timamaliza 2017 nkuti mafuta a petulo akugulitsidwa K888 00 pa lita imodzi ndipo dizilo adali pa K890 90 pa lita imodzi. Mafutawo adakwera kanayi mchakachi ndipo petulo adafika pa K990 50 pamene dizilo adafika pa K990 40 pa lita. Izi zidachititsa kuti maulendo a minibasi akwere ndi 5 pelesenti mdziko muno. Mu October, bungwe logulitsa magetsi la ESCOM lidakweza magetsi ndi ndi 31.8 pelesenti. Kwa amene amagwiritsira magetsi a K7 714 pa mwezi adayamba kugwiritsira ntchito K10 105 pa mwezi. Zinthu zambiri zofunikira pamoyo wa munthu zidakwera mtengo monga thumba la chimanga lolemera ndi makilogalamu 50 lidafika pa K10 000 kuchoka pa K5 000 mu June mchakacho. Kwa KampaniNyirenda, chakachi chidali chowawa chifukwa mitengo ya zinthu zidakhazikike. - Vuto lalikulunso nkuti bizinesi simayenda ndiye kuti upeze ndalama yogulira chakudya pakhomo ndi yoyendera kwakhala kovuta, adatero. Mkulu wa bungwe loona za anthu ogula la Consumer Association of Malawi (Cama), John Kapito adati ngakhale mchakachi ndalama ya kwacha idaoneka kuti idali ndi mphamvu, komebe izi sizidathandize ogula. Anthu akuvutika kuti agule katundu, nthawi iliyonse mitengo ikungosintha. Boma likuyenera libweretse yankho kuti chaka chino anthu asavutike, adatero. Kapito adati chaka cha 2019 chingakhale chabwino kwa anthu ngati boma litaonetsetsa kuti mitengo ya zinthu zofunikira kwambiri pamoyo wa munthu sizikukwera mwachisawawa. -",ECONOMY -ID_LJwFCPVm," Nseula, Banda smile at Nampak Golf Charles Nseula and Carol Banda on Saturday contributed to the lineage of Nampak Golf Tournament champions and became the first titleholders since the company rebranded from Packaging Industries Limited (PIM) last year. - The two proved good enough to take home glory in the men and ladies categories respectively during the 17th edition of the contest at Mulanje Golf Club, which was patronised by 60 golfers. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi With 41 individual stable-ford points, Nseula counted out the clubs golf captain Ajay Singh to the second slot as Sophie Kaira settled for the third place with 40 points. - This is my special day; I played very well and I was consistent with my swing. I had a string of pars on the front nine. I was not surprised when I emerged victorious. Hard work has paid for me today, said Nseula, who has added a fourth trophy this year alone. - On the flipside, Banda, who collected 40 points, three points ahead of her runner-up Beatrice Mangwana, attributed her success to some great shots on the fairway. - I had a shaky start but some fantastic shots on the back-nine made up for that. Double strokes on some last holes gave me the much needed points for success, she said. - John Gift Mwakhwawa did it in the mens category. Burdon Mbera took the nearest to the pin accolade while Harry Mukaka and Chris Kapanga claimed the best front-nine and back-nine awards with 22 points and 20 points in that order. - Nampak marketing manager Nyakhoko Nsona said the main purpose of the golf competition was to promote the game and thank customers, including those working in the tea industry, for the business they give us. -",SPORTS -ID_LLWlqoQi,"Lutepo wakundende -Bwalo lalikulu la milandu ku Zomba (High Court) Lachisanu lapitali lalamula Auswald Lutepo, yemwe ndi mmodzi mwa anthu omwe akuyankha milandu yokhudza kusolola ndalama za boma wotchedwa kuti Cashgate, kuti akakhale mndende kwa zaka 11 popezeka wolakwa pamlanduwu. Popereka chilango, jaji Redson Kapindu adati pamlandu woyamba wopanga upo pofuna kubera boma, Lutepo akaseweze zaka zitatu ndipo wachiwiri, wosolola ndalama zokwana K4.2 biliyoni, akaseweze zaka 8. Zilango zonsezi ziyendera limodzi kuyambira pa 11 June pomwe iye adapezeka wolakwa pamilandu yonse iwiri. Jajiyu adati wamumverako chisoni pamplandu wachiwiri kaamba koti adabwezako ndalama zokwana K370 miliyoni. -",POLITICS -ID_LOZLCUxP," Mavuto a kusowa zipatala anyanya Gogo ndi chidzukulu paulendo wa makilomita 26 kukapeza thandizo la chipatala Ngakhale boma likuyesetsa kuti pofika 2016 likhale litamanga zipatala kuti anthu asamayende mtunda woposa makilomita 8 popita kuchitapala, Tamvani yapeza kuti ganizoli livutirapo kutheka chifukwa mpaka lero palibe chachitika mmadera ena. - Izi ndi malinga ndi mavuto amene akhodzokera mmidzi kaamba kakusoweka kwa zipatala. Anthu akuyenda mitunda yaitali kupita kuchipatala. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Anthu amene apezeka ndi kachilombo koyambitsa matenda a Edzi ndiwo ali pamoto chifukwa akuyenera azipitapita kuchipatala kukalandira mankhwala otalikitsa moyo. - Mu 2011 dziko la Malawi lidakhazikitsa lingaliro kuti pofika 2016 likhale litamanga zipatala kuti pasadzapezeke munthu woyenda makilomita oposa 8 popita kuchipatala. - Anthu a mboma la Neno ndi ena mwa anthu a kumudzi amene akusowekera thandizo la chipatala. Midzi yoposa 34 mbomalo kwa gulupu Soka T/A Dambe akuyenda mtunda wautali kuti apeze thandizo la chipatala. - Mmidzi ya Ntaja ndi Leketa amene achita malire ndi dziko la Mozambique, akuyenda makilomita 26 kuti akafike pachipatala cha Neno boma. Kuderali kulibe chipatala chachingono chomwe angapite. - Gogo Emelesiya Piyo ali ndi zidzukulu zingapo zomwe amasamalira ndipo chimodzi mwa izo, makolo ake onse adamwalira ndi matenda a Edzi. - Chidzukuluchi [sitichitchula dzina] chomwe chidasiyidwa chili ndi miyezi iwiri, chidabadwa ndi kachilomboka. - Mwanayu pano akusamalidwa ndi agogo akewo ndipo amayenera kuyenda makilomota 26 kuti akafike kuchipatala cha Neno kuti akalandire mankhwala otalikitsa moyo a ARV. - Ndimadzuka 4 koloko ulendo kuboma la Neno kukatenga mankhwala. Tikanyamuka 4 mbandakucha timakafika mma 4 koloko madzulo. Pamene ndikupita ndimatengeratu chofunda komanso chakudya chifukwa ndimakaphikira komweko. - Tikalandira mankhwala timapempha malo kuchipatala komweko kuti tigone, mmawa timadzukirira kumabwera kumudzi. Mwanayu ndimayenda naye chifukwa ndikamusiya palibe angamusamale, adatero gogoyu yemwe ali ndi zaka 75. - Nkhawa yanga imakhala poti mankhwalawo kulibe. Ngati kulibe ndimayenera ndidikire mpaka atapezeka chifukwa ndikamadzafika kuno miyendo imakhala yatupa moti sindingapitenso. - Pemphero la gogoyu ndilakuti akhale ndi moyo kuti asamale chidzukulu chake: Mulungu akadandilola kuti ndisafe mpaka mwanayu atasinkhuka, bola atangofika poti akuyenda yekha kukatenga mankhwalawo kuchipatala. - Mneneri wachipatala cha Neno Ganizani Mkwate akuti kaamba ka mavuto amene anthuwa akukumana nawo, iwo pamodzi ndi thandizo la Partners in Health ayamba kuyendera midziyo kuti aziwathandiza ngati pafunika. - Timapita komabe thandizo lenileni silikuwafikira. Kwambiri timapita nthawi yomwe mvula kulibe chifukwa ngati kuli mvula galimoto singayende. Anthu akukumana ndi mavuto moti kuwayankha mavuto awo ndikungowamangira chipatala chachingono, adatero Mkwate yemwe akuti akanyamuka 6 koloko mmawa pa galimoto amakafika mma 1 koloko masana. - Ndizovutabe nanga atakhala kuti munthu wadwala mwadzidzidzi angafike bwanji kuno? adadabwa iye. - Achikhala ganizo la boma linali zochitika, lero sibwenzi gogo Piyo akukhumata akaona chidzukulu chawo. Mmalo moyenda masiku awiri kuchipatala bwezi akugwira ntchito zina. - Mwandipeza ndikuchokera ku Mozambique komwe ndimakalimitsa chakudya, sindilola kuti mwanayu agone ndi njala chifukwa amayenera adye asanamwe mankhwala, akutero gogoyu. - Kodi ganizo la bomali lili pati? Mneneri muunduna wa zaumoyo Henry Chimbali adati ntchito ili mkati komabe palibe chipatala chamangidwa. - Lingaliro lathu timati kuyambira 2013 ndi 2014 tikhale titamanga zipatala 15, koma nzachisoni kuti palibe chipatala tingaloze kuti chatha. Izitu zachitika chifukwa cha kusowa kwa ndalama, adatero Chimbali. - Kodi ganizo loti pofika 2016 anthu asamadzayenda makilomita 8 litheka? Chimbali akuyankha: Zikhala zovuta chifukwa cha mavuto a zachuma amene takumana nawo. Ngati zipatala 15 sizinathe, ndiye zivutirako komabe patakhala ndalama mwina ntchitoyi ingagwirike mwachangu. - Ndondomeko ya zachuma ya 2014/2015 mwina ndiyo idakapereka chiyembekezo kwa anthuwa koma kuyangana ndalama zomwe zaikidwa ku unduna wa zaumoyo ikuwonetseratu kuti mavuto sangathe lero. - Mndondomekoyo, undunawu udalandira K65.2 biliyoni mmalo mwa K130 biliyoni kuti ikonzere mavutowa. - Mkulu wa bungwe loona zaumoyo la Malawi Equity Network (Mhen) Martha Kwataine chiyembekezo palibe ndipo anthu ngati a ku Neno apitilira kuvutika. - Mndondomeko yapita, undunawu udalandira 12 pa 100 ya ndalama zomwe zidayikidwa mndondomeko yazachumayo, pano tabwerera mmbuyo pamene undunawu walandira 8 pa 100 ya ndalama zomwe zayikidwa mndondomekoyi. - Mavutowa angathe ngati boma litakwanitsa lingaliro lathu kuti unduna wa zaumoyo ulandira 16 pa 100 ya ndalama zomwe zili mndondomeko ya zachumayo. Koma momwe zililimu ndiye basi tidikire nthawi ina, adatero Kwataine mokhudzidwa ndi mavuto a ku Neno. - Kufotokoza kwa Kwataine ndiye kuti anthunso a ku Chikwawa mmudzi mwa Kaloga kwa T/A Ngabu akuyenera kudikira ndondomeko ya zachuma ya 2015/16 kuti apume ku mavuto adzaoneni amene akukumananawo. - Iwo akuti amapita kuchipatala cha Chipwaira Health Centre chomwe chili pa mtunda wa makilomita 28. - Malinga ndi Lucia Dauleni wa mmudzi mwa Kudzanji akuti ngati pa chipatalapa sathandizidwa, amapita kuchipatala cha Ngabu chomwe ndi makilomita 33. -",HEALTH -ID_LRqnhrXL," Ndalama zakale zitha pa 23 May Banki yaikulu yakumbutsa mabanki a mdziko muno kuti ndalama zakale za Chilembwe dziko lino zisiya kugwira ntchito pa 22 May. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mchikalata chimene mkulu wa bankiyo Mary Nkosi adalembera mabanki a mdziko lino, bankiyo idalengeza pomwe limakhazikitsa ndalama zatsopanozo pa 23 May chaka chatha kuti pofika pa 22 May, ndalama zakale zikhala zitasiya kugwira ntchito. - Koma ngakhale ndalama zapepala zisiye kugwira ntchito patsikulo, ndalama zachitsulo zidzakhala zikugwira ntchito mpaka mtsogolo muno, adatero Nkosi. - Mchikalatacho, Nkosi adapempha mabanki kuti asamapereke ndalama zakalezi kwa makasitomala awo. - Mabanki ayenera kutenga ndalama zakalezo ndi kukazisiya ku Reserve Bank akazilandira. Chenjezo kwa mabanki ndilakuti ayenera kusamala ndi ndalama zachinyengo, adatero Nkosi. - Ambiri ati Chilembwe ngakhale idali khobili lokongola tsamba lake lidali lalikulu kotero simakwana bwino mu matumba komanso mzikwama zosungila ndalama poyenda (waleti). -",ECONOMY -ID_LVqwAnvB,"Mipingo Ipewe Tsankho-Papa Wolemba: Thokozani Chapola Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse papa Francisco lachinayi wapempha mipingo kuti idzikhala patsogolo kuperekeza anthu kwa Mulungu posatengera kusiyana kwa mitundu kapena kochokera. -Papa Francisko Papa walankhula izi pa imodzi mwa miyambo ikulu ikulu yomwe anali nayo ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Iye wati mpingo usamakhale ndi malire kapena tsankho pakati pa akhristu ake pomwe ukufuna kupereka masacrament kapenanso kulandira anthu mu mpingowo. -Mtsogoleri wa mpingo wakatolikayu wati monga khomo la kumwamba limakhala lotsekula nthawi zonse, mipingo kudzera mwa atsogoleri awo, akuyenera nawonso kumasula milandu ya akhristu omwe anamangidwa. -Pamenepa PAPA FRANCISCO anapereka chitsanzo cha akhristu oyamba omwe anati anali kuyendera limodzi ndipo sanali kusungirana mangawa. -",SOCIAL -ID_LWanzqjC," Akufuna chakudya ku Nsanje Ngakhale maboma ambiri zikuoneka kuti apata chakudya mnyengo ya ulimi yangothayi, anthu ena mboma la Nsanje ati akufuna thandizo la chakudya lomwe mabungwe ndi boma amapereka lipitirire kwa miyezi ina itatu chifukwa sanakolole chimanga chokwanira ndipo ali pa njala. - Phungu wa dera la kummwera kwa bomali, Thomson Kamangira, adanena izi pamsonkhano wa chitukuko omwe nduna yofalitsa nkhani Nicholas Dausi idachititsa podziwitsa anthu pulojekiti ya boma yoonetsetsa kuti netiweki ya lamya ikupezeka mmaboma onse mosavuta yotchedwa Malawi National Fibre Backbone sabata yatha. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Dausi: Tiyesetsa anthu asafe Kamangira adati ngamba yomwe inagwa chimanga chitangomasula ngayaye inasokoneza mbewu mbomalo. - Tikusowa zambiri koma pakali pano vuto ndi la njala. Izi ndi kaamba ka ngamba osati madzi osefukira. Mabungwe asiya kupereka chakudya, koma tikuwapempha kupitiririza kwa miyezi itatu kuti tipulumuke ku njala yomwe itisause posachedwapa, adatero Kamangira. - Pothirira ndemanga, khansala Robert Chabvi adati anthu mderalo chaka chinonso zawavuta kumunda ndipo boma ndi mabungwe awapase zida zochitira ulimi wamthirira. - Sikuti ndife opemphetsa koma chimanga chatilakanso chaka chino. Boma ndi mabungwe tipatseni zida za ulimi wamthirira zoyendera mphamvu ya dzuwa kuti tilimenso uku mukutipatsa thandizo la chakudya. Pokhala kumudzi, anthu alibe chuma chogulira chimanga kwa mavenda kapena ku Admarc, adatero Chabvi. - Poyankhapo, Dausi adati anthu asadere nkhawa chifukwa mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika achita zotheka kuti aliyense asafe ndi njala. - Izi zikusemphana ndi lipoti la boma la mu February lomwe linati chimanga chikololedwa chochuluka matani 3.2 miliyoni kusiyana ndi chaka chatha 2.3 miliyoni. - Malinga ndi mkulu wa Farmers Union of Malawi (FUM) Alfred Kapichira Banda nzosadabwitsa kuti anthu ena ku Nsanje adandaule za njala. - Zolosera pa zokolola sizimasonyeza momwe zinthu zilili, adatero iye. -",HEALTH -ID_LXNnUSps," Kucheza ndi Ibu Mphanje: Gaba wochemerera Bullets Anthu otsata masewero a mpira wa miyendo alipo ambiri koma ena amaonjeza kukonda kwake. Ena adachita kufika popereka maina achilendo kumatimu omwe amachemerera ati pofuna kuwopseza anzawo. Ibu Mpanje ndi mmodzi mwa ochemerera timu ya Big Bullets yomwe eni ake amati Timu ya Fuko kapena Ma Palestina. Ndidacheza naye motere: Mphanje: Masapota tionjezera mphamvu Moni wawa komanso ndikudziweni? Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ine ndine Ibu Mpanje kwathu nku Nathenje koma ndikukhala mtauni ya Lilongwe. Ndimakonda kwambiri masewero a mpira wa miyendo moti timu yanga ndi Big Bullets. Anthu ambiri amandidziwa ndi dzina lakuti Gabadinho, osati osewera mpira uja, ayi, koma wochemerera. - Tsono dzina la Gabadinho lidabwera bwanji? Basi kumpira anthu ambiri amandipatsa ulemu pa nkhani yochemerera ndiye nthawi ija kudadzatulukira Gabadinho wa mpira ija anthu amatengera momwe adagwedezera iye nkumandiitana ndi dzina lomwelo. - Anthu ambiritu amakonda kudzitcha okha maina a anthu otchuka, sizili choncho ndi iwe? Ayi, nokhaso mudaona momwe zidalili kuja kokhala anthu ochemerera momwe ndidagwedezera ochemerera matimu ena omwe samafunira Bullets zabwino. Zimakhala mommuja nthawi zonse kukakhala mpira, makamaka wa Big Bullets, timu yanga kuyambira kalekale. - Umangokonda mpira basi kapena uli ndi mbiri iliyonse pamasewerowa? Mpira ndinkasewera kalekale kuyambira kupulayimale mpaka mmakalabu ena ndi ena moti kusiya ndidasiyira pa timu ya KIA. Ndasewerako malo osiyanasiyana mgalaundi koma malo omwe ndidasewera kwambiri ndi kutsogolo. Kuvulala ndiko kudandichititsa kuti ndisiye kusewera mpira. Ndidavulala kamodzi ndiye kuyambira pomwepo ndinkati ndikasewera mpira ndimadzutsa vutolo. - Malingaliro ako adali otani panthawiyo? Panthawiyo ndinkafunitsitsa kudzasewera mmatimu akuluakulu makamaka ya Big Bullets moti sindikaika kuti chipanda kuvulalako, nkadafika pomwe ndimafunapo. Anthu omwe adandionererako nthawi imeneyo akhoza kufotokoza bwino za luso lomwe ndidali nalo moti pano ndimadandaula kwambiri chifukwa ndidasiya mpira ndisadasewereko mutimu ya Flames. - Chifundo chosechi pa timu ya Bullets bwanji supikisana nawo pamaudindo kuti uzitumikira nawo? Ayi, zinthu zimafunika kupatsana mpata. Ngati pali ena omwe aonetsa kale mtima wofuna kutumikira, ena mumafunika kuthandiza amenewo kuti pakhale umodzi chifukwa nonse mukamalimbirana, mkangano suchedwa kuyamba, ayi. - Sabata yathayi mwasewera masewero awiri omwe simudapambaneko. Zikutanthauzanji kwa iwe ngati wochemerera? Poti awo adali masewero ongopimana mphamvu ndiye sindingazitengere kwenikweni, koma tikudikira ligi ikayamba ndiye anthu adzaone Bullets yeniyeni. Mudaona nokha ligi yathayo momwe Bullets idavutira, chaka chino tiposa pamenepo ndipo ifenso ochemerera tionjezera mphamvu kuti anyamata osewera nawo adzadzipereke kotheratu. -",SPORTS -ID_LXpKqxCN," Kusakaza kudaimitsa zinthu Kalinde: Kusokonekerako kudadzetsa umphawi Bungwe loyanganira zaufulu wa anthu la Malawi Human Rights Commission (MHRC) lati kusokonekera kwa kayendetsedwe ka chuma cha boma kudapangitsa kuti chitetezo chilowe pansi mdziko muno. - Mkulu wa bungweli, Sophie Kalinde, wati kusokonekeraku kudadzetsa umphawi kwa anthu ambiri zomwe zidapangitsa kuti mchitidwe wa umbava ndi umbanda ukule ndipo apolisi ntchito iwachulukire. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Iye wati chifukwa chotaya chikhulupiliro mwa apolisi anthu adayamba kulanga okha akagwira munthu oganiziridwa mlandu komanso kugenda ndi kuphwanya maofesi a polisi. - Anthu amaukirira ndi kumaphwanya maofesi apolisi mpakana awiri adaferapo. Ndiponso chiwerengero cha anthu omwe adaphedwa poganiziridwa kuti ndi akuba kusonyeza kuti anthu samakhulupirira polisi, adatero Kalinde. - Iye adati zonsezi zidayamba chifukwa anthu amasowa pogwira chifukwa ndalama zimasowa zitabedwa ndi anthu ogwira ntchito mboma. - Magulu osiyanasiyana ati kuperewera kwa chitetezoku kudapangitsa kuti ntchito zina ndi zina za chitukuko zibwerere mmbuyo. - Zina mwa ntchito zomwe akuti zidasokonekera ndi zamalonda zomwe akuti eni malonda amamangika akafuna kutsegula makampani ndi mafakitale opanga katundu osiyanasiyana poopa kuberedwa ndi kuvulazidwa. - Oimira a malonda ochokera ku China, Peng Zhou Bing, wati mu 2013 mtunduwu udamenyedwa ndi kulandidwa ndalama ndi katundu wankhaninkhani zomwe adakonzekera kutsegulira ndi kutukulira makampani awo koma adalephera kutero. - Pali anzathu ambiri omwe amafuna kubwela kudzakhazikitsa ntchito za malonda zosiyanasiyana koma amagwa ulesi akamamva momwe zinthu zilili kuno pa chitetezo, adatero Bing. - Bing wati imodzi mwa ntchito zamalonda zomwe zidasokonekera chifukwa cha umbava ndi umbandawu ndi yomanga fakitale yopanga mapepala ku Lilongwe yomwe mwini wake ndi a Zhao. - Iye wati fakitaleyi imayenera kukhala ndi makina atatu opangira mapepala koma achiwembu adaba mabokosi omwe mudali zitsulo za makina awiri ndipo pano makina amodzi okha ndiwo akugwira ntchito. - Anthu ena saganiza bwino chifukwa makina enawo akadakhala kuti akugwiranso ntchito bwenzi kampaniyi italemba ntchito anthu ambiri omwe akungokhala. Mchaka chimenechi, katundu ndi ndalama zathu zankhaninkhani zabedwa komanso anzathu ena adakhapidwa, adatero Bing. - Mmodzi mwa ochita malonda a zovala za kaunjika mumsika wa Lilongwe John Melekiyasi wati ngakhale apolisi adayesetsa kukhwimitsa chitetezo, nkhanza zidalipo makamaka akanyulana ndi mavenda. - Iye wati nthawi zambiri apolisi amakhala ndi chithunzithunzi cholakwika cha mavenda ndiye kulakwitsa kulikonse amakutenga ngati mlandu wawukulu pomwe pali zoyipa zambiri zomwe akungowonerera. - Sikuti amalakwitsa kuchepetsa chipwirikiti mtauni koma khani imavuta ndi nkhanza chifukwa nkhani ingonongono umapeza kuti ayamba kumenya kapena kuphulitsa utsi okhetsa misozi komwe kuli kulakwira anthu chabe, adatero Melekiyasi. - Apolisi ati chitetezo chidayenda bwino mdziko muno mchaka cha 2013 koma anthu amangokhala ndi mantha chifukwa cha mbiri yakale ya polisi ndi ziwembu zina ndi zina zomwe zimamveka. - Mkulu oyendetsa ntchito za kafukufuku ndikuonetsetsa kuti ntchito za polisi zikuyenda bwino, George Kayinga, wati chitetezo chidakwera mmizinda ya mdziko muno chifukwa cha mgwirizano omwe udalipo pakati pa anthu ndi apolisi. - Chitetezo chidayenda bwino kwambiri mchaka chimenechi chifukwa tikayerekeza ndi mmene zidalili mmbuyomu tikuona kusitha kwakukulu koma kuti anthu adakali ndi mantha mmaganizo awo koma akhulupilire kuti chitetezo chili bwino ndipo chipitilira kuyenda bwino, watelo Kayinga. - Iye wati maso a anthu ali pakagwiridwe ntchito ka polisi ndiye pakakhala vuto lalingono anthu amangowona ngati polisi ikulephela pomwe ikuchita bwino mu zinthu zambiri. -",ECONOMY -ID_LZnOuoJx," Makuponi si yankho, ingosiyani Ngakhale boma lili kalikiliki ndi ndondomeko ya zipangizo zotsika mtengo, mphunzitsi wa zandale Joseph Chunga komanso mkulu woona zaufulu wachibadwidwe Billy Banda ati ndi bwino boma lithetse ndondomekoyi chifukwa kayendetsedwe kake kakusempha ovutika komanso sikakutukula anthu. - Koma boma lamenyetsa nkhwangwa pamwala ponena kuti lilibe maganizo othetsa ndondomekoyi padakalipano chifukwa ndi ndondomeko yokhayo imene ingathetse njala ndi umphawi mdziko muno. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mwachitsanzo, mndondomeko ya chaka chino, ovutika 44 000 achotsedwa pamndandanda wolandira nawo zipangizo zotsika mtengo chikhalirecho mbajeti ya chaka chino, K60.1 biliyoni ndiyo yalowa kundondomekoyi. - Chaka chatha K40.6 biliyoni ndiyo idalowa kundondomekoyi yomwe idapindulira ovutika 1 544 000 zomwe malinga ndi Banda akuti nkutheka ndalamazi zikulowa penapake. - Ndondomeko ya zipangizo zotsika mtengo ndi yofunika kulikonse ndipo nanenso ndimavomereza, koma mmene zikukhalira ndi bwinonso ndondomekoyi ithe, watero Chunga. - Chunga wati kafukufuku yemwe adapanga adapeza kuti ndondomekoyi ikupereka mafunso ambiri ngatidi dziko lino liyenera kupitiriza ndondomekoyi. - Funso ndi loti kodi dziko lino likuyenera kupitiriza ndondomekoyi mpaka liti? Komanso kodi kufunika kwake nkotani? Ena akuti ovutika akuyenera akhale ndi ndondomekoyi koma nanga ovutikawo akuthandizidwadi? Nanga ovutikawo akhale ati? Chifukwa ena akumalemba abale awo kapena akudziwana ndi mfumu, zomwe zikusemphana ndi zomwe tikufuna, adatero Chunga. - Lipoti lomwe boma mmwezi wa March chaka chino lidatulutsa pounguza mmene ndondomeko ya 2012/2013 idayendera, likuti fetereza wa K120 miliyoni sadapindulire ovutika. - Lipotilo, lomwe lidatsimikizidwa ndi Tione, lidati ndalamazo zidali za matumba 9 100 a fetereza. Feterezayo akuti wambiri adasempha ovutika ndi kukapindulira anamadyabwino. - Mndondomeko yathayi alimi ambiri adalandira mchenga mmalo mwa fetereza, zomwe sizidadziwike phata lake. - Chunga akuganiza kuti mwina ndalama zomwe zalowa mndondomekoyi atazigulira chimanga chogawira ovutika zingapindule. - Tikukamba za K60.1 biliyoni, ndalamayi ndi yambiri, pena tikuganiza kuti bwanji atakagula chimanga kumaiko akunja ndi kudzagawa kwa anthu ovutikawo, sizingathetse mavutowa? adatero Chunga. - Koma mneneri muunduna wa zaulimi Sara Tione wati ndi bwino kuphunzitsa munthu kuwedza nsomba mmalo momugawira chifukwa tsiku lililonse azigogoda pakhomo pako kuti umugawire. - Ndondomekoyi ikuphunzitsa anthu kawedzedwe ka nsomba kuti mawa akawedze okha osati kuwaphunzitsa kupempha. Inde ndondomekoyi ikukumana ndi zokhoma, komabe tikuyesetsa kuti zilongosoke. - Ndiponso tiyitanitsa bwanji chimanga kuchokera kunja pamene nthaka ndi zina zotero tili nazo mdziko muno? adatero Tione. - Pa za kutsika kwa anthu amene alandire zipangizozi, Tione wati izi zachitika chifukwa anthu 44 000 adangowonjezeredwa chaka chatha komanso wati kukwera mtengo kwa fetereza ndiko kwachititsa zimenezi malinga ndi nkhani ya zachuma mmene ikuyendera mdziko muno. - Tione wati posakhalitsapa zipangizozi ziyamba kufika mmadera ena mvula yoyamba isanagwe. - Koma Banda akuganiza kuti boma lachulutsa dala ndalama zopita kundondomekoyi pofuna kuyambitsa ndondomeko zina. - Dziwani kuti ndalamayi yachuluka kwambiri komanso chiwerengero cha opindula chachepa. Izi zimanditanthauzira kuti mwina boma likufuna ligwiritse ntchito ndalama yochepa kundondomeko ya zipangizo zotsika mtengo pamene zina zikulowa mmapolojekiti ena amene ife sitingawadziwe. - Iye akuganiza kuti K60.1 biliyoni ikungolemeretsa ena osati ithandiza ovutika. Banda akuti ndi bwono boma lithetse ndondomekoyi ndi kuyamba ina yomwe ingapindulire Amalawi onse. - Mneneri wa chipani cha DPP Nicholas Dousi wati akadzalowanso mboma adzapitiriza ndondomeko yopereka zipangizo zotsika mtengo kwa alimi koma adzayesetsa kuti ziphuphu zithe. - Koma tidalephera kumva maganizo a zipani zina monga MCP ndi UDF pankhaniyi kaamba koti titawayimbira mafoni awo ankangoitana koma samayankha. - Koma mtsogoleri wakale wa chipani cha MCP John Tembo, yemwenso ndi mtsogoleri wa zipani zotsutsa boma mNyumba ya Malamulo, adati akadakhala kuti ali mboma bwenzi atayambitsa ndondomeko yoti fetereza wotsika mtengo afikire aliyense, osati osaukitsitsa okha ayi. -",OPINION/ESSAY -ID_LaJLgPnB," Escom, ganizirani Amalawi Utsi sufuka popanda moto. Mwambiwu umatanthauza kuti kalikonse kamveka sikatero pachabe. - Zamveka kuti bungwe la Escom likufuna kukweza magetsi, tikukhulupirira kuti izi sizidangolankhulidwa, kenakake bungweri likukonza. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Escom idziwe kuti Amalawi amafuna zinthu zotsika mtengo komanso zoyenerera. Nthawi zonse pamene akukweza magetsi amanena kuti akufuna kukonza zinthu kuti magetsi asamazimezime yomwe imangokhala nyimbo. - Tikulankhulamu magetsi akungozimazima pena mpaka kumatha tsiku lonse magetsi osayaka. Pamene azimitsa magetsi kodi amaganiza kuti anthu akugwiritsira ntchito chiyani? Makalanso ndi oletsedwa ndiye anthu agwire mtengo uti? Bungwe la Escom liganize lisadabwere ndi chiganizo. Tikukamba kuti kuchokera mu May chaka chatha akweza magetsi katatu. Ngakhale adakweza Amalawi sadaone kusintha kulikonse chifukwa kuzimba kwa magetsi ndiyo yakhala nyimbo yomwe aliyense akuyimba. - Chonsecho tikumva kuti kampaniyi yagula galimoto zodula zedi masiku apitawa. - Amalawi akufuna magetsi tsiku lonse komanso nthawi zonse. Magetsi akenso akhale otsika mtengo osati akwere ngati akakwera asintha kanthu. Zinthu zidakwera inde koma mMalawi aliyense akulira si inu nokha a Escom amene mukumva kuwawaku. - Kondani Amalawi osati kukweza zinthu. -",ECONOMY -ID_LcjUTIoe,"Anjatidwa Atapezeka ndi Bokosi la MEC Apolisi mboma la Chiradzulu amanga anthu awiri omwe apezeka ndi bokosi la bungwe loyendetsa chisankho mdziko muno la MEC komanso katundu wina. -Bokosi ngati ili lapezeka litabedwa Wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sergeant Yohane Tasowana wati anyamatawa agwidwa pa roadblock ya City Boundary atanyamulanso ma computer omwe malinga ndi mneneriyu si a bungwe la MEC koma abedwa pamalo ena obena nyimbo kwa Chikapa mu mzinda wa Blantyre. -Padakalipano anyamatawa atumizidwa ku polisi ya Limbe kuti akafunsidwe mafunso ena ndi ena. -",LAW/ORDER -ID_LgUsbzfN," Koma pa Wenela zidzatheka? Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Tsikulo tidakhala pa Wenela. Tidali kusowa cholankhula. Kodi ndi January ameneyu? Ayi ndithu. Kukazinga chimanga chisanachoke mmunda. - Nyimbo zomwe ankaika Gervazzio tsikulo palibe icho ndinkatolapo. Mvula idali ikugwa. - Wamkana ku Europe! Wamkana ku America! Wamkana mwana wake! Iyinso nyimbo idali kuphulika pomwe tidamva kuti ndege zidali kutera pa Wenela. Pajatu pa Wenela pali bwalo la ndege. - Tidangomva mkokomo wa ndege. - Timayesa ikutera. - Inkatera. - Koma siyidali ndege. - Lidali lichero. - Tonse tidathawa! Licherolo mudali Joloji Chadyaka yemwe ena amayembekezera kuti afikira ku Lumbadzi. Koma abale anzanga, ngati kuli munthu amene ndimadabwa naye, ndiye ndi ameneyu. - Nanga inu, munthu anganene za kutsitsa mpweya nkumatsika lichero pa Wenela mungadabwe nazo? Komatu nkokomo umene unkamveka pa Wenela aliyense adathawa. - Tsono. Tsono. Tsono. - Sindinadabwe ndi za Chadyaka. Chadyaka ndi Chadyaka basi kaya munena za mmera, kaya soya, kaya nsetanyani, kaya thonje. Chadyaka ndi chadyaka basi! Ndimamukumbuka mkulu ameneyu. - Adayenera kufika ku ukwati wa mwana wa mnzanga 2 koloko. Mwambowo umayenera kutha 4 koloko. Iye adafika 4:20pm. - Inetu zonena zambiri ndilibe. - Ndiye mwati anthu otchuka atatu anabwera pa Wenela nthawi imodzi? Mwati uyu Dona adatenga Melise ndi Davide anafika pa dambwe lathu ku Kumbali wafika mdziko muno kudzatenga ana ena? Bwanji osatenga nkhalamba ya chibwana Joloji Chadyaka? Bwanji osatenga Moya Pete? Ndiye mwati kwafikanso uyu Rihhhhon? Pakadakhala kuti Abiti Patuma alipo nkadamufunsa, koma anali atapita kofufuza nkhanizo. Pa Wenela panalibepo. -",SOCIAL ISSUES -ID_LhLJZGso," Kota yatha, JC yabwerera Unduna wa za maphunziro wathetsa njira yosankhira ophunzira msukulu zaukachenjede yotchedwa kota, komanso yabwezeretsa mayeso a JC msukulu za sekondale. - Kudzera mu njira ya kota, yomwe yakhala ikudzetsa mpungwepungwe mdziko muno, ophunzira amasankhidwa potengera boma lomwe amachokera osati momwe akhonzera. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ophunzira azisankhidwa msukulu zaukachenjede potengera kukhoza kwawo Anthu ndi akatswiri azamaphunziro ayamikira boma chifukwa cha kusinthaku, koma achenjeza kuti boma lisachite izi pofuna kukopa anthu kudzavotera chipani cholamula cha Democratic Progressive Party (DPP) pa chisankho cha mtsogoleri wa dziko lino chomwe chidzachitike pa May 19 chaka chino. - Polengeza nkhaniyi pa msonkhano wa atolankhani mu mzinda wa Lilongwe Lachinayi, nduna ya maphunziro William Susuwere Banda idati boma lamvera maganizo a anthu, komanso malo msukulu zaukachenjede za boma achuluka poyerekeza ndi momwe zidaliri mmbuyomu. - Monga mukudziwa boma lawonjezera malo msukulu zake. Kupatula apo, sukulu zina zomwe zidali pansi pa University of Malawi zaima pazokha zomwe zachititsa kuti malo achuluke msukuluzo. Boma lamvera Amalawi kaamba koti akhala akudandaula ndi njira ya kota, komanso kuchotsedwa kwa mayeso a JC, adatero Banda. - Zipani zotsutsa boma zakhala zikugwiritsa ntchito kota pa kampeni ya chisankho cha pa May 19 2020. Mwachitsanzo, Malawi Congress Party (MCP) ndi UTM akhala akuuza Amalawi kuti adzathetsa kota zikadzalowa mboma. - Sinodi ya Livingstonia ya mpingo wa CCAP, yomwenso yakhala ikudzudzula boma chifukwa cha kota, yati siikambapo kanthu pokhapokha itaona kuti zinthu zasinthadi. - Tamva koma sitinenapo zambiri chifukwa ilo ndi lonjezo chabe. Tiyambe kaye taona zikuchitika ndiye tidzalankhulapo, adatero mlembi wamkulu wa sinodiyo Mbusa Levi Nyondo. - Wapampando wa gulu lina lotchedwa Quota Must Fall, lomwe lakhala likutsutsana ndi njirayi Dr Bina Shaba adati sakufuna malonjezo koma kuchotseratu kota. - Tidzaomba mmanja tikadzaona zinthu zitasintha, koma padakali pano sitisiya kulankhula zotsutsana ndi kota, adatero Shaba. - Mmodzi mwa akuluakulu a bungwe loona zaufulu wa anthu la Human Rights Defenders Coalition (HRDC), Charles Kajoloweka, adati akhala akulondola ngati boma likuchitadi zomwe lalonjezazo. - Lonjezo limakhala la phindu likakwaniritsidwa. Tamva koma tikhala tikulondolo ncholinga chofuna kudziwa ngati boma likuchita zomwe lalonjezazo, adatero Kajoloweka. - Mkulu wa bungwe Civic Society Education Coalition (Csec) Benedicto Kondowe adati nkhaniyi ndi yabwino, koma boma lisakhale likusewera ndi maganizo a Amalawi pogwiritsa ntchito kota ngati nyambo yokolera mavoti. - Kuthetsa kota ndi ganizo labwino, koma tisalankhule zambiri chifukwa itha kukhala kampeni chabe. Nthawi zina boma limalankhula zinthu mongofuna kukopa anthu. Takhala tikulira za nkhanizi kwa nthawi yayitali ndiye lero lokha kwatani? adafunsa Kondowe. Mtsogoleri wa bungwe la sukulu zomwe si zaboma la Independent Schools Association of Malawi (Isama) Peter Patel wayamikira boma pobwezeretsa mayeso a JC. - Patel adati kuchotsa kwa JC kumalowetsa pansi maphunziro. - Chomwe chimachitika nchoti ophunzira amangosewera kuyambira Folomu 1 mpaka Folomu 3 nkudzadzidzimuka ali Folomu 4 chaka chawo cha mayeso ndiye amakhala kakasi chifukwa ntchito imachuluka zotsatira zake, ophunzira ambiri amalephera, adatero Patel. - Pakati pa 2015 pomwe boma limathetsa JCE ndi 2019, ana 58 pa 100 aliwonse ndiwo amakhoza mayeso a MSCE pomwe pakati pa 2011 ndi 2014 JCE isadathe, ana 53 pa 100 aliwonse ndiwo amakhoza MSCE. - Koma Kondowe adati izo zilibe ntchito chifukwa kupanda kuthetsa JCE, bwenzi ana akukhoza kwambiri kuposa 58 pa 100 aliwonse potengera ndi momwe ndondomeko ya maphunziro idasinthira. - Makhozedwe pa zaka 8 adali motere: 2011 (51.8%), 2012 (51.8%), 2013 (52.48%), 2014 (54.08%), 2016 (58.32%), 2017 (61.66%), 2018 (63.00%) ndipo 2019 (50.36%). - Boma lidalengeza kuti lathetsa mayeso a JC mu September 2015 ndipo izi zidatanthauza kuti ophunzira akapita ku sekondale, azingokhulula mpaka Folomu 4 komwe amalemba mayeso aboma a MSCE. - Poteteza ganizolo, boma lidati iyi ndi njira imodzi yotetezera ndalama za boma chifukwa zimatanthauza kuti kuyambira Sitandade 1 ku pulayimale mpaka Folomu 4 ku sekondale, ophunzira azilemba mayeso aboma awiri basi a Sitandade 8 (PSLC) ndi pa MSCE. - Njira ya kota idayamba mchaka cha 1987, koma anthu akhala akuikana koma boma limakakamirabe kuigwiritsa ntchito. -",POLITICS -ID_LkMXTMxU," Ngakhale panali zovuta, chisankho chayenda Bungwe lophunzitsa Amalawi zosiyanasiyana kuphatikizapo za demokalase la National Initiative for Civic Education (Nice) lati ngakhale chisankho cha chaka chino chinakumana ndi mikwingwirima, chidayenda bwino. - Povumbulutsa zimene bungwelo lidapeza pa momwe chisankhocho chidayendera ku hotela ya Victoria mumzinda wa Blantyre Lachinayi, mkulu wa bungweli Ollen Mwalubunju adati Amalawi ayenera kudekha podikira chisankho chimene chidachitika Lachiwiri. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ollen Mwalubunju Pofika Lachinayi, zotsatira za chisankhocho zidali zisadalengezedwe ndipo madera ena adali asanamalize kuvota. - Chisankhochi chakumana ndi mikwingwirima monga kusowa kwa zipangizo zina, zimene zidachititsa zipolowe mmadera ena. Koma zonse zili apo, chisankhocho chidayenda bwino, adatero Mwalubunju. - Malinga ndi Mwalubunju, Amalawi ayenera kudekha poyembekeza zotsatira za chisankhocho chifukwa kuchita phuma kukhoza kudzetsa mavuto. - Tiyamike a MEC chifukwa pamene pamakhota, iwo samachedwa kupakonza. Umu ndiye ziyenera kukhalira, adatero Mwalubunju. - Chisankho cha Lachiwiricho chidali cha chisanu kuchitika mdziko muno kuchokera pamene kudadza ndale za zipani zambiri. Pamene timalemba, nkuti wopambana asadadziwike. -",POLITICS -ID_LkjzJEOS," Zokhudza mikangano ya ufumu Nkhani za ufumu zakhala zikuvuta kwa nthawi yaitali. Zina mwa nkhani zomwe zakhala zikupanga mitu ndi mikangano ya ufumu komanso pakati apo kudabuka ganizo loti mmatauni musamakhale mafumu STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi Gulupu Santhe imodzi mwa mafumu akale. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndikudziweni mfumu. - Santhe: Makhoti asamalowererepo Ndine Aclas Chisoni koma la ufumu ndine nyakwawa Santhe wa mdera la T/A Kalolo ku Lilongwe. - Tiziti a Santhe ake ndi a ku Kasunguwa? Chibale chilipo koma chakumizu. A ku Kasungu ndi a mbere la a Nkhoma pomwe ife a kuLilongwe ndife a mbere la a Mwale. - Ufumu mudaulowa liti? Ndidalowa ufumu mchaka cha 1985 achimwene anga a Wilson Pwela omwe adali afumu atamwalira mchaka cha 1983. Panopa ndikutha zaka 21 ndili mfumu ndipo chaka chino ndikuyembekeza kukwenzedwa kufika pa Senior Group Santhe. - Pa zaka zonsezi mwakhala mfumu, ndi mavuto anji omwe mungatiuze kuti amapezeka mu ufumu? Mavuto alipo ambiri osayiwala mikangano. Maufumu ambiri amatchuka ndi mikangano makamaka yemwe adali nfumu akamwalira ndiye kuti wina alowepo. Nthawi zina mpaka pamalowa za mankhwala kulimbirana ufumu. Vuto lina ndilakuti adani amachuluka chifukwa ukangoweruza mlandu, yemwe sizidamukomere basi chidani chimayamba pomwepo. - Ndiye pakatipo kudabuka zoti maufumu a mtauni athe, maganizo anu ngotani? Sizowona ayi mafumu ndiwofunikabe paliponse. Chitukuko kuti chiyende ndi mafumu, pakagwa zovuta mafumu ndiwo amaongolera zonse. Palibe kanthu kuti ndi mtauni kapena kumudzi koma pomwe pali anthu pamayenera utsogoleri. - Makhansala sangagwire ntchito ya mafumu? Inu tiyeni tiziganiza mozama. Mfumu amasankha munthu okhwima maganizo odziwa ndi kutsata mwambo ndi chikhalidwe tsono makhansala ambiri amasankhidwa kaamba ka maphunziro kapena kutha kulankhula basi. Utsogoleri wa ufumu sachita kampeni ayi anthu okha amaona kuti uyu atithandiza. - Nanga nkhani za ufumu kupititsa mukhoti? Ukunso nkusokoneza chifukwa nkhani ya ufumu imayenera kukambidwa kumudzi apo ayi kwa DC ndipo zikavutitsitsa ku unduna wa zamaboma angonoangono ngati kholo la maufumu. -",LOCALCHIEFS -ID_LlQjmEEp,"NB Idandaula ndi Kugula Luso la ICT Lakunja Wolemba: Thokozani Chapola Banki ya National yalangiza makampani owona za chuma mdziko muno kuti aganizire kupereka mwayi kwa achinyamata a mdziko muno omwe ali ndi ukadaulo okhudza luso la makono ndi cholinga chowathandiza kukweza luso lawo komanso kutukula dziko lino. -Wapempha kampani zizitenga anthu a luso la ICT a mdziko muno-Kawawa Mkulu wabanki ya National a Macfussy Kawawa ndi yemwe wanena izi lachinai mboma la Mangochi pa mkumano wa akadaulo a luso la makono la ICT omwe unachitikira ku Sunbird Nkopola kumenenso bankiyi inapereka mphotho kwa omwe achita zinthu za luso pa nkhani za ICT. -A Kawawa anena izi potsatira dandaulo la anthu ena kuti kampani zambiri zoona za chuma mdziko muno zikumakonda kupereka mwayi kwa kampani za ICT zakunja kuposa za mdziko muno. -Pamenepa a Kawawa alangiza achinyamata a luso la mtunduwu mdziko muno kuti adzigwira ntchito limodzi ndi cholinga choti luso lawo liwonekere patali kwa anthu omwe angathe kulifuna. -Polankhulapo mtsogoleri wa bungwe la Information Communication Technology Association Of Malawi (ICTAM) a Bram Fudzulani ati ndi okondwa ndi mmene ntchito za ICT zikukulira mdziko muno koma wati akuyesetsa kuti awonetse poyera ntchito zomwe amagwira kuti makampani akonde kupereka mwayi kukampani za ICT za mdziko muno kusiyana ndi za kunja. -",ECONOMY -ID_LmACcaOv,"Sapereka chithandizo Agogo, -Ndine mtsikana wa zaka 21 ndipo ndili ndi mwana mmodzi. Amuna anga adandisiya ataona kuti ndili ndi pathupi ndipo mwana atabadwa adauzidwa koma mpaka pano sadabwereko kudzaona mwana wawo. Ndikawauza za chithandizo samayankha, amangozengereza. Chomvetsa chisoni nchakuti munthune ndimakhala ndi agogo okalamba poti makolo anga onse adamwalira. Ndithandizeni, ndipange bwanji? -Pepa mtsikana, Apa zikuonekeratu kuti ngakhale ukuti amuna anga anthunu simunali pabanja ngakhale mumagonana mpakana kuberekerana mwana. Chimene chimachitika nthawi zambiri nchakuti atsikana akangogwa mchikondi ndipo mwamuna akangowauza kuti awakwatira, basi amaganiza kuti mwamuna ndi yemweyo basi ndipo amayamba zogonana naye ati pofuna kulimbikitsa chikondi kuti asamakaike za chikondi chawo, kumene kuli kulakwa kwakukulu. Atsikana ambiri aononga tsogolo lawo chifukwa cha mchitidwe wotere chifukwa anyamata kapena amuna ambiri ndi akamberembere, ongofuna kudzisangalatsa osalabadira za tsogolo la mnzawo. Akangomva kuti mtsikana watenga pathupi basi, chibwenzi chimathera pomwepo. Zikatero mtsikana zako zada. Koma dziko lino lili ndi malamulo okhudza maukwati ndipo ngati wina wakuchimwitsa, ali ndi udindo woti akusamale komanso mwana. Ndiye apa usazengerezepita ukadule chisamani kukhoti basi kuti chilungamo chioneke. Mwina amuna ena amene amakonda kuchimwitsa ana a eni akhoza kutengerapo phunziro! -Ndinamugwira chigololo -Anatchereza, Ndakhala pabanja zaka 25 ndipo ndili ndi ana anayi. Mwatsoka tsiku lina ndidapezerera akazi akuchita chigololo ndi mwamuna wina koma adathawa kotero kuti sindidathe kumulanda china chilichonse ngati umboni ndipo pachifukwa ichi mlandu sudandikomere, amfumu adagamula kuti nkhani yanga ndi yopanda umboni choncho banja siliyenera kutha. Ine kubanjako ndidachokako koma mkazi wangayo akumapepesa kuti ndimukhululukire. Ndithandizeni, nditani pamenepa? -Achimwene, Pepani ndithu kuti banja lanu lagwedezeka chifukwa cha kusakhulupirika kwa akazi anu. Kukhala mbanja zaka 25 si chapafupi ndipo kuti lero ndi lero banja lithe chifukwa choti wina wapezeka akuchita chigololo ndi chinthu chomvetsa chisoni zedi, makamaka chifukwa angavutike kwambiri ndi ana osalakwa. Kodi, achimwene, mumapephera? Ndafunsa choncho chifukwa ngati mumakhulupirira Mulungu, mawu ake kudzera mwa mwana wake Yesu Khristu, amatiphunzitsa za kukhululukira anzathu akatilakwira, osati kamodzi kapena kawiri kokha, ayi, koma maulendo 77 kuchulukitsa ndi 7 (77 x 7). Kodi inuyo mukufuna kunena kuti simudachimwepo ndi mkazi wina kapena mkazi wamwini chikwatirireni? Mwina mudachitapo chigololo koma simunagwidwe chabe! Ndiye apa, poti mkazi wanu wagwira mwendo kuti mumukhululukire, ine pempho langa ndi loti mutero ndithu, munthu salakwira mtengo, koma munthu mnzake. Ngati Mulungu amatikhululukira tikamuchimwira, ife ndani kuti tisakhululukire mnzathu akatilakwira? Mwachoka, kutali limodzi, chonde ganizani mofatsa. Komabe ndi mmene kunja kwaopsera masiku ano ndi mliri wa HIV/Edzi, ndi bwino ngati mungabwererane kuti mukayezetse magazi musanayambe kukhalira malo amodzi kuti mudziwe mmene mthupi mwanu mulili. n -",SOCIAL ISSUES -ID_LmLcbDBU,"Anayi Anjatidwa Kamba Kochitira Chiwembu Mzika yaku Pakistan Apolisi ku Lilongwe amanga anthu anai omwe akuwaganizira kuti abera mzika in ya mdziko la Pakistan pachiwembu chomwe anayichitira. -Watsimikiza za nkhaniyi-Benjamin Wachiwiri kwa mneneri wa apolisi mboma la Lilongwe Sergeant Foster Benjamin wati amunawo, Farouk Rahim, Lenias Wright, George Kasabola ndi Sautso Mandala awamanga lachinayi powaganizira kuti anaba ndalama zokwana 400 sauzande kwacha komanso lamya zammanja za ndalama pafupifupi 470 sauzande kwacha usiku wa pa 27 April chka chino. -Sergeant Benjamin wati pakadali pano anthuwa awuvomela mlanduwu, ndipo apolisi akupitiriza kufufuza anthu ena omwe anali limodzi ndi akubawa omwe sanapezeke. -Farouk Rahim wa zaka 33 ndi wa mmudzi mwa Mazengela mdera la mfumu yaikulu Malengachanzi mboma la Nkhotakota, Lenias Wright wa zaka 30, ndi wa mmudzi mwa Michenga mdera la mfumu yaikulu Mabuka ku Mulanje, George Kasabola wa zaka 30 ndi wa mmudzi mwa Moyo mfumu yaikulu Phambala komanso Sautso Mandala wa zaka 40 zakubadwa, ndi wa mmudzi mwa Chikadya kwa mfumu yaikulu Ganya mboma la Ntcheu. -",LAW/ORDER -ID_LnVqAKGD,"YODEP Yalonjeza Kuthandiza Achinyamata Kukhala Odzidalira Bungwe la Youth Development YODEP lati lipitilira kuthandiza achinyamata kuti akhale ndi upangiri oyenera pa nkhani za chuma ndi cholinga choti azitha kumadzithandiza okha pa mavuto omwe amakumana nawo mdziko muno. -Mkulu wa bungwe-li Mac-Blessings Buda wayankhula izi pambuyo pa mwambo wopereka mbuzi ku makalabu asanu ndi imodzi a achinyamata opezeka mmidzi ya mdera la mfumu yayikulu Chowe mboma la Mangochi. -Iwo ati bungwe lawo lachita izi ndi cholinga chofuna kuti achinyamata azipeza thandizo la ndalama akagulitsa ziwetozi. -Polankhulapo mfumu Nkata yochekera mderali inati ndiyokondwa kaamba ka thandizo lomwe bungweli lapereka kwa anthu zomwe iwo ati zithandiza achinyamatawa pa nkhani za maphunziro ndi zosoweka pa moyo wawo wa tsiku ndi tsiku. -Ife tiri othokoza kwambiri a bungwe limeneli la YODEP kaamba kobwera mmudzi muno kudzapereka thandizo la ziweto zomwe zithandize anawa kupezako mathandizo a zomwe amasowa. Makope, zolembera, school uniform ndi zina azizipeza akagulitsa mbuzizi, anatero a group a Nkata. -Bungweli lapereka mbuzi zokwana 60 kwa achinyamata ochokera mmakalabu 6 mmidzi yozungulira Group Village Nkata mfumu yayikulu Chowe mboma la Mangochi. -",ECONOMY -ID_LojoCuMD," Mai Mutharika ati amayi akhale odzidalira Mkulu wa bungwe la Beautify Malawi Trust (Beam Trust), Gertrude Mutharika, walimbikitsa amayi mdziko muno kuti akhale odzidalira pachuma. - Mutharika adalankhula izi masiku apitawa pomwe amakhazikitsa tsiku lokumbukira ntchito za mabizinesi la World Entrepreneurship Day mdziko la Amerika. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mutharika: Tayika ndondomeko zingapo Mutharika adati Beam Trust ikufuna kulimbikitsa amayi kutengapo gawo lalikulu pantchito za mabizinesi ngati njira imodzi yowalimbikitsira kudziyimira paokha. - Tayika ndondomeko zingapo zomwe cholinga chake nkupititsira amayi ndi atsikana mmabizinesi. Beam Trust ilimbikitsanso amayi ndi atsikana kutengapo gawo lalikulu pantchito zolimbikitsa ukhondo mmatauni ndi mizinda, adatero iye. - Iye adatsindika kuti kusowa mpamba woyambira bizinesi ndi chikole ndiye mavuto amene amayi ndi asungwana omwe akufuna kuyamba mabizinesi akukumana nawo mu Africa. - Choncho, iwo adapempha mabungwe omwe ndi mabanki kuti aganizire kufewetsa mfundo zawo kuti amayi ndi atsikana adzitha kupeza ngongole mosavuta. - Ena mwa atsogoleri omwe adakhala nawo pamsonkhanowo ndi mkazi wa pulezidenti wa ku Namibia Penehupifo Pohamba ndi mkulu wa bungwe la UN Foundation Cathy Calvin. -",POLITICS -ID_LqzivpSi,"CWO Ipempha Amayi Atenge Gawo pa Mlozo Bungwe la amayi achikatolika la Catholic Women Organisation (CWO) mu arkdayosizi ya Blantyre lapempha amayi onse a mpingowu kutengapo mbali pa mlozo wa zochitikachitika womwe bungweli lakonza mchaka chino cha 2020. -Ena mwa amayi achikatolika mu Blantyre archdiocese Mlembi wa bungweli mu arkdayosiziyi mayi Hellen Maseko ndiwo alankhula izi ku Limbe Cathedral mu arkdayosiziyi pambuyo pamkumano wa atsogoleri a bungweli womwe cholinga chake ndikukonza mlozo wa zochitika (Action Plan) zomwe bungweli lichite mchaka chino chatsopano. -Mayi Maseko ati mlozo watsopanowu uli ndi zochitika zosiyanasiyana mogwirizana ndi ma pulojekiti omwe bungweli lili nawo zomwe anati ngati amayiwa agwirana manja zithandiza kukweza miyoyo yawo pa uzimu komanso chitukuko cha iwo eni cha ku thupi. -Ndi zoona takumanadi ndi cholinga choti tikonze mlozo wa momwe tiyendere mchakachi. Mlozowu tayikamo zinthu zambiri potengera ndi ma pulojekiti omwe tili nawo ngati amayi. Mchaka cha 2019 zonse zimene zinali mu action plan yathu tinakwaniritsa ndipo palibe chomwe tinalephera kamba koti amayi onse anatenga mbali choncho chaka chino tilinso ndi chikhulupiliro kuti amayi onse opezeka mmaparish 43 mu arkdayosiziyi atithandizanso. anatero mayi Maseko. - Iwo atinso ngati amayi akufunitsitsa kuti achite zotheka kuti azikhala odzidalira pa moyo wao wa tsiku ndi tsiku kwinakunso akutumikira mpingo wao. -Nthawi yoti ngati amayi kukumana kungochita mapemphero mkumapita inatha. Nthawi ino ndiyoti tilumikize moyo wa mapemphero ndiponso kuzidalira kwa amayi pa moyo watsiku ndi tsiku. Ndiye tikagwirana manja ndiye kuti dayosizi yathu ikhala yotsogola, komanso amayi athu akhala otukuka mu uzimu ndi ku thupi komwe. -Mu Mlozowu ati chochitika choyambilira cha amayiwa ndi kukhazikitsa ntchito yobzala mitengo yomwe amayiwa amathandizidwa ndi banki la National ku parishi ya Kadikira pa 25 January, 2020 komwenso kukumbekezereka kukhala arkepiskopi wa arkdayosiziyi Ambuye Thomas Luke Msusa komanso akuluakulu ochokera ku banki ya National. -",RELIGION -ID_LwESlvaL," Ndidamuona koyamba mu Shoprite Kwangotsala mwezi umodzi kuti anthu adzathyole dansi paphwando la ukwati wa Evance Mwale ndi Tiwonge Nundwe pa 4 May. - Evance amagwira ntchito ku Sinodi ya CCAP ya Livingstonia pomwe bwenzi lakelo ndi muulutsi pa wailesi ya Voice of Livingstonia. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Awiriwa akhala pa ubwenzi kwa zaka zitatu. - Malinga ndi Mwale, adamuona koyamba Nundwe mu Shoprite ku Mzuzu, ndipo adamusangalatsa. - Tidakumana koyamba mchaka cha 2015 mu Shoprite ndipo adandipatsa chidwi mpaka ndidayamba kumufufuza ndithu kuti ndimudziwe bwino lomwe monga kwawo komanso kudziwa zomwe amachita, adalongosola Mwale. - Ndipo iye adati anthu akufuna kwabwino adamuuza zonse za namwaliyu. - Komatu Mwale adali ndi mwayi chifukwa mchaka chomwecho adapeza danga lokagwira ntchito kuofesi ya Nundwe komwe sadachitenso za bo! bo!bo! koma kuyamba kucheza ndi mtsikanayo. - Ndipo pofika chaka cha 2016, ubwenzi wa ponda-apa-nane-ndipondepo udayambika pakati pa awiriwa. - Ndidamufunsira ndine chifukwa adalibe nane chidwi olo pangono kuti nkukhala nane paubwenzi wokathera mbanja. Zidanditengera miyezi isanu ndi umodzi kuti andipatse danga lokhala naye pa ubwenzi, adalongosola Mwale. - Komatu monga zikhalira, ubwenzi uliwonse umakhala ndi zokhoma zake ndipo nawo awiriwa akumana nazo zokhoma zofuna kuwalekanitsa, koma Chauta waikapo dzanja kuti amange banja. - Pomwe Mwale adamutsira diso Nundwe koyamba mu Shoprite, namwaliyo adamuona koyamba Mwale pomwe adakayamba kuphunzira ntchito kusinodiyi. - Kumayambiliro timacheza monga munthu ndi mnzake, koma sindidaganizeko zoti awirife nkukhala paubwenzi, koma ndi nthawi, tidayamba kucheza kwambiri mpaka anthu kumaona ngati tili paubwenzi pa nthawiyo, pomwe sizidali chomwechi, adalongosola Nundwe. - Iye adati chikondi cha awiriwa chidayambira pomwe ankapitira limodzi kokadya nkhomaliro mmalo odyera mumzinda wa Mzuzu. -",SOCIAL ISSUES -ID_LwqSskBp," Amanga wometa mnzake kumanyazi Zachilendo akuti zachitika ku Mangochi komwe apolisi amanga mkulu wina pomuganizira kuti adameta mnyamata wa fomu 4 malo aulemu. - Mneneri wa polisi ya Mangochi Rodrick Maida watsimikiza za kumangidwa kwa Kenneth Chimombo, wa mmudzi mwa Mtalimanja, kwa T/A Mponda mbomalo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Maida wati apolisi amutulutsa mkuluyu pabelo pamene kufufuza zenizeni za nkhaniyi kukupitira. Iye akuti amutsekulira mlandu wogwira munthu malo osayenerera (indecent assault). - Maida adati Chimombo adakumana ndi mnyamatayo Lachitatu pa 23 March pomwe adagwirizana kuti akachezerane. - Mnyamatayo adauza apolisi kuti wakhala nthawi asakupita kunyumba kwa Chimombo ndipo patsikulo atakumana, Chimombo adamuuza kuti abwere kunyumba kwake kuti akacheze, adatero Maida. - Cha mma 10 koloko mmawa wa tsikulo, mnyamatayo, amene ali ndi zaka 18, akuti adapita kunyumbako ndipo adamupeza Chimombo ndi mwana wina kunyumbako. - Maida adati mnyamatayu wauza apolisi kuti adauzidwa ndi Chimombo kuti apite kuchipinda komwe ati kudachitika zoda mutuzi. - Akuti panthawi yomwe amauzidwa izi, thupi lake lidafooka, zomwe zidamuchititsa kuti achite chilichonse chomwe amalamulidwa. - Kuchipindako akuti adayamba kumusisita pamimba ndipo adayamba kumumeta pamimba. Akuti panthawiyi adafooka ngati wabaidwa jakisoni wa dzanzi. Akumumeta choncho akuti adadzidzimuka pamene Chimombo adayamba kumugwira malo obisika kuti amumete, adatero Maida. - Apa akuti ndi pamene adazindikira ndipo adatuluka mnyumbamo ulendo kukanena kwa makolo ake. Panthawiyo akuti adayamba kusanza ndipo adafooka kwambiri. - Makolo a mnyamatayu akuti ndiwo adapita ndi mwana wawo kupolisi ya Mangochi kukadandaula kuti awametera mwana wawo. - Kupolisi adavula kuti tione, ndipo tidaonadi kuti adali wometedwa. Ndiye tidamanga Chimombo tsiku lomwelo pomuganizira kuti wachita izi ndi iye chifukwa ndiyenso amatchulidwa, adatero. - Koma Chimombo, wa zaka 29, akuti wauza apolisi kuti adametadi ndi iyeyo pamene adauzidwa ndi mnyamatayu kuti amumete. - Sadakane kupolisi, iye wati adachita kutumidwa ndi mnyamatayu kuti amumete. Tidamutengeranso kubwalo la milandu komwe amakauzidwa za mlandu womwe akuzengedwa, adaonjeza Maida. - Ngati Chimombo akapezeke wolakwa pamlanduwu, atha kukakhala kundende zaka zitatu, malinga ndi malamulo a dziko lino. -",SOCIAL ISSUES -ID_LxlNejQL," Chihana abweretse umboni za chuma cha Bingu Dausi: Pasathe masiku asanu Chipani cha DPP chati Yeremiah Chihana, amene adavumbulutsa zoti mtsogoleri wakale wa dziko lino Bingu wa Mutharika adali ndi chuma choposa K61 biliyoni abwere ndi umboni wa nkhaniyi pofika Lachitatu. - Polankhula kwa atolankhani mumzinda wa Lilongwe, mneneri wa chipanicho, Nicholas Dausi adati zomwe adavumbulutsa Chihana zilibe umboni, ndipo zideafalitsidwa pofuna kudetsa mbiri ya DPP pomwe chisankho cha 2014 chili pamphuno. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Pasanathe masiku asanu, Chihana abwere ndi zikalata zochokera ku mabanki amene akuti Mutharika adali ndi ndalama, chifukwa palibe banki yakunja imene ingangolankhula ndi Chihana pakamwa. Komanso abwere ndi zikalata za katundu ndi malo amene akuti Mutharika adali nazo, adatero Dausi. - Malinga ndi Dausi, mtsogoleri wakale wa dziko linoyu adalibe buku limodzi ndi mngono wake Peter, yemwe adzaimire DPP pampando wa mtsogoleri wa dziko lino pa chisankho cha chaka cha mawa. - Potha masiku asanu, abwere ndi umboni wochokera kubanki imene ili kulikonse padziko lapansi, ngakhalenso ku Malawi kuno kusonyeza kuti Bingu ndi Peter adali ndi buku lina la kubanki limene adatsegulira limodzi, adatero Dausi, pamsonkhano umenenso padali akuluakulu ena a DPP. - Koma Chihana, yemwe ndi mwini wake wa kampani yofufuza za katundu ya YMW Property Investment, Lachinayi adati akukambirana kaye ndi womuimira pamilandu asanayankhe zimene adanena a DPP. - Ndimve kuti andiuza zotani, chifukwa mlanduwu ukadali kukhoti ndipo angouimika kaye dzulo (Lachitatu) kuti tidzaupitirize pa 7 August, adatero iye. - Malinga ndi zomwe Chihana adapereka kubwalo la milandu, pomwe amatenga mpando Bingu adali ndi K150 miliyoni koma pomwe amatisiya, nkuti ali ndi ndalama zoposa K61 biliyoni mmabanki a mmaiko osiyanasiyana, kuphatikizapo Zimbabwe, South Africa, United States of America komanso kuno kwathu. - Vumbulutsolo litangophulika, boma lidatseka mabuku a Mutharika, pomwe ana a Mutharika: Duwa Mutharika-Mubaira ndi Tapiwa Mutharika amasamutsa ndalama zina kuchoka kumabuku ena a malemu bambo awo, kuika mwawo. Mutharika adasankha anawo kuti adzayendetse chumacho iye atatsikira kuli chete. - Mmbuyomu, Peter Mutharika adati boma likungofuna kulanga chipani cha DPP pomwe chisankho cha magawo atatu chili pamphuno. - Akutiopa. Akufuna kutilanda galimoto ndi mafamu kuti tisakhale ndi ndalama za kampeni, adatero iye. -",LAW/ORDER -ID_MEcVdzQL,"WLPS Ilimbikitsa Amayi Kukhala Mmaudindo a Zamasewero Bungwe lolimbikitsa amayi kutenga nawo mbali pa nkhani za masewero la Women Leadership Program in Sports lakonza mwambo wa masewero osiyanasiyana pakati pa masukulu a Primary a Chitawira komanso Mulambala ngati njira imodzi yolimbikitsira amayi ndi atsikana kutenga nawo mbali pamasewero osiyanasiyana mdziko muno. -Mlembi wa ku bungwe loyendetsa masewero a tennis mdziko muno Regina Dembo wanena izi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Iye wati bungweli linakhazikitsidwa kuti lipereke mwawi kwa amayi ndi atsikana kuti azikhala maudindo oyendetsa ntchito za mmasewerowa. -Bungweli likugwira ntchito zake matghandizidwa ndi ma bungwe Malawi National Council of Aports komanso Afican Union of Sports Council. -",SPORTS -ID_MFtGHMIJ," Tigwirane manja pothana ndi chisaka cha Nthochi Mkulu woona za mbewu za mgulu la zipatso ku dipatimenti ya za kafukufukuku mu unduna wa zamalimidwe Felix Chipojola akuti nkhondo yolimbana ndi matenda a chisaka cha nthochi mdziko muno siingaphule kanthu pokhapoka anthu atagwirana manja. - Iye adafotokoza kuti njira yokhayo yothana ndi chisaka ndikuchotsa nthochi zonse zakale ndikubzala zina. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kukakamira nthochi zakale kukuchititsa kuti chisaka chizipitirira Chipojola adati mzomvetsa chisoni kuti alimi ena sakufuna kudzula nthochi zawo zakale zomwe zikuchititsa kuti matendawa asathe msanga mdziko muno. - Tidakagwirana manja ndikuonetsetsa kuti nthochi zonse zakale zachotsedwa, matendawa akadatha ndipo mdziko muno bwenzi mukupezeka ntchochi zochuluka, iye adatero. - Malingana ndi mkuluyu, ngakhale alimi omwe adachotsa nthochi zakale ndikubzala zopanda matenda ali pachiopsezo cha matendawa chifukwa amzawo sakufuna kudzula nthochi zawo zakale zomwe zikhoza kuchititsa za tsopanozo kuti ziyambenso kugwidwa ndi matendawa. - Chipojola adati matenda a chisaka cha ntchochi amafala ndi nsabwe zomwe zimatha kuulukira mminda ina. - Ena akumaputsitsika akaona nthochi zawo zikuoneka za thanzi koma akuyenera kudziwa kuti matendawa amabisala ndipo tsiku lina amadzavumbuluka, iye adatero. - Woona za ulimi wa mbewu za mtunduwu kwa Bvumbwe Harold Katondo adati adayendera mmaboma momwe mumalimidwa kwambiri nthochi mdziko muno ndicholinga chofuna kupeza zomwe zikuchititsa kuti alimi azikakamirabe mbewu zakale. - Pocheza nawo alimiwa amafotokoza kuti mbewu zawo zakale nzokoma kwambiri komanso amatha kuzigwiritsa ntchito kuphikira zinthu zosiyanasiyana. - Chodabwitsa nchoti ngakhale amayankhula zoterezi, sadayetserepo kulima kapena kudya nthochi zatsopanozi, iye adatero. - Katondo adati izi zachititsa kuti ayambe kutolera mbewu zakalezi mmadera osiyanasiyana a mdziko muno ndikuzikonza kuti zikhale zopanda matenda. - Iye adati akazikonza ndikuzichulukitsa adzazibwezera kwa alimi kuti azidzabzala. - Mkulu wa za ulimi mboma la Thyolo Jackson Mkombezi adati alangizi mbomali adayesetsa kuwafotokozera alimi za njirayi koma ntchito ya kalavula gaga yomwe imakhalapo pochotsa ntchochi ndiyomwe ikuchititsa kuti mbewu zakale zizipezekabe. - Ntchitoyi ikadakhala yosavuta ikadayenda mwachangu ndipo nthochi zambiri zikadachotsedwa ndikubzalidwa zina zopanda matenda, iye adatero. - Mkuluyu adati alimi omwe adabzala mbewu zopanda matenda mu 2015 pano akutsimba lokoma ndipo ambiri akupeza zokolola zamnanu. - Mulanje ndi limodzi mwa maboma omwe ulimiwu umachitika kwambiri moti mkulu wa za ulimi mbomalo Evelyn Chima akuti kuchepa kwa mbewu ndi ena mwa mavuto omwe amachititsa kuti azikakamirabe mbewu zakale. - Poyambirira tidalandira mbewu yochepa moti alimi omwe adavomereza kubzala mbewu zopanda matenda sadalandire onse. - Chaka chino talandira mbewu yochuluka komanso alimi ena tawaphunzitsa kuti azitha kuchulukitsa ndikumagaira anzawo. - izi zithandizira kuti anthu ochuluka apeze mbewu, iye adatero. - Chima adati alangizi a mbomali akuyesetsa kugwira ntchitoyi ndi atsogoleri a mipingo, mabungwe komanso zipani ndi cholinga chofuna kupititsa patsogolo ulimiwu. -",FARMING -ID_MMJWkZTe,"Papa Wati Akhristu Aphunzire Kukonda Anzawo Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wadzudzula khalidwe lodzikonda pakati pa anthu. -Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa walankhula izi lachiwiri pomwe amakumana ndi ana omwe akuchita masewero osiyanasiyana komanso mapemphero ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Iye wauza anawa kuti moyo umakoma ngati munthu ali ndi abwenzi ndipo ndi kofunika kuti iwo akhazikitse ma ubwenzi abwino ndi anzawo Atatha kulankhula kwa anawa, Papayu anachezanso ndi omwe akuyanganira anawa komanso kuthandizira pa zina ndi zina asanabwerere kunyumba yake yomwe amakhala ya Casa Santa Marta kapena kuti Nyumba ya Marita Woyera. -Zochitikachitika za anawa zinayamba kumayambiriro a mwezi uno ndipo pali masewero osiyana-siyana, kuphunzira zina nzina komanso kuchita mapemphero. -Ena mwa masewero omwe akuchitika ndi masewero a mpira wa miyendo (football), tennis, basketball, kusambira (swimming) pongotchula ochepa. -Zonse zikuchitika motsata ndondomeko zoyikika pofuna kupewa nthenda ya Covid 19. Anawa omwe alipo pafupi 100 ndipo a zaka zoyambira zisanu (5) mpaka zaka khumi ndi zinayi (14) ndi ana a anthu omwe amagwira ntchito zosiyana-siyana ku Vatican. -",SOCIAL -ID_MMoDCeVi," Mwambo wogwetsa simba Sukulu zatsekera ndipo zikatere mmaboma ambiri makolo ali kalikiriki kukonzekera kuti ana awo apite kusimba kukavinidwa. Kumenekotu kumakhala uphungu kuti anawa adziwe khalidwe komanso momwe zina za mbanja zimakhalira. Zambiri zakhala zikukambidwa zokhudza unamwaliwu koma sabata ino BOBBY KABANGO akutibweretsera mwambo womwe umachitika pamene anamwali akutulutsidwa kusimba pachinamwali cha jando. Kodi zimakhala bwanji? Tidziwane Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ndine Evason Chalamanda, wamkulu wa simba muno mmudzi mwa Malika, kwa T/A Mpama mboma la Chiradzulu. Ngati mukufuna kudziwa chilichonse cha simba, ine ndiye mwini wake. - Timamva kuti kumakhala mwambo patsiku lomwe mukusasula simba, kodi ndi zoona? Zimenezo ndi zoonadi, chinamwali ndi mwambo ndiye pamene mwamaliza kulanga anamwali, mumayeneranso kuti mutsate mwambo womwewo ngati mukusasula simba. Ndigwirizane nanu kutidi pamakhala mwambo. - Umakhala mwambo wanji? Mwambo wosangalala basi, kuti tamaliza chinamwali. Tikawasunga anamwaliwa kwa sabata zitatu, ndiye tsiku lomwe tikuwatulutsa timayenera kukhala ndi mwambo basi. - Mwambowo umachitikira kuti? Malo alionse oyandikana ndi simbalo koma usachitikire kunyumba. Mumangotuluka kusimbako ndi kukhala chapafupi ndi simbalo. Mwambowu suchitikira kusimba chifukwa kumakhalabe anamwali. Dziwani kuti mwambowu ukamayambika anamwali amakhala asanatulutsidwe ndipo amadzakupezani mwambowo uli mkati. Komanso dziwani kuti amayi ndi anthu amene sadavinidwe sayenera kufika kusimbako nchifukwa mwambowo suchitikira kumeneko. - Bwanji osangopangira kusimba komweko? Pamene tikusasula simba, timafuna tisangalale ndi anzathu. Makolo, achibale komanso anzathu kuchokera midzi yosiyanasiyana amabwera. Poti anthuwa saloledwa kufika kusimba, nchifukwa chake timachoka kusimbako kuti tikumane malo abwino. Anthuwa amakhala akufupa anamwaliwa pamene atuluka kusimbako. - Kodi kumakhala zochitika zotani patsikuli? Aliyense amachita monga akufunira koma kunoko timakhala ndi mwambo wosangalala ndi magule, timakhala ndi azungu komanso chinyama zomwe zimasangalatsa anthu amene abwera kudzaonerera mwambowo. - Azungu? Eya, kapena kunena kuti anthu amene khungu lawo ndi loyera. - Amachokera kuti? Amachokera kusimba komweko! Ndi a mdziko lomwe lino? Kapena mumachita kupangatu inu Ndi anthu amene amakhala kusimbako koma amakhala kuti adavinidwa kale. Awa si anamwali chifukwa anamwali amatuluka usiku basi, pamenenso kumakhala mwambo wina. - Kodi ndi azungudi? Kapena mundipusitsatu Amenewa si azungu enieni, timachita kupanga kusimba komweko. Timatenga dothi nkuliviika mmadzi. Likafewa timawauza kuti ayambe kudzola thupi lonse ndipo likauma munthuyo amafanana ndi mzungudi. - Amaoneka bwanji? Khungu ngati mzungu, koma mavalidwe ndiye amavala zosiyasiyana chifukwa ena amavala nsalu, ena dilesi ndiye amaoneka ngati atsikana koma onse ndi anyamata. - Ndiye mwati kumabweranso chinyama? Eya ndipo chimakhala chofanana ndi mbalame. Dzina lake timachitcha chimwanambera. Ntchito yake nkuopseza ana kuti adziwe za kuopsa kwa samba. Paja ndanena kuti kumabweranso ana koma sikuti chimawamenya. - Mumachitanso kupanga? Eya, timachipanga ndi mitengo, kunjako timachikutira ndi bulangete kapena nsalu. Mkatimo mumakhala anthu awiri kapena mmodzi kuti azichiyendetsa. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_MORHGsBt,"Kwaya ya Masiphumelere Ichita Ubale ndi Abwenzi a Tchalitchi la Kankhomba Kwaya yopangidwa ndi akhristu a mpingo wakatolika a kuno ku Malawi koma akukhalira ku Capetown mdziko la South Africa ya Fishhoek Masiphumelere yayamikira ubale wabwino umene ulipo pakati pa kwayayi ndi bungwe la abwenzi a tchalichi la Kankhomba mu parish ya Thunga mu arch-dayosizi ya Blantyre, koma akukhalira mdziko lomwelo la South Africa. -Wapampando wa kwaya-yi a Mosses Lusale ndi omwe anena izi pakutha pa mwambo wa Paper Sunday yomwe kwayayi inachita ngati njira imodzi yofuna kupeza thandizo la ndalama zojambulira chimbale chawo. -Iwo ayamikira mamembala bungwe la abwenzi a tchalichi la Kankhomba omwe akukhalira ku Capetown mdziko-mo kaamba kofika ndi kudzawathandiza pa mwambo-wu. -Pamenepa a Lusale ati zomwe zachitikazi zasonyeza umodzi umene ulipo pakati pa magulu awiri-wa. -Polankhulanso mmodzi mwa mamembala a bungwe la abwenzi atchalichi la Kankhomba mu parish ya Thunga mu arch-dayosizi ya Blantyre okhalira mdziko la South Africa-wa a Velonica Makawa, ati ndi wokondwa ndi ubale-wu. -",RELIGION -ID_MQjGzyZH,"Akhristu Apewe Kuyika Mtima pa za Mdziko-Papa Mtsogoleri wa Mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisko wati akhristu aleke kuyika mtima kwambiri pa zinthu za mdziko la pansi. -Papa Francisko walankhula izi lachiwiri pa nsembe ya misa yomwe anatsogolera ku likulu la mpingowu ku Vatican. Iye wati kuika mtima kwambiri pa zinthu za dziko lapansi kumachititsa anthu kukhala mu mdima wosasiyanitsa pakati pa chinthu chabwino ndi choipa. -Papa Francisko Pamenepa Papa Francisko wapempha anthu kuti akhazikike nthawi zonse pa zinthu zomwe ndi zokweza ufumu wa Mulungu. -Polankhula mtchalichi cha lalingono la Santa Marta ku Vatican, Papa Francisko wati mavuto ambiri monga katangale ndi ziphuphu akhazikika pakati pa anthu chifukwa choika mtima kwambiri pa zinthu za dziko lapansi mmalo motsogoza Mulungu. -Papa Francisko wati anthu akuyenera kumadzifunsa nthawi zonse ngati chomwe akufuna kuchita chikuchokera kwa Mulungu kapena mzimu woipa. -Pamenepa iye wati munthu aliyense akuyenera kumasinkhasinkha nthawi zonse zomwe zikuchitika pa moyo wake kuti adziwe ngati akuchita zosangalatsa Mulungu kapena ayi. -Pomaliza iye wati nkofunika kumapemphera kwambiri pofuna kuima njiiii pa za Mulungu. -",RELIGION -ID_MXdaqlwg," Atukuka ndi kukwatitsa mitengo ya zipatso Masiku ano nkhani ili mkamwamkamwa paulimi ndi yogwiritsa ntchito mitundu ya mbewu zamakono zomwe akatswiri adayesa nkupeza kuti zili ndi kuthekera kotukula ulimi. Alimi a zipatso nawo adayambapo kutsata nzeruzi ndipo ena akusimba lokoma. Alimi a gulu la Taweni Farmers Club ku Mzimba akuchita nawo ulimiwu ndipo akudalira kwambiri kukwatitsa mitengo ya zipatso. Wapampando wa gululi Jester Kalua adafotokozera STEVEN PEMBAMOYO za ulimiwu motere: Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mlimi pantchito yake: Kalua kukwatitsa mitengo ya zipatso Bambo, dzina ndani? Dzina langa ndi Jester Kalua wa mmudzi mwa Kamanga kwa T/A Mtwalo ku Mzimba. Ndine wapampando wa gulu la alimi la Taweni Farmers Club. - Kodi kalabu imeneyi mumapanga zotani? Ife timapanga ulimi wa zipatso zosiyanasiyana monga malalanje, mapapaya, mango, mapichesi ndi mapeyala. Tili ndi malo aakulu kwambiri omwe timabzalapo mitengo yazipatsoyi ndipo timathandizana kusamalira ngati gulu. - Inu mumabzala mitundu yotani ya zipatsozo? Pali ntchito ndithu chifukwa sitimangofesa basi nkumayembekezera kuti tidzaokere, ayi. Pali zambiri zomwe timachita koma kwakukulu nkukwatitsa mitengo yathu yazipatso. - Mukutanthauzanji mukatero? Ndikutanthauza kuti timatha kufesa mitengo ina yomwe sivuta kumera nkusamala panazale koma kenako timaikwatitsa ndi mitengo ina yomwe imabereka bwino koma imavuta kafesedwe kake. - Kukwatitsako mumtani? Tikafesa mitengo yathu timayanganira mpaka itafika pamsinkhu wokwatitsa. Pokwatitsapo timadula nthambi ya mtengo womwe tikufuna kuti ukwatidwewo nkuikapo nthambi ya mtengo womwe tikufuna nkumanga. Tikatero timapitiriza kusamalira. - Ndiye mtengowo sungafe? Ayi. Zomwe timachita nzakuti sitidula nthambi zonse koma mwina imodzi nkusiya nthambi zina zoti zizipanga chakudya cha mtengowo uku ukugwirana ndi unzakewo. Zikagwirana bwinobwino timatha kudzadula nthambi zinazo kuti mtengo wokhawo womwe tikufuna upitirire kukula. - Cholinga chake nchiyani? Timafuna kupeza phindu lochuluka paulimi wathu chifukwa mbewu yomwe timaphayo imakhala yobereka pangono kusiyana ndi mbewu yokwatitsayo ndiye timafuna kupindulapo pa mbewu inayo. - Mungatchuleko mitundu ya mbewu zomwe mukukwatitsa pakalipano? Tikukwatitsa mandimu ndi malalanje, mango achikuda ndi achizungu komanso mapichesi achikuda ndi achizungu. - Ndiye mwati kusiyana kwake nkotani? Kusiyana kwake nkwakuti mbewu zachizunguzi zimabereka zipatso zikuluzikulu komanso zimabereka kwambiri kuposa mbewu zachikuda. - Koma sindikumvetsa pakakwatitsidwe ka mandimu ndi malalanje. Nchifukwa chiyani mumapha mandimu kuti mudzakolole malalanje? Pali zifukwa zingapo. Choyamba mandimu savuta kafesedwe kake poyerekeza ndi malalanje ndiye timafuna kuti mandimuwo atiyambire moyo wosavutawo kenako nkuupatsira ku malalanje. Chachiwiri, mandimu ndi malalanje chili ndi msika waukulu ndi malalanje ndiye munthu aliyense akamabzala mbewu zodzagulitsa amaganizira za msika choncho ife timaona chanzeru kulimbikira malalanjewo. - Mwanenapo za kasamalidwe, kodi mumasamala bwanji mitengi yanuyo? Zoonadi mitengo imafunika chisamaliro chokwanira bwino chifukwa kupanda kutero simungapeze phindu. Chiopsezo chachikulu ndi moto wolusa womwe umayamba mosadziwika bwino choncho mpofunika kulambula bwinobwino munkhalango ya zipatso. Kupatula apo mitengo sichedwa kugwidwa ndi matenda osiyanasiyana choncho pamafunika kuyendera pafupipafupi kuti ngati mwaoneka chizindikiro cha matenda, vutolo lithetsedweretu. - Nthawi yokolola mumatani? Choyamba sitingokolola chisawawa koma pamakhala nthawi yake yokololera ndipo timayamba taona ngati zipatsozo zafika poti tikhoza kukolola. Timakana kungokolola chisawawa chifukwa zipatso zokolola zanthete zimabweretsa maluzi chifukwa maonekedwe ake zikapsa amakhala osapatsa chikoka. - Inu misika yanu ili kuti? Tili ndi misika yosiyanasiyana ya zipatso. Zipatso zina timapikulitsa kwa mavenda ndipo zina timapita nazo mmagolosale akuluakulu omwe amatigulitsira nkumatipatsa ndalama. -",FARMING -ID_MYEGFEQI," Nkhondo ilipo mu afcon Atusaye (kumanja) kuthambitsana ndi mnyamata wa Ethiopia Kuphedwa kwa Ethiopia Lachitatu pa Kamuzu Stadium ndi Malawi komanso kuphedwa kwa Mali tsiku lomwelo ndi Algeria zikusonyeza kuti mgulu B momwe muli matimu anayiwa mukhala ntchito yosayamba. - Tikukambamu timu iliyonse yasewera mipira iwiri, umodzi pakhomo ndi umodzi koyenda koma Algeria ndiyo yachita chamuna chifukwa yapambana onse. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Mali ndi Malawi ndiwo akusetekera pakamwa ngakhale sanadye mokwanira kutsatira kutolera mapointi atatu pamasewero awiri. - Mali idapha Malawi pakwawo 2-0 nkukagonja mmanja mwa Algeria 1-0 koyenda. Malawi idakwapula Ethiopia 3-2 nkugonja kwa Mali pamene Algeria yathambitsa Ethiopia 2-1 komanso Mali. - Mgululi ikutsogola ndi Algeria kutsatirana ndi Mali ngakhale ili ndi mapointi atatu chimodzimodzi Malawi koma iyo yachinyitsa chigoli chimodzi pamene Malawi yachinyitsa zigoli 4. Kumbuyo kuli Ethiopia yomwe sidatole pointi ngakhale imodzi. - Mumpikisano wa Afcon matimu awiri mgulu lililonse amene achita bwino ndiwo amapitirira kukapikisana nawo. Apa zikusonyeza kuti masewero onse akatha woyamba ndi wachiwiri adzapita ku Morocco chaka chikubwerachi. - Mpikisanowu ukatha, timu imodzi yomwe yathera pa nambala 3 koma yasewera bwino kuposa matimu onse amene sadachite bwino idzasankhidwa kuti ipite nawo ku Morocco. - Nkhondo mgulu B ikuoneka ikhala pakati pa Mali ndi Malawi kuti apitirire Algeria yomwe yathobola kale ngakhale Ethiopianso ili ndi mwayi wochita bwino. - Malawi pa 11 October ikulandira Algeria, timu yomwe adayigonjetsa 3-1 mu 2010. Masewerowa ali pa Kamuzu Stadium ndipo Lachitatu lake pa 15 Malawi idzatsatira Algeria mdziko lawo kukaphana. Timu ya Algeria idakhalapo katswiri wa mpikisanowu mu 1990 itaphwasula Nigeria. - Kuti Malawi ichite bwino ikuyenera ithethetse Algeria pamene ikubwera pa Kamuzu Stadium komanso kudzapha Mali imene idzafike pa Kamuzu Stadium pa 15 November komanso iyesetse kutidzimula pakati pa Ethiopia kapena Algeria kwawo kapena pakavuta kukangolepherana nawo. - Padakalipano, timu iliyonse mgululi ili ndi mwayi wopita ku Morocco ngati ingasamale ndi magemu akudzawa. - Masewero a Malawi ndi Ethiopia, adachinya zigoli za Malawi adali Atusaye Nyondo ziwiri ndi Frank Banda, pamene Ethiopia adayichinyira adali Getaneh Kebede ndi Yusuf Saleh. -",SPORTS -ID_MZbCaULe,"Mwana wa Dos Santos Anathawa Mlandu-Boma Mkulu woyimira boma pa mlandu mdziko la Angola wati akufuna mwana wa mtsogoleri wakale wa dzikolo Isabel Dos Santos abwelerenso mdzikolo. -Malipoti awailesi ya BBC ati Santos yemwe ndi mmodzi mwa amayi olemera kwambiri kuno ku Africa, anakhazikika ku London bambo ake atangochoka pa udindo wa utsogoleri wa dzikolo. -Akuti akukhudzidwa ndi katangale ku dziko la kwawo-Santos Mayiyu ati akukhudzidwa ndi nkhani za katangale zomwe zimachitika mdzikolo nthawi yomwe bombo ake anali mtsogoleri wa dziko. Polankhuklapo, Santos wati zomwe apolisiwa akunena ndi zabodza ndipo ndi ndale chabe. -Mmodzi mwa apolisi azofufufzafufuza-wa Helder Pitra wauza wailesi ya dzikolo kuti ndi thandizo lochokera ku maiko a Portugal, Dubai ndi maiko ena, achita chothekera kumubweretsa Santos kumudzi kuti azayimbidwe mlandu wokhudza za katangale zomwe anachita mdzikolo. -Mwazina, nkhaniyi inafika kale ku bwalo lamilandu la mdzikolo pomwe zinaululika kuti mayiyu amagwiritsa ntchito makalata achinyengo pochita malonda ake mdzikolo. -",LAW/ORDER -ID_MbCJlvik,"Moi Walowa Mmanda Mwambo woyika mmanda thupi la mtsogoleri wakale wa dziko la Kenya Daniel Arap Moi wachitika pa bwalo la sukulu ya ukachenjede ya Kabarak mdera la Nakuru mdzikolo. -Walamulira dziko la Kenya kwa zaka 27-Moi Malipoti a wailesi ya BBC ati president wa dzikolo Uhuru Kenyatta komanso wachiwiri wake William Ruto anali nawo pa mwambowo omwe unatsogoleredwa ndi mpingo wa African Inland (AIC) komwe mtsogoleriyu amkapemphera pamene adali moyo. -Moi anababwa pa 2 September mchaka cha 1924 ndipo wamwalira pa 4 February 2020. -Iye anakhalapo wachiwiri kwa mtsogoleri wa dzikolo kuyambira mchaka cha 1967 mpaka 1978 ndipo anadzakhala president kutsatira imfa ya yemwe anali mtsogoleri wa dzikolo Jomo Kenyata mchaka cha 1978. -Moi yemwe wamwalira sabata yatha ali ndi zaka 95, ndi mtsogoleri wachiwiri wa dziko la Kenya komanso mtsogoleri amene walamulira kwambiri dziko la Kenya kuyambira mchaka cha 1978 mpaka 2002. -Pamene Anthu ena akuti adzamkumbukira Moyi ngati tate weniweni wokonda dziko lake, ena akuti ulamuliro wake unali opondereza, wa tsankho komanso katangale. -",SOCIAL -ID_MbQyawGb,"Mwambo odzodza ansembe uchitika ku Blantyre, Zomba By Richard Makombe _0449-1-1024x683.jpg 1024w"" sizes=""(max-width: 662px) 100vw, 662px"" />Mwambo wa malumbiro ngati umenewu uchitika ku Zomba komanso Blantyre Mwambo odzodza madikoni anayi kukhala ansembe mu arkidayosizi ya Blantyre uchitika loweruka ku Limbe Cathedral mu akidayosizi ya Blantyre. -Malinga ndi Bambo Alfred Chaima omwe ndi mkulu wa muofesi yoona za utumiki mu arkidayosiziyi ati zonse zokonzekera kudzodza adikoni atatu achibadwiri komanso mmodzi wa chipani cha mzimu woyera tsopano zafika kumapeto. -Bambo Chaima ati Ambuye Thomas Luke Msusa ndi omwe adzatsogolere mwambowu. -Padakalipano nawo akhristu eni ake ati zokonzekera zizafika kumapeto pomwe magulu omwe akutsogolera miyambo yosiyanasiyana alimbikitsa kukonzekera zochitikazi ngati njira imodzi yokometsa mwambowu. -Mmodzi mwa omwe ali mu komiti ya zochitika chitika pa tsikuli Patrick Kombe wati ali ndi chiyembekezo choti akhristu komanso alendo omwe ayitanidwa pa tsikuli azasangalala komanso kuthandiza archdiocese yao pamene ikulandira atumiki atsopanowa. -Zonse zili mchimake ndipo pofika tsiku loweruka aliyense yemwe waitanidwa kuti adzabwere mwaunyinji chifukwa mmodzi wa ana awo mu dayosiziyi adzadzodwa pa tsikuli,anatero a Kombe. -A Kombe anati ndi kofunika kuti akhristu wa adzaonetse umodzi wawo potenga nawo gawo pa zochitika pa tsikuli pomwe nso dayosizi tsopano yakula ndipo ili ma ma Parish 43. -Mu dayosizi ya Zomba mwambo odzodza ma deacon atatu kukhala ansembe uchitikanso loweruka pa pomwenso kukakhale chikondwelero choti ansembe atatu akwanitsa zaka 25 akutumikira mulungu mu diocese ya Zomba. -Malinga ndi Bambo Innocent Chiwanda yemwe ndi Pastoral Secretary wa Diocese ya Zomba, Ambuye George Desmond Tambala ndi omwe akatsogolere mwambowu. -Ma Deacon atatu wa ndi a Peter Chiopsa, Petro Chilumpha ndi Fortune Gondwe, ndipo ansembe atatu omwe akukondwelera kuti atha zaka 25 akutumikira Mulungu ndi Bambo Daniel Beneti, Bambo Ignancio Bokosi ndi Bambo Charles Namalitha. -",RELIGION -ID_McNFYsar," Youth Week ibwereredi Achinyamata, mafumu Mtsogoleri wa achinyamata pa ndale wa bungwe la Young Politicians Union Clement Mukuwa wati ndi wosangalala ndi ganizo la boma lofuna kukhazikitsanso sabata ya achinyamata (Youth Week) chifukwa likugwirizana ndi zomwe achinyata adaika pamndandanda wa zolinga zawo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Tili ndi mndandanda wa zomwe tikufuna achinyamata atamachita ndipo chimodzi mwa izo ndi kugwira ntchito modzipereka ndiye tikakumbuka zomwe Youth Week inkachita, zikugwirizana ndi mfundo imeneyi, adatero Mukuwa. - Kudikira kuti boma likonze: Munthu kuoloka movutikira paulalo woonongeka Phungu wa kumpoto cha kummawa kwa boma la Mchinji, Alex Chitete, ndiye adayambitsa nkhaniyi mNyumba ya Malamulo pomwe aphungu amaunika momwe chuma cha dziko chayendera pamiyezi isanu ndi umodzo (6). - Phunguyu adapempha boma kuti likhazikitsenso sabata ya achinyamata monga zidalili mnthawi ya ulamuliro wa malemu Dr. Hastings Kamuzu Banda pomwe achinyamata mdziko muno adali ndi sabata yogwira ntchito zachitukuko mmadera awo pofuna kuwaphunzitsa za ubwino wogwira ntchito modzipereka potukula dziko lawo. - Iye adati panthawi ya ulamuliro wa chipani chimodzi achinyamata ankatenga gawo lalikulu pachitukuko kusiyana ndi masiku ano pomwe kuli ntchito zogwira ndi chiyembekezo cholandira dipo yomwe akugwira ndi anthu akukuluakulu. - Poyankhapo, nduna ya zantchito Henry Mussa adati ganizoli si loipa koma silokakamiza ndipo mmapulani a boma muli kale ndondomeko zomwe akuti achinyamata azipatsidwa mpata kutenga nawo mbali pantchito zina. - Iye adati mundondomekoyi, ntchito zina zomwe zizigwiridwa ndi zachitukuko monga momwe zinkakhalira mnyengo ya Youth Week kalelo. - Tidayankha kale pankhani imeneyo kuti si zokakamiza koma ndondomeko ilipo kale moti pompanopompano ziyambika, adatero Mussa. - Mukuwa adati ngati mtsogoleri wa achinyamata pandale akhoza kukhala wokondwa anthu atadziwitsidwa ubwino wa Youth Week ndi zolinga zake kuti mtima wogwira ntchito wodzithandiza posayembekezera malipiro ubwerere mwa Amalawi. - Katswiri pa mbiri ya dziko lino, Desmond Dudwa Phiri (DD Phiri), ndi mafumu angapo akuluakulu ati ganizo lokhazikitsanso sabata ya achinyamatali ndi lofunika kwambiri pachitukuko cha dziko la Malawi. - DD Phiri adati Youth Week ndi nyengo yomwe achinyamata ankatengapo mbali pachitukuko chosiyanasiyana ngati nzika za dziko mwaulere ndipo izi zinkathandiza kutula midzi ndi madera omwe ankakhala. - Nthawi imeneyi achinyamata ankakhala otangwanika kwambiri pantchito zachitukuko monga kukonza misewu, milatho, zipatala, sukulu ndi zina mmadera mwawo mwaulere ndipo zinthu zinkayenda, adatero mkhalakaleyu. - Iye adati ntchito ngati zomwezi, pano zimalira bajeti yaikulu kuti anthu agwire, mapeto ake ndalama zikasowa, zitukukozi zimayamba zaima kwa nthawi yaitali, zinthu nkumapitirira kuonongeka. - Youth Week inkakhalako chaka chilichonse nyengo ngati ino ya Pasaka ndipo tinkadziwiratu kuti misewu yonse yoonongeka, milatho, zipatala, sukulu ndi nyumba za aphunzitsi zomwe zikuonongeka zikonzedwa. - Pano ntchito ngati zimenezi zimalinda ndalama za mbajeti kuti anthu kapena makontirakitala azigwire. Ngati ndalamazo palibe, ndiye kuti zinthuzo zizingopitirira kuonongeka mpaka ndalama zidzapezeke, adatero DD Phiri. - Mkuluyu adati Youth Week idatha mdziko muno mutabwera ulamuliro wa zipani zambiri poganiza kuti idali nkhanza kwa anthu (thangata) ndipo mmalo mwake boma lidasenza lokha udindo wogwira ntchito zachitukuko. - Iye adati koma anthu sankaona Youth Week ngati thangata ndipo ankagwira ntchito modzipereka ndi umodzi mpaka pomwe adauzidwa kuti ndi thangata. - Mkulu wodziwa za mbiri yakaleyu adati maiko ambiri omwe ndi otukuka pano adayamba ndi eni ake kudzithandiza ndipo boma linkangobwera pambuyo kudzawonjezera pomwe paperewera. - Mfumu yaikulu (T/A) Maseya wa ku Chikwawa akugwirizananso ndi ganizoli ponena kuti achinyamata amaphunzira ntchito zosiyanasiyana panyengoyi chifukwa amasakanikirana ndipo omwe adali ndi luso amagawira anzawo pogwira ntchitozo. - Iye adati kudzera mnjira imeneyi, achinyamata amakula ndi mtima wokonda ntchito ndiposo zimawathandiza kukhwima mmaganizo kuti paokha akhoza kupanga chinthu chooneka popanda kuyanganiridwa. - Zidali zokoma kwambiri moti zitati zayambiranso zikhoza kukhala bwino kungoti nzofunika kuti poyambitsapo aunike bwinobwino kuti ntchitozo angazigawe motani potengera zaka kuti zisakolane ndi nkhani yogwiritsa ana ntchito yoposa msinkhu wawo, adatero Maseya. - Inkosi Chindi ya ku Mzimba idasangalalanso ndi ganizoli ponena kuti nyumba zambiri zophunziriramo, zokhalamo aphunzitsi, milatho ndi misewu zomwe pano zili ngati bwinja zikhoza kukonzedwa mosavuta. - Chitukuko cha kudera ndi udindo wa anthu okhala kudera limenelo ndiye anthu atafotokozeredwa bwinobwino phindu lomwe angapeze kuchoka muntchito zachitukuko cha Youth Week, sindikukhulupirira kuti angawiringule, adatero Chindi. - Iye adati munyengoyi, achinyamata amagwira ntchito zosiyanasiyana monga kulambula misewu, kukonza milatho, nyumba za aphunzitsi ndi zitukuko zina uku akutayitsa nthawi ndi macheza. - Naye T/A Mkanda ya mboma la Mchinji idati ana ambiri masiku ano amalephera kupita kusukulu nyengo ya mvula kaamba kolephera kuoloka mitsinje chifukwa chodikirira kuti boma likonze milatho. -",OPINION/ESSAY -ID_MddGYvEf," Mtambo walowa ndale Yemwe adali wapampando wa gulu la Human Rights Defenders Coalition (HRDC) Timothy Mtambo wati wasintha nthabwa ndipo pano wayamba ndale zenizeni. - Mtambo wati waganiza zoyamba ndale ndipo wati cholinga chake chachikulu nkuthandizira mgwirizano wa zipani za Malawi Congress Party (MCP) ndi UTM Party kuchotsa mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika wa Democratic Progressive Party (DPP) pampando. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mtambo kulankhula pazionetsero zina mmbuyomu Iye wayambitsa gulu la ndale lomwe silidafike pa chipani ndipo akulitcha Citizens for Transformation (CFT) ndipo wati ndi wokwiya kwambiri ndi momwe chipani cha DPP chasokonezera dziko la Malawi. - Ndakhala ndikulingalira za dziko lino kuyambira pomwe tidapeza ufulu wa demokalase mu 1994 ndipo ndaona kuti dziko lathu laonongeka kwambiri chifukwa cha ulamuliro wopanda masomphenya, adetero Mtambo polengeza zakutembenuka kwake Lachitatu ku Lilongwe. - Kadaulo pa ndale George Thindwa wati ngakhale Mtambo wasiya anzake padzuwa, iye watembenuka nthawi yabwino chifukwa akhonza kukwaniritsa zolinga zake mosavuta komanso mosadikira nthawi yaitali. - Ngati mwamumvetsa, akuti akufuna kuthandizana ndi mgwirizano wa MCP ndi UTM kuchotsa Mutharika pampando. Masomphenya awa ndi nthawiyi walondola chifukwa ngati amapanga za mseri, tsopano amasuka, watero Thindwa. - Pogwirizana naye, kadaulo wina Mustafa Hussein wati Mtambo wachita bwino chifukwa wayamba ndale ataona kale momwe ndalezo zimakhalira ndiye sakavutika kukwaniritsa zolinga zake. - Mtambo wakhala akutsogolera zionetsero zosiyanasiyana mdziko muno ndipo wakumana ndi zambiri pantchitoyi. Iyeyu ali ngati wandale kale yemwe wakumana ndi zokhoma ndiye waganiza bwino, watero Hussein. - Naye kadaulo pa kayendetsedwe ka zinthu mdziko Makhumbo Munthali wati ngakhale pakhonza kukhala mafunso pa ganizo la Mtambo losiya kutsogolera HRDC, zolinga zake sizikadakwaniritsidwa akadakakamira ku gululo. - Ali ndi zolinga zomveka koma sakadazikwanitsa akadakhala ku HRDC. Iyeyu amayenera ndithu kukhala paufulu ngati wandale ndithu mpomwe zimuyendere bwino. Ife timuika mmapemphero kuti akwaniritse zofuna zake, watero Munthali. - Akadaulo atatuwa agwirizananso pa mfundo yoti kuchoka kwa Mtambo sikungasokoneze gulu lonse chifukwa mapulogalamu onse a bungwe amapangira limodzi ndi anzake omwe wawasiya ndiye iwowo apitiriza pomwe iye wasiyira. - Koma nduna ya zachitetezo cha mdziko Nicholas Dausi ndi nduna ya zofalitsa nkhani Mark Botoman ati sakudabwa kuti Mtambo wabwera poyera ndi ndale chifukwa iwo adadziwa kale kuti mkuluyu ndi wandale. - Asatiphimbe mmaso kuti lake ndi gulu chabe ayi koma kuti ndi chipani cha ndale. Ganizo lake silalero ndipo labwera ngati chithokozo kuchipani cha MCP ndipo muona amupatsa mpando waukulu kuchipani,adatero Dausi. -",POLITICS -ID_MhRLVrCv," Sabuside yayamba ndi njengunje Pulogalamu ya zipangizo za ulimi zotsika mtengo ya sabuside ya chaka chino yayamba koma zokhoma zilipo zambiri kuyerekeza ndi zaka zammbuyomu, nduna ya zamalimidwe Allan Chiyembekeza yavomereza. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Polankhula ndi Uchikumbe, Chiyembekeza adati pulogalamuyi yayamba ndi jenkha chonchi kaamba ka mavuto ena monga a zachuma chifukwa boma tsopano likudzidalira palokha pachuma chake. - Ndunayo idati ngakhale ntchitoyi yayamba ndi mavuto oterewa, Amalawi asataye mtima chifukwa boma kudzera muundunawo likudzipereka kuti alimi asavutike. - Anthu kudikira kugula zipangizo zotsika mtengo chaka chatha Tikuvomereza kuti zinthu sizidayambe bwino koma sizikutanthauza kuti zinthu zaipiratu ayi chifukwa padakalipano zipangizo zayamba kale kupita mmadera moti alimi asataye mtima zinthu ziyenda, adatero Chiyembekeza. - Ndunayo idati polingalira mavuto a mayendedwe nthawi ya mvula, ntchitoyi yayamba mmadera ovuta kufikira mdziko lose la Malawi polingalira kuti mvula ikayamba mmadera oterewa galimoto zonyamula zipangizozi zimatitimira kapena kugwa mmatope. - Tayambapo makamaka mmadera ovuta kufikira mvula ikagwa. Panopa madera ambiri oterewa alandira kale zipangizo moti alimi akungodikira makuponi ogulira kuti akagule, adatero Chiyembekeza. - Mkulu wa mgwirizano wa mabungwe a zaulimi wa Civil Society Agriculture Network (Cisanet) Tamani Nkhono Mvula adati boma lachita bwino kubwera poyera nkunena momwe pologalamuyi ikuyendera kuti alimi azidziwiratu zochitika. - Nkhono adati kawirikawiri zinthu zimaonongeka chifukwa chobisa momwe zinthu zilili zomwe zimachititsa kuti alimi azidzidzimutsidwa nthawi yothaitha zinthu zitasokonekera kale. - Pamenepa ife tiyamikire boma chifukwa lapanga zazikulu kubwera poyera. Nthawi zambiri chilungamo ngati ichi chimabisidwa chifukwa cha ndale koma mapeto ake zinthu zimasokonekera,adatero Nkhono. - Iye adati alimi panopa akhale kalikiliki mminda kuyembekeza mvula yobzalira osatengera kuti boma lalankhula bwanji chifukwa iwowo ndiwo amalima osati boma lomwe limangothandizapo. - Alimi ambiri pano ali mminda kukonza kapansi kuti mvula ikangogwa abzale mbewu koma akuti ali ndi nkhawa chifukwa sakudziwa kuti mbewu ndi zipangizo zina ngati feteleza azipeza liti poti sadalandilebe makuponi ogulira. - Amos Dziyende ndi mmodzi mwa alimi omwe adakonza kale munda wake ndipo adati nkhawa yake ili pawiri: Mtengo wa zipangizo ndi nyengo yogulira poti mpaka lero sadalandirebe makuponi ogulira. - Tidakonzeka koma tikumva kuti mtengo wa zipangizo chaka chino wakwera ndiye kaya zitha bwanji komanso mpaka pano makuponi sitidalandire, adatero Dziyende. - Panopa mvula yagunda kale mmadera ena ndipo nthawi iliyonse madzi akhala akugwa pansi kuti dzinja. -",FARMING -ID_MhyHFxre," Maphunziro alowa nthenya Okhudzidwa ndi ngozi akuphuphabe Nthawi ili cha mma hafu pasiti leveni (11:30 am) ndipo kunja kukutentha koopsa. Ena mwa ophunzira pasukulu ya pulaimale ya Chikoja kwa mfumu Osiyana Mboma la Nsanje akuphunzirira pansi pamtengo wopanda masamba, ena ali mmatenti momwe mukutentha molapitsa. Ofesi ya aphunzitsi ili pansi pamtengonso umene masamba ake adayoyoka. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Posakhalitsa wophunzira wa Sitandade 4 wakomoka chifukwa chotentha ndipo ophunzira anzake akudzithira madzi kumutu pofuna kuziziritsa matupi awo. - Awa ndiwo mavuto amene amanga nthenje pasukulu ya Chikojayi, yomwe idakhudzidwa ndi madzi osefukira. - Nazonso sukulu za Chingoli mboma la Mulanje ndi Mvunguti mboma la Phalombe akukumana ndi zokhoma zokhazokhazi. - Pamene patha miyezi 8 chichitikireni ngoziyi, nyumba za aphunzitsi, zimbudzi komanso mabuloko ndi maofesi a aphunzitsi sizidakonzedwe, zomwe zikupereka mantha kuti mavutowa angakhodzokere mvula ikayamba mwezi ukubwerawu malinga ndi azanyengo. - Wachiwiri kwa mphunzitsi wamkulu pasukulu ya Chikoja, Clement Seda, akuti ngati mvula itayambe ndiye zivutitsitsa. Panopa tikupirira dzuwa, koma ngati mvula ikayamba ndiye palibe chabwino, sukulu idzatsekedwa kaye. - Mboma la Nsanje, madzi osefukira adagwetsa sukulu ya Chinama ndi Namiyala. Izi zidachititsa kuti boma limange matenti kuphiri la kwa Osiyana kwa T/A Mlolo kuti ophunzira azikaphunzirirako pamene matenti ena adamangidwa kwa Chambuluka. - Kumangidwa kwa matentiwa, chidali chimwemwe kwa aliyense kuti basi athana ndi mavuto osefukira kwa madzi, koma lero kwaipa pamene mavuto ena afika mkhosi. - Seda akuti boma lidalonjeza kuti ayamba kuwamangira sukulu nthawi ya mvula isadayambe. Koma mpaka lero kuli chuu. - Adatimangira matenti asanu ndipo makalasi ena akuphunzirira panja. Poyamba tinkadandaula ndi ana amene ankaphunzira panja, koma pano tikudandaulanso ndi matentiwa chifukwa mukutentha kwambiri. Mwaona nokha kuti mwana wina kuti Sali bwino, mavuto amenewa achulukira chifukwa matenda amutu si nkhani, adatero Seda. - Seda adati aphunzitsi onse akukhala ku Fatima ndi Makhanga, womwe ndi mtunda wa makilomita osachepera 14. - Tikafulumira kufika kuntchito ndiye kuti ndi 8:30 mmawa kusonyeza kuti piriyodi imodzi imadutsa tisanafike, komanso chifukwa chotentha, ophunzira amaweruka mofulumira dzuwa lisadafike powawitsa. - Izi zikuchititsa kuti ana asaphunzire mokwanira, komanso ambiri sakubwera chifukwa cha mavuto amene tikukumana nawowa, adatero Seda. - Iye adati izi zachititsa kuti zotsatira za mayeso a Sitandede 8 chaka chino zikhale zosokonekera. Mwa ana 40 amene adalemba mayeso a PSLC, ana 4 okha ndiwo adakhoza pomwe chaka chatha ana ana onse 35 adakhoza. - Mu 2013 adalemba ana 85 ndipo onse adakhoza, mu 2012 ana 29 adalemba mayeso ndipo 27 ndiwo adakhodza. Sukuluyi yakhala ikuchita bwino kuyambira mmbuyo monse, adatero Seda, amene sukulu yake ili ndi ophunzira 900. - Koma mneneri muunduna wa zamaphunziro Manfred Ndovi adati timupatse nthawi kuti afotokozepo zomwe boma likuchita kuti lipulumutse ophunzirawa. - Nayo sukulu ya Chingoli pulaimale mboma la Mulanje akuti mavuto ndi ankhaninkhani malinga ndi DC wa mbomalo Fred Movete. - Chimangireni matenti palibe chimene chachitikapo, mabuloko sadayambe kumangidwa moti zivuta kwambiri mvula ikayamba koma ndangomva kuti mapulani alipo kuti mabuloko amangidwa, adatero Movete. - DC wa boma la Phalombe Paul Kalilombe akuti mbomalo mavutowa ndi ochepa kuyerekeza ndi maboma ena. - Sukulu ya Mvunguti ndiyo idakhudzidwa, makalasi awiri okha ndiwo akuphunzira mmatenti koma ena ali mmabuloko, adatero Kalilombe. - Maboma 15 ndiwo adakhudzidwa ndi ngozi ya madzi mu January chaka chino koma boma la Mulanje, Nsanje ndi Phalombe ndi omwe sukulu zidakhudzidwa. -",EDUCATION -ID_MiwHvnwY," Womukaikira zopakula ku Kapitolo adzipereka Adakali ku South Africa: Mphwiyo Wabizinesi Osward Lutepo, amene wakhala akusakidwa ndi apolisi a dziko lino, komanso polisi ya maiko osiyanasiyana ya Interpol, Lachitatu adatera mdziko muno kuchokera kunja ndipo adakadzipereka kulikulu la polisi ku Area 30 mumzinda wa Lilongwe. - Lutepo, yemwenso ndi mmodzi mwa akuluakulu a chipani cholamula cha Peoples Party (PP), akumuganizira kuti amagwirizana ndi ogwira ntchito mboma ena kuti azipakula ndalama zaboma kupyolera mmakampani ake amene amalandira mamiliyoni ochuluka koma osagwira ntchito iliyonse. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Padakalipano, anthu oposa 20 akhala akukaonekera kukhoti pokhudzidwa ndi kusowa kwa mabiliyoni a boma. Ena mwa iwo amagwidwa ndi mamiliyoni osaneneka kumabuti a galimoto ngakhalenso mnyumba zawo, ndalama zimene akuganiza kuti zimasololedwa kunjira yolipirira pantchito ndi katundu yemwe boma limagula ya Integrated Financial Management System (Ifmis). - Chongofika mdziko muno, Lutepo adapita kupolisi motsagana ndi womuimira pamlanduwo, Jai Banda. - Wachiwiri kwa mneneri wa likulu lapolisi Kelvin Maigwa adati Lutepo, yemwe ndi wa zaka 35, adakadzipereka yekha. - Tili naye ndipo tikumufunsa mafunso angapo. Padakalipano, milandu imene timuzenge sinadziwike, adatero Maigwa. - Bungwe lothana ndi ziphuphu la Anti-Corruption Bureau (ACB) lidatseka mabuku akubanki a makampani 20 amene akuwakaikira kuti akukhudzidwa ndi chipwirikiti chopakula mabiliyoni a boma. Makampani 8 adali a Lutepo, kapena amene amayendetsa mogwirizana ndi anthu ena. - Izi zili choncho, Pika Manondo, mkulu wina amenenso akusakidwa ndi apolisi pomuganizira kuti akukhudzidwa ndi mlandu wofuna kupha mkulu woonetsetsa kuti ndondomeko ya chuma cha boma ikuyendetsedwa bwino, Paul Mphwiyo, adauza nyuzipepa ya The Nation kuti abwera mdziko muno pofika mawa. - Iye adati ndi wokonzeka kuthandiza apolisi pazofufuza zawo zokhudza kuomberedwakwa Mphwiyo pa September 13, 2013 pomwe amati azilowa pachipata cha nyumba yake ku Area 23. Nthawiyo nkuti Mphwiyo atagwira ntchitoyo kwa miyezi iwiri. - Apolisi adanjata MacDonald Kumwembe yemwe adakhalapo msirikali, komanso Robert Kalua powaganizira kuti ndiwo adaombera Mphwiyo. Apolisiwo adagwiranso Dauka Manondo, mngono wake wa Pika. - Kupakula kwa ndalama kwakhudza kwambiri boma la mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda, yemwe sabata zapitazo adachotsa nduna zake zina, kuphatikizapo yemwe adali nduna ya zachuma Ken Lipenga ndi yemwe adali nduna ya za malamulo Ralph Kasambara. - Ndipo apolisi sabata yatha adakachita chipikisheni kunyumba kwa Kasambara, kuyangana galimoto imene akuti idagwiritsidwa ntchito pokaombera Mphwiyo, yemwe akadali ku South Africa ngakhale adatuluka kuchipatala kumene amalandira thandizo. -",LAW/ORDER -ID_MjuaHXoe,"Anjata anthu 21 Kamba Kotentha Polisi ya Malomo Apolisi mboma la Ntchisi amanga anthu 21 powaganizira kuti akukhudzidwa ndi kuwotchedwa kwa polisi ya Malomo mbomalo. - Wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sub Inspector Richard Kaponda watsimikiza za nkhaniyi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Iye wati mwa anthuwa, asanu ndi amayi pamene 16 ndi abambo, ndipo onsewa akuyembekezeka kukayankha mlandu wotentha nyumba ya boma zomwe ndi zotsutsana ndi gawo 337 la malamulo oyendetsera dziko lino. -Sabata ziwiri zapitazo, anthuwa anagwira munthu wina yemwe amamuganizira kuti ndi opopa magazi ndipo mmene apolisi amafuna kulesetsa mkuluyo pamene amafuna kutenthedwa ndi gululo, ndi pomwe anthuwo anayamba kugenda ndi kutentha polisiyo. -Kaponda wachenjezanso anthu omwe akufalitsa mbiri yoti mdziko muno muli opopa magazi kuti akapezeka adzayimbidwa mlandu Kamba koti limeneli ndi bodza la mkunkhuniza. -",LAW/ORDER -ID_MlKOdxOx," Kupherera ngamba ndi Akalozera mmunda Alangizi a zaulimi apempha alimi mdziko muno kuti azipanga akalozera kuti ateteze nthaka, komanso kusunga chinyontho kwa nthawi yaitali mminda yawo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Madalitso Munthali, mlangizi wa mbewu ku Kaporo mboma la Karonga, wauza Uchikumbe kuti mavuto odza ndi kusintha kwa nyengo atha kuchepa alimi ambiri atayamba kupanga akalozera mminda mwawo. - Mlangiziyu adati akalozera amathandiza alimi kukolola madzi a mvula, komanso kuteteza nthaka kuti isakokololoke mmunda mwawo. - Alimi kupanga akalozera pogwiritsa ntchito chingwe Akalozera ndi muuni wa kayendedwe ka madzi mmunda ndipo alimi amayenera kuunga mizere. Umu ndi momwe mumalimidwa milambala, yoongoledwa bwino, yomwe imachengeta nthaka podekhetsa madzi mmizere. - Kulima mwa chisawawa, opanda akalozera, zikuchititsa kuti nthaka izikokoloka ndi madzi a mvula. - Zotsatira zake ndi njala chifukwa chajira chikukokoloka kusiya minda yoguga ndipo mbewu zikumauma posowa chinyezi popeza madzi amangothamangira ku mitsinje, adatero Munthali. - Katswiriyu adalangiza alimi kupeza thandizo la alangizi a mmadera mwawo popanga akalozera. - Osangokhala kumadikira mvula igwe mu October kapena November. Pakadalipano, mlimi wotsogola akupanga akalozera, manyowa ndi galauza, iye adatero. - Mlangizi wina wa ku Chingale EPA mboma la Zomba, Limbani Thangata, akuti nthaka ndi yofunika kwambiri pa ulimi choncho iyenera kutetezedwa. - Alimi asaiwale kuti kusintha kwa nyengo kukusokoneza ntchito yathu choncho tiyenera kupanga akalozera mmunda mwawo. - Dongosololi limathandiza kusamalira chajira poimitsa madzi nkusunga chinyezi kwa nthawi yaitali chothandiza mbewu kuchita bwino ngakhale mvula idule, adatero Thangata. - Mkuluyu adati kupanga akalozera ndi njira imodzi yothana ndi ngamba kaamba koti madzi samathamanga ndipo akhala ndi nthawi yolowa pansi mmunda makamaka alimi akapanga maswale, ulimi wa mmaenje, phimbira ndi ngonyeka (box ridges). - Popanga akalozera, Thangata adati pamafunika anthu atatu, chingwe chotalika mamita 5, mitengo (ndodo) iwiri yoongoka bwino nkutalika mamita 1.6 mpaka 2.0, chikwanje, zikhomo, hamala ndi levuloija amagwiritsa ntchito amisili pomanga nyumba. - Adafotokoza kachitidwe kake motere: Anthu awiri amaima ndi ndodo zomangidwa chigwecho ndipo mmodzi amakhala pakati ndi levulo ija kuyeza. Pomwe timadzi mu levuloyo tabwera pakatikati, wa kumapeto amakhoma chikhomo ndi kusunthira komwe kuli ndime. - Amatero mpaka kumaliza munda wonse. Malingana ndi kutsika kwa malo, akalozera amatalikirana mamita 5 kapena 10. Umu ndi momwe timaungamo milambala ija. - Mmodzi mwa alimi mminda mwawo muli akalozera mmudzi mwa Giliya kwa mfumu Mwaulambo mboma la Karonga, Jimmy Mwakila ndi mmodzi mwa alimi womwe amapanga akalozera munda mwake. Mwakila, wa mmudzi mwa Giliya mdera la mfumu Mwaulambo ku Karonga, adati dongosololi lamuthandiza kuti azikolola dzinthu zambiri. -",FARMING -ID_MrqjanFJ," Amangidwa popha anamapopa Ndende ya Nsanje ikusunga anthu awiri omwe akuyenera kuyankha mlandu wopha Landani Chipira wa zaka 48 atamuganizira kuti ndi namapopa mmudzi mwa Gulupu Mchacha James kwa T/A Mlolo mbomalo. - Malingana ndi mneneri wapolisi ya Nsanje Agnes Zalakoma, anthuwa, omwe sadawatchule maina poopa kusokoneza kafukufuku wawo, adaonekera mukhoti Lachiwiri ndipo mlandu udzapitirira pa 20 October 2017. Koma kafukufuku wa Tamvani wapeza kuti awiriwo ndi gulupu ndi mfumu ina kumeneko. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka An artists impression of the arrest Zalakoma adati anthu a mmudziwo adakwiya ndi machitidwe a Chipira, yemwe anali mfumu Chizinga, ngati namapopa ndipo adamugenda mpaka kupha. - Masana apa 28 September, anthu olusa adathyola nyumba ya mkuluyo ndi kumugenda. Kufika lero, tamanga anthu awiri powaganizira kuti akukhudzidwa ndi imfayo. Sitiwatchula maina awo kuopa okhudzidwa ena angathawe, iye adatero. - Pa nkhani yomweyi, mneneriyu adati apolisi amanganso amayi awiri a mmudziwo, Chrissy Goba ndi Nota Tomas powaganizira kuti adafalitsa mauthenga abodza odzetsa mantha mwa anthu zomwe ndi zosemphana ndi gawo 60 la malamulo a zilango mdziko muno. - Mbusa Danger Giant, wa mpingo wa Open Door mdera La Gulupu Mchacha James, adati chibwana chalanda ndipo anthu akudandaula chifukwa chotaya moyo wa mfumu pa mpheketsera chabe. - Munthu wina mmudzi mwa malemuwa adati wapopedwa magazi ndiye ambiri adangoti mfumu ikudziwapo kanthu ndi kukayigenda. Chibwana ndi kuchita zinthu mchigulu zadzetsa chisoni mmudzimo, adatero Giant. - Kumangidwa kwa awiriwo kudadza pomwe mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika adadzudzula mchitidwe wopha anthu oganiziridwa kukhala a namapopa. Pamsonkhano wandale, Mutharika adakonza zokayendera maboma amene mchitidwewu wakula mchigawo chakummwera monga Mulanje, Phalombe, Thyolo ndi Nsanje. - Mutharika adati: Ndakhudzidwa ndi zopopana magazi. Amalawi mitima ikhale pansi. Tiyenera kupewa kufalitsa nkhanizi chifukwa zilibe umboni ndipo nzopweteketsa anthu osalakwa. - Anthu 7 aphedwa kale poganiziridwa kuti ndi anapopa zimene zachititsa dziko la United States of America komanso bungwe la United Nations kuchotsa ogwira ntchito ake mmadera okhudzidwa. -",LAW/ORDER -ID_MskhPgwV,"Papa Walimbikitsa Akhritsu Asamakhale Ndi Mantha Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse, Papa Francisco wati mantha sakuyenera kupeza gawo mmoyo wa akhristu. -Malinga ndi malipoti a Vatican Radio Papa Francisco walankhula izi lamulungu ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Iye wati Mulungu amakhala pafupi ndipo amasamalira anthu ake kotero ngati anthu okhulupirira akhristu sakuyenera kuchita mantha ngakhale pa nthawi ya mavuto osaneneka. -Papa Francisco wapereka uthenga wa chilimbikitsowu pano pomwe maiko ambiri akudutsa mu nyengo yovuta chifukwa cha mavuto a mliri wa Coronavirus, nkhondo, kusowa ntchito kwa anthu, tsankho, pongotchula pangono ena mwa mavutowa. -Polankhula laMulungu kwa anthu omwe anasonkhana pa bwalo la Saint Peters Square komanso kwa anthu ena kudzera pa wayilesi ya kanema ndi makina a intaneti Papayu wati anthu sakuyenera kuchita mantha angakhale akumane ndi zokhoma pa moyo wao monga ma udani kapena kuzunzidwa. -Papa Francisco wati akhristu akuyenera kukumbukira nthawi zonse kuti Mulungu ndi wa chikondi, saiwala anthu ake ndipo amakhala nawo pafupi. -Iye wati Yesu Khristu anali kuuza ophunzira ake kuti asachite mantha. -Papa Francisco wati uwu ndi uthenga umene Yesu Khristu akupitirira kulankhula kwa akhristu masiku ano pomwe anthu pa dziko la pansi akudutsa mmavuto osiyana-siyana. -Kwa alaliki a uthenga wa chipulumutso iye wati polalika uthengawu adzapezeka ena outembenuza kuti uwakomere. Pamenepa iye wati izi sizikuyenera kuwadandaulitsa kapena kuwafooketsa koma mmalo mwake zikuyenera kupereka mangolomera olalika uthengawu mwa mphamvu komanso chimwemwe. -Pa mwambowo Papa Francisco anakumbutsa anthu zakufunika kosamala chilengedwe. -Iye wati pa nthawi ya mliri wa Coronavirus chilengedwe mmaiko ambiri chakhala chosamalika bwino chifukwa cha kuchepa kwa ma ulendo a ndege ndi galimoto omwe amaononga chilengedwe ndi mpweya woipa. Iye wati pano pomwe ma ulendowa ayambika pangonopangono ndi bwino kuti anthu akhale a chidwi posamalira chilengedwe. -",RELIGION -ID_MtdhAziy,"MEC Yati Yakonzeka Kuchititsa Chisankho Chapadera Bungwe loyendetsa chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) lati ndilokonzeka kudzachititsa chisankho chachibweleza kudela la ku madzulo kwa boma la Liiongwe pa 30 January chaka chino. -Bungwe lake lakonzeka kuchititsa chisankho chapadera-Ansah Chisankhochi chidalepheleka kawiri konse potsatira imfa ya mmodzi mwa omwe ankayimila ku delali pa zisankho zapatatu za pa 21 May chaka chatha Mai Agnes Penemlungu a chipani cha UTM, komanso zipolowe zokhudza chisankhochi zomwe zinachitika mdelaro. -Polankhula kwa atolankhani lolemba mu mzinda wa Lilongwe, wapampando wa bungwe-li Justice Dr. Jane Ansah anati bungwe la MEC lichita izi potsatira makalata awiri omwe owatsimikizira kuti delali kuli bata ndipo chisankhochi tsopano chitha kuchitika. -Pakadalipano, bungwe la MEC latinso lidzachitsa chisankho chachibweleza ku ward ya Liwawadzi kumpoto kwa boma la Balaka pa 5 March chaka chino. -",POLITICS -ID_MthMTQHV," Akuti akukumana Ndi womwalira Maloza! Mtembo wa mtsikana uli mnyumba, manda atakumbidwa, anthu ena amakumana naye akungozungulirazungulira pamsika komanso mmunda mwa makolo ake. - Anthu a mmudzi mwa Mponda mdera la mfumu Mduwa ku Mchinji komwe kwachitika nkhaniyi akuganiza kuti mtsikanayo, Violet Lubani, wa zaka 19 adachita kuphedwa mmasenga. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Katundu wambiri wa banjalo waotchedwa Violet amadandaula kuti diso likumupweteka ndipo adapita naye ku Kamuzu Central Hospital ku Lilongwe komwe adamuchita opareshoni, koma adamwalirira patangopita masiku ochepa. - Nyakwawa ndi mafumu adauzidwa komanso anthu adafika mwaunyinji wawo kudzakhudza malirowo. - Gulupu Mponda ikuti maloza adayamba kuoneka mtembo wa mtsikanayo utayamba kutuluka thovu mkamwa, mmakutu ndi mphuno. - Nkhope ndi nkhungu lake zimasintha. Nkhope yake imaoneka ngati ya mzimayi wachikulire kwambiri, pakapita nthawi imaoneka ngati ya mwamuna. - Nkhungu lake limayera pambuyo pake kuda kwambiri, idafotokoza motero gulupuyo. - Anthu akudabwa ndi malozazo amayi omwe adapita kukathyola ndiwo zamasamba mmunda mwa makolo amtsikanayo adatulukamo chothawa. - Adatifotokozera kuti akumana ndi malemuyo mmundamo. Anthu adathamangira ku mundako, koma sadakampezemo. - Tonse tinadabwa, komanso kugwidwa mantha. Mwambo wa maliro udapitirira ngakhale anthu ambiri sadakondwe ndi zomwe zimachitikazo, adatero Mponda. - Chipwirikiti chidayamba anthu ena atabweranso ndi uthenga woti akumana ndi mtsikanayo kumsika. - Titaona kuti adzukulu ndi anthu ena okwiya ndipo akukambirana zochitira mtopola makolowo powaganizira kuti akukhudzidwa ndi imfa ya mtsikanayo, tidazembetsa anamalirawo kuopa kuti anthu awachita chipongwe. - Mafumu adaitanitsa apolisi kaamba koti zinthu zidafika poyipa, adatero Mponda. - Anthu okwiya adagwetsa nyumba ndi kuotcha katundu wa banjalo moti mmene apolisi amafika zinthu zambiri zidali zitaonongeka kale. - Mneneri wapolisi wa mboma la Mchinji, Rubrino Kaitano, adati adapeza ziwawa zili mkati moti sakadachoka mpaka kuonerera kuika mtembo wa Violet mmanda. - Violet adamwalira pa April 12 ndipo adaikidwa pa April 13. - Padakali pano apolisi atsekera mchitokosi anthu oposa 13 kaamba kogumula nyumba zitatu ndi kuotcha katundu wa banjalo. - Mponda adati chiikireni malirowo mmanda anthu ambiri akukumanabe ndi mtsikanayo mmalo osiyanasiyana. -",WITCHCRAFT -ID_MuTXGofw," Chaka cha anamwino ku Salima lero Kuli chaka lero ku Salima pamene anamwino mdziko lino akukondwerera tsiku lokumbukira ntchito yawo pa dziko lapansi. - Anamwino padziko lonse amapatula tsiku la 12 May chaka chili chonse ati popereka ulemu kwa katswiri wina wakale yemwe anayambitsa unamwino wa makono, Florence Nightingale yemwe anamwalira mchaka cha 1910 ali ndi zaka 90. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mkulu wa bungwe la anamwinowa la National Organisation of Nurses and Midwives of Malawi (NONM), Dorothy Ngoma, anauza atolankhani kuti chikondwerero cha chaka chinochi chilunjika pa mutu womwe ukulimbikitsa zotengapo mbali polimbana ndi matenda ndi imfa. - Ngoma anatambasula kuti ngakhale dziko lino limadziwa zofooka zambiri pantchito za umoyo, magawo ochepa okha a anthu ndi amene amayesa kuchitapo kanthu. - Iye anati izi zikukweza chiwerengero cha odwala komanso omwalira kaamba ka matenda mdziko muno. - Mwachitsanzo, bungwe loona za umoyo pa dziko lonse la World Health Organization limalimbikitsa kuti namwino aliyense adziyanganira odwala osapyolera zana limodzi koma kuno kwathu namwino akumasamalira odwala oposa 3800 kaamba kuchepa kwa anamwinowa. Anatero Ngoma. - Pa mwambo wa ku Salimawu, anamwino onse akuyembekezeka kukagawana ntchito zosamalira odwala pa chipatala cha mbomalo komanso kusamalira mabwalo a sukulu ya sekondale ya Salima, ati pochitira umboni kuti ntchito za umoyo zingathe kupita patsogolo ngati manja angachuluke. - Kukakhalanso kupereka mphoto kwa ogwira ntchito za umoyo omwe achita bwino mchakachi ncholinga chowalimbikitsa komanso kukuza chidwi mwa anzawo. -",HEALTH -ID_MukPGyKh,"Chisankho Chayambika Mdziko La Mozambique Wolemba: Thokozani Chapola s/2019/10/nyusii.jpg 303w"" sizes=""(max-width: 605px) 100vw, 605px"" />President Nyusi kuponya voti yake Anthu a mdziko la Mozambique lero ayamba kuponya voti pofuna kusankha mtsogoleri wa dzikolo komanso aphungu a kunyumba ya malamulo. -Malipoti a wailesi ya bbc ati anthu oposa 13 million ndi omwe ali ovomerezeka kuponya nawo votiyi. -Mtsogoleri wa dzikolo Fillipe Nyusi yemwe akuyimira chipani cha FRELIMO chomwe chakhala chikulamulira dzikolo chitengereni ufulu wodzilamulira kuchoka ku dziko la Portugal mchaka cha 1975, akupikisana nawonso pa chisankhochi pomwe akufuna kuti asankhidwe kulowa teremu yake ya chiwiri pa udindowu. -Malipoti ati gulu lomwe linali la nkhondo ndipo padakalipano linasanduka chipani chotsutsa cha RENAMO chadzudzula kale chipani cha FRELIMO kuti chikufuna kubera mavoti pa chisankhochi. -Padakali pano president Nyusi wapempha anthu kuti apewe ziwawa pa chisankhochi. -",POLITICS -ID_MzFBUBQd,"Bambo Wanjatidwa Atapezeka Ndi 300 Kilogram Ya Chamba Apolisi mboma la Mangochi akusunga mchitokosi bambo wina wa zaka 49 kamba kopezeka ndi chamba opanda chilolezo. -Mkuluyo akuti amalima mbewuyi Malinga ndi mneneri wa apolisi mbomalo Inspector Rodrick Maida, munthu wina wakufuna kwabwino anadziwitsa apolisiwa kuti bamboyu Mariyo Makweche amapezeka ndi chamba ndipo apolisiwa atakachita chipikisheni anamupeza mkuluyu ndi chamba chokwanira makilogram 300. -Maida wati akuganiza kuti mkuluyu amalima chambachi kumudzi kwawo ndipo wati padakalipano chambachi achitengera ku Bvumbwe Research Station kuti akachipime. -Mariyo akuyembekezeka kukawonekera ku bwalo la milandu kuti akayankhepo pa nkhaniyi ndipo apolisi mbomali ayamikira ubale wabwino omwe ulipo pakati pa iwo ndi anthu a mderali. -",SOCIAL -ID_NATiFbAP," Leo Mpulula: Alibe 2 koloko Akulu, ligi ikuyamba, inu ngati kochi wa Max Bullets mwakonzeka bwanji? Tapimana ndi matimu ambiri, zikuonetsa kuti anyamata agwira ntchito momwe ndikufunira. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mudasewera ndi Wanderers, masewero adali bwanji? Adali bwino, anyamata akuonetsa kulimba mtima, kusonyeza kuti ntchito igwirika. - Masewero atatha, mudawayankha atolankhani zamwano, vuto lidali chiyani? Mpulula: Ndazitaya Amwene, si mwano, koma atolankhani ena amadabwitsa. Adandifunsa kuti anyamata anga sadamenyere pagolo chifukwa chiyani. Ndiye ndidamufunsa kuti Wanderers idamenyera pagolo? Yekha adaona, ndiye amafuna chiyani? Amafuna timu ithe kapena? Nanga bwanji apapa mwandiyankha momwe masewero adathera? Inu kudalibe, komanso mtima wanga wakhala pansi ndipo ndapeza chomwe chidavuta, koma mudakandifunsa komweko ndiye mudakaona kuti ndi mwano koma chili chilungamo. - Mukafunsidwa momwe masewero mwawaonera, nthawi zonse mumabweza funso, pali vuto kodi? Akandifunse momwe ndawaonera? Iyeyo adali kuti? Ndipo ngati iyeyo adaonera, bwanji osakalemba zomwe waonazo? Ndimabweza chifukwa si funso ayi. Nchimodzimodzi kumafunsa kuti madziwa akupezeka bwanji kubafaku. Ine ndiye ndiziti chiyani? Akudziwa kuti timu sili bwino, ndiye akufunsa kuti ndaiona bwanji? Iyeyo adali kuti? Akufuna chiyani? Yankho ali nalo koma akufunsanso, ndiye akufuna chiyani, amwene? Amwene, koma ndamva kuti mwazitaya ku Max Bullets, zoona? Kwambiri kwake. Ndazisiya. Amwene, mwini wake wa Max Bullets, Max Kapanda, samva za munthu ndiye ndangoti khala nayo timu yakoyo, ndapita. - Nkhani yake? Ndinamuuza kuti apereke ma contract abwino kwa ma players koma iye amati player aliyense asayinire K100 000 kwa zaka zitatu, zoona zimenezo? K100 000 ndi chiyani kwa player wa mu Super League, si salale ya pamwezi imeneyo? Ndiye ma players amene ndimafuna anakana kusayinira K100 000 ndipo anapita ndiye inenso ngati kochi ndinangoti ngati ma players apita ndiye nditsala ndi nda? Nchifukwa chane nane ndachoka ku Max Bullets. Ubwino wake sindinasayine contract. -",SPORTS -ID_NAgeDzFA," Cashgate isokoneza khisimisi kwa a mboma Ogwira ntchito mboma kutchinga maofesi awo ku Lilongwe Anthu ambiri ogwira ntchito mboma ali pachiwopsezo chakuti Khisimisi ya chaka chino saiwona bwino chifukwa chosowa ndalama anthu ena ogwira ntchito mboma ataba ndalama zankhaninkhani. - Mpaka pano nthambi zina za boma, monga kuunduna wa zamaphunziro, sadalandirebe ndalama za November ndipo pali chikayiko kuti pofika tsiku la Khisimisi mmasiku anayi akudzawa akhala atalandira ndalama zawo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Bungwe loyanganira ufulu wa anthu ogwira ntchito mboma la Civil Service Trade Union (CSTU) lati ogwira ntchito mboma omwe sadalandire ndalamawo akuzunzika chifukwa anthu ena adaba ndalama za boma, nkhani yomwe pano ikudziwika kuti Cashgate. - Mtsogoleli wa bungweli, Eliah Kamphinda-Banda, wati nzomvetsa chisoni kuti anthu akuzunzika pomwe ndalama zawo zili mmatumba a anthu ena ndipo wati boma liganize mozama pankhaniyi ndi kuthandiza anthuwa mwamsanga. - Sizimayenera kukhala choncho koma vuto ndi lakuti anthu ena amaganizo olakwika adaba ndalama za boma, nchifukwa chake anthu ena ogwira ntchito mboma akuvutika chonchi, adatero kamphinda-Banda pouza Tamvani. - Boniface Mbowe ndi mmodzi mwa aphunzitsi pasukulu ya Kabyala ku Mchinji yemwe akuti mpakana pano sadalandirebe malipiro ake ndipo wati izi zamulowetsa mungongole zankhaninkhani. - Ndidachita kubwereka ndalama zolipira nyumba ndi ndalama zoti ana ayendere kuchoka kusukulu. Pakalipano ndikusowa ndi ndalama yogula mbewu moti mwina ndibzala mbewu yakabwereza. Mukanena za Khisimisi ndiye iwalani chifukwa olo ndalama zitabwera lero zonse zipita kungongole, adatero Mbowe. - Nduna yoona kuti ulamuliro ukuyenda bwino mu Ofesi ya Pulezidenti ndi Nduna, Chris Daza, wati malipirowa achedwa chifukwa boma limakonza makina atsopano owerengera ndalama za boma. - Iye wati anthu omwe sadalandirebe ndalama zawo asade nkhawa chifukwa ntchito yokonza makinawo ili kumapeto koma sadanene tsiku lomwe anthu angakhale atalandira malipiro awo. - Vuto la kuchedwa ndi kuchepa kwa malipiro labweretsa mavuto osiyanasiyana mdziko muno kuphatikizapo kumwalira kwa anthu mzipatala chifukwa cha masitalaka omwe ogwira ntchito za umoyo akhala akupanga. - Mabungwe omwe si aboma komanso maiko omwe amathandiza dziko lino akhala akudzudzula boma kaamba kolephela kulimbikitsa ogwira ntchito mboma makamaka pankhani ya malipiro. - Mtsogoleri wa bungwe loona za ufulu wa anthu ogula malonda la Consumers Association of Malawi (Cama) John Kapito wati ndi mmene katundu akukwerera mtengo masiku ano moyo wa munthu ngofunika ndalama zokwanira kuti amasuke. - Panopa ngakhale chithandizo cha kuchipatala chikukomera omwe ali ndi ndalama tsono mukaikapo lendi, zovala ndi chakudya munthu akufunika ndalama zingati? Ngati pavuta ndi bwino kuti munthu amupatseko zofunikira kwambirizo koma osati kungomutayiratu, adatero Kapito. - Mneneri wa nthambi yowongolera chuma cha boma, Nations Msowoya, wati vuto la kuchedwa kwa malipiro lidaonekeratu kuyambira pomwe kufooka kwa ndondomeko yoyendetsera chuma cha boma ya Integrated Financial Management Information System (Ifmis) kudaonekera poyera. - Mavuto awa adawonekeratu titangotulukira kufooka kwa ndondomeko yomwe boma limatsata poyendetsa chuma ya Ifmis, choncho sitikudabwa, koma zonse zilongosoka, adatero Msowoya. - Iye akuti pofika Lolemba lathali aphunzitsi ndi ogwira ntchito kuunduna wofalitsa nkhani ochokera ku Ntchisi, Mulanje, Mangochi ndi Phalombe adali asadalandire malipiro a mwezi wa November. - Msowoya adati ngakhale kuti mlembi wamkulu wa boma Hawa Ndilowe adalemba kalata yoti ogwira ntchito mboma alandire malipiro pofika pa 16 December, ambiri sadalandirebe koma adati boma liyesetsa kuti alandire malipiro a December pofika masiku a chisangalalo cha Khisimisi. - Koma mlembi wa mkulu wa bungwe la aphunzitsi la Teachers Union of Malawi (TUM) Denis Kalekeni wati nzokhumudwitsa kuti aphunzitsi nthawi zonse amaikidwa kumapeto pankhani yolandira malipiro. - Iye wati aphunzitsi 1 065 ochokera ku South East Education Division, 1 083 ochokera kunthambi ya maphunziro ya boma la Ntchisi kuphatikizapo aphunzitsi a ku Kochirira CDSS, Minga CDSS ndi ena ochokera kunthambi ya maphunziro ya boma la Mulanje sadalandirebe malipiro awo a mwezi wa November. - Kalekeni wati bungwe la aphunzitsi lidalemba chikalata kuunduna wa zamaphunziro kuti aphunzitsi omwe azikhala asadalandire ndalama zawo pakadutsa pa 27 azinyanyala ntchito koma unduna sudayankhe chibaluwacho. - Kalatayo idapita koma sadatiyankhe moti pano chomwe chatsala ndi kuti tiyambe kuwadziwitsa aphunzitsi za nkhaniyi chifukwa ambiri sakudziwapo kanthu, adatero Kalekeni. -",OPINION/ESSAY -ID_NBueMYkP," Amayi abisa katundu wa K16 000 mu panti Ukathyali wakasololedwe wachitika pamalo omwetsera mafuta a Puma pa Wenela pomwe apolisi adanjata mkulu wina wa ku Zambia pomuganizira kuti amathandizira amayi awiri omwe akuwaganizira kuti amatulutsa katundu mushopu pomubisa kumalo obisika. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Wachiwiri kwa mneneri wa polisi ya Blantyre, Yona Thembachako, watsimikizira Msangulutso za kunjatidwa kwa John Bwanga, yemwe akuti padakalipano amutumiza kwawo chifukwa adalibe zikalata zokwanira zomuyenereza kukhala mdziko muno. - Malinga ndi Thembachako, ogwira ntchito mshopumo amadabwa ndi kusowa kwa katundu wina koma osadziwa yemwe akuba. Iye wati izi zidachititsa ogwira ntchitowo kuti ayangane ma vidiyo kamera mshopumo kuti aone chomwe chimachitika. - Thembachako wati ogwira ntchito pamalopo atayangana pakamera adaona amuna awiri akumatchingira mlonda yemwe ankalondera mushopumo pomwe amayi awiri akulowetsa katundu kumanyazi. - Wogwira ntchito wina mushopumo, yemwe sadafune kutchulidwa, wati tsiku loyamba amayiwo adatenga zitini ziwiri za mkaka wa ana zolemera magalamu 400 nkuulowetsa mmadiresi. - Kenaka akuti adaonanso mayi akutenga chigubu cha mafuta ophikira cholemera malita 5 nkuchipanira kumeneku. - Atatero adatuluka panja pomwe padali galimoto ndi diraiva wawo ndi kuuyatsa, adatero iye. - Iye adati adadabwa ndi momwe amayiwa amalowetsera katunduyo pakati pa miyendoyo. - Amangokweza diresi nkupanira katunduyo. Pomwe amalowetsa zitinizo mmphechepeche zimaoneka koma komwe kumalowa katunduyo ndiye sikumaoneka, adatero kufotokoza zomwe zimachitika pa 27 April. - Akuti katunduyo adali wa ndalama zokwana K15 955. - Atazindikira izi akuti adakhala mochenjera ndipo pa 5 May adabweranso. Patsikulo akuti adatenganso mowa wa Carlsberg Green ndi mpunga wolemera makilogalamu asanu. Sadadziwe kuti la 40 lakwana! Ogwira ntchito mushopumo akuti adali tcheru malinga ndi zomwe adaona pa vidiyopo kuti akaona anthu ofanana ndi amenewo achenjere nawo. - Patsiku logwidwali anthu ogwira mushopumo atamuwona Bwanga adatseka pakhomo ndi kumugwira ndipo adamutengera kupolisi ya Blantyre komwe apolisi adamusunga kuti amufufuze. - Thembachako wati Bwanga adavomereza kuti ndi iyeyo amene akuoneka pavidiyopo koma adati amayi enawo adangokumana nawo momwemo. - Bwanga akuti adatinso mayi mmodziyo ndi nzika ya ku Zambia. - Thembachako akuti Bwanga adakana mlandu woti amathandizira kapena kuba nawo katundu. - Titamufunsitsitsa mpomwe tidapeza kuti alibe ziphaso zokhalira mdziko muno ndiye a ku ofesi ya Immigration adamutumiza kwawo. - Ndi zoonadi kuti akadatithandiza kafukufuku wa amayiwo koma timawona kuti tikungomusunga woti adakana za nkhaniyo, adatero Thembachako, yemwe adati apolisi akufufuza ndi kusakasaka amayiwo ndi mwamuna yemwe akuwoneka pavidiyopo. -",SOCIAL ISSUES -ID_NETaAwxH,"St. Marys CDSS Yatsekedwa Maphunziro pa sukulu ya mpingo wa katolika ya St. Marys Community Day Secondary mboma la Machinga, ayimitsidwa kutsatira zionetsero zomwe anthu achipembedzo cha chisilamu amafuna kuchita lero ati pofuna kukakamiza akuluakulu oyendetsa sukuluyi kuti azivomereza atsikana kuvala ma Hijab nthawi ya maphunziro. -Malinga mtolankhani wathu yemwe anafika ku sukuluyi, masiku apitawa makolo ndi aphunzitsi pa sukuluyi anagwirizana kuti atsikana achisilamu asamavale ma Hijab zomwe akuti sizinasangalatse atsogoleri a chipembedzo cha chisilamu mderali. -Mmawa wa lero ndi pomwe atsogoleriwa pamodzi ndi anthu ena anapita ku sukuluyi kuti akakumane ndi mphunzitsi wamkulu pa sukuluyi ndi kukamukakamiza kuti avomere atsikana ovala ma Hijab kuchita nawo maphunziro. -Anthuwa akuti anakonza dongosolo lakuti achite ziwonetsero pa sukulupa koma izi sizinatheka kamba koti apolisi anafika pa sukulupa mwansanga anthuwo asanasonkhane. -Koma polankhulapo mkulu wa nthambi zosiyanasiyana mu dayosizi ya Mangochi, bambo Ted Chigamba ati mawa (lachisanu) akuyembekezeka kukachita zokambirana ndi magulu okhudzidwa ku sukuluyi kuphatikizapo ku sukulu ya pulaimale ya Mpiri mboma lomwelo la Machinga yomwenso inatsekedwa masiku apitawa. -Mawa Tikhala tili komweko kukachita nawo zokambirana kuti tiwone kuti mtsogolo muno titsata dongosolo lanji ndipo tikafikanso ku Mpiri komwe maphunziro kumeneko anayamba ayimitsidwa kaamba ka nkhaninso za ngati zomwezi, anatero bambo Chigamba. -",SOCIAL -ID_NEynxvmf,"Miyoyo ya Akayidi ku Zomba ili pa Chiwopsezo Miyoyo ya akayidi ku ndende ya Zomba ili pa chipsezo kutsatira kuwonongeka kwa khoma komanso denga za ndendeyi. -Mneneri wa ndende za mdziko muno (Malawi Prison Service), Supretendent Chimwemwe Shawa watsimikiza za nkhaniyi polankhula ndi Radio Maria Malawi ndipo wati pali chikonzero chomwe nthambiyi komanso bungwe la European Union likuchita chofuna kusamutsa akayidi omwe ali ku ndendeyi kukawasiya ku ndende ya Chitedze mu mzinda wa Lilongwe. -Ndende ya Zomba Ndendeyi inamangidwa kalekale choncho pofuna kupewa ngozi tinawona kuti pakufunika kuti timangendende ina yomwe idzakhale mlowammalo wa ndende ino kuti ndende ya Zomba tizangoyiyiwala basi tisadzasungekonso akayidi. -Tinayamba kumanga ndende ya Chitedze koma chifukwa cha mavuto ena yachedwa kutha ndipo pano bungwe la EU lalowelerapo kuti ntchitoyi ithe msanga, anatero Supretendent Shawa. -Miyoyo yawo ili pa chiopsezo Iye wati ndende ya Chitedze ndi yomwe ilowe mmalo mwa ndende ya Zomba. -Supretendent Shawa wati kupatula kuwonongekaku, mu ndendeyi mulinso akayidi ochuluka kaamba koti inamangidwa kuti idzisunga akayidi 850 koma padakalipano muli akayidi oposa 3,000. -",HEALTH -ID_NFcqMtyR,"Papa Wati Ufulu Wolankhula Zakukhosi ndi Ofunika Mtsogoleri wa Mpingo wa Katolika pa dziko lonse Papa Francisko wati ufulu woyankhula za kukhosi ndi ofunika pa moyo wa munthu. -Papa Francisko walankhula izi lachisanu kulikulu la Mpingowu ku Vatican pamene amatsegulira likulu la bungwe lomwe limaona za maphunziro mmaiko lotchedwa Scholas Occurrentes. -Polankhula pa mwambowo, Papa Francisko wati bungweli ndi lothandiza anthu maka achinyamata kutulutsa maganizo awo zomwe zingawathandize kuti akule muzochitika zao komanso kumanga tsogolo lawo. -Patsikuli, Papa analandiridwa ndi achinyamata ochokera mmaiko osiyanasiyana monga Japan Argentina, United States of America, Mozambique, Haiti, Mexico, Spain komanso Italy. -Pamwambowo panali akazi a atsogoleri a maiko asanu. -Bungwe la Scholar Occurrentes ndi limodzi mwa mabungwe a utumiki wa a papa ndipo likupezeka mmaiko 190 pa dziko lonse lapansi. -",SOCIAL -ID_NIjgHbPO," Chakwera angadze ndi kalumo kakuthwa Chakwera (wachiwiri kuchokera ku manja) limodzi ndi mkazi wake Monica komanso akuluakulu ena kumsonkhanowo Mlendo ndiye adza ndi kalumo kakuthwa. Akadaulo pandale ati kusankhidwa kwa mbusa Dr Lazarus Chakwera kukhala mtsogoleri wa chipani chachikulu chotsutsa boma cha MCP kungadzetse kuwala mchipanimo pamene chisankho cha 2014 chili pamphuno. - Chakwera adasankhidwa kumsonkhano waukulu wa chipanichi ku Natural Resources College mumzinda wa Lilongwe sabata yatha ndipo ndiye adzaimire chipanichi pa chisankho cha 2014, maso ndi maso ndi mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda yemwe adzaimire chipani cha PP, Peter Mutharika wa DPP komanso Atupele Muluzi wa UDF. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Malinga ndi pulezidenti wa bungwe la akatswiri potambasula za ndale la Political Science Association of Malawi (Psam) Joseph Chunga, kusankhidwa kwa Chakwera kungachititse kuti chithunzithunzi chimene anthu anali nacho pa MCP chisinthe. Iye adanena izi polingalira kuti mbiri ya chipanichi idali ya nkhanza, makamaka paulamuliro wake wa zaka 31 kuchokera mu 1964 pomwe chidathetsa ulamuliro wa atsamunda. - Ambiri akukumbukirabe nkhanza za ulamuliro wa MCP umene udachotsedwa mu 1994. Komanso, pakatipa chipanichi chinagawanika chifukwa cha mkangano wa atsogoleri a chipanichi makamaka John Tembo ndi Gwanda Chakuamba. Atangochoka mchipanichi Chakuamba, otsatira ena a chipanichi mchigawo chakumwera adazitulukanso, adatero Chunga. - Chakuamba adatenga mpando wa utsogoleri wa chipanichi mu 1997, mtsgoleri wakale wa dziko lino Dr Hastings Kamuzu Banda atausiya chifukwa adali atakula. Iye adaimira chipanichi mu 1999. Koma Tembo adagonjetsa Chakuamba kukovenshoni yokonzekera chisankho cha 2004, ndipo adaimira chipanichi mu 2004 ndi 2009. Chakuamba adatuluka MCP atangogonja kwa Tembo ndipo atsogoleri ena adamutsatira pomwe ena adayambitsa zipani zawo. - Chunga adati kudza kwa Chakwera kungachititse kuti kukhale kovuta kuti zipani zina zigonjetse chipanichi chifukwa zipani zambiri zomwe zilipo sizikuonetsa utsogoleri weniweni, makamaka chifukwa anthu amene akutsogolera zipanizo ayesedwa ndipo aunikidwa momwe akuyendetsera ndale. - Pajatu kafukufuku wa 2012 Afrobarometer adasonyeza kuti Amalawi 40 mwa 100 alibe chipani makamaka chifukwa chosowa chikhulupiriro mwa atsogoleri andale. Ndiye MCP ikhoza kutolera gawo la anthu amenewa. Koma Chakwera ali ndi ntchito yaikulu yoyanjanitsa komanso kuluzanitsa atsogoleri amene adalephera kupeza mipando, adatero Chunga. - Katswiri wa ndale kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College, Blessings Chinsinga, wati ngakhale Chakwera ndi mlendo pandale ali ndi mphamvu zodzatengera chipanichi mboma. - Iye wati Chakwera atapambana pa chisankhochi, zochitika za mchipanichi ndi zomwe zingamupangitse kuyendetsa bwino dziko kapena kulephera chifukwa cha chilendo chakecho. - Ndale ndi zosiyana ndi kayendetsedwe ka bungwe, mpingo kapenanso kampani chifukwa ndale zimafuna kwambiri luso lolimbikitsa maubale lomwe munthu woyamba kumene ndale angavutike kukwaniritsa. - Zikutengera zochitika mchipanichi kuti ngati Chakwera atapambana adzalamule dziko bwino kapena ayi. Kumbali imodzi chilendo chake chikhoza kumupangitsa kuti azipanga mfundo zokhwima bwino ndi kuzikwaniritsa posawerengera ndale komanso ngati atamusokoneza ngakhale atapanga nfundo zolimbazo zikhoza kuvuta kuzikwaniritsa kwake, adatero Chinsinga. - Chinsinga wati tsopano anthu anayi akuluakulu odzapikisana nawo pampando wa mtsogoleli pa chisankho cha 2014 adziwika ndipo zikuonetsa kuti misonkhano yokopa alendo chaka chino mpakana cha mawa ikhala yovuta kwambiri. - Iye wati kutengera anthu anayiwa, zipani zikuyenera kupanga nfundo zamphamvu zodzagulitsira munthu odzaimirirayo chifukwa mpikisano wake udzakhala wa mphamvu. - Zikuoneka kuti mpikisano wa chaka cha mawa udzakhala oopsa ndiye mpofunika kupanga mfundo zenizeni osati kutaya nthawi ndi kukamba za munthu kapena zipani zina. Chitukuko chimatengera nfundo zomwe zamangidwa osati kudziwa kulankhula basi, watelo Chinsinga. - Katswiriyu wati pamene nyengo ya misonkhano yokopa anthu odzavota yayandikira anthu ayiwale za mipingo, mitundu, ndi malo ochokela koma kumvetsetsa mfundo zomwe zipani zakonzela dziko lino. - Ndipo Senior Chief Kaomba ku Kasungu yati kusankhidwa kwa Chakwera ndi chitsimikizo kuti ndale zayamba kukhwima mdziko muno. Iye adati ngakhale Chakwera sadatchukepo mumbiri ya ndale palibe chomuletsa kutsogolera chipani ngati mwini wake akudzidalira komanso ngati wasankhidwa ndi anthu. - Timanena za mphanvu ku anthu zimenezi ndiye mphanvu kuanthuzo. Iye ndi munthu wamkulu akudziwa zomwe akuchita chofunika ndi chakuti akuluakulu ena omwe ndi a mkhalakale pandale mchipanimo azimugwira dzanja zonse ziyenda bwino, adatero Kaomba. - Chakwera wati kuchokera tsiku lomwe adasankhidwa maso ake ali patsogolo kuwunika mofooka monse kuti adzakonze bwino ngati MCP ingalowe mboma chaka cha mawa. - Iye wati ali ndi chikhulupiliro kuti anthu a mchipani cha MCP amuthandiza kuyala mfundo zokomera Amalawi. - Chipani cha MCP ndi chachikulu kwambiri ndipo chili ndi ochitsatira ambiri omwe akufuna chitukuko. Kuchipani chathu tikhala pansi bwinobwino ngati anthu okhwima nzeru kuti tione zimene dziko lino likusowa ndikupeza podzayambira kukonza tikadzapambana, adatero Chakwera. - Pa zolola amuna kapena akazi kukwatirana okhaokha, iye adauza wailesi ya Zodiak Lachinayi kuti atasankhidwa kutsogolera dziko lino kuti achite zimene Amalawi sakufuna. Ndipo pa za mkangano wa nyanja ya Malawi, iye adati kukambirana ndiye kofunika pakati pa maiko a Malawi ndi Tanzania. -",POLITICS -ID_NJQjwhWx," Milandu ya kashigeti yayamba kusongola Nkhani zakubedwa kwa ndalama mboma ya kachigeti tsopano yayamba koneka mutu wake. - Padakali ano, anthu atatu apezeka olakwa pamlandu owaganizira kuti akukhudzidwa ndi kusolola kwa ndalama za boma. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Msabatayi, bwalo la milandu la majisitireti ku Lilongwe lidagamula Victor Sithole kuti akaseweze kundende zaka 9 atamupeza wolakwa pamlandu wopezeka ndi ndalama zakunja popanda chilolezo, kupezeka ndi katundu wobedwa komanso kuyeretsa kusungunula ndalama zobedwa kuti zisadziwike. - Sithole adali wachiwiri kutumizidwa kujere kutsatira yemwe anali mlembi wa unduna wa zokopa alendo Tressa Namathanga Senzani yemwe bwalo lomnwelo lidamulamula kuti akaseweze zaka zitatu popezeka ndi K63 yomwe adasolola kuboma. - Sithole adapezeka wolakwa pamlandu woti adali ndi K112 miliyoni yosadziwika bwino, US$31 850 (zoposa K16.6 miliyoni) komanso marand122 000 (K5.7 miliyoni) zomwe zabwezedwa ku boma. - Ngakhale oimira mlandu Sithole adapempha bwalolo kuti lisamutumize kundende chifukwa kadali koyamba kuti apalamule, woweruza Patrick Chirwa adati akaseweze chaka chimodzi chifukwa chopezeka ndi ndalama zakunjazo popanda chilolezo, chaka chimodzi popezeka ndi ndalama zakuba komanso zaka 7 pofuna kuzimbaitsa kuti ndalama zakuba zisadziwike. - Ndipo bwalolo, lapezanso Wyson Zinyemba Soko wolakwa pamlandu wakuti adalandira K40.9 miliyoni kuchokera ku unduna wa zokopa alendo ngakhale palibe ntchito imene adagwirira undunawu kupyolera mukampani yake ya zomangamanga ya Watipaso General Dealers. - Soko, wachipani cha MCP, ndi mmodzi mwa anthu 9 amene adaimira zipani zosiyanasiyana pachisankho cha pa 20 May amene akukhudzidwa ndi nkhani yosolola chuma cha bomako. - Poweruza mlanduwo, majisitileti Patrick Chirwa adakana kumva kudziteteza kwa Soko yemwe ankanena kuti munthu wina wotchedwa Godfrey Banda yemwe adagwiritsa ntchito kampani yake posolola ndalamazo. - Ndikudabwa nazo mukunenazo chifukwa sizikumveka konse, adatero Chirwa. - Malinga ndi ripoti la osanthula momwe chuma chagwiritsidwira ntchito a Baker Tilly amene adapemphedwa ndi nthambi ya chitukuko mdziko la Britain, lomwe lidapempha akadaulowo, K24 biliyoni idasololedwa kuboma pamene ena amalipidwa ndalama pomwe sanagwire ntchito zaboma, enanso amalandira ndalama asanagulitse kalikonse kuboma. -",LAW/ORDER -ID_NQuebAKC,"Galu kusaka mbuyake -Nkhani ya agogo anayi amene adaphedwa ku Neno kaamba koganiziridwa kuti adapha munthu mmatsenga idakhudza Amalawi ambiri. Zoona, ngakhale mkulu wa apolisi Lexten Kachama amene Lachitatu adapita komweko kukalangiza anthu za milandu yokhudza ufiti. Chomwe chidapatsa ena chidwi ndi galu ali apayu amene amaoneka kuti amasakasaka mbuye wake. Galuyo adalowa mgulu la anthu nkubwerera osapeza mbuye wakeyo. Kapena naye amangofuna kumva nawo uthenga wa ufitiwo?",SOCIAL ISSUES -ID_NSpyjLQX,"MEC Yayamba Kupereka Zotsatira Za Chisankho Zotsimikizika Bungwe loyendetsa chisankho mdziko muno la Malawi Electoral Commission (MEC) layamba kutulutsa zotsatira zotsimikizika za chisankho cha president chomwe chachitika lachiwiri lapitali. -Malingana ndi wapampando wa bungweli Justice Dr. Chifundo Kachale, pofika 10 koloko ya mmawa wa tsiku la lero, bungweli linali litalandira zotsatira za maboma 26. -Kachale: Tili mkati mowunika zotsatirazi Mwa mabomawa anali atawunguza ndi kutsimikizira zotsatira za maboma anayi okha omwe ndi a Mulanje, Chiradzulu, Mwanza komanso Likoma. -Padakalipano zotsatira zomwe zatsala kuti zitipeze kuno ndi za boma la Mzimba ndi Dowa. Komanso padakalipano tili mkati mowunika zotsatira za maboma 22 omwe afika kalewa ndipo tibweranso nthawi ina kuti tifotokozere mtundu wa Malawi za nkhaniyi, anatero Dr. Kachale. -Mwazina Dr. Kachale ati ngakhale akazembe a mabungwe akunja sanabwere kudzawonelera chisankhochi, koma akulumikizana nawo ndi kuwadziwitsa mmene chisankhochi chikuyendera kudzera mwa anthu ena a mdziko muno omwe amagwira ntchito ndi mabungwewa. -",POLITICS -ID_NVUwUyif," Katsoka: Mtsogoleri wa alakatuli Ulakatuli ndi limodzi mwa maluso omwe akuphukira kumene mdziko muno. Zaka zambiri zapitazo, anthu samatenga ndakatulo ngati njira yofalitsira uthenga kapena kuphunzitsa monga momwe zikukhalira pano. Pazaka zochepa zokha, alakatuli mdziko muno atumphuka ndipo anthu ambiri ayamba kukonda ndakatulo. Alakatuliwa adakhazikitsa bungwe lawo lomwe mtsogoleri wake ndi Felix Njonjonjo Katsoka. STEVEN PEMBAMOYO adacheza naye motere: Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Katsoka ndi mlakatuli wodziwa kuluka mawu Tandiuza dzina lako ndi komwe umachokera. - Ine ndine Felix Njonjonjo Katsoka. Ndimachokera mmudzi mwa Chingamba mboma la Ntcheu koma pano ndikukhala ku Nkhotakota. Ndidaphunzira za uphunzitsi koma ndimagwira ntchito ya zaumoyo kumbali ya zakudya zamagulu. - Utsogoleri wa alakatuli udaulowa liti? Ndidauyamba mchaka cha 2009. Malingana ndi malamulo athu, timayenera kukhala ndi zisankho zaka zisanu (5) zilizonse moti panopa tili kalikiriki kuthamangathamanga kuti tipeze ndalama zopangitsira nkhumano ina komwe tidzakhalenso ndi zisankho. - Kodi bungwe limeneli lidayamba liti? Bungweli lidayamba mchaka cha 1997 pomwe alakatuli adakumana kubwalo la masewero la Kamuzu Stadium. Ena mwa akatakwe omwe adali kumeneko ndi monga Laurent Namarakha, malemu Aubrey Nazombe, Edward Chitseko ndi malemu George Chiingeni. Pa 4 September, 1998, bungweli lidalembetsedwa kunthambi ya kalembera wa mabungwe. - Cholinga chake nchiya? Cholinga cha bungweli ndi kufuna kutukula luso la ulakatuli mMalawi muno komanso kufuna kufalitsa mauthenga ndi kuphunzitsa anthu kudzera mndakatulo monga momwe amachitira azisudzo kapena oyimba. - Kodi munthu amafunika chiyani kuti akhale mlakatuli? Choyambirira ndi kudzipereka kukhala ndi mtima ofunitsitsa kukhala mlakatuli. Sizilira kupita kusukulu, ayi, ndi luso ndithu lachibadwa. Ine sindidaphunzireko ndakatulo komanso alakatuli ambiri omwe ndimadziwa sadachite maphunziro a ndakatulo, ayi.katsoka Nanga ndakatulo yabwino imafunika kukhala ndi chiyani? Ndakatulo yabwino imayenera kukhala ndi phunziro, msangulutso komanso izigwirizana ndi zachikhalidwe kapena nkhani yomwe ikunenedwa. Mundakatulo muli ufulu wosankha mmene ukufunira kuti mavume azimvekera. Palibe malamulo akuti ndakatulo izimveka motere, ayi. Kwathu kuno, ndakatulo zambiri zimakhala zokhudza chikhalidwe cha Chimalawi, makamaka potengera chiphunzitso ndi malangizo. -",ARTS AND CRAFTS -ID_NWRwcmmm," Mwapasa achokeHRDC Zipani za Malawi Congress Party (MCP) ndi UTM Party zati ziunika mwakuya ganizo la mgwirizano wa mabungwe omenyera ufulu wa anthu la Human Rights Defenders Coalition (HRDC) lomema aphungu kuti akakane Duncan Mwapasa kukhala mkulu wa apolisi. - Mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika adasankha Mwapasa ngati ogwirizira mpandowo potsatira kupuma kwa yemwe adali paudindowo Rodney Jose yemwe wakwanitsa zaka zake zokapuma. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ena akufuna kuti achoke: Mwapasa Mwapasa akugwirizira mpandowo kudikira kuti aphungu a Nyumba ya Malamulo akaunike mbiri ndi luntha lake pankhani za chitetezo nkuvomereza kapena kukana kuti mkuluyu akhale pampandowu. - Izi zili choncho potsatira zomwe ndime 154 (2) ya Malamulo a dziko lino imanena pakasankhidwe ka mkulu wa apolisi. - Pulezidenti akuyenera kusankha mkulu wa apolisi pogwiritsa ntchito mphamvu zake koma Nyumba ya Malamulo ili ndi mphamvu zounika wosankhidwayo nkumuvomereza kapena kukana. Akatero, komiti younika za kasankhidwe ka maudindo ya Public Appointments Committee (PAC) ikhoza kuunika kagwiridwe ntchito ka mkulu wa apolisiyo nthawi iliyonse, akutero malamulo. - Koma wachiwiri kwa wapampando wa HRDC Gift Trapence adati akuona ngati Mwapasa sangatsogolere bwino apolisi chifukwa amaoneka kuti amagwirizana ndi chipani cholamula cha Democratic Progressive (DPP) kotero sangatsogolere apolisiwo. - Iye adati pachifukwachi, bungwelo lakonza zomema aphungu a Nyumba ya Malamulo kuti asakamuvomere Mwapasa akamakumana podzakambirana za ndondomeko ya zachuma ya 2019/2020 mwezi wa mawa. - Mwapasa ndi wa DPP kutanthauza kuti chilichonse amapanga nchokomera chipani cha DPP. Kukhala mkulu wa apolisi, ndiye kuti polisi isanduka chida cha DPP mmalo mokhala chida cha Amalawi, watero Trapence. - Mwapasa adakana kulankhulapo pa nkhaniyi pocheza ndi nyuzipepala ya The Nation Lolemba HRDC itangolengeza ganizo lake pa msonkhano wa atolankhani. - Mneneri wa MCP Maurice Munthali wati chipanicho chili nchikhulupiliro mwa aphungu ake kuti akaona zochita nthawiyo ikadzafika pomwe mneneri wa UTM Party Joseph Chidanti Malunga adati chipani chiona zochita HRDC ikachipeza. - Poti iyi ndi nkhani ya ku Nyumba ya Malamulo, tiyisiya mmanja mwa aphungu athu omwe tili nawo chikhulupiliro chonse kuti akaunike Mwapasa mopanda mantha kapena kunyengereredwa. Nthawi yopatsirana maudindo patebulo idatha, adatero Munthali. - Ndipo Malunga adati: Padakalipano sitinena zambiri koma a HRDC akatipeza nayo nkhaniyi tidzayilandira nkupanga chiganizo mozama kuti Amalawi asataye chikhulupiliro mwa ife. - Katswiri pa ndale George Phiri wati ndondomeko yosankhira mkulu wapolisi ndi yomveka bwino ndiye ngati HRDC yaonapo vuto ndi Mwapasa, zili ndi iwo kutengera nkhawa zawo kwa aphungu. - Pulezidenti wasankha, koma zonse zikutsalira aphungu ku Nyumba ya Malamulo. HRDC ikawapatse nkhawa zake ndipo aphunguwo akaona kuti akatani pa nkhawazo. Koma khulupilirani kuti ngati Mwapasa wasankhidwira ndale kapena mtundu, akavutika kudutsa, watero Phiri. - Nyumba ya Malamuloyi ikakakana Mwapasa ndiye kuti akhala munthu wachiwiri kukanidwa ndi nyumbayo kukhala mkulu wa apolisi kutsatira kukanidwa kwa Mary Nangwale mu 2006 yemwe adasankhidwa ndi mtsogoleri wakale Bingu Wa Mutharika. - Aphungu ataunika maiyo adaona kuti samakwanira kutsogolera nthambi ya apolisi ndipo adamukana nkuunikira kuti Mutharika asankhe munthu wina woti atsogolere nthambi ya apolisi. - Mwapasa wakhalanso mdindo wachiwiri yemwe bungwe la HRDC silikufuna akhale pampando kutsatira wapampando wa bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC) Jane Ansah yemwe pakali pano HRDC ikutsogolera zionetsero zoti atule pansi udindo wake. -",POLITICS -ID_NWgRGavt," Pepani Ngonamo, Chirwa Kudali ntchito ku FAM pamene amafuna kochi wa timu ya fuko ya Flames. Eddie Ngonamo, Nsanzurwimo Ramadhan, Ernest Mtawali ndi Gilbert Chirwa ndiwo adalembera ndipo a FAM atenga Mtawali ndi Ramadhan ngati kochi ndi wachiwiri wake. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Aganyu alankhula zambiri pa kutengedwa kwa akamunawa, komanso kuikapo maganizo awo potaidwa kwa Ngonamo ndi Chirwa. - Lero tikubweretsa zomwe aganyu akhala akulankhula pa za ganizo la FAM. Pamene ena akuti ganizo la FAM lilibwino, ena akuti zalakwika. - Amwene pamenepaja pakufunika Ngonamo. Mukudziwa kuti dala aja ali ndi Preparatory Certificate for A licence, akuphunzitsanso zamasewero ku Karibu Academy. A FAM adakonza kale zimenezo. - Mukudziwanso kuti dala aja adachita maphunziro limodzi ndi Jos Mourinho, komanso akhala akuphunzitsa mmaiko akunja. Basi dala aja asalemberenso ntchito imeneyi, chifukwa zikuoneka kuti samawafuna. Koma kuwasiya a Chirwa aja ndiye sadalakwe mukudziwanso kuti adaithawa Bullets, wina adatero. - Mkulu winanso adaperekapo maganizo ake. Zili bwino apapa, Ngonamo adalephera atapatsidwa mwayi ku Flames mu 2013. Flames idapambana gemu imodzi tikusewera ndi Namibia kwawo koma patsikulonso iyeyo panalibe. Namibia itabwera kuno tidalephera kuichinya. Amuchita bwino. - Komanso ndidamuona Ngonamo akukhazikitsa malamulo okhwima ukafuna kujambula Flames ku training, iye amati tizimupempha chifukwa bwana ndiyeyo. Inuyo mudazionapo kutiko zimenezi? Ngati mukuti akuphunzitsa ku Karibu ndiye kuti amaphunzitsa ana, ndiye mukufuna ayambe kuphunzitsa Flames mpakana? Imeneyo ndiyo ntchito ya pa Malawi. -",SPORTS -ID_NYDewrQC," Mavuto a madzi akula mu October ku Lilongwe Pomwe anthu mumzinda wa Lilongwe akubangula ndi vuto la kuzimazima kwa magetsi, kampani yopereka madzi ya Lilongwe Water Board yachenjeza kuti madzi nawo avuta mwezi ukudzawu. - Mneneri wa bungweli, Bright Sonani, watsimikiza za nkhaniyi koma wati anthu asade nkhawa kwambiri chifukwa madzi azitulukabe ngakhale mwa apo ndi apo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Sonani wati bungweli litulutsa ndondomeko ya mmene madzi azitulukira kuti anthu azitunga nkusunga madzi okwanira mmakomo mwawo panthawiyi. - Mwezi umenewu tikhala tikukonza ena mwa mathanki omwe timasungiramo madzi. Tikuchita izi malingana ndi kuti anthu ogwiritsa ntchito madzi akuchuluka ndiye tikufuna kukhala ndi mosungira mokwanira, adatero Sonani. - Malingana ndi chikalata chomwe bungweli lasindikiza, madzi azidzasiya 6 koloko mmawa ndi kuyambanso kutuluka 6 koloko madzulo ndipo tsiku loyamba kusiya ndi Lolemba pa 28 September. - Potsirapo ndemanga, wapampando wa mabungwe a anthu ogwiritsa ntchito madzi mumzinda wa Lilongwe, Bentry Nkhata, wati nkhaniyi ndi yoopsa polingalira kuti anthu amadalira madzi pamoyo wawo wa tsiku ndi tsiku. - Iye adati madzi akasowa matenda, makamaka ammimba monga kolera ndi kamwazi, amabuka kaamba koti anthu amamwa ndi kugwiritsa ntchito madzi osatetezedwa. - Nkhani yowonjezera mosungira madziyo ndi yabwino chifukwa zikutanthauza kuti mtsogolo muno madzi sazidzavutavuta koma nkhawa ili pakuti anthu azigwiritsa ntchito chiyani? Nthawi zambiri madzi akasowa kumakhala mavuto aakulu, adatero Nkhata. - Unduna wa zaumoyo wati nkhaniyi isachititse anthu kutayirira ndipo wati chofunika nkusunga madzi okwanira mmakomo mwawo kapena kugwiritsa ntchito njira zotetezera madzi. - Pafupifupi mdera liilonse muli alangizi a zaumoyo choncho tiyeni tonse tiziwafunsa momwe tingatetezere madzi kuti tipewe matenda ammimba panyengoyi, adatero mneneri wa unduna wa zaumoyo, Adrian Chikumbe. - Nthawi zambiri madzi akasowa, anthu amadalira zitsime kapena mitsinje yomwe madzi ake amakhala ndi dothi komanso tizilombo toyambitsa matenda ammimba. -",HEALTH -ID_NYNHawNd," UDF yalonjeza za chiyambi chatsopano Chipani cha United Democratic Front (UDF) chanenetsa kuti chidzapitiriza kutukula ntchito za ulimi, maphunziro komanso umoyo wa anthu mdziko muno chikalowa mboma pa 21 May. - Izi zanenedwa Lamulungu pamene Atupele Muluzi amakhazikitsa manifesito ya UDF yomwe mutu wake ndi Chiyambi Chatsopano. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mkamanga: Sakufotokoza bwino mwinano Kumbali ya ulimi, manifesitoyo ikuti UDF idzamanga nkhokwe za mmadera zomwe zizidzasamalidwa ndi anthu amene akukhala kuderalo. Koma katswiri pa ndale mdziko muno, Emily Mkamanga watsutsa zakuthekera kwa mfundoyo ndipo wati chipanicho sichidafotokoze bwino mmene nkhokwezo zidzamangidwire. - Sakufotokoza bwino madera amene adzapindule komanso mbewu zomwe chipanicho chikufuna kuti Amalawi azidzasunga mnkhokwezo. Tonse tikudziwa kuti mbewu zambiri zimaonongeka kale mnkhokwe, kodi zomwe anthu adzasungezi zidzasamalidwa bwanji? adatero. UDF yati idzasintha mbewu zina zomwe alimi amadalira pa chuma ndi chakudya monga fodya ndi chimanga kupita ku mbewu zina koma sichidafotokoze bwino za misika ya mbewuyo. Chipanicho chati Amalawi adzapitiriza kugula zipangizo zotsika mtengo ngati angachisankhe kuti chilowe mboma. UDF yatinso idzaonetsetsa kuti pulogalamu ya zipangizo zotsika mtengozo ikupindulira anthu akumudzi komanso osaukitsitsa ngati njira imodzi yothana ndi njala. - Pa mfundo iyi Mkamanga adati ndondomekoyo sionetsa phindu lenileni kwa alimi chifukwa chinyengo chidalowererapo. Iye adati ndi bwino kuti ndondomekoyo ithetsedwe kuti pangokhala mtengo umodzi wa zipangizo za ulimi kuti aliyense azipindula. - Pa nkhani ya maphunziro, chipanicho chati chidzaonetsetsa kuti aphunzitsi alipo ochuluka makamaka msukulu zomwe zili mmadera a kumidzi komanso kuti atsikana azikhala pa sukulu mpaka atakwana zaka 15 ndi cholinga chothana ndi maukwati a ana. UDF yati idzapanga ubale ndi mabungwe osiyanasiyana kuti athandizepo pa maphunziro awo. - Kumbali ya umoyo, chipanicho chati chidzamanga zipatala mmizinda ya Blantyre, Lilongwe ndi Mzuzu poonjezera pa zipatala zazikulu zomwe zilipo kale. - Ngati zipani zina, UDF yalonjezanso kudzapeza njira zina za mayendedwe zomwe zidzalumikize dziko lino ndi maiko ena mu Africa. -",POLITICS -ID_NdOdLnmq,"Dziko La Malawi Lili Ndi Kuthekera Kochita Zinthu Palokha Chisankho chatsopano cha mtsogoleri wa dziko akuti chawonetsa kuti dziko la Malawi lili ndi kuthekera kochita zinthu zina za chitukuko palokha, mosadalira thandizo lochoka ku maiko kapena mabungwe ena. -Mmodzi mwa anthu amene amalankhulapo pa zinthu zosiyanasiyana mdziko muno Coxley Kamange, wanena izi pamene amathilirapo ndemanga pa momwe chisankhochi chayendera. -Anthu kuponya voti yawo pa chisankhocho Chisankhochi chachitika ndi ndalama zochokera ku boma popanda thandizo lililonse lochokera ku mabungwe omwe nthawi zambiri amathandizira pa chuma komanso kuzawonelera momwe chikuyendera. -Kamange wati zimenezi zikutanthauza kuti ndalama zomwe boma limatolera kudzera mmisonkho ndi zokwanira kuchitira zinthu zina ndipo watinso anthu a mdziko la Malawi ali ndi kuthekera koyendetsa bwino zinthu ndi nzeru zawo. -Mmene ayendetsera zinthu Dr. Kachale komanso mmene boma lakwaniritsira boma kupereka ndalama zochititsira chisankhochi, dziko la Malawi likhala chitsanzo cha mayiko ena kuti mayiko asamaziyanganire pansi koma kuti atha kukwanitsa kuyendetsa zinthu pawokha, anatero a Kamange. -Mwazina iwo alimbikitsa omwe apambane pa chisankhochi kuti asangalale mosaphwanya ufulu wa ena komanso omwe atagonje kuti avomereze. -",ECONOMY -ID_NkyLilNT,"Police Arrest Three Criminals, Recover Stolen Motor Vehicle Namwera Police Post in Mangochi is keeping in custody a 21-year-old man, Shafi Hassan and two others on allegations that they stole a Mazda Demio vehicle registration number MJ 2339 worthy K1.7 million. -According to Mangochi Police Deputy Spokesperson Amina Daudi, Hassan and the other two, Rashid James, 23, and Julius Saidi, 28, were apprehended on the wee hours of April 1, 2020. -Confirmed the incident Daudi The three went to the house of Yusuf Nelson on the night of January 23, 2020 dressed in camouflage attire and disguised themselves as police officers from Mangochi Police Station. -According to Daudi, the criminals lied that the said car was wanted because it was involved in a hit and run road accident in Monkey-Bay. -Eventually, they demanded keys of the vehicle and drove away with the victim and his son who were later dumped at Namwera. -Namwera police officers successfully apprehended the three during patrols and recovered the stolen motor vehicle. -Daudi says investigations are still underway to recover the camouflage attire and all suspects will appear before court to answer charges of theft of motor vehicle and personating a police officer. -The suspects come from Katuli Village in the area of Traditional Authority Katuli in Mangochi. -",LAW/ORDER -ID_NnnCnJDx,"HRDC Yati Ipitilira ndi Ziwonetsero Zokhudza kwa Nsundwe Wachiwiri kwa mkulu wa apolisi mdziko muno a John Nyondo anenetsa kuti onse omwe angapezeke olakwa pa nkhani yokhudza kuchitira nkhanza amayi ndi atsikana kwa Nsundwe adzayimbidwa mlandu molingana ndi malamulo. -Iwo amalankhula izi lero pa msonkhano wa atolankhani ku likulu la apolisi ku Area 30 mu mzinda wa Lilongwe. -Iwo ati cholinga cha apolisi sikufuna kuzizilitsa nkhaniyi koma akuyesetsa kuti ndondomeko zonse zitsatidwe pasanafike poyimba milandu anthu omwe angapezeke olakwa. -John Nyondo kuloza chala Timothy Mtambo pa zionetsero zammbuyomu Polankhulapo mkulu wa bungwe la NGO Gender Coordination Network a Babra Banda ari akhala akudikira mwachete zotsatira za lipoti lomwe apolisiwa atulutse. -Pakadalipano, bungwe la HRDC lati lipitilirabe ndi ganizo lake lochititsa ziwonetsero za dziko lonse pa nkhaniyi, lachinayi lino. -Nkhani yokhudza kugwililira si nkhani ya chibwana. Ife sitikuona chifukwa choti achitirenso kafukufuku wina pomwe a MHRC anapereka kale zotsatira choncho ife tipitilira kuchita ziwonetsero zathu lachinayi likudzali, anatero Luke Tembo yemwe ndi mmodzi mwa akuluakulu a bungwe la Human Right Defenders Coalition (HRDC). -",POLITICS -ID_NqBgNMwk,"Bungwe la CCJP mu Dayosizi ya Dedza Laphunzitsa Mwapadera anthu Ake Oyanganira Chisankho Dayosizi ya mpingo wa katolika ya Dedza yati iwonetsetsakuti chisankho chomwe chichitike mawa lino chiyende mokomera mfundo za democracy. -Wapampando wa nthambi yoyanganira za chitukuko cha anthu mu dayosiziyo bambo Paul Kumkumbira ndi omwe anena izi pa maphunziro omwe bungwe la CCJP mu dayosiziyo limaphunzitsa anthu ake omwe aziyanganira nawo chisankhochi. -Iwo ati awonetsetsa kuti chisankhochi chikhale chokomera mzika zonse za dziko lino, pofuna kupewa mavuto ena omwe angadze ngati chisankhochi sichiyenda bwino. -Monga mukudziwa mmawa kuli chisankho, ife ngati dayosizi ya Dedza tinakonza msonkhano kuti tiphunzitse nthumwi zathu za bungwe limeneli la CCJP zimene zikutenga nawo mbali ngati oyanganira kuti awonetsetse kuti chisankhochi chayenda mokomera ulamuliro wa democracy, anatero bambo Kunkumbira. -Iwo ati zina mwa mfundo zomwe amawaphunzitsa ndi kuona monga mmene mfundo zoyendetsera chisankho zayendera monga kusegulidwa kwa malo oponyera voti, komaso anthu amaulumali athandizidwa bwanji komanso mmene abungwe loyendetsera chisankho agwirira ntchito. -Mmodzi mwa anthu omwe anachita nawo maphunzirowa a Aida Madinga ati aphunzira zambiri maka pa nkhani yowonetsetsa kuti pasakakhale chinyengo. -",POLITICS -ID_NrZavkqD," Ankadzapepesa maliro a mkazi wanga Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Imfa ya mkazi kapena mwamuna wako si mathero amoyo. Mulungu amakoza njira ina kuti akupepese bwinobwino ndipo uyiwale zakale. - Iyi ndiyo nkhani ya momwe Excello Zidana mkonzi wa pologalamu ya Ulimi Walero adakumanirana ndi Keterina Mtambo, mphunzitsi pa Kamalambo FP School kwa Jenda ku Mzimba. - Keterina poyamba adakwatiwa ndi mbusa yemwe adamwalira zaka 7 zapitazo. Nayenso Excello adataya mkazi wake zaka zitatu zapitazo. - Excello ndi Keterina lero ndi banja Awiriwatu adakumana mu November 2013, apa Excello amapita ku Karonga kukagwira ntchito. Monga mkazi wa mbusa, Keterina adali ataiwala za imfa ya mwamuna wake ndipo adayamba kutonthoza Excello paimfa ya mkazi wake. - Kupatula kutonthoza, Keterina adalimbikitsa Excello ndi mawu a Mulungu, osadziwa kuti mawa awiriwa atonthozana zenizeni pokhala mayi ndi bambo Zidana. - Kuchoka apo, awiriwa akuti adagawana manambala kuti azilimbikitsana komanso kuchezerana kufikira mu January 2015 pamene nkhani idasintha. Chikondi chidayamba kumera pamtima pa aliyense, kodi Mulungu akufuna titani? Mu March 2015, ndidaganiza zomuyendera, kukangozindikira kuti ali ndi chilichonse chomwe ndimafuna..nditadzamuyenderanso mu May 2015, ohndiye mtima wanga kuferatu chifukwanso patsikulo adandikonzera nkhomaliro. - Basitu Keterina adangoti zitero monga momwe mukufunira.zonse zidatheka kuti basi tizikapepesana tokha pakuti tonse tidakumana ndi mavuto, adatero Zidana. - Pamene amakumana nkuti aliyense ali ndi ana atatu, pano poti awiriwa ndi thupi limodzi ndiye kuti banjali lili ndi ana 6 omwe ati akumvana motheratu. - Chinkhoswe chidachitika mu July ndipo ukwati wachitika pa 1 November, 2015 ku Likuni mumzinda wa Lilongwe. - Keterina amachokera mmudzi mwa Namasasa kwa T/A Mwabulambya ku Chitipa. Excello ndi wa mmudzi mwa Mtherereka T/A Namkumba mboma la Mangochi. -",SOCIAL ISSUES -ID_NrvWbXzF,"Papa Watsiriza Ulendo Wake Wa Mdziko la Romania Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Francisco wamaliza ulendo wake wocheza mdziko la Romania. -Papa ali mdziko la Romania Polankhula pakutha pa ulendowu Papa Francisco walimbikitsa akhristuwo za ubwino wolimbikitsa moyo wokhululuka. -Papa Francis wati ngati akhristuwo atalimbikira kuchita izi ndiye kuti adzathandiza pa ntchito zolimbikitsa umodzi ndi chiyanjano pakati pawo. -Papa Francis wakhala ali mdziko la Romania kuyambira kumapeto a mwezi wa May ndipo wamaliza ulendo wake pa 3 June. -",RELIGION -ID_NyRUWoOb,"Vicar General wati Maphunzitso a Mpingo Akuyenda bwino Wolemba: Glory Kondowe .mw/wp-content/uploads/2019/09/chilolo.jpg"" alt="""" width=""553"" height=""368"" />Bambo Chilolo: Maphunzitso akuyenda bwino kwambiri Vicar General wa dayosizi ya Zomba bambo Vincent Chilolo lachinayi lapitali ayamikira akhristu a mpingo wa katolika mu dayosizi ya Zomba kamba koonetsa chidwi pamaphunziro a mpingowu. -Bambo Chilolo ananena izi pofotokozera Radio Maria Website momwe ntchito ya zamaphunziro a akhristu mu mpingo-wu zikuyendera mu dayosizi-yo. -Bambo Chilolo ati ma sacrament amalimbikitsa moyo wachikhristu ndipo iwo amathandiza pokuza ubale wa akhristu ndi mulungu. -Maphunziro amenewa akuyenda bwinokwambiri. Chachikulu ndi chakuti Mulungu amafuna kuti ubale wathu ndi Iyeyo udzikula komanso ndi anzathu uziyenda bwino chifukwa iye amafuna kuti tizikhara naye pa ubwezi wabwino, anatero bamboo Chiwaya. -Bambo Chiwaya omwe padakalipano akutumikira ku Namitembo parishi ati ansembe akutenga nawo popereka maphunzitso kwa akhristu awo kuti athe kumvetsetsa bwino. -Iwo ati atenga gawo lalikulu pamaphunzitsowa mu dayosiziyi kuti maphunzirowa apitilire kuyenda bwino. -Iwo ati chiyambireni maphunzitsowa akhristu ambiri ali ndi chidwi kwambiri ndipo anthu ambiri adalitsa mabanja awo, kubatidza ana awo komaso kubwelera masacrament mosavuta. -",RELIGION -ID_ODgXkMXI,"PMS Ipereka Mafuno Abwino a Mwezi wa Kolona Wolemba: Thokozani Chapola ntent/uploads/2019/10/mwakhwawa.jpg"" alt="""" width=""455"" height=""308"" />Mwakhwawa: Mwezi uno ndi opambana kwambiri Ofesi yoona za mabungwe a utumiki wa a Papa ya Pontifical Mission Societies (PMS) yafunira zabwino akhristu a mpingo wakatolika mdziko muno pomwe lero ayamba mwezi wa mapemphero a kolona. -Mkulu wa ku ofesi-yi bambo VINCENT MWAKHWAWA auza RADIO MARIA kuti mweziwu wagwilizananso ndi mwezi wapadera wotsekera chaka chapadera cha chibalalitso mu mpingo. -Iwo ati mwezi-wu ndi wopambana kwambiri kotero akhristu akuyenera kuugwilitsa bwino ntchito. -Mweziwu ndi wapadera chifukwa a Papa komanso mpingo watipempha kukondwelera zaka 100 za kalata yomwe analemba Papa Yohane Paulo wachiwiri komanso chibalalitso cha mpingo kuphatikizapo kolona, anatero bambo Mwakhwawa. -Iwo ati akuyembekeza kuti mu mwezi umenewu mmitima ya akhristu muyaka moto wa utumiki popereka molowa manja komanso kupemphera mosalekeza. -Polankhulaponso mwapadera mkulu wa bungwe lolimbikitsa mapemphero a KOLONA mdziko a GRACIANO MUKUNUWA akumbutsa akhristu a mpingo wakatolika za ubwino wopemphera kolona maka mu mwezi wa October omwe ndi mwezi wa KOLONA mu mpingowu. -Iwo apempha akhristu mdziko muno kuti alemekeze mwezi wu popemphera kolona kosalekeza. -",RELIGION -ID_OGEyaOPk,"Ophunzira Akatolika pa CHANCO Akhazikitsa Mlozo Wolemba: Thokozani Chapola tent/uploads/2019/11/bishop-tambala.jpg"" alt="""" width=""306"" height=""357"" />Wayamikira ophunzira a katolika pa Chancellor College-Bishop Tambala Episikopi wa mpingo wa katolika mu diocese ya Zomba Ambuye George Desmond Tambala wayamikira ophunzira a mpingo wa katolika kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor kamba kokhadzikitsa mulozo (Stratrategic Plan) woti uwathandize kupititsa patsogolo ntchito zotukula mpingowu ndi chikhristu chawo ku sukuluyi. -Ambuye Tambala amayankhula izi pa mwambo wokhazikitsa mulozowu ku sukulu-yi. -Iwo alimbikitsa mgwilizano wabwino pakati pa ophunzira-wa ponena kuti kuchita izi ndi komwe kungathandizire ophunzira-wa kuti athe kukwanilitsa mapulani a ntchito zawo potsatira mulozo-wu. -Poyankhulapo yemwe adali mlendo wolemekezeka pa mwambo-wu Dr. Mary Shawa analimbikitsa ophunzira-wa pa za moyo wawo wa uzimu. -Mmau ake mmodzi atsogoleri a aophunzira achikatolikawa Gift Muyayi wati ngati ophunzira ayesetsa kukwanilitsa mapulani a ntchito zosiyanasiyana omwe ali mu Strategic Plan imeneyi. -Pa sukulu ya Chancellor College pali ophunzira pafupi fupi 2000 omwe ndi ampingo wa katolika. -",EDUCATION -ID_OGXejpFI," K5 biliyoni yothana ndi matenda a mkungudza Bungwe la Queen Elizabeth Diamond Jubilee Trust (QEDJT) lapereka ndalama zokwana K5 biliyoni kuboma la Malawi zogwirira ntchito yothetsa matenda a khungu otchedwa mkungudza (trachoma) mdziko muno. - Potsimikiza nkhaniyi, mneneri wa unduna wa zaumoyo, Adrian Chikumbe, wati boma ligwira ntchitoyi ndi mabungwe angapo, kuphatikizapo lodziwika bwino mdziko muno la Sightsavers, lomwe lidalandira ndalamazi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ntchitoyi, yomwe adaikhazikitsa kale mdziko muno mu October chaka chathachi mboma la Karonga, akuti idya ndalama zokwana K5.110 biliyoni mzaka zinayi zomwe akhale akuigwira. - Koma Chikumbe adauza Tamvani kuti ngakhale kuti dziko lonse la pansi laika 2019 ngati chaka chothetsera matendawa, boma la Malawi ligwira nchitoyi mwachangu komanso molimbika kuti pofika 2018 matendawa adzakhale atatheratu mdziko muno. - Nthawi yoti matendawa adzakhale atatheratu padziko lonse la pansi ndi chaka cha 2019, koma kuno ku Malawi taganiza kuti tichite chamuna pothana nawo chisanafike chaka chimenecho, adatero Chikumbe. - Mkuluyu adatinso pakalipano matendawa avuta kwambiri mmaboma okwana 15. Pachifukwachi, bungwe la Sightsavers akuti layamba kale kugwira ntchitoyi, maka mmaboma omwe akhudzidwawo. - Iye adati ntchito yogawa mankhwala kwa odwala nthendayi ifalikira madera onse a dziko lino posachedewapa ndi cholinga chothana ndi matendawa msanga. - Panopa, maboma omwe akhudzidwa kwambiri ndi nthendayi ndi a Kasungu, Nkhotakota, Salima, Karonga, Mchinji, Lilongwe, Zomba, Machinga, Mangochi, Ntcheu, Nsanje, Neno, Mwanza, Dowa ndi Ntchisi, adatero Chikumbe. - Nalo bungwe la Sightsavers, lomwe ndi akadaulo odziwa bwino za ntchitoyi, lati dziko la Malawi lili mgulu la maiko oyambirira okwana 14 padziko lapansi omwe akuvutika kwambiri ndi matenda a mkungudzawa. - Pafupifupi anthu okwana 230 miliyoni omwe akudwala matendawa padziko lapansi, 9.5 million ali ku Malawi, latero bungwe la Sightsavers. - Malinga ndi a Sightsavers, ntchitoyi akuti ikayambika agawa mankhwala kwa anthu oposa 8 miliyoni mdziko muno. - Mchikalata chake, bungweli lati matenda a mkungudza ngakhale kuti ndi ochizika, ndi osautsa kwambiri kotero kuti ngati munthu achedwa kulandira chithandizo msanga akhoza kupunduka ndi kukhala wakhungu. - Bungweli lati zina mwa zizindikiro za nthendayi ndi zakuti zikope nthawi zambiri zimagwera mkati mwa diso, kenaka nsidze zimayamba kukanda galasi la disolo mpaka kuchita zilonda. Ndipo zinthu zikafika pamenepo munthuyo sangathenso kuona. - Bungweli lati nthendayi, yomwe ndi yopatsirana, imafala mofulumira ngati anthu ambirimbiri akhala malo othinana, komanso opanda ukhondo wokwanira. - Malinga ndi a Sightsavers, bungwe la zaumoyo padziko lonse la pansi la World Health Organisation ndi lomwe lidavomereza kuti ntchito yotereyi ichitike ndipo maiko ena omwe ntchito yamtunduwu ichitikenso ndi Kenya, Uganda, Nigeria ndi Mozambique. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_OHAxpLVC," Zipani zikufuna mayankho pa zitupa za unzika Zipani za Malawi Congress Party (MCP) ndi Peoples Party (PP) zati kusowa kwa zitupa zina za olembetsa mkaundula wa unzika zidzasokoneza chisankho cha patatu cha 2019. - Nthambi ya National Registration Bureau (NRB) yati mwa zitupa 1.7 miliyoni zomwe zidajambulidwa mgawo loyamba la zitupa za unzika, 1.5 miliyoni ndizo zatuluka. Izi zili choncho, bungwe loyendetsa chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) lati lidzagwiritsabe ntchito zitupazo polembera ovota. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mlembi wa PP Ibrahim Matola adati zitupazo sizimayenera kugwiritsidwa ntchito mkalembera wa ovota chifukwa ntchitoyi siyinakhazikike. - Tangoyamba kumene ntchitoyi. Tisayidalire ayi bola mtsogolomu zikadzagwira msewu koma padakalipano tiyeni tigwiritse ntchito njira yomwe timagwiritsa nkale lonse, adatero Matola. - Mneneri wa chipani cha MCP Eisenhower Mkaka adati zitupa za unzika zokha sizikuyenera kugwiritsidwa ntchito pa mavoti chifukwa zina zikusowa. - Kudzazigwiritsa ntchito limodzi ndi zitupa zovotera osati pazokha ayi poopa libolonje, adatero iye. - Phungu wa ku mmawa kwa boma la Dowa, Richard Chimwendo-Banda wa MCP, adati kufaifa kwa zipangizozo kukhoza kuchititsa kuti anthu ambiri mchigawo cha pakati asadzakhale ndi zitupa ndikulephera kudzaponya nawo voti. - Mkaka: Alongosole Mneneri wa MEC Sangwani Mwafulirwa watsindika kuti zitupazo zidzagwiritsidwa ntchito popanga kaundula wa odzavota pa chisankho cha 2019. - Munthu amene adzakhale ndi chitupa, nzachidziwikire kuti ndi nzika ndiye sitidzalimbana naye zambiri komabe tidzaona momwe tidzathandizire omwe alibe zitupa, adatero Mwafulirwa. - Iye adati MEC ikuyembekezeka kudzayamba kukonza kaundula wa odzavota ndipo akukhulupilira kuti pofika nthawi yamavoti, nzika iliyonse idzakhala italandira chitupa chake. - Mneneri wa nthambi ya NRB Norman Fulatira wati anthu asakhale ndi nkhawa pankhaniyo chifukwa zivute zitani, Amalawi onse adzakhala ndi zitupazo. -",POLITICS -ID_OHguzoPn," Anatchezera Ndimamukonda Agogo, Ndinali pachibwenzi ndi mkazi wina ndipo zaka ziwiri zatha pomwe tinasiyana. Pano ali ndi mwana yemwe wabereka mwezi watha ndiye akumabwera kwa ine nkumati tibwererane. Kodi pamenepa ndithani, agogo? Mkaziyo kunena zoona ndimamukonda, koma pano ndinalimba mtima. Nditani? Ine Amfumu, Zingwangwa Amfumu, Nkhani yanu ndi yovuta kuitsata bwinobwino chifukwa simukumasula kuti vuto lanu ndi chiyani jwenikweni. Poyamba mwanena kuti mkaziyo munasiyana naye zaka ziwiri zapitazo, munasiyana chifukwa chiyani? Mwati pano mkaziyo akuti mubwererane ndipo inu nomwe mukuti kunena zoona ndimamukonda. Komanso inu nomwenso mukuti pano munalimba mtima, mukutanthauzanji? Mwatinso mkaziyo ali ndi mwana wa mwezi umodzi, nchachidziwikire kuti mwanayo si wanu-poti mwanena nokha kuti chibwenzi chanu chidatha zaka ziwiri zapitazo. Apatu, kunena zoona Amfumu, mayankho muli nawo ndinu. Ngati mkaziyo mukuti mumamukonda, chovuta nchiyani kuti mubwererane? Koma mukuti mwalimba mtima, kulimba mtima kotani? Nchifukwa chake ndikuti zonse zili ndi inu kuti mubwererane kapena ayi poti zifukwa zake zomwe mudalekanirana mukuzidziwa ndinu. Mwakula mwatha, Amfumu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Akufunabe wakale? Agogo, Ndili ndi mkazi yemwe ndabereka naye ana atatu koma nthawi zambiri wakhala akumafunabe chibwenzi chake chakale chomwe chidamusiya. Ndakhala ndikupeza ma SMS olemba I LOVE U MPAKA KALE pafoni. Ndikamufunsa amathamangira kupepesa. Kodi andithandiza ameneyu? Ndinganene kuti ndidapezadi mkazi kapena ndiyangane wina? Chonde ndithandizeni. - Ine Che Mwenye Che Mwenye, Pa Chichewa pali mawu oti madzi saiwala khwawa. Mawuwa akutikumbutsa kuti pali anthu ena amene akakhala pachibwenzi, ngakhale chibwenzicho chitatha akakumana amakumbutsa chikale; amathanso kumachitirana nsanje, chonsecho chibwenzi adathetsa pakati pawo. Mchitidwe kapena khalidwe lotere silofunika anthu mukakhala mbanja chifukwa tanthauzo lake nloti wina akuzembera mnzake wabanja pokhala ndi chibwenzi kapena zibwenzi zamseri. Wina akangozindikira kuti mnzangayu akundiyenda njomba, ukwati nthawi zambiri sulimba. - Tsono apa kunena mwachindunji, mkazi wanuyo alibe chilungamo chifukwa sangamalembe kapena kulandira ma SMS achikondi kwa wina inu mulipo. Malamulo a mbanja amakana zimenezi, chifukwatu munthu wotere sunga mukhulupirire. Banja lagona pachikondi ndi chikhulupiriro kwa wina ndi mnzake. - Komanso inu, abambo, muli ndi vuto. Akazi anu akachokapo basi muli pafoni gwi! kuyangana kuti waimba ndani kapena kumayangana ma SMS. Si bwino kumatero chifukwa zimaonetseratu kuti mbanja mwanu simukhulupirirana.Chomwe mungachite apa ndi kukhala pansi ndi akazi anu kuwafotokozera bwino lomwe za kuipa komagonekerana khosi ndi bwenzi lawo lakale pomwe tsopano ali ndi inu. Ngati akupiririzabe mchitidwe wotere, muli ndi zifukwa zokwanira zothetsera banja chifukwa mkazi sakhala ndi mitala. Pajatu amati mapanga awiri avumbwitsa. -",SOCIAL ISSUES -ID_OLCIMwan," Anatchezera Sakufuna kukaonekera Gogo Natchereza, Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Mnyamata wina adandifunsira chibwenzi ndi cholinga choti tidzakwatirane. - Padakali pano padutsa zaka zinayi tili paubwenzi, koma palibe chomwe amandiuza chokhudza ukwati. Mnzangayu amangofuna tizigonana basi. - Gogo ndithandizeni. Kodi ndimutaye mnyamatayu? TTK TTK, Mutaye! Mnyamatayu zomwe akufuna nzongogonana basi osati za banja. - Anyamata ambiri amabwatika atsikana powauza kuti adzawakwatira koma akudziwa kuti zaukwati ali nazo kutali. - Chakumtima kwawo chikaphwa, atsikana aja samawawerengeranso. - Nawo atsikana vuto lawo lalikulu nkutengeka poganiza kuti akakana kugona nawo awasiya nkukapeza ena. - Apatu ine ndikuona kuti mnyamatayu ndi kamberembere. Mutaye asakutaitse nthawi yako pachabe. - Gogo Natchereza Bwenzi langa chimasomaso Gogo Natchereza, Ndidakumana ndi mtsikana wina mu mzinda wa Mzuzu zaka zitatu zapitazo, tidapatsana nambala za foni ndipo takhala tikuimbirana mpaka ubwenzi udayamba. - Mtsikanayu amagwira ntchito pa ku banki ina mu mzindawo moti ali ndi mnyumba yakeyake yomwe amakhala. - Gogo, mnzangayu ndamupezapo katatu konse ali pa chikondi ndi amuna osiyanasiyana, koma wakhala akundipempha kuti ndimukhululukire ndipo ine ndimakhululukadi. - Gogo, mtima wanga ndiwosweka chifukwa mnzangayu ndimamukonda kwambiri moti maganizo, moyo ndi mphamvu zanga zonse zidali pa iye. - Nditani, gogo? Chonde ndithandizeni! HKA HKA Mtsikanayu ndi njinga simungapitirire kukhala naye paubwenzi. - Mutha kutero mwakufuna kwanu, koma mudzanongoneza bondo mtsogolo muno chifukwa khalidwe la chimasomaso sindikuona akusiya. - Ngati akuchita ukathyali muli paubwenzi, zidzatha bwanji mukadzamukwatira? Ndikudziwa kuti nzopweteka kusiyana ndi wokondedwa wanu, koma limbani mtima. -",RELATIONSHIPS -ID_OMVpWaUu," Kusanthula ulamuliro mmasiku 100 a Banda Boma la mtsogoleri wa dziko lino, Joyce Banda, likuyenera kukhwimitsa chitetezo mdziko muno, kuchepetsa kumanga anthu chisawawa komanso kuchepetsa kuchotsa anthu pantchito. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Atsogoleri azipani, mabungwe, mafumu komanso anthu otumikiridwa atero msabatayi pomwe amaikira ndemanga pazomwe mtsogoleriyu wachita mmasiku 100 akulamulira dziko lino. - Koma mneneri waboma, Moses Kunkuyu, wati kusintha kwa maundindo ndi ntchito zina sikolakwika chifukwa mtsogoleri wa dziko akamalowa pampando amasankha anthu oti agwire nawo ntchito. - Nayo nduna yazamdziko, Uladi Mussa yati boma likuyesetsa kuti chitetezo chikhwime mdziko muno. - Iye adati nkutheka alipo ena omwe akufuna kuti ayalutse boma la Banda kuti lilibe chitetezo. - Posangalala kuti watha masiku 100 akulamula dziko lino kuchokera pa 7 Epulo pomwe adamulumbiritsa mtsogoleri wakale wa dziko lino Bingu wa Mutharika atamwalira mwadzidzidzi, kudali mapemphero komanso zochitika zosiyanasiyana. - Banda adayamba kulamula dziko lino litakutidwa mmavuto ndi mikwingwirima monga kusowa mafuta, ndalama zakunja, shuga ndi zina zotere. - Nthawi ya ulamuliro wa Mutharika ndi chipani chake cha Democratic Progressive Party (DPP) kudadzanso malamulo ena amene amaoneka kuti ndiopondereza, monga lamulo limene limapatsa mphamvu apolisi kuchita chipikisheni opanda chikalata chaboma, lamulo lopereka mphamvu kwa nduna kutseka nyuzipepala kapena wailesi yodzudzula boma komanso kusokonekera kwa ubale wa dziko lino ndi maiko ena. - Banda ndi chipani chake cha Peoples Party (PP) atangotenga boma, mavuto enawo adazilala. Koma malinga ndi ena, bomali lili ndi zolakwika zake. - Manthu a mavuto Mneneri wa DPP, Nicholas Dausi, wati pamasiku 100, chipani chawo chaona zokhoma, manthu wamavuto komanso kulira chifukwa cha mpanipani womwe Banda wauchita kwa anthu achipanichi. - Dausi wati sakuona chifukwa chomwe Banda angaonongere chuma cha boma posangalala kuti watha masiku 100 chikhalirecho zinthu mdziko muno sizili bwino. - Chisangalalocho chikudabwitsa, kodi akusangalalira kuti Bingu adamwalira? Sitikuona kuti pali chosangalalira chifukwa ngakhale akuti mdziko muno muli mafuta komanso ndalama zakunja, moyo wa munthu wakumudzi sudasinthe chifukwa zinthu ndiye zakwera mtengo, adatero Dausi. - Iye adati mdziko muno anthu achotsedwa ntchito komanso kumangidwa. Adapereka zitsanzo za omangidwa: mkulu wa bungwe lothana ndi ziphuphu la Anti-Corruption Bureau (ACB) Alexious Nampota, gavanala wa DPP kumpoto Christopher Ngwira, mkulu wa achinyamata mu DPP Lewis Ngalande, kalaliki wamkulu wa Nyumba ya Malamulo Matilda Katopola, mkulu woyanganira nyumba zaboma Edward Sawerengera ndi wachiwiri wake Nector Mhura, mkulu wapolisi Peter Mukhito komanso mkulu wa banki ya Malawi Savings Bank. Boma lakana kulembanso ntchito yemwe anali mkulu wa nthambi yaboma yoona za olowa ndi kutuluka mdziko muno Elvis Thodi. - Kuchotsana ndi kumanganaku kukutidabwitsa, adatero Dausi. - Mneneri wa chipani cha UDF, Mahmudu Lali, wati kupezeka kwa mafuta agalimoto, ndalama zakunja, kuchotsedwa kwa malamulo oipa komanso kubwezeretsedwa kwa mbendera ya dziko lino kwasonyeza kuti utsogoleri wa Banda zinthu zayamba bwino. - Koma Lali wati boma lisakomedwe chifukwa zina zayamba kale kusokonekera: Chitetezo chasokonekera, taonanso momwe bomali layendetsera gawo 65 la malamulo adziko lino kuti angochita momwe boma la DPP lidachitira. Litawonanso kuti zipangizo zophunzirira ndizokwana msukulu komanso masitalaka akuyenera kutha. - Zikuyenda bwino Malinga ndi kusintha kwa boma, aphungu ena achipani cha DPP adakhamukira kumbali ya boma mnyumba ya malamulo, koma ngakhale malamulo amati aphungu otere achitsedwe pamipando yawo ndipo kukhale chisankho cha chibwereza, Banda komanso akuluakulu a DPP ati izi nzosayenera chifukwa zingaononge ndalama komanso chifukwa boma lokhazikika ndilo likufunika. - Mkulu wa bungwe loona zaumoyo la Malawi Health Equity Network (MEHN) Martha Kwataine wati ngakhale masiku 100 ndiochepa kukonza zinthu, boma la Banda layesetsa. - Iye wati Banda akuyenera kuchenjera ndi anthu omwe amuyandikira chifukwa ndi anthu omwewo omwe adayandikira Mutharika. - Tipemphe kuti bungwe la ACB lizifufuzanso anthu omwe ali mboma osangoti lidzifufuza omwe siali mboma, adatero Kwataine. - T/A Chekucheku ya mboma la Neno yati sabata yathayi kwawoko amalandira cheke cha ndalama zoti amangire nyumba za aphunzitsi komanso kukonza sukulu yawo kumeneko zomwe wati ndichitsimikizo kuti zinthu zikuyenda. - Iye wati umbava ndi umbanda wakula kudera lake kotero boma likuyenera kuchita kanthu. - Mfumu yaikulu Malemia ya mboma la Nsanje yati zinthu zili bwino mmidzi chifukwa boma lati liyambitsa ntchito zachitukuko mmidzi zomwe wati zitukula anthu akumudzi. - Addition Mawononga wa mmudzi mwa Matiya kwa T/A Nkumbira mboma la Zomba wati boma likhwimitse chitetezo. - Chitetezo chacheperatu, Lamulungu pa 15 akuba adandibera K10 000 ndipo siine ndekha anthu akulira mdziko muno. Komanso tikumva kuti mkulu wa apolisi mdziko muno Lot Dzonzi wauza apolisi kuti asamawombere akuba; izi sizonena kulankhula pagulu, bwezi atangowauza apolisiwo koma momwe ateremu ndiye kuti chitetezo chimasukiratu, adatero mkuluyu. -",POLITICS -ID_OODwamjK," JB asankha Kachali Mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda Lachitatu adasankha Khumbo Kachali kukhala wachiwiri wake. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kachali, yemwe ndi phungu wa ku Mzimba, ndi wachiwiri kwa Banda mchipani cha Peoples Party (PP). - Kachali ndi wachinayi kukhala paudindowu kuchokera pomwe dziko lino lidayamba ndale za zipani zambiri mu 1994. Mmbuyomu, Justin Malewezi, Cassim Chilumpha ndi Banda adakhalapo paudindowu. - Kusankhidwa kwa Kachali kudadza tsiku limene Banda adasuntha mlembi wamkulu muofesi ya mtsogoleri wadziko lino ndi nduna zake woona za madyedwe ndinso za HIV Dr Mary Shawa kupita kuunduna woona za amayi. - Maudindo ambiri akhala akusinthidwa msabatayi kutsatira imfa ya mtsogoleri wakale wadziko lino Bingu wa Mutharika, yemwe adamwalira pa 5 Epulo kunyumba ya boma ku Lilongwe atadwala nthenda ya mtima. - Thupilo adalitengera kuchipatala cha Kamuzu Centre mumzinda wa Lilongwe koma malinga ndi malipoti achipatala akuti Mutharika adali atamwalira kale pomwe amafika kuchipatalako. - Madzulo a Lachinayilo, boma lidati Mutharika amutengera ku KCH komwe adati akudwala mtima. - Lachisanu pa 6 mtsogoleri wakale wa dziko lino, Bakili Muluzi komanso Banda adachititsa msonkhano pomwe adati malamulo adziko lino akuyenera kutsatidwa pa yemwe alowe mmalo mwa Mutharika ngati iye wadwalika kapena wamwalira. - Lachisanu lomwelo cha mma 11 koloko usiku, akuluakulu ena aboma monga Patricia Kaliati, Nicholas Dausi, Kondwani Nankhumwa, Symon Vuwa Kaunda adachititsa msonkhano wa atolankhani ku Area 4 mumzinda wa Lilongwe. - Pa msonkhanowo, Kaliati adatsutsa zomwe Muluzi komanso Banda adanena ndipo adati Banda sakuyenera kukhala mtsogoleri chifukwa adachoka mchipani chomwe chimalamulira cha DPP ndikukayambitsa chipani chake cha PP. - Kaliati adakananso kuti sanena momwe Mutharika akupezera koma adangoti ali ku chipatala cha Milpark mdziko la South Africa. - Apa nkuti nyumba zoulutsira mawu zamaiko ena zitalengeza kuti Mutharika wamwalira. - Mmawa wa Loweruka Ofesi ya Pulezidenti ndi Nduna idalengeza kuti Mutharika wamwalira ndipo idati Amalawi akhuza malirowo kwa masiku khumi. - Lowerukalo, yemwe adali wachiwiri kwa mtsogoleriyu, Joyce Banda adalumbiritsidwa kukhala mtsogoleri wa dziko lino. - Mutharika yemwe adali mwana wa mphunzitsi adabadwa mu Febuluwale 1934 ndipo amachokera mmudzi mwa Kamoto mboma la Thyolo. - Mutharika dzina lake adali Ryson Webster Thom ndipo adasintha dzinali mzaka za mma 1960. - Malemuwa omwe adali katswiri pa zachuma adasankhidwa kukhala mtsogoleri wa dziko la Malawi mu 2004 kukhala mtsogoleri wa dziko lino ataimira chipani cha UDF. -",POLITICS -ID_OOMddMRD," Makuponi otsiriza afika mzigawo Mabanja ovutikitsitsa tsopano akhoza kumwetulira kutsatira kaamba ka kubwera kwa makuponi otsiriza a zipangizo zaulimi zotsika mtengo. - Boma lati lalandira makuponi omaliza, zomwe zipangitse kuti alimi ovutikitsitsa 812 100 apeze zipangizozi mzigawo za pakati ndi kumpoto. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Makuponiwa abwera panthawi yomwe aphungu a ku Nyumba ya Malamulo komanso atsogoleri a mabungwe omwe si aboma akhala akudzudzula boma chifukwa cha kuchedwetsa pogawa makuponi komanso ganizo loyamba kugawa makuponi mchigawo cha kummwera. - Wachiwiri kwa mkulu woyendetsa ndondomeko ya zipangizo za ulimi zotsika mtengo muunduna wa zamalimidwe, Osborne Tsoka, adatsimikiza za kufika kwa makuponiwa ndipo adaonjezera kuti boma lamaliza kusankha anthu omwe alandire makuponiwa mmaboma 27 ndipo boma la Dowa lokha ndiko ntchitoyi ikupitirira. - Tsoka adafotokoza: Tikudziwa kuti tikuthamangitsana ndi nthawi. Ichi ndi chifukwa chake tamwanza anthu kuti akhale akupereka makuponiwa kwa alimi mzigawo ziwiri zomwe zinali zisanalandire. Padakalipano, makuponi anyamulidwa kupita mmaboma omwe anthu adali asanalandire. - Tikakamba za maboma, boma la Dowa ndilo latsala kuti timalize ntchito yosankha anthu omwe alandire makuponiwa. Ndikukhulupirira kuti pofika kumapeto a sabatayi ntchitoyi ikhala itatha. - Poyankhula mwapadera, nduna ya zaulimi ndi chitukuko cha madzi Dr Allan Chiyembekeza adati sadatekeseke ndi chikayiko cha mabungwe omwe si aboma chakuti ndondomekoyi chaka chino ikumana ndi zokhoma. - Sabata yatha, boma lidalandira makuponi oyamba ofikira anthu 687 900 mchigawo cha kumwera. - Koma potsirapo ndemanga pa anthu ovitikitsitsa omwe alandire makuponiwa chaka chino, mafumu ena, maka mchigawo cha kumpoto adandaula kuti kusankha maina sikunayende bwino chaka chino chifukwa ena omwe asankhidwa kuti alandire nawo si anthu ovutikitsitsa, koma opeza bwino chifukwa ali mzintchito zolipidwa pamwezi. - Ku Rumphi, nyakwawa ina ya mdera la Gulupu Chikulamasinda kwa Themba la Mathemba (Paramount Chief) Chikulamayembe, idati ndi yokhumudwa chifukwa mwa anthu 9 omwe alandire makuponiwa mmudzi mwake asanu ndi oti sali pamudzipo koma mzintchito monga ku Blantyre, ku Lilongwe ndi ku Mzuzu komanso wina ndi mphunzitsi ku Kasungu. - Inde ndi a mmudzi mwanga, koma si ovutikitsita. Ine mwini wakene ndimagwira ntchito ku Blantyre koma dzina langa latuluka pamndandanda wa omwe apindule ndi makuponiwa kusiya anthu ovutikitsitsa mmudzi mwanga. - Sindidziwa kuti amasankha bwanji mainawa chifukwa akadatifunsa mafumufe kuti woyenera ndani kulandira makuponi tikadawapatsa maina a anthuwo, osati kusankha okha. Okhala ndi anthu ndan, iwowo kapena ife mafumu? idafunsa mfumuyo, yomwe sidafune kuti itchulidwe poopera mawa. -",FARMING -ID_OOvbbxBn," Moto wayaka ku Nkosini Pasanadutse nkomwe mwezi chilongere Inkosi Yamakosi Gomani Yachisanu ku Ntcheu, fumbi labuka pomwe mbali ina kubanjalo ikukakamiza wogwirizira, Rosemary Malinki kutula pansi udindo komanso kupepesa ati pa chipongwe chomwe adatulutsa pa mwambo wolonga ufumuwo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mbaliyi yati Malinki adalankhula ngati kulibe mawa ku mwambo wolonga Mswati Willard Gomani kukhala Inkosi Gomani yachisanukapena kuti Ngwenyama pa 5 Ogasiti ku Nkosini, likulu la ufumu wachingoniku Lizulu mbomalo. - Mneneri wa okhumudwawo, Dingiswayo Romeo Samson Philip Gomani, wauza Tamvani Lachiwiri msabatayi kuti tsopano abanja akukumana kukalondolera momwe ufumuwo uziyendera. - Koma Malinki wati angapepese pokhapokha nkhaniyo itafika ku Nkosini kwa Gomani. - Malinki wati ndi Ngwenyama yokha ili ndi mphamvu yochotsa kapena kusankha yemwe akuyenera kugwirizira ufumuwo. - Dingiswayo wati mwa zina, Malinki adaphotchola pomwe amaunikira kuti mkazi naye akhoza kulowa ufumu wa Gomani pofanizira Namlangeni, yemwe ati adalamulira ngakhale adali mayi. - Chatsitsa dzaye Malinki adanyanyula mbaliyi ati popitiriza kuti Namlangeni amalamulira amuna enieni osati amasiku anowa. - Dingiswayo wati Malinki adapitirizanso kuti ufumuwo supita kwa ana omwe mayi awo sadalowoledwe, zomwe ati zidawanyanyulanso. - Pachingoni, ufumu wathu umakhala mnyumba imodzi; susinthana. Umakhala nyumba yomweyo mpaka Yesu adzabwere, adatsendera Malinki. - Apa abanjawa, motsogozedwa ndi Dingiswayo, adatulutsa uthenga mnyuzipepala Lachisanu pa 10 Ogasiti, kulengeza kuti Malinki apepese. - Dingiswayo, pouza Tamvani adati mkazi sangalamule pa ufumu wa Gomani komanso Malinki sakuyenera kukhala wogwirizira pomwe mfumu yadzozedwa. - Iye adatinso Malinki adalowoledwa kotero za ufumu wa Gomani sizikuyeneranso zimukhudze. - Gomani IV adasiya ana atatu ndipo womaliza ndi Mswati koma onsewo akuchokera kwa amayi osiyana. - Ubwino wake ana onse timakhala nawo pamodzi ngati mbumba. - Mawu onena kuti ufumuwo supita kwa ana obadwira [kunja kwa banjalo] adatikwiitsa. Ichi nchifukwa tikuti apepese, adatero Dingiswayo. - Koma titamufunsa kuti achita chani ngati zokambiranazo sizichitika, iye adati imeneyo ndi nkhondo komabe iwo ayesetsa kuti zokambiranazo zitheke. - Pa za mafumu achingoni achikazi monga T/A Kachindamoto, iye adati akudziwa za ufumu wa Gomani. - Koma mfumu yatsopanoyi idati singalankhule kanthu. - Sindikudziwa yemwe angalankhule pankhaniyi. Padakakhala zoti dziko lidziwe tikadakuuzani, idatero Ngwenyamayo. - Boma sililowerera Nduna ya maboma aangono ndi chitukuko cha kumudzi, Grace Zinenani Maseko, yati boma sililowerera chilichonse pa nkhaniyo. - Maseko adati zomwe agwirizane a banja boma limvera zomwezo. - Kaya asankha wina wogwirizira pomwe Mswati akupita kusukulu ife tivomereza, adatero. - Mbiri ya ufumu wa Gomani Philip Gomani yachiwiri idabereka Willard, Samson, Lineti, Hastings, Simasi, Titus ndi ena. Willard yemwe adali Gomani wachitatu adabereka Rosemary ndi Kanjedza yemwe adaali Gomani yachinayi. Kanjedza adabereka Frank, Zwelithini ndi Mswati yemwe ndi mfumu pano koma anawa adabadwa kwa amayi osiyana. - Samson adabereka Dingiswayo yemwe akukakamiza kuti Malinki apepese. -",LOCALCHIEFS -ID_OSjZBnxE,"Bungwe la CHRR Ladzudzula Zipolowe pa Ndale Bungwe lomenyera ufulu wa anthu la Center for Human Rights and Rehabilitation (CHRR) lati ndi lokhumudwa ndi kukula kwa mchitidwe wa zipolowe pa ndale mdziko muno. -Kudzera mu chikalata chomwe bungwe-li latulutsa, mkulu wa bungweli a Micheal Kaiyatsa ati ndi zomvetsa chisoni kuti otsatira zipani akuchitirana ziwembu mu njira zosiyanasiyana ngakhale munthu aliyense ali ndi ufulu wa chibadwidwe. -Bungweli lalankhula izi potsatira zachiwembu zomwe otsatira zipani za UTM, DPP komanso MCP akumana nazo masiku apitawa. -Bungweli ndi lokhuzidwa ndi zamtopola zomwe zikuchitika mdziko muno ndipo lamulo likuyera kugwira ntchito, anatero a Kaiyatsa. -Iwo apempha atsogeleri a bungwe loyendetsa chisankho mdziko muno la MEC kuti awonjezere achitetezo mmalo olembetsera chizankho kuti nkhanzazi zichepe komanso apempha apolisi kuti agwire ntchito yawo moyenera. -",POLITICS -ID_OTPkOpnu," Fodya wobwerera kumsika amugulitsa Mkulu wa bungwe la Tobacco Association of Malawi (Tama), Graham Kunimba, wati fodya yemwe anabwerera pamsika chaka chino tsopano amugulitsa. - Iye adati ngakhale zinthu zinavuta, bungwelo lidayesetsa kukambirana ndi boma, bungwe la Tobacco Control Commission (TCC) ndi ogula kufikira tsopano fodya yense amugulitsa. Mwa magawo 100 alionse a fodya wofika kumsika, 70 akhala akubwezedwa chaka chino, ndipo alimi ambiri manja anali mkhosi kusowa chochita naye. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Alimi a fodya ngati uyu ayenera kukhala ndi zitupa Kunimba wati malonda a fodya mchakachi anavuta kwambiri chifukwa fodya analimidwa wochuluka kwambiri kuposa mlingo omwe ogula amafuna. Kafukufuku akusonyeza kuti dziko la Malawi limayenera kulima fodya okwana makilogalamu 158.1 miliyoni koma chaka chino tinakolola makilogalamu 205.53 miliyoni. - Ngakhale fodyayu amugula, mitengo yake inali yotsika kwambiri. Izi zapangitsa kuti dziko lino lipeze ndalama zochepa ku ulimiwu kusiyana ndi chaka chatha. Kafukufuku akusonyeza kuti chaka chatha dziko la Malawi lidapeza K216.8 biliyoni kuchokera ku fodya, koma chaka chino tapeza K162.6 biliyoni. - Pamenepa ndiye kuti boma lapeza ndalama zochepa komanso msonkho wochokera ku ulimiwu wachepa ndipo mwachidziwikire chuma cha boma chakhunzidwa, adatero Kunimba. - Mkulu wa bungwe la Farmers Union of Malawi (FUM), Alfred Kapichira-Banda, wavomereza za kugulitsidwa kwa fodyayu ndipo adati fodyayu amugula mongolanda. Fodya wambiri amugula pamtengo wa K553 pa kilogalamu ndipo wina amugula kuchepera apo, adatero Kapichira-Banda. - Mmodzi mwa alimi omwe anakhudzidwa ndi vutoli, Isack Banda wa mboma la Dowa, wati zomwe wakumana nazo mchakachi zayamba kumupatsa maganizo osiya ulimiwu chifukwa sanapeze phindu lililonse. - Ulimi wa fodya umalowa zambiri komanso umalira zipangizo zochuluka ndi zokwera mtengo moti ndikawerengetsa zonsezi palibe chimene ndaphula koposa ndingoleka, adatero Banda. - Bungwe la Tama likuchenjeza kuti mlimi amene sanalandire chilolezo kuchokera ku TCC asalime fodya chifukwa sadzagulidwa kumsika. - Bungweli lati izi zithandiza kuti fodya yemwe alimidwe chaka chino asapyole mlingo omwe dziko la Malawi likuyenera kulima. Kunimba adati alimi omwe alandira chilolezochi apatsidwa mlingo wa fodya yemwe akuyenera kulima. - Tikuwalangiza alimi onse kuti asatire mlingo omwe TCC yawapatsa ndipo asapyole, kuopa kuchulutsa zokolola zomwe zingapangitse kuti malonda adzavutenso chaka chamawachi, adatero Kunimba. -",ECONOMY -ID_OXwBlwGL," Atudzula ziwalo za mwamuna wake Pamene nkhanza zambiri zomwe zimachita zimakhakla zochokera kwa abambo kupita kwa amayi, Loveness Nakayuni wa mmudzi mwa Chapyoka, T/A Mwaulambia mboma la Chitipa, masiku apitawa adali mchitolokosi pomuganizira kuti adafinya mwamuna wake kumalo obisika mpaka kutudzula ziwalo. - Mneneri wa polisi mchigawo cha kumpoto Maurice Chapola adatsimikiza za nkhaniyi pouza Msangulutso kuti mayiyo adali mmanja mwawo kaamba kovulaza mwamuna wake, Winis Kita, wa zaka 46, atamugwira kumoyo chifukwa akuti adaphwanya lonjezo logona kunyumba kwake. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Iye adati Kita, yemwe ndi wamitala, adanyamuka kupita kukamwa mowa komwe adabwerako madzulo. - Iye adafikira kunyumba kwa mkazi wake woyamba, Nakayuni, koma sadakhalitse ndipo adapita kunyumba ya mkazi wake wamngono. Izi zidamuwawa Nakayuni, yemwe adamulondola mwamunayo kunyumba kwa mkazi wake wamngonoyo. - Atafika adapeza mwamunayo atakhala pakhonde akusuta fodya. Nakayuni adangombwandira malo obisika a mwamuna wakeyo nkufinya mpaka kutudzula, adafotokoza Chapola. - Iye adati Kita adamutengera kuchipatala cha boma komwe adalandira thandizo lobwezeretsa ziwalozo zake mchimake. Pano akuti akupezako bwino ndipo akuchita kuyendera kukalandira mankhwala kuchipatala. - Funso nkumati kodi banja lilipobe apa? Tidalephera kuyankhula ndi Kita, koma wapolisi wa zofufuzafufuza, teketivu Yatamu Kasambara, adauza Msangulutso kuti mkuluyu adakatseketsa mlandu kupolisiko ponena kuti zidali zambanja ndipo mkazi wake pano ali kunyumba ati azikalera ana. - Ku Chitipa komweko, mayi wina, Mawazo Nzunga, akumuganizira kuti wapha mlamu wake atamumenya ndi mpini wa khasu pamutu atalephera kumvetsetsana pankhani ya chakudya. - Chapola adauza Msangulutso kuti wophedwayo, Willard Mwilenga, adapita komwa mowa ndipo pochoka kumowako adaganiza zokapempha chakudya kunyumba ya mbale wake komwe adauzidwa kuti chakudya chake kulibe. - Yankho la mlamu wakeyo silidamusangalatse ndipo kaamba ka kuledzera adayamba kummenya. Nzunga pobwezera adatenga mpini wa khasu ndipo adamugogoda nawo pamutu nkumukomola nawo, adafotokoza Chapola. - Mwilenga adathamangira naye kuchitapatala cha Kameme koma ataona kuti zawakulira adamutumiza kuchipatala chachikulu ku Chitipa komwe adakafera. - Chapola adati Nzunga ali pa rimandi pandende ya Chitipa kudikira kuyankha mlandu wa kupha munthu. - Pothirapo ndemanga pankhani za nkhanza, wapampando wa bungwe la NGO Gender Coordination Network, Emma Kaliya, wati nkhani kuti itengedwe kuti ndi ya nkhaza kwa amayi kapena abambo zimakhala bwino kuyangana chatsitsa dzaye kuti njovu ithyoke mnyanga. - Mboma la Chitipa amuna ndi azikazi awo ali ndi kachisimo kokamwa mowa ku chilabu limodzi, makamaka madera a kwa Kameme ndi Mwaulambia. - Tikuyesetsa kuthana ndi mchitidwe womwa mowa ku chilabu chifukwa tikukhulupirira kuti umakolezera nkhaza pakati pa amayi ndi abambo, adatero Kaliya. -",SOCIAL ISSUES -ID_OZaoitfU," Mutharika asosola nthenga atsogoleri .asankha nduna, koma Chimunthu Banda aukana Mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika sabata imene ikuthayi anali wotangwanika zedi chifukwa ndiye wasosola nthenga akuluakulu ena mboma ngakhalenso mchipani chake cha Democratic Progressive Party (DPP). - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Chimunthu Banda (Kumanja) wakana unduna wa zamigodi Lachinayi, Mutharika adasankha nduna zatsopano 32 kuphatikizapo zochokera kuchipani cha United Democratic Front (UDF) chomwe ali nacho mumgwirizano komanso Henry Chimunthu Banda, yemwe adapikisanapo ndi Mutharika pofuna kuimira DPP mu 2014. Dzulo Chimunthu Banda adakana undunawo. - Koma Mutharika, polengeza ndunazo, sanatchule dzina la wachiwiri wake Saulos Chilima, yemwe bwalo la Constitutional Court lidati abwerere pampando wa wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko. Gawo 79 la malamulo a dziko lino limaneneratu kuti wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino amayenera kukhala mgulu la nduna za boma. - Ndipo Mutharika adasankha Atupele Muluzi, Lilian Patel komanso Clement Chiwaya kuchokera kuchipani cha UDF pamndandanda wa ndunazo. - Zina mwa nduna zimene zabwerera ndi Everton Chimulirenji, Chipiliro Mpinganjira, Bright Msaka, Ben Phiri, Joseph Mwanamvekha, Ralph Jooma, Mary Navicha, Jappie Mhango, Nicholas Dausi, Symon Vuwa Kaunda, Salim Bagus ndi Mark Botomani. - Ena mwa amene angosankhidwa kumene ndi Kamlepo Kalua, Kenneth Ndovie, Grace Kwelepeta, Chimwemwe Chipungu, Grezelder Jeffrey komanso Mary Makungwa. - Pambali pa izi, Mutharika adasonyezanso mphamvu zake msabatayi pomwe adakana mabilo ofuna kusintha malamulo a zisankho komanso adakana kumva pempho la komiti yoona zolemba ntchito akuluakulu ena mboma la Public Appointments Committee (PAC) kuti iye achotse makomishona a bungwe la zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC). - Iye adakananso kusayinira mabilo ofuna kusintha malamulo ena oyendetsera zisankho popeza adati akutsutsana ndi malamulo aakulu a dziko lino. - Pambali pochotsa nduna zake zonse sabata yatha, Mutharika msabatayi adachotsa mkulu wa asilikali Vincent Nundwe ndi wachiwiri wake Clement Namangale ndi kusankha Andrew Namathanga kukhala mkulu wa asilikali komanso Davis Mtachi kukhala wachiwiri wake. Iye adasinthanso mipando ya akuluakulu ena a asilikaliwo. - Kusinthako kudafikanso kuchipani chake cha Democratic Progressive Party (DPP) komwe Mutharika adachotsa magavanala a kumpoto (Ken Sanga) ndi pakati (Bintony Kuntsaira). Iye adasanha Christopher Mzomera Ngwira kukhala gavanala wa kumpoto komanso David Kambalame kukhala gavanala wa pakati. - Nako kupolisi mipando ya akuluakulu ena idasintha pomwe akuluakulu ena mzigawo adasamutsidwa mosiyanasiyana. - Malinga ndi kadaulo wa zandale ku Chancellor College Mustapha Hussein adati kusasainako kuonetsa kuti Mutharika akufuna anthu adziwe kuti ndiye ali pa chiongolero. - Akufuna kuonetsa kuti akulamula ndiye ngakhale pali chikonzero choti chisankho cha mtsogoleri wa dziko lino chichitikenso, adatero Hussein. - Lachiwiri, Mutharika kupyolera mwa mneneri wake Mgeme Kalilani adati sangachotse makomishona monga a PAC adapemphera chifukwa padali zokhota zina. - Ndidalandira lipoti la PAC ndipo ndaliwerenga koma lili ndi zofooka zambiri. Mwa zina, silikunena ngati makomishona adauzidwa za zofooka zawo asadakaonekere, ngati adapatsidwa mpata wolumikizana ndi maloya awo komanso likuoneka ngati adangotengera chigamulo cha khoti chomwe tidapanga apilo kukhoti lalikulu la Supreme, adatero Mutharika. - Iye adapitiriza kuti makomishona omwewo ndiwo adayendetsa chisankho cha aphungu ndi makhansala zomwe zidavomerezedwa ndiye zidatheka bwanji kuti asakhale akadaulo pachisankho cha mtsogoleri wa dziko lino chokha. - Pa zifukwa izi, apulezidenti akuti sadavomere lipoti la PAC ndipo sachotsa komishona aliyense kuphatikizapo wapampando wake Jane Ansah mpaka chigamulo cha apilo, adatero Kalilani. - Bwalo lounikira malamulo aakulu kwambiri mdziko lino lidagamula pa 3 February 2020 kuti komitiyo iunike makomishona onse mmodzimmodzi ngati ali oyenera kuyendetsa bungwe la MEC ndipo lipereke zomwe lipeze kwa mtsogoleri wa dziko lino. - Chigamulocho chimatsatira samani ya mtsogoleri wa Malawi Congress Party (MCP) Lazaru Chakwera ndi wa UTM Party Saulos Chilima omwe adadandaula kuti bungwe la MEC ndi chipani cha DPP adasokoneza chisankho cha mtsogoleri wa dziko lino cha pa 21 May 2020. -",POLITICS -ID_Odjkicnn,"Zipolowe Zalepheretsa Chilima Kuchita Misonkhano ku Machinga Anthu ena omwe akuwaganizira kuti ndi otsatira zipani za DPP ndi UDF asokoneza misonkhano yoyimayima yomwe wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino, Saulosi Chilima amayembekezeka kuchititsa mmadera ena a mboma la Machinga. -Nsewu wa Bakili Muluzi Highway unatsekedwa ndi zigawenga Kutsatira izi Chilima yemwe akuyima pa chisankho chomwe chikudzachi ndi Dr. Lazarus Chakwera pansi pa mgwirizano wa zipani wa Tonse, walepheretsa misonkhano yonse yomwe amayenera kuchitayi. -Polankhula ndi Radio Maria Malawi phungu wakale wadera la pakati mboma la Machinga yemwe mbuyomu anali wa chipani cha DPP koma tsopano analowa mchipani cha UTM, Ellock Maotcha Banda wati mtsogoleriyu anayimitsa misonkhanoyi kaamba koti samafuna anthu osalakwa avulale kaamba ka misonkhano yake. -Anyamata a DPP ndi UDF anapatsidwa ndalama ndi atsogoleri a chipani chawochi kuti asokonezeze msonkhano omwe umafuna uchitike mu madera a nselema, Ntaja, Nsanama, Ulongwe ndi Mangochi Turn Off ndipo izi zinapangitsa kuti a president athu a UTM asapangitsenso msonkhanowu pofuna kutetza miyoyo ya anthu osalakwa, anatero aMaotcha. -Iwo ati kulephereka kwa msonkhanowu sikodandaulisa kweni kweni chabe kuti chipani cha DPP chikuluza mavoti mmaderawa ponena kuti chipani cha UTM tsopano chili ndi anthu ambiri ochitsatira mchigawo chakumvuma. -",SOCIAL -ID_OeBIBPVC,"Ambuye Msusa Adzudzula Zipolowe Pa Ndale Mkulu wa mpingo wa katolika mdziko muno Archbishop Thomas Luke Msusa wadzudzula mchitidwe wa zipolowe zokhudza ndale zomwe zikuchitika mmadera osiyanasiyana mdziko muno. -Msusa: Tili ndi nkhawa Ambuye Msusa omwenso ndi arkiepiskopi wa mpingo wa katolika mu arkidayosizi ya Blantyre amayankhula izi kwa Bvumbwe mboma la Thyolo pambuyo pa mwambo wa malumbiro oyamba a Sister Agnes Magombo a chipani cha Divine Providence. -Tili ndi nkhawa kuti zitha bwanji chifukwa cha kampeni imene ikuchitika yomwe sikulemekeza ufulu wa munthu. Sikulemekeza kuti munthu atha kupita kulikonse kukapereka uthenga wake. Kuli nkhanza, ziwawa, kuononga zinthu zaena komanso kulemberana malire zomwe ndi zoipa ndipo ndikudzudzula mchitidwe umenewu chifukwa zinatha kalekale nthawi ya atsamunda, pano tili pa ufulu wa democracy, anatero ambuye Msusa. -Ambuye Msusa mwapadera anayamikira bata lomwe linalipo bwalo la milandu linapereka chigamulo chake pa nkhani ya chisankho cha president zomwe akuti zikusiyana ndi momwe zinthu zilili padakalipano. -Pamenepa ambuye Msusa adzudzulanso boma ndi zipani za ndale polephera kutsatira njira zabwino zopewera matenda a COVID-19. -",SOCIAL -ID_OfPTQyXE," Milandu mbweee! mu 2016 Chapita chaka cha 2016 chomwe dziko lino lidaona ina mwa milandu ikuluikulu ikulowa mmabwalo a milandu ndi kuweruzidwa. - Umodzi mwa milanduyi udali wa yemwe adali nduna ya za chilungamo zaka zapitazo yemwenso ndi kadaulo pa malamulo, Ralph Kasambara. - Kasambara, pamodzi ndi Pika Manondo komanso MacDonald Kumwembe adayankha mlandu woti adakonza chiwembu chofuna kupha mkulu woyendetsa ndondomeko za chuma wakale Paul Mphwiyo mu 2013. - Kasambara (wasuti) kupita kundende Mwezi wa July, bwalo la milandu lalikulu mumzinda wa Lilongwe lidamupeza Kasambara wolakwa pamlanduwo ndipo mwezi wa August adagamulidwa kukasewenza jere kwa zaka 13. - Manondo ndi Kumwembe adagamulidwa kukasewenza jere zaka 15 ndi 11 aliyense pa milandu iwiri: yochita upo pofuna kupha komanso mlandu wofuna kupha Mphwiyo panja pa nyumba yake ku Area 43 mumzinda wa Lilongwe usiku wa September 13 chaka cha 2013. Milanduyi asewenza paderapadera. Pamodzi, Mandondo ndi Kumwembe asewenza zaka 26. - Mlanduwutu tsopano uli kubwalo la apilo. - Mchakachi tidaonanso fisi wa ku Nsanje, Eric Aniva, akukalowa mchitokosi pogona ndi amayi 104 mbomali. - Aniva yemwe ndi wa zaka 45, wochokera mmudzi mwa Tosina kwa mfumu yaikulu Mbenje, mbomalo adapezeka wolakwa pa milandu iwiri yokhudza kuika miyoyo ya ena pachiswe potsatira miyambo ya makolo. - Aniva adanjatidwa pomwe adauza wailesi ya atolankhani a British Broadcasting Corporation (BBC) za ufisiwu mwezi wa July. - Ngakhale Aniva adaukana mlanduwu pa November 22, woweluza milandu Innocent Nebi adamugamula kukasewenza zaka ziwiri ku ndende. Padakali pano, womuyimira Michael Goba Chipeta wachita apilu. - Nawo mlandu wa mtsogoleri wagulu lomenyera ufulu wolanda malo mmaboma a Thyolo ndi Mulanje la Peoples Land Organisation (PLO) Vincent wandale udali mkamwamkamwa mwa anthu mchakachi. -",LAW/ORDER -ID_OkPyqtGG,"Dayosizi ya Dedza Yati Akhristu Ake Adzipemphelera Panja Mpingo wa katolika mu dayosizi ya Dedza wapempha akhristu ake kuti adzichita miyambo ya nsembe za Misa panja pa tchalitchi ngati njira imodzi yopewera mliri wa Coronavirus. -Malingana ndi kalata yomwe yatulutsidwa dzulo pa 6 July ndipo yasainidwa ndi mkulu owona za utumiki mu dayosiziyi bambo Peter White, izi zadza kaamba kofuna malo opemphelera otakasuka pofuna kuchepetsa kufala kwa nthendayi. -Akuti anthu azipemphera panja pa tchalitchizi Bambo White ati ngakhale pali mavuto ena omwe ngadze kaamba kopemphera panja, akhristu akuyenera kupilira kusiyana ndi kuti atenge nthendayi. -Milungu ingapo yapitayi tinawona kuti matchalitchi athu akutsatira zomwe a chipatala akunena koma chifukwa cha kuchepa kwa malo a mtchalicthi, anthu sakumakhala motalikirana ndipo apa ndi pomwe tinakhala pansi ndi kuona kuti akhritsu azisonkhana panja pa tchalitchi popeza kuti pali malo aakulu, anatero bambo White. -Iwo ati pamene amapanga chiganizo chimenechi anaganiziranso mavuto omwe akhristu azikumana nawo maonga mphepo komanso kakhalidwe ka malo a panjapo komabe iwo ati akhristuwa akuyenera kupilira kusiyana ndi kuti atenge nthendayi kaamba kothithikana mtchalitchi. -",RELIGION -ID_OluOCmGG," Kusamala ndi antchito olera ana Ana ambiri masiku ano akuleredwa ndi antchito mmakomomu popeza makolo awo amakhala otangwanika kusaka makobidi kuntchito kapena mabizinezi. - Ndipo alipo ena antchito odziwa kulera mwana mwachikondi oona nkumadabwa kuti zoterezi zikutheka bwanji, koma si onse antchito omwe amaika mtima posamala mwana wa bwana. Ena ngankhanza; ena achibwana; ena amgwazo ndipo kupanda kupenyetsetsa bwino akhonza kubweretsa mavuto pamoyo wa ana komanso banja. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Nthawi zina chifukwa cha kutangwanika makolo amalephera kuonetsetsa kuti ana awo akuleredwa bwanji pakhomo. Makolo ena amangotayirira chilichonse nkusiya mmanja mwa anthu omwe kwawo kumakhala kungothandizira kaleredwe ka ana. - Antchito enanso chidwi chawo sichikhala kwenikweni posamalira mwana, koma pa ndalama zomwe amalandira mwezi ukatha. - Poterepa pamafunika kupenyetsetsa. - Tamvapo za antchito ena omwe mwana akawavuta ndi kulira amatha kungomuyamwitsa, mmalo momupatsa mkaka wambotolo. - Mmakomo momwe miswachi imangounjikidwa kubafa, antchito ena wawo mswachi ukatalikira amangotolapo wa mwana nkutsukira mkamwa mwawo. - Kaya ndi chibwana kaya ndi umbuli, masiku ano a matenda opatsirana ngati Edzi, nkwapafupi kuti mchitidwe ngati uwu ukhale chiopsezo kumoyo wa ana. - Antchito ena aulesi amangomusiya mwana muthewera loonongeka nkungomusintha kapena kumusambitsa kumadzulo make akayandikira kubwera chonsecho tsiku lonseli mwana wakhalira kupsa muthewera losalongosoka. - Ana ena oliralira akukhalira kutsinidwa kapena kumenyedwa kumene ndi anthu othandizirawa, enanso omwe amakhalira kumudyera zakudya mwana, makolo nkumangodabwa kuti sikelo ya mwana sikulongosoka. - Zilipo zambiri zomwe anthuwa amatha kuchita ndi ana omwe pokhala achichepere sangawiringule chilichonse. - Ngakhale pakhomo pali wothandizira, kumachitako chidwi kuti zinthu akuyendetsa bwanji. - Nanga anawo akuwasamalira bwanji chifukwa tsiku lina nkudzalirira kuutsi. -",SOCIAL ISSUES -ID_OovlfDsa,"Amayi Ozembetsa Mankhwala Ozunguza Bongo Apatsidwa Chilango Wolemba: Thokozani Chapola wp-content/uploads/2019/10/ADARKWA.jpg 607w"" sizes=""(max-width: 282px) 100vw, 282px"" />Amulamula kuti akagwire ukayidi ku Maula kwa zaka ziwiri-Adarkwa Bwalo la milandu la Mkukula ku Lumbadzi mboma la Dowa lachitatu lalamula amayi awiri kuti akakhale ku ndende ndi kukagwira ukayidi atapezeka olakwa pa mlandu wofuna kuzembetsa mankhwala ozunguza bongo otchedwa Apomorphine. -Amayi awiriwa Harriet Namate wa mboma la Zomba komanso Sally Adarkwa yemwe ndi mzika ya dziko la Ghana anagwidwa sabata ziwiri zapitazo pa bwalo la ndege la Kamuzu mu mzinda wa Lilongwe. -Wofalitsa nkhani za apolisi ku bwalo la ndege la Kamuzu Sub Inspector Sapulani Chitonde wati Namate yemwe anapezeka ndi mankhwalawa olemera 7 kilograms amulamula kuti akagwire ukayidi kwa zaka zitatu ndi theka ndipo Adarkwa yemwe anapezeka ndi mankhwalawa olemera 5 kilograms amulamula kuti akagwire ukayidi kwa zaka ziwiri. -Ngakhale awiriwa kudzera mwa ma lawyer awo anapempha bwaloli kuti liwamvere chisoni kaamba koti ndi amayi komanso amachita kutumidwa ndi abambo ena, bwaloli linawona kuti mkofunika kuti awiriwa apatsidwe chilango cha mtunduwu kaamba koti ati mchitidwewu ukuchulukira mdziko muno. -Padakalipano Chitonde wati bwalo la ndege la Kamuzu si malo ophweka podusitsira mankhwala ozunguza bongo ndipo anthu akuyenera kupewa kuchita izi. -",LAW/ORDER -ID_OpgUwaDY," Anatchezera Za chikondi ndi chibwenzi Agogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kodi chibwenzi ndi chikondi ndi zosiyana bwanji? Mwina funso limeneli likhoza kuoneka ngati lopanda nzeru koma kwa ine ndi lofunika kwambiri. Funso lina ndi loti kodi ngati mwamuna amakonda kulonjeza chibwenzi kapena wachikondi kuti adzakwatirana chonsecho mkazi samamulonjeza mwamuna wake, ndiye pamenepa mwamuna angathe kupitiriza chibwenzi kapena angomusiya? LF, Area 12, Lilongwe Wokondeka LF, Munthu utha kukhala ndi abwenzi ambirimbiri koma wachikondi mmodzi. Nthawi zambiri anthu satha kusiyanitsa pakati pa chikondi ndi chibwenzi. Chikondi ndi chozama kuposa chibwenzi; chikondi chimachoka pansi pa mtima ndipo nthawi zambiri anthu awiri akakondana maka pakati pa mwamuna ndi mkazi amagwirizana mzambiri moti nchifukwa chake mapeto ake amalolerana ndi kulumbira kuti adzakhala limodzi mpaka moyo wawo wonse mbanja, pamene chibwenzi mumatha kugwirizana pa zina koma kusiyana mzambiri zochitika. Nchifukwa chake munthu utha kukhala ndi abwenzi ambiri ngakhale uli pabanja, monga ndanena kale, koma amene umatherana naye nkhazi zakukhosi ndi zakumphasa ndi mmodzi yekha, wachikondi wako. Funso lako lachiwiri yankho ndi loti pachikhalidwe chathu mwamuna ndiye amafunsira mkazi ndipo ndi iyeyo amene amauza mkazi za cholinga chake pachibwenzi chawocho. Akazi ambiri amakhala ndi manyazi kunena kuti alola chibwenzi chonsecho mkati mwa mtima wawo alola kale. Ndiye munthu wamwamuna uyenera kumvetsa ndi kufatsa; osapupuluma chifukwa ukhoza kutsekereza mafulufute kuuna poganiza kuti mkazi sakunena chilichonse. Pamene pali chikondi sipasowa, zochitika zimasonyeza zokha kuti apa pali chikondi ngakhale wina asanene. - Amandikonda koma ine ayi Ndili ndi mwamuna amene akufuna akaonekere kwathu koma sindimamukonda kwambiri ngakhale kuti iyeyo amandikonda kwambiri. Ndiye akuti andikwatira zaka zinayi zikubwerazo. Pano ndakumana ndi wina koma akuti andikwatira zaka ziwiri zikubwera kutsogolo. Ndiye nditani, agogo? LC, Area 49, Lilongwe Zikomo LC, Mwana wanga, chimene ukufuna sindikuchidziwa. Iwe ukufuna kukwatiwa ndi mwamuna wotani? Wokukonda kapena amene akufuna ukwati pompanopompano ngakhale sakukonda? Vuto ndi chiyani ndi mwamuna amene ukuti amakukonda ndipo akufuna kudzamanga nawe banja zaka zinayi zikubwerazi? Nchifukwa chiyani udamulola poyamba ngati sumamukonda? Ndiye pano ukuti wapeza mwamuna wina amene akuti akukwatira zaka ziwiri zikubwerazi, makamaka ukufuna kuti ndikhuthandize chiyani pankhani imeneyi? Zonse zili ndi iwe mwini, koma chomwe ndingakulangize ndi choti si amuna onse amene amakhala ndi chikondi chenicheni. Wina atha kunena kuti tikwatirane lero ndi lero, koma mumtima mwake mulibe chikondi, pomwe wina anena kuti tikhale pachibwenzi zaka zinayi kenako tidzakwatirane pazifukwa zina ndi zina. Pa Chichewa pali mawu oti lero ndi lero linadetsa mnthengu, komanso ukasauka sunga khosi mkanda woyera udzavala. Enanso amati kuona maso a nkhono nkudekha. Mawu onsewa akutiphunzitsa kuchita zinthu mofatsa kuti tione ubwino patsogolo, osati kuchita zinthu mwakhamanikhani. Tsono monga ndanena kale, zili ndi iwe mwini chifukwa ukudziwa chomwe ukufuna. Koma ndikanakhala ndili ine, ndikanamupatsa mpata mwamuna woti waonetsa chikondi chenicheni kwa ine ngakhale anene kuti atenga nthawi kuti andikwatire. Chikondi chenicheni sichimaona nthawitu paja. -",RELATIONSHIPS -ID_OqlQVUiN,"Dayosizi ya Chikwawa Ili ndi Komiti Yatsopano ya Abwenzi a Radio Maria By Richard Makombe Abwenzi a Radio Maria Malawi mu dayosizi ya Chikwawa asankha komiti yatsopano yomwe cholinga chake ndikuthandiza kuyendetsa ntchito za Radio Maria. -Komitiyi yasankhidwa pambuyo pa chisankho chomwe abwenzi a wayilesiyi anakonza chomwe chinachitikira loweruka ku St. Michaels Cathedral mboma la Chikwawa. -Poyankhula pa mbuyo pa masankhowa, a National Coordinator a Radio Maria a Louis Phiri ayamikira abwenzi a wayilesiyi mu dayosiziyi kamba kotuluka mwaunyinji ndi kusankha atsogoleri a ku mtima kwawo. -A Phiri alimbikitsa abwenzi onse amene asankhidwa kukhala mu komiti yatsopano ya dayosizi ya Chikwawa kuti asabwelere mbuyo pogwira ntchito yawo. -Ndithokoze kwambiri nonse amene munatenga nawo mbali powonesetsa kuti chisankhochi chiyende bwino komanso mwa bata ndi mtendereanatero a Phiri. -A Phiri anatengerapo mwayi ndikupempha atsogoleri atsopanowa kuti akonzekere bwino ndikuadzatenga nawo mbali pa chikondwelero chokumbukira kuti Radio Maria Malawi yakwanitsa zaka 20 ikufalitsa uthenga wabwino mdziko muno chomwe chidzachitike mwezi wa September chaka chino.. -Pothilirapo ndemanga wapa mpando wa Laity Council mu dayosizi ya Chikwawa a George Mkutu anayamikira abwenzi a Radio Maria mdziko muno kamba kotenga gawo pa ntchito zothandiza Radio Maria mdziko muno. -Ndikofunika kuti abwenzi a Radio Maria akhale patsogolo kuthandiza wayilesiyi kaamba koti thandizo kwa akhristu ndi anthu onse mdziko muno choncho ngati abwenzi a wayilesiyi akuyenera kutsogolera pa ntchito yothandiza wayilesiyi, anatero a Mkutu. -Mmawu ake wachiwiri kwa wapampando yemwe wasankhidwa kumene a Clement Majawa ati ndiokondwa kuti komiti yomwe amayiyembekezera tsopano yasankhidwa. -Ena omwe asankhidwa mmaudindo ndi monga a Mathews Chimota omwe ndi wapampando, Clement Mjawa asankhidwa kukhala wachiwiri kwa wapampando, ndipo a Zachariah Malunga awasankha kukhala mlembi ndipo wachiwiri wawo ndi a Cecelia Jeke komanso a Enifa Mwale awasankha kukhala msungichuma. -",RELIGION -ID_OrSHnGiS,"Dziko la Tanzania Layamikira Amalawi Posunga Bata pa Nthawi Yosintha Ulamuliro Dziko la Tanzania layamikira dziko lino posunga bata komanso mtendere pa nthawi ya kusintha kwa ulamuliro wa dziko lino. -Wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko la Tanzania mayi Samia Suluhu Hassan wauza atolankhani lolemba ku Lilongwe pambuyo pa zokambirana ndi mtsogoleri wa dziko lino Dr. Lazarus Chakwera kuti zomwe mzika za dziko lino zawonetsa mu nthawiyi ndi chitsimikizo chakuti ndi zotheka kulemekeza ufulu wa demokalase. -Wayamikira dziko la Malawi-Suluhu Zokambiranazi zinachitika pambuyo pa mwambo opereka lupanga la utsogoleri komanso ukulu wa gulu la asilikali a nkhondo a dziko lino kwa mtsogoleri wa dziko lino Dr. Lazarus Chakwera, pomwenso mayi Hassan ndi nthumwi zina zochokera mayiko a kunja anali nawo. -Apa mayi Hassan atsimikizira dziko lino kuti dziko lawo lipitiriza kuthandizana ndi dziko lino pa ntchito monga za malonda pofuna kukweza chuma cha maiko awiriwa. -Polankhula atalandira lupanga la nkhondo, Chakwera walonjeza kuti awonetsetsa kuti wathetsa katangale, wacheptsa mphamvu za mtsogoleri wa dziko komanso kulimbikitsa umodzi pakati pa anthu. -Chakwera wapempha mzika za dziko lino kuti zikhale zolimbika pa ntchito ponena kuti nthawi yofupa anthu osakhetsera thukuta yatha. -",POLITICS -ID_OtXyyXnx," Ndale zosadula chitukuko zikhumudwitsa aMalawi Ntchito za ulimi wamthirira za Greenbelt zidaima Kudula ntchito zimene adayambitsa atsogoleri akale a dziko lino kukuchititsa kuti Amalawi azingosaukirabe chifukwa ndalama zambiri zimangolowa mmadzi ntchitozo osamalizidwa. - Mkulu wa bungwe loonetsetsa kuti chilungamo chikutsatidwa la Justice Link Justine Dzonzi adanena izi Lachinayi mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda komanso yemwe adzaimire chipani cha MCP atanena kuti nkofunika kuti mtsogoleri wina amene watenga mpando asamadukize ntchito za chitukuko zimene adayambitsa mtsogoleri amene wachoka pampandowo ngati zili zopindulira Amalawi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mapulojekiti a boma kapena othandizidwa ndi maiko ndi mabungwe ena amadilizika zipani zolamula zikasintha. Mwachitsanzo, loto la boma la UDF loti umphawi udzakhale utatheratu pofika mchaka cha 2020 lidataidwa chipanicho chitachoka mboma ndiponso ntchito zoti mudzi uliwonse uzitulutsa katundu wakewake ya One Village One Product (Ovop) zidalowanso pansi UDF itachoka mboma. - Ndipo chipani cha DPP, motsogozedwa ndi Bingu wa Mutharika adakhazikitsa ntchito ya ulimi wa mthirira ya Greenbelt Initiative koma boma la Joyce Banda ndi chipani chake cha PP sakukambapo kanthu pa nkhani yolimbikitsa ulimi wakathithi mmadera oyandikira mitsinje ndi nyanja za dziko lino. - Mmalo mwake, Banda wabwera ndi ntchito zakezake monga yotukula madera a kumidzi ya Mudzi Transformation komanso yogawa ngombe kwa osauka ya One Family One Cow. - Izi zili choncho, ntchito ya boma ndi thandizo la ndalama zochokera ku World Bank kuti amphawi apeze malo ya Kudzigulira Malo, yalowa pansi pamene bankiyo idamaliza kupereka thandizo mchaka cha 2011 ndipo ena mwa omwe adagula malo pa pulojekitiwo akubwerera kwawo. Nayo pulojekiti ya ulimi wamthririra ya Smallholder Irrigation Project (Ship) idafa banki yachitukuko ya African Development Bank (ADB) itapereka masikimu a mthirira atapereka sikimu za ulimiwu kwa anthu eni ake. - Dzonzi wati vuto ndi atsogoleri athu chifukwa alibe masomphenya kuti pofika zaka zikudzazi Malawi adzaoneke mwa mtundu wina. - Iye wati pa zaka 20 zapitazi dzikoli likadakhala ndi masomphenya, likadakhala pena pake koma zonsezi zikukanika chifukwa chosowa masomphenya. - Aliyense akubweretsa zomwe akufuna zomwenso sizikupitirira, tidakabwera ndi ganizo limodzi kuti pofika chaka chakuti tikhale titakwanitsa ndi kufikira pamene takonza, pakutha pa zaka 20 bwezi dziko lino litatukuka. Nchifukwa chake tikungosaukirabe ngakhale tatha zaka 50 tili odzilamulira, adatero Dzonzi. - Koma Dzonzi adati nzovuta kunena kuti dziko lino laononga ndalama zingati ndi kudukiza kwa ntchito za chitukukozi. - Mmodzi mwa akadaulo pa za chitukuko, Jephter Mwanza yemwe ndi mkulu wa Kalondolondo Programme, adati kusowa umwini ndiko kumalowetsa pansi ntchitozi. - Anthu amaona ngati ntchitozi ndi za boma, osati za iwo eni. Mwachitsanzo, anthu akhoza kumanga nyumba yopemphereramo okha ndikumaisamalira koma anthu omwewo amakanika kusamala mijigo kapena milatho yomangidwa ndi boma kapena mabungwe, adatero Mwanza. - Iye adati kuyambitsa mapulogalamu ndi kuwaimika pa zifukwa za ndale kumaonongetsa ndalama za boma chifukwa ndalama zambiri zimakhala zitalowapo kale. - Pulogalamu ikangoyamba, ndiye kuti ndalama zimakhala zikupita. Choncho kungoimitsa pulogalamuyo nkunyika, adatero iye. - Mkulu wa Ovop Tamia Kaluma-Sulumba adati pofuna kuonetsetsa kuti ntchito za bungweli sizikufa ndi kusintha kwa utsogoleri, amene ali mtsogoleri wa dziko lino amakhala wapampando wa bungweli. - Zoonadi ntchito zina zimafa mtsogoleri akasintha. Tayesetsa kuti ntchito zathu zisafe ndi kusintha kwa utsogoleri moti tikunena pano tili ndi magulu 105. Amene angakhale mtsogoleri wa dziko lino amakhala wapampando wa bungweli, nchifukwa chake taona atsogoleri atatu kuchokera mu 2003, adatero Kaluma-Sulumba. - Malinga ndi Banda, si bwino kudukiza mapulogalamu chifukwa cha kusintha kwa chipani cholamula. - Nchifukwa chake ndayesetsa kuti ndisataye ntchito zimene adayambitsa [Bingu wa] Mutharika chifukwa zina mwa izo zili ndi gawo lalikulu lotukulira dziko lino, Banda adauza abusa amene adakamuyendera. - Ndipo polankhula pamsonkhano ku Kasungu, Chakwera ntchito za chitukuko ziyenera kuchokera kwa Amalawi eni ake. - Nzachisoni kuti dziko lino ndi losaukitsitsa mdera lino la Africa. Izi zili choncho makamaka chifukwa chodukiza ntchito za chitukuko. Tiyenera kukhala ndi masomphenya kuti podzafika 2020 dziko lathu lidzakhala lili pati, adatero Chakwera. -",POLITICS -ID_OvoqPxeZ,"MBS Ichlimika Poteteza Miyoyo ya Anthu Bungwe la Malawi Bureau of Standards lati likudzipereka pa ntchito zoonetsetsa kuti anthu mdziko muno akudya ndi kugwilitsa ntchito zinthu zoyenera ndi cholinga choti miyoyo yawo idzikhala ndi chitetedzo chabwino nthawi zonse. -Mkulu wa bungwe-li mdziko muno a Symon Mandala wanena izi ku Mangochi pomwe bungweli limazindikilitsa atolankhani ntchito za bungweli. -Iwo ati bungweli likuyesetsa pa ntchito zake ngakhale pali anthu ena kufikira pano zakudziwabe za momwe bungweli limagwilira ntchitozi. -Kumbari ya madandaulo omwe anthu ena akhala akupereka ponena kuti bungweli limachedwa kuvomeleza pa katundu wawo kuti ayambe kupezeka pa msika, a MANDALA anati zimenezi zimachitika kamba koti anthuwo amalephera kutsatira zomwe bungweli limafuna kuti klivomeleze izi. -",SOCIAL -ID_PAnZTZZw,"Apempha Makolo Achikatolika Apitirize Kuphunzitsa Ana Maphunzitso Ampingo Pamene Tchalitchi Zatsekedwa Makolo a mpingo wa katolika mdziko muno awapempha kuti apitirize kuphuzitsa ana ziphuzitso za mpingo, pano pamene mpingo wayimitsa zochitika zake kaamba ndi nthenda ya COVID-19. -Mkulu wa mu ofesi yowona za utumiki wa ana, mu akidayosizi ya Blantyre Bambo Matias Thawani, apereka pempholi pothilirapo ndemanga pa udindo wa makolo mu nyengoyi. -Bambo Thawani ati makolo akuyenera kukumbukira malumbiro awo amene anachita pa tsiku la ubatizo ophunzitsa ndi kuwongolera ana pa moyo wachikhristu. -Monga anawa tikudziwa kuti amaphunzitsidwa ku tchalitchi, tsopano ndi udindo wa makolo kuti agwire ntchito imeneyi pozindikira kuti kunyumba ndi tchalitchi yoyambirira, anatero bambo Thawani. -Iwo ayamikiranso mawailesi a mpingo wa katolika monga Radio Maria amene akumachita mapologalamu a ana monga katikisimu wa ana mupingo omwe ukuthandiza ana kuti asaiwale maphunzitso a mpingo. -",RELIGION -ID_PBzjBiHh," Maneb ikhutila ndi mayeso a sitandade 8 Bungwe loyendetsa mayeso la Malawi National Examinations Board (Maneb) lati lakhutira ndi mmene mayeso a Sitandade 8 ayambira. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mkulu wa bungweli Roy Hauya adanena izi Lachinayi atayendera malo angapo komwe ophunzira amalembera mayeso kuyambira Lachitatu. - Lachitatu Hauya adayendera sukulu zina ku Blantyre ndipo Lachinayi adali ku Lilongwe. - Takondwa ndi mmene mayeso ayambira. Nditsimikizire dziko lonse kuti mayeso akuyenda bwino. Anzathu achitetezo akugwira ntchito yawo bwino ndipo ophunzira akulemba momasuka.Tikufuna zipitirire chonchi Mmene tikhale tikuyamba mayeso ena mwezi ukubwerawu,adatero Hauya. - Koma iye adavomereza kuti alandira lipoti lochokera mboma la Mchinji loti munthu wina amalembera wophunzira wina mayeso. - Pakadalipano tingati talandira mlandu umodzi wa mayesowa.Wolembera mnzake mayeso amugwira ku Mchinji, adatero Hauya. - Ophunzira adamaliza mayeso awo dzulo Lachisanu. -",EDUCATION -ID_PFBikThs," Moto buu! Ku Swaziland Kochi wa timu ya dziko lino ya Malawi Flames, Ernest Mtawali, wati timu yake yakonzeka kuonetsa zakuda timu ya Swaziland yomwe aphane nayo mumpikisano wa Africa Cup of Nations (Afcon) mawa lino pa Somhlolo Stadium mumzinda wa Lobamba. - Malawi ili mgulu L momwe muli Swaziland, Guinea ndi Zimbabwe. Awa ndi masewero achiwiri a Flames mumpikisanowu chigonjerreni 2-1 ndi ndi Zimbabwe pa Kamuzu Stadium pa 13 June chaka chino. Panthawiyo kochi adali Young Chimodzi, yemwe adachotsedwa ntchito kaamba ka kugonjaku. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Koma Mtawali akuti anyamata ake ali bwino ndipo akuyembekezera kuphophola Swaziland, timu yomwe mmasewero ake oyamba idakatikita Guinea kwawo komwe. - Ndili ndi chikhulupiriro mwa anyamata amene ndawatenga. Tikufuna kumwetsa zigoli chifukwa njira yabwino yoteteza golo lanu ndi kumenyera mpira kutsogolo kuti tikapeze zigoli, adatero mmene ankanyamuka mdziko muno Lamulungu lapitali kupita ku South Africa komwe idalepherana ndi Mbombela United 2-2 pamasewero apaubale pokonzekera Swaziland. - Malawi yakumanapo ndi Swaziland maulendo 18 ndipo yapambana katatu, kugonja ka 10 ndi kulepherana mphamvu kasanu. - Mumpikisanowu chaka chatha Malawi sidachite bwino pamene idakumana ndi matimu akuluakulu mgulu lawo monga Algeria, Mali ndi Ethiopia. Pamasewero onsewo, Malawi idangokwanitsa kupeza mapointi 7 itapha Mali pakhomo komanso Ethiopia ndi kulepherana ndi Ethiopia kwawo. - Koma Mtawali akuti timu yomwe ali nayo pano ndi ina ndipo chiyembekezo chilipo kuti mawa alandira zotsatira zabwino kuchokera kwa anyamata ake. - Mtawali watenga Limbikani Mzava, Stanly Sanudi, Yamikani Fodya, Wonder Jeremani, John Lanjesi, Pilirani Zonda, Yamikani Chester, Isaac Kaliati, Chimango Kaira, Chawanangwa Kaonga, Chiukepo Msowoya, Muhammad Sulumba, Manase Chiyesa, Robin Ngalande, Robert Ngambi, John CJ Banda, Chikoti Chirwa, Micium Mhone, Gerald Phiri jnr Richard Chipuwa Bright Munthali. - Amkhalakale monga Joseph Kamwendo, Fischer Kondowe, Esau Kanyenda, Frank Banda, Lucky Malata, Harry Nyirenda, Zicco Mkanda, Atusaye Nyondo, MacDonald Harawa ndi Charles Swini atsala. - Masewero a Zimbabwe, Malawi idachinya kudzera mwa John Banda amene mawali akhalenso ndi ntchito yaikulu pakati pa Flames. -",SPORTS -ID_PHvkvqVc," Waganyu: Tisaloze chala Mtawali Sabata yatha zidatigwera, Junior Flames kupunthidwa ndi Zambia 2-1. Tisabise, Zambia idasewera bwino. Mwayi ndi goloboyi wathu, apo biii! tidakasamba zenizeni. - Ganizo la Ernest Mtawali ndi lakuti akasinthe zinthu ku Zambia. Tingopemphera mwina chozizwa chikachitike koma kuona kwathu izi zikavutirapo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kukonzekera kwathu nkodandaulitsa. Mpikisano ngati umenewu koma tikungokhala ku Chiwembe pamapeto nkumati takonzeka kukapha Zambia. - Timaganiza tionetsa chidwi pa anyamatawa polingalira kuti imeneyi ndi timu yomwe tidyere mawali. - Timadandaula kuti sitichita bwino ku Afcon ndi timu yaikulu. Eya tikuyenera kudandaula chifukwa mpira wathu sitiyambira patali. Tili ndi osewera amene akumenya Flames yaikulu koma sadapondemo mu Under-17 kapena 20. - Lero tili ndi anawa koma thandizo palibe. Mphunzitsi wa Zambia, Hector Chilombo, adati dziko lawo likupereka thandizo kwambiri kutimu yake chifukwa akudziwa kuti tsogolo lonse lili mwa achisodzera. - Ndizodziwikiratu, pofika zaka zitatu zikudzazi Zambia idzakhala ikuchita bwino mukaona mmene akuchitira. - Vuto lathu sitithandiza achisodzerawa. Mwachitsanzo, timu ya Flames yaikulu idalonjezedwa K100 000 aliyense akapha Benin. Koma anawa posewera ndi Zambia osawalonjeza kanthu. - Flames yaikulu yakonzeredwa masewero ambiri opimana mphamvu koma anawa ayi. Mmalo mwake kumakumana ndi Azam Tigers kapena Mighty Wanderers. -",SPORTS -ID_PLSOyJqq," Kusowa kwa magazi, mankhwala ku Qech Odwala kuchipatala cha Queens amakumana ndi zokhoma Mavuto akhodzokera pachipatala cha Queen Elizabeth Central Hospital (QECH) mumzinda wa Blantyre. Kusowa kwa magazi ndi zipangizo kukuika miyoyo ya odwala pachiswe chifukwa chosowa chithandizo. - Lolemba ndi Lachiwiri pameneTamvaniidaswera pachipatalapa msabatayi idadzionera zokhoma. Imfa za anthu si nkhani yachilendo, pamene odwala ena angogonekedwa kudikirira tsiku lodzapezeka mankhwala. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Dotolo wina amene tidamupeza mchipatalachi adati vuto lakula pachipatalapa ndi kusowa kwa magazi komanso mankhwala. - Mankhwalawa ndiye sadayambe pano kusowa koma magaziwa ndiye avutitsitsa, mwina nchifukwa choti ana atsekera sukulu. - Mankhwala alipo ochepa kuyerekeza anthu amene chipatalachi chimalandira, adatero dotoloyu. - Mlembi muunduna wa zaumoyo Chris Kangombe akuti vutoli lilipo ndipo lipitirira ngati sipakhala kusintha pa ndalama zomwe undunawu umalandira. - Mndondomeko yachuma ya 2013/2014 timafunikira K28 biliyoni koma tidalandira K6 biliyoni. Timafuna mankhwala amitundu yoposa 1 000 ndiye kugula mankhwalawa kumadya ndalama zambiri. Tangoganizani tikufunikira $115 miliyoni (pafupifupi K553 biliyoni) yogulira ma ARV okha ndiye ndalama yomwe timalandira sikukwana, adatero Kangombe. - Iye adati mndondomeko ya zachuma ya 2014/15 akufuna K32 biliyoni yogulira mankhwala koma adakaika ngati ndalamayi iperekedwe yonse. - Naye mneneri wabungwe lotolera magazi la Malawi Blood Transfusion Service (MBTS) Allen Kaombe adati mavuto osowa magazi akhudza zipatala zonse mdziko muno. - Iye adati kusapereka magazi mokwanira ndiko kwachititsa kuti mavutowa akhudze zipatala mdziko muno. - Tikulephera kutolera magazi amene timawafuna omwe ndi mauniti 80 000 pachaka, mmalo mwake tikutolera mayuniti 50 000. Tikawerengetsa bwino, timayenera kutolera mayuniti 7 000 pamwezi ndi 320 patsiku. Izi sizikuchitika, tikungotolera 4 200 pamwezi ndi 190 patsiku, adatero Kaombe. - Kaamba ka mavutowa, sizikudabwitsa kumva anthu akumwalira komanso ena kusowekera pogwira mzipatala maka cha QECH chomwe tidayenderako. - Samalani ndi woyanganira odwala amene tidamupeza muwodi ya 4A. Iye amasamalira akazi ake amene amachokera mmudzi mwa Elema kwa Senior Chief Nthache mboma la Mwanza. - Iye akuti adafika pachipatalapa Lachiwiri pa 29 July mkaziyo atadwalika chifuwa chachikulu komanso kusowa kwa magazi. - Timafika pano cha mma 2 koloko usiku. Ku Mwanza timanyamuka cha mma 12 koloko matenda atakula. Chipatala cha Mwanza ndicho chatitumiza kuno chifukwa kumeneko mankhwala komanso magazi palibe, adatero mkuluyu. - Pa 29 atafika, Samalani adauzidwa kuti magazi palibe. - Iye adati: Tidasowa kopita, adatigoneka kuti tidikirire mpaka atapezeka. Pa 30, botolo limodzi lidapezeka. Litatha, adati ena sapezekanso. Takhala tikudikira ndipo ena apezeka lero [pa 5 August] koma akuti akatha ndiye angotitulutsa chifukwa kulibiretu. - Samalani akuti sipakudutsa tsiku maliro osachitika muwodi yawo zomwe zikumupatsa mantha. - Ku Mwanza tabwerako anthu awiri, anzathuwo amwalira, moti patsiku anthu awiri kapena atatu akumwalira, adatero iye. - Ngati sipakhala kusintha pa ndalama zopita ku undunawu ndiye anthu ngati Samalani akhala pavuto losasimbika. - Nchifukwa chake tikumema anthu kuti apite akapereke magazi kuti anthu otere athandizidwe, adatero Kangombe amene akuti mavuto a kusowa kwa mankhwala kwasintha poyerekeza ndi mwezi wa December wapitawo. - Naye Kaombe sakudziwa tsiku lomwe magazi ayambe kupezeka mzipatalazi. Kukhala kovuta kuti tipeze magazi chifukwa tikulephera kupeza mlingo omwe timafuna pamwezi. Mavutowa angathe tsiku lililonse ngati dziko titagwirana manja kuti tipereke magazi mwaunyinji. - Kaombe adati mavutowa akula kwambiri chifukwa ophunzira amene amapereka magazi kwambiri atsekera. - Malita 85 mwa 100 a magazi amene timatolera amachokera kwa achichepere omwe ndi azaka pakati pa 16 mpaka 25 pamene nambala yotsalayo imachokera kwa akuluakulu azaka 26 mpaka 65. Pamene sukulu zatsekera, tikuvutika kuti titolere magazi, adatero Kaombe. -",HEALTH -ID_PLswMgCU,"Zikhulupiliro Zikukolezera Milandu Yogwililira ku Ntchisi Zikhulupiliro akuti ndi zimene zikukolezera kuchuluka kwa milandu yogwililira mboma la Ntchisi. -Kaponda: Ena amawona ngati akhwima Wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Richard Kaponda wauza Radio Maria Malawi kuti pali anthu ena omwe amaganiza kuti akagona ndi mwana wachichepere achira ku matenda a edzi, komanso ena amatenga zizimba zochitira bizinesi. -Komabe Kaponda wati kudzera mu ntchito yawo yozindikirtsa anthu za kuyipa kwa mchitidwewu, milanduyi yatsikirapo mmiyezi itatu yapitayi poyerekeza ndi miyezi ngati yomweyi chaka chatha. -Malinga ndi Kaponda, bomalo linalandira milandu yogwililira 15 mmiyezi ya January mpaka April 2019 ndipo mchaka cha 2020 bomalo lalandira milandu ya mtunduwu yokwana 13. -",SOCIAL -ID_PPHhPkzB,"Nankhumwa Walimbikitsa Otsatira DPP Akhale a Mtendere Wachiwiri kwa president wa chipani cha Democratic Progressive (DPP) mchigawo cha kumwera Kondwani Nankhumwa wapempha otsatira a chipanichi kuti alimbikitse bata ndi mtendere pamene ntchito yokopa anthu ikupitilira. -Nankhumwa: Mutharika anawina kale chisankho Nankhumwa anayankhula izi pa msonkhano omwe anachititsa ku Ndirande mu mzinda wa Blantyre. Iye ati chipani chawo chimakhulupilira kufotokozera anthu mfundo za chitukuko komanso njira zomwe zingatukule miyoyo ya anthu. -Chisankho tinapanga bwino bwino chaka chatha ndipo owina anawina ndipo Peter Mutharika anawina ndi mavoti ambiri ndipo khoti linagamula kuti Peter Mutharika sangachotsedwe pa mpando koma kuponyedweso voti, anatero a Nankhumwa. -Iwo apempha atsogoleri a zipani zina kuti azikamba Mfundo zokopera anthu mwamtendere osaliti kulimbikitsa ziwawa. -",POLITICS -ID_PPsNPNOB," Lingalirani bwino musanathane ndi fodya Akatswiri komanso alimi ati dziko la Malawi likuyenera kulingalira mozama lisadagonjere khumbo la bungwe la zaumoyo padziko lonse la World Health Organization (WHO) pa nkhani ya malonda a fodya. - Bungwe la WHO lili pa kampeni yolimbana ndi mchitidwe osuta fodya zomwe zikutanthauza kuti kampeniyi ikadzatheka, mayiko omwe amadalira malonda a fodya ngati Malawi adzapeze njira zina zopezera chuma. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Dziko lonse lapansi likhala likukumbukira tsiku lolimbana ndi mchitidwe osuta fodya pa 31 May ndipo mutu waukulu udzakhala kulingalira mavuto omwe kusuta kumabweretsa ku mtima wa munthu. - Unduna wa zaumoyo wati umagwirizana kwatunthu ndi kampeni yolimbana ndi mchitidwe osuta fodya moti uli kalikiliki kukambirana ndi nthambi zina za boma kuti zimvetsetse ubwino wa kampeniyi. - Ngati unduna, sitikuyenda tokha ayi tikuyendera limodzi ndi maiko anzathu komanso mabungwe ngati la WHO pa nkhani imeneyi ndipo tikugwirizana nayo kwathunthu, watero Joshua Malango mneneri wa undunawu. - Koma katswiri wa zachuma Dalitso Kubalasa yemwenso ndi wamkulu wa bungwe lowona za momwe chuma chikuyendera la Malawi Economic Justice Network (Mejn) wati pakufunika kulingalira mwakuya potsatira kampeniyi. - Iye wati ngakhale kampeniyi idayamba kale, fodya akadali nsanamira ya Malawi pa chuma chake komanso maziko a Amalawi ambiri makamaka mmidzi kotero tsogolo la dziko komanso Amalawi lagona pa zomwe boma lingatsate. - Tikati tibwerere mmbuyo, tiona kuti fodya ndiye wakhala akutibweretsera chuma chambiri ndipo ndi mbewu yomwe sitingangoti lero ndi lero basi tiyisiye. Na pankhani ya chuma cha dziko lathu, kumeneko nkudzikhweza, adatero Kubalasa. - Iye waunikira kuti fodya yekha amabweretsa K25 pa K100 iliyonse imene boma limapeza munjira zosiyanasiyana kuphatikizapo thandizo lochoka kunja ndipo kuti anthu ambiri amapeza chochita mu fodya. - Padakali pano, tikudziwa kuti anthu 7 mwa 10 aliwonse amagwira ntchito yokhudzana ndi fodya. Tsono kutaya fodya anthu amenewa angadzagwire mtengo wanji, adatero Kubalasa. - Mkulu wa bungwe loyanganira za ulimi ndi malonda a fodya la Tobacco Control Commission (TCC) Kaisi Sadala wati dziko la Malawi likuyenera kuyangana za malonda afodya kupyola pa nkhani ya zaumoyo. - Iye wati mokonda dziko lathu, Amalawi sitikuyenera kuvomereza zoletsa malonda a fodya koma kuti tikuyenera kumalingalira za mbeu kapena zochita zina zomwe zingamathandizane ndi fodya pobweretsa chuma msika wafodya ukamatsika. - Maloto amenewo ngosagwira ku Malawi kuno kunena chilungamo. - Tikuyenera kuyangana malonda a fodya pa nkhani ya umoyo inde komanso tiunikirane za chuma cha dziko lathu kuti zikhala motani, adatero Sadala. - Iye wati cholimbitsa mtima nchoti ngakhale kampeniyi ili mkati, zikuoneka kuti malonda a fodya akuyendako bwino kuyerekeza ndi momwe zidalili mzaka zingapo zapitazi kusonyeza kuti Malawi ikadali ndi chiyembekezo mu fodya. -",ECONOMY -ID_PQlUuVwH,"Akhritsu Eni Ake Agwirizana ndi Ganizo la Maepiskopi Loyimitsa Mapemphero Bungwe la Akhristu Eni Ake mu arkidayosizi ya Blantyre lati likugwirizana ndi pempho la maepiskopi a mpingo wa katolika mdziko muno loletsa kusonkhana pagulu ndi kumachita mapemphero. -Wapampando wa bungweli a Joseph Kachala ndi omwe anena izi polankhula ndi Radio Maria Malawi mu mzinda wa Blantyre. -Iwo ati zomwe achita maepiskopiwa ndi zothandiza pochepetsa kufala kwa nthenda ya COVID-19 kwa akhristuwa ndi ansembe awo maka padakalipano pomwe chiwerengero cha anthu opezeka ndi kachilomboka chikuchulukira. -Tinganene kuti nkhaniyi tailandira bwino ndipo popanga nkhaniyi panali cholinga chofuna kuteteza moyo wathu ndi ansembe athu, anatero a Kachala. -Mmawu ake mlembi wa bungweli a Anderson Gama alangiza akhristu a mpingowu kupewa kunyoza maepiskopiwa kudzera mmasamba a mchezo pa nkhaniyi. -Akhritsu eni ake tiwalimbikitse kuti azipemphera pawokha pamene tili mu nyengo yosapita ku tchalitchi imeneyi, anatero a Gama. -Iwo apemphanso akhritsu kuti apeze njira zosamalira ansembe mu nyengoyi poganizira kuti kutseka kwa tchalitchi ndiye kuti anthunso samakhala ndi nthawi yopereka mphatso zapaguwa. -",RELIGION -ID_PRQtJTVN,"Akagwira Ukayidi Kaamba Kodyetsa Mwana Chimbudzi Bwalo loyamba la milandu mboma la Kasungu lalamula a Hickson Banda a zaka 26 zakubadwa kuti akakhale ku ndende ndi kukagwira ntchito ya kalavulagaga kwa zaka zitatu kamba kowapeza olakwa pa mlandu odyetsa chimbuzi mwana wake omupeza. -Wachiwiri kwa wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sergeant Miracle Mkozi waudza Radio Maria Malawi kuti a Banda adapalamula mulanduwu pa 22 April ndipo mayi a mwanayu atakatula nkhaniyi ku polisi ndi pomwe anamangidwa tsiku lomwelo. -Popereka chigamulo chake First Grade Magistrate Damiano Banda adati zomwe adachita a Banda podyetsa mwana chimbudzi ndi zosemphana ndi gawo 240 la malamulo a dziko lino, choncho akuyenera kuti akagwira ukayidi kwa zaka zitatu kuti anthu ena atengerepo phunziro. -Panali pa22 April pomwe a Hickson Banda a zaka 26 anasiyiridwa mwana ndi akazi awo omwe anapita kuchigayo ndipo pobwera anapeza kuti mwanayo wadyesedwa bibi ndipo akaziwo anabwera kuzanena ku polisi, anater Mkozi. -",LAW/ORDER -ID_PSdqnlpP," Kalikiliki popewa ngozi za madzi Pamene nkhani yolosera mvula ili mkamwamkamwa, boma lati lili pakalikiliki kuti madzi osefukira amene amasautsa mmadera ena chaka chino lisakhale vuto la mnanu. - Ambiri mwa anthu omwe amakhudzidwa ndi omwe amakhala mmphepete mwa madzi makamaka mmaboma a kuchigwa cha Shire: Chikwawa ndi Nsanje. Chaka chatha kusefukira kwa madzi kudankitsa ndipo kudakhudza maboma 18 mdziko muno, mpaka mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika adati dziko lino ndi la ngozi, zimene zidachititsa kuti mabungwe ndi maiko athandizepo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Malinga ndi mkulu wa nthambi yoona ngozi za dzidzidzi Bernard Sande, chomvetsa chisoni nchakuti ngozi zotere zikachitika boma limaononga ndalama za nkhaninkhani kusamala anthu okhudzidwawo ndi kubwezeretsa zinthu zoonongeka. - Chaka chino chokha boma lidati likufunika K215 biliyoni zoti likonzetsere zinthu zomwe zidaonongeka ndi madzi osefukira dzinja lathali pomwe anthu, ziweto ndi katundu wawo zidakokoloka. - Zambiri mwa zofunika kukonzedwazo ndi milatho, masukulu, misewu, zipatala ndi zogwiritsa ntchito mmalowa zomwe zidaonongeka. - Sande adati chomvetsa chisoni nchakuti anthu omwe amakhudzidwa kawirikawiri amakakamira kukhala kumadzi komwe sikuchedwa kusefukira ndipo adati chaka chino boma likufuna anthu onse okhala mmalo oterewa achokeretu mvula isadayambe. - Tayamba kale kulangiza anthu kuti achoke mmadera momwe mumasefukira madzi ndipo tionetsetsa kuti onse achoka chifukwa sitikufuna kuti chaka cha mawa tizidzakambanso nkhani yomweyi, adatero Sande. - Iye adati anthuwa amati sangachoke mmalomo chifukwa makolo awo adamwalira ndi kuikidwa momwemo komanso malo olima ndi kuweterapo ziweto zawo ali momwemo. - Malinga ndi T/A Maseya ya mboma la Chikwawa, anthu amavuta pankhani yamalo chifukwa amakhulupirira kuti kusiya malo omwe padagona mizimu ya makolo awo kuli ngati kuwagalukira nchifukwa chake safuna kusamuka. - Iye adati vuto lina ndi lakuti malo omwe anthuwo amakhala ndi aakulu kutanthauza kuti atati asuntha ndiye kuti komwe angapiteko malo sangakawakwanire potengera pokhala ndi polima pomwe. - Kupatula kukhulupirira kukhala pamodzi ndi mizimu ya makolo awo, vuto lina ndi malo okhalapo ndi kulima kumtundako, adatero Maseya. - Paramount Kyungu ya ku Karonga adagwirizana ndi Sande pankhaniyo ndipo adati palibe phindu kutaya moyo chifukwa chokakamira manda ndi minda mmalo mosuntha kupita kumtunda ndi kudzabwerera mchilimwe. -",FLOODING -ID_PTqTWPEM,"Paramount Chief Ngolongoliwa Amwalira, Ayikidwa Lachitatu Wolemba: Thokozani Chapola oads/2019/07/IMG-20190728-WA0129.jpg 600w"" sizes=""(max-width: 290px) 100vw, 290px"" />Mfumu yaikulu ya Alhomwe-Ngolongoliwa Mfumu yaikulu ya mtundu wa alhomwe, Paramount Chief Ngolongoliwa yamwalira. -Wofalitsa nkhani ku unduna woona za maboma aangono ndi chitukuko cha madera akumudzi Mulhabase Mughogho watsimikiza za nkhaniyi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Iye wati mfumuyi yamwalira lamulungu pa 28 July 2019 ku chipatala cha Mwayiwathu mu mzinda wa Blantyre atadwala kwa nthawi yaitali. -Mwambo woyika mmanda thjupi la malemu Ngolongoliwauchitika lachitatu pa 31 July 2019 ku likulu la ufumuwu ku Mtundawosema mboma la Thyolo kuyambira nthawi ya 12 koloko masana. -Thupi la malemu Paramount Chief Ngolongoliwa lili mu bokosi Padakali pano mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika walamula kuti mwambowu udzakhale mwambo wa boma ndi udzalandire ulemu wa asilikali a nkhondo a dziko lino. Malinga ndi a Mughogho, mtsogoleri wa dziko linoyu akakhala nawo pa mwambowu. -",SOCIAL -ID_PUDuAFPq,"Sukulu za Katolika Zikhale ndi Zizindikiro Ofesi yowona za maphunziro mu dayosizi ya Mangochi ya mpingo wa katolika yati ndi koyenera kuti sukulu zake zikhale ndi zizindikiro maka pa nkhani ya utsogoleri. -Imodzi mwa sukulu za mpingo wa katolika Mkulu wa mu ofesiyi a Felix Masamba, anena izi pamene ofesi yawo mogwirizana ndi mafumu, makomiti a sukulu komanso ansembe, akupitiliza kupeza njira zothana ndi kusamvana komwe kukumakhalapo pa kayendetsedwe ka sukuluzi pamene ophunzira a zipembedzo zina akhala akufuna kumabweretsa malamulo a zipembedzo zawo msukuluzi. -A Masamba ati ena mwa malamulowa ndi monga kuyika atsogoleri a mpingowu mmakomiti a sukuluzi komanso pa zikwangwani zolembedwa dzina la sukuluzi padzikhala mawu osonyeza kuti sukuluzi ndi zachikatolika. -Pa nkhani ya school identity tikunena kuti sukulu zikuyenera zizikhala ndi zizindikiro kuti zizidziwika kuti sukulu izi ndi za chikatolika pazilembedwanso pompo kuti Mangochi Diocese, anatero a Masamba. -Iwo atinso zikakhala sukulu za chikatolika anthu azidziwira chikwangwani polemba kuti mawu oti Catholic School komanso mphunzitsi wamkulu ndi otsatira wake azikhala achikatolika okha okha. -",EDUCATION -ID_PVsWsIJU,"YAS Yati Boma Lifufuze Ndalama Zomwe Zawonongedwa ku ESCOM Mabungwe a National Anti-Corruption Alliance kudzanso la Youth And Society (YAS) apempha mtsogoleri wa dziko lino Professor Arthur Peter Muntharika kuti achotse a Thom Mpinganjira pa udindo wa wapampando wa bungwe la ESCOM. -Boma lifufuze bwino za nkhaniyi-Kajoloweka Mabungwewa anena izi pa msonkhano wa atolankhani mu mzinda wa Mzuzu. -Ndipo polankhulapo mmodzi mwa akulu-akulu ku bungwe la YAS a Charles Kajoloweka Mhango, afotokozera atolankhaniwa zina mwa mfundo zikuluzikulu zomwe zikupezeka mu lipoti lomwe boma lidatulutsa mu mchaka cha 2019, lomwe mwazina linafotokoza bwino momwe bungweli likugwilira ntchito zake. -A Mhango ati ndizomvetsa chisoni kuti kufikira pano ngakhale lipotili likusonyeza kuti ndalama pafupifupi 8 Billion Kwacha zidasakazidwa ku bungweli , koma palibe aliyense yemwe wamangidwa, zomwe ati ndi zinthu zokolezera mchitidwe woononga chuma cha boma. -Tithokoze boma kaamba ka kafukufuku wawo ku bungwe la escom zomwe zatiululira mmene ndalama zakhala zikuonongedwera ku bungweli chomwe tikufuna ndi choti athom mpinganjira asakhalenso pa udondo wa wapampando wa bungweli kaamba koti ali ndi mulandu ndipo afufuzidwenso, anatero a Mhango. -Mwazina iwo apempha President wa dziko lino kuti achotse a Mpinganjira pa udindowu pofuna kuti bungweli liziyendetsedwa ndi anthu omwe ali okhulupirika maka kuti ntchito za bungweli ziyambe kuyendanso bwino. -",ECONOMY -ID_PWLZfOrU," Aphungu apane boma posakaza chuma Pamene aphungu a ku Nyumba ya Malamulo ayambe kukumana pa 8, mkulu wa bungwe loona zachilungamo pachuma la Malawi Economics Justice Network (Mejn), mkulu wa bungwe loona ufulu wa ogula la Cunsumers Association of Malawi (Cama) komanso andale ena ati aphungu akuyenera akapane boma potsotsomola misonkho ya Amalawi mmiyezi isanu yokha. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Iwo ati Amalawi akufuna amvetsere mwachidwi momwe boma lakombezera misonkhoyo pomwe eni ake ali pamoto ndikukwera mitengo kwa zinthu komwe kudadza ndikugwa kwa ndalama ya kwacha komanso mfundo zina za boma. - Mawuwa akudza pomwe kwadziwika kuti mmaunduna ambiri agugudiza kale ndalama zomwe adapatsidwa mndondomeko ya zachuma ya 2012/2013 yomwe idzathe pa 30 Juni chaka chino. - Boma lakhala likunena kuti zinthu zina zasokonekera chifukwa cha kugwa mphamvu kwa ndalama ya kwacha. Komanso akhala akunena kuti izi zikafotokozeredwa ku Nyumba ya Malamulo pomwe aphungu akumane. - Koma mbali zounikirazi, mkulu wa Mejn, Dalitso Kubalasa, yemwe adali nduna yazachuma mboma la UDF, Friday Jumbe ndi mneneri wa komiti ya zachuma mchipani cha MCP ku Nyumba ya Malamulo, Joseph Njobvuyalema ati boma lisatenge kugwa kwa kwacha ngati chophererera chifukwa bomali ndilo lidagwetsa kwacha kusonyeza kuti bwezi atapeza moponda. - Kubalasa wati bungwe lake likuchitanso kafukufuku wa momwe bomali lagwiritsira misonkho ya anthu mnthawi imeneyi. - Iye wati malipoti omwe akhala akumveka momwe bomali lagwiritsira misonkho ya anthu zikusonyeza kuti ndondomekoyi boma lasakaza kagwiritsiridwe ka ndalama. - Zomwe tikupeza nkuti bomali laonjeza kagwiritsidwe ntchito ka misonkho ya Amalawi. Malipoti okhudza kulira kwa anthu, ndondomeko ya zipangizo zotsika mtengo, mavuto kuchipatala ndi momwe ndalama zikuyendera kubomako zikusonyeza kuti mwambiri mwaipa. - Mnkhumano umenewu ukuyenera kupereka chiyembekezo kwa anthu chifukwa ikuchitika pomwe anthu akulira ndikukwera mtengo kwa zinthu. Aphungu apane boma pakusagwiritsira ntchito bwino ndalama mmaunduna, adatero Kubalasa. - Mkulu wa bungwe la Cama, John Kapito wati kunyumbako kusakangokhala kupana bomali komanso kukhazikitsa malamulo oti boma likasakaza misonkho padzikhala chilango. - Iye adati boma likuyenera kukhala loona mtima pofotokozera Amalawi momwe lagwiritsira ndalama za mndondomeko yazachumayi. - Zinthu zayipa, kuchipatala sikuli bwino, misawu yakumbika ngati mosewerera bawo, kusukulunso kwavuta pomwe ndalama zagwira ntchito. - Pakuyenera kukhala chilango chokhwima ku boma ngati lachita motere ndipo izi zingakonzedwe ndi aphunguwa, adatero Kapito yemwe adati bungwe lawo likuyembekeza momwe ku Nyumbayo zikakhalire. - Jumbe yemwenso ndi mtsogoleri wa chipani cha New Labour wati lamulo la Nyumba ya Malamulo ndikuunikira momwe ndondomekoyi yayendera ndiye aphungu akayemebekezere kuti boma lifotokoze bwino. - Nduna zokhudzidwa zikuyenera kukafotokoza chomwe chachitika kuti zifike pamenepa, adatero Jumbe. - Njobvuyalema adati chipani cha MCP chakonzeka kukapana boma. Iye adati afunsa lipoti ku Unduna wa Zachuma momwe zinthu zayendera. - Tikumva kuti pafupifupi unduna uliwonse wagwiritsira ntchito ndalama mosakaza, izi tikafunsa, adatero Njobvuyalema. - Mwachitsanzo, ku nyumba ya chifumu kudalowa K1.8 biliyoni kuti agwiritsire ntchito koma pofika Disembala chaka chatha nkuti ndalama zoposa K2.6 biliyoni zitaphwasulidwa kale. - Mmaulendo a mtsogoleri wa dziko lino komanso omuyandikira, kudaperekedwa K1.24 biliyoni koma ndalamayo idatha ndipo pakutha pa miyezi isanu nkuti ndalama zoposa K2.3 biliyoni zitagwiritsidwa ntchito. - Padakali pano sukulu zina za ukachenjede zaboma zikutseka zipata zake ndi zina zili pachiopsezo chotsatira chifukwa choti boma likuuma manja kupereka thandizo lokwanira. Ndalama zomwe zidatumizidwa msukulumo zatha ndipo kuli ngongole ya K1.6 biliyoni. - Sukulu ya ukachenjede ya Mzuzu University (Mzuni) yatumiza kumudzi ophunzira onse. Nayo sukulu ya madotolo ya College of Medicine idatseka zipata zake. - Ku Chancellor College (Chanco) kudatumizidwa K4.808 biliyoni mndondomeko yazachuma koma kufika lero ndalamayo idatha ndipo kuli ngongole ya K879 miliyoni. - Ku Kamuzu Collage of Nursing kudapita K1.6 biliyoni koma kufika pano ndalamayo yatha kale ndipo kuli ngongole ya K191.3 miliyoni. - Kuchipatala nako kuli moto. K4.5 biliyoni ndiyo idapita kuti agulire mankhwala koma pano mzipatala mulibe mankhwala ndipo anthu ali pamoto. Kufika lero K2.1 biliyoni yatha. - Ku ndondomeko yazipangizo zotsika mtengo nayo yakungana ndi mavuto chifukwa alimi ambiri akudandaula kuti sadagule feteleza wotsika mtengo. Undunawo udalandira K40.6 biliyoni kuti igulire matani 150 000 afetelezayo. Izi zidapereka chiyembekezo kwa alimi chifukwa nambala ya opindula idakwera kuchoka pa 1.4 kufika pa 1.5 miliyoni koma kulira sikukutha. - Tidayesetsa kulankhula ndi nduna ya zachuma, Ken Lipenga yemwe samayankha foni yake. - Mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda pomwe amagwetsa mphamvu ya kwacha adauza Amalawi kuti timange malamba ponena kuti mavuto afika pamwana wakana phala. - Msonkhano wa aphunguwu ndiwokaunguza momwe ndondomeko ya zachuma ya 2012/2013 yayendera. -",POLITICS -ID_PXrxsOCF," Wa zaka 22 akufuna uphungu Machawa (kumanzere) limozdi ndi Mussa Timamva kuti achinyamata ndi atsogoleri a mawa, koma msungwana wa zaka 22 ku Nsanje wati akufuna kudzaimira chipani cha PP kudera la kumpoto mbomalo. - Machawa Mcheka-Chilenje akuphunzira za chitukuko cha madera a kumidzi ndipo wati achinyamata asamaope ndale chifukwa ndi limodzi mwa magawo othandizira pachitukuko cha dziko lino. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Iye adati nchifukwa akufuna kudzapikisana nawo ndi ena amene akufuna kudzaimira PP pa chisankho cha pa May 20, 2014 mdera limene adaimirapo Gwanda Chakuamba komanso azakhali ake Esther Mcheka-Chilenje Nkhoma, yemwe adakhalapo wachiwiri kwa sipikala wa Nyumba ya Malamulo. - Mdera lino muli mavuto a misewu, za umoyo, achinyamata ambiri sakupita kusukulu, zaulimi sizikuyenda chonsecho mtsinje wa Shire ndi mitsinje ina ili pafupi. Nthawi yoti achinyamata aziopa kuchita ndale idatha, adatero iye. - Pomulandira, Nduna ya za Mdziko Uladi Mussa adati ichi ndi chitsanzo chabwino ndipo malamulo akumulola kutero. - Malamulo oyendetsera dziko lino amaneneratu kuti ofuna kuimira uphungu akhale wa zaka 21 kapena kuposa apo. Iyeyu adakwanitsa zakazo ndipo tili ndi chikhulupiriro chonse kuti akwanitsa ntchito waiyambayo, adatero Mussa. -",POLITICS -ID_PYJcSMOY,"Akhristu Akutsidya La Nyanja Ya Chirwa Akusowa Thandizo Wolemba: Sylvester Kasitomu ent/uploads/2019/09/lake-chilwa.jpg 367w"" sizes=""(max-width: 822px) 100vw, 822px"" /> Akhristu achikatolika ku tsidya kwa nyanja ya Chirwa mu dayosizi ya Zomba apempha anthu akufuna kwabwino kuti awathandize kumalizitsa chalitchi chawo chomwe akumanga. -Wapampando wa chalitchi-lii a joseph zakariya ndiwo apereka pemphori pofotokonzera mtolankhani wathu mu mzinda wa Zomba. Malinga ndi a ZAKARIA, ntchito yomanga tchalitchichi yatha ndipo chikusoweka ndi Mbalawala, malata komanso matumba a cement. -Kunoko zinthu zambiri ndi zovuta kaamba koti mayendedwe ndi odula timagwiritsa ntchito ku mtunda komanso panyanja kuti tipite kumalo kumene kuli zipangizo zomngira ndiyene anthu attithandiza ndi ndalama ntchito itha kupepukako anatero a zakaria Pamenepa a ZAKARIA ati, akhristu a ku tchalitchi chawo cha St. Peters Ngotakota, amadalira usodzi zomwe akuti ndi zovuta kuti amalizitse ntchito yabwino yomwe yayambika yomanga kachisi wa Ambuye. -",SOCIAL -ID_PYMZBSWx,"Sukulu ya Mkombaphala Ikufewetsa Ntchito ya Aphunzitsi Wolemba: Sylvster Kasitomu Kutumiza ana ku sukulu za mkombapahala ati kukuchepetsa ntchito ya aphunzitsi pomwe apita ku sukulu za primary. -Mlangizi wa aphunzitsi amsukulu za primary mu zone ya Chimwala mboma la Mangochi mayi Nancy Ndazamo ndi omwe anena izi powuza mtolankhani wathu. Iwo ati ndi khumbo lawo kuti sukulu iliyonse ya pulaimale ikhale ndi sukulu ya mkombaphala komwe ana angaphunzireko mmene angulumikizirane ndi aphunzitsi zomwe zikuchititsa anawa kuti akapita ku primary azikachita bwino. -Mwazina mayi Ndazamo apempha makolo kuti azipititsa ana awo ku sukulu za mkomba phala kuti azakhale ana anzeru pomwe apita ku primary. -Ana omwe akuchokera ku sukulu za mkombaphala akuthandiza kwambiri pa tchito yophunzitsa maka ife aphunzitsi a ku primale kaamba koti amakhala kuti pamene akukayamba sukulu akudziwa kupinda chilembo zomwe zimachititsa kuti aphunzitsiwa asakhale ndi ntchito yomudziwitsa kugwira kwa pensulo, anatero mayi Ndazamo. Malinga ndi mkulu wa zamaphunziroyu, madera ambiri mdziko muno amkumana ndi vuto la kusowa kwa sukulu za mkomba phala kaamba kosowa thandizo loti athe kusamalira anawa. -",EDUCATION -ID_PZocvEJA," Adzudzula JB zomanga mfumu Nkhata: Nzodabwitsa Mphunzitsi wa za malamulo kusukulu yaukachenjede ya Chancellor College Mwiza Nkhata wati ndi zodabwitsa kuti mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda walamula apolisi kuti anjate T/A Chimombo ya ku Nsanje. - Nkhata wati ngakhale pulezidenti ndi komanda wa asilikali ndi apolisi, sakuyenera kutero chifukwa kunjata munthu kumafunika kufufuzidwa kaye kunjatako kusadachitike. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Banda Lachiwiri adalamula apolisi kuti anjate Chimombo pomuganizira kuti adasowetsa chigayo chomwe chidaperekedwa mu 2008 kuti chithandize olumala. - Ndikulamula kuti wachiwiri kwa pulezidenti [Khumbo Kachali] alowererepo pankhaniyi mpaka wokhudzidwayo atamangidwa, adatero Banda. - Koma Nkhata akuti pali zambiri zomwe Banda akadachita asadalankhule mawu akewo. - Kumanga kuli mmanja mwa apolisi, atha kuuza mkulu wa apolisi kuti afufuze nkhaniyo kapena kuchita chilichonse koma kufika polamula chonchi ndi zachilendo. - Apolisi amayamba afufuza kaye asadanjate munthu, tsono akalamula kuti amangidwe kodi amumanga chifukwa wina walamula kapena apeza zifukwa zomumangirazo? adatero Nkhata. - Mneneri wapolisi ya Nsanje Samson Balakasi Lachinayi adati mfumuyo siidanjatidwe. Pofika Lachisanu madzulo tikhala titafika pena pake ndi nkhaniyi, adalonjeza Balakasi. - Mfumuyi yomwe dzina lenileni ndi Stanford Ntukula idaimitsidwa pa ntchito yake chaka chatha kuti ifufuzidwe za malipoti oti amachitira nkhanza anthu ake. - Anthu a mderalo adakamangala kupolisi sabata yatha kuti afufuze za chigayocho. -",LOCALCHIEFS -ID_PblUYpOs," Tsiku lokumbukira usodzi Chaka chino zangokumanizana ndendende kuti lero, pa 21 November, ndi tsiku loganizira nsomba ndi ntchito za usodzi padziko la pansi (World Fisheries Day). Bungwe la United Nations lidakhazikitsa tsikuli pokhudzidwa ndi kuchepa kwa nsomba komanso kusakazika kwa zachilengedwe zammadzi padziko lonse. - Patsikuli, asodzi padziko lonse amakonza zochitika zosiyanasiyana zozindikiritsa anthu kufunika kwa nsomba pamiyoyo ndi chitukuko cha maiko awo, dziko lapansi komanso kusamalira zachilengedwe zammphepete mwa nyanja. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kwathu kuno, tsikuli lidakumbukiridwa koyamba chaka chathachi pamwambo umene udachitikira mboma la Nkhata Bay. Mwambowo udakonzedwa ndi bungwe la Ripple Africa. - Miyoyo ya anthu oposa 400 000 amene amadalira usodzi paumoyo wawo ili pa chiopsezo, kaamba kochepa kwa nsomba mnyanja ndi mmitsinje ya dziko lino. Chimene chikuchitika pakalipano nchakuti pamene mitundu ya nsomba zofunika kwambiri monga chambo, kampango ndi utaka zikusowa, mpamene bonya akuchulukirachulukirabe. - Mtsogolo muno tidzafotokozera chifukwa chiyani zinthu zikubwerera chammbuyo chonchi, koma pakalipano nkofunika kulimbikitsa njira zimene zikutsatidwa poteteza nsomba kuti anthu ambiri asadzasowe pogwira zisanatheretu. - Usakhale udindo wa boma lokha komanso mafumu, asodzi eni ake, anthu wamba, mabungwe monga a Ripple Africa, USAID Pact, World Fish Centre ndi sukulu zaukachenjede kugwirana manja ndi kumaimba nyimbo imodzi poteteza nsomba. Nyanja zonse za mdziko muno zimayerekezedwa kuti zimatulutsa nsomba zoposera 50 000 tonnes pachaka, zomwe nzochepa kwambiri kukwanitsa kudyetsera mtundu wa Amalawi. Motero sizodabwitsa kuti nsomba zina zimalowa mdziko muno kuchokera kumaiko ena. - Kaamba ka kuchepa kwa nsomba, munthu mmodzi akumuyerekeza kuti akumadya makilogalamu anayi okha mmalo mwa makilogalamu 14 a nsomba pachaka. Izi zikupereka chithunzithunzi kuti ndi nsomba zochepa zimene zikumaphedwa mnyanja ndi mmitsinje ya dziko lino, motero nkofunika kulimbikitsa njira zobwezeretsanso chiwerengero cha nsomba monga kutseka kwa nyanja komanso kuyambitsa ulimi woweta nsomba mmaiwe. -",SOCIAL ISSUES -ID_PcKBhxCU," Njala ikhaulitsa a Malawi Ma Admarc ena kuli gwagwagwa! Zafika pena. Ngati wina samwalira ndi njala ungokhala mwayi chabe koma zinthu zaipa mdziko muno moti anthu ena akugona kumimba kuli pululu. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika akunenetsa kuti palibe amene amwalire ndi njala, koma ngati sipachitika china chake mmisika ya Admarc mdziko muno ena amwalira nayo. - Mzere wa ofuna kugula chimanga ku Admarc Ulendo wa Tamvani mmaboma a chigawo cha kummwera, pakati komanso kumpoto, wapeza kuti madera ena patha miyezi ingapo chimanga chikusowa mmisika ya Admarc. - Ma Admarc a Chikomwe, Ngwerero, Nasawa, Mayaka, Sunuzi, Jenala, Zaone ndi Buleya mboma la Zomba kwa T/A Mbiza akuti atha miyezi iwiri kulibe chimanga. - Gulupu Belo wati malinga ndi kusowa kwa chimangacho, anthu amagonera deya amene amagula pamtengo wa K240 pa kilogalamu. - Panopa amene wapeza gaga ndi munthu. Chakudya chasowa, moti ndatumiza anthu 8 kuchipatala amene amaonetsa zizindikiro zachilendo chifukwa chosadya, adatero Belo. - Ku Mwanza malinga ndi T/A Kanduku, miyezi iwiri yatha chimanga kulibe. Iye wati poyamba anthu amagonera mango koma lero ndiye kolowera kwasowa. - Ndi nkhani yosabisa, njala yavuta kuno ndipo chimanga chatenga nthawi chisadafike ku Admarc, adatero Kanduku. - Ku Balaka patha miyezi iwiri chimanga chisadafike pa Admarc ya Phalula pamene kwa Sosola ndiye patha mwezi. - Sabata yatha tidapeza anthu ammudzimo akupita kukadandaula kwa DC wa bomalo chifukwa akhala akuuzidwa kuti chimanga chibwera koma kuli chuuu. - Admarc ya Misuku ku Chitipa ikumalandira chimanga mwezi ulionse kamodzi koma chimangacho chikuchokera kubungwe la World Vision. Admarc ya Chikwera mbomalo ilibiletu chimanga, pamene Admarc ya paboma yangolandira kumene matumba 300. Mabanja 2 000 ndiwo amadalira Admarc ya pabomayo koma ikugulitsa makilogalamu osaposa 15 kwa aliyense. - Admarc ya pa Karonga boma ili ndi chimanga koma pamene timafikapo Lachiwiri msabatayi nkuti pali mnzere wotalika ndi mamita 280. Anthu akumagona pomwepo kuti agule chimanga. - Ma Admarc a boma la Nkhata Bay akuti akumalandira chimanga pafupipafupi koma chikumatha tsiku lomwelo chifukwa chikumafika chochepa kuyerekeza ndi anthu amene akufuna chakudyacho. - Mkulu wa bungwe la Admarc Foster Mulumbe wati chiyambireni September chaka chatha agulitsa matani 26 000 a chimanga. Iye watinso kufika pano, Admarc yatsala ndi matani ochepa. - Chimanga chidakalipo koma chochepera, ndipo tikupitiriza kupereka mmisika yathu. Ngati chimanga chatha mmisika yathu, ndi bwino kutidziwitsa msanga kuti titumize china, adatero Mulumbe. - Miyezi ingapo yapitayo, boma lidagula matani 30 000 a chimanga mdziko la Zambia. - Woyendetsa ntchito wamkulu mu unduna wa malimidwe Bright Kumwembe wati chimanga chonsecho chidapita kumisika ya Admarc. - Chimanga chonsecho chidafika mdziko muno ndipo chili mmisika ya Admarc. Likulu losamala chakudya la National Food Reserve Ageency [NFRA] likugula chimanga china mdziko momwe muno, adetro Kumwembe. - Nkhani ya njala si yachilendonso mdziko muno. Bungwe la World Food Programme (WFP) lati lakwanitsa kufikira anthu 1.6 miliyoni mmaboma 15 amene ali pamoto wa njala. - WFP Lolemba lidatulutsanso lipoti lina lomwe limati anthu 14 miliyoni ali pachiopsezo chokukutika ndi njala kummawa kwa Africa. - Dziko la Malawi ndi limodzi mwa maiko okhudzidwa chifukwa cha mavuto a kusowa kwa mvula. -",ECONOMY -ID_PfCfKoDJ," Chifunga pa za boma la fedulo Nkhungu yowirira yakuta tsogolo la boma la fedulo (Federalism) lomwe magulu ena mdziko muno akufuna pamene ena sakugwirizana ndi maganizo otero. - Maganizo a boma la fedulo adabwera chifukwa choti anthu ena akuganiza kuti pali tsankho pa kagawidwe ka maudindo ndi chitukuko mdziko lino. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Jessie Kabwila Mbusa Peter Mulomole, yemwe ndi mneneri wa bungwe la anthu a chipembezo la Public Affairs Committee (PAC) lomwe lidasankhidwa ndi boma kuti limve maganizo a wanthu pa za boma la fedulo, wati anthu akusiyanabe maganizo pankhaniyi chomwe chikusonyeza kuti ambiri sakudziwabe tanthauzo la boma la fedulo. Iye adati ichi ndi chipsinjo ku bungwe la PAC. - Takhala tikugwira ntchito yofufuza maganizo a anthu pa nkhaniyi kuyambira mwezi wa November chaka chatha koma mpaka pano tsogolo lenileni silikuwoneka chifukwa tikulandira maganizo osiyanasiyana, adatero Mulomole. - Iwo adati akumanapo ndi magulu osiyanasiyana mchigawo cha pakati komwe adamva maganizo osiyanasiyana ndipo padakali pano ali mchigawo cha kumpoto komwenso magulu osiyanasiyana akupereka maganizo awo. - Tikukumana ndi mafumu, a mipingo, mabungwe, andale, amabizinesi, ogwira ntchito mboma ndi mmakampani komanso akatswiri mmagawo osiyanasiyana monga zandale, zachuma ndi zamalamulo. Anthu amenewa akutiwuza maganizo awo mosaopa, adatero Mbusa Mulomole. - Mneneriyu adati anthu asayembekezere zotsatira msanga chifukwa nkhaniyi ndiyokhudza dziko lonse choncho nkofunika kuti bungweli litolere maganizo a anthu mofatsa nkupeza chenicheni chomwe akufuna. - Mulomole wakana mphekesera zoti boma ndilo likupereka ndalama zopangitsira misonkhanoyi. - Iwo adati ngati mbali imodzi yokhudzidwa pa nkhaniyi, boma likadapereka ndalama kubungwe la Pac zoti ligwirire ntchitoyi, zotsatira zake sizikadapereka tanthauzo. - Ife ngati bungwe loyima palokha, sitikutenga mbali ili yonse pa nkhaniyi. Ntchito yathu ndiyongofufuza zomwe anthu akufuna; choncho sitikuyenera kulandira ndalama zogwirira ntchitoyi kuchoka ku mbali ili yonse yokhudzidwa, adatero a Mulomole. - Iwo adapitiriza kunena kuti bungwe lawo pamodzi ndi bungwe la chi Katolika lowona za chilungamo la Catholic Commission for Justice and Peace (CCJP) akugwira ntchitoyi ndi thandizo lochokera ku bungwe la United Nations Development Programme (UNDP). - Nkhani ya fedulo idadzetsa mtsutso waukulu kuyambira miyezi ya August ndi September chaka chatha pamene mtsogoleri wa dziko lino a Peter Mutharika adasankha nduna zake zomwe zambiri zidachokera mchigawo cha kummwera. - Zipani zotsutsa boma ndi magulu ena, makamaka a mchigawo cha kumpoto ndi pakati, adati kuli bwino dzikoli litagawidwa kutengera zigawo ndi cholinga choti chigawo chiri chonse chidzidzipangira chokha ndondomeko za chitukuko. - Phungu wa dera la Hora mboma la Mzimba a Christopher Ngwira komanso wa dera la kuvuma mbomalo a Harry Mkandawire, omwe ndi a chipani cha Peoples Party (PP), ndi ena mwa anthu omwe adayambitsa komanso kulimbikitsa maganizo a boma la fedulo. - Chipani cha Malawi Congress Party (MCP) nachonso chidagwirizana ndi maganizo oyambitsa boma la fedulo. Mneneri wa chipanichi a Jessie Kabwila adati boma la fedulo lidzapangitsa kuti madera onse a dziko liko atukuke. - Kafukufuku yemwe Tamvani adapanga adasonyeza kuti aphungu ambiri aku nyumba ya malamulo sakugwirizana ndi maganizo oterowo kamba koti atha kugawa dziko. - Koma boma lidati anthu apatsidwe mwayi wonena zakukhosi kwawo ngati akufuna boma la fedulo kapena ayi. - Boma silikufuna kupondereza maganizo a wanthu pa nkhani ya boma la fedulo. Aliyense ali ndi ufulu opereka maganizo ake koma izi zichitike poganizira udindo omwe munthu aliyense ali nawo, adatero a Kondwani Nankhumwa, omwe ndi mneneri wa boma. - Pogwirizana ndi a Mulomole, a Nankhumwa adati boma sililowelera pa ntchito yomwe bungwe la PAC likuchita yophunzitsa anthu kapena kufufuza maganizo awo pa za boma la fedulo. - A Nankhumwa adatinso boma silidaperekeo ntchitoyi mmanja mwa bungwe kapena nthambi ili yonse koma lidangotsegula chitseko kwa mabungwe ndi ena omwe angakwanitse kuphunzitsa anthu kuti adziwe ubwino ndi kuyipa kwa boma la fedulo. - Bomatu silidakane kapena kuvomereza boma la fedulo, koma kuti anthu apereke maganizo awo komanso aphunzitsidwe mokwanira. Ichi ndi chifukwa tidalekera mabungwe omwe angakwanitse kuti agwire ntchitoyi ndi ndalama zawo, adatero Nankhumwa. - Koma a Ngwira adati akukaika kuti boma lili ndi chidwi pa nkhani imeneyi. - Tawonapo nkhani zikuluzikulu zikufera mmazira ngakhale komiti yoona nkhanizi itakhazikitsidwa. Kukadakhala kuti boma liri ndi chidwi, likadapereka chithandizo choti anthu omwe akugwira ntchitoyi agwiritse, adatero a Ngwira. - Polankhula ndi Tamvani, katswiri wa zandale ku sukulu ya ukachenjede ya Chancellor College a Blessings Chinsinga adachenjeza kuti nkhani ya boma la fedulo siyofunika kupupuluma. - A Chinsinga adati nkhaniyi ndiyofunika iyende mundondomeko zingapo isadafike pokhazikitsidwa choncho mpofunika kuunika bwino kuti zinthu zidzayenda motani bomalo likadzavomerezedwa. - Choyamba, anthu akufunika kuphunzitsidwa za tanthauzo la boma la fedulo ndi cholinga choti apereke maganizo awo pachinthu chomwe akuchidziwa bwino. Zikatero, ngati anthu avomereza, pakuyenera kukhala voti ya liferendamu. - Pofika popangitsa chisankho cha liferendamu, palinso zofunika kuchita zingapo monga kuunika mmene chuma chizigawidwira, komanso mmene malamulo aziyendera monga kukhala ndi malamulo amodzi dziko lonse kapena chigawo chiri chonse chikhale ndi malamulo ake zomwe sizapafupi, adatero Chinsinga. -",POLITICS -ID_PgwjicBq," K85 000 kapena chaka kundende atapha galu Ena amangopha agalu koma sapatsidwa chilango, koma khoti la Ulongwe Majisitireti ku Balaka lalamula kuti mfumu ina ilipe K85 000 apo ayi, ikakhale kundende chaka chimodzi kaamba kopha galu ndi kuwononga mmera mdimba la mkulu wina. - Malinga ndi mneneri wa polisi ya Balaka, Joseph Sauka, mfumuyi ndi Peter Kasanga koma dzina lake lenileni ndi Michael Mailosi, wa zaka 62. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Sauka adauza Tamvani msabatayi kuti nyakwawayi pa 19 March chaka chino idapezeka mdimba la Yona Nansambo ikuswa malambe. Poswapo akuti idawandanso chimanga cha mkuluyu. - Iye adati Nansambo atadzudzula mfumuyi kuti isiye zimene imachita mdimbamo, iyo idakula mtima ndipo idayamba kuthafulira mwini dimbali ndipo ndewu idabula pakati pa awiriwa. - Achibale 6 a mfumuwo akuti atamva kuti mfumuyi ikugogodana ndi munthu, adathamangira kudimbako komwe adakalowerera ndewuyo. - Bwalo la milandu lidamva kuti anthuwo sadalekere pomwepo koma adalonda mwini dimbayu kunyumba kwake komwe adakaswa galasi la galimoto komanso kupha galu, adatero Sauka. - Kubwaloko, anthuwa adakana za mlandu wopha chiweto malinga ndi gawo 343 la malamulo a dziko lino, komanso adakana mlandu wowononga galimoto malinga ndi gawo 344. Koma bwalo litabweretsa mboni, anthuwa adapezeka ndi mlandu. - Wapolisi woimira boma pamlanduwo, Sergeant Yohane Chaomba, adapempha bwalo kuti lithambitse mfumuyi ndi chilango chokhwima chifukwa monga mfumu sidaonetse chitsanzo chabwino. - Sauka adati mfumuyi idapempha bwalo kuti limumvere chisoni chifukwa ndi yokalamba komanso kuti mkazi wake akudwala. - Koma Third Grade Magistrate Peter Mkuzi adalamula mfumuyi kuti ilipe K60 000 powononga komanso K25 000 popha galu, apo ayi, akaseweze chaka kundende ndi kukagwira ntchito ya kalavula gaga. - Mkuzi adalamulanso abale asanu a mfumuyi kuti alipe K25 000 aliyense, apo ayi, akaseweze kundende miyezi isanu ndi inayi (9). - Omangidwa akuchokera mmudzi mwa Peter Kasonga, kwa T/A Kalembo mbomalo. Pofika Lachinayi pa 11 June nkuti anthuwa asadapereke chindapusacho. -",LAW/ORDER -ID_PhAuPryZ,"Anthu Atsopano Alowa DPP ku Mangochi Chipani cha Democratic Progressive (DPP) chati chikukula mchigawo chakumvuma kaamba ka zitukuko zomwe chikuchita mchigawochi. -Gavanala wa chipanichi mchigawo chakumvuma kwa dziko lino, Julius Paipi wanena izi lolemba pa msonkhano womwe anachititsa pa sukulu ya pulaimale ya Namalaka mdera la Lutende mboma la Mangochi komwe amalandira mamembala atsopano a mderalo ochoka ku chipani cha Peoples kulowa mchipani cha DPP. - Zimenezi zikutanthauza kuti anthu akukhutitsidwa ndi ulamuliro wa chipani cha DPP chifukwa cha zitukuko zomwe chikuchita mdziko muno. Ife ndi onyadira kwambiri. -Ngati kunatsala dera lomwe PP inali ndi mphamvu ndiye dera lake ndi limeneli koma zimenezi zikutanthauza kuti tayimaliza Mangochi yonse ndipo ndi ya DPP basi, anatero Paipi. -Iye wati kulowa kwa anthu mchipanichi kukusonyeza chikhulupiliro chomwe anthu ali nacho mwa chipanichi malinga ndi ntchito za chitukuko zomwe chikugwira. -Khwimbi la anthu pa msonkhanowo Polankhulapo yemwe anali wapampando wa chipani cha Peoples mdera la Mangochi Lutende, Yatima William anati achita izi atawona kuti deralo likutsalira pa nkhani za chitukuko kaamba kosankha aphungu a mbali yotsutsa boma. -Anthu amene anditsatira ine ndi oposa 7000 ndipo tachita zimenezi chifukwa dera lathu likutsalira kwambiri pa chitukuko ndiye tawona kuti bola tithawire ku mbali ya boma kuti dera lathu litukuke msanga kusiyana ndi kukhala kumbuyo kwa otsutsa, anatero William. -",POLITICS -ID_PhbLraBp,"Bishop Tambala Apempha Boma Liyike Ndalama Zokwanira Polimbana ndi Coronavirus Episikopi wa dayosizi ya mpingo wa katolika ya Zomba Ambuye George Desmond Tambala wapempha boma kuti liyike ndalama zokwanira zomwe zithandizire pa ntchito yolimbana ndi mliri wa Coronavirus. -Tambala: Unduna wa zaumoyo uchitepo kanthu Ambuye Tambala anena izi polankhula ndi Radio Mari Malawi. Malinga ndi Ambuye Tambala, boma likuyenera likonze ntchito zaumoyo mdziko muno kaamba koti padakali pano munthu akadwala sangathenso kupita naye kuchipatala cha kunja. -Unduna wa zaumoyo ukuyenera kupeza zipangizo zabwino ndi zokwanira zomwe zithandizire pa ntchito yolimbanirana ndi kuthana ndi matendawa mdziko muno, anatero Ambuye Tambala. -Pamenepa Ambuye Tambala alangiza anthu mdziko muno kuti apitilire kutsatira malangizo omwe a zaumoyo akupereka komanso malamulo omwe boma lakhazikitsa pofuna kupewa nthendayi. -",HEALTH -ID_PhlrlgTB,"Mayi Wakupha Mwana Wanjatidwa Apolisi mboma la Ntcheu amanga mayi wa zaka 24 zakubadwa kamba komuganizira kuti anataya mwana mchimbudzi atangochira kumene. -Malinga ndi wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sub Inspector Hastings Chigalu mayi-yu ndi Tina Golozera ndipo anapalamula mlanduwu usiku wa pa 24 March 2020. -Chigalu: Mchitidwe umenewu ukuchulukira Sub Inpector Chigalu anati mayiyu anatenga pathupi ndipo posakondwa ndi izi anaganiza zochotsa pathupo ponena kuti sanali okonzeka kulera mwanayu poti alinso ndi mwana wina wangono. -Usiku wa patsikuli mayiyu anamwa makhwala oti achotse pathupipo ndipo anabadwitsa mwana wamoyo yemwe anakamuponya mu chimbudzi adakali ndi moyo. -Mayiyu ataona kuti anthu ammudzimu amudzindikira kuti wabadwitsa mwana anathawa mmudzimo ndipo pa 28 mwezi uno anakazipereka yekha ku polisi komwe anamutsekera kuti ayankhe mlandu wakupha mwana wake zomwe zikutsutsana ndi gawo 210 loyendetsera malamulo a dziko lino. -Mayiyu Tina Golozera amachokera mdera la mfumu yaikulu Njolomole, mboma lomweli la Ntcheu. -",LAW/ORDER -ID_PmKchmvR," Kafukufuku wa chamba watha Zotsatira za kafukufuku wa ulimi wa chamba zomwe Amalawi akhala akudikira zatuluka koma mlembi wa unduna wa zamalimidwe, mthilira ndi chitukuko cha madzi Gray Nyandule Phiri wati zotsatirazi akuzisunga mwachisinsi. - Phiri wati zotsatirazi zomwe kafukufuku wake watha zaka zitatu ziyamba zapita ku ofesi ya presidenti ndi nduna zake (OPC) kuti akaziunike zisadaulutsidwe kwa Amalawi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kafukufukuyu adatenga zaka zitatu ku Chitedze ndi ku Salima ndipo zotsatira zake zatuluka tsopano koma tikudikira kuti akaziunike ku OPC kenako tidzazitengere ku Nyumba ya Malamulo, adatero Nyandule Phiri. - Phungu wa dera la kumpoto kwa Ntchisi Boniface Kadzamira ndiye adabweretsa nkhani yololeza kulima chamba mNyumba ya Malamulo zaka zitatu zapitazo ndipo aphungu adavomereza nkhaniyi atakambirana. - Akadaulo osiyanasiyana akhala akuthirira ndemanga za kufunika kothamangitsa kafukufukuyu kuti dziko la Malawi liyambe kulima nkugulitsa chamba chomwe ena akuti chikhoza kusintha chuma cha dziko lino. - Katswiri wina wa bizinesi yokhudza malonda a chamba wa ku Canada wa Green Quest Pharmaceuticals adati chamba chili ndi mtengo wabwino pamsika wa maiko ndipo chikhoza kubweretsa ndalama zambiri mdziko. - Chamba chomwe akadaulowa akulimbikitsa ndi chomwe amagwiritsa ntchito mmafakitale popanga zinthu zosiyanasiyana monga mankhwala ndipo akatswiri amati mphamvu zake nzochepa poyerekeza ndi chamba chosuta chija chimazunguza bongo. - Polankhula ndi Tamvani, mlembi wa nthawi yoona za mbewu zogwiritsidwa ntchito mmafakitale Industry Crops Association (ICA) Hellen Chabunya adati boma likuyenera kukhala ndi chidwi pa kafukufuku wa ulimi wa chamba kuti dziko lino litukuke. - Chongofunika apa nkuwonetsetsa kuti tapanga malamulo ogwira okhudza kayendetsedwe ka ulimi ndi malonda a chambachi. Zina mwa izi nkuwonetsetsa kuti taunikaso malamulo ena okhudza mbeu ngati zimenezi, adatero Chabunya. -",ECONOMY -ID_PsxyFsLQ," Mfumu yoba mopusitsa igamulidwa mawa Bwalo lamilandu la majisitileti ku Ntchisi mawa likuyembekezeka kupereka chigamulo kwa mfumu ina Lachisanu idaepezeka yolakwa pamlandu wakuti inkabera anthu powanamiza. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Malinga ndi mneneri wapolisi ya Ntchisi Gladson Mbumpha, wogamula Young Ngoma adapeza nakwawa Nyalapu (dzina lenileni Fraser Vesiyano) yolakwa pamlandu woti idapusitsa anthu ozingwa a mmudzi mwa Chiwere kuti iwathandiza kugula feteleza ku Admarc ya mmudzi mwake. - An artistic impression of a court room Ngoma adati mchitidwe wa nyakwawawo ngobwezeretsa chitukuko mmbuyo chifukwa nkuphwanya ufulu wa anthu ovutika. Chigamulo chiperekedwa Lolemba chifukwa samamva bwino mthupi, adatero Mbumpha Lachisanu. - Malinga ndi Mbumpha, Nyalapu, yemwe ndi wa zaka 33, adapusitsa anthu ozingwa a mmudzi mwa Chiwere kuti awathandiza kugula feteleza ku Admarc ya mmudzi mwake. - Iye adamata phula anthuwo kuti ali ndi njira zomwe angachite kuti athe kuwagulira fetelezayo koma pambuyo pake adayamba kuchita njomba. - Anthuwo adali ndi makuponi koma zikuoneka kuti mmudzi mwawo, Admarc yomwe amadalira kudalibe feteleza ndiye mfumuyo itamva idaona ngati mwayi okhupukira nkuuza anthuwo kuti iwathandiza, adatero Mbumpha. - Iye adati mfumuyi idauza anthuwo kuti asonkhanitse makuponi komanso asonkhe ndalama zomwe zidakwana K148 500 nkumupatsa ndipo adagwirizana kuti adzabwere tsiku lotsatilalo kudzatenga fetereza wawo. - Njomba zidayamba kuwoneka anthuwo atabwera chifukwa mfumuyo idawawuza kuti abwerenso tsiku linzakero ndipo masiku amapita akuwuzidwa zomwezomwezo. - Anthuwo atatopa adangoganiza zopita kwa mkulu wa pa Admarc yomwe imanenedwayo ndipo mkulu wa pamenepo Yasinta Jere adawauza kuti mfumuyo idagula feterezayo pa 11 January 2013, adatero Mbumpha. -",LAW/ORDER -ID_PtcxMbbi," Anatchezera Za Chikondi ndi chibwenzi Agogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kodi chibwenzi ndi chikondi ndi zosiyana bwanji? Mwina funso limeneli likhoza kuoneka ngati lopanda nzeru koma kwa ine ndi lofunika kwambiri. Funso lina ndi loti kodi ngati mwamuna amakonda kulonjeza chibwenzi kapena wachikondi kuti adzakwatirana chonsecho mkazi samamulonjeza mwamuna wake, ndiye pamenepa mwamuna angathe kupitiriza chibwenzi kapena angomusiya? LF, Area 12, Lilongwe Wokondeka LF, Munthu utha kukhala ndi abwenzi ambirimbiri koma wachikondi mmodzi. Nthawi zambiri anthu satha kusiyanitsa pakati pa chikondi ndi chibwenzi. Chikondi ndi chozama kuposa chibwenzi; chikondi chimachoka pansi pa mtima ndipo nthawi zambiri anthu awiri akakondana maka pakati pa mwamuna ndi mkazi amagwirizana mzambiri moti nchifukwa chake mapeto ake amalolerana ndi kulumbira kuti adzakhala limodzi mpaka moyo wawo wonse mbanja, pamene chibwenzi mumatha kugwirizana pa zina koma kusiyana mzambiri zochitika. Nchifukwa chake munthu utha kukhala ndi abwenzi ambiri ngakhale uli pabanja, monga ndanena kale, koma amene umatherana naye nkhazi zakukhosi ndi zakumphasa ndi mmodzi yekha, wachikondi wako. Funso lako lachiwiri yankho ndi loti pachikhalidwe chathu mwamuna ndiye amafunsira mkazi ndipo ndi iyeyo amene amauza mkazi za cholinga chake pachibwenzi chawocho. Akazi ambiri amakhala ndi manyazi kunena kuti alola chibwenzi chonsecho mkati mwa mtima wawo alola kale. Ndiye munthu wamwamuna uyenera kumvetsa ndi kufatsa; osapupuluma chifukwa ukhoza kutsekereza mafulufute kuuna poganiza kuti mkazi sakunena chilichonse. Pamene pali chikondi sipasowa, zochitika zimasonyeza zokha kuti apa pali chikondi ngakhale wina asanene. -",RELATIONSHIPS -ID_PtlaRKoo,"Dziko la Zimbabwe Lichotsa Ntchito Anamwino 77 70w"" sizes=""(max-width: 419px) 100vw, 419px"" />Ena mwa anamwino omwe amachita ziwonetsero mdzikolo Dziko la Zimbabwe lachitatu lachotsa ntchito anamwino 77 kaamba kowaganizira kuti ndi omwe amakolozera kunyanyala kwa ntchito kwa anamwino mdzikomo. -Malinga ndi malipoti a BBC ogwira ntchito za umoyo akhala akunyanyala ntchito pokakamiza boma la dzikolo kuti liwaonjezere malipiro omwe akuti ndi ochepa kwambiri. -Kunyanyala ntchitoku kunayamba mwezi wa September chaka chino ndipo mwezi watha, bwalo lalikulu la milandu mdzikolo, linalamula kuti ogwira ntchito za umoyowa abwelere ku zintchito zawo. -Padakali pano anamwino mazanamazana ali pa chiopsezo choti nawonso atha kuchotsedwa ntchito potengera zomwe zachitikazi. -Dziko la Zimbabwe ndi limodzi mwa maiko kuno ku Africa omwe akukumana ndi mavuto a zachuma. -",HEALTH -ID_PuVrVplm," UDF ibalalika ku Nyumba ya Malamulo Mpungwepungwe udabuka mu Nyumba ya Malamulo yomwe idatsegulidwa Lolemba pomwe aphungu a chipani cha United Democratic Front (UDF) adaonetsa kusamvana pankhani yonkhudza mbali imene azikhala munyumbayi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Pomwe msonkhano wa aphunguwo umayamba, aphungu a UDF adakhala mbali yotsutsa koma mawa lake adakhamukira mbali ya boma. - Lachitatu pomwe tinkalemba nkhaniyi nkuti mlembi wamkulu wa chipanichi Kandi Padambo atatsindika kuti mbali yokhazikika yomwe aphungu awo azikhala siinadziwike chifukwa akuluakulu achipanichi akadali mkati mokambirana. - Tikadakambirana za nkhaniyi ndiye sindinganene kuti aphungu athu azikhala mbali iti mpaka zopingapinga zonse zitatha, adatero Padambo. - Mpungwepungwewu udayamba nyumbayi isanatsegulidwe pomwe komiti yakale ya chipanichi idalemba kalata kwa Sipikala wa nyumbayi Henry Chimunthu Banda kupempha kuti aphungu awo apatsidwe malo mbali yotsutsa. - Ganizoli lidasinthidwa ndi komiti yatsopano yachipanichi yomwe idalemba kalata ina kwa sipikalayu kupempha kuti aphungu awo abwerere kumbali ya boma koma tsiku lotsegulira nyumbayi Lolemba, wokhazikitsa bata mu UDF, Clement Chiwaya, adalemba kalata ina yopempha sipikala kuti aphungu onse achipanicho apite mbali yotsutsa. - Lachiwiri, aphungu a UDF anachedwa kulowa mnyumbayi ndipo pobwera, Chiwaya anabweretsa kalata ina kwa sipikala yomwe imapemphanso kuti aphungu a UDF abwerere mbali ya boma. - Sipikala wa nyumbayi Henry Chimunthu Banda adatsimikiza kuti adalandiradi makalata osiyanasiyana kuchokera ku chipanichi okhudza mbali yomwe aphungu ake azikhala mnyumbayi. - Lero lomwe ndalandira kalata ina kuchokera ku chipanichi kuti ganizo lawo loyamba lija lasintha ndipo akufuna kubwerera kumbali ya boma, adatero Banda atangolandira kalata yachitatu yokhudza nkhaniyi mnyumbayi. - Mpungwepungwewu uli mkati, aphungu ena 12 omwe adachoka muchipani cha Democratic Progressive Party (DPP) kulowa chipani cha Peoples (PP) adalengeza kuti abwerera mchipani chawo chakale. - Nayenso phungu wa dera la kumadzulo ku Mchinji Theresa Mwale walengeza kuti wachoka kumbali ya boma ndipo padakali pano ndi phungu oima payekha koma aphunguwa akana kunena zifukwa zomwe akuchokela mu chipani cha PP. - Nyumbayo ikuyembekezera kukambirana nkhani yokhudza chisankho cha magawo atatu chomwe chikuyembekezeka mu 2014. -",POLITICS -ID_PwEHNRAN," Mkulu wa kunyumba ya chisoni agwidwa ndi ziwalo Abambo awiri omwe amagwira ntchito kunyumba yachisoni kuchipatala cha Kamuzu Central (KCH) akuzengedwa mlandu wodula maliseche a mtembo wa munthu wamwamuna omwe unali mnyumbayo poyembekezera kuti abale ake adzautenge. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mneneri wa polisi ya Lilongwe, Ramsy Mushani, watsimikiza za nkhaniyi ponena kuti aganiziridwawa, Lufeyo Mphimbi, wa zaka 54, ndi Samalani Jabu, wa zaka 58, adadula ziwalozo anthu ena atawauza kuti pali msika wa K8 miliyoni wa ziwalo za munthu wamwamuna. - Mushani wati anthu omwe akuwaganizira kuti adapeza msikawo, Sebita Mwale, wa zaka 27, ndi Eric Mwandira, wa zaka 34, adalonjeza ogwira ntchito kunyumba yachisoniwo kuti malonda akatheka adzawapatsa theka la ndalamazo. - Mushani wati apolisi adagwira ndi kumanga Mwale ndi Mwandira pamalo omwetsera mafuta a galimoto a Kaunda pamsewu wopita ku Mchinji atatsinidwa khutu ndi anthu ena kuti awiriwo adali ndi maliseche a munthu wamwamuna omwe amagulitsa. - Atafunsidwa za ziwalozo iwo adaulula kuti adachita kupatsidwa ndi abambo Awiri, Mphimbi ndi Jabu, omwe amagwira ntchito kunyumba yachisoni ku KCH ndipo onse anayiwa adavomera kuti adatenga nawo gawo pankhaniyi, adatero Mushani. - Iye adati Mwandira adapita kunyumba ya chisoniyo kukakumana ndi Mphimbi, yemwe ndi mnzake wakalekale, kukakambirana za nkhaniyo ndipo anthuwo adakambiranadi muofesi ya Jabu nkumvana. - Atagwirizana za malipiro Mphimbi ndi Jabu adalowa mchipinda chosungiramo mitembo momwe adatulukamo ndi malisechewo nkuwapereka kwa Mwandira yemwe adatengana ndi Mwale kuti akagulitse koma anthu adatsina khutu apolisi msanga, adatero Mushani. - Mwale ndi Mwandira akuwazenga mlandu wopezeka ndi ziwalo za munthu, zomwe zitsutsana ndi ndime 16 yokhudzana ndi thupi la munthu mmalamulo a dziko lino, pomwe Mphimbi ndi Jabu akuyankha mlandu wodula ziwalo za munthu wakufa kutsutsana ndi ndime 18 ndinso wopereka ziwalozo kuti zitsatsidwe malonda kutsutsana ndi ndime 16 (gawo B) la malamulo okhudza za thupi la munthu. - Bwalo la milandu ku Lilongwe Lachiwiri lapitali lidakana kutulutsa anthu anayiwa pabelo chifukwa ati likuopa kuti akhoza kuthawa. - Pogamula pempho la owayimira anayiwo pamlanduwo, Alemekezeke Mando ndi Chris Tukula, kuti apatsidwe belo, woweluza milandu kubwaloli magisitiriti Patrick Chirwa adati kupatsa belo anthuwo nkovuta chifukwa mlandu wawowo ndi woopsa. - Ndili ndi mantha kwambiri paganizo lopatsa anthuwa belo chifukwa pali chiopsezo chakuti chilungamo chikhoza kusokonezeka komanso chikhulupiriro chomwe anthu ali nacho mubwalo lino chikhoza kuonongeka, adatero Chirwa. - Mkulu wa chipatala cha KCH, Noordeen Alide, samapezeka pafoni yake yammanja kuti alankhuleko pankhaniyi makamaka mmene ntchito ya kunyumba yachisoniyo imayendera. - Mphimbi amachokera mmudzi mwa Chipazi, T/A Msakambewa, ku Dowa ndipo Jabu amachokera mmudzi mwa Msimbi, T/A Masula, ku Lilongwe. Mwale kwawo ndi kwa Chipoza, T/A Santhe, ku Kasungu, pomwe Mwandira ngwa ku Mwazisi, kwa Themba la Mathemba Chikulamayembe ku Rumphi. -",SOCIAL ISSUES -ID_PyTDejNC," Idali nthawi ya buleki Sukulu iliyonse imakhala ndi nthawi yopumira kapena kuti nthawi ya buleki. Ena amakangosewerako, ena amakadya, koma Paul Chidale ndi Dolica Mchenga adasinthana Chichewa. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Paul Chidale ndi katswiri wosewera golf komanso akugwira ntchito ku Gestetner ngati ICT Engineer. Dolica ndi wabizinesi. - Kukumana kwawo sikukugwirizananso ndi ntchito yawo chifukwa adakumana onsewa ali pasukulu ku Bangwe Private School mumzinda wa Blantyre. - Paul akuti panthawiyo adali fomu 3 pamene Dolica adali fomu 1. Iwowa adakhala akuponyerana maso, koma zonse zidakathera kubuleki. - Paul kusayinira kuti watengadi Dolica patsiku lodalitsa ukwati wawo Timaponyerana maso mosonyeza kuti timafunana. Tidapezera mwayi nthawi ya buleki pamene tidakumana ndi kucheza, adatero Dolica. - Adati akundifuna, koma ndidavutavuta ngakhale pansi pa mtima nanenso ndimamufuna Paul. Kungoti Paul amandisangalatsa machezedwe ake ndi anthu komanso malankhulidwe ake opatsa chikoka, adaonjezera. - Paul akuti padatenga kanthawi kuti amumasule Dolica ndi mawu akukhosi chifukwa amafuna aone ngati namwaliyu adali ndi makhalalidwe abwino. - Zooneka bwinozo ndiye musakambe, namwaliyu ali bwino komanso ndimafuna kuonetsetsa makhalalidwe ake. Nditakhutira, ndidaganiza zomupezera nthawi ndipo kudali kubuleki komwe ndidakamuuza mawu anga, adatero Paul. - Izitu ati zimachitika mwezi wa April mu 2007. - Ukwati ndiye adamanga pa 4 October 2015, ku Feed the Children ku Nyambadwe mumzindawu. - Amene sadakwatire afatse kaye chifukwa ukwati weniweni umachitika kamodzi pamoyo wa munthu mpaka Mulungu adzakulekanitseni. Ndiye akuyenera atsimikizedi za yemwe akufuna amukwatire kapena kuwakwatira, adatero Paul wa mmudzi mwa Luwanje kwa T/A Chikumbu mboma la Mulanje, polangiza omwe akulingalira za banja. -",SOCIAL ISSUES -ID_PyaZMoMl," Ndale zachibwana zalowa ku MCP Masapota a MCP sakudziwabe odzawatsogolera Kadaulo wa ndale kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College Blessings Chinsinga wati chipani cha Malawi Congress Party (MCP) chalowa chibwana, ndipo sichikudziwa momwe chingaongolere ndale mdziko muno. - Chinsinga adanena izi Lachinayi potengera momwe chipanichi chikuyendetsera ndale pokonzekera chisankho cha 2014. Chipanichi chidalepheretsa msonkhano wake waukulu mu April ndipo masiku apitawa, chipanichi chidafuna kusefa ena mwa anthu 12 amene akufuna kudzapikisana nawo pampando wa yemwe adzaimire chipanichi pa chisankhocho. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Chipanichi chidakhazikitsa komiti younika anthu amene akufuna kudzapikisana nawo. Wapampando wa komitiyo ndi Lingson Belekanyama yemwe Lachitatu adati atakumana adapeza kuti sikofunika kuchotsa ena mwa omwe amafuna kudzapikisana nawo, makamaka amene sadakhale mchipanicho kwa zaka zisanu. Izi zimasonyeza kuti Lazarus Chakwera, yemwe adali mtsogoleri wa mpingo wa Assemblies of God, Felix Jumbe yemwe adali mkulu wa bungwe la alimi la Farmers Union of Malawi (FUM) komanso Lovemore Munlo yemwe adali mkulu wa majaji mboma la Bingu wa Mutharika sakadapikisana nawo pachisankhocho. - Chinsinga adati chipanichi chikupereka unthenga osiyanasiyana okhudza tsogolo lake kwa Amalawi zomwe zikusonyeza kuti atsogoleri ake alibe mphamvu zowongolera kayendetsedwe kachipani. - Msabata ziwiri zokha apereka mfundo zotsutsana zingapo. Choyamba mtsogoleri wawo John Tembo ndi mneneri wawo Jolly Kalelo adasemphana pankhani ya tsiku ndi malo a msonkhano wawo waukulu omwe anthu ambiri akuyembekezera. - Sabata yomweyo Tembo adanena pawailesi ya Zodiak kuti achepetsa chiwerengero cha ofuna kudzapikisana nawo pampando wa odzayimilira chipanichi pa chisankho koma komiti yomwe imaunika anthuwo yati palibe kuletsa munthu kupikisana nawo, adatero Chinsinga. - Iye adatinso sabata yomweyo, Tembo adauza nyuzipepala kuti adadzipereka kutsika pa mndandanda wa anthu ofuna kudzapikisana nawo pampandowo koma komitiyi yakana kuti palibe yemwe adadzipereka kutsika pamndandandawo. - Apa zikusonyezeratu kuti palibe mgwirizano pakati pa akuluakulu achipani. Izi zikusonyezeratu kuti ndale zathu ndizosakhwima, adatero Chinsinga. - Mmodzi mwa ofuna mpandowu mchipanichi Felix Jumbe, yemwe adali mkulu wa bungwe la alimi la Farmers Union of Malawi (FUM) adati amkhalakale ena a mchipanichi akupanga ndale zapansipansi pofuna kuipitsa anzawo. - Chinsinga adati MCP ikulakwitsa chifukwa mmalo motsata ndondomeko zokhazikika za chipanicho, akubweretsa zachilendo zimene akuzikonza ndi anthu ochepa. - Iye adati nzodabwitsanso kuti Tembo adakana kulandira K600 0000 yomwe Chakwera adapereka ku chipani ngati msonkha wake kuthumba lodzayendetsera msonkhano waukuluwo. - Okha adanena kuti amene akufuna kudzapikisana nawo akuyenera kusonkha ndalama ndiye apa chokanira ndalama zina ndikumalandira zina ndi chiyani? Chofunika apa chipanichi chikuyenera kumapanga fundo zolimbitsa chipani, adatero Chinsinga. - Tembo adauza atolankani kuti adakana ndalamazo chifukwa Chakwera adapereka nthawi yomwe akuluakulu a chipanichi amakumana kuti akambirane za mmene angachepetsere chiwerengero cha okufuna kutsogolera MCP. - Iye adati kulandira ndalamazo kukadasokoneza ntchito yomwe amagwira akuluakuluwo poti Chakwera ndi mmodzi mwa anthu 12 omwe akufuna kudzalimbirana nawo mpandowo. - Chakwera wati iye samapereka ndalama ku nkhumano wa akuluakuluwo koma kuthumba la ndalama zodzayendetsera msonkhano waukulu. - Sindidatenge ndalama ndekha kukapereka. Ndidatsata ndondomeko yomwe idakhazikitsidwa kuti ndalama ziziperekedwa kudzera mwa anthu omwe akuthandiza chipani kutolera ndalama ndipo ine ndidachita chimodzimodzi, adatero Chakwera. - Polankhula ndi wailesi ya Zodiak Broadcasting Station (ZBS) Tembo adadzudzula mneneri wachipanicho Jolly Kalelo pofulumira kulankhula ndi atolankhani pa za tsiku komanso malo omwe msonkhanowo udzachitikire. - Kalelo adauza nyuzipepala ndi mawailesi kuti msonkhano waukulu wa MCP udzachitika pa 9 August 2013 ku Natural Resources College koma Tembo adati akuluakulu a chipanicho adangokambirana za masikuwo koma adali asadatsimikize podikira zokambirana zina ndi akuluakulu a kumalo omwe akufuna kudzachitirako msonkhanowo. -",POLITICS -ID_PzrBcmTF," Kumisasa kwabuka matenda a maso, mphere Nyumba zawo zudagwa, minda idakokoloka ndipo katundu wambiri kuphatikizapo ziweto zidanka ndi madzi osefukira. Anthu miyandamiyanda, maka akuchigwa cha Shire, adathawira kumtunda kuti apulumutse miyoyo yawo, koma komwe adathawirako nakonso kwaopsakwagwa mliri wa matenda amaso ndi mphere mmisasa ya ku Nsanje ndi Chikwawa. - Mneneri wa unduna wa zaumoyo Henry Chimbali watsimikiza izi, koma wati unduna wake ukufufuzabe za anthu amene akhudzidwa ndi matendawa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Msasa wa Bitirinyu kwa T/A Nyachikadza mboma la Nsanje ndiwo wakhudzidwa kwambiri ndi matenda a mphere pamene misasa ya Bereu ndi Kalima kwa T/A Maseya mboma la Chikwawa ndiwo watekeseka ndi matenda a maso. Msasa wa Bitirinyu ukusunga anthu pafupifupi 6 000. - Pamene Tamvani idazungulira pamsasa wa Bereu ambiri adali koyenda koma mayi Elube Jeke wa mmudzi mwa Chikutireni adali pamalopo akutonthoza ana ake. - Mwana wamngonoyu wayamba kumene [kudwala maso] pamene wamkuluyu ndiye adayamba masiku atatu apitawo. Sakupeza bwino, maso atupa komanso akumadandaula kuti akumva kuwawa. - Akapeza mtendere ndiye kuti wagona. Sitinalandirepo thandizo chiyambireni matendawa, zomwe zachititsa kuti pakhale kupatsirana, adatero Jeke uku akufunditsa mwana wokulirapoyo amene ati sakupita kusukulu chifukwa cha mavutowo. - Mavuto sakukata kwa Jeke chifukwa pamene amabwera pamsasawo nkuti nyumba yake itagwa ndi madzi a mvula ndipo katundu wake limodzi ndi munda zidakokoloka. - Poti athawitse moyo, lero wakumana nazonso pamene matenda agwera ana ake. Sindingakhalenso ndi lingaliro lobwerera kumudzi chifukwa kumenekonso ndiye sikuli bwino. Madzi sadaphwere, adatero Jeke, kusowa mtengo wogwira. - Mkulu woyanganira za umoyo pa msasawu, Rodrick Rivekwa, akutsimikiza za matendawa ndipo wati pofika Lachisanu pa 13 March nkuti anthu 15 atapezeka ndi matendawa. - Iye adatinso anthu 10 ndiwo apezeka ndi mphere pamsasawo. - Koma boma lachitapo machawi pofuna kuthana ndi vutoli. Adatitumizira mankhwala moti anthu onse amene akudwala maso ndi mphere alandira thandizo lachipatala, adatero Rivekwa. - Iye adati kuchulukana kwa anthu pamsasa wa Bereu lingakhale vuto lina lomwe ladzeetsa mavutowo. - Tili ndi anthu 1 024, koma malo ogona adali ochepa. Komanso kupeza madzi ndi aukhondo lidali vuto lina. Panopa bolako chifukwa atipatsa zipangizo zosungiramo madzi komanso matenti adationjezera, adatero Rivekwa. - Nakonso kumsasa wa Kalima mavuto a matenda amaso sadasiye, malinga ndi John Yobe wa mmudzi mwa Kalima kwa T/A Maseya mbomalo. - Yobe adathawa mmudzi mwake ndi kukakhala nawo kumsasawo. Iye akuti adali ndi ziweto monga nkhuku, mbuzi ndi nkhumba zomwe zidatengedwa ndi madzi. - Pokakhala pamsasawu akuti amati ndi chisomo ndipo ankaganiza kuti wapulumuka, koma mwadzidzidzi adadabwa kuona ana ake asanu ndi mmodzi atagwidwa ndi nthenda ya maso. - Yobe akuti pano zinthu zasinthako chifukwa thandizo la chipatala lidafika mofulumira ndipo nthendayi ati sidafale kwambiri monga amaopera. - Malinga ndi nyakwawa Katandika, matendawa adza chifukwa chothithikana pamsasawu, zomwe anthuwa akhala akudandaula. - Koma Chimbali adati unduna wake wafika kale mmalowa kukapereka thandizo la chipatala ndipo zinthu zikusintha. - Talandiradi malipoti okhudza matenda a maso. Ambiri amene akhudzidwa ndi matendawa ndi ana. Msasa wa Bitirinyu kwa T/A Nyachikadza ndiko talandira malipotiwa. Koma zinthu zasintha chifukwa thandizo lapitako, adatero Chimbali. - Iye adatinso mavutowa amveka mmaboma a Chikwawa ndi Nsanje kokha pamene mmaboma ena monga Thyolo ndi Mulanje komanso ku Balaka kulibe nkhaniyo. - Mneneriyo adatinso matenda otsekula mmimba abukanso mmisasayi koma unduna wawo wapereka kale thandizo. -",HEALTH -ID_QFfJoCPG," Chimanga chikololedwa chochepaUnduna Kauniuni woyamba wa zokolola wasonyeza kuti chaka chino Amalawi akolola chimanga chocheperako kusiyana ndi chaka chatha, chikalata chimene unduna wa malimidwe watulutsa chatero. - Chaka chilichonse undunawu umachita kauniuni katatu pa mbewu, ziweto ndi nsomba pofuna kuunikira kuti zokolola zikhala zotani. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kauniuni woyambayo wasonyeza kuti chaka chino mlingo wa chimanga utsika kuchoka pa matani 2 776 277 chaka chatha kufika pa 2 719 425, ndipo izi zikutanthauza kuti pa makilogalamu 100 alionse omwe tidapeza chaka chatha, chaka chino pazichoka makilogalamu awiri. - Kauniyu wapezanso kuti fodya wa chaka chino achuluka kuchoka pa makilogalamu 192 967 541 chaka chatha kufika pa makilogalamu 211 083 000 chaka chino pomwe thonje atsika ndi makilogalamu 43.2 pa makilogalamu 100 alionse omwe adakololedwa chaka chatha. - Undunawu wati mpunga uchuluka ndi makilogalamu 1.4 pa makilogalamu 100 omwe adakololedwa chaka chatha pomwe mtedza uchuluka ndi makilogalamu 4.5, nyemba 5.2 ndipo nandolo 3.1 pa makilogalamu 100 aliwonse omwe adakololedwa chaka chatha. - Mkulu wa mgwirizano wa mabungwe a zaulimi wa Civil Society Agriculture Network (Cisanet) Tamani Mvula Nkhono adati kauniuni wa mtunduwu ndiwofunika chifukwa umapereka chithunzithunzi cha kakololedwe. - Iye adati undunawu wachita bwino kutulutsa zotsatira zakauniuni woyambayu koma lipitirize kuunikanso kawiri kamene katsala. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_QGSuzuCo,"COMSIP Ilumikizitsa Bank Nkhonde ndi Bank Zikuluzikulu By Sylvester Kasitomu Bungwe la Community Savings Improved Programe (COMSIP) lati lilumikizanitsa magulu akumudzi a Bank Nkhonde komanso village bank ndi mabank akuluakulu kuti azitha kusunga ndi kubwereka ndalama ku mabankiwa. -Mkulu wa bungwe la COMSIP mdziko muno Tenson Gondwe ayankhula izi ku khonsolo ya Zomba pomwe amafotokozera akuluakulu a Zomba District Excutive Committee (DEC) za ntchito yomwe bungweli likufuna kuyambitsa mbomali. A Gomwe ati kupatula kulimbikitsa ma bank nkhonde kuti azitha kubweleka ndalama kuchokera ku bank anatinso akhazikitsa magulu ena a bank nkhonde kuti apindule nawo mu pologalamu imeneyi. -Iwo anati ntchitoyi ayigwira mmadera a mafumu aakulu Mwambo, Mulumbe komanso Malemia. -Mmau ake mkulu owona za mapulani ndi chitukuko ku khonsolo ya Zomba a Water Chikuni anati pologalamu yomwe bungwe la COMSIP layambitsa lofuna kuti anthu akumudzi azitha kupindula ndi ma bank oti azitha kupeza ndalama ithandiza kukweza busines zawo. -Ife ngati a khonsolo tiri okondwa kwambiri chifukwa choti mapulani athu akukwaniritsidwa ndipo puloject imeneyi tayilandila kwambiri kaamba koti anthu ambiri amalephera kupititsa ma business awo patsogolo kaamba kosowa ngongole zokuzila ma businesi-wa, anatero a Chikuni. -iwo anapitilira kunena kuti izi ziri mu mapulani awo omwe boma la Zomba layika kuchokera chaka chino kufika chaka cha 2022 kuti akhazikitse magulu omwe alumikizidwe ndi ma banki akuluakulu mdziko muno. -",ECONOMY -ID_QLUXtUQz," Atentha nyumba kaamba ka K2 000 Mkulu wina ku Ntchisi waona mbwadza atagamulidwa kuti akaseweze zaka 8 kundende kaamba kobutsa nyumba ya mnzake chifukwa cha ngongole ya K2 000. - Escom in free-for-all fuel scam Wait gets longer Secrecy over party funders Bwalo la milandu ku Ntchisi pa 27 November lidalamula Thokozani Paul, wa zaka 21, yemwe amachokera mmudzi mwa Mdaopamudzi mdera la T/A Nthondo mbomali kuti akagwire ntchito yakalavulagaga kaamba koyatsa nyumba ya nyumba ya Winston Njirisi, wa zaka 39. - Woimira boma pamilandu, Sergeant Austin Daudi, adauza bwaloli kuti bamboyu, yemwe ali pabanja komanso ali ndi ana, adapalamula mlanduwu usiku wa pa 21 November pamudzi wa Chimbaka mdera la Nthondo lomwelo. - Malingana ndi Daudi, Njirisi akuti adali ndi ngongole ya K2 000 ya womangidwayu yomwe ankafuna kugulira ndowa ya chimanga. - Wodandaula adalephera kupereka ndowa ya chimanga kwa womangidwawa komanso kubweza K2 000, zomwe zidakwiyitsa omangidwawa. - Patsikulo onse awiri adapita kukamwa mowa ndipo ali komweko mkangano udabuka kaamba ka ngongoleyo ndipo mkanganowo udakafika mpakana kunyumba ya wodandaulayu, adatero Daudi. - Iye adati cha mma 7 koloko usiku Paul adanyamuka kunyumba ya Njirisi kupita kunyumba kwake ndipo patangodutsa mphindi makumi atatu, adabwerera ndi cholinga chokabutsa nyumba ya mnzakeyo ndipo panthawiyo nkuti Njirisi akugona mnyumbamo ndi banja lake pomwe nyumbayi imayaka. Adapulumuka kaamba ka kukuwa kwa anthu amene adaona nyumbayo ikuyaka ndipo adathawira panja atangopulumutsamo chitenje chimodzi ndi masikito. - Atakaonekera kukhoti pa 27 November, Paul adapezeka wolakwa pamlandu wotentha nyumba motsutsana ndi gawo 337 la malamulo a dziko lino. - Popereka chigamulo, majisitireti Dorothy Kalua adati mlanduwu ndi waukulu potengera kuti wodandaulayo adamusiya padzuwa popeza nyumba ndi katundu wambiri adapsera momwemo. -",LAW/ORDER -ID_QNAHlieY," Alimbana ndi ntchemberezandonda ku Zomba Unduna wa zamalimidwe wati ntchemberezandonda zomwe zabuka mboma la Zomba zisatayitse anthu mtima chifukwa akatswiri apita kale mmadera omwe akhudzidwa ndi mbozizo. - Mbozizo zapezeka kale mmadera ena mboma la Zomba mkulu wa zaulimi kumeneko Patterson Kandoje watsimikiza koma mneneri wa unduna wazamalimidwe Hamilton Chimala adati gulu la akatswiriwo likafikanso mmadera achigwa cha Shire. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Padakalipano nduna ndi gulu la akatswiri ali kale kalikiliki kulimbana ndi mbozizo ndipo iwo ndi amene angakhale ndi zonena zambiri pammene zinthu zilili, adatero Chimala. - Ntchemberezandonda zimaononga masamba ofunika pokonza chakudya cha mbewu Nduna ya zamalimidwe Dr Allan Chiyembekeza adatsimikiza kuti iye pamodzi ndi akatswiri ali kalikiliki kulimbana ndi vutoli koma adati padakalipano sanganene kuti vutolo ndi lalikulu motani popeza akadali mkati mofufuza. - Anthu angokhala ndi chikhulupiliro chifukwa akatswiri omwe akugwira ntchitoyo ndiwodziwa kwambiri moti ali ndi chikhulupiliro kuti vutoli silipita patali lisadagonjetsedwe, adatero Chiyembekeza. - Ndunayo idati chongodandaulitsa chakuti mbozizo zimaononga kwambiri panthawi yochepa komanso vuto lake ndilakuti zimadya masamba omwe mbewu zimadalira popanga chakudya motero kakulidwe ka mbewu kamasokonekera. - Ntizilombo tachabe kwambiri chifukwa timaononga masamba a mbewu choncho kuchedwa kutigonjetsa kukhoza kukhala ndi zotsatira zowawa kwambiri, adatero Chiyembekeza. - Kandoje adati pamalo okwana mahekitala 34 omwe akhudzidwa, mahekitala 6 ndiwo adali atapoperedwa pofika Lachiwiri ndipo adapempha anthu kuti akhale tcheru kuti akangoona mbozi zobiriwira zokhala ndi mizere yoyera akauze a zaulimi chifukwa maonekedwe a ntchemberezandonda ndi wotero. - Chiyembekeza: Tikuthana nazo Madera ozungulira malo a zaulimi a Mpokwa kwa T/A Mwambo makamaka midzi ya Saiti, Masambuka, Kwaitana, Mamphanda, Kabwere, Kumpatsa, Havala, Mlomwa ndi Chaima ndi ena mwa midzi yomwe yakhudzidwa. - Ntchemberezandondazi zabuka panthawi yomwe alimi akudandaula kale ndi ngamba yomwe ikutha pafupifupi sabata zitatu tsopano ndipo mbewu zambiri zanyala kale mminda moti pali chiyembekezo choti ngambayi itati yapitirira ndiye kuti alimi akhoza kudzabzalanso. - Ngambayo yadza kaamba ka mphepo ya El Nino yomwe yasokoneza magwedwe a mvula makamaka mmaiko a kummwera kwa Africa zomwe zapangitsa madera a mchigawo cha kummwera kwa Malawi akhudzidwe kwambiri. -",FARMING -ID_QNCLglrI," Pepa Gaba, Malata Chalaka bakha nkhuku siyingatole. Nkhani ya Gabadinho Mhango ndi Lucky Malata ndiyo yatinenetsa mwambiwu. Msabatayi nkhani idawawasa ndi ya anyamatawa omwenso amasewera Flames. - Akamunawa akadatola chikwama pangonongono ku Joni koma ena alepheretsa. Aganyu sitinadandaule koma pena sitikumvetsa njomba yomwe yaseweredwa apa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ife sitidamvepo wosewera chigawo cha pakati atalowera kummwera kukayesa mwayi ndi Blantyre United koma pakutha pa mwezi kumva kuti wayesera mwayi ndi Big Bullets, Mighty Wanderers, Azam Tigers mpaka kufunanso kukadoda ku Evirom. - Lero Gaba wapita ku Joni koma museweretseni matimu ambirimbiri. Kodi zidatero chifukwa chiyani? Kodi timu zonsezi zimamufuna pakamodzi? Kodi zimachitika mwa chiponyeponye kuti kugwere mwayi ndi komweko? Tikumva kuti matimu ena amafuna wosewera ngati Didier Drogba osati luso la Gaba. Koma izi ndi zoona? Ngati amafuna woteroyo bwanji osangopita ku Ivory Coast kukatenga Drogba? Kodi ndizotheka Gaba kusewera ngati Drogba? Gaba ndi Gaba ndipo Drogba ndi Drogba, sangafanane. - Tikuganiza kuti chilipo chomwe chimachitika kuti Gaba ndi Malata azingowavinitsa. Ku Amazulu pa magemu 5 Gaba adachinya zigoli 4 ndiye apapa akufunanso chiyani? Komanso tikudabwa kuti bwanji Fam imangowonerera izi zikuchitika? Komadi Fam ndi manthu wa zamasewero mdziko muno? Kodi zidachitikapo zoterezi? Tithokoze kuti mwabwerako muli moyo. Pepani kuti mwavina moteromo koma dziwani kuti chitseko chitha kutseguka. - Dekhani timu zokoma zipezeka. Osadanda posakhalitsa tidzikuwonerani pa SuperSport mukumakana ndi Messi kapena Ronaldo. -",SPORTS -ID_QQMIRsxB,"MEC Yawunika 35% ya Maboma pa Chisankho Bungwe loyendetsa chisankho mdziko muno la Malawi Electoral Commission (MEC) likupitilira kupereka zotsatira zotsimikizika za chisankho cha president chomwe chachitika lachiwiri lapitali. -Kachale: Tizingosindikiza file imodzi kuti tichite changu Malingana ndi wapampando wa bungweli Justice Dr. Chifundo Kachale, pofika 11 koloko mmawa wa lero, bungweli lakwanitsa kupereka zotsatira za maboma khumi ndi limodzi okha mwa maboma 28 a dziko lino. -Mwazina Dr. Kachale ati bungweli lipitilira kupereka zotsatirazi kudzera kwa wofalitsa nkhani wake Sangwani Mwafulirwa yemwe akhale akuchita mikumano ndi atolankhani kuwadziwitsa zotsatira zomwe zatsala mpaka pamapeto powulutsa zotsatira zonse. -Chinthu china chomwe chikumatenga nthawi ndi chakuti pakumabwera ma file awiri a original kuchokera kuma district, ina imapita ku parliament kuti akasunge ma record a masankho, dongosolo limenelo taliwunikira ndipo tawona kuti limatenga nthawi kwambiri chifukwa choti ma record enawo a zipani alinawo kale ndiye kwa pano tizingosindikiza file imodzi, anatero Dr. Kachale. -Iwo ati mwa maboma omwe awunikidwa kale zotsatira zawo, palibe madandaulo omwe sanayankhidwe moyenera. -Wapampando wa bungweli Justice Dr. Chifundo Kachale akuyembekezeka kupereka zotsatira za chisankhochi mawa. -",POLITICS -ID_QRnZSdPj," Mudalinji mchakachi? Ma alubino aona zakuda Mpotopola ku Joni, Amalawi 3 200 athothedwa Anthu 106 afa ndi madzi osefukira Tili mchaka china, 2015 wapita ndipo talowa 2016. Lero tikhale tikuunguza zina mwa nkhani zikuluzikulu zomwe zidamera nthenje mchaka changothachi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Maalubino aona mbonaona Kwa nthawi yoyamba, dziko lino lidaona zomwe zakhala zikungomveka mmaiko ena. Mchaka cha 2015 taona maalubino akusakidwa ngati nyama. Kuwapha, kuwachotsa ziwalo, komanso kuwagulitsa kumene pokhulupirira kuti ziwalo zawo zingabweretse chuma. - Mchitidwewu udatenga malo ku Machinga, Balaka, Dedza komanso Mangochi. Nkhaniyi yakhala ikudandaulitsa bungwe lomenyera ufulu wa anthuwa la Association of People with Albinism in Malawi (Apam) malinga ndi mkulu wa bungweli, Boniface Massah. - Massah adati zonsezi zakhala zikuchitika chifukwa cha zilango zomwe mabwalo akhala akupereka kwa yemwe wapezeka wolakwa. Mwachitsanzo, mboma la Dedza amayi ena adalamulidwa kukaseweza kundende zaka ziwiri atapezeka olakwa pankhani yofuna kusowetsa alubino, nkhani yomwe idadandaulitsa bungweli. - Mwezi wa March, anthu achialubino pamodzi ndi mabungwe adachita zionetsero mumzinda wa Blantyre pofuna kuonetsa mkwiyo wawo ndi zomwe zakhala zikuchitika. - Mtsogoleri wa dziko lino, Peter Mutharika, adalonjeza kuti athana ndi onse amene apezeke olakwa komabe ngakhale adalankhula motere, anthuwa akhalabe akukhala mobisala mdziko lawo lomwe. - Madzi osefukira, anthu 106 afa pangozi za madzi Pa 19 January chaka changothachi, ngozi idachitika mmaboma 15 mdziko muno pamene madzi a mvula yosakata adasefukira ndipo maboma a Nsanje, Mulanje ndi Chikwawa ndiwo adakhudzidwa kwambiri, komanso maboma ena monga Rumphi ndi Karonga kumpoto. - Ngoziyi idachitika chifukwa cha mvula yomwe idagwa yochuluka mdziko muno kwa sabata ziwiri osalekeza. - Anthu 145 000 adakhudzidwa mmaboma 6 ena adasamutsidwa mmalo mwawo ndi kukasungidwa mmisasa. - Anthu 106 adafa pangoziyi ndipo dera lokula ndi mahekitala 64 000 lidakokoloka. Kutsatira ngoziyi, matenda a kolera adabuka ndipo anthu 423 adakhudzidwa ndi matendawa omwe adapaha anthu 6. - Mutharika adalengeza kuti dziko lino ndi malo angozi ndipo kotero mabungwe ndi maiko akunja akuyenera kupulumutsa dzikoli kumavutowo. Mawuwa adachititsa kuti mabungwe akunja koma ena a mdziko la Malawi momwemuno ayambe kupereka thandizo losiyanasiyana kwa anthu amene adakhudzidwa. - Mtopola ku Joni, Amalawi athothedwa Nkhani inanso yomwe idakula mchakachi ndi zipolowe zomwe zidabuka mdziko la South Africa kuchitira alendo amaiko ena amene akugwira ntchito mdzikomo. - Maiko adayamba kusamutsa nzika zake mdzikolo chimodzimodzinso dziko la Malawi mu April lidasamutsanso nzika zake 3 200 zomwe zidakhudzidwa ndi mtopolawo. - Mtopolawo udali wachiwiri dziko la South Africa likuchitira alendo amene akudzafuna maganyu mdzikomo. Mu June 2008, dziko la South Africa lidachitiranso mtopola alendo a mmaiko ena amene akukhala mdzikolo ndipo anthu 60 adaphedwa pamene anthu oposa 600 adavulazidwa. - Lero pamene mwachita bata mdzikomo, Amalawi ambiri akhamukiranso mdzikomo kukafuna maganyu. - Ziwawazo zidayamba pamene mfumu ya Mazulu Gooodwill Zwelethini idakolezera moto ponena kuti nzika za mmaiko ena zibwerere kwawo ati chifukwa zikuwaphangira ntchito. - Ngakhale utsi sufuka popanda moto, Zwelethini adakana izi ponena kuti atolankhani ndiwo sadamumvetse. - Maiko komanso mabungwe mu Africa adadzudzula zomwe zochitika mdzikolo. - Dziko la Nigeria nalo lidayamba kusala nzika za dziko la South Africa. Ku Zimbabwe, mawailesi a mdzikolo adayamba asiya kuimba nyimbo za mdziko la South Africa, pamene ku Mozambique, nzika zina za mdziko la South Africa zidachitidwa chipongwe. - Ku Malawi kuno anthu adachita zionetsero pamene adakapereka chikalata cha madandaulo awo kwa kazembe wa dziko la South Africa. Kuphatikiza apo, Amalawi adachitanso zionetsero zina zokakamiza kuti anthu asamagule katundu msitolo za mdziko la South Africa zimene zili mdziko muno monga Shoprite, Game ndi Pep. - Boma lichotsa mafumu amtauni Nkhani ina yomwe idazunguza mchakachi mpaka lero ndi ya ganizo la boma lofuna kuchotsa mafumu mmizinda, mtauni komanso mmamanisipalite. - Unduna wa maboma angono ndiwo udatulutsa chkalata chomwe chidadzetsa kusagwirizana pamene mafumuwo adaopseza boma kuti achita zomwe angathe pofuna kuteteza ufumu wawo. - chikalatacho mwa zina, chidati mafumuwo sazilandiranso mswahara chifukwa tsopano ndi anthu wamba. Gawo 3 (5) la malamulo okhudza ufumu (Chiefs Act) ndi lomwe lidaomba mkota paganizo la bomalo. - Mafumu a mizinda ya Lilongwe, Mzuzu, Zomba ndi Blantyre komanso manisipalite za Luchenza ndi Kasungu, ndiwo adakhudzidwa ndi chikalatacho. - Nkhaniyi itafika pampondachimera, boma lidabweza moto ndipo mafumuwa akugwirabe ntchito yawo monga kale. - Boma liletsa masacheti Mchaka chimenechi dziko la Malawi lidabwera ndi ganizo loletsa mowa wa mmasacheti. - Msonkhano wa nduna za boma udavomereza zoletsa mowawu ndipo kwangotsala kuti pakhale lamulo lokakamiza aliyense kusiya kugulitsa mowawu. -",POLITICS -ID_QaHKEBvd," Kuphunzira chingerezi tsono chiziyambira mSitandade 1 Kanyumba: Nduna ya maphunziro Angapo mwa makolo mdziko muno ati ndi okondwa ndi ndondomeko yatsopano yomwe unduna wa maphunziro mdziko muno wakhazikitsa kuti ana msukulu za boma ayamba kuphunzira mChingerezi kuyambira Sitandade 1 pamaphunziro onse kupatula Chichewa. - Pocheza ndi Tamvani, makolo angapo mmadera osiyanasiyana ati ana asukulu akhala akulephera kuyankhula Chingerezi chothyakuka kaamba koti sasulidwa mokwanira kusukulu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Chingerezi ndi chiyankhulo chofunikira kwambiri kupatula Chichewa, Chitumbuka ndi ziyankhulo zina mdziko muno. - Rodrick Savamkunkhu wa ku Chinsapo ku Lilongwe, yemwe ali ndi ana onse awiri kupulayimale ndipo winayo ndi wa Sitandade 1 pa Chinsapo wati: Ili ndi ganizo labwino kwambiri chifukwa anawa akhala akuphunzira kuyankhula chiyankhulochi akadali achichepere pamaphunziro. - Savamkunkhu wati ophunzira okhawo omwe amaphunzira sukulu zapamwamba zomwe si zaboma ndiwo amakhala ndi mwayi wophunzira Chingerezi mozama poti amayambira kalasi yoyamba kuphunzira maphunziro onse mChingerezi kupatula Chichewa. - Nayo Ellen Mwafulirwa wa ku Dwangwa mboma la Nkhotakota alandira nkhaniyi ndi manja awiri ponena kuti ichotsa kunyazitsa komwe ophunzira amasiku ano amabweretsa akamayankhula Chingerezi chothyokathyoka. - Izi zili bwino, mwina nkuchepetsako Chingerezi chomvetsa chisoni chomwe ana athu amayankhula, watero Mwafulirwa. - Koma Charity Kandikole, wochokera ku Balaka, wati ngakhale ndondomekoyi ili bwino makolo agwirane manja ndi boma poonetsetsa kuti aphunzitsi akutsatadi ndondomeko imeneyi. - Nduna ya zamaphunziro Lucius Kanyumba yati ndondomekoyi iyamba kutsatiridwa mchigawo cha maphunziro chomwe chikubwerachi. - Ndi khumbo la boma kuona ophunzira akuyankhula ndi kulemba Chingerezi chabwino, watero Kanyumba. -",EDUCATION -ID_QasYvQVw,"Apempha Boma Liyike Chidwi Mzipata za Mdziko Muno Mmodzi mwa anthu omwe amatsatira bwino nkhani zochitika mdziko muno a Coxley Kamange apempha boma kuti liyike chidwi chake pa zipata zolowera ndi kutulukira mdziko muno pofuna kuti nthenda ya COVID-19 isapitilire kufalikira mdziko muno. -Zipata za dziko lino zidakali zotsekula A Kamange amalankhula izi mu mzinda wa Blantyre pothilirapo ndemanga pa momwe boma likugwilira ntchito yolimbana ndi kufala kwa kachilombo komwe kakuyambitsa nthendayi ka Corona-virus mdziko muno. -Tati tipemphe ku boma kuti mmaboda mukhale chitetezo chokwanira poyika malo oti anthu obwera kuchokera ku maiko a kunja azisungidwa kumeneko kufikira masiku omwe achipatala akunena, anatero a Kamange. -Iwo anapemphaso boma kuti liyike nthawi zapadera zosiyana mmisika pofuna kuchepetsa chiwerengero cha anthu opezeka mmisikayi. -",SOCIAL -ID_QbgZsxqq,"NASME Yapempha Amayi Achilimike Pamalonda Bungwe la business zingono-zingono la National Association of Small Business and Medium Enterprises NASME lachinayi lalimbikitsa amayi kuti achilimike komanso kutsata njira zovomerezeka zochitira malonda awo. -Mmodzi mwa akuluakulu ku bungweli a Charles Nyekanyeka ndi omwe anena izi lachinayi ku Maula Cathedral mu mzinda wa Lilongwe pa maphunziro a tsiku limodzi okhudza momwe amayi angapititsire patsogolo malonda awo. -Iwo ati ochita business zingono-zingono akuyenera kutsatira bwino njira zoyenera zovomerezeka ngati akufuna kugulitsa katundu wawo ku maiko akunja ngati njira imodzi yopititsira patsogolo malonda awo. Kwakukulu bungwe lathu likugwira ntchito ndi amayi omwe amachita ma bizinezi osiyanasiyana kuti abwewre pamodzi ndikuphunzitsana ma upangiri amene angachitire mabizinezi awo antero nyekanyeka. -Polankhulapo mmodzi mwa amayi ochita malondawa, mayi Doreen Mtawi ati kudzera mu bungwe la nasme amayi wa apeza maupangiri abwino omwe angachitire mabizinezi awo monga kudziwa misika yoyenera ya zokolora zawo komanso kugulitsa zokolorazi pa mitengo yabwino zomwe zawapezetsa phindu lokwanira. Kukhala mmaguru ndi kothandiza kwambiri kaamba koti umapeza zinthu zoti pa iwe wekha siungazipeze monga kupeza misika ya zokolora ndi zina zambiri antero mayi Mtawi. -Bungwe la NASME linakhazikitsidwa ndi cholinga chofuna kuti liziyanganira mabungwe angonoangono pomwe mwazina limathandiza amayi ochita malonda kuwapezera misika ya malonda awo yovomerezeka. -",ECONOMY -ID_QebhKxpH," DPP yasankha atsogoleri atsopano Msonkhano wa masiku atatu wa chipani cha Democratic Progressive Party (DPP) womwe umachitikira mu mzinda wa Blantyre wasankha mtsogoleri wa dziko lino, Peter Mutharika, kuti ndiye adzatsogoleri chipanicho pa zisankho zapatatu za chaka cha mawa. - Wachiwiri kwa Mutharika mchigawo chakumpoto ndi Goodall Gondwe, chapakati ndi Uladi Mussa, chakummawa Bright Msaka pamene Kondwani Nankhumwa wa mchigawo chakummwera. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mutharika, Gondwe ndi Msaka adasankhidwa opanda opikitsana nawo pamene Mussa adagwetsa Dean Josaya Banda, Zelia Chakale, Hetherwick Ntaba ndi Samuel Tembenu pamene Nankhumwa adasosola nthenga Joseph Mwanamvekha ndi Henry Mussa. - Mlembi wamkulu wa chipanichi ndi Greselder Jeffrey, mneneri ndi Nicholas Dausi, msungichuma Jappie Mhango, mkulu wokopa anthu Everton Chimulirenji, wa zochitikachitika Symon Vuwa Kaunda, woona za chuma Ralph Jooma, wa za malamulo Charles Mhango, woona za amayi Cecilia Chazama ndipo mkulu wa zokonzakonza ndi Chimwemwe Chipungu. -",POLITICS -ID_QhEkDody," Ku Nkhoma sakugona ndi mthirira Amati mmera mpoyamba. Ukalephera kukonzekera koyambirira ntchito yonse imayenda mwapendapenda mpaka zipatso zake zimakhala zokhumudwitsa. Ino ndi nyengo ya dzinja ndipo ulimi wagundika ndi wamvula, koma alimi ochangamuka pano ayamba kale kukonzekera za mthirira wachilimwe chomwe chikubwera kutsogoloku. Ena mwa alimi omwe akuonetsa chitsanzo chabwino pakukonzekera mthirira wamtsogolo ndi a ku Nkhoma mboma la Lilongwe. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi wapampando wa gulu la alimiwa, Lingilirani Chikhwaya pazomwe akuchita, motere: Chikhwaya: Sitivutika kumbali ya chakudya Ndikudziweni wawa Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ine ndine Lingilirani Chikhwaya ndipo ndine wapampando wa alimi a mthirira omwe amathandizidwa ndi bungwe la Vision Fund Malawi kudzera mthumba la ngongole za ulimi la Mthirira Loans. - Mulipo alimi angati? Tonse tilipo alimi 222 omwe timathandizidwa ndi Vision Fund Malawi koma aliyense ali ndi munda wakewake momwe amalima mbewu yomwe iye akuona kuti imuchitira bwino ndipo apindula nayo. - Ndi mbewu zanji zomwe zimalimidwa kwambiri? Ambiri amalima chimanga, nyemba, tomato, anyezi ndi ndiwo zamasamba zosiyanasiyana. Ambiri mwa ife timakonda kasakaniza monga kubzala chimanga limodzi ndi nyemba kapena kugawa kuti mbali ina tomato, ina anyezi ndipo ina masamba monga chomoliya, mpiru kapena kabichi. - Ulimi umenewu ukukupindulirani bwanji? Ulimiwu tikupindula nawo kwambiri chifukwa usadabwere, ambirife tinkavutika kwambiri kupeza zipangizo zaulimi dzinja likafika kusowa pogwira, koma pano zinthu zidasintha. Tikamachita mthirira wathu timakhala tikusunga pangonopangono ndalama mwinanso nkumaguliratu zipangizo zaulimi nkumasunga. Tikatero, dzinja ngati lino likafika timakhala tilibe nkhawa. Kupatula apo, sitivutika kumbali ya chakudya chifukwa timati tikamadya zamvula, zamthirira zikucha kuti zamvulazo zikamadzatha, tidzayambe kudya zamthirira. - Mukuoneka kuti muli kalikiriki mmunda wa mthirira pomwe lino ndi dzinja simukupotoza pamenepa? Ayi ndithu, umu ndimo timachitira. Kuteroku tayambiratu kukonzekera mthirira wachilimwe chikubwerachi. Pali zambiri zomwe timayenera kupangiratu monga kusunga madzi okwanira, kuteteza maiwe anthu kuti asadzadze komanso kutchingira mmalo momwe mumathamanga madzi kuti asaononge nthaka. Kungolekerera nthaka imakokoloka ndiye poti munthu udzayambe kulima ulimi wamthirira zofuna zimachuluka monga kusonkhanitsa manyowa obwezeretsera nthaka yomwe idakokolokayo. - Panopa yakula ndi ntchito iti? Monga ndanena kale, pakalipano ntchito yaikulu ndi yosunga madzi. Ulimi wathu wamthirira timadalira msinje ndiye chaka ndi chaka ngati panopa timatchingira kuti madzi asathawe. Timapanganso mizere ikuluikulu yotchinga madzi kuti azilowa pansi kuti mvula ikadzatha, pansi padzakhale chinyezi kwathawi yaitali tisadayambe kuthirira. - Tafotokozankoni nkhani ya misika, mumagulitsa kuti zokolola zanu? Ambiri mwa ife timadalira kugulitsa kumisika ndi kupikulitsa kwa anthu omwe amakagulitsa kumsika. Si misika yodalirika, ayi, komabe timapezamo kangachepe. Pakalipano omwe amatithandiza ndi ndalama za ngongole a Vision Fund Malawi akutithandiza kuyangana misika yodalirika moti posachedwapa tikhala tikusimba lokoma. - Mudalingalirako zopanga magulu ogulitsira katundu wanu pamodzi? Maganizo amenewo ndiwo tikupanga tsopano nchifukwa chake tili kalikiriki kusakasaka misika yokhazikika komanso paja ndati pakalipano mlimi aliyense ali ndi ufulu wolima mbewu yakukhosi kwake ndiye tikufuna kuti tikapeza msika wokhazikika, tizidziwa mbewu zoyenera kulima. Nanga si msika wapezeka kale? Kaya tsogolo la ulimi wanu mukuliona bwanji? Tsogolo ndi lowala kwabasi chifukwa momwe tidayambira ndi pomwe tili pano zikusiyana kwambiri. Mbewu zomwe tinkakolola kale ndi zomwe timakolola pano zimasiyana kwambiri chifukwa pano tidapatsidwa upangiri wapamwamba ndi alangizi odziwa ntchito yawo. Chiyembekezo chathu nchakuti mzaka zikudzazi tizidzalima ndi kukolola mbeu zoti mwinanso nkumadyetsa chiwerengero cha anthu ochuluka chifukwa, mwachitsanzo, chaka chino tathandiza anthu ambiri ndi chimanga chomwe tidalima kusikimu ndipo nafenso tapeza phindu lochuluka kwambiri. - Malangizo anu ndi otani kwa alimi anzanu? Malangizo anga ndi oti alimi asamakonde kukhala pansi ayi. Ntchito yathuyi imasiyana kwambiri ndi ntchito zina chifukwa ife ndiye timadyetsa mtundu wonse. Tizionetsetsa kuti mvula ikamapita kumapeto, ntchito ya kusikimu yayamba ndipo chilimwe chikamapita kumapeto, tizionetsetsa kuti tayambiratu kukonzekera ulimi wa mthirira wotsatirawo ngati momwe tikuchitira ifemu. Izi tikuchita apazi ndi chiyambi chabwino chifukwa sitidzakhala ndi ntchito yambiri mthirira ukamadzayamba. -",FARMING -ID_QlQlIqvw,"Nsewu wa Kachulu Uyamba Ndondomeko Yachuma Ikadutsa Botomani Boma latsimikizira anthu a mdera la Zomba Chisi kuti nsewu wopita ku Kachulu ku Nyanja ya Chilwa uyikidwa phula mu ndondmeko yaza chuma yomwe ikubwerayi chaka chino. -Botomani: Nduna ya zachuma yanditsimikizira Nduna ya zofalitsa nkhani a Mark Botomani ndi omwe anena izi polankhula ndi Radio Maria Malawi. A Botomani omwenso ndi phungu wa kunyumba ya malamulo wa derali ati nduna ya zachuma yawatsimikizira kuti nsewu umenewu uyambidwa chaka chino. -Feasibility study inachitika kale miyezi yapitayo mwinanso munamva boma litalengezetsa kuti likufuna kampani yoti ipange zimenezo ndipo zinachitikadi. Ndakambirana kale ndi a nduna a zachuma ndipo anditsimikizira kuti nsewu umenewu awuyika mu ndondomeko ya zachuma yomwe ikubwerayi, anatero a Botomani. -Iwo ati nsewu-wu omwe ndi ochoka ku Zomba Airwing kudutsa kwa Govala ndi ofunika kwambiri kaamba koti ukupita komwe kuli nyanja yachiwiri kukula mdziko muno komanso ati kumalimidwa mpunga wochuluka. -",SOCIAL -ID_QlyRAFWm,"CADECOM Ipindulira Anthu a Mboma la Mwanza By Glory Kondowe Mpingo wakatolika mdziko muno wati ndi wokhutira ndi mmene anthu a mboma la Mwanza akupindulira ndi ntchito zake zomwe zikugwiridwa ndi bungwe lake la zachitukuko la Catholic Development Commission in Malawi (CADECOM). -Mlembi wamkulu ku bungwe la ma episikopi a mpingo wakatolika mdziko muno la Episcopal Conference of Malawi (ECM), bambo Henry Saindi alankhula izi pambuyo poyendera ntchito zosiyanasiyana zomwe bungwe la CADECOM likugwira mdera la mfumu yaikulu Kanduku mboma la Mwanza mu archdayosizi ya Blantyre. Bambo Saindi ati kudzera mu ntchitozi zawonetsa poyera kuti anthu a mderali akuthandizika mu njira zosiyanasiyana kamba koti akutha kuzipezera okha zosowa za moyo wawo wa tsiku ndi tsiku. -Ayamikira bungwe la CADECOM bambo Saindi Pamenepa Iwo ati mpingo-wu upitiliza kugwira ntchito ndi boma pothandizira ntchito zotukula dziko lino. -Ntchito zomwe bungwe la CADECOM ikuwathandiza anthu amudzi mwa Ulemu ndi monga kuwathandiza kufetsa ndikuwokera mitengo okha komaso azimayi akuwaphunzitsa bizinesi yophika mowa wa wine womwe ukupangitsa kuti njira yopenzera chuma isamasowe, anatero bambo Saindi. -Iwo ati ndi okhutira ndi bungwe la CADECOM lomwe limathandizidwa ndi abwenzi ochokera mdziko la Australia lomwe cholinga chake ndikuona zomwe anthu akuchita kale ndi kuwathandiza pomwe sangathe kufikilapo monga ulimi osiyanasiyana. -",SOCIAL -ID_QmOYPArH," Osabweza ngongole ya Mardef ali mmadzi Anthu amene sadabweze ngongole ya Malawi Enterprise Development Fund (Mardef) ali mmadzi pamene ayamba kuona zakuda. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ngongole ya Mardef idayamba nthawi ya ulamuliro wa Bingu wa Mutharika pomwe amapereka ndalama kwa achinyamata kuti ayambire bizinesi. Koma ambiri mwa anthuwo sanabweze ngongoleyo. - Malinga ndi anthu ena amene tacheza nawo mboma la Kasungu, anthu amene sadabweze ngongoleyi ayamba kumangidwa pamene ena akuwalanda katundu. - Mneneri wa Mardef Isaac Mbekeani watsimikiza kuti bungwe lawo layamba kutoleradi ngongoleyo mboma la Kasungu ndi maboma ena. Koma iye adati timupatse mpata kuti afufuze kuchuluka kwa anthu amene akuwafufuza ngakhalenso ndalama zimene zikufu nika. - Tumizireni mafunso ndipo ndikuyankhani tsatanetsatane wake za nkhaniyi, adatero Mbekeani Lachinayi koma pofika Lachisanu nkuti asadayankhe mafunsowo. - Koma nyakwawa Alamu ya pamsika wa Nkhamenya adatsimikizira Msangulutso kuti anthu ena anjatidwa koma sadapereke zambiri pankhaniyi. - Mmudzi mwanga mulibe amene ali ndi ngongoleyi chifukwa iwo amene adakongola nawo adabweza kale ngongoleyo, koma madera ena mboma lino ndiye anthu ali pakalapakala, idatero mfumuyo. - Mayi ena amene sadafune kutchulidwa koma akukhala pamsika wa Nkhamenya mbomalo, adati anthu amene sadabweze ngongoleyi ayamba kubisala. - Pamene zidamveka mwezi watha kuti amene sadabweze ngongoleyi ayamba kuwamangitsa, anthu ena asamuka kuno pamene ena akumabwera usiku wokhawokha ndi ena athawiratu. - Ngati sudabweze ngongoleyi akumakumangitsa, apo ayi ena akumawatengera zinthu monga mwa mgwirizano wa ngongoleyo, adatero. amene adakongola nawo adabweza kale ngongoleyo, koma madera ena mboma lino ndiye anthu ali pakalapakala, idatero mfumuyo. - Mayi ena amene sadafune kutchulidwa koma akukhala pamsika wa Nkhamenya mbomalo, adati anthu amene sadabweze ngongoleyi ayamba kubisala. - Pamene zidamveka mwezi watha kuti amene sadabweze ngongoleyi ayamba kuwamangitsa, anthu ena asamuka kuno pamene ena akumabwera usiku wokhawokha ndi ena athawiratu. -",ECONOMY -ID_QpjTlKbz," Bullets yayamba ndi ukali Timu ya Big Bullets, yomwe ikuteteza chikho cha TNM Super League, yayambanso ndi ukali mndime yachiwiri ya ligiyi, kupitiriza zomwe idachita mndime yoyamba. - Timuyi idachapa Mafco ku Dwangwa komwe ndime yachiwiri ya ligiyi idakakhazikitsidwa. Bullets idapambana 1-0 ndipo pano yaonjezera mapointi kufika pa 35. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Bullets ili ndi mapointi 7 pamwamba pa Azam Tigers, yomwe ili ndi mapointi 28. Koma Azam yamenya magemu ochuluka ndi imodzi kuyerekeza Bullets. - Azam idalepherana mphamvu ndi Kamuzu Barracks komanso Epac FC kuti ibwerere ku Blantyre ndi mapointi awiri kuchokera ku Lilongwe. - Mmodzi wa makochi a timu ya Bullets, Mabvuto Lungu, adati chomwe akufuna kuchita nkuteteza mbiri yawo yosagonja. - Bullets sidagonjepo mndime yoyamba ya ligiyi. - Matimu onse akonzekera zofuna kugonjetsa Bullets, ndipo akubwera mokonzeka kuti akwaniritse zomwe akufuna. Komabe tiyesetsa kuti mbiri yathu isasinthe, adatero Lungu pouza Tamvani. - Mawa timuyi iswana ndi Red Lions pa Kamuzu Stadium. Mndime yoyamba Bullets idalepherana mphamvu ndi timuyi 1-1 ku Zomba. - Timu yomwe Bullets imalimbirana nayo ufumu mumzinda wa Blantyre, Mighty Be Forward Wanderers, yayamba moipa mmdimeyi pamene idagonja ndi Civo United 1-0 pa Kamuzu Stadium sabata yatha. - Lero Wanderers, yomwe ili ndi mapointi 26, ndipo ili pa nambala 5, pamndandanda wa momwe matimu akuchitira mligiyi, ichapana ndi Kamuzu Barracks, yomwe ili ndi mapointi 23. Masewerowo ali pa Kamuzu Stadium. - Matimu ena amene ayamba molakwika ndi Dedza Young Soccer, yomwe idagonja ndi Red Lions. Mawa Young Soccer ndi Silver Strikers pa Silver Stadium. - Anyamata a ku Dedzawa ali panambala 11 ndi mapointi 15. - FISD Wizards nayo yayamba ndi kulira pamene idaswedwa ndi Civo 1-0 pa Kamuzu Stadium. Lero FISD itengetsana ndi Moyale ku Mzuzu ndipo mawa ikutikitana ndi Mzuni FC pabwalo lomwelo. - FISD ili kunsonga kwa ligiyi ndi mapointi 9 okha. Mzuni ili panambala 15 ndi mapointi 11 pamene Moyale ili pa nambala 10 ndi mapointi 19. Mzuni ndi Moyale onse adaswedwa ndi Silver sabata yathayi. - Nayo Airborne Rangers idathotholedwa nthenga nkugwa itatibulidwa ndi Blue Eagles 3-0. Lero Airborne ikulandira Epac ku Dwangwa pa Chitowe. Timuyi ili ndi mapointi 13 ndipo ili panambala 12, pamene Epac ili panambala 13 ndi mapointi 12. - Lero maso akhale pa Kamuzu Stadium ngati Bullets ipitirire kuchita bwino pamene ikuswana ndi mikango ya ku Zomba, Red Lions. -",SPORTS -ID_QqqgAyOD," Kaneneni akakuchitikirani nkhanza, apolisi auza ana Pamene dziko lino limakumbukira masiku 16 othana ndi nkhanza za mbanja, apolisi amema atsikana kuti azikanena akachitidwa nkhanza kwa makolo awo kapena kupolisi. - Mkulu woyanganira zapolisi ya mmudzi mdziko muno, Yunus Lambat, adanena izi pokumbukira maikuwa, amene adayambira pa 25 November mpaka pa 10 December kusukulu ya Blantyre Girls. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Patsikulo, apolisi komanso akuluakulu a makampani osiyana adapita kukapereka uphungu komanso kuthokoza atsikana amene adakhoza bwino mkalasi. - Tadala: Nkhanza zisatilepheretse Mtsikana amene adasangalatsa anthu patsikuli ndi Tadala Kadzakalowa wa zaka 11 amene adakhala nambala wani musitandede 8. - Tadala, yemwe akukhumbira atadzagwira ntchito ya udotolo, adaponderera ophunzira 140 mkalasi mwawo. - Polankhula za tsikuli, Tadala adati iye ndi wokondwa kuti akuluakulu adapeza chabwino kuwafotokozera ufulu wawo komanso zomwe angachite ngati ufulu wawo waphwanyidwa. - Ndimafuna kudzakhala dotolo, izi sizingatheke ngati wina akupondereza ufulu wanga. Ndadziwa ufulu wanga, komanso zomwe ndingachite ngati wina atandiphwanyira ufuluwo, adatero iye. - Iye adalangiza atsikana anzake kuti asiye kumwa mowa ponena kuti izi zingasokoneze tsogolo lawo. -",LAW/ORDER -ID_QrISPxoK,"Papa Wati Anthu ali ndi Njala ya Mtendere Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisko wati dziko lapansi lili pa njala ya mtendere chifukwa anthu alibe mtendere wa mtima. -Papa Francisko walankhula izi lachinayi pa misa kulikulu la mpingo ku Vatican. Papa Francisko wati dziko lapansi lingakhale pa mtendere weniweni pokhapokha ngati poyamba munthu aliyense paekhapaekha ali ndi mtendere mu mtima. -Papa Francisko Iye wati nzosatheka kumakamba za mtendere pa dziko la pansi ngati anthu eni akewo alibe mtendere mu mtima mwao. Pamenepa iye wati mtendere wa mu mtima umabwera ngati anthu azika mizu ya moyo wao mwa mulungu. -Aliyense wodzitchula kuti ndi mkhristu koma chonsecho ali kalikiliki kubweretsa chisokonezo pa banja lake, mmudzi mwake, ku ntchito kwake ndi malo ena onse omwe apezeka ngwabodza ndipo sayeneranso kudzitchula kuti ndi mkhristu, watero Papa Francisko. -Iye wati mtendere ungabwere pa dziko ngati anthu agonjera Mulungu ndipo ngati azika mizu ya moyo wao mwa Mulungu. -Papa Francisko wati ndi Mulungu yekha amene angabweretse mtendere pa dziko lapansi kudzera mwa Mzimu Woyera kuti Mzimu Woyerayo akhazikike mu mtima mwa munthu aliyense. -Iye wati kuzika mizu mwa Mulungu zitanthauza kukondana wina ndi mzake. Ichi Papa Francisko wati ndiye chinsinsi chobweretsera mtendere pa dziko. -Papa Francisko wafotokoza kuti kukondana wina ndi mzake zitanthauza kukamba zabwino za ena osati kukhalira miseche. Pamenepa iye wati aliyense akuyenera kumadzifunsa ngati kudzera mzokamba zake akuthandiza kubweretsa mtendere pa dziko kapena ayi. -Papa Francisko wati satana amakondwa pamene anthu akumenyana kapena kukangana popeza cholinga chake chimakhala chakwaniritsidwa. -Pomaliza Papa Francisko wati mtendere ndi mphatso ya Mzimu Woyera. -",SOCIAL -ID_Qubhozvd," Kukokana pa za amayi ovina Jameson: Mzimayi abise thupi Zusamvana komwe kudabuka pa zakayendetsedwe ka bungwe la Asilamu la Muslim Association of Malawi (MAM) kwayamba kufalikira mmaboma ambiri tsopano. - Magulu a anthu osiyanasiyana omwe akumadzitcha kuti ndi Asilamu okhudzidwa ayamba kulankhulapo pankhani yofuna kuchotsa wapampando wa bungweli, Idrisa Muhammad, yemwe akuti akuphwanya ngodya za chiphunzitso cha chipembedzochi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Koma Muhammad watsutsa za nkhaniyi ndipo wati sakugwedezeka chifukwa palibe munthu kapena bungwe lomwe lingamuchotse pampandowo. - Iye wati akuganiza kuti magulu omwe akuchita izi akutumidwa ndi akuluakulu ena mchipembedzochi omwe sakumufunira zabwino ndipo walonjeza kuti sagonjera anthu oterewa. - Ndikudziwa kuti alipo ena ake omwe akuwatuma kuti azichita zimenezi koma saphulapo kanthu chifukwa ngakhale atachita bwanji palibe yemwe ali ndi mphamvu zondichotsa pampando komanso sindingalole kutula pansi udindo wotsogolera chipembedzochi, watero Muhammad. - Magulu omwe akulimbikitsa kuti Muhammad atule pansi udindo wake akuti mkuluyu walephera kugwiritsa chiphunzitso cha Chisilamu polola amayi achipembedzochi kuvina pamisonkhano ya ndale ndi kugwiritsa ntchito nyimbo za Chisilamu zimene angozisintha potamanda andale. - Limodzi mwa magulu omwe sakukondwa ndi mtsogoleriyu ndi bungwe loona kuti zinthu mChisilamu zikuyenda mwachilungamo la Muslim Commission on Social Justice. - Mtsogoleri wa bungweli Abdul-Aziz Shouaib Jameson wati amayi a Chisilamu saloledwa kulankhula kapena kuvina pamalo omwe pali abambo. - Jameson wati amayiwa ndi ololedwa kutenga nawo mbali pandale, koma osati kudzera mchipembedzo. - Chiphunzitso chathu chimanena kuti mzimayi abise thupi lake komanso asalankhule pomwe pali abambo pokhapokha ngati ali awiri ndi mwamuna wake, watero Jameson. - Kuyambira pomwe nkhaniyi idaphulika sabata zitatu zapitazo mumzinda wa Blantyre pomwe gulu lina limafuna kukatseka ofesi ya Muhammad, gulu lina lidachititsa msonkhano wa atolankhani mumzinda wa Lilongwe pankhani yomweyi. - Lachisanu lapita gulu lina mboma la Salima lidachita zionetsero zoti sakusagwirizana ndi wapampando wa bungweli ndipo lidakapereka kalata kwa bwanamkubwa wa bomalo chosonyeza kusakondwa ndo mtsogoleriyo. -",POLITICS -ID_QzjtEsXX," Joyce Banda akumana ndi mafumu, otsutsa azizwa Joyce Banda akumana ndi mafumu, otsutsa azizwa Mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda Lachinayi adakumana ndi mafumu a mdziko muno, zomwe zidachititsa otsutsa boma ena kuzizwa. - Banda adakumana ndi mafumuwo kunyumba ya boma ya Sanjika mumzinda wa Blantyre. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Koma mneneri wa chipani cha UDF Ken Ndanga adati chipanicho chakhala chikudabwa ndi momwe Banda amachitira zokhudza mafumu. - Tikudziwa kuti iyi ndi njira yakuti mafumu akhale mbali yake pomwe chisankho chili pamphuno, adatero Ndanga. - Ndipo mneneri wa DPP Nicholas Dausi adati akudabwa kuti Banda akuchita zimene ankadzudzula nazo mtsogoleri wakale wa dziko lino Bingu wa Mutharika. - Bingu akaitana mafumu, Banda amati si bwino. Mmalo mowasiya mafumu kuunikira momwe kalembera wa chisankho akuyendera, akuwaitanitsa kunyumba ya boma, adatero Dausi. - Pomwe timasindikiza Tamvani Lachinayi nkuti zisanadziwike kuti Banda ndi mafumuwo amakambirana chiyani. - Mneneri wa kunyumba ya boma Steven Nhlane, adanena msonkhanowo usadachitike kuti samadziwa zomwe mtsogoleri wa dziko lino ndi mafumuwo amakambirana. - Naye mneneri wa unduna wa maboma aangono Maganizo Mazeze samadziwa zomwe amakambirana. -",LOCALCHIEFS -ID_RBQpUTYp,"Ana Atetezedwe Ku Gozi Zogwa Mwadzidzidzi-Social Welfare Wolemba: Sylvester Kasitomu Ofesi yoona za chisamaliro cha wanthu ya Social Welfare mboma la Zomba yapempha anthu kuti adzichilimika pothandiza kutetedza ana pa nthawi ya ngozi zogwa mwadzidzidzi. -Mkulu wa kuofesiyi a Stephano Joseph anena izi loweruka pa 31 August pa sukulu ya Primary ya Sunuzi mbomalo pomwe bungwe la Future Vision International limachititsa mwambo wokumbukira Mwana Wa Mu Africa. -A Joseph omwe anafika ngati mlendo wolemekedzeka pa mwambowu adathokodza bungwe la Future Vision International chifukwa chowonetsa chidwi pa ntchito zokumbukira tsikuli. -Lero mmene tabwera ndi mwai wa anthu nawonso apeze nawo mwai wa maphunziro amene angasamalire ana aangono ndi aakulu omwe anakhudzidwa ndi matenda ogwa mwadzidzidzi, antero Joseph. -Pothirirapo ndemanga mkulu wa bungwe la Future Vision International mdziko muno a Newton Sande Sindo apempha anthu a mdera la Sunuzi mboma la Zomba kuti agwiritse bwino uthenga womwe alandira wokhudza mwambo wa tsiku lokumbukira mwana wa mu Africa. -Ngozi ndi chinthu chomwe chimabwera modzidzimutsa ndipo mwazina zimakhudza anhtu olumala komanso ana nde tinachiona cha nzeru kuti tibere kuno tidzapereke uthengawu, anatero a Sindo. -Mdera la Sinuzi mboma la Zomba ndi limodzi mwa madera mbomali omwe amakhudzidwa ndi ngozi zogwa mwadzidzidzi. -",SOCIAL -ID_RDUmLHhz," Kusolola mboma kudayamba kale Ingakhale sukulu iyi? Chitukuko kumidzi chikulephera kupita patsogolo chifukwa ena akuba ndalama za boma Zayamba kuululika. Kafukukufuku yemwe adapangidwa pakati pa 2009 ndi 2012 waulula kuti boma lotsogozedwa ndi chipani cha DPP, chomwe mtsogoleri wake adali Bingu wa Mutharika, lidasowetsa ndalama zoposa K90 biliyoni mnjira zopanda dongosolo. - Kafukufuku wowunika njira yoyendetsera chuma cha boma ya Integrated Financial Management and Information System (Ifmis) yemwe ofesi yolondoloza chuma cha boma ya National Audit Office (NAO) idachita mwezi wa November 2011 kufikira 2012, wasonyeza kuti kusololaku kudayamba kale, makamaka muulamuliro wa demokalase. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Zotsatira za kafukufukuyu zikusonyeza kuti boma la DPP lidasokoneza ndalama zankhanikhani mnjira zosiyanasiyana makamaka kugula katundu wa boma popanda dongosolo komanso kulipira makampani omwe sadagwire ntchito iliyonse. - Kafukufukuyu wasonyezanso kuti kusololaku sikudaonekere poyera msanga kaamba koti boma la DPP lidayimika kafukufuku yemwe unduna wa zachuma udakhazikitsa utakayikira chinyengo ndi njira ya Ifmis. - Boma la DPP lidaimika kafukufukuyu nthambi 14 za boma zisadaunikidwe, zomwe zidachititsa kuti chinyengo cha kunthambizi chisaonekere poyera. - Ofesi ya NAO idakanika kufufuza ofesi ya mtsogoleri ndi nduna zake chifukwa ochita kafukufukuwo adabwezedwa, pomwe unduna wa zachuma sudafufuzidwe chifukwa adakonza kuti udzakhale womalizira kufufuzidwa ndipo nthambi zina 12 sizidafufuzidwe chifukwa cha mavuto a ndalama zogwirira ntchitoyi. - Kumapeto kwa chaka cha 2011, kafukufukuyu ali mkati, kalaliki wogwira ntchito ku ofesi ya mkulu wowerengera ndalama za boma adapezeka ndi ndalama zokwana K400 miliyoni kubanki. - Panopa kukankhizirana kuli mkati pakati pa chipani cha DPP ndi chipani cholamula cha PP pankhani yosakaza chuma cha boma yomwe aphungu akukambirana ku Nyumba ya Malamulo. - Koma anthu ndi katswiri wina wa zachuma mdziko muno ati mfundo za otsutsa boma mNyumba ya Malamulo pankhani yokhudza ndalama zomwe zidabedwa kulikulu la boma ku Lilongwe zingathandize kupeza anthu omwe akukhudzidwa ndi nkhaniyi. - Anthuwa ati nzomvetsa chisoni kuti kafukufukuyu wakhwimitsidwa kwambiri kwa makalaliki ndi anthu amaudindo angonoangono mboma kulikululi pomwe pali malipoti ena osatsimikizidwa oti akuluakulu ena akukhudzidwa ndi kusokonekera kwa chumachi. - Tikukamba pano, bungwe lothana ndi katangale ndi ziphuphu la Anti-Corruotion Bureau (ACB) lamangapo kale mkulu woyendetsa unduna wa zokopa alendo ndi zankhalango Tressa Namathanga Senzani. - Iyeyu akumuganizira kuti adalamula unduna wake kuti ulipire kampani yake yotchedwa Visual Impact ndalama zankhaninkhani chikhalirecho kampaniyo sidagwire ntchito yotumidwa ndi boma. - Otsutsa boma aganiza bwino kwambiri pamenepa polimbikitsa kuti akuluakulu a mboma afufuzidwenso pankhaniyi osati azibisala kumbuyo kwa mipando yawo ayi. Nthambi zomwe zikufufuza nkhaniyi zimve mawu amenewa ndipo zichitepo kanthu, Joana Nkhwazi, mphunzitsi pasukulu ya pulaimale ya Kaufulu mumzinda wa Lilongwe, wauza Tamvani. - Naye Martin Mpiringidza, yemwe amayendetsa lole yonyamula katundu mumzindawu, adati kufufuzako kusangothera pa ogwira ntchito mboma koma kuchitikenso ndi makampani omwe akuganiziridwa kuti akukhudzidwa ndi nkhaniyi. - Mpiringidza adanena izi potsatira zomwe adanena mtsogoleri wa chipani cha DPP mNyumba ya Malamulo, George Chaponda, kuti makampani oterewa eni ake ndi akuluakulu a boma omwe amatumiza ndalama zambiri kumakampaniwa ngati akulipira ndalama za katundu yemwe sadaperekedwe nkomwe. - Mabvuto Bamusi, yemwe amalondoloza bwino nkhani za chuma ndi zaumoyo, wayamikira zipani zotsutsazi polimbikitsa kuti kafukufukuyu afikenso kumabanki komwe ndalamazi zimalowera ndi kutulukira. - Otsutsa anena zanzeru kwambiri chifukwa mulimonse mmene kafukufukuyu angathere, ndalama zosowazo zimalowera ndi kutulukira kumabanki ndiye nkutheka kuti mmabankimo muli anthu ena omwe akukhudzidwa ofunika kufufuzidwa, watero Bamusi. - Zipani zotsutsa zidadandaula kuti boma silidauze Nyumba ya Malamulo mfundo zogwira mtima Lolemba pomwe wachiwiri kwa pulezidenti wa dziko lino Khumbo Kachali amatsegulira msonkhano wadzidzidzi wa aphungu womwe cholinga chake ndi kukambirana za ndalama zobedwazo ndi nkhani zina zikuluzikulu. - John Tembo wa MCP, Clement Chiwaya wa UDF ndi George Chaponda wa DPP, ati boma lidangobwereza zomwe anthu ndi aphungu amadziwa kale mmalo monena mfundo za momwe boma likuyendetsera nkhaniyi. - Tembo, yemweso ndi mtsogoleli wa zipani zotsutsa boma mNyumba ya Malamulo, adati zipani zotsutsa zimayembekeza kuti boma lilongosola bwino chifukwa chenicheni chomwe mtsogoleri wa dziko lino adachotsera nduna zake zonse pa October 10 ndiponso chomwe nduna zina zikuluzikulu sadazibwezere pamaudindo awo potsatira nkhaniyi. - Nkhani imeneyi itangochitika mtsogoleri wa dziko adachotsa pamipando nduna zonse ndipo posankha nduna zatsopano nduna zina adazibwezera mmipando yawo koma nduna zina zikuluzikulu ngati Ken Lipenga ndi Ralph Kasambara adazichotseratu pamipando yawo. Izi zikutanthauzanji, chifukwa ndi zinthu zomwe Amalawi amayembekezera kumva kuchokera kuboma, osati kubwereza zinthu zomwe anthu akudziwa kale, adatero Tembo. - Lipenga adali nduna ya zachuma, unduna womwe ukukhudzidwa kwambiri ndi chisokonezochi, ndipo katswiri wa zachuma Maxwell Mkwezalamba ndiye watenga mpandowu. - Mpando wa nduna ya zachilungamo ndi malamulo womwe udali wa Kasambara, waperekedwa kwa katswiri wa zamalamulo Fahad Assani. -",ECONOMY -ID_RIyonbQu," Lidali tsiku la Big Sunday Sangwani Mwafulirwa tsopano ndi bambo, si mnyamatanso monga ena akumudziwira chifukwa dzulo pa 4 June 2016 wamulonjeza Trufena Chiwaya, mwana wa mmudzi mwa Muleso kwa Senior Chief Somba mboma la Blantyre kuti sadzamusiya mpaka imfa. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Sangwani ndi mneneri wa bungwe loyendetsa zisankho la Malawi Electoral Commission pamene Trufena akugwira ku Western University of Malawi. - Kukwaya ya mpingo wa Living Waters ku Ndirande ndiko kudayambira kukumana kwa awiriwa. Sangwani, yemwe kwawo ndi ku Ndirande mumzinda wa Blantyre, akuti panthawiyo iye adalibe khumbo lothira Chichewa namwaliyu. - Amangondisangalatsa khalidwe lake. Zachibwana ayi, zibwenzi ayi, nthawi zonse chidwi ndi Mulungu wake. Izi zidandipatsa chidwi, adatero mneneriyu. - Sangwani ndi Trufena pano ndi thupi limodzi Ndimadziwa kuti makolo anga akwiya akamva zoti ndapanga chibwenzi, komanso ndimafuna ndikafike ku University, adaonjeza Sangwani. - Nthawi idakwana kuti awiriwa asiye kucheza zamapemphero zokhazokha. Ngakhale Sangwani adalibe maganizo, komabe Mulungu adazikonza. - Zonse zidayambika pamene mayi ake a Trufena adamwalira ku Ndirande, zomwe zidachititsa namwaliyu kuti abwerere kwawo kwa che Somba. Kuiwalana ndi Sangwani kudali komweko. - Patatha masiku ndidayamba kumukumbukira. Kodi moyo wake uli bwanji? Kodi akulimbikirabe kupemphera? Khumbo lomuyendera lidalipo koma padalibe amene amadziwa komwe ankakhala, adatero Sangwani. - Koma tsiku lidakwana kuti akumanenso. Uku tsopano kudali ku Big Sunday yomwe idachitikira ku Living Waters Church ku Chimwankhunda mumzinda wa Blantyre. Kumeneko ndiye kudali kufunsana zambiri ndipo Sangwani adadziwa komwe namwaliyu akukhala. - Pakutha pa masiku angapo, Sangwani adakwawira kwa che Somba. Mofunsira njira, iye adakwanitsa kukakumana ndi namwaliyu. Apo padali pa 8 July 2001. - Ndinenetse kuti ndinalibe maganizo ofunsira koma kukangomuona. Tikucheza, nkhani zidandithera, kenaka ndidatulutsa mawu achikondi, adatero Sangwani. - Naye Trufena adati: Ndinadabwa akundiuza zachibwenzi. Ndinali ndisanapangepo chibwenzi, padalibenso zoganiza koma kumuyankha pomwepo kuti zimenezo sindimapanga. Adandikakamira ndipo ine ndinayamba kudabwa naye. Kenako maganizo adandifikira kuti ngati munthuyu wayenda mtunda wautali ndiye kuti watsimikiza. Moyo wanga udavomera, ndidamulola. -",RELIGION -ID_RLZUaSRc," Mdima wanyanya mmakhonsolo Zomwe anena a makhonsolo a mizinda ya Lilongwe Blantyre ndi Mzuzu zikusonyeza kuti vuto la mdima mmisewu ya mizindayi litenga nthawi kuti lithe kaamba koti, ngakhale akuyesetsa kuti akonze zinthu, anthu ena akubwezeretsa zinthu mmbuyo poononga dala zipangizo za magetsi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Escom in free-for-all fuel scam Khonsolo ya mzinda wa Lilongwe yati vuto lalikulu ndi nthawi yomwe kampani ya magetsi ya Escom imatenga kuti ikalumikize magetsi ntchito yozika mapolo ikatha. - Mneneri wa khonsoloyi, Tamala Chafunya, wati khonsolo ikamaliza kuzika mapolo nkulumikiza nthambo za magetsi, zimakhala mmanja mwa Escom kuti idzamalizitse ntchitoyo polumikiza magetsiwo. - Gawo lathu pa ntchito imeneyo idachitika ndipo kuchedwaku ndi kampani ya Escom. Khonsolo idalipira kale ndalama zolumikizira magetsi koma zaka zikungopita ngakhale kuti timayesetsa kutokosako, adatero Chafunya pouza Tamvani pa nkhani ya vuto la mdima mmisewu yambiri mumzindawu. - Chafunya adati kuchedwaku kumapereka danga kwa anthu amaganizo olakwika kuti aziononga mapolowo ndipo chipsinjo chimagweranso pamsana pa khonsolo kukonzanso mapolowo. - Mneneri wa kampani ya Escom Kitty Chingota adavomereza kuti khonsoloyi idalipiradi ndalama zolumikizira magetsi koma akatswiri ake atakayendera malo ofunika kulumikiza magetsiwo adapeza zolakwika zambiri. - Iye adati pofuna kupewa ngozi za magetsi, kampaniyi idalangiza khonsoloyi kuti ikonze molakwikamo magetsewo asadabwere koma palibe chomwe achitapo. - Mmalo ena mapolo adadutsa mmunsi mwenimweni mwa nthambo zathu za magetsi ndipo malamulo a Escom salola kulumikiza magetsi mmalo oterewa. Mmalo ena mapolo adatalikirana kwambiri chifukwa ena adagwetsedwa ndi anthu opotoka maganizo ndiye mpovuta kulumikiza magetsi mmalo oterewa, adatero Chingota. - Koma Chafunya adati nthawi zambiri mapolowo akawonongedwa kumakhala kovuta kuwabwezeretsa chifukwa ndalama zomwe zimalowa nzochuluka kwambiri. - Kukonza polo ya simenti imodzi yokha, kuyambira kuwumba mpaka kukaizika, imatenga ndalama zokwana K400 000 ndiye muwerengere kuti msewu umodzi umadya ndalama zingati za mapolo, nanga anthu akawononga kuti tikabwezeretse ndiye kuti zitukuko zina ziimiratutu, adatero Chafunya. - Mumzinda wa Blantyre nkhani ndi yokhayokhayi; mmisewu yambiri ndi mdima wokhawokha kaamba koti mapolo ambiri adagwtsedwa ndi akuba, zomwe zikuchititsa kuti ena azichitidwa chipongwe chifukwa cha kusowa kwa kuwala usiku. - Mneneri wa khonsoloyi Anthony Kasunda adati nzoona kuti mumzindawu muli vuto la magetsi mmbali mwa misewu chifukwa ambanda adaba zipangizo pamapolo. - Ili ndi vuto lalikulu chifukwa anthu amayenda mwamantha usiku. Pamene khonsolo ikuyesetsa kuti ngati mzinda tipite patsogolo ndi chitukuko, anthu ena amaganizo olakwika akubwezeretsa chitukuko mmbuyo pomaba zipangizo ngati zothandizira magetsi a pansewu, adatero Kasunda. - Iye adati ngati khonsolo akupempha a makhoti kuti pamene munthu wagwidwa ndi katundu wa khonsolo, ameneyo azilandira chilango chokhwima kuti asadzabwerezenso, komanso kuti ena atengerepo phunziro. - Komanso tikufuna tipeze njira imene tingachite kuti zipangizo za magetsi zisamabedwe monga pogwiritsa ntchito magetsi oyendera mphamva ya dzuwa ija pa Chingerezi amati solar powered system. - Pempho lathu ngati khonsolo ndilakuti tiyeni tonse titengepo gawo poteteza katundu kapena zipangizo zimene khonsolo imaika mmalo osiyanasiyana kuti zitumikire anthu okhala mumzinda wa Blantyre. Isakhale ntchito ya khonsolo yokha koma tonse, adatero Kasunda. - Namonso mumzinda wa Mzuzu nyimbo ndi yokhayokhayoambanda ali kaliriki kuononga zida za magetsi mmbali mwa misewu moti malo ambiri mdima uli bii usiku ukagwa. - Zinthu zidayamba kusonya pamene magetsi oyamba mmisewu ya mmataunishipi monga Zolozolo, Chimaliro, Katawa ndi Msongwe adayatsidwa mu 2012 ndi 2013, koma pano zinthu zabwerera mmbuyo chifukwa anthu ena adayamba kuba nthambo za magetsiwa. - Wogwirizira mpando wa mkulu wa khonsoloyi, Victor Masina, adati ili ndi vuto lalikulu ndithu moti pano a khonsoloyi akufuna ndalama zosachepera K3.5 miliyoni kuti akonzenso zipangizo zoonongekazo monga ma transformer ndi mapolo ogwetsedwa ndi galimoto zikaphuluza msewu. -",ECONOMY -ID_RMEnVsel," Muva: Kutsitsimutsa anthu mukuimba Lero Lamulungu akuyembekezeka kukakhazikitsa chimbale chake cha Messiah 1 ku Mzuzu pa Boma Park. Kumeneko kukakhala oimba osiyanasiyana odziwika mMalawi muno. DAILES BANDA adacheza ndi Donnex Muva kuti amudziwitsitse mkuluyu, yemwe akuti cholinga chake nkutsitsimutsa anthu kudzera mu nyimbo. Adacheza naye motere: Akhazikitsa chimbale chake lero: Muva Tikudziweni achimwene. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ndine Donnex Muva ndipo ndimachokera mmudzi mwa Kajani kwa Inkosi Kampingo Sibande mboma la Mzimba. Ndili ndi zaka 32 zakubadwa, ndili pabanja ndipo ndili ndi ana atatu. - Mbiri ya maphunziro anu njotani? Ndayenda sukulu zambiri kaamba ka bambo anga omwe ndi abusa, koma mayeso anga a Sitandade 8 ndidalembera ku Chihami mboma la Nkhata Bay ndipo sekondale ndidaphunzira ku Chintheche mboma lomwelo. - Nditamaliza sekondale ndidachita mwayi woyamba ntchito ku Chipiku koma pakadalipano ndikugwira ntchito kubungwe la Solar Aid Malawi. - Mudayamba bwanji kuimba? Kuimba ndidayamba ndili wachichepere kwambiri, makamaka kaamba ka ubusa wa bambo anga. Panthawiyo ndinkaimba mukwaya ya kumpingo kwathu. Kuimba kwenikweni ndidayamba mchaka cha 2009 pomwe ndidatulutsa chimbale choti Nthawi ya Manna Inatha. - Chaka chino ndikuyembekezeka kukakhazikitsa chimbale changa cha Messiah 1 ku Mzuzu ku Boma park pa 30 August. Kumeneko kukhalanso oimba osiyanasiyana odziwika mMalawi muno. - Zomwe mwakwaniritsa pamoyo wanu ndi ziti? Chachikulu chomwe ndakwaniritsa ndi kubweretsa anthu kwa Mulungu kudzera mu nyimbo komanso kukhala ndi zimbale ziwiri si chinthu chapafupi chifukwa kupanga chimbale pamalowa ndalama zambiri. - Pali zopinga zotani zomwe mwakumanapo nazo? Zopinga ndiye zilipo, choyamba ndi mchitidwe woba nyimbo moti ndikunena pano anthu ayamba kale kubena nyimbo zanga. Mchitidwewu umabwezeretsa kwambiri mmbuyo anthu oimbafe. Chachiwiri ndi kusowa kwa chithandizo popanga chimbale. Monga ndanena kale, ndalama zimalowa zambiri pantchito yapanga chimbale, zomwe oimba ambiri sitingakwanitse patokha ndipo timafuna chithandizo kuchokera kwa makampani akuluakulu monga zimakhalira kumaiko ena. - Oimba anzanu muwauza zotani? Pakhale chikondi pakati pathu osati kuponderezana. Ndi mtima wofuna kukhala pamwamba nthawi zonse womwe ukuononga oimba ambiri mdziko muno. -",MUSIC -ID_RNSKmBDY," Moto utentha misika, njakata izinga A malonda omwe katundu wawo adapsera mmisika ya mavenda ya Tsoka ku Lilongwe komanso wa Blantyre akulira chokweza, uku akupempha boma kuti liwakongoze kangachepe koyambiranso bizinesi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Moto udatentha misikayi Lamulungu lapitali, kufikitsa chiwerengero cha misika yakupsa pa 10 mzaka ziwiri. - Mneneri wa polisi kumwera komanso mkulu wa khonsolo ya mzinda wa Mzuzu ati kusasamala pakapalidwe ka magetsi kungakhale chimodzi mwa zomwe zachulutsa ngozi za moto mmisika. - Mneneriyu, Davie Chingwalu, wati kupatula msika wa Blantyre womwe sakuuganizira kuti wayaka kaamba ka magetsi, zofufuza pa ngozi za misika ingapo zimatulukira zizindikiro za kusagwiritsa ntchito magesti moyenera. - Iye wati nkuthekanso kuti omwe amaphika mmisika komanso moyandikana ndi misikayo sazimitsa bwino lomwe moto kapena kandulo poweruka. - Mkulu wa khonsolo ya mzinda wa Mzuzu, Victor Masina, wati zofufuza pa moto omwe udatentha msika wa Mataifa mu mzindawo zidaonetsa kuti padali kusasamala kwa magetsi. - Iye adati pali anthu ena omwe akamanga golosale amakokeramo okha moto wa magetsi zomwe tsiku lina zimadzabutsa moto. - Pomwe Tamvani idayendera msika wa Blantyre pomwe udangopsa, mavenda adadandaula kuti ndi bwino boma kapena mabanki apereke ngongole kwa mavendawa zomwe ziwathandize kuyambiranso mabizinezi awo. - Rafael Nameta Mwini sitolo ya zamagetsi ya Ranambe Electronics, Rafael Nameta, akuti wataya katundu wa pafupifupi K7.6miliyoni. - Wati patapezeka ngongole, mavendawa angakhale mmagulu nkuyambiranso bizinesi. - Steve Maliyoti amachita buzinesi yogulitsa lamya mumsikaku ndipo akuganiza kuti boma liyenera kuthandiza mavendawa chifukwa iwo ndi Amalawi omwe akufuna thandizo laboma. - Mkulu wa khonsolo ya Blantyre, Ted Nandolo adakana kuikirapo ndemanga pa kupsa kwa msikawu, ati sadalandire lipoti la zomwe zidadzetsa motowo kumsika wa Blantyre. - Koma Chingwalu adati zofufuza zikulunjika koti adayatsa moto adali ana ongoyendayenda. - Iye wati mwana wina wa zaka 12 yemwe apolisiwa akumusunga mchitolokosi akuulula kuti anzake anayi ndi amene adayatsa msikawo. - Iye wati akuganizira kuti apeza zenizeni kuchoka kwa mwanayo. - Izi zatipatsa ntchito yogwira ana onse oyendayenda mmisika usiku. Tikawagwira tiwapereka kwa makolo awo ndipo omwe alibe makolo apita kumalo osungira ana amasiye. -",ECONOMY -ID_RNfxQYqx," Alendo alanda maudindo mu PP Kusankhidwa kwa alendo ochoka mzipani zina kukhala mmaudindo onona kuchipani cholamula cha Peoples (PP) kungakolezere mavuto kuchipaniko, maka pandawala yolowera kuchisankho cha 2014. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Katswiri wa ndale kusukulu ya Chancellor College, Blessings Chinsinga, mfumu ndi anthu atero msabatayi pounikira zotsatira za chisankho cha akuluakulu oyendetsa chipani cha PP. - Chipanichi chidali ndi msonkhano waukulu kuyambira Lolemba mpaka Lachiwiri komwe amkhalakale angapo adagwa chagada, maudindo kupita kwa ena omwe sadathe mvula zingapo kumeneko. - Koma wachiwiri kwa mneneri wachipanichi, yemwenso adasankhindwa paudindowu popanda opikisana naye, Ken Msonda, wati Amalawi asade nkhawa chifukwa kusankhidwa kwa andalewo kulimbitsa chipanichi. - Ku chisankhocho, mpando wa mtsogoleri udapita kwa yemwe ndi Pulezidenti wa dziko lino, yemwenso ali mwini chipanichi, Joyce Banda, popanda opikisana naye. - Wachiwiri wakenso, yemwe ndi wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko, Khumbo Kachali adangodutsa popanda omugwedeza. - Koma kukhetserana thukuta kudakula posankha wachiwiri kwa wachiwiri kwa pulezidenti kuchigawo cha pakati ndi kumwera. - Kuchigawo cha pakati, Cassim Chilumpha, yemwe adasomphoka ku UDF mu Epulo kutangodziwika kuti amusankha kukhala nduna, adasankhidwa ndi mavoti 1,253. - Iye adagwetsa Clement Stambuli yemwe adapeza 478, Uladi Mussa 277, Chaima Banda 35 ndi William Nkhono yemwe adapeza voti imodzi. - Kuchigawo cha kumwera, Sidik Mia yemwenso adasomphoka kuchipani cha DPP ndiye adasankhidwa ndi mavoti 1,711, kugwetsa mkhalalakale Brown Mpinganjira yemwe adapata mavoti 276. - Apa Chinsinga wati anthu asangosangalala ndikupambanako komanso adziwe kuti zotere zingayambitse mabala mchipanimo. - Iye wati izi zingachitike chifukwa omwe agwa pamasankhowo ndiwo akhala ndi chipanichicho pomwe sichidali mboma. - Chinsinga wati kaamba ka zimenezo, zingatheke olirawo kuyamba kaduka kwa anzawo omwe achita bwino pamasankhowo. - Iye adatinso nkutheka kuti mwina masankhowo pena sadayende bwino, zomwe zingakwiitse ena omwe adagonja. - Mwachitsanzo, Banda pamwambowo adayamikira Mia kuti ndiye adakonza dongosolo lonse kuti msonkhanowo utheke, zomwe Chinsinga adakaikira kuti zingathandizire pa kusankhidwa kwake. - Izi nkutheka kuti nzimene zidamupambanitsa; zotere ena sangakondwere nazo. Mpungupungwe mchipani umayambika mmalo otere ndiye chipanichi chisamale, adaunikira Chinsinga. - Koma Msonda adati akuluakulu omwe asankhidwe pamutu pa mkhalakale ndi akadaulonso pandale kotero sizingatheke kuti kukwera kwawo kudzetse chisokonezo. - Iye adatinso anthuwo adasankhidwa ndi anthu, kusonyeza kuwakhulupirira kuti agwira bwino ntchito yolimbitsa chipani komanso kutukula dziko lino. - Koma T/A Nthache ya mboma la Mwanza yati idadzidzimuka nkusankhidwa kwa andale ena omwe adabulika kuzipani zawo. - Iyo idati boma la DPP lidazunza anthu mu ulamuliro wake kotero si bwino kutenganso anthu ochokera kumeneko. - Ndidaganiza kuti kukhala anthu atsopano. Komabe ndifunire zabwino zonse Pulezidenti ndi achiwiri ake, adatero Nthache. - Angell Banda wa mmudzi mwa Jali kwa T/A Mwambo mboma la Zomba wati akukhulupirira kuti kutenga mipando kwa alendo kugwetsa chipani cha PP. Iye wati Mpinganjira ndi mkhalakale kuchipaniko kotero kugwa kwake sangakondwe chifukwa iye wakhala mchipanimo pomwe chisali mboma. - Apa zavuta, kutha kwachipani kumeneko, alendowa sibwezi atawalola kuti ayime nawo chifukwa ntchito zawo tikuzidziwa pomwe adali kuzipani zawo. - Andale athu akungofuna ndalama osatinso kutitumikira, mapeto ake mudzapeza UDF kapena DPP yonse ili ku PP, awa ndi anthu omwe sitikuwafuna. Joyce Banda achenjere, adatero Angell. - Pius Amidu wa mmudzi mwa Sosola kwa T/A Msamala mboma la Balaka wati akuganiza kuti alendowa amanga chipani chifukwa ntchito zawo kuchipani komwe adali zidali zabwino. - Amanga chipani amenewo anthu asawaderere, adatero Amidu. -",POLITICS -ID_RQEPKNbY,"Zokonzekera za Mayeso a Katekisimu wa Ana Zatha Zokonzekera za mayeso a Katikisimu wa ana a Tilitonse omwe akuyembekezeka kuchitika loweruka pa 16 May kudzera pa Radio Maria Malawi, ati zafika kumapeto tsopano. -Mkulu wa mu oofesi yowona za mabungwe a utumiki wa a Papa mdziko muno ya Pontifical Mission Societies (PMS) bambo Vincent Mwakhwawa, anena izi polankhula ndi Radio Maria Malawi mu mzinda wa Lilongwe. -Iwo ati pakadali pano ofesi yawo yomwenso yakonza mayesowa,yaika chilichonse chofunikira patsikuli kuti lidzakhale lopambana kwa anawa. -Zokonzekera mayeso a ana omwe akuyembekezereka kuchitika pa 16 May zafika pamapeto ndipo mayesowo takonza komanso mphatso tayika mchimake, anatero bambo Mwakhwawa. -Iwo apempha makolo komanso ana kuti akonzekere bwino powerenga zomwe anaphunzira komanso makolo powagulira ma units okwanira kuti azatenge nawo gawo pa tsikuli. -",RELIGION -ID_RVBqpBad," Malungo atheretuUnduna Pamene dziko limakumbukira ntchito yothana ndi malungo Lachiwiri, boma la Malawi lati likuyesetsa kuti malungo mdziko muno atheretu. - Bungwe la zaumoyo pa dziko lonse la World Health Organisation (WHO) lidapatula 25 April chaka chilichonse kukhala tsiku lokumbukira nthendayi, imene imatengera kuli chete anthu ambiri, makamaka amayi oyembekezera ndi ana a mu Africa.aria Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ndipo pamene mutu wa chaka chino Kuthetseratu Malungo ukukhudza dziko la Malawi kwambiri, WHO idalengeza kuti dziko lino, limodzi ndi Kenya komanso Ghana, akhala maiko oyamba padziko lapansi kulandira katemera wa malungo kuyambira chaka cha mawa. - Woimira WHO pankhani yolimbana ndi malungo mdziko muno, Wilfred Dodoli adati ndondomeko ya katemerayu ndi yongoyesera chabe koma wati ali ndi chikhulupiliro kuti ndi wothandiza makamaka kwa ana. - Uku nkubowoleza chinsinsi chothana ndi malungo. Tikuyembekezera kuti ana 120 000 a pakati pa miyezi isanu ndi 25 mmadera osankhidwa alandira katemerayu, adatero iye. - Unduna wa zaumoyo wati katemerayu athandiza kuchepetsanso imfa zodza ndi malungo ndi pafupifupi 40 pa imfa 100 zomwe zimagwa pakati pa ana ndi chiyembekezo choti mtsogolo muno vutoli lidzatheratu. - Undunawu watinso wakhazikitsa kafukufuku wofuna kupeza momwe vuto la malungo lilili mdziko muno pofuna kuonjezera mapologalamu ena oyenera kuti dziko la Malawi likwanitse cholinga cha mutu wa chaka chinowo. - Mkulu woyanganira ntchito zaumoyo muunduna wa zaumoyo Dr Charles Mwansambo wati kafukufukuyu achitika mmadera osankhidwa ndipo achitidwa ndi madotolo omwe adaphunzitsidwa bwino ntchito ya zaumoyo makamaka zokhudzana ndi malungo. - Kafukufukuyu akhudza kuunika kagwiritsidwe ntchito ka masikito otetezedwa, kaperekedwe ka thandizo la mankhwala a malungo, kuyeza malungo ndi kuchuluka kwa magazi mmatupi mwa ana omwe atenge nawo gawo mu kafukufukuyu, adatero Mwansambo. - Mu uthenga wa tsiku lokumbukira matenda a malungo, unduna wa zaumoyo udati mzaka zisanu zapitazi, imfa zodza ndi malungo zachepa ndi 60 pa imfa 100 zomwe zinkachitika ndipo undunawu wati ichi nchifukwa cha kuyenda bwino kwa mapologalamuwa. - Chifukwa cha mapologalamu monga kugawa masikito onyikidwa mmankhwala, kupopera mankhwala mmakomo ndi kulimbikitsa amayi oyembekezera kuyezetsa malungo ndi kulandira thandizo nthawi yabwino, imfa zodza ndi malungo zatsika, chidatero chikalatacho. - Mkulu wa bungwe la zaumoyo la Malawi Health Equity Network (MHEN) George Jobe wati ndondomeko zomwe unduna wa zaumoyo uli nazo ndi zabwino. - Iye adati njuga yagona pa momwe ndondomekozi zikuyendetsedwera ndi maphunziro a zaumoyo omwe anthu akulandira kuti azitha kutsatira bwino ndondomekozi kuti zipindule. - Ndondomekozi nzabwino koma mpofunika kuunika kuti anthu akuphunzitsidwa mokwanira? Ndikunena izi polingalira zomwe zikuchitika mmaderamu kuti ena akugwiritsa ntchito masikito omwe amalandira powedzera nsomba ndi kupangira madimba, adatero Jobe. - Senior Chief Mwadzama ya ku Nkhotakota idavomereza kuti pakadali vuto lalikulu pakati pa anthu kutsatira malangizo makamaka pakagwiritsidwe ntchito ka masikito a udzudzu ngakhale kuti pangonopangono anthu ayamba kumvetsetsa. - Poyamba kudali zikhulupiliro zoti mankhwala a masikitowa amafowola anthu koma pano ambiri akumvetsetsa kufunika kogona mmasikito. Tidakhazikitsanso malamulo kuti opezeka akugwiritsa ntchito masikito powedzera nsomba kapena kupangira dimba, tizimulambalala pakabwera mapologalamu ena ndiye anthu akuwopa, adatero Mwadzama. - Padakali pano, nduna ya zaumoyo Peter Kumpalume yati dziko lino lasayina pangano ndi dziko la China kuti akatswiri a ku China abwere kudzathandiza pakafukufuku wa mankhwala a zitsamba ochiza malungo. - Mankhwalawo alipo ndipo timawagwiritsa ntchito, koma tikufuna kupeza kuti mankhwala omwe angagonjetse malungo ndi ati ndipo tingawakonze bwanji mmafakitale kuti akhale osavuta kugwiritsa ntchito, adatero Kumpalume Dziko la China lidagonjetsa kale malungo ndipo wachiwiri kwa nduna ya zaumoyo ndi kulera mdzikolo Wang Guogiang adati izi zidatheka pogwiritsa ntchito mankhwala a zitsamba. -",HEALTH -ID_RWKOrpWc," Zungulizunguli mu Lilongwe Abale anzanga, inetu ukwati, nkhani ya ukwati, sindikamba nawo. Nkhani imeneyi, kwa ine ndimangoionera apo!!! Chifukwa chake nachi: Pali ana ena amene amaganiza kuti mayi awo ndi amami, chonsecho mayi awo ndi anti. Komanso pali ana ena amene amaganiza kuti bambo awo ndi adadi chonsecho ndi ankolo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Musayerekeze kundifunsa kuti ndikutanthauza chiyani chifukwa sindikuyankhani. Ndakwiya nanu chifukwatu ndili muno mu Lilongwe momwe ndimakumana ndi anyamata ena. - Musayerekezenso kundifunsa ngati nkhani yake inali ya ukwati kapena ayi. Mukadziwa mukufuna mutani? Ndidatsika basi ya Lilongwe tsikulo chifukwa Abiti Patuma adandiuza kuti mzindawo uvuta. - Abale anzanga nanga nkadatani? Nkadachitanji chifukwatu ena adandiuza kuti uku nkwa gule ndipo ukwatiwo ndi wa abale. - Mwinatu sindidakuuzeni. Nthawi ija ankamanga ukwati anyamata aja, nthawi ya Moya Pete, ine ndidali pomwepo limodzi ndi Abiti Patuma. - Inde, anyamata aja adatchuka. - Chongoti mu Lilongwe fikeni, abale anzanga, inetu zikwama ndimachita kupanira ngati chiyani kaya! Tidayenda kamtunda ndithu ndipo tidaona umo apolisi amatapira ndalama muno mu Lilongwe: Kwa Biwi, inde Lower Biwi! Kugonetsa abambo olemekezeka pansi ati vakabo yawatapula! Umo mu Devils Street, ati kumene chiwanda cha Satana chidafikira, asungwana kukopa abambo; anyamata kufwamba abambo ndipo ana kutoleza zimene ataya abambo. - Lilongwe iyooo! Za kwinako sindikamba. Ati Kumpanda kwa Mafumu, inde ku Side kofikira Madonna; apa paakazembe ngakhalenso kumabedi ndiye eeeeh! Nkhani ili apa ndi ya anyamata amene tidawapeza akuchita zawo. Musadandaule, aka si koyamba, komanso kumbukirani anyamata a mu Mchesimu tsiku lina adafuna kuphwanya hotela ati chifukwa mwini hotela adazembetsa ana ena! Lilongwe iyooo! Tsono nkhani yakula apa ndi yakuti Moya Pete tsono wakumana ndi zija adakumana nazo Mfumu Mose nthawi ija ankafunsidwa ngati Mustafa angasiyire mngono wake Ajibu mpando woyanganira ife ojiya, osolola ndi osenza pano pa Wenela. -",SOCIAL ISSUES -ID_RaaUYuXU,"ISAMA Yawopseza Kuti Ichita Ziwonetsero Ngati Sukulu Sizitsekulidwa Akuluakulu a sukulu zoyima pazokha zomwe zili pansi pa bungwe la Independent Schools Association of Malawi (ISAMA) awopseza kuti achita zionetsero ngati mtsogoleri wa dziko lino satsegula sukulu pasanafike pa 5 June chaka chino. -Iwo anena izi pa msonkhano wa atolankhani omwe bungweli linachititsa mu mzinda wa Blantyre. - Malingana ndi mneneli wa bungweli mbusa Hanna Mijoya ati aganiza zochita izi powona kuti ufulu wa ana pa maphunziro ukuphyanyidwa, ndipo ndondomeko zomwe boma layika zophuzilira monga pa makina a intaneti komanso pa wailesi sizikuthandiza ana onse mdziko muno. -Padakalipano misonkhano ya ndale ikuchitika ndipo ana a sukulu akumapita nawo ku misonkhanoko koma chonsecho sukulu ndi zotseka. Ndiye pamenepa kuteteza anako kuli pati, anadabwa motero mayi Mijoya. -Iwo anati ngati mtsogoleri wa dziko linoyu angawayitane kuti akakambirane za nkhaniyi ali okonzeka kutero ponena kuti ngati sizisintha iwo apitilira ndi ganizo lawo lochita ziwonetsero. -",EDUCATION -ID_RbDlKbiY,"Ambuye Tambala Ayamikira Asisteri a Daughters of Wisdom Kamba ka Chitukuko Dayosizi ya mpingo wa katolika ya Zomba, yayamikira asisiteri a chipani cha Daughters of Wisdom kaamba ka ntchito zomwe akugwira mu dayosiziyo. -Bishop Tambala kudula duwa kusonyeza kutsekulira nyumbazo Episkopi wa dayosiziyi Ambuye George Desmond Tambala ndi omwe anena izi pa mwambo wolandira nyumba za tsopano zokhala anthu ogwira ntchito pa chipatala cha Mayaka chomwe chimayendetsedwa ndi asisteri a chipanichi. -",RELIGION -ID_RlFdLIaY," Alandira K14 biliyoni yotukulira maphunziro Maiko ndi mabungwe omwe amathandiza boma ati apereka thandizo la K14 biliyoni ku unduna wa zamaphunziro zotukulira maphunziro msukulu za pulayimale. - Lonjezoli lili mumgwirizano wa pakati paboma la Malawi ndi maiko a Norway ndi Germany kudzanso banki yayikulu padziko lonse ya World Bank ndi bungwe la United Nations Childrens Fund (Unicef). - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Haugen: Tiyamba chaka chino Mbali ziwirizi zidasayinirana mgwirizanowu Lachitatu pasukulu ya pulayimale ya Muzu mboma la Lilongwe ndipo oyimirira mayiko ndi mabungwewa, Kikkan Haugen, yemwe ndi kazembe wa dziko la Norway adati ndalamazi ziyamba kufika chaka chino. - Gawo loyamba libwera chaka chino ndipo lichokera ku Norway, World Bank ndi Unicef ndipo gawo lachiwiri lidzabwera 2018 ndipo lidzachokera kudziko la Germany, adatero Haugen. - Iye adatsindika kuti izi sizikutanthauza kuti maiko ndi mabungwewa ayambiranso kupereka thandizo lomwe ankapereka ku bajeti ya Malawi ndipo adasiya pa zifukwa zosayendetsa bwino ndalama za mbajeti. - Mkulu wa bungwe la mgwirizano wa mabungwe omwe amayanganira za maphunziro, Benedicto Kondowe, adati nkhaniyo ndi mayeso aakulu ku unduna wa zamaphunziro ndi boma la Malawi. - Oyendetsa pulogalamu ya thandizo la mumgwirizanowu akuyenera kuzindikira kuti tsogolo la thandizo lina mtsogolo likhala mmanja mwawo chifukwa ntchito zawo ndizo zingakope mayiko ndi mabungwe ena kuti alowererepo, adatero iye. - Nduna ya zamaphunziro ndi sayansi Emmanuel Fabiano adati boma la Malawi kudzera muunduna wake lionetsetsa kuti thandizoli labweretsa kusintha mmaphunziro a ku pulayimale mdziko muno. - Boma, sukulu ndi makolo atenga nawo mbali pachitukuko chilichonse chomwe chikhazikitsidwe mmapologalamu a mumgwirizanowu ndiponso liziyesetsa kupereka upangili ndi zofunika kuwonjerapo mmapologalamuwo, adatero iye. -",EDUCATION -ID_RmUmEoyK,"Papa Wachenjeza Ogulitsa Nyuzipepala Mmisewu pa Nkhani ya Mliri wa Coronavirus Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wachenjedza anthu omwe amagulitsa nyuzipepala mmisewu kuti adzichita malondawa mosamala pofuna kupewa kutenga kachilombo ka Coronavirus. -Papa Francisko Papa Francisco walankhula izi kudzera mu uthenga umene watumizira anthuwa. -Iye wati akudziwa bwino momwe mliri wa Coronavirus wakhudzira ntchito za ogulitsa nyuzipepalawa mmalo osiyanasiyana pa dziko lonse. -Mwazina mu uthengawo mtsogoleri wa mpingo wa katolikayu Papa Franciso wayamikira anthuwa chifukwa chothandiza pa ntchito zofalitsa mauthenga osiyanasiyana omwe akuchitika pa dzikoli. -",HEALTH -ID_RnNnpZar,"2019 MSCE Results Out By Thokozani Chapola ele.jpg"" alt="""" width=""452"" height=""320"" />Has released the results-Susuwele Banda The Malawi National Examinations Board (MANEB) has released the 2019 MSCE examination results. -According to the annouced results, a total of 98,332 candidates had registered for the examination but 92,867 sat for the examination. -The results have been announced by Minister of Education, William Susuwele Banda through a statement. -Out of the 92,867 candidates who sat for the examination, 46,771 have passed. This represents 50.36 % pass rate. Out of the 41,708 female candidates who sat for this examination 17,887 have passed. This represents 42.89% pass rate. Out of the 51,159 male candidates who sat for this examination 28,884 have passed. This represents 56.46% pass rate. Out of 573 Special Needs candidates who sat for this examination 302 have passed. This represents 52.71% pass rate. The results of 6 candidates have been withheld pending investigations for contravening MANEB regulations, reads the staterment. -The MANEB has also released a list of ten best performing schools in this years MSCE examinations are as follows: Loyola Jesuit Secondary School of Kasungu Marist Secondary School of Dedza Mlare Secondary School of Lilongwe East Lilongwe Islamic (Pvt) Secondary School of Lilongwe West Pius X11 Seminary of Chiradzulu Ludzi Girls Secondary School of Mchinji Zomba Catholic Secondary School of Zomba Urban St Marys Secondary School of Zomba Urban Marymount Catholic Girls Secondary School of Mzuzu City Johns ( Pvt ) Secondary School of Lilongwe City According to the same MANEB, The ten best candidates in this years MSCE examinations are as follows: Ranking Candidate Name Sex Centre Name Aggregate points 1 Arthur Promise Chibondo M Zomba Catholic Secondary School 6 2 Lusako Mwaisango M Chaminade Secondary School 7 3 Misheck A. Masamba M Blantyre Secondary School 7 4 Ruth Paul Bizeck F St. Marys Secondary School 7 5 Yamikani Watson M Zomba Catholic Secondary School 7 6 Bland Benson Mtchona M Maranatha (Pvt) Secondary School 7 7 Harris Ecrem Majamanda M Robert Blake Secondary School 7 8 Gowokani Mkandawire M Chaminade Secondary School 8 9 Wilned Kanyimbo M Marist (Pvt) Secondary School 8 10 Leonard Kadzamira M Marist (Pvt) Secondary School 8 The minister has however congratulated MANEB for releasing free, fair and credible examination results. -",EDUCATION -ID_RnRZqncP," Joyce Mhango: Nyale ya zisudzo Azisudzo mMalawi muno akhala akulimbika kutukula lusoli koma chifukwa cha zovuta zina ndi zina mwayi woonekera nkulandira mphotho pa zochita zawo sumapezeka. Ena adayamba kutaya mtima kuti Malawi ingapange zisudzo zoti maiko ena nkutamanda. Izi zili choncho, masiku apitawa, mmodzi mwa ochita zisudzo mMalawi muno, Joyce Mhango, adalandira chikho cha ulemu pa ochita zisudzo a mmaiko osiyanasiyana a mu Africa. STEVEN PEMBAMOYO adacheza naye pa nkhani yabwinoyi. - Poyamba tafotokoza kuti ndiwe ndani? Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kusonyeza chikho chake: Chavula-Mhango Ndine Joyce Mhango Chavula wochokera ku Rumphi. Ndidasankha kukhala wa zisudzo mmoyo mwanga. Makamaka ndimapanga mafilimu, kuchita zisudzo, kukhala mkonzi wa zisudzo komanso ndimayendetsa kampani ya zisudzo ya Rising Choreos. - Posachedwapa udalandira chikho kukuyamika pa ntchito yako makamaka chifukwa cha filimu yako yotchedwa Lilongwe. Amalawi ambiri ndiwonyadira chifukwa cha nkhaniyo koma sadziwa kuti filimuyi ndiyotani. Ungawafotokozere? Zoonadi ambiri mwina sakuidziwa bwino filimuyi. Lilongwe ndi filimu yomwe imakamba za mtsikana oyendayenda yemwe ali ndi ana atatu omwe adapatsidwa ndi amuna osiyanasiyana. Iye ali pantchito yabwino koma amapeza ndalama zambiri kuchoka kwa amuna okwatira omwe amagona nawo. Pambuyo pa zaka 7 kale lake la Lilongwe lidayamba kumuweruza ndipo mufilimu yonse samaiwala mawu oti Musandiweruze chifukwa simukudziwa komwe ndachokera. - Bwanji sitidamveko kuti wakhazikitsa filimi imeneyi mdziko muno? Idakhazikitsidwa mu October chaka chatha ku Lilongwe ku Cinema koma anthu ambiri adasemphana nayo. Mapulani okhazikitsanso alipo mu April chaka chino kuti anthu adzayionerere ndipo chimbale chake chifika pamsika posachedwapa. - Udalandira ulemu waukulutu koma ukuona ngati chinsinsi chake chagona pati? Ndiyambe ndi kunena kuti ndine wodala kukhala mmodzi mwa olandira ulemu umenewu. Ndidapereka filimuyi kwa woyendetsa mwambo kuti ipikisane nawo ndi mafilimu ena ndipo mwa mwayi idasankhidwa kukhala nawo mgulu la mafilimu omwe adasankhidwa. Ndimakhulupilira kuti kulimba mtima kwanga ndiko kudandithandiza pamphepete pa madalitso a Mulungu. - Zidakutengera nthawi yaitali bwanji kupanga filimuyi ndipo udakumana ndi zokhoma zanji? Zidatitengera masiku 12 ojambula mosadukiza koma kuti zonse zitheke padatenga nthawi yaitali. Nthawi yovuta kwambiri idali yokonzekera; kusankha anthu oyenera, kusonkhanitsa zofunika ndingoti padalibe kugona. Komabe zonsezo zidapita poti filimuyi yalandirako zikho ziwiri tsopano. Choyamba cha ochita zisudzo mwapamwamba ku Shunaffoz ku Zambia mchaka cha 2015 ndi ichi chapompanochi. -",MUSIC -ID_RokBzwgg," Mutharika afika mawa Mtsogoleri wa dziko lino, Peter Mutharika, afika mdziko muno mawa kuchokera ku America komwe adakakhala nawo pa msonkhano wa bungwe la maiko onse la United Nations. - Katswiri wa za ndale, George Phiri, wati Mutharika wachita bwino kubwera kuti adzakonze mavuto omwe agwa mdziko muno ali kunja. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Wadukiza ulendo wake: Mutharika Phiri amanena za zipolowe zomwe zidachitika pakati pa ochita zionetsero ndi anyamata omwe adavala makaka a chipani cha Democratic Progressive Party (DPP). - Anyamatawo adatema anthu ndi akuluakulu a bungwe la Human Rights Defenders Coalition (HRDC) omwe amachita zionetsero zofuna kukakamiza wapampando wa bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC), Jane Ansah, kuti atule pansi udindo wake kaamba koti sadayendetse bwino zisankho za pa Meyi 21. - Pofuna kukhazikitsa bata, apolisi adaponyera anthu utsi wokhetsa misonzi ndipo wina udakagwera ku chipatala cha Gulupu komwe udadzetsa mpanipani pakati pa odwala ndi madotolo mpaka mayi wina woyembekezera adakomoka nawo. - Ena mwa anthu omwe adakhapidwa ndi mmodzi mwa akuluakulu a HRDC, Billy Mayaya. - Adamson Muula, mmodzi mwa madokotala komanso aphunzitsi a pa sukulu ya madotolo ya College of Medicine (CoM), alembera kalata mkulu wa apolisi Duncan Mwapasa yosonyeza kukhumudwa ndi mchitidwe woponyera utsi ku chipatala. - Mkulu wa bungwe la Malawi Health Equity Network, George Jobe, naye adati ndi wokhumudwa ndi mpungwepungwe womwe apolisi adadzetsa ku Gulupu. - Chokhumudwitsa nchoti apolisi sakusankha malo woponya utsi wokhetsa misonzi moti wina udagwera ku Gulupu mpaka mayi woyembekezera kukomoka nawo, adatero Jobe. - Ichi nchifukwa chake Phiri akuyamikira Mutharika kaamba kodukiza ulendo wake kuti azathana ndi mavutowa. Kalata yolengeza kubwera kwa Mutharika yachokera ku nyumba ya boma ndipo ikuti mtsogoleriyu atera pa bwalo la ndege la Kamuzi Internatioal Airport (KIA) Mawa. -",POLITICS -ID_RpsAAjdq," Kulumana pa ofunika kulandira chakudya Kusankha ovutikitsitsa kuti alandire thandizo la chakudya kuchokera ku boma kwavuta mmidzi ina pamene anthu ndi mafumu ayamba kulumana. - Izitu zadza pamene boma kudzera mnthambi yoona za ngozi zogwa mwadzidzidzi ya Department of Disaster Management Affairs (Dodma) yayamba kugawa chakudya kwa anthu amene sadakolole chakudya chokwanira chifukwa cha ntchemberezandonda ndi ngamba. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kugawa chimanga kuli mkati mmaboma ena Nthambi ya Dodma idapempha alangizi a zamalimidwe komanso ofesi ya DC mboma lililonse kuti itolere maina a anthu amene athiphwa ndi njala. - Pa ntchitoyo, Dodma idatolera mabanja oposa 400 000 malinga ndi amene akuyendetsa ntchitoyi ku Dodma, Paul Kalilombe. - Awatu ndi anthu oposa 2 miliyoni amene tikuyenera tiwapatse thandizo. Iyi ndi nambala yomwe tigwiritse ntchito dziko lonse, adatero Kalilombe. - Koma nambalayi yakhumudwitsa mafumu ena amene akuti mmadera awo asiya anthu ambiri amene akhudzidwa ndi njala. - Gulupu Cheghama wa mboma la Karonga kwa Paramount Kyungu adati mdera lake anthu a mwa nyakwawa 5 ndi amene akhudzidwa ndi njala ndipo ayenera thandizo madzi asadafike mkhosi. - Cheghama adati anthu pafupifupi 300 ndi amene akuphupha ndi njala mwa mfumu Ngingekemo, Mwangwabila, Kazguli, Kazguli 2 ndi Mwaphoka. - Chomwe tadabwa ife nchakuti ngakhale tidapereka mainawo kuti boma liwathandize, iwo avomereza anthu 75 okha kuti ndiwo alandire chakudya, adatero Cheghama. - Gulupu Mpochera ya kwa mfumu yaikulu Tsikulamowa mboma la Ntcheu yati idapereka maina a anthu 250 amene adakhudzidwa ndi njala mdera lake. - Poyamba akuti adadziwitsidwa kuti nambala ija ayidula ndipo anthu 115 ndi amene alandire thandize. - Sabata yatha adaitananso mafumu onse, titapita akatiuza kuti nambala ija ayidulanso ndipo anthu 45 okha ndi amene alandire thandizo, adatero Mpochera. - Anthu 250 tonse takambirana kuti chimanga chikabwera, tonse tikhala pansi ndipo tigawana. Kaya aliyense adzatenga chimanga chodzadza mbale yokha bolani akaphike kaphala ndi kumwa, adaonjeza. - Mfumuyo idati dera lake kapuchi ndi ngamba ndi zimene zidasokoneza moti palibe amene adapeza ngakhale thumba limodzi la chimanga. - Kunoko kuli moto, ineyo ndimakolola matumba oposa 10 koma chaka chino ndidapeza ndowa imodzi basi, adatero iye. - Koma Kalilombe akuti nthambi yawo ikuyangana anthu okhawo amene alibe pogwira ngakhale nkhuku yeniyeniyi alibe. - Zoti chiwerengero chabwera chochepa bwanji ife zimenezo sitikudziwa chifukwa tidadalira ena kuti afufuze amene akufunika thandizo ndipo nambalayo tidapatsidwa. - Komanso zoti chimangacho azigawana gulu ife sitikondwera chifukwa ndiye kuti akupha cholinga chathu kuti anthu asafe ndi njala. Anthu ena angovomereza basi kuti si onse amene angalandire thandizo, adatero Kalilombe. - Iye adati pa banja la anthu pafupifupi asanu likulandira thumba limodzi la chimanga lolemera ndi makilogalamu 50. - Lipoti la Malawi Vulnerability Assessment Committee (Mvac) lomwe lidatuluka mwezi watha lidati anthu 3.3 miliyoni atuwa ndi njala chaka chino chifukwa choti anthu sadakolole chakudya chokwanira. - Kodi anthu enawo athawira kuti? Kalilombe akuti akamaliza gawo ayambalo, akhala pansi kuti aunguze za anthu 3.3 miliyoni amene Mvac yafunthula. - Amene tikuwagaira pano sitidagwiritsire ntchito zomwe yatulutsa Mvac, koma tikamaliza gawoli ndiye kuti tikhala pansi kuti tigawirenso anthu 3.3 miliyoni amene Mvac yatulutsa, adatero Kalilombe Lachitatu pamene amagawa chimanga mmaboma a Dowa ndi Mchinji. - Pofotokoza mmene ndondomekoyo ikuyendera, Kalilombe adati ntchitoyo yayamba sabata yatha mmaboma a Phalombe ndi Chikwawa. - Iye adati ndondomekoyi yachedwerako chifukwa mndandanda wa oyenera kulandira umachedwa kuperekedwa ku nthambi yawo. - Malinga ndi Kalilombe, sabata ino amayenera kugawa mboma la Blantyre koma ofesi ya DC yachedwa kupereka mndandanda wa amene akuyenera kulandira. - Tikufunitsitsa kuti pofika pa 14 mwezi uno tikhale titamaliza. Sitikupereka kwa mafumu koma kwa amene adalembedwayo, adatero. -",ECONOMY -ID_RqfMLOLk,"Papa Wapereka Zipangizo Za Mchipatala Mdziko La Ecuador Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wapereka thandizo la zipangizo za mchipatala ku dziko la Ecuador. -Malinga ndi malipoti a Vatican Radio, Papa wapereka thandizoli ngati njira imodzi yofuna kuchepetsa mavuto omwe dziko la Ecuador likukumana nao maka chifukwa cha mliri wa Coronavirus. -Thandizoli ndi la zipangizo zothandiza anthu omwe akuvutika kupuma bwino kuti athe kupuma mosavutika. -Bungwe la ma episkopi a Mpingo wa Katolika mdziko la Ecuador atsimikiza za nkhaniyi kazembe wa dziko la Ecuador kulikulu la Mpingo ku Vatican Jos Luis lvarez Palacio atalengeza kuti thandizoli latumizidwa kale ndipo kuti lifika mdzikolo masiku ochepa akubwerawa. -Anthu 47,000 agwidwa ndi nthenda ya Covid 19 ndipo anthu 4,000 amwalira ndi nthendayi mdziko la Ecuador lomwe liri ndi chiwerengero cha anthu chokwana 17 million malinga ndi malipoti a unduna wa za umoyo mdzikolo. -Thandizo la Papa Francisco ku dziko la Ecuador ndi limodzi mwa zithandize zomwe iye wakhala akupereka ku maiko osiyana-siyana omwe akhudzidwa ndi mliri wa Coronavirus. -Mmbuyomu iye wapereka thandizo la zipangizo za mchipatala ku maiko a Italy, Romania, Spain, Syria, Israel, Zambia pongotchula ochepa. -",HEALTH -ID_RrIuTPpU," Wopha Wame akasewenza moyo wake wonse Bwalo la milandu lalikulu mboma la Salima Lachitatu lidagamula Limbani Maliro, mnyamata yemwe adapha Mlaliki Shadreck Wame kukasewenza moyo wake wonse. - Bwalolo lomwe lidalowa nthawi itangodutsa 6 koloko ya madzulo lidapereka chigamulochi mnthawi yosakwana ola limodzi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Adachita chobaya: Wame Apa nkuti Maliro ali zyoli pomwe makutu a anthu a nkhaninkhani omwe adafika kubwaloli kukamvera mlanduwu adali tcheru. Bwaloli lidadzadza moti ena mwa anthuwo adaima panja kutsatira zochitikazo kudzera mmazenera. - Naye woweruza Esmie Chombo sadachedwe ndi zambiri koma kungolunjika mpaka kupereka chigamulocho chomwe chidaliza mayi ake a Maliro. - Ndipo khope yake ili chigwere, Maliro yemwe adalibe omuimira pamlandu adapempha Chombo kuti amumvere chisoni chifukwa ndi wachichepere, ali ndi banja komanso amathandiza abale. - Koma popereka chigamulo chake, Chombo adati Maliro akuyenera kusewenza moyo wake wonse chifukwa mlandu womwe adapalamula ngwaukulu wosayenera munthu wachichepere. - Iye adatinso naye Wame adali ndi abale omwe amawathandiza moti ana ambiri omwe amawalipirira fizi pano apita msukulu zosakhala bwino chifukwa akulephera kukwanitsa kupeza fizi. - Malinga ndi mneneri wa polisi mboma la Salima, Gift Chitowe, Maliro adauza bwalo la milandulo kuti adapha Wame poganizira kuti amasunga ndalama zambiri mnyumba mwake. - Atadya mutu poona katundu yemwe Wame amabweretsa pakhomopo, Maliro adaganiza zomupha kuti amubere bwino. Patsiku lomwe adamuphalo Maliro adagwidwa ndi matumba a chimanga omwe adanyamula pa wilibala usiku. - Koma mwatsoka adawathawa anthuwa pomwe ankagogoda pa nyumba ya a Wame kuti afufuze ngati adampatsadi chimangachi, adalongosola Chitowe. - Iye adati Maliro adapepesa pa zomwe adachita ndipo amaoneka wokhudzika mnthawi yonse ya mlanduwu. - Wame adaphedwa mwezi wa October, chaka cha 2016 ndipo Maliro dagwidwa patadutsa mwezi, mboma la Thyolo. - Lolemba lapitali iyeyu adavomera kuti adaphadi Wame. -",LAW/ORDER -ID_RsLmZTZD," ACB idayamba kale kufufuza Chaponda Nthambi yofufuza za ziphuphu ya Anti-corruption Bureau (ACB) yati idayamba kale kufufuza nkhani ya momwe bungwe la Admarc lidagulira chimanga mdziko la Zambia. - Mkulu wa ACB Lukas Kondowe adanena izi Lachitatu, patangotha masiku angapo kuchokera pomwe komiti imene lidasankhidwa ndi mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika kuti lifufuze ngati nduna ya za malimidwe George Chaponda ikukhudzidwa pankhani yoti bungwe la Admarc lidasokoneza zina pogula chimangacho kupyolera mu kampani ya Kaloswe Courier and Commuter Services ya ku Zambia. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Afufuzidwe: Chaponda Mwa zina, gululo, limene limatsogoleledwa ndi Anastazia Msosa, lidapempha Mutharika kuti ACB ifufuze momwe nkhaniyi idayendera. Koma Kondowe adati adayamba kale izi. - Tidayamba kale ngakhale mtsogoleri wa dziko lino asadakhazikitsenso komiti yapadera. Choncho tingopitiriza basi, adatero Kondowe. - Polankhula ndi mtolankhani wathu, Kondowe adati adangomva pawailesi za kupsa kwa ofesi ya Chaponda Lachiwiri ndipo adati akudikira lipoti la momwe maofesi a Chaponda ndi akuluakulu ena adapsera. - Sitikudziwa ngati zomwe tikadafuna mkafukufuku wathu kumeneko, zaonongeka nawo ndi motowo, adatero Kondowe. - Motowo udaononga ofesi ya nduna Malinga ndi mkulu wa apolisi Lexten Kachama amene adafika pamalo a ngoziyo adati apolisi akufufuzabe chidayambitsa motowo cha mma 11 koloko mmawa. - Motowo udadzetsa mtsutso pakati pa Amalawi pamene ena ankati udabuka pofuna kusokoneza umboni pomwe ena ankati ndi ngozi chabe. - Polankhulapo, mmodzi wa a mabungwe omwe si a boma omwe adakatenga chiletso mwezi watha kuti ndunayi ayiimitse kaye pantchito mpaka kafukufukuyu atachitika Moses Mkandawire adati kuyaka kwa ofesiku kukufunika kufufuzidwanso mwapadera. - Mkandawire, yemwe ndi mkulu wa bungwe loona za kakhalidwe ka anthu ya Church and Society mu sinodi ya Livingstonia, adati pakadalipano ndi zovuta kuloza zala munthu kuti ndiye wayatsa motowo. - Sitingaloze zala munthu kuti ndiye wayatsa moto; koma chofunika ndi kafukufuku wina kuti ofesiyi idayaka bwanji panthawi ngati ino pomwe ili mkamwamkamwa mwa anthu? Bwanji siyidayake ofesi ya zofalitsa nkhani kapena ofesi ina? Kodi tingati izi zangochitika? adadabwa Mkandawire. - Iye adati chopweteka kwambiri nchoti failo ndi uthenga wambiri waboma waonongeka ndi motowo zomwe zingasokoneze ntchito za boma zomwe zimayenera kupitilizidwa ndi anthu osiyanasiyana. - Izitu nzopweteketsa ana athu chifukwa tawaonongera uthenga wofunika womwe akadadzaugwiritsa ntchito mtsogolo muno kaamba koti zinthu zathu zambiri sizili pa intaneti n gati maiko aanzathu, adatero Mkandawire. - Komabe Mkandawire adayamikira Mutharika pokhazikitsa komiti yapaderayo komanso adayamikira zotsatira za kafukufukuyo ati popeza adangotsimikizira zomwe mabungwe omwe siaboma akhala akunena kuti Chaponda ngofunika kufufuzidwa bwino. - Malinga ndi lipotili Chaponda akuyenera kufufuzidwa pa momwe adalowerererapo kuti kampani ya Transglobe ikhale nawo mgulu logulitsa boma chimanga. - Pali kukaikitsa pa njira yomwe kampani ya Transglobe idapezera chiphaso chotumizira chimanga kuchokera mdziko la Zambia kubweretsa kuno, choncho Chaponda akuyenera kufufuzidwa mbali yomwe adatengapo, idatero lipotilo. - Lipotili lidatinso bungwe la ku Zambia la Zambia Cooperative Federation lomwe adali pamgwirizano ndi bungwe Admarc loperekera chimanga chokwana matani 100 000, lidangoperekapo matani 4 000 okha. - Padakalipano komiti yapadera ku Nyumba ya Malamulo, Lachitatu limayembekezera kutulutsa zotsatira zake. - Poyankha mafunso a komitiyo sabata yatha, Chaponda adati nkhaniyo siyimamukhudza kwambiri chifukwa gawo lake lidali kukambirana ndi nduna ya malimidwe ku Zambia kuti boma la Malawi likufuna chimanga. Za ndondomeko yogulira chimangacho, iye adatero, idali mmanja mwa Admarc. - Dziko lathu lidali pamoto wa njala. Ngati nyumba ikupsa, mukhonza kuthyola zitseko ndi mawindo kuti mupulumutse mwana amene angafere momwemo. Ndondomeko zina sizinatsatidwe chifukwa tidali pampishupishu, Chaponda adatero. -",POLITICS -ID_RslgAJVu," Chilima adzapikitsana nawo chaka cha mawa Wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino, Saulos Chilima, wati adzaima nawo pa zisankho za chaka cha mawa dongosolo lonse loyenera posankha mtsogoleri likadzatsatidwa. - Chilima adalankhula izi pa pologalamu ya padera pa wailesi ya Zodiak Broadcasting Station (ZBS). - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Zidali chonchi Mutharika ndi Chilima asadasemphane Pa June 6 Chilima adalengeza kuti atuluka Democratic Progressive Party (DPP) kaamba ka za mtopola zomwe achinyamata achipanicho amachitira anthu amufuna kuti adzapikitsane ndi mtsogoleri wa dziko lino, Peter Mutharika, pa msonkhano wosankha atsogoleri a chipanicho. - Koma Chilima adakana kudzalimbana ndi eni ake a chipani cha DPP ndipo mmalo mwake adaganiza zotulukamo. - Kusagwirizana kudabuka mchipanicho kuchokera pomwe mkazi wa mtsogoleri wakale wa dziko lino, Callista Mutharika, adapempha mlamu wake, Peter Mutharika, kuti apereke mpando wake kwa Chilima kaamba koti wakula, komanso sangadzapambane pa zisankhozo. - Peter Mutharika adakana kutula pansi udindowo ndpo adati aliyense yemwe sakufuna kuti adzaimenso ndi Yudase Isikariote wosafunira DPP zabwino. - Koma polankhula ndi wailesi ya ZBS, Chilima adatsimikizira Amalawi kuti ndi wokonzeka kudzapikitsana nawo pa zisankho za chaka cha mawa dongosolo loyenera posankhira atsogoleri likatsatidwa kaamba koti sakufuna kukakamiza anthu kuti adzawaimire. - Iye adati anthu ambiri akhala akulimbikitsa kuti adzapikitsane nawo. Koma sadafotokoze kuti adzaima payekha, alowa chipani kapena ayambitsa chake. - Tikukuma ndi mabungwe, komanso zipani ndipo dongosolo lonse likatha tilengeza zotsatira zake. - Kuima pa wekha nkwabwino, koma uyenera kukuganizira bwino chifukwa utha kumalimbikira mtunda wopanga madzi, adatero mtsogoleri yemwe walongeza Amalawi kuti tsogolo la Chilima Movement lisongola pasanathe masiku 10. - Mtsogoleriyu waonetsa ubwino wa mgwirizano pakati pa zipani ngati womwe udachitika mu 2004. - Iye watsutsa zoti Mpingo wa Katolika ndiwo ukumulimbikitsa kuti adzaima. Mpingo wa Katolika umalimbikitsa kuti Akhristu ake kuti azitenga nawo mbali pa ndale, koma sulodzera anthu mtsogoleri woti adzamuvotere. - Chilima wakhala akupezeka, komanso kulankhula misonkhano yisiyanasiyana ya mpingo wa Katolika komwe ansembe ena akhala akumulimbikitsa kuti asakane maitanidwe wodzaima nawo pa zisankho za chaka cha mawa. - Mtsogoleriyu wakhala akudzudzula mchitidwe wa ziphuphu mboma zomwe zakhala zikudabwitsa anthu kaamba koti iyeyo ndi wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino. - Chilima wapempha anthu kuti akalembetse mwaunyinji wawo kuti adzaponye nawo mavoti pa zisankhozo. - Kulumpha dzenje nkuliwonera patali. Ndipemphe anthu kuti akalembetse chifukwa Mulungu adzawapatsa atsogoleri womwe akufuna, adatero mtsogoleriyu. - Chilima walimbikitsanso achinyamata omwe akufuna kudzapikitsana nawo pa zisankhozo kuti asagwe mpwayi ndipo adapereka zitsanzo za andale odziwika bwino monga Aleke Banda, Gwanda Chakuamba ndi ena omwe adalowa ndale ali achinyamata. -",POLITICS -ID_RvIPerNN,"Papa Wapempha Akhritsu Kukhala Okhazikika pa Chikhulupiliro Chawo Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wati akhristu akuyenera kukhala anthu osagwedezeka pa chikhulupiriro chawo. -Papa Francisko Papa Francisco walankhula izi loweruka pa Misa yomwe anatsogolera ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Iye wati ngakhale apostoli adakumana ndi mavuto osiyana-siyana pofalitsa uthenga wa chipulumutso, sadalore kuti mavutowo achepetse kapena kuthetseratu chikhulupiriro chawo mwa Mulungu koma mmalo mwake adali olimba mtima komanso a chikhulupiriro. -Pamenepa Papa Francisco wati akhristu akuyenera kutengera chitsanzo pokhala olimba mtima, osagwedezeka ndipo a chikhulupiliro pofalitsa uthenga wa chipulumutso. -",RELIGION -ID_RvSUnNKQ,"MBTS Ipempha Anthu Apitilize Kupereka Magazi Wolemba: Glory Kondowe uploads/2019/09/blood-donors.jpg"" alt="""" width=""530"" height=""450"" />Ena mwa anthu akupereka magazi nthawi ya mbuyomu Bungwe lotolera magazi mdziko muno la Malawi Blood Transfusion Services (MBTS) lapempha anthu mdziko muno kuti apitirize kupereka magazi ndi cholinga chofuna kupulumutsa miyoyo ya anthu ochuluka mu zipatala zosiyanasiyana. -Wofalitsa nkhani za bungweli mdziko muno a Allen Kaombe anena izi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Iwo ati udindo wopereka magazi ndi wa wina aliyese ndipo anatsutsa zimene anthu ena amaganiza kuti kupereka magazi ndi ntchito ya ophunzira okhawokha a msukulu zosiyanasiyana. -Mwa zina a Kaombe ayamikira anthu omwe amadzipereka popereka magazi ku ma ofesi awo zomwe ati ndi zofunika kwambiri. Iwo akumbutsa a Malawi kuti anthu omwe akuyenera kupereka magazi ndi aliyense oyambira zaka 15 zakubadwa kulekeza 65 ndipo ndi anthanzi. -Sizoti ndi ana a sukulu wokha ayi ndipo ndikupempha a Malawi onse kuti ndi udindo wawo kupereka magazi ku bungweri, anatero a kaombe. -Iwo ati magazi omwe amafunikira mdziko muno ndi 120 thousand litres pa chaka ndipo amene latolera ndi 58 thousand yomwe ndi 50 percent yokha basi. -",HEALTH -ID_RvxkSwPf," Blantyre yawala, iwalirabe Kuyenda usiku tsopano sikukhalanso koopsa ganizo la khonsolo ya mzinda wa Blantyre lipherezeke. - Mneneri wa khonsoloyi, Anthony Kasunda, wati khonsolooyi ikuganiza zoika magetsi mmisewu kuti aziwala usiku wonse mumzindawu. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mmbuyomu ena adaba zitsulo za magetsi Kasunda wauza Tamvani kuti pasadathe miyezi 6 msewu wa Masauko Chipembere Highway ukhala ndi magetsiwa kuchoka ku Blantyre mpaka ku Limbe. - Anthu aona kuwala ndithu. Ife talowa mumgwirizano ndi bungwe la Roads Fund Administration kuti tigwire ntchito imeneyi, yomwe idye ndalama zokwana K400 miliyoni, adatero Kasunda. - Iye adati mmisewu ina ingapo ntchitoyi yagwirika kale. - Tapanga kale kuchoka pa Kandodo Corner Shop mpaka pa Kameza Roundabout; Kwacha Roundabout mpaka pa Kudya kudutsa MBC TV, CI mpaka Green Corner; ndinso Sunnyside mpaka ku Manyowe. - Ntchito imeneyi yatitengera ndalama pafupifupi K145 miliyoni, zomwe ndi gawo la K1.8 biliyoni zochokera kuboma za ntchito yachitukuko cha mumzinda wa Blantyre, adatero Kasunda. - Mneneriyu adatinso khonsolo ikamapeza ndalama, ionetsetsa kuti misewu yonse ya mumzinda wa Blantyre ikhale ndi magetsi. - Magetsi amathandiza kukhwimitsa chitetezo. Ndikhumbo la khonsolo ya Blantyre kuti mzinda ukhale wowala usiku. Tikumema anthu onse a mumzindawu kuti atithandize poteteza magetsi amenewa, makamaka potsina khutu apolisi kapena akulu a khonsoloyi akaona wina akuononga dala zipangizo zamagetsi monga mapolo ndi nthambo zamagetsi, adaonjezera Kasunda. -",SOCIAL ISSUES -ID_RzJnIQDS,"Papa Wati mu Utatu Woyera Muli Chikondi Chozama cha Mulungu Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco, wati Utatu Woyera wa Mulungu ukuyimira chikondi chozama chomwe Mulungu amakhala nacho pakati pa anthu. -Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa walankhula izi la Mulungu, kulikulu la mpingo-wu ku Vatican, pa tsiku lomwe mpingo umachita chaka cha Utatu Woyera wa Mulungu. -Iye wati chikondi pakati pa Mulungu Atate, Mulungu Mwana komanso Mulungu Mzimu Woyera ndi chikondi chopulumutsa popeza Mulungu adakonda dziko la pansi kotero adatumiza mwana wake Yesu Khristu. -Papa Francisco wati Utatu Woyera wa Mulungu umawulula chikondi cha Mulungu chosasimbika, chikondi chomwe iye wati chili pakati pa eni atatuwo. -Iye wati chikondi cha Mulungu Atate, Mulungu Mwana ndi Mulungu Mzimu Woyera ndi chikondi cha pa mwamba komanso chopulumutsa chifukwa Mulungu adakonda dziko la pansi kotero adatumiza mwana wake Yesu Khristu kudzapulumutsa anthu. -Papa Francisco wati Mulungu amakonda anthu ake, Mulungu amakonda dziko la pansi angakhale kuti dziko la pansi ndi lodzadza ndi uchimo.Iye wati Mulungu amakonda anthu ake posayanganira mphulupulu zawo. -Papa Francisco wati kudzera mchaka cha Utatu Woyera Mulungu amaitana anthu ake kuti afike pafupi ndi kukhala anthu osinthika ndi chikondi chodabwitsa chimenechi cha Utatu Woyera. -Iye wati akhristu amalandira za ulere za Mulungu kudzera mma Sakramenti komanso powerenga ndi kumvetsera Mau a Mulungu. Papa Francisco wati kudzera mma Sakramenti akhristu amakhala mu ubwenzi ndi Utatu Woyera, ubwenzi womwe umabweretsa umodzi ndi mtendere pakati pa anthu. -Pa mwambowo iye wapempherera mwa njira ya padera maiko amene akhudzidwa kwambiri ndi mliri wa Coronavirus. -Pamenepa iye wati kusonkhana kwa anthu pa bwalo la Saint Peters Square patapita pafupi miyez itatu izi zisakuchitika ndi nkhani yosangalatsa kuti mliri wa Coronavirus ndi wotheka kuthetsa komabe iye wachenjeza kuti anthu akuyenera kupitiriza kusamala kutsata ndondomeko zoyikika pofuna kupewa nthendayi. -Pomaliza iye wakumbutsa a Katolika kuti mwezi wa June ndi mwezi wa Mtima Woyerayera wa Ambuye Yesu ndipo wapempha kuti anthu akonde kulemekeza Ambuye Yesu wokhala mu Ukaristia. -",RELIGION -ID_RzKkXPCm," Makhansala ayamba mopendama Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ngakhale kuli makhansala, ena akadatunga madzi kutali Pamene pangodutsa miyezi 4 chisankhireni makhansala, anthu ena akudandaula kuti makhansalawa ayamba kubisala ndipo sakuwayendera kuti amve mavuto awo. - Mwachitsanzo, kwa gulupu Soka, T/A Dambe mboma la Neno akuti khansala wawo adamuona nthawi ya kampeni yokha ndipo chimusankhire sakufikanso. - Kuderali kuli mavuto monga kusowa madzi aukhondo, midzi 34 kumeneku ikumwa mjigo umodzi komanso kuli mavuto a kusowa zipatala pomwe anthu akuyenda makilomita 26 kuti akafike kuchipatala cha boma cha Neno. - Koma khansala wa derali Montfort Bwanali adati nzoonadi kuti sadafikeko kuderalo komanso madera ena kaamba ka mavuto a mayendedwe. - Kupatula K80 000 yomwe khansalayu akulandira pamwezi, boma lidati makhansalawa apatsidwanso mwayi wotenga njinga yamoto mwa ngongole kuti ziwathandize kuyendera madera awo. Mpaka lero lonjezoli silidakwaniritsidwe zomwe zikubweretsa mavuto amayendedwe monga Bwanali adafotokozera. - Kunyamuka cha mma 4 mmawa kuti ukafike midzi imeneyi yomwe yachita malire ndi dziko la Mozambique ndi mma 2:00 madzulo. Apatu ndiye kuti wayenda pagalimoto ndiye nzovuta kuti ndingawayendere wamba anthu amenewa pokhapokha nditakhala ndi mayendedwe, adatero Bwanali amene wati chisankhidwireni wangogwira ntchito kamodzi. - Iye adati ntchitoyo idali yolambula msewu sabata yatha. - Izi tsopano zikuchititsa kuti anthu asaone ubwino wa makhansala monga midzi ya Kumphika, Kuziona, Ntaja, Soka, Benalita, Leketa, kwa Kunenekude ndi ina ku Mwanza ndi Neno pamene akusowabe kotulira nkhawa zawo. - Nyakwawa Kuziona yati anthu ake akuona mavuto ambiri amene amafunitsitsa atawatula kwa khansala wawo amene sakuoneka. - Mwaona nokha kuti midzi yonse kuno tikumwa mjigo umodzi, tilibe mijigo. Tilibe sukulu ya sekondale, tikafuna kuchipatala ndiye kuti tiyende makilomita 26 kukafika kuboma la Neno. Mwaonanso kuti timalima kwambiri koma sitingathe kupita nazo kumsika kaamba ka kusowa kwa misewu. - Nthawi yomwe adati tikhala ndi makhansala ndidasangalala poganizira kuti tizidzalankhulana ndi khansala wathu kumuuza mavuto athuwa. Koma chisankhireni khansala mpaka lero sadafike kuno, idatero mfumuyo. - Vutoli liliponso mmudzi mwa Thambala kwa T/A Kanduku mboma la Mwanza. Midzi inaso mboma la Ntcheu kwa T/A Phambala ikudandaula kuti khansala wawo adasowa atangomusankha. - Koma izi zikusiyanabe ndi mmudzi mwa Mtamba kwa T/A Nkalo mboma la Chiradzulu komanso mmudzi mwa Chimpini mboma la Zomba. Kumeneko ntchito za khansala akuti zayamba kuoneka ngakhale kukuvutabe kuti alumikizane ndi khansala wawo. - Mfumu Mtamba ikuti kumeneko khansala wawo akumawayendera ndipo wawabweretsera khitchini lophikira phala la ana asukulu. - Nayo nyakwawa Golosi ikuti chiyembekezo chikuoneka kuti makhansalawa awathandiza kudera lawo ngakhale akusowa nthawi yomamva mavuto amene akukumana ndi anthu awo. - Khansala wa derali, Emmanuel Kamwendo akuti vuto ndi phungu yemwe sakumuyendera komanso wati kusowekera kwa njinga zamoto zomwe adawalonjeza ndi vuto lina. - Ngati ndayendera wodi yanga ndiye kuti ndatengedwa ndi abungwe apo ayi sizitheka. Npake kuti anthu ayambe kudandaula kuti sindikuwayendera, adatero Kamwendo. - Nako ku Karonga malinga ndi Senior Chief Kalonga yati ntchito yangoyamba kumene. - Dzulo [pa 23] kudali nkhumano ya makhansala kukambirana momwe angamapezere ndalama zotukulira khonsolo ino. Ngati ndaona ntchito ndi imeneyi, adatero Kalonga. - Mkulu wa bungwe lomwe ntchito zake ndikutukula anthu akumudzi la Miglat lomwe pano likugwira ntchito zake mboma la Chiradzulu ndi Thyolo, Victor Mkolongo akuti mmaboma amene akugwira ntchitowa makhansala ayamba bwino ntchito yawo ngakhale patenga nthawi. - Msabata yomweyi makhala onse 10 a mboma la Chiradzulu adatiyendera kuti aone ntchito zathu. Aka ndikoyamba kuyenderedwa komanso ndikumva kuti kuyenda kwawo koyamba chisankhidwireni ndikumeneku. Tingati ayamba bwino ngakhale zatenga miyezi kuti ayambe kugwira ntchitoyi, adatero Mkolongo. - Naye Jephter Mwanza yemwe amachita mapologalamu a Kalondolondo akuti ngakhale nthawiyi yachepa chisankhidwireni komabe zikuonetsa kuti pali mavuto ndi ntchito zawo. - Ndinali ku Nsanje, ena akuoneka kuti sakudziwa ntchito yawo pamee ena akuoneka kuti akuzitsata. Nkhani yakula mkusiyanitsa ntchito za khansala ndi phungu, adatero Mwanza. -",POLITICS -ID_SALJVuwx,"Maepiskopi ati ndi Okonzeka Kuthandiza Anthu Odwala Matenda a COVID-19 Maepiskopi a mpingo wa katolika mmaiko a Malawi, Zambia komanso Zimbabwe ati ali limodzi ndi anthu onse omwe akukhudzidwa ndi mliri wa CoronaVirus omwe wavuta kwambiri padziko lonse kuphatikizapo mmaiko atatuwa. - Mu uthenga wawo wa Pasaka wopita kwa atumiki onse, akhritsu komanso anthu akufuna kwabwino, ma episkopiwa ati mliriwu, wasokoneza kwambiri chikondwelero cha Pasaka cha chaka chino, choncho pofuna kuonetsa umodzi wawo ndi akhristu onse komanso anthu omwe pakadali pano akudwala nthendayi,iwo akuwayikiza mmapemphero anthuwa kuti Mulungu awachiritse. -Mu kalata yomwe yalembedwayi ati, ena mwa anthu, akukhala mwa mantha kamba ka mliriwu, komanso kuti achibale awo ena, akusungidwa ku malo awokha, zomwe zikukulitsa kutaya mtima pakati pawo, choncho iwo ati uthenga wa Pasakawu, uwalimbikitse za chikondi cha Mulungu. -Onse omwe akudwala matendawa ndi omwe akuthandiza odwalawa akuyenera kudalira Mulungu, komanso polimbana ndi matendawa akhristu akuyenera kutsatira zomwe Papa Francisco anapempha kuti kusonkhedwe limodzi limodzi kuti tithadizire onse omwe akhuzidwa, yatero kalatayo. -Iwo apemphaso akhritsu kuti akhale olimba mtima monga momwe akazi awiri aja analili pokawona manda a Ambuye Yesu, zomwe zikusonyeza kuti zonse zatha ndipo nayo imfa yagonja. -",HEALTH -ID_SGMZqKrD,"Anthu 37 Aphedwa ku Kampani ya Migodi Mdziko la Burkina Faso Anthu pafupifupi 37 aphedwa ndipo ena 60 avulala ku kampani ina ya za migodi mdziko la Burkina Faso. - Malipoti a BBC ati anthuwa achitidwa chiwembuchi ndi gulu lina la za uchifwamba lotchedwa Jihadist lachitatu mu mzinda wa Bongu mdzikolo. -Padakali pano asilikali a dzikolo, alengeza kuti ayika chitetezo cholimba mu zipata zonse za dzikolo makamaka zomwe zachita malire ndi dziko la Mali. -Mu Mwezi wa September chaka chino guluri linaphanso anthu oposera 20 ku company ina yoona za migodi ku mpoto kwa dzikolo. -Malinga ndi bungwe loona za anthu othawa kwawo pa dziko lonse, anthu oposera 500 sauzande adathamangitsidwa mnyumba zawo ndipo akusowa pokhala. -",SOCIAL -ID_SGPzFWtr,"MCP Yalimbikitsa Mgwirizano Pakati Pa Achinyamata Ndi Mavenda Ku Zomba Mkulu wa achinyamata mchipani cha Malawi Congress (MCP) mchigawo chaku mmawa, Ramsey Khan walimbikitsa mgwirizano pakati pa achinyamata otsatira mgwirizano wa Tonse ndi mavendor a mu mzinda wa Zomba. -Khani wayankhula izi lachitatu ku Domino Lodge mu mzinda wa Zomba pomwe anakonza phwando posangalala kuti mgwirizano wa Tonse wapambana pa chisankho. -Iye wati achinyamata ayembekezere kuti miyoyo yawo isintha popeza kuti adzichita ma business osiyanasiyana kaamba koti iwonso ndi omwe anathandizira kuti Tonse Alliance ipambane. -Mavenda amenewa amu Zomba ndi amene anagwira ntchito yotamandika kuti chipani chathu chipambane. Anthu amenewa ndi amene apangitsa kuti zinthu zisinthe ndipo zasinthadi. Fetereza wa 4 sauzande wabwera, ngongole zija zafikanso chifukwa cha anthu amenewa, anatero Khani. -Poyankhulanso mmodzi mwa anthu ochita business mboma la Zomba yemwenso ndi wapampando wa chipani cha Peoples (PP) mu msikawo, a Ayatu Chidothe anati ma Vendor amu mzindawu chomwe akufuna ndi chitukuko popeza kuti nthawi ya misonkhano yokopa anthu inatha. -Amati MCP singalamulire dziko lino koma anayiwala kuti Mulungu ndi amene amayika munthu pa mpando kapena kumuchotsapo ndipo zatheka, anatero a Chidothe. -",POLITICS -ID_SHFPqTbn,"CWO Ikulingalira Njira Zoyendetsera Bungweli mu Nyengo ya COVID-19 Bungwe la amayi mu mpingo wa katolika la Catholic Women Organisation (CWO) lati likulingalira za njira zatsopano zomwe zingathandize poyendetsera bungweli mu nyengo ino pomwe kwagwa mliri wa COVID-19. -Wapampando wa bungweli mayi Prudence Kadiwa ati akuluakulu a bungweli akumana posachedwapa kuti akambirane za mmene angayendetsere bungwe-li mu nyengo ino ya mlili wa COVID 19. -Ngati arkidayosizi ya Lilongwe tikhala ndi msonkhano wathu loweruka likubwerali pa 23 May kuti tikumane ndi kukambirana zoyenera kuchita maka pa zomwe tinalephera kupanga mu nthawi yake, anatero mayi Kadiwa. -Mayi Kadiwa anawonjezeranso ponena kuti mliri wa Coronavirus wasokoneza mapulani ochuluka a ntchito za bungwe-li. -Mliri umenewu usatibwezeretse mmbuyo pa moyo wathu wa chikhristu ifeyo ngati amayi. Chikhulupiliro chathu chikuyenera chikule ndinthu ngakhale tili pa mavuto amenewa, anatero mayi Kadiwa. -",RELIGION -ID_SHMKhRmK,"Boma Lipempha Anthu Asamalire Zitukuko Wolemba: Sylvester Kasitomu Boma lapempha anthu kuti azisamalira zitukuko zomwe zikumangidwa mmadera osiyanasiyana a mdziko muno. -Nduna ya zofalitsa nkhani ndi kuphunzitsa anthu zinthu zosiyanasiyana a Mark Botoman ndi omwe anena izi pambuyo poyendera chipatala chomwe changomangidwa kumene cha Makina mdera a Zomba Chisi. -Botomani yemwenso ndi phungu wa derali, wati kumangidwa kwachipatalachi kuthandiza kuchepetsa mtunda umene anthu a mderali amayenda akafuna thandizo la chipatala. -Anthu ambiri mdera lino amayenda mtunda wautali kufuna thandizo lachipatakla ena amapita kuphalombe ena amathandizidwa pa chipatala cha mission konkuno koma kubwera kwa chipatala ichi kuchepetsa ena mwa maqvuto pankhani zaumoyo omwe anthu amakumana nawo mdera lino, anatero Botoman. -ndipo Polankhulapo mkulu wa zaumoyo mboma la Zomba, Dr. Raphael Piringu wati anthu oposa 21 000 ndi omwe akuyembekezeka kupindulira ndi chipatalachi chikatsekuliridwa. -Chipatalachi achimanga bwino ndipo ntchito yatsala pangono kutha panopa chatsala ndikumanga chipinda choti azimayi azichiriramo komanso kupanga register mukaundula wazipatala za mboma lino la Zomba, anatero Dr. Piringu. -Chipatalachi ati achitsekulira posachedwapa ntchito yonse ikatha kaamba koti pali zina zomwe zatsala kuti zikonzedwe chipatalachi chisanayambe kugwira ntchito. -",ECONOMY -ID_SJWYWaEb,"Botswana Ithetsa Nyumba ya Malamulo Pokonzekera Chisankho Wolemba: Thokozani Chapola .mw/wp-content/uploads/2019/08/masisi-300x168.jpg"" alt="""" width=""514"" height=""288"" />Wathetsa nyumba ya malamulo-President Masisi Mtsogoleri wa dziko la Botswana, Mokgweetsi Masisi wathetsa nyumba ya malamulo, pamene dzikolo likukonzekera chisankho chomwe chichitike mdzikolo mwezi wa October chaka chino. -Malipoti a wailesi ya BBC ati chisankhochi chikhala chovuta kwambiri ku chipani cholamula mdzikolo cha Botswana Democratic (BDP), dzikolo chipezereni ufulu wodzilamulira mchaka cha 1965. -Mtsogoleri wakale wa dzikolo Ian Khama amene anatula pansi udindo wake chaka chatha atalamulira dzikolo kwa zaka khumi wayamba kugwira ntchito ndi chipani chotsutsa kutsatira kusemphana maganizo kwake ndi mtsogoleri wa dzikolo. -Khama wati Masisi yemwe mu nthawi ya ulamuliro wake anali wachiwiri wake, chitengereni udindo wa mtsogoleri wa dziko, wasintha kwambiri zochita zomwe mtsogoleri wakaleyu samayembekezera. -Pa chisankhochi, anthu akuyembekezeka kusankha aphungu a kunyumba ya malamulo ndipo aphunguwa ndi omwe adzasankhe mtsogoleri wa dzikolo. -",POLITICS -ID_SNQnpChY," Olandira makuponi pano mu 2016 sadzalandiranso Boma lati kuyambira chaka chino, yemwe wapindula nawo mupologalamu ya zipangizo zaulimi zotsika mtengo ya Farm Input Subsidy Programme (Fisp) wadyapo gawo lake lotsiriza chifukwa chaka chamawa kunka mtsogolo Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu sadzapezekanso pamndandanda wa olandira makuponi. - Nduna ya zamalimidwe, ulimi wamthirira ndi chitukuko cha madzi, Allan Chiyembekeza, ndiye adalengeza izi pamsonkhano wa atolankhani kulikulu la undunawu mu mzinda wa Lilongwe Lachiwiri lapitali. - Iye adati boma lachita izi poona kuti anthu omwe amapindula mupologalamuyi ndi omweomwewo koma saonetsa kusintha kulikonse, zomwe zidachititsa maiko ndi nthambi zomwe zimathandizirapo mpologalamuyi kugwa mphwayi. - Mwayi womaliza: Ogula feteleza ndi mbewu za sabuside chaka cha mawa adzadzigulira okha Pologalamuyi idayambitsidwa ndi cholinga chopatsa alimi poyambira kuti zikawayendera azidzidalira koma malipoti akusonyeza kuti anthu omweomwewo ndiwo amalandira makuponi chaka nchaka popanda kuonetsa kusintha kulikonse, adatero Chiyembekeza. - Iye adati poona izi, boma laganiza kuti lipereke mwayi umodziumodzi kwa anthu oyenera thandizoli ndipo yemwe zimukanike azidzionera yekha zochita mtsogolo chifukwa mwayi upita kwa anthu ena. - Pakalipano, tili ndi mndandanda wa alimi a chimanga okwana 4.2 miliyoni ndipo mwa amenewa, tasankhamo alimi 1.5 miliyoni omwe athandizike chaka chino koma asayembekezere kuti chaka chamawa adzapezekanso pamndandanda wa alimi olandira makuponi, adatero Chiyembekeza. - Koma wapampando wa komiti ya zaulimi mNyumba ya Malamulo, Felix Jumbe, sakugwirizana ndi ganizoli ponena kuti kumeneku kukhala kuweta umphawi wadzawoneni mdziko muno. - Potsirapo ndemanga pa zomwe Chiyembekeza adanena, Jumbe adati nzosatheka anthu ovutikitsitsa kusintha nkukhala odzidalira paokha chifukwa cha matumba awiri a feteleza ndi paketi imodzi ya mbewu chifukwa zosowa pamoyo ndi zambiri. - Zimenezi nkungofuna kunyeketsa Amalawi opsa kalewa. Zoona munthu angasinthe ndi matumba awiri a feteleza ndi paketi imodzi ya mbewu basi? Ngati akufuna apange ndondomeko yabwino adzapereke zipangizo zokwanira zoti mlimi akhozadi kuimirapo iwo akasiya kupereka thandizo, adatero Jumbe. - Iye adati mmaiko ena monga Zambia, alimi ena adakwanitsa kuima paokha chifukwa boma lidawapatsa zipangizo zokwanira-matumba 8 mlimi mmodzi-moti pano adaleka kudalira boma. - Jumbe adati njira yomwe boma la Malawi limatsata mupologalamu ya sabuside ndi yongopeputsa alimi osati kutukula ulimi monga momwe maiko otukuka adachitira kwawo. - Naye mfumu yaikulu Kabudula ya ku Lilongwe idadandaula ndi ndondomekoyi yatsopanoyi ponena kuti zikakhala choncho ndiye kuti anthu ambiri azivutika ndi njala komanso umphawi. - Alimi ambiri malo awo olima ndi ochepa kwambiri moti ngakhale akolole nkugulitsa zonse sangadzakwanitsebe kugula feteleza ndi mmene udakwerera mtengomu. Thumba limodzi la feteleza ndi K23 000 pomwe la chimanga ndi K5 000 kutanthauza kuti mlimi akuyenera kusunga matumba 5 a chimanga kuti adzagule thumba limodzi la feteleza. - Nanga poti alimi ambiri amafuna matumba a feteleza 4 kapena kuposa apo ndiye kuti agulitse matumba angati a chimanga kuti aime paokha? Mwinanso pakhomopo pali ana angapo akufunika fizi, zovala ndi kudya, adatero Kabudula. - Mwezi wathawu, akadaulo pankhani za kayendetsedwe ka chuma a Economics Association of Malawi (Ecama) adalangiza boma kuti pologalamu ya sabuside ikuyenera kutha kaamba koti imapsinja ndondomeko ya chuma (bajeti). - Ngakhale mmadera ambiri mvula yobzalira yagwa kale, katundu wa sabuside yemwe wafika kale mmisika yomwe idakhazikitsidwa kuti anthu azikagulira zipangizozi sakukwana theka la katundu yense yemwe akufunika mupologalamuyi. - Mu pologalamu ya chaka chino, boma lakonza feteleza wokwana matani 150 000 omwe yemwe agawidwe pakatimpakati wokulitsira ndi wobereketsera ndipo matani okwana 3 000 ndi a mbewu za mtundu wa nyemba, soya, khobwe, nandolo ndi mtedza. - China chomwe chasintha mu pologalmu ya chaka chino ndi mitengo yomwe alimi azigulira zipangizozi monga K3 500 thumba la fetereza, K1 500 mbewu yachimanga ndinso K500 mbewu za mtundu wa nyemba. - Mitengoyi ndiyokwererapo kuyerekeza ndi mitengo yammbuyomu ati pofuna kuchepetsa ndalama zomwe boma limaononga mupologalamuyi. - Nduna ya zachuma Goodall Gondwe adati boma limaononga ndalama zankhaninkhani mupologalamuyi motero lidaona kuti nkoyenera kuwonjezera ndalama yomwe alimi amaikapo mupologalamuyi. -",FARMING -ID_SNwDLxUe,"Kulandira Mawu a Mulungu ndi Kulandira Yesu-Papa Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wati povomera kulandira mawu a Mulungu akhristu amalandira Yesu Khristu yemwe. -Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa walankhula izi lamulungu ku likulu la mpingowu ku Vatican. Iye wati fanizo la wofetsa mbewu ndi lothandiza akhristu kuwunika za moyo wawo maka umo mmene alandilira mau a Mulungu. -Mu zolankhulalankhula zake pa tsiku lamulungu la 15 mu nyengo ya pa chaka Papa Francisco wafotokozera Uthenga Wabwino womwe unawerengedwa pa tsikuli omwe ndi fanizo la wofetsa mbewu. -Iye wati sikungakhale kulakwitsa kunena kuti fanizo la wofetsa mbewu ndi manthu wa mafanizo opezeka mu Baibulo popeza ili ndi fanizo lomwe likunena mwa mvemvemve zakufunika komvetsera Mau a Mulungu. -Papayu wapitiriza kunena kuti Mau a Mulungu ndiye Yesu Khristu kotero amene amvetsera ndikuvomera Mau a Mulungu ndiye kuti akuvomera ndi kulandira Yesu Khristu amene. Iye wati Mau a Mulungu omwe ndi mbewu mu fanizoli ndi Yesu Khristu amene ndi Mau a Mulungu odzipangidwa munthu. -Papa Francisco wati akhristu akuyenera kulandira Mau a Mulungu monga nthaka yabwino yomwe ichititsa mbewu kumera, kukula mpaka kubereka zipatso. Iye wati Mawu a Mulungu ali ngati mbewu imene Mulungu amafetsa pakati pa anthu ake. -Papa Francisco wati munthu aliyense ali ngati nthaka pomwe mbewu yomwe ndi Mau a Mulungu amagwerapo ndipo kuti zili kwa munthu aliyense kusankha kuti akhala nthaka yotani. Ichi ndi chisankho chomwe munthu aliyense akuyenera kuchita pa moyo wake wa chikhristu. -",RELIGION -ID_SOmlxrhf," Sitalaka yatha, yaika amalawi pamoto Pomwe ogwira ntchito mboma ali pa sitalaka kufuna kuti malipiro awo akwere ndi K67 pa K100 iliyonse, anthu omwe amafuna thandizo la ogwira ntchito mbomawa tsopano ndiwo ali pamavuto adzaoneni. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Pomwe limafika Lachitatu nkuti maofesi ambiri aboma ali otseka. Kuchipatala kokha ndiko kudali kosatseka. - Anamwino amene adakumana ndi mtsogoleri wa dziko lino Lolemba adati ngati madandaulo awo, kuphatikiza kukwezedwa kwa malipiro awo, sakwaniritsidwa pofika pa 26 February, nawonso achita sitalaka. - Wophunzira wina pasukulu ya sekondale ya Nyambadwe adati kumeneko aphunzitsi a pulaimale ndi sekondale adayamba kunyanyala Lachiwiri sabata yatha. - Mnyamatayu, yemwe ali fomu 3 ndipo ali ndi zaka 24, amagwira ntchito ya mnyumba ku Mbayani ndipo amalandira K5 000 pamwezi. - Pandalamapo amachotsapo K4 700 kuti alipirire sukuluyo pateremu. - Ndidachoka kwathu ku Mangochi chifukwa bambo anga adamwalira ndipo mayi anga ndiwo ankandilipirira sukulu. Iwo ankagulitsa tiyi. Koma zitawasokonekera, kusukulu adandithamangitsa. - Nditapata ntchitoyi ndipomwe ndabwerera kusukulu. Ndimalimbikira kuti ntchitoyo ilipo ndikhale ndamaliza sukulu. Kunyanyala kwa aphunzitsi kukundiwawa chifukwa ntchitoyi mwina itha kutha zomwe zidzandivute kuti ndibwererenso kusukulu posowa ndalama, adadandaula mnyamatayu. - Wophunzira wina yemwe ali sitandade 8 pa sukulu ya pulaimale ya Mbayani wati boma liwaganizire chifukwa mayeso ayamba posachedwapa. - Sitidaphunzire mokwana, ndipo kwangotsala miyezi itatu kuti tilembe mayeso. Boma litiganizire zimenezi, adatero msungwanayo. - Ndipo mnyamata wina pasukulu ya Nkolokoti ndipo ali sitandade 7 wati mayeso a aphunzitsi ayamba sabata ya mawayi kotero boma liwaganizire. - Omwe akuchititsa izi adaphunzira kale ndipo ana awo ali msukulu za pulaiveti ndiye iyi si nkhani kwa iwo. Chonde boma liganizire, adatero mnyamata wa zaka 11. - Mphunzitsi wina pa Mbayani adati mwana sakuyenera asemphe kanthu pano chifukwa mayeso ali pafupi. - Chitsanzo a 8 ali ndi miyezi itatu yokha pomwe silabasi sadamalize, nanenso ndine kholo zikundimvetsa chisoni koma nanga nditani, adatero mphunzitsiyo. - Ndipo Lachitatu, ana a sukulu zina mumzinda wa Blantyre adapita kusukulu ya Joyce Banda Foundation, yomwe ndi ya mtsogoleri wa dziko lino. Anawo adati akasokoneze maphunziro ati chifukwa ana kusukuluyo amaphunzirabe. - Nawo maofesi a Road Traffic Lachitatu adali kotseka. Mkulu wina yemwe tidamupeza ku ofesiyi ndipo amafuna thandizo adati zamukhudza. - COF ya galimotoyi yatha dzulo pa 19, ngati ndingayendebe pamsewu ndiye kuti andigwira. Akangondigwira ndiyenera kulipira K3 500. Ndachita changu kudzakonzetsa koma apa pali potseka. - Boma lidziwe kuti omwe tikuvutika ndife osati iwo, adatero mkuluyo. - Koma mkulu wa bungwe la ogwira ntchito mboma la Civil Service Trade Union Eliah Kamphinda wati anthu omwe akuvutikawa akuyenera kufunsa omwe achititsa kuti mavutowa adze. - Pali ena achititsa izi, afunse azamaphunziro omwe adzetsa zonsezi, adatero Kamphinda. - Iye adati ku Lilongwe apereka kalata yachidandaulo ndipo kuyambira Lachinayi amayembekezeka kumakumana malo amodzi mpaka boma litayankha. - Nduna ya zachuma Dr Ken Lipenga Lachiwiri lomwelo adati sizingatheke kuti boma likweze malipiro a ogqira ntchito mboma chifukwa kuti boma litero, ndiye kuti ndalama zimene boma limalipira a ntchito ake zidzakwera kuchoka pa K92 biliyoni kufika pa K276 biliyoni chaka chilichonse. - Iye adanena izi pamsonkhano wa atolankhani omwe adaitanitsa a bungwe la International Monetary Fund (IMF). - Izi zingatanthauze kuti ndalama za boma zonse zithera kulipira ogwira ntchito mboma. Mankhwala mzipatala tidzagulira chiyani? adazizwa Lipenga. - Mkulu wa IMF kuno ku Malawi Tsidi Tsikata adati adapempha boma la Malawi kuti lichepetse ndalama zomwe limagwiritsa ntchito. - Boma likuyenera kuonetsetsa kuti likugwiritsa bwino ntchito ndalama zomwe zilipo. Mmalo motaya nthawi ndi zazingono, bwenzi boma likuikapo mtima pogwiritsa ntchito bwino ndalamazo, adatero Tsikata. -",POLITICS -ID_SPKLHQpp,"Dayosizi Ya Mzuzu Yauza Akhristu, Atumiki Adzivala Zodzitetezera ku COVID-19 Dayosizi ya mpingo wa katolika ya Mzuzu yauza akhristu ake kuti adzivala zotchinga kukamwa ndi mphuno pamene akuchita mapemphero osiyanasiyana mmatchalitchi. -Walemba kalatayo-Bishop Ryan Episkopi wa dayosiziyo ambuye John Ryan ndi omwe anena izi kudzera mu kalata yomwe alembera ansembe, abulazala komanso asistere, yomwe yatsindika za kuopsa kwa nthenda ya COVID-19. -Iwo ati potengera ndi kukwera kwa chiwerengero cha anthu omwe apezeka ndi kachilombo ka Coronavirus mu dayosiziyo, ndi kofunika kuti anthuwa azitsatira njira zoyenera zopewera mliriwu. -Malinga ndi kalata yomwe episkopi wa dayosizi ya Mzuzu ambuye JOHN RYAN walembera atumiki onse a dayosiziyo, kuvala kwa mask komwe kukuchitika kwambiri mmadera a matawuni a dayosiziyo kukuyenera kukhale ngati chikhalidwe ndipo kuzichitika mmadera onse kuphatikizapo mmadera omwe ndi a kumudzi. -Ntchito yolandira ma sacrament a kulapa komanso ukaristia, akuti zikuyenera zizichitikira panja komanso motsata malamulo onse omwe a zaumoyo akulimbikitsa, ndipo nambala ya anyamata othandizira misa akuti yachepetsedwa. -Kalatayi yati ana omwe akupita ku tchalitchi adziperekezedwa ndi akuluakulu komanso anawa asamakhale mmagulu ndi kumasewera kutchalitchiku zomwe zachititsanso kuti ayimitse maphunziro onse a katekisimu wa ana. -Espiskopiyu kudzera mu kalatayi wayimitsa zochitika zosiyansiyana mu dayosiziyo. Iye wati kupereka kwa masacrament a ubatizo, ukaristia, ulimbitso komanso ukwati, kuyambe kwayima kaye. -Iye wayimitsanso maulendo oyenderana pakati pa matchalitchi ndi maparishi komanso magulu ndi mabungwe onse mu dayosiziyo ndipo wati aliyense ogwira ntchito mu dayosiziyo azikatenga chilorezo ku ofesi ya epskopiyu ngati akufuna kuyenda ulendo wopita kunja kwa dayosiziyo. -Mwazina Ambuye Ryan apempha akhristu a mu dayosiziyi kuti azikhala moyo wabwino kuphatikizapo kudya zakudya zabwino, kuchita masewero olimbitsa thupi, kuchepetsa kumwa mowa komanso kukhwimitsa moyo wawo wa uzimu popemphera nthawi ndi nthawi. -Ndipo pamapeto pake episkopiyu walangiza atumikiwa kuti aziwonetsetsa kuti akutsatira malangizo onse a pansewu popewa kuyendetsa galimoto mosasamala komanso ataledzera ndipo wati atumikiwa apewenso kuyenda maulendo aatali nthawi ya usiku. -",HEALTH -ID_SQBgLnTj," Katundu wobwera ku Malawi ali pachiopsezo ku Mozambique Magulu a zachifwamba mdziko la Mozambique akuchitira mtopola galimoto zonyamula katundu wosiyanasiyana wobwera mdziko muno kuchokera kumaiko ena podutsa mdzikolo. - Pali malipoti oti mdzikomo muli nkhondo yapachiweniweni pakati pa asirikali a boma ndi zigawenga za chipani chotsutsa cha Renamo chomwe mtsogoleri wake ndi Afonso Dhlakama, koma boma la Mozambique lakhala likutsutsa malipotiwo ngakhale anthu ena zikwizikwi athawa mdzikomo kudzapeza mpumulo mdziko lino. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mtopolawu udayamba Lachitatu sabata yatha pomwe maguluwo adatentha galimoto ina yomwe idanyamula mafuta a petulo wandalama zokwana pafupifupi K28 378 800 yemwe amabwera mdziko muno. - Mtopolawu usadaiwalike, maguluwo adatenthanso galimoto zina zitatu Lachisanu masana ndipo ziwiri mwa galimotozo zidanyamulanso mafuta ndipo msabata imodzi yokha, galimoto zoyatsidwa zakwana zisanu. - Chiwembuchi chikuchitika kwambiri kwa galimoto zodutsa njira ya Tete ndi Beira ndipo maguluwo sakusankha kochokera kapena kopita galimotozo. - Malingana ndi mkulu wa bungwe la makampani oitanitsa mafuta mdziko muno, Enwell Kadango, ndalama zokwana pafupifupi K70 miliyoni zapita mmadzi kaamba ka ziwembuzi ndipo iye adati iyi ndi nkhani yoipa pamalonda. - Mwachidule, galimoto iliyonse yonyamula mafuta, imanyamula mafuta a ndalama zapakati pa K22 miliyoni ndi K23 miliyoni ndiye mukawerengera ndalama zomwe zamwazika nzambiri zedi, adatero Kadango polankhula ndi Tamvani. - Potsatira zokambirana pakati pa maiko a Malawi ndi Mozambique, dziko la Mozambique lidatumiza asirikali ake kuti azikaperekeza galimoto zotuluka ndi kulowa mdziko muno podzera mdzikolo. - Mneneri wa unduna woona za maubale a dziko lino ndi maiko ena, Rejoice Shumba, adatsimikiza nkhaniyi. -",TRANSPORT -ID_SRgVWGof,"Amayi Okhudzidwa Akuyembekezeka Kuchita Ziwonetsero Poteteza Ansah By Thokozani Chapola Amayi omwe akuti ndi okudzidwa ndi ziwonetsero zokakamiza wapampando wa bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC) mayi Jane Ansah kuti atule pansi udindo wake, alengeza kuti achita ziwonetsero mu mzinda wa Blantyre mawa lino. -White kulira pa msonkhano wa atolankhani pomwe amalengeza za ziwonetserozi Iwo alengeza izi pa msonkhano wa atolankhani womwe anachititsa lolemba mu mzinda wa Blantyre. Mmodzi mwa amayiwa yemwenso ndi wapampando wa bungwe lomwe akulitcha Concerned Women a Seodi White wati ndi zokhumudwitsa kuti mayi Jane Ansah akutonzedwa ndi kunyazitsidwa mu njira zosiyanasiyana kaamba koti anali wapampando wa bungwe lomwe limayendetsa chisankho chapatatu. -Iye wati akukhulupilira kuti anthu akuchita izi powona kuti mayi Ansah ndi munthu wamayi. -Kuyenda kumeneku tikufuna kusonyeza kuti ife tili pambuyo pa mayi Ansah. Chisankho cha 2014 munthu mpaka anafa koma anthu sanapange ziwonetsero chifukwa anali munthu wammuna pano ndiye palibe munthu amene wafapo pa chisankhochi koma ena akupanga ziwonetsero. Ife tikuwona kuti anthu akupanga zimenezi chifukwa ndi mzimayi, anatero mayi White. -Padakali pano nduna yowona za kusasiyana pakati pa amayi ndi abambo mayi Mary Navitcha ati akachita nawo ziwonetserozi Koma polankhulapo mmodzi mwa akatswiri pa nkhani za ndale mdziko muno a Enerst Thindwa ati ndi zodabwitsa kuti anthu omwe ali patsogolo kuchita izi ndi a chipani cha DPP komanso ena ali ndi maudindo mu nthambi za boma komanso ena ndi omwe anali patsogolo kunyoza ulamuliro wa mtsogoleri wakale wa dziko lino mayi Joyce Banda yemwenso ndi munthu wa mayi zomwe ati zikusonyezeratu kuti anthuwa akupanga zofuna zawo osati za a Malawi. -Gulu limeneli ambiri ndi achipani cha DPP ndiye zikudabwitsa kuti dpp ndi nkhani ya chisankho zikugwirizana bwanji. Enanso mwa amenewa ndi amene amakhala patsogolo kunyoza amayi anzawo. Kumbukirani nthawi ya Joyce Banda mmodzi mwa amayi amenewa ndi amene anali patsogolo kunyoza mayi Banda ndiye lero zikudabwitsa kuti abwera ndi ganizoli, anatero a Thindwa Komabe a Thindwa ati ndi koyenera kuti amayiwa apatsidwe mpata wochita ziwonetserozo kaamba koti ndi ufulu wawo kutero malinga ndi malamulo a dziko lino. -",POLITICS -ID_SRpVZtMB," Chilonda chatukusira mu DPP Bwerani poyera mulankhule kwa Amalawi. Awa ndi mawu a akadaulo pa ndale pamene alangiza mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika ndi wachiwiri wake Saulos Chilima kuti alankhulepo pa mpungwepungwe omwe wabadwa mchipanicho. - Akadaulowo, Emily Kamanga ndi Henry Chingaipe alangiza izi kutsatira kusamvana pa yemwe atengere chipanicho kuchisankho cha 2019. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Chilima ndi Mutharika Msabatayi, anthu akhala akubwera poyera ndi zovala za DPP zokhala ndi nkhope ya Chilima kuti ndiye atengere DPP kuchisankho cha 2019. - Koma Lolemba, mlembi wa chipanicho Grelzedar Jeffrey adatsindika kuti zovalazo si za DPP chifukwa zovala zawo zimakhala ndi nkhope ya Mutharika kapena mkulu wake Bingu yemwe adayambitsa chipanicho. - Tikudziwa akupanga izi ndi adani athu, kotero dziwani kuti chipani chili ndi mphamvu kulanda zovala zimenezo. Zovala za DPP zimakhala ndi nkhope ya yemwe adayambitsa chipanichi Bingu wa Mutharika kapena amene ndi mtsogoleri pano, adatero Jeffrey. - Iye adaopseza: Titengera kukhoti aliyense amene akugawa kapena kupanga zovalazo. - Koma mmodzi mwa anthu amene sakufuna Mutharika, Bon Kalindo wati iye pamodzi ndi gulu lawo sabwerera ndipo sachita mantha pokhapokha Chilima akhale pachiongolero. - Sabata yatha, anthu adadzidzimuka pamene adamvetsera uthenga womwe Jeffrey amalankhulana ndi nduna ya maboma angono KondwaniNankhumwa. - Mzolankhula zawo, Jeffrey adaulula kuti Chilima sakubwerera ngakhale Mutharika amulonjeza zokhalanso wachiwiri wake. - Ineyo ndidalankhula naye [Chilima] koma adanditsimikizira kuti sakufuna kukhala wachiwiri kwa Mutharika ngakhale kumsonkhano waukulu sadzapitako ati angokhala. - Ndinadabwa kuti basi angokhala? Ndiye ineyo ndi wandale ndikudziwa chomwe akutanthauza, adatero iye. - Bwana ndakhala ndikukuuzani, wamisala adaona nkhondotu. Chilichonse chimene ndakhala ndikulankhula ndi chomwe chikuchitika. Anthuwatu adayamba kale. - Ndidakuuzani kuti Chilima sabwereranso ndipo akupanga zake. Anthu awa bomali alilowerera. Ngakhale bwana [Mutharika] atani maka Chilima salola. [Noel] Masangwi sabwereranso. Bwana aitanitse NGC, chifukwa kumsonkhano waukulu Chilima sangawine. Akulimbana ndikugawa DPP cholinga MCP itole boma, adatero mlembiyu. - Mkamanga akuti chofunika nchoti Mutharika komanso Chilima abwere poyera ndi kulankhula kuti zonsezi zitheretu. - Nkhani yonseyitu ikukamba za awiriwo, ndiye ngati atalankhula, zonse zingathe. Komabe ndilibe chikhulupiriro ngati awiriwo amalankhulana. Apapa zavuta basi ndipo ndikukaika ngati angamvane, adatero Mkamanga. - Naye Chingaipe adati kusalankhula kwa awiriwo ndikomwe kukuze bala la chipanicho kotero ayenera abwere poyera. -",POLITICS -ID_SSEnDdet," Mlenje wakhapa mlimi ku Dedza Mlenje wina wa mmudzi mwa Mbwindi mdera la Mfumu Kachere ku Dedza wavulaza mlimi wa mmudzi mwa Kuchikowa pamene nkhwangwa yomwe adaponya kuti ilase nkhwali itaphuluza nkumulasa pa mutu. - Mlenjeyo, a Francisco Kwenda ndi mlimiyo, a Nachimwani Langisi, adalawirira aliyense kukagwira ntchito yake. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC A Langisi atatsiriza kuthirira mbewu zawo ku dimba, adatsikira kudambo kuti akasambe mmiyendo popeza mudali mutachita matope. - Atangoyamba kusamba, adamva chinthu chawamenya pa mutu ndipo adagwa pansi. - Mosakhalitsa adazindikira kuti adakhapidwa ndi nkhwangwa moti mmene anthu amabwera kudzawathandiza nkuti magazi atachita chosamba. - Nkhaniyo idakatulidwa ku polisi popeza madotolo a pa chipatala chachingono cha Matumba mbomalo adakana kuwathandiza opanda chikalata chochokera ku polisi. - A Kwenda, womwe adavomera kuti ndiwo adavulaza a Langisi adawatsekera. - Pofotokozera apolisi, mlenjeyu adapempha mlimiyo kuti amukhululukire chifukwa adamulasa mwangozi. - Ndidaponya nkhwangwa kuti ndiphe nkhwali koma mwangozi idaphuluza nkukakhapa mayi Langisi omwe sindimadziwa kuti akusamba ku damboko. Chonde ndapota nanu, ndikhululukireni, adatero a Kwenda. - A Langisi ndi mafumu a mderalo adalandira kupepesako ndipo adapempha a polisi kuti amasule a Kwenda. - Koma mafumuwo adalangiza alenje mderalo kuti adzisalama kwambiri posaka kuwopa kuvulaza kapena kupha anthu. - Padakali pano a Langisi akupezako bwino. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_SUveHyeC," Blessings Cheleuka wa pa JOY FM Amalawi ambiri kuyamba Lolemba mpaka Lachisanu nthawi ya 2 koloko kufika 4 koloko masana amatsegula wailesi ya Joy FM kuti amvere nyimbo zothyakuka zoimbidwa ndi Amalawi anzawo. Namandwa wophulitsa nyimbo zimenezi ndi Blessings Cheleuka, yemweso wachitapo mbali yaikulu kutukula alakatuli mdziko muno. STEVEN PEMBAMOYO adacheza naye motere: Cheleuka: Chilichonse nchotheka pamoyo wa munthu Dzifotokoze mkulu wanga. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ine ndine Blessings Cheleuka, ndimachokera mmudzi mwa Mothiwa kwa T/A Likoswe mboma la Chiradzulu. Ndine muulutsi wa pawayilesi komanso ndimakonda ndakatulo kwambiri. - Ntchito yakoyi udayamba liti? Ndakhala ndikugwira ntchitoyi kwa zaka 12 ndipo ndagwira mnthambi zosiyanasiyana monga wolemba nkhani, mkonzi, muulutsi ndi zina. China choti mungadziwe nchakuti ndagwirako ntchitoyi kunyuzipepala ndi kuwayilesi komwe ndiye ndili ndi ukadaulo kwambiri. - Akadaulo ambiri amakhala ndi komwe adaphunzirira ntchito, iwe udaphunzirira kuti? Choyamba, ndidaphunzira zautolankhani kusukulu yaukachenjede ya Polytechnic, nthambi imodzi ya University of Malawi. Kumeneku ndidaphunzira zomwe zimatenga kuti munthu ukhale mtolankhani mbali zonse. Kuchoka apo mmalo momwe ndakhala ndi kugwira ntchito monga Power 101 FM komwe ndidayambira ntchito; ndidaphunzirako za kuulutsa mapologalamu osanjenjemera chifukwatu kunena zoona ndi luso lapadera limenelija. Ndimayamikaso Mulungu ponditsogolera ndi kundiunikira. - Nanga umaulutsa mapologalamu anji pawailesi? Ndimaulutsa mapologalamu ambiri monga Dimba Music yomwe imauluka kuyambira Lolemba mpaka Lachisanu nthawi ya 2 koloko masana mpaka 4 koloko madzulo; Zina Ukamva yomwe imauluka 8 koloko madzulo Loweluka; pologalamu ya ndakatulo yotchedwa Patsinde yomwe imayamba 8 koloko mmawa mpaka 10 koloko; Mfuwu Wa Chimwemwe kuyamba 6 koloko mpaka 9 koloko mmawa Lamulungu; ndi Gospel Top 20 ya nyimbo za uzimu komanso ndine ndimayanganira za uwulutsi kuwailesi ndi kanema za Joy. - Ukutinso uli ndi chidwi pa zaulakatuli, umatengapo gawo lanji? Ndapanga zambiri monga kudzera mu pologalamu yanga ya Patsinde. Ndimafukula alakatuli omwe sadayambe kudziwika. Ndimakonzaso zochitika za alakatuli ndipo anthu ambiri amazikonda. - Ukafatsa umakonda kutani? Ndimakonda kuonerera mapologalamu a pakanema ndi zauzimu basi. - Mwina okutsata amangoti ndiwe muulutsi, ungawauzenji za iwe? Ine ndine Blessings Cheleuka odziwika kuti Bule wanu pazausangalatsi ndipo cholinga changa nkusangalatsa Amalawi basi. -",MUSIC -ID_SYAUshlS," Kukana kuba Woimba Joseph Nkasa mnyimbo yake ina, amaneneratu kuti aliyense ayenera kugwira ntchito ina iliyonse kupatulapo kuba. Ngakhale Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi sunganeneretu kuti kuba ndi ntchito, kupewa tchimoli kuli ndi njira zambiri. Apa tikuona mnyamata wina kumsika wa Limbe kugulitsa zinkhupule poopa kuba. Ntchito nzosiyana, koma tisaiwale ndalama ndi imodzi. -",MUSIC -ID_SYNgnqpI," Chikalata cha Sinodi chili ndi mfundo Boma lisanyozere zounikira za chikalata cha Sinodi ya Nkhoma mu Mpingo wa CCAP younikira mavuto omwe ayanga pakati pa anthu mdziko muno, atero wachiwiri wakale wa mtsogoleri wa dziko lino, mlembi wamkulu wa Sinodi ya Livingstonia mu mpingo wa CCAP, Levi Nyondo, mkulu wa bungwe la zachilungamo, mfumu ina kudzanso anthu ena angapo msabatayi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kalatayi, yomwe idati boma la Bingu wa Mutharika silikulabada zofuna za anthu omwe adalisankha, idawerengedwa mmatchalitchi a Sinodiyi Lamulungu. - Mutu wa kalatayi, yomwe uthenga wake udachokera pa Mateyu 5: 13-16, udali Kukwaniritsa chikhulupiriro chathu kudzera mmapemphero, nthawi yathu ndi mdziko mwathu. - Koma mneneri wa boma, Patricia Kaliati, wati nkutheka uwu ndi mtopola chabe chifukwa cha kusakwaniritsa kuwapatsa K10 miliyoni yomwe Mutharika adalonjeza ku Sinodiyo. - Kumvetsa malemba Iye wati anthu a Mulunguwa akuyenera kuchita zomwe Yesu amachita komanso kumamvetsa malemba. - Mwa zina, kalatayi idati kusowa kwa mafuta agalimoto komanso ndalama zakunja kwavulaza anthu akumudzi malinga ndi kukwera kwa mitengo ya katundu ndi zina zofunika pa umoyo wa anthu. - Uthenga wa kalatayi udapitiriranso kukumbutsa Mutharika za K10 miliyoni ya mamangidwe yomwe mtsogoleriyo adalonjeza mpingowu mu Juni chaka chatha. - Wachiwiri wakale wa mtsogoleri wa dziko lino, Cassim Chilumpha, wati boma la DPP lilibe chidwi pamadandaulo a anthu chifukwa limatenga aliyense wopereka maganizo ake ngati wofuna kuononga. - Iye wati likadakhala boma lofuna kuthandiza anthu ake likadayankha zingapo zokhudza Amalawi mosayangana zifukwa za ndale. - Chilumpha wati akukaika kuti bomali lingayankhepo chifukwa aka sikoyamba kuti kutuluke chikalata chonga ichi ndipo nthawi zonse boma limangoyankha molalata. - Pamene patuluka mafunso pamayenera patuluke mayankho, adatero Chilumpha. - Anthu akuvutika Mfumu ina mboma la Mwanza yati Sinodiyo sidalakwitse polemba chibaluwacho chifukwa anthu kumudzi akuvutika kwambiri. - Iyo yati ikadakonda boma litakonza zomwe amabungwe ndi amipingo akhala akunena kuti zikudandaulitsa anthu. - Kuno ku Mwanza patha sabata ziwiri kulibe mafuta [agalimoto]. Tikufuna timve yankho la boma, ikutero mfumuyi. - Nyondo wati ngati mpingo ukugwirizana kwathunthu ndi chikalata chomwe a Nkhoma alemba kotero boma likuyenera kukonza mberewere zake. - Iye wati mpingo wawo ulibe maganizo otulutsa chikalata china koma uyesetsa kuthandizira chikalata chomwe anzawo alemba. - Tikakamizabe kuti [boma] likonze zimenezi. Ngati zikanike kuti [boma] silikuchita kanthu ndiye tiona chomwe tingachite koma sitinganeneretu za chomwe tichite. - Kaya ndikukakamiza kuti mtsogoleri wa dziko lino atule pansi udindo kaya ayi koma tichita kanthu zikakanika, adatero Nyondo. - Konzani molakwika Tiyanjane Kadzah yemwe ndi mulimi wa mmudzi mwa Nakhalu kwa T/A Kayembe mboma la Dowa wati boma likonze molakwika chifukwa awa ndi anthu a Mulungu omwe akudziwa chomwe chikuchitika. - Anthu a Mulungu sumalimbana nawo, umangokonza chomwe anena. Kunena zoona zinthu sizili bwino ndipo sizikuyenda. Sikumudzi kokha kuno komwe mavutowa azinga, adatero Kadzah. - Cathy Lambulira wa mmudzi mwa Chindiwo kwa T/A Mlumbe mboma la Zomba ndipo akuchita maphunziro a ukachenjede mumzinda wa Blantyre wati boma likuyenera kuonetsa chidwi pazomwe chibaluwachi chikunena chifukwa zomwe zikunenedwa ndizo zikukhudza Amalawi kumudzi. - Kumudzi kuno tikukhala pachiopsezo kaamba ka kukwera mtengo kwazinthu. Tingakhale bwanji pomwe chilichonse chikungokwera mtengo? Uku ndikupha kumene koma [boma] silikudziwa. - Atakonza zimenezi chifukwa pachilichose tikuvutika ndi ife, wapempha Lambulira. - Zinthu sizili bwino Mkulu wa bungwe loona zachilungamo la Justice Link, Justine Dzonzi, wati chikalatachi chikutsimikiza kuti zinthu sizili bwino. - Dzonzi wati alibe chikhulupiriro kuti boma lingathe kusintha zinthu pakali pano. - Koma T/A Mwakaboko ya mboma la Karonga yati sikumvetsa mmene zinthu zilili mdziko muno kotero anthu angodikirira 2014. - Iye adakana kuyankhapo pankhaniyi ponena kuti anthu angodikira 2014 pomwe adzaponye masankho osankha yemwe akumufuna. - Sikuti mavutowa ali mdziko mwathu muno mokha; maiko anzathu akuvutikanso. Sitingati ulamuliro oipa ndiwo wabweretsa mavutowa. - Tidikire 2014 kuti tidzaone ngati zili bwino kapena ayi, adatero Mwakaboko. - Mlembi wa mkulu wa Sinodi ya Blantyre mu mpingo wa CCAP, Alex Maulana wati iye sadalandire chikalata chomwe a Nkhoma atulutsa kotero sangaike mlomo ngati akugwirizana nacho kapena ayi. - Iye adapempha kuti Tamvani imupatse nthawi kuti awerenge bwino chikalatacho. - Mchaka cha 2010 Sinodiyi idatulutsanso chikalata chodzudzula Mutharika ndi boma lake la DPP. - Mu Okotobala chaka chatha, Mpingo wa Katolika udatulutsa chikalata chodzudzula boma la Mutharika pandale, chuma ndi maufulu a anthu. - Bishop Joseph Mukasa Zuza wa mpingo wa Katolika adati sangaikepo mlomo chifukwa sadaone kalatayo. T/A Mlumbe ya mboma la Zomba adati nkhaniyo yamukulira kotero sangayankhire. -",RELIGION -ID_SZuCXaVo,"Mabungwe Adzudzula Mutharika pa Makomishonala Atsopano a MEC Mabungwe osiyanasiyana adzudzula mtsogoleri wa dziko lino Professor Arthur Peter Mutharika pa momwe wasankhira makomishonala a bungwe loyendetsa chisankho mdziko muno la Malawi Electoral Commission (MEC). -Wapampando watsopano wa bungwe la MEC-Kachale Mtsogoleri wa dziko linoyu wasankha anthu atsopano kuti akhale akuluakulu a bungweli, pomwe wasankha Justice Dr. Chifundo Kachale kuti akhale wapampando wa bungweli, kulowa mmalo mwa Justice Dr. Jane Ansah omwe anatula pansi udindowu sabata zapitazo. -Makomishonala atsopano omwe asankhidwa ndi a Arthur Nathuru, a Steve Duwa, Dr. Anthony Mukumbwa komanso mayi Olivia Liwewe. -Amubwezeretsa mu komishoniyo-Kunje Mutharika wabwezeretsanso mu komishoniyi Dr. Jean Mathanga komanso mayi Linda Kunje. Awiriwa ndi omwe anali kale mu gulu la makomishona a bungweli, omwe anayendetsa nawo chisankho cha chaka chatha, chomwe bwalo la milandu linalamula kuti chichitikenso kaamba koti sichinayende bwino ponena kuti chinali ndi zolakwika zambiri. -Mabungwe monga a Public Affairs Comittee (PAC) komanso la Human Rights Defenders Coalition (HRDC) alankhula mosakondwa ndi zomwe zachitikazi. -Polankhula mwapadera kwa atolankhani lamulungu mu mzinda wa Lilongwe, akuluakulu a bungwe la HRDC ati achita zionetsero lachitatu likudzali pofuna kukakamoza aphungu a nyumba ya malamulo kuti akambirane momveka bwino pa za tsiku lomwe chisankho chichitike mdziko muno komanso kuvomereza ma bilu onse okhudza chisankho. -Sitingayembekeze kunenas kuti tidikire akambirane zomwe analankhula a President chifukwa analankhula zosathandiza ndi zobwezeresa mmbuyo, anatero Sembereka yemwe ndi mmodzi mwa akuluakulu a bungweli. -",POLITICS -ID_SbQbnaOx,"Ambuye Stima Apempha Akhristu Athandize pa Maphunziro a Asemino Wolemba: Sylvester Kasitomu Mpingo wakatolika mu dayosizi ya Mangochi walimbikitsa akhristu ake kuti adzipereke pothandiza maphunziro osula achinyamata omwe akuchita maphunziro a unsembe. -Episikopi wa dayosiziyi ambuye Montfort Stima anena izi ku Mangochi Cathederal loweluka pa 24 August 2019 atangomaliza misa ya chaka chokondwelera nkhonse ya dayosizi-yo Augustuno Woyera. -Iwo ati asemino omwe ali mma seminale osiyanasiyana omwe akuchokera mu dayosizi-yo akusowa zambiri pa maphunziro awo kotero dayosizi-yo ikuyenera kufufuza ndalama zoposera 34 Million Kwacha, zothandizira asemino-wa pamaphunziro awo a pa chaka. -Kotero ambuye Stima alimbikitsa akhristu-wo kuti apitirize kudzipereka pothandiza kupititsa patsogolo ntchito za utumiki mu dayosizi-yo, monga momwe akuchitira padakalipano. -Asemino athu akufunika ndalama zambiri kuti apitilize maphunziro awo ndiye akhristu tigwirane manja pofuna kuthandiza ansembe amawa-wa, anatero ambuye Sitima. -Mwazina dayosizi ya mpingo wakatolika ya Mangochi ili ndi asemino omwe ali ku St. Peters komanso ku St. Anthony Kachebere Major Seminary okwana 32 ndipo nsemino aliyense amayenera kugwiritsa ntchito ndalama zosachepera 1 million pa chaka. -",RELIGION -ID_ScTwBrYr," Anatchezera Sagona mnyumba Anatchereza, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndili ndi zaka 20 ndipo amuna anga sagona mnyumba ndiye chonde, ndithandizeni. Akuti ndikawauza ankhonswe banja langa litha. Ukwati tapanga chaka chatha. Ndine A Blantyre Zikomo A, Mwamuna wakoyo ngwachibwana zedi! Mwangokwatirana kumene ndipo ukuti sagona mnyumba, ndiye amakagona kuti? Ukapanda kusamala naye ameneyo akugwetsa mmavuto aakulu-ndikunenatu matenda oopsa, kuphatikizapo HIV/Edzi. Ngati wayamba kale kunena kuti ukakanena kwa ankhoswe banja lithapo ndiye kuti iye za banja alibe nazo ntchito koma kusangalatsa chilakolako cha thupi lake basi. Ndiye usazengerezepo apa, pita kaitule nkhaniyi kwa ankhoswe, umve zimene anene. Ngati akufuna kuti banjali lithe, lithe basi. Mwamuna wachimasomaso ndi woopsa kwambiri ndipo safunika kumusekerera. -",RELATIONSHIPS -ID_SegDdJnj," Boma liganizire bwino pa sabuside Adzavutika: Nkhalamba ndi ana amasiye Mkonzi, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndalemba kalatayi kutsatira zomwe nduna yoona zaulimi a Allan Chiyembekeza adanena masiku apitawa. - Mukunena kwawo, a Chiyembekeza adati boma likufuna kuti anthu omwe angalandire mbewu ndi fetereza zotsika mtengo chaka chino asalandirenso chaka chinacho. - Iwo akuti izi zithandiza kuthetsa mchitidwe wa chinyengo komanso kuchepetsa mchitidwe woti anthu amodzimodzi ndi amene azipindula mundondomekoyi. - Adzavutika: Nkhalamba ndi ana amasiye Ngakhale maganizo amenewa akuoneka ngati abwino, ine ndikuona kuti mfundoyi ipweteketsa magulu ena a anthu. - Ndikunena izi chifukwa boma silidatiuze ndondomeko zomwe liike pofuna kuonetsetsa kuti okalamba ndi ana amasiye omwe amalerana okhaokha omwe sangathe kudzigulira feteleza ndi mbewu pamsika liziwathandiza bwanji. - Palinso anzathu omwe ali ndi mavuto osiyanasiyana monga kulumala omwe akhala akudalira feteleza ndi mbewu zotsika mtengo kuti apeze kachakudya kokwanira timisiku tingapo kudzera mu ulimi. - Awa ndi ena chabe mwa magulu a anthu omwe sangathe kudzigulira mchere wamnthaka ndi mbewu pamsika pomwe thumba limodzi la feteleza panopo ndi cha pakati pa K22 000 ndi K23 000. - Choncho, ndikufuna ndifunse boma kudzera kwa a Chiyembekeza kuti litiuze ndondomeko yomwe lakonza poonetsetsa kuti anthu akuthandizika pamene boma likugwiritsa mfundo yoti munthu yemwe wapindula chaka chino asadzapindulenso chaka chinacho. -",ECONOMY -ID_SfeXLBZX," Chimanga kulibe amalawi adandaula ndi Admarc Pamene njala ikupitirira kukantha mmadera ena, zadziwikanso kuti mmisika ya Admarc yambiri mdziko muno mulibe chimanga ndipo anthu ku Ntcheu, Dedza, Mzimba, Chitipa ndi Blantyre alirira boma kuti lichitepo kanthu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Anthu omwe alankhula ndi Tamvani msabatayi ati ndikale adagula kapena kuona chimanga ku Admarc, zomwe zikuwakakamiza kugula kwa mavenda pa mtengo wa K5 500 kusiyana ndi K3 000 yomwe amagulira thumba la makilogalamu 50 ku Admarc. - Koma mneneri wa bungwe la Admarc, Agnes Chikoko adati timutumizire mafunso ndipo pomwe timalemba nkhaniyi nkuti asadayankhe. - Ngakhale bungwe la Admarc lidalengeza mmbuyomu kuti pasapezeke ogula makilogalamu oposa 25 ku Admarc, wachiwiri kwa nduna ya zaulimi, Ulemu Chilapondwa wati dziko lino lili ndi chimanga chochuluka koma vuto ndilakuti chikakasiidwa ku Admarc mavenda ndiwo akumagula mwa machawi. - Iye adati boma pakadali pano likuyesayesa kupeza njira zothana ndi mavendawa asadatumizenso china ku Admarc-ko. - Chimanga changotha ku Admarc osati kulibe. Tili ndi matani 31 miliyoni omwe akusungidwa. Pasakhalitsapa tidatumiza matani 10 000. Vuto ndi mavenda, adatero Chilapondwa. - Misika ya mmadera Titamupatsa madera omwe tapeza kuti mulibe chimanga iye adakana kuti sizingatheke. - Florence Nsangu wa mmudzi mwa Chapita 2 kwa T/A Masasa mboma la Ntcheu ali ndi ana 8. Iye akuti pa chaka, banja lake limafunika matumba pafupifupi 20. - Zaka za mma 2000 akuti matumbawa amawapeza akachita ganyu koma chifukwa cha kusintha kwa nyengo akulephera kukolola chimanga chokwanira. Zikavuta akuti amapeza asanu koma chaka chatha adapeza atatu chifukwa cha vuto la mvula ndipo pofika October chimangacho nkuti chitatha. - Zikavuta chonchi kothamangira ndi ku Admarc chifukwa mtengo wake sukhala woboola mthumba. Koma ndakhala ndikupita ku Admarc ya ku Lizulu komanso ku Bembeke kukayangana chimanga koma kulibe. - Tatopa ndikuyendera ndiye tikungogula mwa mavenda, adatero mayiyu yemwe akuti mu 2011 ndimo adagula chimanga ku Admarc. - Iye wati akumachita ganyu yolimitsa kuti apeze ndalama yogulira chimanga koma zikavuta akugonera mbatata. - Patsiku akumapanga K500 ndiye tikakhalapo angapo tikumapeza ndalama yochuluka komanso maganyuwo akusowa, adatero mayiyu yemwe adati boma liyike chimanga ku Admarc. - Tamvani itayendera Admarc ya ku Lunzu komanso pa Matindi idapeza malowo otseka. Anthu omwe tidakumana nawo adati ngati tikufuna chimanga tikagule mwa mavenda chifukwa ku Admarc sichinabwere. Ena adati tipite pa Takondwa Commodities pamsika wa Lunzu komwe amati amagulitsa pamtengo wotsika. - Pa Takondwa Commodities tidapeza anthu oposa 30 akufuna kugula chimanga. Pamenepo akuti amagulitsa K4 700 thumba la makilogalamu 50. - Dolasi Kabotolo wa mmudzi mwa Manjombe kwa T/A Kapeni mboma la Blantyre tidamupeza pamenepo ndipo adati mwina apeza chipulumutso apo. - Sindingakumbukenso tsiku lomwe ndidagula ku Admarc koma kawiri pa sabata ndimakapondako kukafunsa ndipo yankho lake nkuti chimanga kulibe. - Ngati pa Takondwa chatha ndiye timalira kwambiri chifukwa timakagula kumsika komwe akupanga K5 500 pa thumba. Ngakhale apa chili chotsika komabe timavutika magulidwe chifukwa mavenda ndiwo amachuluka kudzagula, adatero Kabotolo yemwe ali ndi ana 6 ali pamzere. - Panthawi yomwe timacheza naye nkuti akudikirira mkulu wina yemwe adabwera ndi galimoto ya matani awiri akugula matumba 15. - Nako ku Dedza mavutowa akuti sadasiye malo. Rashida Mathews wa mmudzi mwa Mkajenda kwa T/A Tambala wati kumeneko adasiye kupita ku Admarc chifukwa chimanga chidasiya kufika mu 2011. - Anthu akuvutika Gulupu Lodzanyama wa kumeneko watinso anthu akuvutika chifukwa cha kusowa kwa chimanga ndipo mwa mavenda mtengo wake sangakwanitse. - Iye wati kumeneko kuli njala chifukwa anthu sapindula ndi fetereza wa makuponi. - Sanudi Tambula wa ku Ulongwe mboma la Balaka wati kumeneko chimanga samagula ku Admarc koma mwa mavenda chifukwa ku Admarc sichibwera. - Ku Mzimba nako akuti kulibe. Tomasi Manjaaluso wa mmudzi mwa Takumanapo kwa T/A Mzukuzuku wati anthu akugula kwa mavenda chifukwa chikabwera ku Admarc mavendawo ndiwo akumakagula. - Charles Kabaghe wa mmudzi mwa Mkombanyama kwa T/A Mwaulambia mboma la Chitipa wati ku Admarc yakumeneko kulibe chimanga ndipo akumakagula ku Tanzania chifukwa kumeneko ndichotchipa. - Ku Tanzania tikugula K1 500 thumba la makilogalamu 50. Kupita ndikubwera ndi K2 000 komabe nanga titani? adatero Kabaghe. - Mwa madera ena ndi Nsanje, Chikhwawa, Chiradzulu, Mwanza, Neno momwe akuti mavutowa achuluka. - Mwambiri akuti chimanga chikafika chimagulidwa ndi mavenda ndipo anthu wamba sakupeza mpata kuti agule. Izi zikudza pomwe kholola wa 2011/2012 amasonyeza kuti dziko lino tapata matani 3.9 miliyoni pomwe dziko lino limafuna matani 2.4 miliyoni. Mu kholola wa 2010/2011, dziko lino lidapata matani 3.2 miliyoni. -",HEALTH -ID_SgxkDAfl,"Papa Watsiriza Ulendo Wocheza Mmaiko a mu Africa Wolemba: Thokozani Chapola ria.mw/wp-content/uploads/2019/09/pp.jpg"" alt="""" width=""525"" height=""297"" />Papa pa ulendo wake wa mu Africa Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisko watsiriza ulendo wake wocheza mdziko la Mauritius. -Ali mdzikolo, Papa wachita zokambirana ndi atsogoleri a ndale, ma episkopi komanso magulu ena a mumpingo. -Iye wayamikira ubale wabwino omwe ulipo mdzikomo pakati pa zipembedzo ndi mitundu ya anthu. -Dziko la Mauritius lili chi chiwerengero cha anthu okwana 1.3 million ndipo 52 percent ndi achipembedzo cha Hindu, 30 percent ndi akhristu a mpingo wa katolika ndipo 18 percent ndi achipembedzo cha chisilamu. -Papa wakhala ali pa ulendo kwa sabata yathunthu, woyendera mayiko ena a mu Africa komwe wayendera mayiko a Mozambique ndi Madagascar asanafike mdziko la Mauritius. -Mtsogoleri wa mpingo wa katolikayu lero akubwelera ku likulu la mpingo wa katolika ku Vatican mdziko la Italy komwe amakhala. -",RELIGION -ID_ShHEIEmM,"Anatchezera Akufuna mwana Zikomo Gogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Banja ndi mwamuna wanga lidatha mu 2011. Ndidapeza mwamuna wina yemwe timamvana ndipo tidakayezetsa komwe adatipeza kuti tilibe kachilombo koyambitsa Edzi.Vuto ndi lakuti bwenzi langalo limakonda zogonana komanso limandiletsa kuchita za kulera. Wina adandiuza kuti bwenzi langalo lili ndi mkazi koma nditamufunsa adakana. Tsiku lina ndidaimba foni 5 koloko mbandakucha ndipo ndidamva kulira kwa mwana wa khanda. Nditamufunsa adakana ndipo adati ndi wa khomo loyandikana nalo. Ndizimukondabe? R, Chiradzulu Wokondeka R, Mwakumana ndi chilombo cha bodza. Wakunamizani kuti akufuna mwana chonsecho pansi pamtima akudziwa kuti akakupatsani mwana adzakuthawani nkupitiriza kukhala ndi mkazi wake. Wakunamizaninso kuti mwana amalira ndi woyandikana nawo nyumba. Ngati zili zoona, bwanji adadula foni? Asakutayitseni nthawi ameneyo. - ",SOCIAL ISSUES -ID_ShZlZkNA,"Makhonsolo a Zomba, Mangochi Ayamba Kukonzekera COVID-19 Makhonsolo a boma la Zomba komanso Mangochi ayambapo kale zokonzekera pofuna kuteteza anthu ku nthenda ya COVID-19 ngakhale sinafikebe mdziko muno. -Pofuna kukonzekera kulimbana ndi matendawa makhonsolo-wa anayitanitsa msonkhano koma mosiyana, komwe kunafika anthu omwe akugwira ntchito zosiyanasiyana mboma-li. -Mwazina pa msonkhano-wu mboma la Zomba, akhazikitsa komiti yomwe muli achitetezo, ocita malonda komabnso ogwira ntchito zosiyanasiyana, ndi cholinga choti akhale akuyendetsa ntchito-zi. -Nalo boma la Mangochi lati liwonetsetsa kuti anthu ake ndi otetezeka ku kachilombo ka Coronavirus komwe kakuyambitsa nthenda ya COVID 19. -Bwanamkubwa wa bomalo mbusa Moses Chimphepo wati khonsoloyo yayika ndondomeko zabwino zofuna kuwonetsetsa kuti anthu ochokera mmayiko ena monga South Africa komanso dziko la Mozambique lomwe lachita malire ndi bomali, sakulowa mbomalo mwachisawawa. -",HEALTH -ID_ShgQoOsD," Mafumu atekeseka ndi bilu ya malo Akufuna akhalebe ndi mphamvu pankhani yogawa kapena kugulitsa malo: Mafumu Mafumu ena mdziko muno aopseza kuti achita zionetsero ngati lamulo lokhudza malo lingasinthe kuti iwo asakhalenso ndi mphamvu pogawa malo. - Mawu a mafumuwa akudza pamene mabungwe a Landnet, Farmers Union of Malawi (FUM) ndi Womens Legal Resource Centre (Wolrec) ali yakaliyakali kumva maganizo a anthu pa Bilu yokhudza malo (Customary Land Bill). - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Pali maganizo oti lamuloli lisinthe kuti mafumu asamakhale ndi mphamvu zonse pamalo ndipo mmalo mwake pakhale komiti yomwe iziona za malo komanso kuti pakhale anthu othandizira nkhani za malo osati nduna za mafumu monga zilili panopa. - Mafumu akwiya ndi ganizoli ndipo anenetsa kuti zikasinthadi iwo achita zionetsero kusonyeza mkwiyo wawo ngati eni malo. - Tikati gogochalo timakamba malo. Ufumu ndi malo; popanda malo palibe ufumu; komanso popanda ufumu palibe malo. Ngati wina akufuna kukhudza malo ndiye akukhudzanso mafumu. Akachotsa malo kuti asakhalenso mmanja mwathu ndiye kuti achotsa ufumu wathu, T/A Kabunduli wa mboma la Nkhata Bay adauza Tamvani mosapsatira mawu. - Apa sitikuopanso, Pulezidenti ndi aphungu komanso anthu adziwe kuti pavuta ngati akufuna akhudze malo, adapitiriza. - Malipoti akhala akumveka kuti mafumu ena akugulitsa malo mwachinyengo komanso mosafunsa eni malowo omwe ndi mafumu angonoangono. - Koma Kabunduli akuti pasakhale mantha amenewo chifukwa mafumu amene akukhudzidwa ndi ziphuphuwa si mafumu. - Si mafumu amenewo, komanso lamulo lisasinthe chifukwa zotere zachitika. Sitikusintha ganizo lathu, lamulo lisasinthe chifukwa kuli ngati kuchotsa ufumu wathu, adanenetsa Kabunduli. - Nkhani zokhudza malo sizikukata. Ku Ntcheu mkangano wa malo uli mkati pamene makampani a Crown Plantation Limited ndi Mota Engil atengera nkhani ya malo kubwalo la milandu. - Makampaniwa akuganizira T/A Masasa kuti adagulitsa malo amodzimodziwo kwa makampani awiriwo. - Ngati lamuloli lisinthe ndiye kuti komiti yomwe ikubwera ndiyo izidzakhudzidwa ndi kagulitsidwe ka malo ndipo pakadzakhala kusamvana, anthu ena apadera ndiwo azidzayendetsa nkhaniyo, osati mafumu kapena nduna za mafumu monga zilili panopa. - T/A Kaphuka wa mboma la Dedza limodzi ndi Senior Chief Kachindamoto komanso T/A Nyambi wa mboma la Machinga, akulankhula Chichewa chofanana kuti iwo sangatchedwenso gogochalo ngati mphamvu zawo pa malo zachotsedwa. - Gogochalo ndi mwini nthaka, ndiye akufuna awachotsenso panthakapo? Lamulo lisasinthe. Nanga anthu amene adapempha malo kwa gogochalo awatani? Tipemphe amene akufunsa maganizo a anthuwo kuti aitanitse msonkhano wa mafumu kuti tikamve bwinobwino chomwe akufuna, adatero Kaphuka, yemwe adati sadakumanepo ndi amabungwewa. - Atha kusintha mbali zina za lamuloli koma pokhapo poti mafumu asamakhale ndi mphamvu pamalo ndiye izi sizotheka, ayi. Tikufuna tisachotsedwe mphamvu zathu pamalo, adatero Nyambi. - Koma Emmanuel Mlaka, yemwe akuyendetsa ntchitoyi kubungwe la Landnet wati ntchito ili mkati ndipo pafupifupi mafumu 8 pa 10 alionse akukana kuti lamuloli lisinthe. - Takhala pachigawo cha pakati kwa sabata zitatu kulankhula ndi mafumu, sabata ikubwerayi tikulowera ku Karonga. Pazomwe tapeza, mafumu akukana kuti lamuloli lisinthe pamene anthu wamba akuvomera kuti kusintha kukhalepo. - Chomwe mafumu akukanitsitsa nkuti pakhale komiti yomwe iziyendetsa za malo komanso kuti pakhale anthu amene aziwathandiza kuzenga nkhani za malo. Akunena kuti ali ndi nduna zawo zomwe zimawathandiza kotero palibenso kufunikira koti pakhale anthu ena apadera, adatero Mlaka. - Gift Mauluka wa bungwe la Worlec akuti ntchitoyi ikupita kumapeto. - Sabata yathayi Mauluka adali mboma la Thyolo kwa Mfumu Khwethemule komwe mafumu adatemetsa nkhwangwa pamwala kuti lamuloli lisasinthe. - Mafumu akukana koma anthu akuvomereza kuti kusintha kukhalepo. Ife tilemba zomwe anthu akunenazo ndi kutumiza, adatero Mauluka. - Pa 2 June 2013, aphungu a Nyumba ya Malamulo adadutsitsa gawo lina lokhudza Biluyi yomwe Pulezidenti Joyce Banda adakana kusayinira ponena kuti iwunguzidwenso. - Bungwe la Alliance for Green Revolution in Africa (Agra) ndilo likupereka thandizo kuti mabungwewa agwire ntchito yofunsa anthu pa za lamuloli. -",LOCALCHIEFS -ID_SirvSZUE,"Apha Gogo Pomuganizira Kuti ndi Mfiti Anthu okwiya mboma la Chitipa apha gogo wina pomuganizira kuti ndi mfiti. -Mneneri wa apolisi mbomalo Gladwell Simwaka watsimikiza za nkhaniyi ndipo wati gogoyu ndi mai Philines Mulenga. -Malinga ndi a Simwaka, anthuwa akuti akukhulupilira kuti gogoyu anapha mdzukulu wake mdera la mfumu yaikulu Mwaulambya mbomalo. -Wadzudzula mchitidwewu-Dausi Mdzukulu wawo wa agogowa anamwalira ndiye agogowa sanakakhale nawo pa malirowo zomwe zinachititsa kuti anthuwo aganize kuti ndi omwe apha mdzukuluyo, anatero a Simwaka. -A Nicholus Dausi omwe ndi nduna yoona za chitetezo cha mdziko adzudzula mchitidwe wopha anthu okalamba powaganizira kuti ndi mfiti. -Aliyense ali ndi nthawi yake yokufa yomwe Mulungu anamulembera. Ndiye munthu akadwala ndi kufa sikuti azinamizira azigogo ayi. Amenewa tiwalemekeze chifukwa kupanda iwowa sibwenzi ife tili moyo, anatero a Dausi. -",SOCIAL -ID_SjLEedbj," Kodi Chipuwa wabwerera kumalonda? Luso la Richard Chipuwa, goloboyi wa Flames komanso Mighty Be Forward Wanderers ndi losayamba. Pa 15 January chaka chino adachoka mdziko muno ulendo ku Mozambique koma sadapatsidweko mwayi wosewera mpaka wabwerera kumudzi sabata yathayi. Kodi zatani? Msika wasowa? BOBBY KABANGO adacheza naye kuti amve zambiri motere: Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Manja antchito: Chipuwa akuti ayese nawo ku Wanderers Kodi mwabwera, mfumu? Tafikatu amwene, tasowanatu koma mfumu. - Mwalemeratu, mpaka mwabwera ndi galimoto? Hahaha nanunsotu musayambe apa Mwafika liti, mfumu? Sabata yathayi, koma ndilipo chifukwa ndikufuna ndisewere mdziko momwemuno kwa chaka chino ndipo ndibwerera chaka chamawa. - Ku Mozambique kwataninso? Mwathawa nkhondo kapena? Ma documents ondiloleza kusewera mpira kumeneko sakuoneka mu system. Federation ya ku Maputo idandiuza kuti ma documents sakuoneka ngakhale Wanderers idatumiza. Izi zapangitsa kuti Chingale FC isandigwiritse ntchito. Chichokereni muja palibe chatheka ndiye ndaganiza kuti ndibwerere kumudzi kaye. - Vuto nchiyani kuti asaoneke? Nanenso sindikumvetsa, koma Wanderers idanditsimikizira kuti yatumiza. - Osati wathawa nkhondo? Hahaha! Mayazi, amwene, sizikukhudzananso. - Ukutanthauza kuti sumasewera chichokereni kuno? Ayi ndithu, ngati ndimasewera ndi magemu opimana mphamvu komanso ku training. - Apa simwatheratu, mfumu? Mumaka koma? Ndine wampira, ndimadziwa ntchito yanga ndipo kupatsidwa mpata muonanso, mfumu. - Panopa ndiye ulowera timu iti? Ndikufuna ndikambirane ndi Wanderers, zikatheka mwina ndisewera kumeneko. Zikakanika ndiye ndisewerera timu iliyonse yomwe timvane. - Komatu pochoka zimamveka ngati mwakangana ndi a Wanderers Ayi, padangokhala kusamvetsetsana koma zonse tidakambirana. -",SOCIAL ISSUES -ID_SmMMNqjf,"Aphungu, Makhansala Akana Lipoti la Nthambi ya Ulimi Komiti ya makhansala ndi aphungu a ku nyumba ya malamulo ya mboma la Zomba yakana kuvomeredza lipoti la kuofesi yoona za malimidwe pa nkumano womwe unachitika lachisanu chifukwa lipotili linali ndi zolakwika zambiri. -Poyankhula litabwedzedwa lipotilo phungu wa mdera la Zomba Chisi a Mark Botomani wati nyumbayi yabwedza lipotilo chifukwa komiti yomwe imawona zamalimidwe sidafotokodze momwe Anthu akhudzidwira ndi ngozi za kusefukira kwa madzi ndinso kuonongeka kwa mbewu zawo. -A Botomani omwenso ndi nduna yodzofalitsa nkhani ati boma la Zomba lakhudzidwa kwambiri ndi madzi osefukira choncho amafuna kuti lipotilo lifotokodze momwe anthu akhudzidwira ndi njala. -Poyankhulapo wapampando wa khonsolo ya bomalo la Khansala Wilson Likhusa naye anati akugwilizana ndi kubwezedwa kwa kwa lipotili. -",FARMING -ID_SmUmRddD,"Boma Lathetsa Quota System, Kubwenzeretsa JCE Boma lalengeza kuti labwenzeretsa mayeso a JC komanso lathetsa ndondomeko yosankhira ophunzira kupita ku sukulu za ukachenjede yotchedwa Quota System. -Walengeza za kusinthaku-Susuwele Banda Nduna ya zamaphunziro Dr. William Susuwele Banda ndi yemwe walengeza izi pa msonkhano wa atolankhani omwe unachitika lero masanawa mu mzinda wa Lilongwe. -Ndunayi yati izi zikutanthauza kuti mayeso a JCE ayamba kulembedwa chaka cha maphunziro cha 2020-2021 ndipo ophunzira adzayamba kulembanso mayesowa chaka chamawa cha 2021. -Boma lakhala likutsatira mwachidwi ndemanga za anthu osiyanasiyana. Komanso ophunzira ambiri akhala akulephera mayeso awo a MSCE kaamba koti amatayilira komanso akakhala zaka zinayi ndi kulephera mayseo a fomu 4 amakhala kuti alibe chilichonse choti awonetse chosonyeza kuti anapita ku sekondale, anatero a Banda. -Koma polankhulapo katswiri pa zamaphunziro Dr. Steve Shara wati ngakhale ndondomekozi zili ndi kuthekera kosintha momwe ntchito za maphunziro ziziyendera mdziko muno, pakufunika kuti boma ndi magawo onse okhudzidwa agwirane manja pothana ndi mavuto omwe akubweretsa mbuyo maphunziro mdziko muno monga kusowa kwa zipangizo zophunzitsira komanso kuphunzilira. -",EDUCATION -ID_SmmRCzSJ,"Chiwerengero cha Ana Odwala Chikuku Chakwera Kwambiri ku Cameroon Nduna yoona zaumoyo mdziko la Cameroon yati chiwerengero cha ana omwe apezeka matenda achikuku chakwera ndi 34 Percent mu zaka zitatu zapitazi. -Dr Phanuel Habimana awuza wailesi ya BBC kuti izi zachitika kamba koti unduna wawo siunakwanitse kupereka katemera wa matendawa pomwe anakwanitsa kupereka kwa ana 75 pa hundred aliwonse mdzikolo. -Iwo ati pofuna kuthana ndi matendawa akuyenera kupereka katemerayu kwa ana 95 pa handred aliwonse mdzikolo. -Sabata yatha dziko la cameroon lapereka katemerayu kachiwiri mu chaka chino kwa ana omwe ndi a miyezi isanu ndi inayi kufikira zaka zisanu omwe ndi ochuluka kwambiri mdzikolo. -Chiwerengero cha anthu omwe anafa ndi nthenda ya chikuku chaka chatha ndi choposa 140 sauzande padziko lonse omwe ambiri anali ana osapyola zaka zisanu. -Maiko asanu omwe anakhuzidwa kwambiri ndi matendawa chaka chatha ndi a Democraticm Republic Of Congo DRC, Liberia, Madagascar, Somalia ndi Ukrane. -",HEALTH -ID_SnherdgC," Otsutsa adzudzula MEC Bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC) liyenera kutambasula bwino za pangano lake ndi bungwe limene likupereka zitupa za unzika la National Registration Bureau (NRB) pa zoti lidzagwiritsa ntchito zitupazo pa kalembera wa chisankho cha 2019, watero kadaulo pa ndale Mustafa Hussein. - Zipani za ndale, makamaka zotsutsa boma zakhala zikunena kuti chikonzero cha MEC nkufuna kudzathandiza chipani cha DPP kubera mavoti. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kalembera wa nzika ali mkati Mwati mudzagwiritsa ntchito zitupa za unzika kuti Amalawi alowe mkaundula wa zisankho. Apatu mpofunika kuti pamveke bwino chifukwa anthu akusokonekera, adatero Hussein. - Zipani zotsutsa boma zakhala zikudandaula ndi ganizo la MEC lodzagwiritsa ntchito zitupa za unzika kuti munthu adzalowe mkaundula wa chisankho cha 2019. - Zipanizi zakhala zikubweretsa nkhaniyi mNyumba ya Malamulo momwe aphungu akukambirana za bajeti ya 2017/18 ndipo moto weniweni udabuka lolemba lapitali pa nkhumano yomwe bungwe la MEC lidapangitsa kuti lifotokozerane ndi zipani nkhani yokhudza chisankhochi. - Nthumwi za zipani zotsutsazi makamaka za Malawi Congress Party ndi Peoples Party, zidabooleza kuti zikukhulupilira kuti ganizoli ndi njira imodzi yofuna kudzabera chisankhochi ndipo zidanenetsa kuti sizilola kuti pulaniyi idutse. - Phungu wa kummawa kwa boma la Dowa Richard Chimwendo-Banda wa Malawi Congress Party (MCP) adati akuona kuti MEC ikukonza zodzathandiza chipani cholamula cha Democratic Progressive (DPP) kubera chisankho. - Iye adati ndiwodabwa ndi kukakamira kwa bungwe la MEC kuti lidzagwiritse ntchito zitupa za unzika popanga kaundula wa anthu odzaponya voti chonsecho silikutengapo gawo lililonse pa zakapangidwe ka zitupazi. - Bungwe la MEC lidali kuti pomwe nthambi yopanga kalembera wa zitupazi imayamba ntchito yake? Tili ndi chikhulupiliro kuti ali ndi mapulani odzabera chisankho ndipo ndikuuzeni kuti ulendo uno sitikulekelerani, adatero Chimwendo-Banda. - Iye adati bungwe la MEC lisiye kulowerera ntchito za eni ndipo lipange pologalamu yake yakalembera wa mkaundula wa chisankho mmalo modalira kuwolokera pamsana pa anzawo. - Wampampando wa bungwe la MEC Jane Ansah yemwe ndi woweruza milandu ku khothi lalikulu la apilo sadakondwe ndi zomwe adanena aphunguwo ndipo adawadzudzula kuti nawo akulephera udindo wawo posafotokozera anthu awo za kufunika kwa zitupazi. - Iye adatsutsa zoti bungweli lili ndi maganizo odzabera chisankho mwanjira iliyonse koma kuti likufuna kuti anthu ovomerezeka okha ndiwo adzaponye voti mu 2019. - Nduna ya za mdziko ndi chitetezo Grace Chiumia adavomera kuti kalembera wa zitupa za unzika ikukumana ndi zokhoma monga kufaifa kwa zipangizo zogwiritsa ntchito. -",POLITICS -ID_SshfuIZy,"Chipatala cha Kamuzu Central Chayika Ndondomeko Zatsopano Zopewera COVID-19 Akuluakulu a chipatala cha Kamuzu Central mu mzinda wa Lilongwe ayika ndondomeko zatsopano ngati njira imodzi yofuna kuteteza anthu odwala ku mliri wa COVID-19 pa chipatalachi. - Anthu akamalowa apa aziyamba ayezedwa Izi zadziwika kudzera mu chikalata chomwe akuluakulu a pa chipatalachi atulutsa chomwe chikufotokoza ndondomeko zatsopano zomwe akhazikitsa zopewera mliri-wu. -Mwazina chipatalachi chati chiziwonetsetsa kuti aliyense wolowa mzipata za pa chipatalachi akuyezedwa ku nthendayi. -Tikufuna tichepetse kuchuluka kwa anthu omwe amabwera kuzaona odwala, kudzadikilira odwala. Tichepetsanso magulu amene amabwera kuzachita za tchalitichi ndi mapemphero mu ward zomwenso zimachititsa kuti anthu achulukane ndi kufalitsa matendawa, anatero a Kambeni omwe ndi mmodzi mwa akuluakulu a pa chipatalachi. -Kudzera mu kalatayi chipatalachi chati anthu opita ku chipatalachi adzivala face mask, adzisamba mmanja komanso aziyezedwa mu zipata zolowera ku chipatalachi. -",HEALTH -ID_SvJVcupC," Achita phwando ndi kuimitsidwa kwa Kuluunda Lero kuli madyerero mmudzi mwa Senior Chief Bibi Kuluunda mboma la Salima kusangalalira kuti mfumuyi yaimitsidwa kugwira ntchito yake mbomali. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Anthu a mmudzimu kuphatikizaponso mafumu ena akhala akubindikira kuofesi ya DC wa bomali pofuna kukakamiza boma kuti ichotse mfumuyi poiganizira kuti ndi yaziphuphu. - Anthuwa adayamba mbindikirowo pa 11 April wapiyatu. - Lachitatu lapitali mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika adasayina kalata yoimitsa Kuluunda amene wakhala paufumuwu kwa zaka 20, kupereka chimwemwe kwa anthuwa. - Mtsogoleri wa anthuwa, Muhammad Chingomanje, adati chimwemwe ndi chosayamba. - Wayamba waimitsidwa ufumu: Kuluunda Lero [Lachinayi pa 5 May] lidzakhala tsiku lachimwemwe pamoyo wanga. Lero lidzakhala tsiku lapaderadera mmbiri ya dziko la Malawi, maka kwa ife anthu a ku Salima. - Titagona panja pa ofesi ya DC kwa masiku 24, lero yankho labwera. Aliyense ndi wokondwa komanso wachimwemwe ndi zomwe zachitika lero, adatero Chingomanje. - Kulankhula ndi Chingomanje pafoni kudali kovutirapo chifukwa cha nyimbo zomwe anthu amaimba komanso phokoso lachimwemwe lomwe limamveka. - Nyakwawa Chilaboto ya mwa Gulupu Kawanga mdera la Kuluunda, idati iye komanso mafumu onse 31 amene amachita nawo mbindikirowo ndi okondwa ndi ganizo la Mutharika. - Mtendere wadza mmudzi mwanga limodzi ndi anthu anga 1 800 amene ndimawalamulira. Takhala tikulira ndi mfumuyi kwa zaka koma maso athu adali kuboma kuti atiyankhe. Lero ndi chimwemwe paliponse, idatero mfumuyi uko akuimba nyimbo yachimwemwe. - Mfumuyi idati lero kukhala phwando chifukwa yankho labwera. Tikupha ngombe komanso mbuzi, tikhala ndi tsiku lalikulu Lamulunguli chifukwa zomwe timapempha zayankhidwa. - Aliyense abweretsa zakudya kusangalala kuti tsiku lomwe timaliyembekeza lakwana, adatero Chilaboto. - Iye adati monga mfumu, nkhani ya kuimitsidwa kwa Kuluunda ithandiza ntchito yake chifukwa kwa nthawi ndakhala ndikulimbana ndi amfumuwa pankhani zoti nanunso simungazimvetsetse. Nthawi yoti tipume yakwana tsopano. - Titaimbira foni Kuluunda kuti timve maganizo ake, adangoti: Ndili mminibasi ndiye sitingamvane. Mundiimbirenso. - Titaimbanso mfumuyi sidayankhe foni. - Malinga ndi nduna ya maboma aangono Kondwani Nankhumwa, Mutharika waganiza zoimitsa Kuluunda malinga ndi nkhani za katangale zomwe mfumuyi ikukhudzidwa nazo monga zoti idalandira K30 miliyoni ya Green Belt Initiative zoti igawire anthu okhudzidwa ndi polojekitiyi, koma sidalongosole komwe idapita K15 miliyoni. -",LOCALCHIEFS -ID_SwebAWCF,"Papa Wati Kukambirana ndi Njira Yodzetsera Mtendere Wolemba: Glory Kondowe Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisko lero wati kukambirana ndi kumvetserana ndi njira yokhayo yothetsera kusamvana. -Papa Francisko Papa Francisco amalankhula izi pa misa ya mmawa ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Iye wati msonkhano wa ku Yerusalemu mbukhu la Ntchito za atumwi, ndi chitsanzo chabwino pofuna kuthetsa mikangano ndi kusamvana komwe kungakhalepo pakati pa anthu masiku ano. -Papa wati nthawi zonse pamene pali mikangano ndi kusamvana anthu akuyenera kudalira Mulungu pobwera pamodzi kukambirana, kumvetserana ndi kuchita zinthu zokondweretsa Mulungu. -",SOCIAL -ID_TAClrMjC,"Ogwira Ntchito ku Ndende Ayamba Kunyanyala Ntchito Asilikali ogwira ntchito mmaudindo angonoangono mu ndende za mdziko muno ayamba kunyanyala ntchito pofuna kukakamiza boma kuti limve madandaulo awo. -Malinga ndi mtolankhani wathu, kummawaku kunali mpungwepungwe ku Zomba Central Prison pakati pa asilikali a maudindo angonoangono ndi mabwana awo pomwe akuluakuluwo analawira kuyamba kugwira ntchito asilikali a maudindo otsika asanafike. -Pamenepa asilikaliwa anathamangitsa mabwana awowa ndipo anatseka chipata cholowera ku ndendeyi moti padakalipano anenetsa kuti adzayamba kugwira ntchito madandaulo awo akamveka ndi kuyankhidwa bwino. -Padakalipano apolisi omwe amatenga anthu oganiziridwa ku bwalo la milandu alephera kukatenga akayidi omwe amakhala akuyembekezera kupita ku khothi chifukwa chipata cha ndendeyi chinali chotseka. -Malinga ndi malipoti, anthuwa akufuna ogwira ntchito a pansi kwambiri awakweze pa ntchito, awapatse ndalama zowonjezera chifukwa miyoyo yawo ili pa chiwopsezo ndi kubwera kwa mliri wa Coronavirus. -Iwo akuti akufunanso kuti akuluakulu a ndende asiye kuchita tsankho, ponena kuti pali asilikali a ku ndende ambiri omwe akupindula chifukwa akuchokera mbali yomwe akuchokera akulu-akulu a nthambi-yi. -Padakalipano wofalitsa nkhani za nthambi ya ndende mdziko muno Chimwemwe Shawa wati kunyanyala ntchito komwe akuchita asilikali otsika mmaudindowa ndi kosavomerezeka chifukwa sanatsate ndondomeko yake. -",SOCIAL -ID_TAcQrHfj," Phwitiko: Kutambasula za maphunziro Unduna wa zamaphunziro udalonjeza zotukula maphunziro mdziko muno. Poyesetsa kukwaniritsa izi, undunawu uli ndi mapologalamu osiyanasiyana. Mmiyezi yapitayi undunawu udakonza zokweza fizi kuti uzitolera ndalama zokwanira zotukulira maphunziro. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi mneneri wa undunawu Rebecca Phwitiko: Phwitiko: Ndimalumikiza unduna ndi atolankhani Tafotokoza mbiri yako. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndine Rebecca Phwitiko, ndidabadwira ndi kukulira mumzinda wa Blantyre koma ndimachokera mmudzi mwa Danda, T/A Kalumbu mboma la Lilongwe. - Nanga mbiri ya maphunziro ako ndiyotani? Ndidaphunzira kusekondale ya Our Lady of Wisdom ku Blantyre mzaka za 1999 mpaka 2002 kenako nkukapanga maphunziro a ukachenjede ku Chancellor College. Panopa ndikuonjezera maphunzirowa kuti ndikhale ndi Masters Degree. - Udindo wako weniweni ku Unduna wa zamaphunziro ndi wotani? Kwenikweni ntchito yanga ndi yokhudzana ndi zofalitsa nkhani za undunawu. Ntchito yokonza zokhudza uthenga wopita kwa anthu, kulumikiza unduna ndi nyumba zofalitsa ndi kusindikiza nkhani, kukonza zochitika za unduna ndi kusanthula zomwe olemba ndi kufalitsa nkhani alemba ndi kulandira madandaulo ochokera kunthambi zosiyanasiyana ndi zina mwa ntchito zanga. - Usadalandire udindo umenewu unkagwira ntchito yanji? Ndinkagwira ntchito kuwayilesi ya boma ya Malawi Broadcasting Corporation (MBC) ngati mkonzi wa mapologalamu, muulutsi ndi mtolankhani. - Umagwiritsa bwanji ntchito nthawi yako yapadera? Ndikakhala ndi mpata ndimakonda kuwerenga mabuku okamba za Africa. Ndimakondanso kumvera nyimbo ndi kuyenda kuona malo osiyanasiyana. - Unduna wa zamaphunziro umanena kuti cholinga chake choyamba nkutukula maphunziro. Kodi mukuchitaponji pofuna kukwaniritsa zimenezi? Choyamba unduna wa zamaphunziro uli ndi udindo waukulu kuphunzitsa mtundu wa Amalawi. Udindo umenewu timagwirira ophunzira, aphunzitsi, makolo ndi ofalitsa komanso kusindikiza nkhani. Pofuna kukwaniritsa izi, tili ndi mapologalamu ambiri koma kuti onsewa atheke, mpofunika mgwirizano waukulu pakati pa ife ndi magulu onse omwe ndatchulawa ndipo mzati wake nkulumikizana pafupipafupi komanso moyenerera. -",EDUCATION -ID_TCcseYcU," Kupewa kutsegula mmimba Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Nthenda ya kutsegula mmimba ndi imodzi mwa matenda omwe amakonda kufala kwambiri mnyengo ino ya mvula. - Malinga ndi dokotala wa pachipatala cha St Lukes mboma la zomba Siwale Shaime, kutsegula mmimba ndi pamene munthu akuchita chimbudzi cha madzi mopitirira kanayi pa tsiku. Iye adati, nthawi zambiri chomwe chimayambitsa matendawa ndi tizilombo tingonotingono tosaoneka ndi maso tomwe pa Chingerezi amatitchula kuti germs. - Zithaphwi zimasunga majelemusi otsegula mmimba Nyengo ino ya mvula, matendawa amachuluka chifukwa tizilomboti timakonda kupezeka pamalo a chinyontho ndipo timafala mosavuta ndi madzi komanso ntchetche, adatero dotoloyo. - Shaime adati mvula ikagwa, madzi othamanga amakokolola tizilomboti pamalo onyasa ndi kukatisiya mmisinje, mzitsime ndi malo ena okhala madzi. - Munthu akamwa kapena kugwiritsa ntchito madzi oterewa, tizilomboti timalowa mthupi mwake ndi kuyambitsa matendawa, adatero Shaime. - Iye adaonjezanso kuti ntchentche zimachuluka kwambiri nthawi ya mvula ndipo zimakatenga tizilomboti pamalo pomwe pali nyansi ndi kukaziika pa chakudya. - Ntchentche zikamva fungo la chinthu choola zimathamangira ndi kukatera pomwepo, pochoka zimanyamulapo tizilomboti ndi kukatiika pa chakudya ndipo wodya chakudyachi akhonza kutsegula nacho mmimba, adatero Shaime. - Iye adati ngakhale matendawa ndi oopsa, ndiopeweka ndipo ukhondo ndiye chida cha mphamvu. - Anthu akuyenera kusamba mmanja ndi sopo akangochoka kuchimbudzi, asanakhudze chakudya, akasintha mwana thewera, pofuna kuyamwitsa komanso kudyetsa mwana; kukhala ndi chimbudzi cha ukhondo pakhomo, kupewa kuchita chimbudzi paliponse, kusamala ndi kutaya zinyalala moyenera, kuvindikira chakudya, kutsuka zipatso asanadye, komanso kuteteza madzi akumwa pophitsa kapena kuthira mankhwala opha majeremusi, adatero dotoloyo. -",HEALTH -ID_TCljoChh," Osolola ndalama za Edzi mitima ili phaphapha! Unduna wa zaumoyo wati zotsatira zakafukufuku wokhudza kusokonekera kwa ndalama zothandizira kulimbana ndi matenda a Edzi zatuluka, koma undunawu ukudikira ndemanga za nthambi yoona zakapewedwe ka matenda ya Centre for Disease Control (CDC) kuti unene tchutchutchu wake. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mlembi wamkulu mu undunawu, Macphail Magwira, watsimikiza za nkhaniyi ndipo wati zotsatirazi azitulutsa mtsogolo muno nkuwona kuti undunawu ungachitenji ndi anthu omwe akukhudzidwa ndi kusokonekera kwa ndalamazi. - Zotsatira za kafukufuku zatulukadi koma zili mmanja mwa nthambi yoona zakapewedwe ka matenda osiyanasiyana kuti nawo aikepo ndemanga zawo. Zikachoka kumeneko, mpomwe tione kuti tingatani potengera zotsatira ndi ndemangazo, adatero Magwira. - Iye adati pa anthu oganiziridwa onse, omwe adzapezeke olakwa adzaimitsidwa ntchito chifukwa chosokoneza ndalama za boma. - Kumapeto kwa chaka chatha, unduna wa zaumoyo udaimitsa ntchito anthu 63 zitadziwika kuti ndalama zina zomwe zimayenera kugwira ntchito yolimbana ndi matenda a Edzi zasokonekera ndipo undunawu umafuna nthawi ndi mpata wofufuzira. - Tidaimitsa anthu ena omwe amaganiziridwa nawo. Ena mwa anthuwa amagwira kunthambi yowerengera ndalama za undunawu, makalaliki ndi ogwira ntchito mmaofesi ena kuti tifufufuze bwinobwino popanda zopinga, adatero Magwira. - Anthuwa adapatsidwa mpaka pa 31 March chaka chino ngati tsiku lomwe angadzayambe ntchito koma mpaka pano anthuwa sadayambebe ntchito kudikira kuti zotsatira za kafukufukuyo zituluke. - Maunduna ndi nthambi zina za boma zakhala zikukhudzidwa ndi kusokonekera kwa ndalama za boma zomwe ena amangoti Kashigeti pofanizira ndi kubedwa kwa ndalama zankhaninkhani kulikulu la boma. -",LAW/ORDER -ID_TDHMgSpH,"Amangidwa Kaamba Kogwililira Wamisala Wolemba: Thokozani Chapola rt-of-arrest.jpg 302w"" sizes=""(max-width: 586px) 100vw, 586px"" /> Apolisi mboma la Chiradzulu amanga mkulu wina kaamba komuganizira kuti wagwililira msungwana wa zaka 17 yemwe ndi wamisala. -Wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sergeant Yohane Tasowana watsimikiza za kumangidwa kwa mkuluyu Patrick Kodo polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Iye wati zotsatira za kuchipatala zatsimikiza kuti msungwanayu anagwililidwadi ndipo Kodo akuyembekezeka kukawonekera ku bwalo la milandu posachedwapa. -Watsimikiza za nkhaniyi-Tasowana Woganiziridwayu anapita kunyumba kwa mtsikanayu madzulo ndipo anamugwiragwira ndi kumkokera patchire ndi kugona naye. Mayi ake a mtsikanayu ndi omwe anazanena za nkhaniyi ku polisi, anatero Sergeant Tasowana. -Iye wati milandu yogwililira ikuchulukira kwambiri mbomalo ponena kuti ikumakhala pafupifupi itatu pa mwezi uliwonse. -Kodo amachokera mmudzi mwa mpokera kwa mfumu yaikulu likoswe mboma lomwelo la chiradzulu. -",LAW/ORDER -ID_TEerWYyQ," Amangidwa kaamba kobisa khanda Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Pamene amayi ena akukangana ndi amuna awo mmidzimu kufuna nsalu yalekaleka, amayi ena ndi pamene mwayi woterewu akumauseweretsa nkumataya ana oberekabereka nkuthiridwa maunyolo ndi apolisi. - Izi zikutsatira kumangidwa ndi kutsekeredwa mchitolokosi kwa mayi wa zaka 22 pomuganizira kuti adafuna kubisa khanda lomwe adabereka ku Dowa. - Wofalitsa nkhani za polisi mboma la Dowa, Richard Kaponda, wati mayiyu ndi Jenifer Wilson, wa mmudzi mwa Kamphelo mdera la T/A Mkukula mbomali. - Kaponda adati nkhaniyi idachitika pa 4 August chaka chino mmudzi mwa Kamphelo. - Nkhani, Malingana ndi Kaponda, ikuti mayiyu ankakhala ku Lilongwe ndi chemwali wake wamkulu ndipo ali komweko mwamuna wina adamuchimwitsa ndi kumupatsa pathupi. - Iye adaganiza zopita kwa makolo ake ku Dowa atalephera kuchotsa pakatipo ndipo atafika kumeneko sadadziwitse makolo ake za nkhaniyi ndipo amaphimba mimbayo kuti isaonekere kunja ndi anthu. - Pomwe nthawi idakwana yoti abereke, adapita pathengo lina loyandikira pomwe padali chulu ndipo adabereka mwana wamkazi koma adamutayira mdzenje pachulupo momwe munali chiswe chomwe chinayamba kuteketa mwanayo, adafotokoza Kaponda. - Iye adati khandalo lidayamba kulira ndipo anthu amene ankadutsa pafupi ndi chulucho ndi amene adamva kulirako ndipo adakatsina khutu mfumu ya mmudzimo, yomwe idakanena kwa apolisi. - Kaponda adafotokoza kuti mwanayo adamutengera kuchipatala chachikulu cha Dowa komwe adakamwalira ndi chibayo kaamba kozizira. - Mayiyu woganiziridwayu adamumanga kaamba koti amatulutsa magazi atakamupima kuchipatala, zomwe zidapangitsa amuganizire kuti adabereka ndi kutaya khanda lake mdzenjemo. - Mayiyu akuyembekezereka kukaonekera kubwalo la milandu posachedwapa komwe akayankhe mlandu wofuna kubisa khanda. -",LAW/ORDER -ID_TEtVcsQi,"Bishop Stima Apempha Akhristu Akondwere Pasaka Mosamala Episkopi wa dayosizi ya Mangochi, ambuye Montfort Stima wapempha akhristu mu dayosizi-yi kuti pamene akukondwerera chaka cha Pasaka asayiwale kutsatira njira zomwe unduna wa zaumoyo wapereka zopewera kachilombo ka Coronavirus mdziko muno. -Wapereka mafuno abwino kwa akhristu ake-Bishop Stima Ambuye Stima alankhula izi mu uthenga wawo wapadera wa chaka cha Pasaka, kwa akhristu awo. Iwo ati ngakhale Mulungu Woyera wa chaka chino siwunayende monga mwa zaka zonse, akhristuwa asaleke kupitiriza kupemphera komanso kulimbikitsa njira zopewera kachilombo ka Coronavirus. -Ngakhale Mulungu Woyera wa chaka chino siwunayende monga mwa zaka zonse, tisaleke kupitiriza kupemphera komanso kulimbikitsa njira zopewera kachilombo ka coronavirus, anatero Ambuye Stima. -Iwo ati kachilombo ka Coronavirus komwe kadza pakati pa anthu pa dziko lonse kadzetsa mavuto aakulu koma kuwuka kwa Ambuye Yesu kuthandize kudzetsa kuwala pochotsa mantha komanso chikayiko mmitima mwa akhristu. -",RELIGION -ID_THweWyWK," Alowerera paesiteti ya Kawalazi T/A Kabunduli wa mboma la Nkhata Bay wadandaula ndi anthu pafupifupi 500 omwe adalowerera ndi kukhazikika paesiteti ya tiyi ya Kawalazi mbomalo. - Kabunduli wati anthuwa, omwe awutcha mudziwo Joni(potengera mzinda wa Johannesburg mdziko la South Africa), ndi aupandu chifukwa sadatsate dongosolo loyenera lopezera malo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Anthuwa adandipeza zaka zoposa zisanu zapitazo kupempha malo ndipo ndidawauza dongosolo loyenera, koma zodabwitsa ndi zoti adakalowerera malo a esiteti, adatero Kabunduli. - Mwambi uja amati tikhale nawo adalanda malo ukupherezera pankhaniyi pomwe Kabunduli akulongosola kuti anthuwa si mbadwa za boma la Nkhata Bay koma ndi obwera kuchokera maboma ena a mhigawo cha kumpotochi. - Kabunduli adati ali ndi nkhawa ndi mkanganowu chifukwa esitetiyi ndi mpamba wa anthu ake. - Ndikuopa kuti mkanganowu ungakhudzenso ntchito za anthu a mdera langa amene amagwira kuesitetiku, Kabunduli adatero. - Ndipo DC wa bomali, Fred Movete, adati anthuwa, omwe ambiri mwa iwo amaotcha makala chifukwa derali lili ndi mitengo yachilengedwe, amati adalowerera malowa chifukwa omwe adagula esitetiyi mzaka za mma 1970 sanawapatse makolo awo chipepeso. - Movete adati ngakhale anthu ena akutero, ofesi yake idalandiranso malipoti oti anthuwa si mbadwa za mboma la Nkhata Bay koma ochokera kumaboma ena. - Iye adalongosola kuti nkhaniyi yakhala ikulowa mbwalo la milandu kangapo konse makamaka pomwe anthu olowererawa adaphwanya galimoto, kulanda wapolisi mufti (yomwe idapezeka) ndi kuvulaza ogwira ntchito pakampaniyi. - Padakalipano, tikukambirana ndi mbali ziwirizi kuti tibweretse mgwirizano chifukwa nkhanizi zikafika kukhoti, zinthu zimaonongeka, adatero Movete. - Poyankhulapo akuluakulu a esitetiyi adati mchitidwewu ndi wobwezeretsa chitukuko mmbuyo. - Wachiwiri kwa mkulu wa kampaniyi, Kenneth Kabaghe, adati anthuwa aika kampaniyi pampani. - Iye adati ncholinga cha kampani yake kukhala mwabata ndi anthu oizungulira, koma izi zikuvuta ndi anthu a mudzi wa Joni. -",LAW/ORDER -ID_TIGlJTMK,"Maepiskopi Akatolika Awunikira Akhritsu Awo za Mtsogoleri Woyenera Kumusankha Maepiskopi a mpingo wa katolika mdziko muno atulutsa kalata yomwe mwa zina yaunikira dziko ndi akhristu a mpingowu zina mwa zomwe akuyenera kudziunika pofuna kukonza maziko abwino a dziko ndi miyoyo yawo. -Kalatayi yayamba ndi mau a mbukhu loyera kuchokera pa Mateyo mutu wa 20 kuyambira ndime ya 25 mpaka ya 27, pomwe pali mawu akuti Yesu adawaitana ophunzira ake nawauza kuti mukudziwa kuti olamulira amadyera anthu awo masuku pa mutu. Koma pakati pa inu zisamatero ayi. -Aliyense ofuna kukhala wamkulu akhale mtumiki wanu ndipo aliyense wofuna kukhala mtsogoleri pakati panu, akhale kapolo wanu. -Alemba chikalatacho-Maepiskopi aku Malawi Malinga ndi kalatayi yomwe mutu wake ndi kusindika za kufunika kosintha zinthu ndi kuyambanso moyo watsopano mMalawi, yalimbikitsa anthu kuti atenge gawo posintha zinthu mdziko muno. -Chisankho chatsopano cha mtsogoleri wa dziko chomwe chikudzachi ndi njira imodzi yomwe aMalawi angasinthire zinthu zomwe zakhala zisakuyenda bwino. Ofunika kusankha atsogoleri okhawo omwe angathandize aMalawi kuti akhale amodzi ndi ogwirizana, ochita zinthu mwadongosolo, owopa Mulungu, olemekza malamulo a bwalo la milandu komanso osakondera chigawo kapena chipani, chatero chikalatacho. -Iwo adandaulanso ndi khalidwe losankhana mitundu lomwe lakhala likuchitika, zipolowe pa ndale komanso kuchuluka kwa katangale ndi kusalangidwa kwa anthu akaphwanya malamulo ndipo alimbikitsa kampeni yamphamvu yothana ndi nthenda ya COVID-19. -Kalatayi ndi ya namabala 26 kulembedwa ndi maepiskopi a mpingo wa katolika mdziko muno kuchokera mu 1961 pomwe analemba kalata yoyambilira. -",POLITICS -ID_TIKLwihb," Aika mwala wa maziko kawiri pachipatala Kachikena: Banda kuyalanso mwala Lolemba msabatayi mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda adatsogolera anthu a mboma la Ntcheu pomwe amayala mwala wa maziko pa chipatala cha amayi apakati. Kuyala kwa mwalaku kumadza mkazi wa mtsogoleri wakale wa dziko lino Callista Mutharika atayalanso mwala wamaziko pamalopo mmbuyomu. - Mutharika adalonjeza ndalama pafupifupi K18 miliyoni zomwe amati zimangire chipatalacho pomwe Banda adalandira K35 miliyoni kuchokera kukampani ya magetsi ya Escom yomwe imangire chipatalacho. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Malinga ndi mfumu ina ku Ntcheuko yomwe siidafune kutchulidwa dzina, Mutharika atayala mwalawo ntchito yomanga chipatalacho idayambika. - Mwala wa maziko udadzayalidwa kale, tangodabwa winanso wamaziko ukubwera, timaganizatu kubwera chipatala osati mwala. Ntchito yomanga chipatalacho idayambika kale moti apapa komwe kunamangidwako kwagumulidwa kuti ntchitoyo iyambirenso, idatero mfumuyo. - Koma mkulu wa bungwe loona zaumoyo la Malawi Health Equity Network (MHEN) Martha Kwataine wati payenera kukhala kafukufuku kuti ndalama zomwe adalonjeza Mutharika adalonjeza zidalowera kuti ntchitoyo iyime. - Ntchitoyi ndi ya Amalawi eni osati munthu, apapa timvetse komwe kudapita ndalamazo nanga zagwira ntchito yanji. - Ngati ntchitoyo idayambidwa zakhala bwanji kuti boma ligumule kudayambidwako mmalo moti angopitiriza? Izi zifufuzidwe, adatero Kwataine. - Patsikulo phungu wa kumadzulo mboma la Ntcheu Chikumbutso Hiwa komanso Nduna ya za Umoyo Catherine Gotani Hara pamodzi ndi Banda adatengetsa Mutharika polephera kumalizitsa chipatalacho. - Sindikufuna ndiyambe kutsatira chomwe chidachitika kuti chipatalachi chisamalizidwe koma kuonetsetsa kuti zomwe anthu amayembekezera zakwaniritsidwa, adatero Banda. - Koma Kwataine adati si bwino ntchito zomwe zipindulire anthu kumazilowetsa ndale ponena kuti zotere sizingapititse Malawi patsogolo. -",HEALTH -ID_TIamdALQ,"CSC Ipempha Boma Lipereke Chipukuta Misonzi Kwa Okhudzidwa Ndi Nsewu Bungwe La Centre For Social Concern Lapempha Boma Kuti Lichite Changu Kupereka Chipukuta Misonzi Kwa Anthu Omwe Anakhudzidwa Ndi Gawo Loyamba Lomanga Nsewu Wa Machinga Chingale Lirangwe Kamba Koti Izi Zikupereka Mavuto Osiyanasiyana Pamoyo Wawo A Bernard Mphepo Omwe Ndi Mlangizi Ku Bungweli Mu Ndondomeko Ya Economic Governance Ndiyemwe Wanena Izi Atayendera Ndikuwona Ntchitoyi Mmene Ikuyendera Masiku Apitawa. -Imodzi mwa nyumba zokhudzidwa ndi nsewu wa Chingale Ndife Okhudzidwa Kwambiri Kuti Boma Silikutengepo Gawo Pankhani Yopereka Chipukuta Misonzi Mpaka Pano. Anthuwa Ufulu Wao Ukuphwanyidwa Munjira Zosiyanasiyana, Tingopempha Boma Kuti Lichite Changu Liwathandize Pozindikira Kuti Nyengo Ino Ndiyamvula . Anatero A Mphepo. -Mai Mphatso Charles Ndi Mmodzi Mwa Anthu Omwe Akhudzidwa Ndipo Ati Izi Zikupereka Chiopsyezo Pamoyo Wao Watsiku Ndi Tsiku. -Msewuwu Wadutsa Mphepete Mwa Nyumba Kwambiri Ndipo Zikupereka Chiopsyezo Kwa Ana, Komanso Pakhomo Panga Anakumba Ngalande Ndipo Dothilo Anayika Pakhomo Panga Lomwe Likupangitsa Kuti Madzi Adzisefukira Mpaka Kulowa Mnyumba. Anadandaula Motero Mayi Charles. -A Masauko Mgwaluko Omwe Ndi Mneneri Ku Bungwe Loona Nkhani Yopereka Chipukuta Misonzi La Roads Fund Administration Wapepesa Chifukwa Chochedwa Kupereka Ndalamazi Zomwe Wati Zimachitika Kamba Kosowa Ndalama Zokwanira Ndipo Walonjeza Kuti Ntchitoyi Ichitika Posachedwapa. -Kumbuyoku Tinali Ndimavuto Okhudza Ndalama, Tinali Nazo Zochepa Zomwe Sizikanakwanira Kuti Tilipire Onse Okhudzidwa, Zinakakhala Zokhumudwitsa Kwa Ena Otsalawo, Koma Ndilonjeze Kuti Tsopanso Ndalamazi Zapezeka Ndipo Tili Ndi Chiyembekezo Kuti Tipereka Kwa Onse Okhudzidwa Omwe Analembedwa Mkaundula Sabata Yoyamba Yamwezi Wa January Chaka Chammawachi. Tipepese Chifukwa Chakuchedwaku. Anatero A Mgwaluko Msewuwu Wa Machinga Chingale Lirangwe Uli Mchigawo Choyamba Cha Ntchitoyi Yomwe Ndiyamakilomita Makumi Awiri (20) Yomwe Ikuyambira Ku Lirangwe Kulekeza Ku Chipini. -",SOCIAL -ID_TKOkyqdu,"Papa Wapempha Athu Kuti Azisamalira Achikulire Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wati anthu achikulire akuyenera kusamalidwa bwino. -Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa walankhula izi mu uthenga wake wa pa lamya wopita ku parishi ya Paulo Woyera wa Mtanda mu Diocese ya Rome. -Iye wati anthu achikulire akufunika chisamaliro chokwanira komanso kuti akufunika kukhala nao pafupi ndi kumacheza nao. -Bambo Roberto Cassano yemwe ndi bambo mfumu wa parish ya Paulo Woyera Wa Mtanda (Saint Paul of the Cross) mu Diocese ya Rome wati anali wodabwa msabata yangotha kumeneyi pomwe analandira lamya ndipo atamvetsera bwino mau a munthu yemwe amalankhula naye anazindikira kuti anali kulankhula ndi Papa Francisco. -Papa Francisco monga episkopi wa diocese ya Rome adayendera parishyi pa 12 April mchaka cha 2018. -Ndipo umodzi mwa ma utumiki opezeka mparishiyi, womwe Papa Francisco adachita nao chidwi ndiwo wosamalira anthu achikulire. -Kudzera pa lamyayo Papayu walimbikitsa bambo Cassano kuti apitirize ntchito yotamandika yosamalira anthu achikulire omwe kawiri-kawiri amaiwalidwa. -Mmawu ake bambo Cassano wati ndi zopatsa chidwi kulandira lamya ya chilimbikitso kuchokera kwa Papa Francisco yemwe akukumbukirabe za ulendo wake wokacheza mparishiyi. -Bambo Cassano wati wachita chidwi kuti kangapo konse pa lamyayo Papa Francisco anapempha parishyi kuti izimupemphelera. -Iye watinso lamya ya Papa Francisco yawalimbikitsa kwambiri ngati parish pa utumiki wao wosamalira anthu ovutika mu njira zosiyana-siyana makamaka anthu achikulire. -Mmaiko ambiri pa dziko la pansi kuphatikizapo dziko la Malawi anthu achikulire akukumana ndi mavuto osiyana-siyana. Mwa zina zomvetsa chisoni nkuti anthu achikulire ku Malawi amagniziridwa kuti ndi afiti komanso omanga mvula. -",SOCIAL -ID_TLddlEet," Maliro akapeza ukwati Pamoyo wa munthu, mavuto kapena mtendere zimabwera mosayembekezera. Nthawi zina zovuta zimagwa pamene pali zilinganizo zina zachimwemwe monga ukwati. GIFT CHIMULU adacheza ndi gogochalo Pemba a mboma la Salima kuti amve zambiri maliro akapeza ukwati pa mudzi zimatani? Adacheza motere: Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Gogo zimatani kudera kwanu kuno maliro akagwa pabanja lomwe lakonza chilinganizo cha ukwati? Choyamba ndinene kuti ngati zikafika potero, mafumu ndi mikoko yogona imaima mitu chifukwa cha nkhani imeneyi. Koma ndinene kuti zimatengera kwambiri kuti kodi ubale wa amene wapitayo ndi amene akupanga ukwati ndi wotani? Pemba kufotokozera Chimulu momwe zimakhalira Tiunikireni tsopano zikatero ngati gogochalo, gawo lanu limakhala lotani? Monga mudziwa mafumu amakhala ndi mbali yaikulu panthawi ya ukwati angakhalenso maliro, koma zotero zikagwa timayenerabe kukumana ndi a kubanja pa ganizo lawo, koma nditsindike kuti nthawi zambiri timatsekera kaye zovutazo ndi cholinga choti mwambo waukwati udutsepo. - Koma zikatero ena sanganene kuti mwapeputsa maliro? Maganizo otere atha kukhalapo koma choti ndikuuzeni nchoti kukonzekera ukwati sikwatsiku limodzi ayi, pamene maliro amangodza mwadzidzidzi. Komanso timakhulupirira kuti pamene wina wamwalira zake zimakhala kuti zatha, choncho amoyo sangaimike zichitochito zawo kaamba ka zovuta. - Inu gogo pa nthawi yanu ngati mfumu zinakugweraponi zoterezi? Pa nthawi yanga ayi! sizidandionekerepo koma ndaziona zikuchika ndili wamngono maliro adayamba atsekeredwa kaye kudikira ukwati udutsepo. Zonse zidayenda bwinobwino popanda milandu potsatira chilinganizo chotero. - Koma miyambo ngati imeneyi ana a masiku ano sakuyidziwatu sadzatitukwana tsiku lina tikadzatsekera maliro kaamba ka ukwati? Nkhawa yanu ndi yoona ndipo zikufunikiradi dongosolo kuti ana ongobadwa kumenewa azidziwa miyambo ya makolo komanso momwe angathanirane ndi mavuto okhudza miyambo komanso zikhalidwe zawo. Ndipo gawo lalikulu lili mmanja mwa makolo awo kuti aziwaunikira ana awo. - Pomaliza gogo mzimu wa wotisiyayo mukuona ngati amaganiza zotani pomwe tasiya mwambo woika mmanda thupi kaamba ka ukwati? Mukuganiza kwambiri koma monga ndafotokozera muja zoterezi zimachitika mosapanganika, ndipo ngati mzimu wake wakwiya mapemphero amachotsa zonsezo. Ndimalize ndi kunena kuti ngakhale izi zili choncho nthawi zones maliro timawapatsa ulemu wofunikira, timatha kuimika zina zonse kaamba ka zina ndi zina koma paukwati pokhapo ziyenera kutero basi. - Mwatero gogo? Eya anthu akavine kenako kulira komanso mwambo wonse wa maliro pambuyo. -",SOCIAL ISSUES -ID_TLpYUTlP," Kunjatidwa kwa Kasambara kunganyanyule mavuto Kusamvera mabwalo a milandu komwe boma laonetsa kwasonyeza kulephera kwa chipani cha Democratic Progressive (DPP) pa kulemekeza ufulu wachibadwe, zomwe ati zingakhale ndi zotsatira zoipa. - Azipani zotsutsa boma, amabungwe oona za ufulu wachibadwidwe, mfumu ina kudzanso anthu mmadera osiyanasiyana aunikira izi pomwe apolisi adakakamira kusunga mmodzi mwa akatswiri woimira anthu pamilandu, chonsecho bwalo lamilandu litampatsa belo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ralph Kasambara-yemwe wakhala akudzudzula boma mzambiri komanso kuimira pamilandu odzudzula boma-adamangidwa Lolemba pa 13 Febuluwale poganiziridwa kuvulaza anthu omwe ati amafuna kumupha komanso kuphulitsa nyumba yake ndi bomba la petulo. - Ngakhale womuimira pamilandu adatenga belo ya bwalo lamilandu kuti Kasambara atulutsidwe, apolisi sadamulole kutuluka, kufikira Lachiwiri pa 21 Febuluwale pomwe adatulutsidwa pa belo. - Apa omwe aikirapo ndemanga ati izi zingapereke chithunzithunzi choti boma silikulabadira za ufulu wachibadwidwe ndipo likutseka pakamwa Amalawi otsutsana ndi ulamuliro wa DPP komanso mtsogoleri wa dziko lino, Bingu wa Mutharika. - Ndemangazi zati mwa zina maiko ndi mabungwe akunja angapitirize kumana dziko lino thandizo chifukwa boma silikulemekeza ufulu wachibadwidwe. - Dziwani Tuwanje wa mmudzi mwa Chiwalo kwa T/A Chiwalo ku Phalombe wati izi zikungosonyeza kuti ufulu wobadwa nawo uli pachiopsezo. - Ife timadalira anthu omenyera ufulu ngati amenewa; ngati akumangidwa pazifukwa zonsamveka bwino ndiye kuti ifenso tili pachiopsezo, akutero Tuwanje. - Samuel Luangwa wa mmudzi mwa Maulabo kwa T/A Maulabo mboma la Mzimba wati moyo wa anthu uli pachiwopsezo, maka ngati zizifika pokanzidwa belo chonsecho bwalo lamilandu litaloleza. - Mfumu ina yaikulu ku Mwanza yomwe siidafune kutchulidwa dzina yati sikumvetsa chomwe Kasambara amakaniziridwa belo. - Monga mfumu, ndikuti ndikulakwa kukaniza Kasambara kutuluka pa belo. Ufulu wathu uli pachiopsezo chachikulu. - Apa boma likuchita kuonetseratu nkhanza zonse. Izi zikutipatsa uthenga woipa kumudzi kuno kuti ngati ena atalankhula zosakhala bwino ndiye kuti azingomutumizira anthu achipani ndikumukhapa, mwina kumuotchera nyumba kumene, ikutero mfumuyi. - Mkulu wa bungwe lomenyera ufulu wachibadwidwe la Malawi Watch, Billy Banda wati mawanga aboma pankhani ya Kasambara akuonetsa kuti boma la DPP silikuimira mzika za Malawi chifukwa likapemphedwa kuti likonze likuganiza kuti akunenayo akufuna kulanda boma. - Maiko akunja akhoza kudula thandizo dziko chifukwa chilichonse chikuchitika mokomera munthu mmodzi, akutero Banda. - Mtsogoleri wachipani cha Petra, Kamuzu Chibambo, wati maso a dziko akuyenera kumakhala kwa anthu a kumudzi chifukwa amazunzika ngati awanenera zamavuto awo alibe mwayi odzudzula boma. - Iye adanenetsa kuti anthu akumudzi asadandaule kwambiri pa nkhani ya Kasambara chifukwa azipani ayesetsa kuti chilungamo chioneke. - Kasambara-yemwe kale adali mlangizi woyambirira wa boma pazamalamulo mboma la Bingu wa Mutharika-wakhala akudzudzula boma pa zokhudza ulamuliro wabwino. - Iye damangidwa pamodzi ndi Arthur Chikankheni, Mayamiko Kadango, Brian Magoya, Patrick Gadama ndi Ali Kaka ndipo adatulutsidwa pa belo ya bwalo lamilandu Lachitatu pa 15. - Koma mwa onsewa, Kasambara yekha adamangidwanso patangotha maola awiri, ati ndondomeko zotulutsira amunawa sizidatsatidwe. - Koma mneneri wa mtsogoleri wa dziko lino, Hetherwick Ntaba, wati anthuwa akuyenera kumvetsa nkhanza zomwe adachita Kasambara pootcha anthu osalakwa kumaliseche ndi moto wa magetsi, uko atawamanga. - Iye wati izi sindale ndipo palibe chisonyezo chilichonse kuti boma lachipani cha DPP lasiya kulemekeza ufulu wachibadwidwe. - Lachinayi pa 16 Febuluwale, Kasambara adatengeredwa ku ndende ya Zomba komwe adasungidwa pamodzi ndi akaidi wodikira kuphedwa kapena kuseweza moyo wawo wonse. - Lachisanu, Kasambara adamutengera kuchipatala cha Mwaiwathu mumzinda wa Blantyre kuti akalandire chithandizo chachipatala, ati malinga ndi vuto lake la mtima. - Koma Ntaba wati mwina anthu sakumvetsetsa, ati apolisi sangangomanga munthu popanda chifukwa. - Nokha mwamva kuti belo yomwe adapatsidwa idali yosasayinidwa ndi apolisi ndiye kumumanganso sikuti pali zifukwa za ndale apa. - Kasambara wakhala akulankhula chipongwe mmbuyo monsemu koma bwanji samamangidwa ngati zili zifukwa za ndale? akutero Ntaba. - Malinga woimira Kasambara pamilandu, Wapona Kita, ngakhale Kasambara watulutsidwa pa belo sizikudziwika kuti adzikaonekera masiku ati. - Pomwe timasindikiza nkhaniyi nkuti Kasambara ali kuchipatala cha Mwaiwathu mumzinda wa Blantyre, kuyembekezera kupita kunja ku chipatala Lachinayi. -",POLITICS -ID_TQrCfCnl,"Papa Wavomereza Mlozo Wa Maphunzitso A Mpingo Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wavomereza mlozo wa maphunzitso a mpingo komanso kafalitsidwe ka uthenga wa chipulumutso. -Malinga ndi malipoti a Vatican Radio bungwe la ku likulu la mpingo ku Vatican lomwe limaona za chibalalitso cha mpingo mnyengo ino ya makono ndi lomwe latulutsa mlozowu. -Mlozowu ukutsatira mlozo wina wa 1971 ndi 1997. -Mlozowu ukutsindika zinthu zingapo; Poyamba mgwirizano womwe ulipo pakati pa kuphunzitsa anthu maphunzitso a Mpingo ndi kafalitsidwe ka uthenga wa chipulumutso. Kachiwiri mlozowu ukutsindika kuti mkhristu aliyense wobatizidwa ndi mmishonale woyenera kulalika ndi kufalitsa uthenga wa chipulumutso. -Chigawo choyamba cha mlozowu chikukamba za aphunzitsi a uthenga wa chipulumutso ndi kufunika koti anthuwa azisulidwa kokwanira. -Pamene chigawo chachiwiri cha mlozowu chikukamba za kaphunzitsidwe ka uthenga wa chipulumutsowu. -Chigawo cha chitatu chikukamba za maphunzitso a Mpingo mma parish osiyana-siyana. -",RELIGION -ID_TSfaMbml," Alimi otsogola amasamalira nthaka Chuma chili mu nthaka, komatu sichipezeka mu nthaka yosakazidwa. Kusasamala za chilengedwe monga mitengo kukupangitsa kuti nthaka iziguga. Izitu zikusautsa alimi chaka chilichonse potaya nthawi ndi ndalama zawo mminda yokanika kupereka zipatso zoyenera. Ngakhale zili chonchi, alimi ena akusimba lokoma chifukwa minda yawo ili ndi mphamvu zogonera. Mmodzi mwa alimiwa ndi Joseph Khoswe wa mmudzi mwa Matipa mu Chingale EPA mboma la Zomba yemwe akubwekera dongosolo losamala nthaka ndi akalozera. TEMWA MHONE adacheza ndi Khoswe motere: Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Alimi ena mu Chingale EPA ku Zomba kuunga mlambala pansi pa chingwe cha kalozera Panopa tiziti kwacha moti alimi azipita ku munda? Eya. Ulimitu ulibe tchuthi. Kudacha kalekale titakolola mu April. August ndi mwezi wogalauza apo ndi apo. Lingaliro lokonza minda mvula ikayamba kapena masabata awiri isadagwe likuchititsa ulimi mdziko muno kukhala wovuta. Chizolowezichi chimayipitsa mbiri ya ulimi pomaganiza kuti ulimi ndi magobo chifukwa timachita zinthu zambiri mu nthawi yochepa pothamangitsana ndi mvula. - Mukuukokomezatu ulimi mpaka levulo ku munda? (Akuseka) Pomwe pali chuma palibe kusewera. Ulimi ndi bizinezi yodalira nthaka yomwe timayenera kuyisamala chaka chonse. Pambali pa mavuto odza ndi kusintha kwa nyengo, mugwirizana nane kuti ambiri ulimi ukuwakanika chifukwa minda idaguga ndipo mbewu sizikubereka moyenera. Levuloyi (yogwiritsa ntchito amisili omanga nyumba poyala njerwa) ndi chimodzi mwa zida zokonzera akalozera oteteza nthaka. Zina ndi zikhomo, chikwanje, chingwe cha mamita 5, mitengo (ndodo) iwiri yotalika mamita 1.6 mpaka 2.0 ndi hamala. - Akalozera ndi chani? Ndi dongosolo lopezera kayendedwe ka madzi mmunda ndi cholinga chokonza mizere yoteteza nthaka. Mwachitidwa akalozera timaungamo milambala yomwe imateteza nthaka pochepetsa kuthamanga kwa madzi mmunda. Mizere yonse yotsatira imalunjika mlambalawo. Potengera kutsika kwa malo, akalozera kapena milambala imene imatalikana 5 kapena 10 mitazi mmunda. - Mumakonza motani akalozera? Timafunika anthu atatu. Awiri aima ndi ndodo zomangidwa chigwe chija ndipo ine ndikhala pakati ndi levuloyi kuyeza. Malo omwe timadzi mu levulo tabwera pakatikati wa kumapeto amaika chikhomo ndi kusunthira komwe kuli ndime. Timatero mpaka munda wonse uthe. - Dongosololi ndi lofunika bwanji mmunda? Kuteteza nthakako ndiye kuti chonde sichikokoloka, komanso amathandiza chinyezi kukhalitsa mmunda polowetsa madzi okololedwawo pansi. Ndi yankho ku vuto la ngamba ndi kuguga kwa nthaka monga madongosolo ena ophimbira, ngonyeka (box ridges), ulimi wa mmaenje ndi maswale. - Mwapindula motani ndi akalozera? Chajira kaya muti chonde mmunda mwanga ndi chogonera. Kukagwa ngamba, ndi maonera kufoota kwa mbewu za alimi ochita chisawawa poti mwanga chinyezi chimakhalitsanso. Zokolola ndi kholophethe mpaka ndidasankhidwa kukhala mlimi wachitsanzo kumbali ya akalozerayi. -",FARMING -ID_TUIsSydd,"Bambo Wafa Atawombedwa ndi Galimoto ku Kasungu Bambo wina wa zaka 30 zakubadwa wa mboma la Kasungu wafa atawombedwa ndi galimoto yomwe sikudziwika. -Wachiwiri kwa wofalitsa nkhani za apolisi mboma la Kasungu Sergeant Miracle Mkozi watsimikidza za ngoziyi poyankhula ndi Radio Maria Malawi. -Iye wati bambo ngoziyi yachitika pamudzi wa Chitete mbomalo ndipo zotsatira za kuchipatala zasonyeza kuti malemuyu, Masawu Ndawu wafa kaamba kovulala kwambiri mutu. -Kuno ku Kasungu mzibambo wa zaka 30 wafa ataombedwa ndi galimoto yomwe siikuziwika ndipo ngoziyi inachitika dzulo pa 25 May 2020 mmudzi wa Chitete pafupi ndi chikwangwani cha chitukuko cha mmatauni, anatero Mkozi. -Sergeant Mkozi wati muthuyu wafa kamba kovulala kwambiri mmutu ndipo apempha anthu oyendetsa galimoto kuti aziyima akachita Ngozi ponena kuti galimoto yomwe yachita izi siyinayime pa malopo. -",SOCIAL -ID_TUWimMiu,"Msonkhano wa YCW Uli Mkati ku Karonga Msonkhano waukulu wa pa chaka wa bungwe la achinyama a mpingo wachikatolika la Young Christian Workers kuno kumalawi uli mkati mu dayosizi ya Karonga. -Polankhula ndi Radio Maria Malawi lero pulezidenti wa bungweri Light Balton wati msoknanowu ukuchitikira ku sukulu ya atsikana ya St. Mary ndipo usokhanitsa ma membala onse a bungeri ochokera mmadiosizi onse asanu ndi atatu a mpingo wakatolika a mdziko lino. -Msonkhano umenewu chaka chinochi nkhani yayikulu yomwe tikukapanga, ndikupereka malipoti a momwe YCW yagwirira ntchito chaka chimenechi, kuonjezera apo kukachita ntchito ya chifundo ku sukulu ya ana osamva ndi osayankhula. Komanso loweruka kudzakha kulumbira kwa membala amene alowa kumene bungeri anatero a Balton. -Mwazina iye wati mawa kukhala mwambo wa misa yotsegulira msonkhanowu ndipo omwe adzatsogolere ndi ambuye Peter Musikuwa a Chikwawa Diosizi ndipo mwambo wa misa omwe udzachike loweruka pamene mamembala atsopano adzalumbire adzatsogolere ndi ambuye Musikuwa komso ambuye MStumbuka. Ndipo msokhanowu awuchita motsogoleredwa ndi mutu wakuti Kubatizidwa Ndi Kutumidwa ndi cholinga chofuna kuyendera limodzi ndi mpingo mu dongosolo lake. -",RELIGION -ID_TUdmErgA," 2019 ikudetsa nkhawa Chikhulupiliro chapita. Amalawi 28 mwa 100 aliwonse akuti akuona chisankho chopanda mtendere ndi chilungamo chaka cha mawa. - Izi zadziwika potsatira kafukufuku wa nthambi yofufuza za maganizo a anthu pankhani zosiyanasiyana ya Institute of Public Opinion and Research (Ipor). - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kafukufukuyo yemwe adayendetsa ndi akadaulo pa kayendetsedwe ka boma ndi ndale wasonyeza kuti Amalawi ali ndi nkhawa kaamba ka zina mwa zomwe zikuchitika mdziko muno pokonzekera chisankhochi. - Anthu omwe ataya chikhulupilirowa akuti nkhani za zipolowe, mphekesera zodzabera chisankho, malingaliro okondera ku bungwe la MEC ndi kusayenda bwino kwa zisankho za mmbuyomu ndizo zifukwa, latero lipoti la kafukufukuyu. - Koma pomwe chipani cholamula cha Democratic Progressive (DPP) chadzudzula kutsogoza maganizo otere, zipani zotsutsa zati maganizo a anthuwo ali ndi tanthauzo. - Zisankho za mmayiko a mu Africa zimasokonekera chifukwa cha mchitidwe wotsogoza kutaya chikhulupiliro mmalo momasakasaka njira zokonzera zinthu, adatelo mneneri wa DPP Nicholas Dausi. - Iye adati chofunika nchoti anthu angokhulupilira kuti chisankho chidzayenda bwino basi kuti pasadzakhale kukokanakokana pa zotsatira zachisankhocho. - Mneneri wa chipani cha Malawi Congress (MCP) Maurice Munthali adati nkhawa yachisankho chopanda chilungamo ndi mtendere zidabwera Nyumba ya Malamulo itangokana kusintha malamulo oyendetsera chisankho. - Kusintha malamulo kuja lidali ganizo la nthambi zosiyanasiyana zomwe zidali zitaona kufooka kwa malamulo oyendetsera chisankho ndiye nkhaniyi itangokanidwa, anthu adataya chikhulupiliro pompaja, adatelo Munthali. - Iye adati zipani zandale nazo zikuonjeza kunyogodolana pamisonkhano ndi kuchulutsa mawu odzetsa mkwiyo ndi kuyambitsa ziwawa. - Tikapanda kusintha khalidwe lonyoza ndi kulankhula zodzetsa mkwiyo ndi kuyambitsa phokoso pa misonkhano yathu, tiyembekezere ulendo owawa wa ku chisankho, adatelo Munthali. - Mneneri wa United Transformation Movement (UTM) Joseph Chidanti Malunga adati akugwirizana kwa thunthu ndi anthu omwe akuwona mdimawa potengera zomwe zikuchitika mdziko muno. - Taona kangapo konse pakuchitika zofuna kulepheretsa anthu kubwela ku misonkhano yathu, apa akulimbana nafe kuti tisalembetse chipani komanso mukumbuka kuti adatiwotchera galimoto ku msonkhano wa ku Mangochi. Zonsezi anthu amaona, adatero Malunga. - Kafukufukuyo, yemwe adachitika mmiyezi ya August ndi September 2018, akusonyeza kuti DPP yomwe ili ndi oyitsatira ambiri kumwera ili ndi danga lalikulu lodzapambana chisankho. - Lipotilo lasonyezaso kuti MCP ikubwela pachiwiri ndipo mphamvu zake zadzadzana pa chigawo cha pakati kutsatidwa ndi UTM yomwe mphamvu zawoneka ku mpoto. - MCP kudzera mwa mneneli wake Munthali yatsutsa zoti iyo ili ndi mphamvu mchigawo chapakati chokha ponena kuti chipanichi chidazika mizu mzigawo zina za dziko lino. - Sitikudelera omwe adapanga kafukufukuyu koma patokha tikuwona kuti talanda malo mzigawo zina. Chitsanzo ndi zotsatira za chisankho chachibwereza cha 2017, adatero Munthali. - Chipani cha MCP chatchulidwa kuti ndicho anthu ambiri ali nacho chikhulupiliro choti chitha kudzakonza zinthu zomwe zidaonongeka pa kayendetsedwe ka dziko. - Iye adati DPP ndi yolimbikitsidwa ndi zotsatira za kafukufukuyo ndipo yati ilimbikira kukonza zofowoka zomwe kafukufukuyo wayipeza nazo. - Zipani ziwirizi zagwirizana maganizo kuti UTM yangogweramo mbwalo kaamba koti kafukufukuyo adachitika nthawi yomwe gululi limakhazikitsidwa kumene ndiye lidali nchikoka. - Malunga adati UTM nchiwopsezo chachikulu ku zipani za DPP ndi MCP ndipo adati zotsatira za kafukufukuyo zatsimikiza mphamvu ndi kuwopsa kwa UTM. -",ECONOMY -ID_TUzZRcIO," Nthula: Abambo ofooka kuchipinda achangamuke Akuti abambo ena amafooka pamene akucheza ndi akazi awo chifukwa cha zina zomwe zimasowekera pamene machezawa ali mkati. Ichi nchifukwa chake makolo akale amakhulupirira kuti pakhale nthula kapena kuti mthunduwere zomwe zimachangamutsa amuna oterewa. Ibra Monjeza wa mmudzi mwa Sauka kwa T/A Malemia mboma la Zomba ndiye akufotokoza izi kwa BOBBY KABANGO. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Monjeza kufotokozera anthu za kufunikira kwa nthunduwere Tidziwane bwinobwino. - Ine ndi Monjeza, ndine mlimi komanso anthu amandidziwa bwino ndi ulangizi wanga. Ulangizi wokhudza mabanja komanso ulimi. - Ndi ulangizi wanji omwe mutipatse lero? Ndikupatsani ulangizo omwe ndimawafotokozera anthu pafupifupi tsiku lililonse. Uwu ndi ulangizi kwa amayi zomwe ayenera kuchita kuti bambo asamafooke pamene akucheza nawo. - Ndiye amayenera atani? Nkhani ndi nthula basi. Kugwiritsa ntchito nthula molondola ndiye kuti zako zayera, bambo abwekera nthawi zonse ndipo sangafooke. - Nthula nchiyani? Ndi zibalobalo za kamtengo kakangono kamene kamakhala ndi minga. Ena amati nthunduwere ndipo mbuzi zimadyanso. - Mwati zimathandiza chiyani? Dziwani kuti macheza pakati pa bambo ndi mayi amakhalabwino ngati aliyense akusangalala. Bambo amakhala nthawi yaitali pamene akucheza ndi mayi ngati mayiyo wapanga zomusangalatsa. Apa ndi pamene tikuti nthula zimagwira ntchito kuti machezawa akhale a nthawi. - Nthula ndiye zimapanga chiyani? Zimakometsera machezawo. Kuti athe nthawi pakufunika nthula kuti nonse awiri akhutitsidwe. - Mumazitani nthulazo kuti zifike pamenepa? Umafunika uthyole nthulayo koma usankhe yoti ikupita koola, imakhala yoti ili biii! kuda. Dziwani kuti amayi ndiwo amagwiritsira ntchito nthulayi osati amuna. Imangopangitsa kuti mwamuna asangalale pamene akucheza. - Ndiye munthu wa mayiyo atani akatenga nthulayo? Amayingamba pakati ndi kumagwiritsira ntchito. Pakutha pa sabata mayiyo amakhala wasinthiratu, akati acheze ndi mwamuna zimakhala zabwino chifukwa mwamuna amasangalala ndithu. - Amazigwiritsa bwanji ntchito ndipo chimathekacho nchiyani? Akangoyicheka pakati nthulayo, basi apite kwa mayi aliyense amene ndi wamkulu mdera lawo ndipo akamuuza bwino momwe angaigwiritsire ntchitomo. Akaigwiritsa ntchito bwino, amakhala mkazi woti mwamuna amasangalala naye pamene akuchita macheza ndipo ngakhale amuna ofooka amalimbikitsidwa. - Tafotokozani bwino. - Sindinena. Dziwani kuti kale mtundu ulionse umadziwika ndi zochita zake. Angoni, Achewa ndi ena timawadziwa momwe akuchitira kuchipinda koma masiku ano aliyense amatsata njira zomwe akufuna kuti asangalatse amuna ake. Kale Alhomwe timawadziwa ndi mikanda, koma lero upezanso ena omwe ndi Alhomwe alibe mikanda. Izitu zikusonyeza kuti chikhalidwe chidasokonekera ndipo aliyense akupanga chomwe akufuna. Izi ndikunenazi ndi zachikhalidwe ndiye sindinganene wamba. - Osati mukungotinamiza apa? Kodi inu mudakwatira? Kapena mudayambapo mwacheza ndi mayi ndipo mudasiyanitsapo? Chifukwa ngati mudachitapo izi, bwezi mutandimvetsa. Sindikunama, izi ndi zoona. - Inuyo mudasiyanitsapo? [Akuseka.] ndikudziwa chomwe ndikunena. -",SOCIAL ISSUES -ID_TVpUSKhx," Kudzula: Mpeni wofunikira kwa butchala Popha mbuzi kapena ngombe amagwiritsa ntchito zida zosiyanasiyana monga nkhwangwa, zikwanje ndi mipeni. Umodzi mwa mipeniyi umatchedwa kudzula ndipo eni ake akuti mpeniwu amagwiritsa ntchito posenda nyamayo. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi Innocent Chimsewu yemwe amapha nkugulitsa nyama ya mbuzi kuti adziwe chinsinsi chosagwiritsa mpeniwu pantchito zina koma kuphera ndi kusendera nyama basi. Iwo adacheza motere: Tandiuze dzina lako ndi ntchito yomwe umapanga, mnyamata. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Dzina langa ndine Innocent Chimsewu ndipo ndimapha mbuzi ndi kumagulitsa nyama yake mumsika wa ku Area 22A ku Lilongwe. - Kodi pali zinsinsi zilizonse zokhudzana ndi bizinesi ya nyama makamaka ya mbuzi kapena ngombe? Chimsewu kusenda mbuzi ndi mpeni wa kudzula Ndikudziwa zomwe mukutanthauza ngakhale mukukhala ngati mukukuluwika pangono ndipo yankho lake ndi ili: bizinesi ya nyama ya mbuzi kapena ngombe nchimodzimodzi bizinesi ina iliyonse. Apa ndikutanthauza kuti momwe anthu amayendetsera bizinesi ina iliyonse, ndimoso zimachitikira mbizinesi ya nyama. - Ndidamvako kuti mpeni wosendera nyama ya malonda sugwiritsidwa ntchito zina, zimenezi nzoona? Nzoona, mpeni umenewu tikamaliza kusendera mbuzi kapena ngombe timautsuka bwinobwino kuusunga pamalo abwino kuti usamalike. Kunena zoona si kuti pali kugwirizana kulikonse koma kuti anthu amangochita izi ngati njira imodzi yosamalira mpeniwu kuti usasowe. - Dzina la kudzula lidabwera bwanji? Ndi dzina basi monga momwe maina ena onse amayambira kapena kubwerera. Ena adangoganiza kuti mpeniwo ukhale kudzula mwina potengera ntchito yomwe umagwira yosendera nyama. - Umakhala mpeni wooneka bwanji? Ndi mpeni monga momwe umakhalira mpeni wina uliwonse koma uwu umakhala wakuthwa kwambiri komanso kawirikawiri, umaninga mmphepete imodzi ngati wosokera nsapato kaamba konolanola. Timanola pafupipafupi chifukwa mpeni wobuntha umanyotsola nyama posenda. Mnofu wambiri umatsalira kuchikopa. - Ndikubwezere mmbuyo pangono. Mpeni wa kudzula utasowa, mpeni wina uliwonse sungagwire nthito yosendera mbuzi kapena ngombe? Ukhoza kusendera bwinobwino popanda choletsa. Komansotu posenda mbuzi kapena ngombe si kuti pamakhala mpeni umodzi wokha, ayi, kungoti si mipeni yonse yomwe ili kudzula, koma wokhawo womwe ndalongosola uja ndipo umenewu ndiwo suloledwa kugwiritsa ntchito ina iliyonse Ntchito ina ya kudzula ndi chiyani? Kudzula amagwira ntchito zambiri pakupha ndi kusenda mbuzi ndi ngombe. Ntchito yoyambirira ndi yothyolera fupa la pakholingo. Wocheka pakhosi akacheka, pamakhala fupa lomwe limatsalira lomwe limasunga moyo ndiye amatenga kudzula nkuthyolera fupa limeneli. Ntchito ina, poti mpeniwu umakhala wakuthwa kwambiri, ndi kuchekera zammimba monga mtima, chifu, matumbo ndi ndulu. Makamaka pa ndulupo, ukagwiritsa ntchito mpeni wobuntha, mwangozi ukhoza kuthudzula ndulu ndiyetu kungotero, ndiwo yonse yaonongeka. - Nanga mubutchala mogulitsira nyamayo kudzula safunika? Si kwenikweni, iye kwake nkophera ndi kusenda koma zikavutitsitsa akhoza kugwira ntchito yochekera mubutchala si kuti china chake chingachitike, ayi, koma kuti ambiri amaumira kutero kuopa kusowetsa. -",SOCIAL ISSUES -ID_TWLiyGWX,"Mmodzi Wafa, Atatu Atsopano Apezeka ndi Coronavirus Nduna yowona zaumoyo mdziko muno, Jappie Mhango watsimikizira za imfa ya mayi wina yemwe wamwalira ndi nthenda ya COVID -19 mdziko muno. -Mhango wanena izi pa msonkhano wa atolankhani omwe komiti yapadera yomwe ikuwona za matendawa inachititsa lero mu mzinda wa Lilongwe. Ndunayi yati mayiyu yemwe ndi wa zaka 51 amakhala mdziko muno koma inali mzika ya mdziko la India ndipo wafika mdziko muno posachedwapa kuchokera ku United Kingdom. -Ndunayi yalengezanso kuti anthu atatu atsopano apezeka ndi nthendayi pomwe wati awiri ndi a mu mzinda wa Blantyre pamene mmodzi ndi wa mboma la Chikwawa. -Malinga ndi a Mhango munthu mmodzi wamu mzinda wa Blantyre ndi mayi wa zaka 34 yemwe watenga matendawa kuchokera kwa mbale wake yemwe anapezeka ndi nthendayi pa 3 April chaka chino. Ndipo wina ndi mayi wa zaka 28 yemwe anafika mdziko muno pa 19 March kuchokera ku United Kingdom. -Ndipo ndunayi yati munthu wachitatu ndi bambo wina wa zaka 30 wa mboma la Chikwawa yemwe anafika mdziko muno pa 16 March kuchokera mdziko la South Africa. -Zimenezi zikutanthauza kuti anthu amene apezeka ndi nthendayi mdziko muno padakalipano akwana asanu ndi atatu (8). -",HEALTH -ID_TXFlUnAs,"Alimbikitsa Makatekist Amvetse za Baibulo Makatikisti a mu dayosizi ya Mangochi awapempha kukhala zitsanzo zabwino powerenga komanso kuphunzitsa ena baibulo. -Bambo Samuel Malamulo ndi omwe anena izi pa maphunzirowa omwe anachitikira ku St. Marys Pastoral Centre mu dinale ya Mpiri pa mutu woti Baibulo Ndi Nyale Ya Moyo Wanga. -Iwo anatinso ma catechist azikhala ndi chidwi chowaphunzitsa akhristu ena ndipo akabwerera ku maparish kwawo akathandize ena kumvetsa baibulo. -Iwowa ngati atsogoleri akuyenera kuti akachoka pano akathe kuphunzitsa akhristu ku madera kwawo zokhudza baibulo choncho akuyenera kumvetsa bwino cholinga cha maphunziro amenewa, anatero bambo Malamulo. -Mmodzi mwa ma katekist omwe anachita nawo maphunziro-wa a Matthews Mchakulu ati maphunzirowa akawathandiza kuwaphunzitsa akhristu a mma PARISH mwawo kumvetsa baibulo. -Maphunziro amenewa atithandiza kwambiri ndipo atithandiza kumvetsa bwino za baibulo. Tikabwelera ku parish kwathu tikatha kuphunzitsa bwino akhristu athu, anatero a Mchakulu. -",RELIGION -ID_TfXmbEwe,"Ndi Udindo wa Amalawi Kutetedza Chilengedwe- SVP Bungwe la zachifundo mu mpingo wa katolika la St. Vincent De Paul (SSVP) lati kusintha kwa nyengo kwakhala gwero lalikulu la mavuto ambiri amene anthu mdziko muno akukumana nawo kuphatikiza kusowa kwa malo okhala abwino komanso chakudya. -Bungwe la SVP kupereka zofunda kwa ovutika Bungweli lanena izi lamungu pa 22 February 2020 ku likulu lake mdziko muno mu mzinda wa Blantyre pothilira ndemanga pa mapurojeketi omwe bungweli lili nawo mchaka chino. -Mkulu wa bungweli mdziko mu a Charles Kimu anati anthu ambiri omwe bungweli lawafikila mbuyomu ndi anthu amene anakhuzidwa ndi kusintha kwa nyengo monga kusefukila kwa madzi komanso chilala, choncho vutoli ndi lalikulu pakati pa mzika za dziko lino. -Tapelera katundu osiyanasiyana kwa mawanja amene anakhuzidwa ndi madzi otsefukila komanso kwa anthu okhuzidwa ndi ngamba ochuluka ntchaka cha 2019 choncho vutoli likuvutitsa miyoyo ya anthu ambiri dziko muno, anatero a Kimu. -A Kimu anati kupatatula kuwapasa zinthu zokhazikika anthu amene anakhuzidwa ndi kusintha kwa nyengo komanso osowa, ndi kofunika kwambiri kuti dziko lino liyike chidwi chake posamalira chilengedwe pozindikira kuti chilengedwe ndi gwero la zofunika zambiri pa umoyo wa munthu. -A Kimu kupereka zovala kwa ovutika Iwo anati chaka cha 2020 Bungweli lilindimalingaliro okonzera nyumba za anthu omwe anakhuzidwa ndi mvula yamphavu mchaka cha 2019 ndipo ndondomekoyi iyambila mu akidayosizi ya Blantyre. -Anthu amene anakhuzidwa ndi mvula ya mphavu chaka chatha akukhalabe mnyumba zamavuto monga zamingalu choncho ndikofunika kuti kuwafikila anthuwa, anaonjezera motero a Kimu. -Mwazina bungweli mchaka cha 2020 liphunzitsanso ntchito zamanja mwaulele anthu ochokera ku mabanja ovutikikitsitsa ngati mbali imodzi yowalimbikitsa anthuwa kuimba paokha pa chuma. -Bungwe la SVP kupereka chimanga kwa anthu osowa Wapampando wabungweliyu anapitiliza kupempha anthu amene amalandira thandizo losiyanasiya kuchokela kwa akufuna kwabwino kuti azisamala thandizolo chifukwa kutelo zimaonetsa mtima othokoza. -Zimamvetsa chisoni kuona anthu akugulitsa katundu yemwe alandira kwa akufuna kwa bwino, anadandaula choncho a Kimu. -Bungwe la St. Vincent de Paul liyamba mdziko muno ku Zomba dayosizi pa 17 Okotobala, mchaka 1970 ndi bambo Berck a mdziko la France. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_TfrZKjLJ," Ku Machinga akonzekera ulimi wa fodya Alimi a mmakalabu 7 ati chaka chino akonzeka kulima fodya wochuluka ncholinga chosintha mabanja awo pachuma popeza iwo amakhulupirira kuti fodya ndi mbewu yomwe imabweretsa chuma chochuluka pakhomo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Nkhaniyi idadziwika pamene Kampani ya Japanese Tobacco International (JTI) sabata yatha idapereka feteleza pangongole kwa alimi ochokera mdera la mfumu Ngokwe mboma la Machinga pamwambo womwe udachitikira pamsika wa Ngokwe ndipo alimiwo adatsindika kudzipereka paulimiwu chaka chino kuti Malawi asimbe lokoma ndi ndalama zakunja zomwe zimathandizira kuyendetsa ntchito za chitukuko mdziko. - JTI idaganiza zochita machawi pofuna kuwagwira mkono alimiwo kuti akwaniritse masomphenya awo. - Kampaniyo idakongoza alimiwo matumba a feteleza okulitsa a Super D Compound kwa onse omwe adapanga makalabu a zaulimi kuti iwo alime fodya wochuluka ndi kumusamala bwino. - Mmodzi mwa alimiwo, Sitola Banda, adati JTI ikuthandiza alimi a mbomalo kukwaniritsa malingaliro awo kuti chaka chamawa boma lipeze fodya wochuluka. - Talandira ngongole ya matumba a feteleza wokulitsa ndipo tikukhulupirira kuti tigwiritsa ntchito thandizoli moyenera. Makalabu omwe ndi aakuluakulu adakongozedwa feteleza matumba 200 pofuna kuti achilimike ndi ntchito za kuminda yawo. Si bwino mlimi kusiya ntchito za kumunda nkumapita uku ndi uku koyangana feteleza mnyengo yoti ulimi wafika kale pampondachimera, Banda adatero. - Iye adati dera la Ngokwe makedzana lidali ndi minda ya fodya yochuluka ndipo alimi ankatumiza fodya wambiri kumisika ya fodya mdziko muno. Choncho iye adapempha alimiwo kuti adzipereke kotheratu kaamba koti nalonso boma limaika chidwi pafodya kuti chuma chiyende bwino. - Tiyeni titukule dziko lathu potenga nawo mbali paulimiwu. Mlimi wochenjera adafesa kale fodya wake kunazare ndipo pakadalipano maso ali tcheru kuyembekeza kumwamba kuti mvula igwa liti, adaonjezera Banda. - Mlimiyu, yemwe amachokera mkalabu ya Kondwerani mmudzi mwa Muwawa, T/A Ngokwe, adathokoza kampani ya JTI kaamba kowapatsa poyambira, zomwe zakhazikitsa pansi mitima ya alimi mderalo. - Tikuthokoza JTI popereka ngongole yochuluka chotere, apatu sitijejemajejema mvula ikayamba kugwa. Talandira matumba a feteleza okulitsa motengera muyezo wa fodya yemwe tidasayinirana kudzagulitsa kukampaniyo ndipo tikuyembekezanso kulandira matumba ena a feteleza wobereketsa posachedwapa, adatero Banda. - Tingopempha Chauta kutipatsa mvula yokwanira chaka chino kuti tikwaniritse khumbo lathu potukula mabanja ndi dziko lathu. Tikuyamikiranso kampaniyi popeza ikutilimbikitsa kubzala mitengo yambiri mmalo momwe tadulamo mitengo yogwiritsira ntchito paulimiwu kuti tichepetse kuononga chilengedwe kuderali, adaonjezera motero Banda. - Palinso mabungwe ena monga Mardef, omwe akuthandiza alimi kuderalo powapatsa ngongole ya zipangizo za ulimi kuti asasowe pogwira pamene ntchito ya kumunda yayambika. makedzana lidali ndi minda ya fodya yochuluka ndipo alimi ankatumiza fodya wambiri kumisika ya fodya mdziko muno. Choncho iye adapempha alimiwo kuti adzipereke kotheratu kaamba koti nalonso boma limaika chidwi pafodya kuti chuma chiyende bwino .Tiyeni titukule dziko lathu potenga nawo mbali paulimiwu, adaonjezera Banda. - Mlimiyu, yemwe amachokera mkalabu ya Kondwerani mmudzi mwa Muwawa, T/A Ngokwe, adathokoza kampani ya JTI kaamba kowapatsa poyambira, zomwe zakhazikitsa pansi mitima ya alimi mderalo. - Tikuthokoza JTI popereka ngongole yochuluka chotere, apatu sitijejemajejema mvula ikayamba kugwa. Talandira matumba a feteleza okulitsa motengera muyezo wa fodya yemwe tidasayinirana kudzagulitsa kukampaniyo ndipo tikuyembekezanso kulandira matumba ena a feteleza wobereketsa posachedwapa, adatero Banda. -",FARMING -ID_TjOCphTE," Sungani mbatata mmunda, Mnkhuti kuti isaonongeke Alfred Mumba wa mboma la Dowa amalima mbatata pa malo okwana maekala 5. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Iye amapeza matumba osachepera 250 a mbatata pachaka kuchokera pa malowa koma chomvetsa chisoni nchoti amangokwanitsa kugulitsa theka lokha la zokolola zake. - Mbatata imasungika nthawi yaitali mukaisamala bwino Ndikanyamula matumba 10 kupita nawo ku msika, 5 okha ndiomwe ndimagulitsa pa mtengo wabwinoko ndipo osalawo, ndimagulitsa mongotaya kapena kungozisiya ku msika komweko. - Izi zimakhala chomwechi chifukwa ogulawo amatiphwathulitsa matumba ndikusankhamo zomwe akufuna ndipo zotsalazo amazisiya ndikupita kwa ogulitsa wina, iye adatero. - Katswiri wa mbewu za mtunduwu kwa Bvumbwe Miswell Chitete adati zokolola za mbewuyi za pakati pa 30 ndi 50 pa 100 zilizonse zimaonongeka mdziko muno. - Iye adati ngakhale mbatata sizichedwa kuonongeka, zimakhala osaonongeka mosachepera miyezi itatu zikasiyidwa mmunda momwemo osazikumba kapena miyezi 9 zikasungidwa mnkhuti. - Malinga ndi Chitete, njirazi ndizothandiza kuti mlimi azitha kugulitsa mbewuyi pangonopangono kapena nthawi yomwe yayamba kusowa choncho akhoza kupindula nayo. - Mbatata ikakhwima sizikutanthauza kuti mlimi akolole yonse ndikupita nayo ku msika chifukwa akagulitsa yochepa chabe ndipo yambiri izangoonongeka kapena agulitsa mongotaya, iye adatero. - Iye adafotokoza kuti mlimi akhoza kuilekerera mmunda momwemo ndikuzayamba kukumba pamene waona kuti mbatata yachepa pa msika kuti apindule nayo kwambiri. - Katswiriyu adati vuto lomwe mlimi akhoza kukumana nalo posunga mmunda ndi la kufumbwa kwa mbatata kaamba ka anankafumbwe. - Chitete adati vutoli silalikulu kwenikweni chifukwa akhoza kuthana nalo pokwirira mingalu kuti anankafumbwewa azisowa polowera. - Mlimi akhoza kusankha kusunga mbatata yake mu nkhuti ndikuzaigwiritsa ntchito mtsogolo kapena kumatengamo pangonopangono kufikira izathe, iye adatero. - Katswiriyu adati nkhuti ndi dzenje losungiramo mbatata ndipo mlimi amakumba molingana ndi kuchuluka kwa zokolola zake za mbewuyi. - Akamaliza kukumba, Chitete adati mlimi amayenera kusanja mbatata yake mzigawo. - Iye adafotokoza kuti pamwamba pa chigawo chilichonse amayenera kuwazapo phulutsa kapena mchenga ndipo dzenje lija likadzadza, alikwirire. - Akachoka apo, katswiriyu adafotokoza kuti mlimi amayenera aziyifukula mwezi uliwonse ncholinga choti akapeza kuti ikumera, azichotsa mphukirazo ndipo potero imasungika kwa nthawi yaitali. - Njira ina yotetezera mbatata kuti isaonongeke ndikuipala makaka. - Makakawa akauma mlimi akhoza kupanga ufa ndikumaphikira phalala, thobwa ndi zina zambiri, iye adatero. - Katswiri wa mbewu za masamba ku Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources (Luanar) Eric Chilembwe adati alimi akhoza kuchulukitsa phindu ku mbewuyi pogulitsa yophika kale kapena yootcha. - Mulu umodzi wa mbatata umagulitsidwa motsika mtengo pamene kuyiphika kapena kuyiotcha ndikumagulitsa ndalama yake imakhala yooneka, iye adatero. - Jean Pakuku ndi mmodzi mwa anthu a bizinesi omwe akupititsa patsogolo miyoyo ya alimi mdziko muno powagula mbatata yofiyira mkati ndikumapangira zinthu monga buledi ndi masikono. -",FARMING -ID_TkconWVk,"Anthu 14 Afa Mdziko la DRC Wolemba: Glory Kondowe Anthu pafupifupi 14 afa lachitatu potsatira kugumuka kwa nthaka kudera lina komwe anthu akukumba miyala ya mtengo wapatali ya gold mdziko la Democratic Republic of Congo DRC. -Ngoziyi yachitika mu tawuni ina yotchedwa Kampene ndipo malinga ndi wailesi ya BBC anthu ena atatu agonekedwa pa chipatala china atavulala modetsa nkhawa. -Malinga ndi malipoti zikusonyeza kuti ngozi za mtunduwu zikuchitika kwambiri mdzikolo kaamba kakusowa chitetezo komanso zipangizo zokwanirazamakono. -Pakadali pano boma la dzikolo lapereka uthenga opepesa ku banja omwe akhudzidwa ndi ngoziyi. -",SOCIAL -ID_TkyzYKwN," Chikho cha Carlsberg chafika pachimake Osewera ndi okonda Kamuzu Barracks Kusangalala mmbuyomu Thambo lagwa, chikho cha Carlsberg chaka chino chabwera ndi zake pamene anyamata ovala jombo atenga malo kugwedula matimu omwe amakula mtima. - Chikhochi tsopano chafika mndime ya semifayinolo pamene dzulo Evirom imakumana ndi Red Lions pa Kamuzu mumzinda wa Blantyre. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Lachitatu Big Bullets idatulutsidwa ndi Kamuzu Barracks ku Dedza 1-0 Bullets itapha Silver Strikers ku Kamuzu. Patsikuli ku Chitowe Mafco idapondedwa ndi asilikali anzawo Moyale 3-1 mpira umene udathera mmapenote. - Lachinayi masewero adaliponso ku Silver Strikers kumene Blantyre United idaumbudza Mponela United 1-0. - Pofika dzulo masana nkuti mndime ya semifayinolo mutalowa Blantyre United, Moyale ndi Kamuzu Barracks. Moyale imangodikira timu imene ipambane pakati pa Red Lions ndi Evirom, pamene Kamuzu Barracks imene idatulutsa amene amateteza chikhochi a Blue Eagles ikumana ndi Blantyre United. - Koma malinga ndi mphunzitsi wa Kamuzu Barracks Billy Phambala, timu ya chisilikali ndiyo itenge chikhochi. Iya adalankhula izi atakomola Bullets. - Tidali bwino kuposa Bullets, chokhumba chathu kuti titenge chikhochi, adatero Phambala. Pamene mphunzitsi wa Mafco Stereo Gondwe polankhula atatuluka, adati timu ya chisilikali ndiyo itenge chikhochi. - Tatenga chikho cha apulezidenti, pano tatuluka koma tikukhulupirira kuti chikhochinso chipita kwa asilikali. - Matimu akuluakulu monga Mighty Wanderers, Civo ndi Silver adatsanzika mmawa omwe. -",SPORTS -ID_TmEQzEEr,"Papa Yohane Paulo Wachiwiri Anali Wokonda Kupemphera, Wachilungamo Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wati Papa Yohane Paulo Wachiwiri Woyera anali munthu wokonda kupemphera komanso wokonda chilungamo. -Papa Yohane Paulo Wachiwiri Woyera Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican Papa Francisco walankhula izi lolemba ku likulu la mpingo ku Vatican pa Misa yokumbukira kuti papita zaka 100 pamene Papa Yohane Paulo Wachiwiri anabadwa. -Iye wati Papa Yohane Paulo Wachiwiri ngati mbusa, anali wokonda kukhala pafupi ndi anthu, wokonda kupemphera komanso wokonda chilungamo. -Lolemba pa 18 May Papa Francisco watsogolera Misa yomwe yachitikira pa manda a Papa Yohane Paulo Wachiwiri Woyera. -Iyi inali Misa ya padera yothokoza Mulungu chifukwa cha mphatso ya mtengo wa patali ku dziko la pansi ya Papa Yohane Paulo Wachiwiri. -Pa Misayo Papa Francisco wati Papa Yohane Paulo Wachiwiri anali mbusa yemwe amakonda nthawi zonse kukhala pafupi ndi anthu, wokonda kupemphera komanso wokonda chilungamo. -Mulungu amakondadi anthu ake. Mulungu anayendera anthu ake zaka 100 zapitazo kudzera mwa mwana yemwe anabadwa ku Poland. Anakula nakhala wansembe, episkopi mpaka kukhala Papa. Zoonadi Mulungu amakonda anthu ake ndipo amawayendera anthu akewo, watero Papa Francisco pa Misayo. -Papa Francisco wati Papa Yohane Paulo Wachiwiri anali wokonda kupemphera chifukwa anadziwa kuti ntchito yoyamba ya episkopi ndi kupemphera. Papa Yohane Paulo Wachiwiri anali wokonda kukhala pafupi ndi anthu nchifukwa chake anayenda maulendo ambiri mmaiko osiyana-siyana kukalimbikitsa akhristu komanso kukasaka nkhosa zotayika ndipo iye watinso Papa Yohane Paulo Wachiwiri anali wokonda chilungamo kuonetsetsa kuti mmaiko muli mtendere komanso anali wa chifundo popeza chilungamo ndi chifundo zimayendera limodzi. -Pomaliza Papa Francisco wati ngati lero anthu akukamba za chifundo cha Mulungu (Divine Mercy) ndi chifukwa cha Papa Yohane Paulo Wachiwiri. -Papa Yohane Paulo Wachiwiri Woyera anabadwa pa 18 May, 1920 ku Poland. Iye anakhala Papa kwa zaka 27 kuyambira 1978 mpaka kumwalira kwake mchaka cha 2005. Ngati Papa anayenda maulendo 104 mmaiko osiyana-siyana kuphatikizapo dziko la Malawi mchaka cha 1989 kuyambira pa 4 mpaka 6 May. -",RELIGION -ID_TpAwxMYW," Phindu lochuluka mu ngombe za nyama Ngakhale ulimi wa ngombe za nyama umafuna mpamba wochuluka komanso phindu lake limabwera mochedwa, akadaulo a zaulimi wa ziweto akuti ndi ulimi wolemeretsa kwambiri kusiyana ndi wa ziweto zazingono mlimi akautenga bwino. - Akadaulowa akuti mlimi amadya nazo bwino ngombe za nyama akamazikwatitsa ndi zachizungu ndi kuzinenepetsa asadazigulitse. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Malingana ndi mkulu woyanganira ulimi wa ziweto mboma la Kasungu Jacob Mwasinga, ngombe ya Malawi zebu kuikwatitsa ndi ya chizungu monga ya chi Brahman kapena Bosimala, ana obadwawo akamafika chaka chimodzi amakhala akula ndipo afika poti mlimi akhoza kupha pamene osakwatitsa amatenga zaka ziwiri. - Ngombe za Brahman zimakhala ndi nyama yochuluka Mlimi akazitsekera mkhola ngombezi kwa miyezi itatu ndi kumazidyetsera momwemo zakudya monga mapesi, zotsalira za mtedza osaiwala madeya, kuzipatsa mankhwala opha nyongolosi ndikuzitetezera ku nkhupakupa zimanenepa kwambiri choncho phindu lake limapambana. - Mlimi akakwatitsa ngombe zake ndi zachizungu komanso kuzinenepetsa asadagulitse amakhala ngati wachepetsa nthawi yokolola komanso amadzichulukitsira zokolola ku ulimiwu choncho amapindula koposa, iye adatero. - Mkulu woona za ulimi wa ziweto ku Shire Valley Agricultural Development Division (Shivadd) Dickson Mangadzuwa adafotokoza kuti kuzera mundondomeko yonenepetsa ngombe, mlimi amatha kuchulukitsa kulemera kwa ngombe yake ndi theka kupita mmwamba pakutha pa miyezi itatu. - Ndaonapo alimi akuonjezera makilogalamu 0.7 pa kilogalamu iliyonse ya ngombe yake kuzera mu ndondomekoyi choncho akagulitsa amapha nayo makwacha ochuluka chifukwa ngombe imagulitsidwa malingana ndi kulemera kwake, adatero iye. - Iye adati kugula ngombe zazikulu kale ndi kumangozinenepetsa ndi kopindulitsa kwambiri chifukwa mlimi amangozinenepetsa kwa miyezi itatu yokha ndi kugulitsa choncho amapanga ndalama pafupipafupi ngati akuweta nyama zingonozingono. - Mangadzuwa adafotokoza kuti iyi ndi njira yokhayo yothandiza alimi a ngombe za nyama kuti aziutenga ulimiwu ngati bizinesi. - Medison Semba wa mboma la Blantyre ndi mmodzi mwa alimi amene amachita ulimi wonenepetsa ngombe za nyama ndikumagulitsa ndipo akuti ndi ulimi wopindulitsa. - Kale ndimangoweta ndi kumagulitsa koma phindu lake silimakhala logwirika kufikira pamene ndidayamba bizinesi yomagula kwa alimi anzanga ndi kumazinenepetsa ndi kumagulitsa. - Nthawi zambiri sindizinenepetsa kwa miyezi itatu chifukwa miyezi iwiri yokha zimakhala zafikapo poti ndikhoza kugulitsa. Ndikapyola miyezi iwiri anthu ogula amadadaula kuti nyama yachuluka mafuta chifukwa ndimapha ndi kumagulitsa ndekha, iye adatero. - Malingana ndi mlimiyu, amadyetsera ngombe imodzi chakudya chokwana makilogalamu 8 patsiku. - Iye adafotokoza kuti chakudyachi chimakhala chakasakaniza monga madeya a chimanga ndi mpunga, udzu ndi mamolase. - Udzu ndi umene umakhala wochuluka kwambiri pa zakudya zonsezi chifukwa ndi chakudya chodalirika kwambiri cha ngombe, iye adatero. - Ngakhale izi zili chomwechi, mphunzitsi wa zaulimi wa ziweto ku Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources (Luanar) Jonathan Tanganyika adati ulimi wa ngombe za nyama mdziko muno ukukumana ndi mavuto monga kusowa kwa malo komanso zipangizo zodyetsera. - Kuonjezera apo, iye adati matenda komanso misika yosowa ndondomeko yoyenera ndi ena mwa mavuto amene akulowetsa pansi ulimiwu mdziko muno. -",FARMING -ID_TqyFcjvE,"Ku Nsanje akukana zosamuka -Ife zosamuka ayi, yanenetsa gulupu Karonga ya kwa mfumu yaikulu Mlolo mboma la Nsanje. -Mawu a mfumuyo akudza pamene anthu 56 pofika Lachinayi sabata ino adatsimikizika kuti amwalira ndi mvula yosalekeza yomwe idazunguza dziko lino sabata yatha. -Malinga ndi nthambi yoona za ngozi zogwa mwa dzidzidzi ya Department of Disaster Management Affairs (Dodma), nyumba 184 589 omwe ndi anthu 922 945 akhudzidwa. -Lachitatu Dodma idachenjeza anthu amene akukhala malo angozi kuti asamukire kumtunda chifukwa a zanyengo alosera kuti mvulayo itha kubweranso. -Komabe izi sizikusuntha gulupu Karonga amene wati anthu aiwale zosamukazo chifukwa pali zambiri zomwe ataye ngati atasamuka. -Lero ndine mfumu, kuti ndisamuke kupita dera lina ndiye kuti ndikakhala munthu wamba, mukupaona bwanji pamenepo, adatero Karonga, kulankhula mmalo mwa mafumu ake angonongono. -Mfumuyo limodzi ndi anthu ake atsakamira pachilumba cha Makhanga. Ndi pakati pa madzi, sangapite madera ena pokhapokha akwere bwato lomwe ulendo umodzi ndi K5 000. -Mfumuyo yatinso anthuwo atha kusamuka ngati atawapezera dera lomwe kulibe anthu kuti aliyense akakhale ndi udindo wake komanso malo okwanira. -Koma mlembi wamkulu wa Dodma Wilson Moleni adati apita ku Nsanje kukawapemphabe anthuwo kuti asamuke. -Akuti mvulayi ibweranso, kutanthauza kuti zinthu zifike polakwika kuposa apa, ndi bwino kusamukira malo okwera kuti tipewe, adatero Moleni. -Ngozi ya mvulayi yakhudza maboma 14 mdziko muno koma boma lomwe lakhudzidwa kwambiri ndi Chikwawa chifukwa anthu 8 ndi amene afa. -Mu 2015 dziko lino lidakhudzidwanso ndi ngozi ya madzi yomwe idadza chifukwa cha mvula yosaleka. Anthu 79 adafa ndi 153 adasowa. Anthu 638000 adakhudzidwa. -",FLOODING -ID_TrnnwfaX,"Papa Wapempha Akayidi Alimbikitse Makhalidwe Abwino Wolemba: Thokozani Chapola Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Francisco wapempha akayidi mu ndende zosiyanasiyana pa dziko lonse kuti akatuluka mu ndende-zi azikalimbikitsa makhalidwe abwino. -Papa pa umodzi mwa maulendo ake oyendera akayidi Papa amalankhula izi pomwe amakumana ndi mamembala a bungwe lomwe limadzipereka pa ntchito zosamalira akayidi mu ndende, atangomaliza msonkhano wawo kulikulu la mpingo-wu ku Vatican. -Msonkhanowu unachitika kuyambirapa 7 ndi kutha 8 mwezi uno. Mwazina mthumwi zimakambirana mfundo zikuluzikulu zothandiza pa ntchito zokweza bungwe-li. -Pamenepa Papa Francisco, anathokozanso mamembala a bungweli kamba kodzipereka pa ntchito zosamalira akayidi mu ndende zosiyanasiyana. -",RELIGION -ID_TsnAvhZb,"HRDC Siyipepesa-Mtambo Nduna yazofalitsa nkhani a Mark Botomani anapempha speaker wa nyumba ya malamulo kuti ayitanitse ku nyumbayi wapampando wa bungwe la HRDC a Timothy Mtambo kuti akapepese pa mau omwe ati adalankhula lachiwiri pomwe amatuluka kunyumba-yi. -Mtambo ndi Trapence pa tsiku lomwe analowa mnyumba ya malamulo A Mtambo akuti adauza atolankhani pomwe amatuluka ku nyumbayi kuti aphunguwa ndi achibwana mawu omwe ndunayi yati ndi osayenera. -Pamenepa, a Botomani anati ndi koyenera kuti a Mtambo apite kunyumba-yi ku komiti yomwe a speaker angasankhe kuti iwo akapepese pa mauwa. -Iwo amalankhula izi masana a lachitatu kunyumba ya malamulo pomwe nyumbayi imayamba zokambirana zake. -Kwa ineyo ndikuona kuti mawu amenewa ndi achipongwe, polankhula kuti ifeyo ndi anthu azibwana komanso ndife ana amene ndi mawu oti sakuyenera kulankhulidwa ndi munthu aliyense kwa nzake, potengera kuti analankhulira kuno ku paliyamenti ndikupemphanso asipikala kuti asankhe komiti yoti a Mtambo akapepeseko pa chipongwe chomwe achitachi, anatero a Botomani. -A Botomani ati nkhaniyi yafika kale kwa sipikalayu ndipo anaena kuti achitapo kanthu akakambirana bwinobwino koma iwo apempha asipikala wa kuti achite machawi powayitanitsa a Mtambo ku komiti yomwe asankheyi kuti azapepese poti chipongwechi chalankhulilidwa ndi kwa sipakala omwe anyumbayi. -Koma polankhula ndi imodzi mwa wailesi zina mdziko muno wacbiwiri kwa mkulu wa bungwe la HRDC a Gift Trapence ati sangapepese ndipo aphungu a mbali ya bomawa ndi omwe akuyenera kupepesa powatchula iwo kuti ndi zigawenga. -",POLITICS -ID_TssNiity,"Nyumba ya Malamulo Yatsiriza Zokambirana Zake By Richard Makombe ads/2019/07/parl3-300x168.jpg"" alt="""" width=""671"" height=""376"" />Nyumba ya malamulo ya Malawi Nyumba ya malamulo lero yatsiliza mkumano wake womwe aphungu akhala akukambirana zinthu zosiyanasiyana zokhudza dziko lino. -Mtsogeri wa dziko lino Professor Peter Mutharia ndi yemwe anatsegulira zokambiranazi pa 21 June chaka chino pomwe mwazina aphunguwa anakambirana za ndondomeko yoyendetsera dziko lino kwa miyezi inayi kuyambira mwezi uno kufikira mwezi wa October. -Mmawu ake potsiliza zokambiranazi, mtsogoleri wa mbali yotsutsa boma a Robin Lowe anathokoza aphunguwa kamba kodzipereka pa zokambirana ngakhale kuti ena samakhalanawo pa zokambiranazi. -Komabe ndili okhumudwa kamba koti aphungu ena samaikapo chidwi pa zokambirana zina zomwe zimachitika mnyumbayi, anatero a Lowe. -Mtsogoleri wa nyumbayi kumbali ya boma a Kondwani Nankhumwa poyankhulapo anati ndiokhudzidwa ndi momwe aphungu otsutsa amayankhulira mnyumbayi pomwe anati nthawi zambiri amanyoza mtsogoleri wa dziko lino a Peter Mutharika. -Kumayambiliro a mkumanowu, aphungu otsatira chipani cha Malawi Congress (MCP) anatuluka mnyumbayi pomwe mtsogoleri wa dziko lino Professor Peter Mutharika amayankhula potsegulira msonkhano wa aphunguwa kunyumba ya Malamulo mu mzinda wa Lilongwe, kamba koti sakuvomereza kuti ndi mtsgoleri wa dziko lino koma iwo anapita kunyumbayi kukakambirana za ndondomeko ya chuma yoyendetsera dziko lino. -Mwazina kwa nthawi yoyamba mu mbiri ya dziko lino aphunguwa anasankha a Catherine Gotani Hara kukhala sipikala wanyumba ya malamulo. -",POLITICS -ID_TtOdbUSZ," Asimbe lokoma ndani?: Civo, Manoma aswana mu Standard Bank Pali ntchito mawa pabwalo la Civo mumzinda wa Lilongwe pamene timu ya Civo United ichapane ndi Mighty Be Forward Wanderers mndime yotsiriza ya chikho cha Standard Bank. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Matimu onse adapatsidwa sabata imodzi yoti akonzekere masewerowa ndipo mawali ndi lomwe amene wotenga chikhochi adziwike. Silver Strikers ndiyo idatenga chikhochi chaka chatha itapuntha Azam Tigers 2-0. - Civo yafika mndimeyi kawiri, mu 2009 pamene idakanganthidwa ndi Tigers kudzera mmapenote komanso mu 2010 pamene idakhaulitsidwa ndi Moyale kudzeranso mmapenote. - Manager wa Civo, Rashid Ntelera wati palibe chatsopano chomwe timu yawo yakonzera osewera ngati angatenge chikhochi mawa. - Malamulo athu ali momwe alili. Kupambana masewerowa ndiye kuti tili ndi K10 miliyoni, osewera adzagawana K6 miliyoni yomwe ndi ndalama yambiri, osewera akudziwa kale zoyenera kuchita komanso ubwino wotenga chikhochi, adatero iye. - Wanderers yatengapo chikhochi kawiri, mu 2012 pamene idaumbudza Silver 2-0. Idachiteteza mu 2013 pokhaulitsanso Silver 1-0. - Manager wa Wanderers Steve Madeira akuti chilichonse chakonzeka kuti mawali alange Civo ndi kutenga chikhochi kachitatu. - Mukudziwanso kuti Wanderers ikamamenya mchikho imaikirapo mtima kwambiri. Komanso anyamata akudziwa kuti kungatenga K10 miliyoni ndiye kuti akatamukiratu. Tikudziwa kuti masewerowa akakhala ovuta komabe osapotera nyerere adziwe kuti tikachita zakupsa, adatero. - Momwe matimuwa ayendera kuti afike mndimeyi. - Wanderers ndiyo yasewera masewero ambiri chifukwa idachita kuvoteredwa ndiye idayambira mndime ya chipulula pamene idatulutsa Mafco 4-3 kudzera mmapenote. - Mndime ya makotafainolo, Civo idachapa Dedza Young Soccer 2-0 pamene Wanderers idathowa Red Lions 1-0. - Mndime ya semifainolo, Civo idalanga Bullets 2-1 pamene Wanderers idatuwitsa Blue Eagles 1-0. Lero matimu amene akhala akulanga anzawo mchikhochi akuyenera kulangana. -",SPORTS -ID_TtpTFkCN,"Papa Wakhazikitsa Thumba Lapadera Lothandizira Anthu Okhudzidwa Ndi Coronavirus Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisko wakhazikitsa thumba la ndalama zothandiza pa mliri wa Coronavirus. -Papa kupemphelera anthu okhudzidwa ndi Coronavirus Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa Francisco wachita izi lolemba ndipo wapereka ku thumbali, ndalama zokwana 750,000 United States Dollars zomwe ndi zokwana 500million kwacha zoti zithandize anthu omwe akuvutika chifukwa cha mliri wa Coronavirus. -Polankhula atakhazikitsa thumbali, Papa wapempha akatolika ndi anthu akufuna kwabwino kuti apereke thandizo lawo ku thumbali kudzera ku ma ofesi a mabungwe a Papa mmaiko awo omwe amatchedwa kuti Pontifical Mission Societies (PMS). -",HEALTH -ID_TuFCKJxN," Anatchezera Ndimufunsirebe? Ndine mnyamata wa mu Lilongwe ndipo ndidagwa mchikondi ndi msungwana wina. Ndakhala ndikuponya mawu kwa iye koma iyeyo amayankha moti savomera kapena kundikana. Kodi ndipitirizebe kumufunsira? Ndithndizeni ndazunzika maganizo. - B, Lilongwe. - Zikomo B, Ndikuyankha molingana ndi kuti siunandiuze kuti wakhala nthawi yaitali bwanji ukuyesa mwayi wako. - Zikuoneka kuti msungwanayo sanapange chiganizo chokulola kapena kukukana. Nthawi zambiri msungwana akakhala mmalingaliro otero nchifukwa chakuti akukukayikira. Chikaikochi chikudza chifukwa pali zina zimene adamva za iwe ndiye akadali kulingalira kuti apange chisankho payekha. - Komanso iweyo mwina chidwi chako ukungoonetsa kuti ukumufuna. Tsono akalola, chotsatira chidzakhala chiyani? Mwinatu msungwanayo malingaliro ake ndi akuti akufuna kupeza mwamuna wa banja pamene iwe ukungoonetsa zizindikiro za chibwenzi basi. - Pomaliza ndiyenera kukuuza kuti ngati wayesa kumufunsira koma siukulandira yankho loyenera, bwanji osayamba wakhala mnzake nkumacheza zina ndi zina? Akuyenera kukumvetsetsa kaye kuti umaganiza chiyani, nanga umafuna chiyani asanakulole. Izo ndiye udziwe. - Mbali inayi, ungodziwanso kuti fupa lokakamoza limaswa mphika choncho ngati watha nthawi yaitali ukuyendera, ndi bwino kuyangana kwina. Nthawi siyibwerera. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Wokwatira wandipatsa mimba Zikomo Gogo, Ndinapanga chibwenzi ndi mwamuna wina amene ankaonetsa Chikondi kwambiri pa ine. - Izi zili choncho, mwamunayo sanandiuze kuti ndiwokwatuira koma nditamva kwa ena ndidamufunsa adayankha kuti akufuna kumusiya ndipo andikwatira ineyo. - Inetu ndili pasukulu ndipo zisanatheke zoti andikwatirezo, wandipatsa mimba pano akuti ndizikhala kwathu ndipo azingondithandiza. - Kodi ndipange bwanji pamenepa. - VD, Chiradzulu. - VD, Ndi ambiri asungwana ndi amayi amene ali ndi nkhani zotere. Zagwa zatha, ukuyenera kuyangana kutsogolo. - Pali zinthu ziwiri zimene ndingakulangize. Choyamba, udziwe kuti ngati wakupatsa mimba, nkhaniyi ukuyenera kuitengera kukhoti la majisitileti. Malamulo atsopano a ukwati akusonyezeratu kuti wopereka mimba nkuthawa akuyenera kubweretsedwa pamaso pa oweruza. - Kukhotiko nkomwe akatambasule kuti akuyenera kukuthandiza motani. - Chachiwiri chimene ndinganena nchakuti usataye mtima kulekeza sukulu panjira chifukwa uli ndi pathupi. Osataya pathupipo monga ena angaganizire. Ukuyenera kukabereka ndipo ukalera ndi kuyamwitsa mwana wakoyo mwakathithi, udzabwerere kusukulu. - Sukulu ndi tsogolo lako lowala ndipo udziwe kuti udzatha kuthandiza bwino mwana wakoyo moti bamboyo adzachita manyazi. Koma osaiwala kutengera nkhaniyi kukhoti. - Andipatse mimba? Agogo, Ndinali ndi chibwenzi chimene ndakhala nacho zaka 4 ndipo takhala tikugwirizana za ukwati. - Koma posakhalitsapa anangosintha nkumanena kuti akufuna andipatse mimba koma adzandikwatira zaka ziwiri zikubwerazi. Kodi pamenepo pali chikondi? Chonde ndithandizeni. - RC, Mzuzu. - RC, Apa palibepo chikondi. Akupatse mimba ya chiyani? Adzakukwatira zaka ziwiri zikatha chifukwa chiyani? Zaka 4 zonse zapitazo asanakukwatire akufuna chiyani? Udabwe nazo. Kodi anatu amayenera kukhala mphatso ya mbanja ngakhale ena angathe kukhala ndi chisankho chokhala ndi ana a mwamuna kapena mkazi amene sanakwatirane naye. - Choti udziwe, amuna ena amangofuna kukupusitsa. Uyu akhoza kukhala mmodzi mwa amuna otere. Nanga mpaka kukuuza kuti akufuna kukupatsa mimba? Nkutheka iyeyo akuuzanso akazi ena atatu chimodzimodzi. Tsono udzatani nonse mukalolera kutenga mimba kuchoka kwa iye? Khala pansi, sunthapo phanzi asakutaire nthawi. -",RELATIONSHIPS -ID_TuHzKgfr," Kulingalira malumbiro Abale anzanga, tidakhala pa Wenela kuonera kulumbiritsa kwa atsogoleri. - Woyamba kulumbiritsidwa adali Adama Barrow wa ku Gambia. Musandifunse kuti ameneyu ndidamudziwa bwanji, chifukwa sindikuyankhani. Mumafuna mumudziwe nokha? Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mwinatu sindidanene. Gambia ndi dziko limene anthu ake adachokera ku Zambia, muja anthu a ku Malawi adachokera ku Malaysia ndipo a ku Austria adachokera ku Australia! Ndife amodzi. - Tsonotu Barrow adalumbilitsidwa kuofesi ya kazembe wa Gambia ku Senegal patatha sabata zingapo atakwapula mkulu uja Yahaya Jammeh pachisankho. Bolatu kwa anzathu amakhala sabata zingapo wina asanalumbire koma pano pa Wenela usiku siudutsa! Mwaiwala kale muja Moya Pete adalumbirira? Uyu Barrow adalumbira ku Senegal paja chifukwa Yahaya amakana kuchoka pampando. Demokalase ndiye imeneyo! Yaponda yamwa! Yalakwa yalakwa! Yahaya adaziona. - Tsono sindikamba za kulumbira mdziko la eni. Kodi pa Wenela wina atakana kuti sanapambane pachisankho, wosankhidwa angakalumbire ku Mpanyira patsidya pa Tsangano? Zingatheke wosankhidwa pa Wenela kukalumbira ku Mbeya kapena Masvingo chifukwa sizingatheke pabwalo la pa Wenela? Winatu amalumbira adali mkulu uja Donal J Trump. Pajatu K2 000 ikutchedwa Trump chifukwa cha kukula mtima kwake. Iyetu adalumbira atagwira mabaibulo awiri. Loyamba lidali la mkulu wamtali uja, Abraham Lincoln. Kukadakhala kuno, bwenzi tikuti Moya Pete adalumbira atagwira baibulo lija adalumbirira gogo uja adandipeza ndikulima kwathu kwa Kanduku. - Koma zingatheke? Ndipo popita kokalumbira, Trump adayamba wamwa tiyi ndi uyu akutulukayu, Barrack Obama. Kenako, onse adakwera galimoto imodzi. Kuno kwathu zingatheke? Abiti Patuma ndi Moya Pete kukwera galomoto limodzi? Tsonotu sindili pano kukamba za Barrow kapena Trump. Yanga nkhani ndi ya Saulo Chagalauza. Pajatu mkuluyo adabwera ndi moto, kukamba zosintha zinthu kuphiri. - Mkuluyu lero wangoti ziiii! Sakukambapo kanthu za Joloji Mmera Chadyaka mkulu amene wafufuta chimanga chopezeka pambendera ya Dizilo Petulo Palibe, adatero Abiti Patuma. - Palibe chimene ndidatolapo. - Komatu Chadyaka adya ndalama zambiri. Nanga umboni wakuti adanyambita khusa uli kuti? adafunsa Gervazzio, akuika nyimbo ya Lucius Banda: Mabala. - Malume ndalama kubisa kubanki Pamene Mbumba yawo ikufa ndi njala Adya ndalama bwanji? Zonsetu tiziona mwezi uno ukamatha chifukwa ndiye tsikulo kuli kokakatula ndi sizala, adatero Abiti Patuma. - Adandipindanso. - Chomwe ndikunena, uyu Saulo akupenya, akumva ndipo pakamwa ali napo koma sakulankhula. Watsamwa. Mwinatu akuopa Chadyaka paja mpandowu ngolimbirana. Ndani safuna kukhala Barrow kapena Trump? 2019 ndi chaka chinacho, adatero Abiti Patuma. -",OPINION/ESSAY -ID_TzGiOwpm," Awiri afa ndi bibida ku KK Abambo awiri amwalira ndi mowa wa kachaso mnjira zofanana koma malo osiyana mboma la Nkhotakota. - Mneneri wa polisi mbomali, Williams Kaponda, wauza Msangulutso kuti Mphatso Chinguwo, wa zaka 30, adagwa nkumwalira pamalo ake ogwirira ntchito atalenguka ndi kachaso, pomwe Khiri Bwalo, wa zaka 29, adagwera mchitsime akuchokera komwa kachaso. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kutcheza kachasu: Mowawu umalengula kupanda kuudyera Nkhani zonsezi zachitikadi koma malo ake ndi nthawi nzosiyana ngakhale kuti onse adamwalira chifukwa chomwa kwambiri kachaso osadyera ndipo Chinguwo adalenguka kwambiri kaamba koti amakakamira kugwira ntchito, adatero Kaponda. - Iye adati Chinguwo amagwira ntchito yopopa mapaipi otsekeka ndi mnzake Alfred Green, wa zaka 32, mmudzi mwa Mngoma kwa T/A Mwadzama mbomali ndipo Lachinayi, ali mkati mogwira ntchitoyo iye adangogwa, osaphuphaso. - Kaponda adati mnzakeyo ataona izi adagwidwa tsembwe ndipo adathamanga kukaitana anthu ndipo adakafika naye kuchipatala atamwalira kale koma monga mwa mwambo, apolisi adapempha achipatala kuti ayese mtembowo nkuwona chomwe chidamupha ndipo adapeza kuti kudali kulenguka ndi kachaso. - Timakana kuti pazikhala maphokoso munthu ataikidwa kale poganizirana kuti mwina womwalirayo adachita kuphedwa koma zotsatira zidasonyeza kuti adamwa mowa wa kachaso wambiri osadyera kanthu ndiye adalenguka nawo, adatero Kaponda. - Iye adatiso Bwalo, wa mmudzi mwa Tchale, T/A Mwansambo, adalawira bambo ake, Gibson Bwalo, a zaka 63, kuti akukamwa kachaso ndipo pobwererako usiku wa pa 27-28 March adagwera mchitsime. - Pa 27 March adanyamuka mma 6 koloko madzulo wa kukachaso mmudzi mwawo momwemo ndipo adapezeka mchitsime mma 6 koloko mmawa wa pa 28 March. Uyuso atamuyesa, adapeza kuti adatsamwa ndi madzi mchitsime momwe adagweramo koma kadali kaamba koledzera ngati woyamba uja, adatero Kaponda. -",HEALTH -ID_UBOLNVpY,"Papa Wasankha Episkopi Watsopano Mdziko la Zambia Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wasankha episkopi watsopano wa dayosizi ya Ndola mdziko la Zambia. -Malinga ndi malipoti a Vatican Radio, Papa lachisanu wasankha Ambuye Benjamin Phiri kukhala episkopi wa dayosiziyo. -Episkopi watsopanoyo-Ambuye Phiri Ambuye Phiri akhala ali episkopi wothandizira wa dayosizi ya Chipata mdzikolo kuyambira mchaka cha 2011. -Lachisanu pa 3 July 2020 nthawi ya 12 koloko masana ku Rome likulu la mpingo wa katolika, Vatican, ndi pamene lalengeza kuti Papa Francisco wasankha Ambuye Benjamin Phiri kukhala episkopi wa dayosisi ya Ndola. -Ambuye ongosankhidwawa omwe adabadwa pa 14 June 1959 ku Chipata adadzodzedwa unsembe pa 14 September 1986 ku dayosisi ya Chipata. -Ngati wansembe, iwo atumikira ma parish osiyana-siyana komanso anali woyanganira za chiyitanidwe, anakhalapo woyanganira sukulu yosula ma catechist komanso anakhalapo mlembi wa Ambuye Medardo Mazombwe. -Kuyambira mchaka cha 1997 mpaka 2002 adakachita maphunziro a malamulo a mpingo (Canon Law) ku sukulu ya ukachenjede yotchedwa Pontifical Urban University ku Rome. -Pambali pokhala episkopi wothandiza kapena kuti Auxiliary Bishop wa Diocese ya Chipata kuyambira mchaka cha 2011 iwo analinso mkulu woyanganira kapena kuti Rector wa Seminary yaikulu ya Saint Dominic ku Lusaka mdzikolo, ntchito yomwe ayigwira kuyambira mchaka cha 2004. -Mpingo wa katolika ku Malawi nawo ukudikira mwa chidwi komanso modekha kuti Papa Francisco asankhe episkopi wa dayosizi ya Dedza. -",POLITICS -ID_UEOyYZde,"Kampani ya AHL Yapempha Alimi Kuti Atsate Ndondomeko Zoyenera Kampani yoyendetsa malonda a fodya mdziko muno ya Auction Holdings Limited yapempha alimi kuti atsate ndondomeko zomwe zayikidwa pa kagulitsidwe ka mbewuyi chaka chino kaamba ka nthenda ya COVID-19. -Wapempha alimi atsatire ndondomeko zoyenera-Ndanga Mneneri wa kampaniyi Tereza Temweka Ndanga wanena izi pamene msika wa malondawa ukuyembekezeka kutsekulidwa lolemba likudzali. -Iye wati pali ndondomeko zatsopano zomwe zayikidwa pofuna kutsatira njira zopewera matenda a COVID-19 kuti alimi ndi onse okhudzidwa asakhale pa chiwopsezo chotenga kapena kufalitsa nthendayi. -Tikugwirisa ntchito ma Receiving Centres kuti alimi azitha kutsatira malonda a fodya kumeneko kudzera mma sellers shit, anatero ndanga. -iwo atinso alimi azithanso kutsatira malonda afodya kudzera mma lamya pa njira ya ahl 252 kwa alimi omwe analembesa. -",FARMING -ID_UHXJPaLQ," Alimi samalani pososa Mlimi weniweni ndiye amasamalitsa kalendala yake ya ulimi. Kuyambira mwezi watha mpaka uno, alimi amalangizidwa kuti akuyenera kuyamba kusosa. - Mlangizi wamkulu mboma la Chiradzulu, Sheila Kangombe wati alimiwa ayenera asamalitse pamene akusosa chifukwa chiyambi chosakolola zochuluka ndi nthawi yososa. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kangombe adati alimi akuyenera kudziwa kuti mitengo ya thonje ndi fodya siyiyenera kukwiriridwa chifukwa nthawi zambiri imakhala ndi matenda. - Pofotokozapo njira zabwino za kasosedwe, Kangombe adati kukwirira mapesi ndi ndondomeko yabwino ya kasosedwe chifukwa kumasunga manyowa. - Alimi angathe kukwirira mapesi ngati awa Mapesi a chimanga mtedza ndi mbewu zina ayenera akwiriridwe, iyi ndi njira yabwino ya kasosedwe chifukwa zikaolerana zimapanga manyowa. - Ena amakonda kuotcha mapesi, izi siziloledwa koma mitengo ya fodya ndi thonje ndi zomwe ziyenera kuotchedwa. Mapesi achimanga komanso mbewu zina amabweretsa manyowa ngati akwiriridwa, adatero iye. - Madera ambiri alimi ayamba kale kukwirira koma ena sadayambe monga zilili ku Dedza komwe alimi ali otangwanika ndi kukumba kachewere ndi mbatata ya kholowa. - Sylvester Chitini wa mmudzi mwa Salile kwa T/A Kasumbu mboma la Dedza akuti kumeneko alimi sadayambe kusosa komabe mwezi ukudzawu ayambapo. - Pano ndife otangwanika ndi kukumba mbatata ya kholowa komanso kachewere. Nthawi zonse timayamba mochedwa kusosa kuno. Kumapeto kwa September aliyense akhala wayambapo kusosa, adatero iye. - Mboma la Blantyre ndi maboma ena alimi ena akumaliza kusosa pamene ena akuyamba kumene. Tomasi Kandodo wa ku Chilomoni akuti sabata ikubwerayi akhala atamaliza kusosa munda wake. -",FARMING -ID_UKaSKHud,"Papa Walengeza Zakusintha kwa Tsiku la Chaka cha Achinyamata Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco walengeza kuti chaka cha achinyamata (World Youth Day) chidzachitike kutsogoloku osati mmene adakonzera poyamba. -Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa Francisco wavomereza kuti Chaka Cha Achinyamata (World Youth Day) komanso Chaka Cha Mabanja (World Meeting of Families) zisachitike mmene adakonzera poyamba malinga ndi nthenda ya COVID-19. -Uthengawo wati malinga ndi mmene zinthu ziliri padakali pano, Chaka Cha Mabanja chomwe chimayenera kudzachitika mwezi wa June 2021 ku Rome, chidzachitike mwezi wa June mchaka cha 2022 ku Rome komweko ndipo kuti Chaka Cha a Chinyamata chomwe chimayenera kudzakhalapo chaka cha 2022 ku Lisbon mdziko la Portugal chidzachitika mu August mchaka cha 2023 ku Portugal komweko. -Malinga ndi uthengawo, mliri wa Coronavirus mwa zina wasokoneza zokonzekera zomwe zimayenera kukhala zitayamba kuchitika mma Diocese a Mpingo wa Katolika pa dziko lonse komanso zokonzekera zomwe zimayenera kukhala zitayamba kuchitika padakali pano kulikulu la Mpingo ku Vatican. -Chaka Cha Mabanja chimasonkhanitsa pamodzi mabanja a chikatolika kuchokera mbali zonse za dziko la pansi ndi cholinga chofuna kukondwerera moyo wa banja pakati pa mamuna ndi mkazi ndipo izi zinayamba mchaka cha 1994 pamene Chaka Cha a Chinyamata chimasonkhanitsa a chinyamata a Mpingo wa Katolika kuchokera mbali zonse za dziko la pansi pofuna kulimbikitsa a chinyamatawa pa moyo wao wa chikhristu. -Papa Yohane Paulo Wachiwiri Woyera ndiye adayambitsa Chaka Cha a Chinyamata mchaka cha 1985. -",SOCIAL -ID_URDulfpm,"World Vision Yapempha Anthu Alimbikitse Ukhondo Bungwe la world vision mboma la Dedza lati anthu akuyenera kumadzisamalira nthawi zonse pofuna kupewa kachilombo ka Coronavirus. -Mkulu wa bungweli mboma la Dedza a Thokozani Chibwana amalankhula izi pomwe bungweli limapereka katundu wosiyanasiyana pa chipatala cha Dedza wa ndalama zosachepera 13 Milion Malawi Kwacha. -A Chibwana ati bungwe la World Vision ndilokhudzidwa ndi mmene matendawa akufalikira ndipo anawona kuti ndi koyenera kuti achitepo kanthu pofuna kupewa mliriwu. -Mukudziwa kuti ntchito imeneyi kuti iyende imafunika kuti tikhale ndi zipangizo zokwanira monga ma Anti-Biotics, ma glove, ndowa ndi zina zambiri zoti zitithandize pa nkhani za ukhondo makamaka madera omwe tikugwiramo ntchito mboma lino, anatero a Chibwana. -Mwazina bungweli lapereka mankhwala, ma pail 20, sopo 50, ma glove okwana 7 thousand komanso zovala zozitetezera zokwana 1500 kwa anthu owona za umoyo mbomali. -",HEALTH -ID_UUSayYvZ,"Papa Athunzitsa Mitima ya Ovutika Wolemba: Thokozani Chapola Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Francisco wathunzitsa mitima anthu omwe akukomana ndi mavuto osiyanasiyana kuti asataye chikhulupiliro koma kudziwa kuti Mulungu amawakonda ndikumva mapemphero awo. -Papa kucheza ndi anthu osiyanasiyana Papa Francisco walankhula izi mu uthenga umene watumizira akhristu a mpingo-wu omwe ali mkati kuchita mbindikiro wawo ku tchalichi ku malo oyera a Louds mdziko la France. -Bungwe lina lomwe limalimbikitsa moyo wa uzimu pakati pa akhristu a mpingowu mdzikomo ndi lomwe lakonza mbindikiro-wu ngati njira imodzi yokonzekera bwino tsiku loganizira za osauka pa dziko lonse (World Day of the Poor) lomwe ndi lamulungu likudzali pa 17 November 2019. -",SOCIAL -ID_UVQEbcAE,"Papa Apempha Akhristu Apempherere Msonkhano wa ma Episcope ku Amazon Wolemba: Sylvester Kasitomu Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisko lamulungu wapempha akhristu a mpingo-wu pa dziko lonse kuti apemphere ma Episcope a mpingo-wu ndi adindo ena ku Amazon omwe ayamba kuchita msonkhano wawo wa sinodi. -Papa Francisco walankhula izi ku likulu la mpingo-wu ku Vatican. -Iye wafuniranso zabwino atsogoleri ndi adindo ena omwe akuchita nawo msonkhano-wu, ndipo wapempha ma episcopi-wa kuti pomwe akuchita msonkhano-wu awonetsetse kuti agunda ndi kukambirana mfundo zabwino zomwe zingathandize pa ntchito zokweza mpingowu mu sinodi-yo. -Iye wapereka pempholi patangopitanso miyezi yochepa pomwe dziko la Brazil lakhala likumana ndi ngozi ya moto pomwe nkhalango yayikulu ya Amazon yomwe mbali yaikulu iri mdzikoli inatenthedwa zomwe zinachititsa kuti zachilengedwe zambiri zionongeke. -",RELIGION -ID_UWGeciXO," Amatsutsanabe zamakumanidwe awo Ambiri akapezana nkukondana nkugwirizana za banja amakhala ndi chikumbumtima cha komwe ndi mmene adakumanirana, koma ndi nkhani yochititsa chidwi kumva za Chiyembekezo Focus Maganga ndi Lydia Kalonde. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Awiriwa akuti mpaka lero sagwirizanabe za malo ndi tsiku lomwe adakumana koyamba ndipo chomwe amakumbukirako nchakuti mudali mchaka cha 2013 ndipo adapanga chinkhoswe pa 7 June 2013. - Chomwe ndimakumbuka ine nchakuti ndidakamupeza kuofesi yake nditapita ndi mnzanga Dickson Kashoti pomwe iye amakakamira kuti tidakumana koyamba mminibasi koma kwa ine uku kudali kukumana kwachiwiri, adatero Focus. - Focus ndi Linda pachinkhoswe chawo Panthawiyo nkuti Focus akugwira ntchito ya utolankhani pomwe Lydia adali wothandizira mkulu wa zofalitsa mawu kuunduna wa zofalitsa mawu komwe ali mpaka pano. - Focus adati poti awiriwa alibe tsiku lokhazikika lomwe angati adakumana koyamba, chomwe amakumbukira nchakuti atakumana kuofesi ya Lydia adangopatsana moni polingalira kuti idali nthawi ya ntchito. - Kwinaku akuti amakumbukira kuti atakumana mminibasi Lydia adali ndi chidwi ndi momwe iye adavalira, suti yapamwamba koma tsitsi losapesa ndipo mmaganizo mwake amangoti mwina wadzuka ndi mowa mmutu. - Ngakhale adali ndi maganizo oterewa, macheza adayenda bwino mpaka posiyana tidapatsana nambala za foni nkumaimbirana mwakathithi mpaka chibwenzi chidayamba, adatero Focus. - Iye adati chitachitika chinkhoswe iwo adalowana asadapange ukwati pofuna kukonzekera mofatsa ndipo akuti ukwatiwo ukhalako kumapeto kwa chaka chino. - Focus akuti amakonda kwambiri Lydia chifukwa ndi wooneka bwino, wanzeru, wachikondi, woopa Mulungu komanso amamuthandiza nzeru ndi kumulimbikitsa akamafooka. - Naye Lydia akuti amamukonda kwambiri Focus kaamba ka zochitika zake komanso masomphenya ndi kulimbikira pochita zinthu. - Amapanga zondisangalatsa komanso ali ndi khama ndi luntha pochita zinthu. Tidapezana okonda kupemphera tokhatokha komanso ansangala, adatero Lydia. -",SOCIAL ISSUES -ID_UYbhevUv," Ampingo avula gule zigoba Madzi achita katondo kwa Kansonga mdera la mfumu Chilowoko, mboma la Ntchisi komwe Akhristu a mpingo wa CCAP wa Biwi adavula zigoba za gule wamkulu yemwe adakasononeza msonkhano wawo wachitsitsimutso. - Sabata yapitayi, Akhristu a mpingo wa Kanjiwa adali ndi msonkhano wachitsitsimutso pampingo wa Biwi. Msonkhanowo udatenga masiku atatu, kuyambira Lachisanu kufikira Lamulungu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Anthu ena amayerekeza gulewamkulu akafuna kuchita chiwembu Malinga ndi omwe atitsina khutu omwe amachita malonda pamsikawo, ulaliki umatsindika kwambiri za gule wamkulu zomwe sizidasangalatse akuluakulu a kumzinda. - Ndipo pofika Lamulungu gule wokwana 7 adatulukira pamalo a chitsitsimutsowo kuti akasokoneze, koma Akhristuwo adagwirapo zirombo ziwiri ndi kuzivula zigoba ndipo zirombo zinazo, zitaona izi zidathawira kudambwe. - Polankhulapo, Mfumu Chilowoko ya mbomalo yati ikufufuzabe za nkhaniyi kuti idziwe ngati mizimuyo idawedzedwa ndi mfumu ya mzinda. - Nthawi zina anthu ena amangoyeserera gule wamkulu ndipo awa ndi omwe amangotuluka paokha opanda mfumu ya mzinda chifukwa kuti titsimikize kuti uyu adalidi gule, pafunika chitsimikizo chochoka kwa mfumuyi, adatero Chilowoko. - Iye adatinso pali chikaiko choti guleyo adali wovomerezeka chifukwa mfumu yaikulu ya Achewa Kalonga Gawa Undi adaletsa kuwedza gule malinga ndi mlili wa Covid-19. - Koma zikapezeka kuti nzoona kuti guleyu adali wa mzinda ndipo akapezeka wolakwa, timalipiritsa mbuzi kapena kuposera apo chifukwa ife ngati Achewa timafuna mabungwe onse azikhala mwamtendere opanda chiopsezo, adatero Chilowoko. - Malinga ndi iye, nkhani yomwe wamvetsedwa ndi yoti nawo a mpingo pachitsitsimutso chawo amangokamba za gule wamkulu zomwe sizidakomere agulewo. - Pakadalipano tingodikira kuti apolisi atiuze pomwe nkhaniyi ili chifukwa ndauzidwa kuti idakafika mmanja mwawo, monga mukudziwa anthu salowa mabwalo awiri, adalongosola Chilowoko. - Koma iye adanenetsa kuti apolisiwo akathana nazo za mzinda alekere eni chikhalidwe omwe ndi mafumu omwe amakawedza gule kumanda. - Koma mneneri wa polisi mboma la Ntchisi, Richard Kaponda adati nkhaniyo siyidafike kupolisi chifukwa mbali zonse zokhudzidwa zidangokambirana pazokha. - Nawo a bungwe losungitsa chikhalidwe la Chewa Heritage Foundation (Chefo) adati atumiza ku maloko mkulu woyanganira nkhani za mafumu komanso chikhalidwe kuti akafufuze chidatsitsa dzaye kuti njovu itchoke mnyanga. - Wapampando wa bungwelo George Kanyama Phiri adati mpungwepungwe pakati pa mpingo ndi a gulewamkulu wakhala ukusowetsa mtendere kwa kanthawi tsopano. -",CULTURE -ID_UYbnZZDW," ANATCHEZERA Nditenge uti? Anatchereza, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Munthune ndili ndi zibwenzi ziwiri. Zonsezi zidayamba chaka chimodzi panopa zatha zaka zitatu ndipo onsewa ndimawakonda chimodzimodzi inenso onsewa amandikondanso. Ndiye panopa ndapanga chiganizo chokhala ndi mmodzi. Ndipanga bwanji pamenapa? Ine Zochenana A Zochenana, Akamati ichi chakoma ichi chakoma pusi anagwa chagada kapena kuti mapanga awiri avumbwitsa mumati akutanthauzanji? Ndi zimenezitu. Mwagwiratu njakata pamenepa chifukwa chosakhutitsidwa ndi bwenzi limodzi. Mwina mumayendera ija amati have many but choose one. Mphotho yosakhulupirika ndi imeneyo, achimwene. Ndanena kuti ndinu wosakhulupirika chifukwa kwa zaka zitatu mwakhala mukuyendetsa zibwenzi zanu pozinamiza kuti ndiwe wekha pamene mulinso ndi wina amene mukumuuzanso kuti ndiwe wekha. Nanga tinganene kuti zibwenzizo zikudziwana ngati? Ndakaika kuti zikudziwana. Koma ndikuthokozeni kuti tsopano mwapanga chilinganizo choti mukhale ndi chibwenzi chimodzi. Izi ndiye zotamandika chifukwa mwaonetsa kukula. Kaya mukufuna kukwatira tsopano-ngati simunakwatire kale? Ndiye zikafika apa pamakhala matatalazi kusankha chifukwa mukuti onse mumawakonda chimodzimodzi. Koma mukunena zoona? Zingatheke zimenezo kukonda anthu awiri chimodzimodzi? Zimalephera olo ana ako obala wekha umatha kusiyanitsa chikondi ngakhale mwina suonetsera. Ndiye apa tangolimbani mtima, musankhe amene ali ndi makhalidwe oyenera kulowa naye mbanja. Penapake ayenera kusiyana ndithu. Palibe amene angakusankhireni, koma inu nokha, a Zochenana. Ndili ndi chikhulupiriro kuti simunapulupudze zoti mwina muli ndi ana ndi zibwenzizo. Apo ndiye zingakuvuteni kusankha koma ngati mudadzigwira sipangakhale vuto lenileni kusiyapo mmodzi. Zimachitika koma si mmene zimayenera kukhalira, abale. - Ndili pasukulu Agogo, Ndine mtsikana wa zaka 17 ndipo ndili pasukulu. Ndili ndi chibwenzi koma mnzangayo akuonetsa kuti sakukondwera nane ndiye ndimafuna kuti mundithandize maganizo kuti ndiziwerengerabe kapena ayi? Chonde ndithandizeni. - Iwe mtsikana, Ukufuna ndikuthandize motani poti wanena kale kuti mnzakoyo akunetsa kuti sakukondwera nawe? Chomwe ndingakulangize nchoti zisiye za chibwenzizo ndipo ulimbikire sukulu. Sukulutu ndi yofunika kwambiri ndipo uike patsogolo, zina zonse pambuyo. Udakali mwana wamngono tsono zoyamba zibwenzi nzachiyani? Sukulu ndi zibwenzi siziyenderana. Ngati ufuna kuti sukulu ikuyendere usamataye nthawi nkuganiza za zibwenzi chifukwa mmalo moti uzimva zimene aphunzitsi akuphunzitsa uzingoganiza za bwenzi lakolo, osamva olo chimodzi, mapeto ake 0 pa 10! Atsikana ambiri sukulu imawakanika chifukwa cha nzeru ngati zakozo-kuika mtima pa zibwenzi. Kaya, zakozo! Usankhepo chimodzi ngati ufuna zako zikuyendere. Mwina bwenzi lakolo sakukondwera nawe chifukwa uli pasukulu ndiye akufuna usiye sukulu kuti uike mtima wako wonse pa iye. Koma ine ndikadakhala iweyo ndikadasankha sukulu, chibwenzi pambuyo. - Sakundipatsa ulemu Ndine mwamuna wapabanja mkazi ndi wachiwiri koma sandipatsa ulemu chifukwa makolo ake ndi ochita bwino. Ndili naye mwana mmodzi. Kodi nditani kuti azindipatsa ulemu monga kale? Achimwene, Ulemu sachita kupempha! Umanena chatsitsa dzaye kuti njovu ithyoke mnyanga. Lero ndi lero basi mkazi wanu wayamba mwano, osakupatsani ulemu poti makolo ake ndi ochita bwino? Chilipochilipo chimene chimamupangitsa mkazi wanu kuti asakupatseni ulemu, osati chifukwa makolo ake ndi olemera. Mwina adayamba akuuzani kuti sangakupatseni ulemu chifukwa makolo ake ndi olemera? Ayi ndithu, munene chifukwa china, osati chimenecho. Mwanena nokha kuti poyamba ankakupatsani ulemu wonse, koma pano wasiya kutero, mukutanthauza kuti poyambapo makolo ake sadali ochita bwino? Koma simukunena bwinobwino ulemu umene mumafuna kuti mkazi wanu azikupatsani-azikugwadirani kapena aziti wee bambo! mukamamuitana? Ulemu wake uti? Nkhanitu mukapanda kuilongosola inuyo bwinobwino kumakhalanso kovuta kuti munthu akuthandizeni zenizeni chifukwa simunaitambasule. Nditengerepo mwawi wopempha ena amene ali ndi mavuto ndipo akufuna kuti ndiwathandize kuti aziyala nkhani yawo bwinobwino, momveka kuti ndithe kumvetsa gwero la vuto lawo ndipo ndikatero nditha kupereka malangizo malinga ndi nkhani yawo mmene ilili. OFUNA MABANJA Ndine wa zaka 37 ndikufuna mkazi wa zaka kuyambira pa 40 mpaka 45. Wosangalatsidwa aimbe pa 0888 512 430 Ndili ndi zaka 27 ndipo ndikufuna mkazi woti ndipange naye chibwenzi ncholinga choti tidzakwatirane mtsogolomu. Akhale wa zaka za pakati pa 18-23, koma akhale wa ku Lilongwe. - Ndine mnyamata wa zaka 30 ndikufuna mkazi wa zaka za pakati pa 30 ndi 33 kuti ndipalane naye chibwenzi. Wotsimikiza aimbe pa 0888 904 690 kapena pa 0998 707 410. -",RELATIONSHIPS -ID_UbGDzpzz," Chilango cha kunyonga chiutsa mapiri pachigwa Ndawala yofuna kubwezeretsa chilango choti wopha mnzake naye aphedwe yavumbulutsa maganizo osiyanasiyana pakati pa mafumu, anthu ndi boma. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndawalayi idachitika Lachinayi lapitali mumzinda wa Lilongwe pomwe phungu wa kummwera kwa boma la Mulanje Bon Kalindo adatsogolera khamu la anthu kukapereka chikalata ku Nyumba ya Malamulo chopempha kuti chilangochi chibwerere. - Kumayambiriro a sabata yathayi, ndawalayi isadachitike, nduna ya zofalitsa nkhani Patricia Kaliati idanenetsa kuti boma lilibe maganizo obwezeretsa chilangochi potengera pangano la maiko onse. - Kaumba akaseweza moyo wake wonse kundende Dziko la Malawi lidasayina nawo mapangano ambirimbiri okhudza za ufulu wa anthu ndiye sitingabwerere mmbuyo nkuyamba kuphwanya pangano lomwe tidasayina tokha, adatero Kaliati polankhula ndi atolankhani ku Nyumba ya Malamulo. - Koma mafumu ena akuluakulu monga Chindi wa ku Mzimba mchigawo cha kumpoto ndi Kabudula wa chigawo cha pakati adati iwo akuona kuti munthu wopha mnzake akuyenera nayenso aphedwe, osanyengerera. - Chindi adati koma mpofunika kulingalira mofatsa pogamula milandu yotereyi kuti chilungamo chioneke kuti kodi adapha mwangozi kapena dala kuti zilangozo ziperekedwe. - Kupha kuli pawiri-mwadala ndi mwangozi. Apapa tikhazikike pa wopha mwadala monga momwe opha maalubino amachitira. Amenewa akuyenera kuphedwa basi, osawanyengerera, ayi, chifukwa nawonso sadanyengerere mnzawoyo, adatero Chindi. - Naye Kabudula adati palibe njira ina yoposa kupha anthu otere chifukwa moyo wawo uli ngati zilombo zolusa zomwe zingaononge mtundu. - Onsewa adasemphana ndi mfumu Chapananga ya ku Chikwawa mchigawo cha kummwera yomwe idati chilango chakupha si chilango chabwino, bola ndende moyo onse. - Kwa ine zakuphazo ayi, bola atati opha mnzake azikakhala kundende moyo wake wonse basi, adatero Chapananga. - Anthu osiyanasiyana omwe adacheza ndi Msangulutso adaperekaso maganizo osiyanasiyana pa nkhani ya chilangochi. - Bernadette Kaonga, wa ku Area 49 mumzinda wa Lilongwe, adati iye sangavomereze kuti anthu aziphedwa. Iye adati njira yabwino nkupeza njira yoti zophanazo zitheretu kapena, apo ayi, kundende moyo wonse. - Mnzake yemwe adali naye limodzi panthawiyo, Mary Molosi, adati iye akuganiza kuti njira yomwe ingathetse zophanazo ndi chilango chophedwa, basi. -",OPINION/ESSAY -ID_UiPUdOyO,"HRDC Yati Sigonja Wolemba: Sylvester Kasitomu 4w"" sizes=""(max-width: 560px) 100vw, 560px"" />Anatsogolera ziwonetserozi mu mzinda wa Lilongwe-Mtambo Bungwe lomwe likutsogolera ziwonetsero za bata zofuna kukakamiza wapampando wa Bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC) Dr. Jane Ansah kuti atule pansi udindo wake posakhutira ndi momwe adayendetsera chisankho cha pa 21 May lati silisiya kuchita ziwonetsero kufikira zofuna zawo zitakwaniritsidwa. -Poyankhulapo lachitatu mu mzinda wa Zomba, wapampando wa Bungwe la Human Rights Defenders Coalition (HRDC) mchigawo chaku mmawa cha dziko lino a Madalitso Thoko Banda ati cholinga cha ziwonetserochi ndikufuna kuti DR. JANE ANSAH komanso ma Commissioner a bungwe la MEC atule pansi ma udindo awo. -A BANDA adzudzulanso anthu ena omwe akumatumiza mauthenga oopseza anthu omwe akuchita zionetserowa kudzera pa ma phone awo ponena kuti awapha akapitilidza kutsogolera kuchita ziwonetserodzi kuti asiye mchitidwe otero chifukwa kuchita ziwonetsero ndi ufulu wa wina aliyense. -Anthu ena ali ndi nkhalidwe loipa amene akumaopseza anthu omwe akuchita zionetserozi, ife ngakhale mutiopseze sitisiya kuchita mademostations mpaka chokhumba chathu chitachitika, anatero Banda. -Malinga ndi malipoti zionetserozi ziptilira kuchitika lachinayi mpaka lachisanu mmizinda yonse ikulu ikulu mdziko muno. -",POLITICS -ID_UiqrvaAi," Asaka ofukula manda ndi kutengamo ziwalo Apolisi ku Kanengo mumzinda wa Lilongwe ati akufunafuna anthu aupandu omwe adafukula manda ndi kudula ziwalo za mtembo wa mtsikana yemwe adamwalira masiku angapo apitawo mmudzi mwa Mgona, mdera la T/A Chitukula mboma la Lilongwe. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Akuti awa ndi malodza: Wisiki Pofotokoza nkhaniyi, mneneri wa polisi ya Kanengo, Esther Mkwanda, adati iwo adalandira lamya yonena kuti anthu ena achipongwe, omwe zolinga zawo sizikudziwika bwino, adafukula manda ndi kudula ziwalo zingapo za mtembo wa Maria Roja, wa zaka 18, yemwe adamuika mmandamo. - Chimene chidachitika nchakuti ifeyo tidangolandira foni mmamawa yonena kuti anthu apeza manda ofukulidwa kwa Mgona. Ife tidathamangirako ndipo tidapeza kuti mandawo ndi ofukulidwadi ndipo kuti thupi lili mdzenje momwemo koma atalichotsa mbokosi lomwe adachita chophwanya, adafotokoza Mkwanda pouza Msangulutso. - Adapitiriza kunena kuti adapeza kuti achipongwewo adachotsa maso, lilime, milomo, chala chamkombaphala chakumanzere, komanso ziwalo zobisika. - Iye adati adachita kukhomanso bokosilo mothandizana ndi anthu a mmudzimo ndipo adaikanso thupilo mmandamo. - Mkwanda adati ngakhale apolisi sadagwirebe wina aliyense pankhaniyi, iwo ayesetsa kuti omwe adachita khalidwe lachilendoli agwidwe kuti akayankhe mlandu kukhothi. - Mayi Janet Wisiki, yemwe ndi mayi ake aangono a malemuyo, adati zomwe zidachitikazo ndi malodza enieni. - Ine ndikuluphera kugona poganizira kuti kodi chandiona ine ndi chiyani? Kapena nditi chikunditsata ine ndi chiyani pamalodza oterewa? Kunena zoona, anthu amenewa andilaula ine. Ngakhale makolo anga zoterezi sadazionepo, adatero Wisiki, akusisima. - Mayiyu, yemwe ali ndi zaka 40, kwawo kwenikweni ndi mmudzi mwa Jeriko, mdera la T/A Pemba, mboma la Dedza. Akuti adabwera ndi kukhazikika kwa Mgonako zaka 30 zapitazo. Iye ati chomvetsa chisoni chinanso nchakuti Maria, yemwe adali mwana wa mchemwali wake wamkulu, wamwalira ali wachisodzera. - Malinga ndi Wisiki, Maria adamwalira atadwala malungo. -",LAW/ORDER -ID_UjBNOWfK," Adatengera Lucky Dube: Liwonde Chibwe Oimba akubadwirabadwira mdziko muno. Mmodzi mwa oimba omwe adza ndi mkokomo ndi MacDonald Liwonde Chibwe wa ku Mponela mboma la Dowa koma watambalala mumzinda wa Blantye. DYSON MTHAWANJI adacheza ndi katswiriyu motere: Wawa, tidziwane Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Chibwe: Mulungu ndi wachikondi Ndine MacDonald Liwonde Chibwe, ndimachokera mmudzi mwa Chimbudzi, mfumu yandodo Mponela mboma la Dowa. Mbanja mwathu tidabadwa ana asanu ndi awiri ndipo ine ndi wachisanu. - Ndibenthulire chiyambi cha maimbidwe ako. - Chidwi changa pa maimbidwe chidabadwa pomwe ndidali wamngono. Kuyambira ndili wamngono ndakhala ndikukonda kumvera nyimbo zakunja komanso zamdziko mommuno. Lucky Dube wa ku South Africa ndi Lucius Banda wa kuno ku Malawi ndiwo adandipatsa chidwi kuti ndikhale ndi loto lodzakhala woimba. Mchaka cha 2013 ndidajambula chimbale changa cha nyimbo choyamba chotchedwa Lingakome. Nyimbo zambiri mchimbalechi zikuseweredwabe pawayilesi zambiri ndipo anthu akuzikonda. Zina mwa nyimbo zili mchimbalechi ndi Facebook, Kadende, Hello komanso Mama Africa kungotchulapo zochepa. Zambiri mwa nyimbozi zili mchamba cha reggae. Kapekedwe kanga ka nyimbo kamagwirizana ndi chamba chimenechi. - Oimba ena oyamba kumene sachedwa kufooka ndipo amazilala msanga. Iwe suchita chimodzimodzi? Kuimba kuli mmagazi anga kotero ine ndabwera kudzakhazikika pa maimbidwe. Anthu ambiri andilandira pa nkhani ya maimbidwe. Izi zikundipatsa mangolomera kuti ndikhazikika palusoli ndipo sindikubwerera mmbuyo. Pakalipano ndikujambula chimbale chachiwiri chomwe dzina lake ndi Tingathe. Chimbalechi chanyamula uthenga womwe ukugwedeza Amalawi kuti adzuke ndi kuyamba kukonda dziko lawo komanso kugwira ntchito molimbika kuti tithetse mavuto a zachuma omwe tikukumana nawo. Pakalipano ndajambula nyimbo zinayi zomwe zipezeke mchimbale chimenechi. Nyimbozi ndi Namondwe, Dona, Ndimtima komanso True Love. Nyimbo zinayizi zikuseweredwa kale pawayilesi, komanso zikuchita bwino mupologalamu ya MBC Top 20 pa MBC Radio 2. - Chifukwa chiyani nyimbo zako zambiri zanyamula uthenga wachikondi? Mulungu ndi wachikondi ndipo sitingalekanitse Iye ndi chikondi. Ngati pali chikondi pakati pa anthu awiri pamalopo pamakhala mtendere. Kotero ndidachiona chofunika kulalikira chikondi kudzera mnyimbo zanga. -",MUSIC -ID_UmADCVxF,"Zotsatira za Mayeso a Standard 8 Zatuluka Wolemba: Thokozani Chapola Uduna wa za maphunziro, sayansi ndi luso la makono watulutsa zotsatira za mayeso a ophunzira a Standard 8 a chaka chino. -Malingana ndi chikalata cha zotsatilachi, ophunzirawa akhonza ndi 77.46% zomwe zikutanthauza kuti mwa ophunzira 282, 428 omwe analemba mayesowa ophunzira 218, 756 ndi omwe apambana kuyimira. -Mwa ophunzira opambana-wa 82, 072 ndi omwe awasankhira msukulu zosiyanasiyana za sekondale za boma zomwe zikuyimira 37. 5 %. -Ophunzira omwe asankhidwawa undunawu wati akukayenera kukaonekera msukulu zomwe awasankhira pa 16 September 2019. -",EDUCATION -ID_UoDUMRIr," ANatchereza Sakufuna kukaonekera Gogo Natchereza, Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Mnyamata wina adandifunsira chibwenzi ndi cholinga choti tidzakwatirane. - Padakali pano padutsa zaka zinayi tili paubwenzi, koma palibe chomwe amandiuza chokhudza ukwati. Mnzangayu amangofuna tizigonana basi. - Gogo ndithandizeni. Kodi ndimutaye mnyamatayu? TTK TTK, Mutaye! Mnyamatayu zomwe akufuna nzongogonana basi osati za banja. - Anyamata ambiri amabwatika atsikana powauza kuti adzawakwatira koma akudziwa kuti zaukwati ali nazo kutali. - Chakumtima kwawo chikaphwa, atsikana aja samawawerengeranso. - Nawo atsikana vuto lawo lalikulu nkutengeka poganiza kuti akakana kugona nawo awasiya nkukapeza ena. - Apatu ine ndikuona kuti mnyamatayu ndi kamberembere. Mutaye asakutaitse nthawi yako pachabe. - Gogo Natchereza Bwenzi langa chimasomaso Gogo Natchereza, Ndidakumana ndi mtsikana wina mu mzinda wa Mzuzu zaka zitatu zapitazo, tidapatsana nambala za foni ndipo takhala tikuimbirana mpaka ubwenzi udayamba. - Mtsikanayu amagwira ntchito pa ku banki ina mu mzindawo moti ali ndi mnyumba yakeyake yomwe amakhala. - Gogo, mnzangayu ndamupezapo katatu konse ali pa chikondi ndi amuna osiyanasiyana, koma wakhala akundipempha kuti ndimukhululukire ndipo ine ndimakhululukadi. - Gogo, mtima wanga ndiwosweka chifukwa mnzangayu ndimamukonda kwambiri moti maganizo, moyo ndi mphamvu zanga zonse zidali pa iye. - Nditani, gogo? Chonde ndithandizeni! HKA HKA Mtsikanayu ndi njinga simungapitirire kukhala naye paubwenzi. - Mutha kutero mwakufuna kwanu, koma mudzanongoneza bondo mtsogolo muno chifukwa khalidwe la chimasomaso sindikuona akusiya. - Ngati akuchita ukathyali muli paubwenzi, zidzatha bwanji mukadzamukwatira? Ndikudziwa kuti nzopweteka kusiyana ndi wokondedwa wanu, koma limbani mtima. -",RELATIONSHIPS -ID_UozNgEHQ," Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Gift Banda ndi mkazi wake Tisunge Mandala adakumana koyamba ali ku sukulu ya sekondale ya Chiradzulu komwe ankaphunzira. - Atatsiriza maphunziro awo aku sekondale, amakumanabe mnjira ndipo amacheza nkhani ziwiri zitatu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Tikakumana tinkangocheza mmene anthu amachezera, koma padafika poti tayamba kukumana mowirikiza ndipo chidwi ndi chikondi chidayamba kuchuluka mpaka ubwenzi udayamba, adatero Banda. - Iye adati adamufunsira Mandala atakopeka ndi kumvera kwake akamuitana kuti abwere azacheze. - Komanso nkhani zomwe tinkakambirana tikakumana ndi zomwe zidandikopa kwambiri mtima, adatero Banda. - Awiriwa adakhala pa chibwenzi zaka zitatu asadalowe mbanja. - Gift Banda ndi mkazi wake Tisunge Paubwenzi wawo adakumana ndi zokhoma zingapo monga kukaikiridwa ndi makolo awo omwe amaganiza kuti akungochita zachibwana ngakhale eni akewo amadziwa kuti chikondi chawo nchozama komanso chili ndi tsogolo lowala. - Iwo akulangiza achinyamata omwe akufuna kupanga chiganizo chopeza wachikondi kuti azidekha, kukhala ndi nthawi yabwino yomudziwa wachikondi wawo ndipo asathamangire zogonana asadapange dongosolo lonse lofunika. - Awiriwa akuti akakumana ndi mavuto mbanja mwawo amagwada pansi nkupemphera kuti Mulungu awathandize. - Ngati mwamuna ndimapereka mpata kwa mkazi ngati mbali imodzi ya banja kuti nayenso azitha kupereka maganizo ake pa momwe tingagonjetsera mavuto omwe takumana nawo, adatero bamboyo. - Banda amagwira ntchito youlutsa mawu ku wailesi ya Capital FM pamene Mandala ndi mphunzitsi pa sukulu ya pulaimale ya Bangwe CCAP. - Pakadali pano awiriwa akukhala ku Mthandizi ku Bangwe mu mzinda wa Blantyre. - Banda amachokera mmudzi mwa Chauwa, Mfumu Ndakwera, mboma la Chikwawa pamene Mandala amachokera mmudzi mwa Kabambe, Mfumu Likoswe, mboma la Chiradzulu. -",SOCIAL ISSUES -ID_UpzpUCYK,"DPP Yati Siyigonja Pochita Zionetsero Chipani cha Democratic Progressive (DPP) lachitatu chinachita ziwonetsero chigawo chaku mmawa kwa dziko lino ati posakondwa ndi momwe bwalo la zamalamulo la Constitutional Court lidagamulira mulandu wa za chisankho cha president. -Ziwonetserozi zinachitikira mu mzinda wa Zomba ndipo zinayambira ku Chinamwali mpaka kukafika ku khonsolo ya bomalo, komwe adakapereka chikalata chamadandaulo awo kwa mkulu wa mzinda wa Zomba a Charles Thombozi, komanso kwa bwanamkubwa wa bomalo Dr. Raphael Piringu. -Otsatira chipani cha DPP pa zimodzi mwa zionetsero zomwe anachita Chipani cha DPP chati chikufuna kuti bungwe la Anti Corruption Bureau (ACB) lifufuze ma Judge omwe amamva mulandu-wu popeza akuwaganizira kuti adalandira ziphuphu kuti agamule mokomera Dr. Saulos Chilima komanso Dr. Lazarus Chakwera. -Chikalatachi chikutinso mmodzi mwama Judge omwe amamva mlanduwu Dingiswayo Madise ndi mbale wake wa Dr. Saulos Chilima choncho samayenera kuzenga nawo mulanduwu. -Polankhulanso kwa atolankhani mlangizi wa president pa nkhani zandale a Francis Mphepo wati oweluza mulandu-wu zimene anachita ndi zopanda chilungamo. -Khothi la zamalamulo linanena kuti ifeyo a DPP sitinabele kusonyeza kuti siife olakwa anachita izi ndi a MEC ndiyeno ngati ife sitinabele ndi chifukwa chiyani alamula kuti chisankhochi chichitikenso kumeneko ndiye kupanda chilungamoko, anatero a Mphepo. -Zimenezi ndi ziwonetsero zachiwiri kuchitika kutsatira zoyamba zomwe zinachitika lolemba mu mzinda wa Blantyre ndipo pali chikonzero chakuti ziwonetsero za mtunduwu zichitikanso ku Lilongwe komanso ku Mzuzu msabatayi. -",POLITICS -ID_UtwFlZIf,"ACJ Yati ndi Yokhudzidwa ndi Imfa ya Mlelemba Bungwe la atolankhani achikatolika la Association of Catholic Journalists (ACJ) lati ndi lokhudzidwa kamba ka imfa ya Martin Mlelemba yemwe anali mmodzi mwa mamembala a bungwe-li mdziko muno. -Wapampando wa bungwe-li mchigawo chapakati a Sam Kalimba wanena izi pofotokozera Radio Maria Malawi. Iye wati bungwe la ACJ lataya munthu wofunika kwambiri pa ntchito zokweza bungwe-li. -Malo amene wagona Mlelemba Polankhulanso wapampando wa bungwe lomenyera maufulu a atolankhani mdziko muno la Media Institute of Southern Africa MISA Malawi, Teleza Ndanga wati atolankhani onse mdziko muno ndi okhudzidwanso kamba ka imfa ya mtolankhaniyi kamba koti anali mmodzi mwa atolankhani omwe amathandiza pa ntchito zokweza atolankhani-wa mdziko muno. -Malemu Martin Mlelemba anabadwa pa 24 December mchaka cha 1983 ndipo pomwe amasiyana ndi dziko lino mkuti akutumikira wa wailesi ya kanema ya mpingo wakatolika ya Luntha , koma kuti amagwira ntchito ngati mtolankhani wapadera wa wailesi ya Channell Africa Chichewa Service. -",RELIGION -ID_UvMxPGfw," Za Jessica Bwira ndi zina Mvula idagwa tsikulo pa Wenela si ndiyo. Kaya inkachokera kuti kaya! Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Abale anzanga, musandifunse za Jessica Bwira, Mwano Mkangama komanso Pierre Chamkhwatha. Zoziyamba dala! Kodi mwati foni ingalande ufumu wa Mose? Zidaliko pa Wenela tsikulo. - Inetu za WhatsApp ndi zina zotero ndilibe nazo gawo. Komabe ndikudabwa kuti asirikali awa pa Wenela adayamba liti kulowetsa anthu kozizira pofuna kuwachenjeza. Zachilendo ndithu, adatero Abiti Patuma. - Ukungonena iwe. Kuchezatu kwaphweka ndipo kwatchipa. Kunena zoona, ngakhale Male Chauvinist Pigs akudziwa bwino lomwe kuti ana a Farao adagwiritsa ntchito kwambiri foni kuthamangitsa Farao ku ma pyramid a ku Gizeh. Umamudziwa Cheops iwe? Nanga chidathyola mphuno ya The Great Sphinx nchiyani? Sindikukambatu za Great Sphinx of Quartz, adatero mkulu adali naye tsiku limenelo. - Kaya ndi sukulu kaya ndi chiyani koma sindikudziwa kuti ankakamba chiyani. Iye ankalankhula mokuluwika ngati Moya Pete. - Zonse zili apo, apatu zangosonyezeratu kuti ku Male Chauvinist Pigs kuli amthirakuwiri. Nanga achina Niko adziwa bwanji izo amakambirana kuchipinda cha foni? adafunsa Abiti Patuma. - Zoona. Koma mpaka kuwamanga kuti awachenjeze? Chadza ndi yani? adafunsa mkulu uja. - Nkhani imene idatifika pa Wenela idali ya kutengedwa kwa Jessica, Mwano ndi Pierre. Iyitu ndiyo nkhani idaphimba za mneneri Bushi Minor amene waletsedwa kugawa nandolo ndi chipere chifukwa Moya Pete wakhuta kwambiri ndipo sakumvanso njala. Sakufunanso kumva zakuti wina wagona ndi njala. - Koma ndiye zinaliko! Khoba ngazingazi kuchita zawo zija pa Lilongwe apa! Mumayesa masewera? adailowa nkhani Gervazzio. - Kodi Moya Pete simesa adatiuza kuti zomangana za ziii pano pa Wenela ayi? Nanga apa alonda ake akuti chiyani? adafunsa mkulu adali ndi Abiti Patuma. - Adakuuzani zomangana zokhazo? Musaiwaletu kuti adabweretsa ana ake aja kuti mukhulupirire kuti iyeyo sadagwe mumtengo wa papaya. Lero anawo angabwerenso pano pa Wenela kuti adzafe ndi njala ngati gogo uja? adafunsa Abiti Patuma. - Langatu lidali khutu chabe. Mlomo wanga udali womangidwa ndi loko ngati sefa ya ku Reserve Bank. - Ndiye ndikumva kuti mayi wathu amupatsa tsamba lapamwamba, unganga wodziwa kusesa ndi kukolopa zimbudzi, adaisintha nkhani Abiti Patuma. - Simukudziwa inu. Pamene mukubwebweta za njala simukudziwa kuti iyi ndi njira yothetsera phokosolo? Zinyalala momwe zachulukira pano pa Wenela wina nkumalandira nazo masamba? Koma abale, misalatu yachuluka pano pa Wenela, adatero mkulu uja. - Abale anzanga, musandifunse za zinyalala pano pa Wenela. Nokha simukuona? Fungo lochoka mumtsinje wa Mudi silitseka mfuno zanu? Mfemvundikunena mphemvusizinaberekane phwamwamwa pano pa Wenela? Tsono ngati akulandira tsambali, amene amasesa mumsewu awapatsa chiyani? adafunsa Abiti Patuma. - Pamene mukuti kuli njala, simunamve kuti tikutseguliranso msewu uja adatsegulira Adona Hilida? Simudamve tikutseguliranso msewu uja adausintha dzina Mpando Wamkulu? Zochita kuphiri ziliko zambiri. Zikuyenda pa Wenela, adatero mkulu uja, uku akuvula malaya ake kuti ationetse T-shirt yake ya mtundu wa thambo pali zitsononkho zitatu. -",POLITICS -ID_UxJwsFTR,"Bungwe la CFM Ladandaula Ndi Mchitidwe Wogwiritsa Ntchito Achinyamata Pa Zipolowe Za Ndale Bungwe la mabanja mu mpingo wa katolika mdziko muno la Christian Family Movement (CFM) lati ndi lokhumudwa ndi atsogoleri ena a ndale omwe akumagwiritsa ntchito ana komanso achinyamata poyambitsa zipolowe za ndale. -Wapampando wa bungweli mdziko muno banja la a Kelvin ndi Eunice Chifunda auza Radio Maria Malawi kuti apeza kuti pa ziwawa zomwe zakhala zikuchitika mmadera osiyanasiyana mdziko muno, zakhala zikutsogoleredwa ndi ana komanso achinyamata omwe akhala akugenda atsogoleri ena kuti asafike ku madera awo kuzachititsa misonkhano yokopa anthu. -Pamenepa iwo alangiza atsogoleri a ndale kuti apewe kuchita izi ponena kuti kulimbikitsa ziwawa pakati pa ana ndi achinyamata kumadzala makhalidwe oyipa mwa anawa zomwe anatinso ndi chiwopsezo chachikulu ku tsogolo la dziko lino. -Ifeyo ngati mabungwe a mabanja tinene zoona kuti za ziwawazi zikutikhuza kwambiri chifukwa choti banja ndiye maziko a dziko ndipo pamene mabanja ali pa kalikiliki kulera ana awo moyenera, atsogoleri a ndale akumakhala akutenga anawo kuti akayambitse ziwawa, anatero Chifunda. -Iwo apempha atsogoleri a ndale kuti atsatire zomwe atsogoleri a mipingo angawalangize kamba pa nkhani yothandiza achinyamata kupewa ziwawa ponena kuti anawa ndi atsogoleri a mawa. -",POLITICS -ID_UxhjvJCs,"HRDC Yachita Ziwonetsero Zokwiya ndi Kusankhidwanso kwa Makomishonala Awiri Bungwe la Human Rights Defenders Coalition (HRDC) lero lachita ziwonetsero zosagwirizana ndi kusankhidwanso kwa ma commissioner awiri a bungwe la MEC ndi mtsogoleri wa dziko lino Professor Peter Mutharika. -Mu mzinda wa Zomba ziwonetserozi zinayambira ku Chinamwali mpaka ku ofesi ya bwanamkubwa wa bomalo. -Ziwonetsero za mmbuyomu zokonzedwa ndi HRDC Polankhula kwa atolankhani atapereka chikalata cha madandaulochi, wapampando wa bungwe la HRDC mchigawo chaku mmawa a Madalitso Banda ati akufuna mtsogoleri wa dziko lino avomereze kuti chisankho chichitike pa 23 June pano, momwe aphungu akunyumba ya malamulo agwirizanirana komanso akufuna kuti ma commissioner awiri a bungwe la MEC omwe ndi Dr. Jean Mathanga, komanso Linda Kunje asagwire ntchito pa chisankho chimenechi, chifukwa choti mabwalo a milandu anawapeza kuti adalephera kugwira bwino ntchito pa chisankho chomwe chidachitika pa 21 May chaka chatha. -Polalankhulapo atalandira chikalatacho mmalo mwa bwanamkubwa wa bomalo a Chris Nawata ati chikalatachi achipereka kwa anthu oyenelera ndipo chikafika mmanja mwa mtsogoleri wa dziko lino. -Ziwonetsero za mtunduwu zachitikanso mmizinda ya Blantyre, Lilongwe ndi Mzuzu. -",POLITICS -ID_UyBxFqux," Ndidakamira kufunda nawo ambulera Padali pa 5 February 2014, kunja kuli mvula yamphamvu ya mabingu pomwe Devlin Nazombe kapena kuti Mmisiri Wopanda Zida yemwe amagwira ntchito ngati muulutsi kunyumba youlutsa mawu ya Angaliba komanso amaongolera zochitika monga zikwati ndi zina adakumana ndi mkazi wake Gloria Muhiwa. - Ndipo Nazombe yemwe tsiku lina adaona koyamba Gloria atafunda ambulera kuphelera mvulayo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Devlin ndi Gloria pa tsiku la ukwati wawo Apatu Nazombe sakadachitira mwina koma kumuimitsa namwaliyo nkumupempha kuti afunde nawo. - Ndidamuimitsa kuti ndifunde nawo chifukwa ndidali ndikunyowa kwabasi. Nditamuimitsa adanyogodola koma sindidaimve, ndidakakamira kufikira pomwe adandiloleza kufunda nawo, adalongosola Nazombe. - Komatu Nazombe sadapitire kufunda nawo ambulera kokha chifukwa adayamba kumupempha Gloria nambala yake ya lamya. - Gloria adakanitsitsa kuti sangandipatse nambalayo. Koma ndidamukakamiza kuti chabwino angotenga nambala yanga ndipo adailemba mmanja kuti akakafika kwawo akaisunge, Nazombe adatero. - Iye adawonjezera kuti atafika posiyana adamuchondelera namwaliyo kuti ayankhulane naye madzulo atsikulo chifukwa adali ndi chikaiko chachikulu. - Koma Nazombe adati padadutsa sabata ziwiri asadamuyankhule ndipo adaiwalanso zoti adapereka nambala. - Tsiku lina ndidaona uthenga woti ndiimbire munthu lamya ndipo nditamufunsa kuti ndi ndani adati Gloria, ndidabalalika kwambiri mpaka kufunsa kuti wakuti? Ndiye adandilongosolera kuti ndidamupatsa nambala yanga. Koma nditakumbukira, tidayamba kucheza, iye adatero. - Patadutsa kanthawi awiriwo akucheza, Nazombe adamufunsira mkaziyo yemwe akuti adavuta kwambiri kuti amulole, komabe pamapeto pa zonse adavomera ndithu. - Kuchokera nthawi imeneyo takhala tikukumana ndi zokhoma zochuluka monga chibwenzi kutha nkudzayambiranso; anzake amamuuza kuti sindingamukwatire chifukwa ndine wotchuka ndipo anthu otchuka sakhala ndi mkazi mmodzi koma chosangalatsa nchoti Gloria samazitengera zonsezo, Nazombe adalongosola. - Koma awiriwo omwe amanga ukwati wawo pa August 31 pa mpingo wa South Lunzu CCAP ndipo madyelero adali ku Grace Garden ku Machinjiri, mumzinda wa Blantyre akulangiza anthu onse omwe ali mchikondi kuti asamamvere zokamba za anthu komanso chikondi chao chizikhala chotsogoza Mulungu kut mzonse azikula. - Iwo adati akakumana ndi vuto lililonse amakhala pansi ndikukambilana modekha kuti wolakwa avomereze ndikupepesa ndipo zikatha amagwada pansi ndikumupempha Mulungu kuti awayanjanitse. Awiriwa amakhala ku Machinjiri mumzinda wa Blantyre ndipo Gloria amagwira ntchito ku sitolo za PEP komanso ali ndi salon komwe amamanga anthu tsitsi. -",OPINION/ESSAY -ID_UydbEOxy,"Atolankhani a Radio Maria Alandira Maphunziro Apadera Wolemba: Glory Kondowe 2/pagina-news-ed-eventi.jpg 2000w"" sizes=""(max-width: 505px) 100vw, 505px"" />Phiri: Maphunziro ayenda bwino kwambiri Maphunziro apadera a anthu otumikira ku Radio Maria Malawi akuti ayenda bwino. -Mkulu woyendetsa ntchito za Radio Maria malawi a Louis Phiri ati maphunzirowa anakonzedwa ndi cholinga chofuna kusula mwa ukadaulo awulutsi komanso atolankhani a wailesiyi kuti ntchito zawo zipite patsogolo. Iwo ayamikiranso anthu omwe anaphunzirapo pa sukulu ya ukachenjede ya Polytechnic omwe ndi a mpingo wa katolika podzipereka kudzachititsa ma phunzirowa . -Maphuziro amenewa awathandiza anthu wotumikila pa Radio Maria Malawi kuti ntchito zawo zipite patsogolo makamaka pankhani yolemba ndi kuwerenga nkhani. -Tikuthokodzaso akhristu achikatolika omwe anaphunzirpo pa sukulu yawukachenjede ya polytechnic omwe anachiwona chopambana kuti azathandize wailesiyi ndi luso lawo pankhani yakulemba nkhani komanso kuwulutsa mawu ndinso momwe woyanganila ma studio angalembere ma lipoti awo, anatero a Phiri. -Mbali imodzi ya maphunzirowo Mmodzi mwa anthu omwe anaphunzirapo pa sukulu ya ukachenjede ya Polytechnic omwe ndi a mpingo wakatolika a Augustine Mlomole anati anawona kuti atha kuchitapo kanthu pothandiza Radio Maria Malawi ndi maphunziro ngati njira imodzi yomwe amafuna kukumbutsa ndinso kudziwitsa momwe angalembere nkhani komanso kuwelenga. -Iwo akuwona kuti achinyamata aku Radi Maria Malawi ali ndi chidwi malingana ndimamfunso omwe amafusa nthawi yamaphunzirowa ndipo awalimbikitsa kuti apitilize mtima wozichepesa ndikufuna kudziwa zambiri. Iwo apempha anthu ena akufuna kwabwino kuti achiteponso kanthu pothandiza wailesiyi kuti ipitilize kufalitsa nthenga wabwino. -",EDUCATION -ID_VDIXRLrg,"Papa Walimbikitsa Mtendere wa Mbanja Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse papa Francisco wati mtendere komanso umodzi ndi zofunika mbanja komanso mu mpingo. -Papa pa umodzi mwa maulendo ake oyendera anthu Papa Francisco walankhula izi lolemba pa Misa yomwe anatsogolera ku likulu la mpingo ku Vatican. -Iye wati akudziwa bwino kufunika kwa umodzi komanso mtendere mbanja maka pano pamene mabanja ambiri ali mnyumba zao pofuna kupewa nthenda ya COVID 19 yomwe yakhudza dziko lonse la pansi. -Papa Francisco watinso umodzi ndi mtendere ndi zofunika mu mpingo pofuna popewa maphokoso ndi kugawikana ndipo Iye wati ndi pemphero lake kuti umodzi ndi mtendere zipitirire mmabanja ndi mu mpingo momwe. -",SOCIAL -ID_VDWMzMgI," Kodi malubino tilowere kuti? Kodi tilowere kuti? Mndani amene adzatiteteze ngati boma likulephera kubweretsa yankho? Awa ndi mafunso amene Ian Simbota alinawo. Simbota ndi munthu wa chialubino. Iye ndi mtolankhani ku wailesi ya MBC. Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ulendo wotsiriza wa Phiri Mafunso a Simbota akudza kutsatira kuphedwa kwa Yasin Kwenda Phiri, 54, wa mboma la Nkhata Bay. Phiri adaphedwa Lolemba msabatayi ndipo adamuchotsa manja. Imfa ya Phiri, ndiye kuti nkhani zokhudza malubino yafika pa 162 kuchokera mu 2014. Anthu 23 adaphedwa ndipo 10 adasowetsedwa. Komatu kuyambira 2014, palibe munthu amene walandira chilango chifukwa chokhudzidwa ndi nkhani zokhudza malubino. Kodi vuto nchiyani? Simbota akudabwa: Kukhotiko kwapita nkhani zokhudza [United Transformation Movement] UTM, mpaka milandu yawo yatha ife milandu yathu ikukakamirabe kukhotiko. Vuto nchiyani? Kodi akufuna tikakhale kuti? Tilowere kuti? Poyamba amati vuto ndi ndalama, nanga ndalama za ntchito zina zikupeza bwanji? Kukhoti kudapita milandu 44 koma palibe umene udatha. Pena amati vuto ndi akafukufuku palibe, kodi titani? Boma la DPP lidalowa mu 2014 ndipo icho ndi chaka chimene nkhanizi zidayamba mpaka lero pamene tikupita kuchisankho yankho silidabwere. Zaka zisanu ndi zambiri, bwezi boma litapeza yankho pa nkhani yokhudza kuphedwa kwa alubino, adatero Simbota. Koma mkulu wa apolisi mdziko muno Rodney Jose adati polisi yakhazikitsa kafukufuku kuti anjate amene adapha Phiri. Mabungwe kuphatikizanso chipani cha UTM alankhulapo pakuphedwa kwa Phiri ndipo adzudzula khalidwelo. UTM idati kuphedwa kwa Phiri ndi chisonyezo cha kulephera kwa boma la DPP poteteza anthu achialubino. Kuphedwa kwa anthu achialubino kwanyanya ndipo zikuoneka kuti boma lalephera kuthana ndi nkhanizi, ifeyo a UTM tidzaonetsetsa kuti tathana nazo, idatero kalata yosayinidwa ndi mneneri wachipanicho Joseph Chidanti Malunga. Mabungwe amene adzudzulapo pakuphedwa kwa Phiri ndi monga Centre for Human Rights and Rehabilitation (CHRR), Centre for the Development of People (Cedep), Human Rights Defenders Coalition (HRDC) ndi Association of Persons with Albinism in Malawi (Apam). Mtsogoleri wa Apam, Overstone Kondowe adati kuphedwa kwa Phiri ndi chitsimikizo kuti boma la DPP lalephera. Taonapo maiko amene tayandikana nawo adathana nazo kale, koma ifeyo tikulepherabe, adatero Kondowe. -",LAW/ORDER -ID_VGrHAUPa,"Aphungu ku Uganda Akufuna Mkazi wa Mtsogoleri wa Dzikolo Akonze Maphunziro Nyumba ya malamulo mdziko la Uganda yati ikufuna mkazi wa mtsogoleri wa dzikolo, Janet Museveni afotokoze bwino pa nkhani ya kusayenda bwino kwa maphunziro mdzikolo. -Malipoti a wailesi ya BBC ati speaker wa nyumbayi Rebecca Kadaga analembera kalata Museveni yemwe ndi nduna yowona za maphunziro kuti akawonekere mnyumba ya malamuloyi lachiwiri ndi kukafotokoza bwino chomwe chikuchititsa kuti dongosolo latsopano la maphunziro lisayende bwino. -Museveni akuti sanapite ku nyumbayi ndipo wati apitako lachinayi likudzali. -Aphungu a nyumba ya malamulo mdziko la Uganda akudzudzula unduna wa za maphunziro poyambitsa dongosolo latsopano la maphunziro mdzikomo ngakhale nyumba ya malamulo inalamula kuti dongosololi liyimitsidwe kaye ponena kuti ndi lolowetsa pansi maphunziro. -Aphunguwa akuti ndi okudzidwanso kwambiri kaamba ka kusowa kwa mabukhu komanso kusaphunzitsidwa bwino kwa aphunzitsi pa dongosolo latsopanoli. -",EDUCATION -ID_VIuNTfHi," Masiku 100 a Mutharika sanakome Mtsogoleriwa dziko lino Peter Mutharika sabata yatha adakwanitsa masiku 100 pampando wa pulezidenti koma panyengoyi sadamwe wa mkaka.. - ChiulutsirenikupambanakwaMutharika, Amalawi ataponya voti pa 21 May 2019, dziko la Malawi layendammikwingwirimayokhayokhapomweAmalawienaakhalaakuchitazionetserozosonyezakusakondwandimomwechisankhochichidayendera. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mutharika kulandira lupanga la ulemu atapambana chisankho Ngakhalemalamulo a dziko lino amaperekampatawochitazionetserozamtendere, zionetserozaulendounozaonetsaAmalawizambiripomwekatundu, bizinesi, galimotozaanthukomansozabomazawonongedwa. - Izizafikapovutakwambirimpakabwalolailandusabatayathalidagamulakutipasachitikensozionetserokwamasiku 14 kutimbalizotsutsanazikambiranekutizionetserozozidzaayendabwanjimwabata. - Katswiri pa ndale Ernest Thindwawatimmasiku 100 oyambirira a utsogoleriwaMutharikaAmalawiaonambwadza. - Iyewatikwanthawiyoyambachiyambireniulamulirowazipanizambiri, AmalawiaonakugawanamitundundipoPulezidentiangoyanganira. - Ngakhalemlanduukadalikukhoti, Mutharikandimtsogolerimpakakhotilidzagamulemwanjiraina. - AkadakhalawinaakadagwiritsantchitomphamvuzakekulunzitsaAmalawindipoanthuakadamukonda, wateroThindwa. - Iyewatikutikulunzanitsakokutheke, Mutharika, ndunazabomakomansoatsogoleri a zipanizotsutsabomaakuyenerakusankhamawuolankhula pa misonkhano. - Ndipokadaulo pa pakayendetsedwekazinthumdzikoMakhumboMunthaliwatiboma la Mutharikalisadzilimbitsemtimakutizinthuzilibwinopomwezayipiratu. - Mdzikomulizipolowezokhazokha, anthuakuotcherananyumba, galimotongakhalensomaofesindiyenkumatizilibwino? Ayi, wateroMunthali. - Iyewatingatiboma la Mutharikalikufunaanthualikhulupilire, liwapangirezomweakufuna. - Komandunayofalitsankhaniyomwensoimalankhuliraboma Mark BotomaniwatiMutharikawayendamofewa. - Sitikuonapochipsinjochilichonse. - Mutharikawayendetsabwinodzikondipoakukwaniritsazomweadalonjeza, wateroBotomani. - Iyewatimmasiku 100 apitawa, boma la Mutharikalabzala kale zitukukomongamisewu, damu la madzikuDedza, kuonjezeramphamvuzaasilikalipowagulirasitimazankhondokomansokusainiramaubaleaukazembeosiyanasiyana. - Amenesakufunaakhale, komaMutharikawatiuzakutiakufunachitukukopaliponsendipoifendunazaketikupangachitukukochomwakathithi, wateroBotomani. - Amalawiakufunamkuluwabungwe la Malawi Electoral Commission (MEC) Jane Ansahatulepansiudindokomapolankhulandiwayilesiya BBC, MutharikaadamenyetsankhwangwapamwalakutiAnsahsachoka pa pandowo. -",POLITICS -ID_VQemAGeZ," Afa atamwa bibida wosadyera Mneneri wa polisi ya Nkhotakota Williams Kaponda watsimikiza kuti bambo wina kumeneko wakabzala chinangwa atapapira mowa osadyera. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kaponda adati malinga ndi achibale, Damson Wasiya, 34, malemuwo omwe ndi Francis Phiri adapita kukapopa mowawo Lamulungu pa 8 November mbomalo. - Achibalewo auza apolisi kuti malemuwa adapezeka usiku akuchokera kopopa mowawo ali lamba! Mumsewu, zomwe zidakhudza ofuka kwabwino amene adamutengera kunyumba. - Ataona kuti mbaleyo akuoneka moti samapeza bwino, adathamangira naye kuchipatala cha boma komwe madotolo adakatsimikiza kuti adali atafa, adatero Kaponda yemwe adati zotsatira za achipatala zidaonetsa kuti malemuwo adafa chifukwa chomwa wosadyera. -",SOCIAL ISSUES -ID_VVRaWStI,"Vatican Ilandira Anthu 33 Othawa Kwawo A kulikulu la mpingo wa katolika ku Vatican lachinayi akuyembekezeka kulandira anthu othawa kwao okwana 33 omwe akuchokera ku chilumba cha Lesbos mdziko la Greece ndipo anthu ena khumi akuyembekezeka kufikanso mwezi omwe uno. -Malipoti a Catholic News Agency ati anthuwa ndi ochokera mmaiko a Afghanistan, Togo komanso Cameroon. -Izi zadza potsatira pempho la mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Francisco lakuti a ku likulu la mpingowu akuyenera kupereka thandizo kwa achinyamata komanso mabanja omwe amathawa mmaiko awo kaamba ka kusamvana mmaikowo zomwe zimadzetsa nkhondo. -Anthuwa akhala akuthandizidwa ndi ofesi ya a Papa yoona zachifundo, bungwe la Saint Egidio komanso gulu la akatolika omwe amathandiza anthu osauka. -",SOCIAL -ID_VVdBRuYs," Amalawi akulira, chitetezo chachepa Akuluakulu a mabungwe omwe siaboma ati kuchepa kwa malipiro a apolisi ndi chimodzi mwa zomwe zalowetsa pansi chitetezo mdziko muno popeza apolisiwo amatangwanika kusokerera malipiro ochepawo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Undule Mwakasungula wa bungwe loona ufulu wachibadwidwe la Malawi Human Rights Consultative Committee (MHRCC) kudzasno Billy Banda wa Malawi Watch amaunikira kubooka kwa chitetezo komwe kwasiya anthu akulira ndi umbava komanso umbanda. - Mkulu wa apolisi mdziko muno, Lot Dzonzi wati sangakjane kapena kuvomera ngati malipiro ali vuto, koma wati apolisi akukumana ndi mavuto ambiri ndipo adziwitsa kale boma za izi. - Iye adati pano nkoyenera kuti apolisi aike maso pantchito ndipo kukambirana za malipiro kutsatire izo. - Munthu ngati akulemba ntchito umayenera kulimbikira ndipo zinazo kaya ndi zamalipo mumakambirana, adatero Dzonzi. - Kwa kanthawi tsopano, zipani zotsutsa, mabungwe, kudzanso anthu mmadera osiyanasiyana akhala akudandaula za kamphepo ka umbanda ndi umbava komwe kaomba mwamphamvu mdziko muno. - Mbalizi zakhala zikudzudzula boma kuti kuchotsa mfundo yothira mpholopolo ndikupheratu (Shot to kill) ndiko kwadzetsa mavutowa, ponena kuti izi bwezi zitangolankhulidwa pakati pa apolisiwo osati kulengeza. - Apolisi ena omwe sadafune kutchulidwa mayina awo avomereza kuti kuchepa kwa malipiro ndi nkhani yotentha yomwe imawagobola mafupa. - Mmodzi mwa iwo adati K20 000 yomwe ena amalandira pa mwezi nchitonzo chabe. - Zinthu zakwera. Nzoona wapolisi adzifera kandalama kameneka? adatero wapolisi wina mumzinda wa Blantyre. - Wapolisi wina wa nthambi ya kafukufuku mboma la Ntcheu adati malipiro a apolisi saphula kanthu. - Munthu angalimbikire bwanji ntchito apa? Tisamanamizane, adakatiganizira pamalipiro pokhapo, adatero wapolisiyo. - Mdziko muno chitetezo chasokonekera ndipo kumva kuti wina waphedwa kapena kuberedwa katundu sinkhani yachilendo. - Lolemba pa 30 Julaye alonda awiri adaphedwa pamalo ena omwetsera mafuta galimoto ku Machinga. - Malinga ndi Dzonzi anthuwo adasinjidwa mitu ndi osadziwika omwe nkutheka amafuna kubooleza malo olimba osungira ndalama pamalopo. - Nako ku Chirimba sabata zitatu zapitazi mkulu wina adapezeka atafa atakhapidwa ndi zikwanje. - Sabata ziwiri zangothazi bambo winanso yemwe amagulitsa nkhuku kwa Kachere mumzindawu adapezeka atafa, atapachikidwa mumtengo. - Lolemba mumzinda wa Lilongwe mbava zidathyola nyumba ina ndikuba ndalama zoposera K2 miliyoni. - Nayo Tamvani Lachisanu pa 20 Julaye idadziwonera anthu atatu atakhapidwa ndi mbava kuchipatala cha gulupu mumzinda wa Blantyre. - Mmodzi mwa anthuwo adali wapolisi wina yemwe adakhapidwa mmutu komanso paphewa ndi achiwembu omwe adakimana nawo kwa Kamba mumzindawu. - Iye adauza achipatalawo kuti adakhapidwa cha mma 7 koloko madzulo atangoweruka kuntchito. - Aapa amabungwewa ati ngati boma silikonza malipiro a apolisiwa, umbanda ndi umbava siutha ndipo osautsika akhala Amalawi. - Mwakasungula adati kugwa kwa ndalama ya kwacha kudakweza mitengo ya katundu wambiri ndipo ogwira ntchito ambiri mmakampani ngakhale mboma adakwezeredwa malipiro pomwe apolisi mpaka pano akulandirabe malipiro akalewo. - Nkhani ya malipiro a apolisi siyobisa, sizili bwino, ngakhale nyumba zawo mutaziona nzomvetsa chisoni. Boma likonze za umoyo wawo kaye, adatero Mwakasungula. - Banda wati anthu ngakhalenso aphungu anyumba ya Malamulo akuyenera kuchita mbali yawo pofuna kukhazikitsa chitetezo mmadera mwawo, osangolekera apolisi. - Iye adati Pulezidenti Joyce Banda akuyenera kupeza njira zobwezeretsa chitetezo mdziko muno. - Chitetezo siapolisi okha, zikufunika tigwirane manja. Ngakhale omwe amathandiza dziko lino amafuna chitetezo chisaguge. - Pakufunikanso kuti pakhale njira yabwino yokwezera maudindo apolisi olimbikira. Zimenezi zija zimachititsa apolisi kulimbikira ntchito. Wapolisi asakhale malo amodzi nthawi yaitali chifukwa izi zimabweretsa ziphuphu, adatero Billy Banda. - T/A wina ku Mwanza yemwe sadafune kutchulidwa adati zinthu sizili bwino kumeneko ndipo nkhani zoberana ziweto komanso kukhapana sizachilendo. - Iyo idati ndibwino mkulu wa apolisiyu atule pansi udindo chifukwa chitengereni udindowu nkhani yomwe yakula ndikusokonekera kwa chitetezo. - Mkulu wa apolisi akadangotula pansi udindo. , idatero mfumuyo. - Koma Dzonzi pazotula pansi udindo wake adati, Izo ndi momwe akuganizira iwo koma kwa ife ndikugwira ntchito. - Limbani Kaombe wa mmudzi mwa Kachepa kwa T/A Likoswe mboma la Chiradzulu wati apolisi akuyenera kumayenda ndi mfuti paliponse kuti azitha kuthira mpholopolo akuba. -",LAW/ORDER -ID_VVldPrZB," Zionetsero zokhudza achialubino zilipo Anthu achialubino anenetsa kuti achitabe mbindikiro kunyumba ya boma ya Kamuzu Palace mwezi wa mawa pofuna kukakamiza boma kuti lichitepo kanthu pa za kuphedwa kwawo. - Wapampando wa bungwe la Association for People with Albinism in Malawi (Apam) Overstone Kondowe wati mbindikirowo ulipo kuyambira pa 6 mpaka 8 March, ngakhale nduna ya zachitetezo Nicholas Dausi yapempha anthuwo kuti adekhe kaye chifukwa nkhaniyi siyinafike pochita zionetsero. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Flashback: Massa is seen with a placard during the search for Mark Masambuka who was later found murdered Malinga ndi Kondowe, anthu adzayenda kuchokera pabwalo la Community mtauni ya Lilongwe kudzera ku Nyumba ya Malamulo mpaka kunyumba ya boma ya Kamuzu Palace kukapereka kalata kwa mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika. - Kondowe adati, anthuwa akakhala konko kwa masiku atatu, ndipo masikuwa akakadutsa asadayankhidwe zakupsa akapempha mtsogoleriyu kulengeza kuti dziko lino lino lili pa chiopsezo moti iwo sangakhalemo. - Tikatero tidzapempha mabungwe ndi maiko akunja kutenga anthu achialubino omwe akusowa chitetezo mdziko muno kupita mmaiko awo momwe muli chitetezo chokwanira, adalongosola motero. - Iye adati anthu achialubinowa adzapempha kuchoka mdziko muno, pokhapokha mtsogoleri wa dziko lino akadzapanda kuwayankha madandaulo awo. - Mtsogoleriyu akadzapanda kutiyankha, tikupempha aliyense yemwe ndi wa chialubino kudzasonkhana ku maofesi a akazembe oimira maiko akunja mdziko muno kuti apite ku maiko awo, adatero Kondowe. - Malinga ndi Kondowe kalata yomwe akukapereka kwa Mutharika ili ndi madandulo akuluakulu asanu. - Mwa madandaulowa ena akupempha boma kuti lipereke ndalama zokwana K3 biliyoni ku ndondomeko zomwe zidakhazikitsidwa chaka chatha momwe muli ntchito zothandizira anthuwa zomwe mwa zina zikukamba zowamangira nyumba zolimba zoti zigawenga zizikanika kuthyola, kuwapatsa chitetezo chokwanira. - Iye adatinso anthuwa akufuna bwalo la milandu la paderadera loweruza milandu ya anthu okhudzidwa ndi kuphedwa kwa anthu achialubino. - Tikufunanso kuti kukhazikitsidwe bungwe lapadera lofufuza komwe akuti kuli misikako chifukwa ife tikudabwa kuti anthu omwe akugwidwa ndi angonoangono awa, koma osati akuluakulu awo, eni ndalamawo, adatero Kondowe. - Iye adati zafikapa boma komanso mtsogoleri wa dziko lino alephera kuwateteza. - Malinga ndi Kondowe dziko lino liunikenso malamulo a ufiti komanso asinganga azikhala mkaundula ndi kumagwira ntchito yawo motsatira malamulo okhazikitsidwa. - Koma Dausi adauza msonkhano wa atolankhani Lachiwiri ku Lilongwe kuti anthu a chialubino achepetse moto chifukwa zinthu sizidafike povuta penipeni. - Zinthu sizidafike poti nkuabindikira ku nyumba ya chifumu kapena kuyamba kupempha kusamuka mdziko muno ndi kukakhala kumaiko a kunja, adatero Dausi. - Izi zawonjezera mkwiyo wa anthuwa omwe pofika Lachitatu bungwelo lidalengeza kuti atuluka munthambi yomwe mtsogoleri wa dzino lino adakhazikitsa poyangana za ufulu wa anthuwa. - Kondowe adati zomwe adanena Dausi zikusonyeza kuti boma lilibe chidwi pa chitetezo cha anthu a achi alubino. - Kuchokera mchaka cha 2014, anthu okwana 25 ndiwo aphedwa mdziko muno pa zikhukhulupiliro zoti mafupa ndi zina mwa ziwalo zawo nzolemeretsa. - Ndipo naye womenyera ufulu wa anthu Gift Trapence adati a mabungwe apitiriza kukakamiza boma kuti liteteze anthuwa popereka ndalama ku ndondomeko yomwe muli ntchito zowatetezera chifukwa pakadalipano palibe chomwe bomali likuchitapo. - Iye adatinso ali ndi chisoni chachikulu chifukwa cha kulankhula kopasula kwa Dausi. - A boma alephera, ndi chifukwa chake anthuwa akufuna kungosamuka mdziko muno. Ndife okhumudwa kwambiri, adatero Trapence. - Koma pomwe Tamvani adalankhula ndi mmodzi mwa asinganga mdziko muno pofuna kumvetsetsa ngati ziwalo za anthu achialubino zingalemeretse anthu, singanga wina wa mboma l;a Salima Jamitole Kadango adati ndi bodza la mkunkhuniza kuti munthu angalemere ndi ziwalo za anthuwa. - Zikuchitika kwathu kuno ndi chipongwe chabe, palibe angalemere chifukwa cha ziwalo za anthu achialubino. Anthuwa akuphedwa chabe. Ife ngati asinganga kwathu nkuchiza anthu basi, adatero Kadango. - Pomwe mfumu Kameme ya mboma la Chitipa kumalire a dziko lino ndi la Tanzania komwe mchitidwewu udachokera idati zomwe zikuchitika mdziko muno ndizochititsa manyazi. - Bwanji boma kufufuza za momwe anzathu a ku Tanzania adathana nalo vutoli? Apa tisalozanenso zala koma tifufuze kuchokera kwa anzathuwa za momwe adachitira, adatero Kameme. -",SOCIAL ISSUES -ID_VXyOSWaz,"Afisi Apha Mayi Woledzera ndi Mowa ku Ntcheu Afisi olusa apha ndi kuchotsa ziwalo za mayi wina wa kwa Doviko, mmudzi mwa Layiti mfumu yaikulu Mpando mboma la Ntcheu. -Mmodzi mwa anthu a mderali a Elizara Cornelius Chiwaula auza Radio Maria Malawi kuti izi zachitika kucha kwa tsiku lamulungu pa 19 July 2020. - Iwo ati mayiyu Elenita Zemberani analedzera kwambiri atamwa mowa zomwe zinamuchititsa kuti agone pansewu pomwe afisiwa anamupeza. -Ndi zowonadi kuti a Elenita Zemberani apezekadi atagwidwa ndi fisi komanso atadyedwa ziwalo zina ndi zina pamene amachokera ku mowa. Zimenezi zachitika cha mma 3 koloko mbandakucha wa lero, anatero a Chiwaula. -Padakalipano apolisi mbomalo ati akufufuzabe za nkhaniyi. -",SOCIAL -ID_VZqLoTip," Zikhulupiriro zina Zisokoneza mdulidwe Zikhulupiriro zosiyanasiyana zikusokoneza ntchito ya mdulidwe wa abambo womwe unduna wa zaumoyo komanso mabungwe akulimbikitsa, Msangulutso wapeza. - Escom in free-for-all fuel scam Wait gets longer Secrecy over party funders Ku Nsanje, Dowa komanso ku Nkhata Bay ndi maboma ena amene zikhulupirirozi zachititsa kuti abambo asamapite kuchipatala kukalandira mdulidwewu. - Malinga ndi Senior Chief Dzoole ya mboma la Dowa, anthu ati samvetsa komwe kumapita kachikopa kamene adulako, zomwe zimawapatsa mantha. - Anthu amaganiza kuti kachikopa kamene akadulako amakakachitira mankhwala. Maganizo awa ndi amene amachititsa anthu kuno kuti asapite kukalandira mdulidwe. - Komanso anthu okwatira amaganiza kuti pamene akalandira mdulidwe, ndiye kuti akazi awo aziwayenda njomba chifukwa akawadula sangakakhale malo amodzi ndi mkazi wawo, ati panthawi iyi amaganiza kuti mkazi wawo akhoza kuawayenda njomba, adatero Dzoole. - Mdulidwe wa abambo wakuchipatala ndi njira imodzi yothandiza kupewa kufala kwa HIV Dzoole adati mdera lake, mwa amuna 10, amuna anayi okha ndi amene amalandira mdulidwe. - Kampeni ili mkati moti mafumufe atiphunzitsa kuti timeme anthu akachititse mdulidwe, koma ndi amuna ochepa amene akupita kukalandira mdulidwe, adatero Dzoole. - Senior Chief Kabunduli wa mboma la Nkhata Bay wati kampeniyi yakanika kumeneko chifukwa anthu amaganiza kuti akakalandira mdulidwe ndiye kuti alowa chipembedzo cha Chisilamu. - Ambiri kunoko amaganiza kuti amene alandira mdulidwe ndiye kuti ndi achipembedzo cha Chisilamu. Maganizo amenewa ndi amene akuchititsa kuti anthu asakhale nazo chidwi zokalandira mdulidwezo, adatero Kabunduli. - Titafunsa mfumuyi ngati ikumemeza anthu ake kuti akachititse mdulidwe, iyo idati: Ukawauza kuti kachitsitseni mdulidwe, akufunsa ngati iweyo unapanga. Ndiye ine pa msinkhu wangawu sindingapite kumdulidwe. - Ndinetu munthu wamkulu, ndiye ndikakalandira mdulidwe lero, balalo lidzapola liti? ..sindingapange zimenezo komanso kampeni imeneyi ine sindikuchita nawo. - Ku Nsanje, malinga ndi McKnowledge Tembo, HIV/Aids co-ordinator pachipatala cha boma, zikhulupiriro za anthu kumeneko zimati munthu akalandira mdulidwe ndiye kuti amaafooka kuchipinda. - Kunoko tinaphunzitsa mafumu, amipingo ndi azaumoyo za ubwino wa mdulidwe, koma mukamayenda muja, anthu amafunsa zambiri zokhudza zikhulupiriro zawo ndi mdulidwe. - Palibe amene adabwera poyera kudzatiuza kuti akufooka kuchipinda chifukwa walandira mdulidwe. Komabe anthu upeza akulankhula, ndi zabodza ndipo palibe umboni wake. Zoona zake nzoti macheza amakhalanso bwino mbanja mwamuna akakhala kuti adalandira mdulidwe, adatero Tembo. - Nayenso Simeon Lijenje wa PSI akuti ndi bodza la mkunkhuniza kuti amuna amene alandira mdulidwe amafooka ndipo wati amuna amene adulidwa ndiwo amachitanso bwino kuchipinda kusiyana ndi osadulidwa. - Palibe umboni wa zomwe anthuwo akunena. Dziwani kuti mwamuna amene walandira mdulidwe ndiye amasangalala kuchipinda chifukwa amakwaniritsa bwino chilakolako cha mkazi wake, adaphera mphongo Lijenje. - Iye adati kampeni ya mdulidwewu idayamba mu 2012 ndipo kuchokera mu October 2014 mpaka September 2015 pafupifupi abambo 93 642 ndiwo alandira mdulidwe mbomalo. - Achipatala amati ngati abambo alandira mdulidwe, ndiye kuti pali mwayi woti chiwerengero cha anthu otenga kachilombo ka HIV podzera mkugonana chingachepe ndi anthu 6 mwa 10 alionse (60%), malinga ndi mabungwe a WHO komanso UNAIDS. - Kuyambira mu 2007, mabungwewa akhala akubwekera kuti mdulidwe umathandize kwambiri kuti kachilomboka kasafale kwambiri. - Malinga ndi mabungwewa, maiko 14 a kummwera kwa Afrika komanso kummawa, ndiwo ali kalikiriki kupangitsa kampeni kuti amuna azikalandira mdulidwe. - Mdulidwe wa abambo ndi pamene achipatala amadula kachikopa kakutsogolo kwa chida cha abambo. Kachikopaka kamasunga zoipa, koma ngati walandira mdulidwe, amakhala waukhondo. Zoipazo zimakhala zasowa malo oti zisungidwenso, lidatero lipoti la UNAids, nkuonjera kuti mdulidwe umathandiza kuchepetsa matenda a khansa ya khomo la chiberekero cha amayi. -",SOCIAL ISSUES -ID_VbvKBwnY," Chitukuko cha foni Ndati ndikuuzeni abale anzanga, mbale wina amene anatchona ku Jubeki ndipo anasungidwa ku Lindela kwa nthawi wafika pa Wenela. Chanzeru chimene wandibweretsera ndi foni yochonga. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Tsonotu lero nkhani si ya mtchona wamkulu Adona Hilida. Inde apa sindikambatu za kutha mphamvu kwa Kwacha chifukwa ngakhale Moya Pete alibe yankho lenileni! Sindinganene wamasiye wamkulu Shati Choyamba amene adathawa mkazi wake lero akutizunza ndi uthenga wakuti ndi wa masiye! Ndipo tili pankhani wa mkuluyu, ndidaona nyumba ina yozinga bwino msewu wa Fatima, tsono ndikudabwa kuti akukakamira mtauni bwanji? Sindinganene za Mpando Wamkulu chifukwa pano msana uja udapola ndipo wasiya zopita ndi mtsamiro kukhoti kukayankha zosolola ndi zina ndi zina. Abale, ndinganene chiyani za Lazalo Chatsika wa Male Chauvinist Pigs yemwe tsopano naye wayamba kuonetsa mawanga a gogo uja adandipeza nditavula polima kwathu kwa Kanduku ku Mwanza? Ngati simunamve, mfunseni Thursday Jumbo! Koma inu! Lero nkhani si ya Polisi Palibe, gulu limene likutha ngati makatani a China. Makatani ndi onse, koma pajatu belo siyinama! Nanga taonani Adona Hilida kutuma uja Ibula kuti achotse uyu wa chitaganya kenako Adona Hilidawo nkudzanena kuti ayi mkulu wa chitaganyayo asachotsedwe. - Inde, sitikamba za Pitapo yemwe tsopano akusimba lokoma apoooo! Chifukwa sabata imeneyi ndakhala ndi kuunguza nawo pa Facebook ndati ndiyalule zina ndi zina zimene ndakhala ndikuona. Nkhani yaikulu ndi ya kuzimazima kwa magetsi! Abale inu, we are living in the dark ages ndipo bungwe loonetsetsa kuti mdima ukufikira aliyense pano pa Wenela likadakhala chakudya bwenzi ali manyumwa. Musandifunse kuti chipatso chimenechi nchiti chifukwa sindkuuzani. Kuzolowera zipwete eti? Tsono mmodzi mwa anthu amene anaponya nkhani yake pa buku la nkhope (kaya ndi nkhope ya buku, sindidziwa) adatambasula zomwe anakumana nazo chifukwa cha kuzima kwa magetsi. - Mkazi wanga anandipeza ndi kucheza ndi mkazi woyendayenda. Anapita kunyumba kumene adakhutulira mafuta mpoto, nkuika pa cooker. Mkaziyo adayatsa cooker nkukagwira ntchito zina. Ntafika sanafunse kalikonse koma adaphula mafuta aja nkundikapiza. Samadziwa kuti nthawi amaika mafutawo pamoto, magetsi anazima ndipo mafuta sanawire. Zikomo Eeeeeeeishkom! Abale anzanga, ndikhulupirira madotolo a chipatala cha odwala misala aziyangana kaye zimene odwala awo akhala akulemba pomwe amayenda pamsewu ngati abwinobwino. - Ndipo nditaunguza Gervazzio, wa pamalo aja timakonda pa Wenela, ndidapeza kuti ali mgulu lina lotchedwa Kupeza Mabanja ndi Zibwenzi Pa Wenela! Chodabwitsa nchakuti iyeyo ali pabanja! Kodi Facebook yaphweketsa chiwerewere chomwechi? Ndikumadabwanso kuti nkatsegula tsambali, akumandifunsa kuti What is on Your Mind! Akadziwa ndiye amafuna nditani? Nkhawa zanga si zotulira anthu osadziwa? Ndiye pali ena akuponya zithunzi zolaula pa Facebook. Akakhalakhala, umva akunena kuti wina wawalowera kutsamba lawo! Mukunamiza ndani? Ngakhale zandipeza mochedwa Abiti Patuma adandiuza kale kuti amene zithunzi zotere zikuoneka patsamba pawo ndiye kuti adatsegula zithunzi zotere patsamba la ena! Usawi, chichi? Kukamba za Abiti Patuma, sabata iyo adanditengera ku ukwati wina umene udali pamalo ena oyandikira pa Wenela. Kudali mwana wa munthu ku ukwati umenewo. - Itafika nthawi yofupa akuchimuna, ndinadabwa aliyense ali pa foni yake. Nanenso ndidalowa nawo mgulumo, nkumaseweretsa foni yanga. Nkatere, kutola zithunzi za anthu ali kakaka ndi mafoni awo, popanda wofupa. - Nkatero, ndaponya kale pa Facebook. Kungoponya kenako nkupanga like. Nthawi yomweyo nkudzaponya comment: Life is good#embarassed with lasanje! Akuchimunawo adapitiriza kuseweretsa mafoni awo, popanda wofupa olo mmodzi. - Titabwerera kukakhala pansi ndidafunsa Abiti Patuma kuti akuchimuna kuumira kwanji kotere? Kungopita mbwalo kukavina mmalo mofupa! Anthu a nkhanza, satana ali bwino, ndidatero. - Abiti Patuma adaseka ngati wakwatiwa kumene. - Kikikiki! Tade mudzatsala. Anthuwatu akufupa kupyolera pa Mpamba, Airtel Money komanso achina Mo626 ndi njira zina zosamutsira ndalama pafoni, adanditsegula mmaso Abiti Patuma. -",ECONOMY -ID_VcVzJaSh,"PAC Yadandaula Ndi Kuchuluka Kwa Chiwerengero Cha Nduna Bungwe la mipingo ndi zipembedzo mdziko muno la Public Affairs Committe (PAC) ladandaula ndi kuchuluka kwa chiwerengero cha nduna zomwe mtsogoleri wa dziko lino wasankha. -Matonga: Zikhudza chuma cha dziko Mlembi wamkulu wa bungwe la PAC, mbusa Gilford Matonga wati mtsogoleri wa dziko lino wasankha chiwerengero chochuluka cha nduna zake zomwe akuti zitha kuwonongetsa chuma cha dziko lino. -Kukhuzidwa kwathu pa cabinet yomwe atulusa a president sikusatha kapena kutha ntchito koma ndi mmene cabinet-yo ilili kupezeka kwa banja mu cabinet-mu komanso kukula kwa cabinet-yi zomwe zitakhuze chuma cha dziko lino, anatero Matonga. -Padakalipano nalo bungwe la Centre for Democracy Economic and Development Initiative (CDEDI) lati zomwe wachita mtsogoleri wa dziko linoyu zikusiyana kwambiri ndi zomwe amalonjeza pa misonkhano yokopa anthu. -Mkulu wa bungweli a Sylvester Namiwa ati mwazina kusankha ma udindo komwe a Chakwera achita, zawonetsa kuti cholinga chawo ndi kufuna kuthokoza anthuwa osati kuwasankha anthuwa kuti atumikire a Malawi. -Iwo atinso ndi okhumudwa ndi kusankhidwa kwa amayi ambiri omwe ayikidwa ngati achiwiri kwa nduna osati nduna zenizeni. -",POLITICS -ID_VdmJxsbP," Mugwiliranji bere la mwini? Masiku apitawa mtsikana wina adandifotokozera za momwe mphongo ina idagwirira bere lake pa msewu mumzinda wa Lilongwe. - Mtsikanayu adali akungodziyendera mutauniyo pomwe adangodzidzimuka mkono wa bambo yemwe amabwera kutsogolo kwake uli pabere lake. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mmene amati azilankhula, bamboyo nkuti atayamba kuyenda kupitiriza ulendo wake ngati sadachite kalikonse. - Mtsikanayo adangoti kakasi, kenaka adangopitiriza ulendo wake ali cheucheu kuti bambo wina asamuonererenso. - Nkhaniyi idandikumbutsa zomwe zidandionekera mutauni ya Limbe, ku Blantyre, zaka zinayi kapena zisanu zapitazo. - Anthu adali pilingupilingu mmawa wa Loweruka limenelo ndipo ndidali pandawala kukwakwera basi pomwe ndidangozindikira mkono wa mnyamata wina, yemwe ndidali ndisadamuoneko chibadwire, uli pabere langa. - Ndikudzidzimuka, mnyamatayo, yemwe timayenda mosemphana, adapitirira ulendo wake akumwetulira ngati sadachite chilichonse chodabwitsa. - Ndidangoti kakasi, kusowa cholankhula mnyamatayo akulowelera mgulu la anthu omwe anali akuyenda pamalopo. - Amayi ndi atsikana omwe zangati izi zidawaonekerapo angachitire umboni za mkwiyo ndi manyazi omwe amadza zoterezi zikakuchitikira, poti ena zawachitikira mmaofesi, kusukulu ndi malo ena. - Kwa nthawi yaitali ndidakhala ndikudzifunsa za mmene ndikadakhaulitsira ndoda yachipongweyo. - Ndikadakuwa? Koma ndi changu chimene mnyamatayu adachita, ndimakaika ngati ena omwe amadutsa pamalopo adaona zomwe zidachitika. Akadandikhulipilira ndani? Umboni sukadavuta kodi? Kapena ndikadamumenya? Koma mwachidziwikire akadabwenzera ndipo mwinanso nkadavulazidwa ndine ndemwe. - Ena nkumati atsikana mukumadziitanira mavuto nokha kaamba kamavalidwe kosadzilemekeza, koma ichi sichifukwa chokwanira mpangono pomwe choti anthu ena azichita zomwe afuna ndi matupi a amayi. - Kaya wina atavala zoonetsa mawere ake, palibe choyenereza bambo kapena mnyamata kugwira mawerewo. Tisaiwale kuti mdziko muno muli ufulu wa kavalidwe. - Kwa amayi, ndikukhulupilira kuti kungopenya ngati momwe ndidachitira ine ndi msungwana wa ku Lilongweyu, sikungathandize kwenikweni. - Ngati pali chomwe mungathe kuchita kuti abambo oterewa aonekere poyera, chitani, kuti aone polekera. -",SOCIAL ISSUES -ID_ViEeoZKB," Nyumba ya Malamulo yakhutira ndi MEC Komiti yolondoloza malonjezo a boma ku Nyumba ya Malamulo yati ndiyokhutira ndi lipoti la bungwe loyendetsa zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC). - Bungwe la MEC lidawonekera pamaso pa komitiyo Lachiwiri msabatayi kukapereka lipoti la momwe zokonzekera za chisankho chapatatu zikuyendera. Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Alfandika: Tili ndi masiku 7 ofufuza atsogoleri Polankhula ndi Tamvani, wapampando wa komitiyo Yaumi Aufi Mpaweni adati lipoti la MEC likusonyeza kuti ntchito yokonzekera chisankho ikuyenda bwino ndipo komiti yonse idagwirizana ndi zomwe idawona ndi kumva kuchoka ku MEC. - Tidayitana bungwe la MEC kuti lidzatipatse lipoti. Zomwe adatiuza zikusonyeza kuti ntchito ikuyenda bwino ndipo mamembala onse akomiti adakhutira ndi lipotiro. Ngati kungawoneke zovuta, tiwona mtsogolomu, adatero Mpaweni. - Iye adati komitiyo ndiyokonzeka kuthandizira pomwe bungwe la MEC lingakumane ndi zovuta za mtundu uliwonse pofuna kuti chisankho cha chaka chino chidzayende mokomera zipani ndi anthu onse. - Mulipoti lake, mkulu woyanganira zisankho ku bungwe la MEC, Sam Alfandika adafotokoza momwe ntchito za kalembera, kuunika maina, kupeleka zikalata za ofuna kudzapikisana nawo pamipando ya mtsogoleri wa dziko ndi wachiwiri wake komanso aphungu ndi makhansala zidayendera. - Iye adalongosolanso zovuta zomwe akuyembekezera ndi ndondomeko zomwe bungwelo lakonza zofuna kudzathana ndi zovutazo zitadzawoneka. - Monga mukudziwa, anthu adalembetsa 6 859 570 pogwiritsa ntchito njira yamakono yomwe idatithandiza kuchepetsa chinyengo. Padali chiseso chochotsa maina opezeka kangapo mkaundula ndipo maina 13 244 adachotsedwa, adatero Alfandika. - Iye adati pozindikira kuti kunja kuli akathyali malinga ndi makono, bungwelo lidapeza akadaulo a nkhani za zida zamakono omwe azithandizira kuwonetsetsa kuti palibe yemwe walowerera chinsinsi cha bungwelo. - Alfandika adauzaso komitiyo kuti amene akufuna kupikisana nawo adapeleka kalata zowonetsa zolinga zodzapikisana nawo ndipo adati ntchitoyo idayenda bwino. - Tidalandira zikalata zonse koma tikuziunikabe moti pakutha kwa masiku 7, tikhala tikutulutsa maina omalizira omwe tawavomereza kudzapikisana nawo pa mpando wa mtsogoleri wa dziko lino. Pamene ntchito younguza aphungu a Nyumba ya Malamulo idzatenga masiku 14. Ndipo makhansala itenga masiku 21, adatero Alfandika. -",POLITICS -ID_VkHqddiL,"Katswiri Wayamikira Nduna Zatsopano, Nduna Imodzi Yakana Udindo Katswiri pa nkhani za ndale mdziko muno Dr. Boniface Dulani wati ali ndi chikhulupiliro kuti nduna zomwe zasankhidwa ndi President wa dziko lino Dr. Lazarus Chakwera, zigwira ntchito zawo bwino popeza kuti zili ndi zowayenereza kugwira ntchitoyi. -Dulani: Ndikukhulupilira kuti agwira bwino Dr. Dulani yemwenso ndi mphunzitsi wa zandale ku sukulu ya ukachenjede ya Chancellor, wauza Radio Maria kuti anthu ayike chikhulupiliro mwa ndunadzi pofuna kuti zigwire ntchito yawo bwino. Iwo ati mwachitsanzo, wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino Dr. -Saulosi Chilima, mu ulamuliro wa Professor Peter Mutharika mchaka cha 2014, adagwiraponso unduna ngati omwewu ndipo adagwira ntchito yawo mwaukadaulo. -Tidikirebe kuti tiwone kuti akagwira ntchito yotani komano a Vice President tikuziwa tonse kuti anagwirapo ntchito mu undunawu ndipo anayigwira bwino ntchito, komanso mukuwuona kwanga boma lasankha ndunazi kuti chitetezo cha mkati mwadziko bwino chikhale choyenerera, anatero a Dulani. -Msiska: Ziwoneka ngati akundipatsa mphatso Padakalipano yemwe anasankhidwa kukhala nduna yowona za chilungamo ndi malamulo a Modecai Msiska awukana udindowu ponena ena aganiza ngati a Chakwera akuwalipira pa ntchito yomwe anathandizira chipani cha MCP kuti chipambane pa mlandu wa chisankho cha president. -Iwo anapitirizanso kunena kuti pali achinayamata ambiri omwe angati kugwira ntchito pa udindowu osati iwo omwe ndi achikulire. -",POLITICS -ID_VnGJozqu," Mafumu sanunkha kanthu pandale Kafukufuku amene achita akadaulo a zandale mdziko muno wasonyeza kuti ngakhale mafumu ena amayesetsa kusanthula momwe Amalawi akuganizira pandale, Amalawi salabadira zonena za mafumuzo. - Mmodzi mwa akatswiriwo, Happy Kayuni amene amaphunzitsa ukadaulo pandale ku Chancellor College, adati zotsatira zimene adapeza adzazikhazikitsa pa 17 March ku Sunbird Mount Soche mumzinda wa Blantyre. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mafumu sayenera kuika mlomo pankhani za ndale Izi zikudza patangotha sabata kuchokera pamene anthu ena adakuwiza Paramount Lundu pamaliro a mfumu Kabudula ku Lilongwe pomwe mwa zina adati chipani cha MCP chidalamulira dziko lino zaka 31 ndipo sichidzalamulilanso kuchokera mu 1994 pomwe chidachoka mboma. Lundu adatinso chipani cha Democratic Progressive Party (DPP) ndicho chidzalamulire mu 2019. - Koma polankhula ndi Tamvani, Kayuni adati kafukufukuyo adapeza kuti mafumu amalemekezedwa ndi kukhulupiliridwa pankhani za miyambo yawo osati popanga ganizo la ndale. - Tikatulutsa zotsatirazo, anthu adzadzionera okha kuti anthu amalemekeza ndi kukhulupilira mafumu pankhani za chikhalidwe chawo koma alibe chikoka pakapangidwe ka ganizo la munthu amene asankhe pa ndale, adatero Kayuni. - Kayuni adakana kutambasula bwino kuti kafukufukuyu adamuchita nthawi yaitali bwanji, ndi anthu angati, njira yomwe adatsata pofunsa mafunso komanso mafunso amene amafunsidwa. Iye adati zonse adzazitambasula bwino akamukhazikitsa. - Iye wati chanzeru chomwe mafumu angachite nkuphathirira ku udindo wawo ndi kumalimbikira ntchito yawo mmalo motaya nthawi ndi zandale powopa kutsukuluza ulemu omwe ali nawo. - Pa zomwe mafumu ena akhala akunena kuti amayenera kukhala mbali yaboma, Kayuni wati ichi nchilungamo chokhachokha koma waunikira kuti mpofunika kutanthauzira bomalo molondola. - Mpofunika kutanthauzira bwinobwino liwu lakuti boma chifukwa mwina mafumu oterowo amaona ngati boma nchipani cholamula pomwe si choncho. Boma limagawidwa patatu: Mtsogoleri ndi nduna zake, aphungu a Nyumba ya Malamulo komanso mabwalo oyendetsa. - Akamati amakhala mbali ya boma, sakulakwa koma aziganizira tanthauzoli kuti iwo ngopanda mbali ndipo ntchito yawo nkutsogolera anthu awo pankhani zamakhalidwe ndi chitukuko. Ndale nza anthu ena, adatero Kayuni. - Polankhula ku maliro a T/A Kabudula, Senior Chief Lundu adaweruziratu kuti chipani cha DPP ndicho chidzapambane pachisankho cha 2019 ndipo kuti kaya wina afune kaya asafune, mafumu ena mdziko muno sadzaleka kusapota mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika ndi chipani cha DPP. - Ngati tili pansi pa ulamuliro wa Mutharika ndi chipani cha DPP, chotiletsa kumusapota nchiyani? Choti mudziwe nchakuti chipani cha DPP chikuyenera kulamula mpaka 2019 ndipo chidzapitiliza kuchoka apo, adatero Lundu kumaliroko. - Iye adapitiriza kunena kuti chipani cha Malawi Congress Party (MCP) chomwe mtsogoleri wake Lazarus Chakwera adali pa maliro pomwepo chisamalote zodzalamuliranso ndipo kuti kwake kudatha momwe chidatuluka mboma ngati chipani cholamula. - Chakwera atafunsidwa ndemanga yake ndi Tamvani pa nkhaniyi adati alibe mau aliwonse kenako nkuseka. - Oyendetsa nkhani za mafumu ku unduna wa Maboma angonoangono Lawrence Makonokaya adati timutumizire mafunso omwe tikuyembekezera mayankho ake. - Zotsalira Tikuchezanso ndi kadaulo wina amene adacchita nawonso kafukufukuyo. -",LOCALCHIEFS -ID_VqOiCMSM," Sibwino kulekeza panjira kumwa ma ARV Mmodzi mwa anthu amene adapezeka ndi kachilombo koyambitsa matenda a Edzi ndipo akukangalika kuphunzitsa ena za matendawa Hannah Mandanda wati ntchito yolimbikitsa anthu amene akulandira ma ARV kuti asasiye kumwa mankhwalawa ndiyaikulu. - Polankhula pamaphunziro amene bungwe lothandiza anthu amene adawapeza ndi kachilombo la Dream ku Balaka, Mandanda adati kusiya kumwa mankhwala kwadzetsa imfa zomwe sizikadakhalapo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Anthu ena amalandira mankhwala koma osamamwa. Uku nkulakwa. Masiku apitawa, tidali ku maliro a mayi wina amene ngakhale ankalandira mankhwala mwezi ndi mwezi, amangowabisa kuchipinda ndipo tidawapeza atatisiya, adatero Mandanda. - Mkulu woyanganira ntchito za Dream ku Blantyre, Jane Gondwe, adati vuto la odwala kuleka kumwa mankhwala likukulira kulira. - Ena amasiya chifukwa achipembedzo awauza kuti Mulungu wawachiritsa pomwe ena amanamizidwa ndi asinganga. Enanso amasiya chifukwa chitetezo cha mthupi mwawo chakwera koma ayi sichoncho. Mankhwalawa ndi akumwa moyo wonse, adatero Gondwe. - Iye adati ena amasiya kumwa ndipo akaona kuti matenda ayambanso kuvuta amayambiranso kumwa mankhwala. - Koma palibe chimene angaphule chifukwa kachilombo kamakhala kuti kakhwima ndi kupeza njira zina kuti mankhwalawo asagwire ntchito, adatero Gondwe. - Iye adati nchifukwa chake bungwe lawo limaphunzitsa anthu 65 woti azikaphunzitsa ena momwe angadzisamalire atawapeza ndi kachilombo ka HIV. -",HEALTH -ID_VqVEqfnF,"Akhristu 100 Alandira Ulimbitso ku Parish ya Mpiri Wolemba: Sylvester Kasitomu Akhristu amene alandira sacrament la ulimbitso mparish ya St. Marys mu dinale ya Mpiri mu Dayosizi ya Mangochi awapempha kuti agwilitse bwino ntchito mphatso zimene Mulungu mzimu woyera amapereka. -Mkulu wa kuofesi yoona za utumiki mu dayosiziyi bambo Medrick Mlava alankhula izi pambuyo popereka sacrament la Ulimbitso kwa akhristu a mparishiyi. Iwo ati akhristu omwe alandira sacramenti-li akuyenera kumalimbikitsa ntchito zabwino kamba koti ndi zimene zikakondweletsa Mulungu. -Pamene alandila sacrament la ulimbitso amakhala ngati alandira mangolomera komanso mphatso za mzimu woyera ndiye akuyenera kugwiritsa ntchito mphatsozi mu mpingowu pokhala ansembe asisiteri komanso akhristu eni ake olimbika, anatero bambo Mlava. -Akhristu omwe alandira sacrament la ulimbitso patsikuli anali okwana 100. -",RELIGION -ID_VtQZuJlL," Nyaude: Tidadabwa ndi zochitika zake Akamaimba nyimbo ya Musalolere Mulungu Ephraim Zonda amaimba ndi mtima wonse polingalira kuti akulowa mbanja mwezi ukubwerawu ndipo Mulungu asalolere kuti adani alepheretse zimenezi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Atupele ndi Ephraim kukonzekera kudzakhala thupi limodzi Ngati kumaloto, Ephraim akamakumbukira tsiku lomwe adaonana ndi Atupele Chikaya. Akuti sadadziwe kuti iwo akhoza kudzakumananso. - Ndidamuona koyamba Atupele ku tchalichi cha Zambezi ku Kawale komwe tinkakaimba. Panthawiyo sitidayankhulane koma mwachisomo cha Mulungu tidakumananso ku Chefa komwe tidakaimbanso, adatero Ephraim. - Mnyamatayu ndi wachiwiri kubadwa mbanja la ana asanu ndi awiri. Ali ndi luso lopeka nyimbo komanso ali ndi mawu anthetemya moti amaimba mukwaya ya Great Angels. Si zokhazo, amachitanso bizinesi yogula ndi kugulitsa katundu wochokera ku China kuphatikizapo galimoto. - Atupele ndi wachiwiri kubadwa mbanja la ana anayi ndipo amagwira ntchito ku Road Traffic ku Zomba. - Awiriwa adayamba kucheza muchaka cha 2009 pomwe adakumana ndipo patatha chaka akucheza chomwecho Ephraim adamufunsira Atupele ataona kuti ndi mkazi wabwino. - Atupele ndi mkazi amene ali ndi zomuyenereza zomwe mwamuna aliyense amafuna pa mkazi. Atu ndi mkazi wakhalidwe, woopa Mulungu, wanzeru komanso womvetsetsa, adatero Ephraim akunyadira bwezi lakelo. - Patatha zaka zisanu ndi chimodzi chikumaniraneni, awiriwa adaganiza zomanga ukwati kuti anthu atsimikize za chikondi chawo. - Ukwati wawo uliko pa 12 September chaka chino ndipo akadalitsira ku mpingo wa CCAP ku Area 23 mumzinda wa Lilongwe ndipo madyerero akakhala ku Capital Hotel. - Ephraim adanenetsa kuti chomwe chidzawalekanitse iwo ndi imfa basi. Iye adati nthawi yawathandiza kudziwana, zomwe iye akuti zidzawathandiza mbanja mwawo. -",SOCIAL ISSUES -ID_VvUPUOZZ,"Mulungu Amasankha Munthu Ndi Cholinga-Papa Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco, wati Mulungu amasankha munthu ndi cholinga. -Malinga ndi malipoti a Vatican Radio, Papa walankhula izi lachitatu ku likulu la mpingo ku Vatican. -Iye wati Mulungu anasankha Davide kukhala mfumu ngakhale kuti pa nthawiyi Davide anali wachichipere popeza Mulungu anali naye cholinga. -Papa Francisco wafotokoza kuti Davide anali mbusa wa ziweto ku tchire koma Mulungu anamusankha kuti asiye kusamalira ziweto ndipo kuti mmalo mwake akhale mbusa wa anthu. -Iye wati zimene Mulungu amaona mwa munthu pompatsa udindo ndi zosiyana ndi zomwe anthu angaone ndi maso awo. -Iye wati Davide anali ndi zofooka zake ngati munthu komabe Mulungu anamusankha kukhala mfumu. -Papa Francisco wati chinthu chochititsa chidwi ndi chakuti ngakhale Davide anali ndi zofooka zake iye anali kukonda kupemphera. Ndipo Chifukwa chokonda kupemphera nthawi iliyonse akachimwa Davide anali kulapa machimo ake kuti Mulungu amukhululukire. -Pamenepa iye watsindika za kufunika kwa mapemphero mmoyo wa munthu aliyense. -Papa Francisco wati munthu amene amakonda kupemphera amatsogoleredwa mmoyo wake ndi Mulungu. -",RELIGION -ID_VwjjaOYV," Tadeyo Mliyenda: Ulendo wa ku Mzuzu Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Tsikulo Abiti Patuma adandipeza pa Wenela kuti ndimuperekeze ku Mzuzu kumene amakacheza ndi Paparazzi komanso anzake. - Tidakwera basi yausiku pa Wenela monga mudziwa kuchoka pa Wenela kukafika ku Mzuzu ndi mtunda wautali zedi. Mudali kuphulika nyimbo za mnyamata uja woukira, Jaso, inde mnyamata amene aliyense akudziwa bwino kuti amacheza kwambiri ndi Mpando Wamkulu koma lero akuti sakufuna kumvana Chichewa ndi mdzukulu wake wa Mpando Wamkulu, inde Atipatsa Likhweru. - Chilipo chikuchitika kuti lero lino Jaso azioneka kuti akuukira Atipatsa Likhweru ndi anzake ena onse ku Ukafuna Dilu Fatsa. - Ulendo uli mkati, Abiti Patuma adayamba kukamba zodziwa yekha. Palibe icho ndimatola pankhani zimene iye amakamba. - Komatu zinaliko uku ku Kanjedza. Paja mudziwa Lazalo Chatsika uja wa Male Chauvinist Pigs masiku apitawa anamuuziratu Moya Pete kuti zomwe ananena zimakhala ngati zonena mlezi. Ndiye anyamata a Dizilo Petulo Palibe anamutengetsa ku Kanjedza, kufuna kumumenya, adali kutero Abiti Patuma. - Palibe icho ndidatolapo. - Koma ndiye kunali kukwenyana anyamata, kutsala pangono kutulutsirana nkhwangwa, adapitiriza. - Abale anzanga, zovuta kumvetsa izi. Tidayenda ulendowo bwino lomwe ndipo pa Jenda tidafika cha mma 2 koloko usiku. Chilankhulo chidayamba kusintha. - Mpando wathu tidakhala anthu atatu. Kuwindo kudali Abiti Patuma, ine pakati ndipo mbali inayi kudali mkulu wina amene ankaoneka kuti wangofika kumene kuchokera ku Joni. - Mkuluyo adandifunsa: Kasi mukuluta nkhu? Ndidamvapo nthawi ina kuti apa akutanthauza kuti mukupita kuti? Ine kuyowoya Chitumbuka nikuyowoya koma kweni kuti nipulike, nikutondeka chomene, ndidayankha. - Ambiri mubasiyo adali mtulo. Kamphepo kadali katawakokera kutulo. - Mwadzidzidzi, tidamva wina akukuwa: Choka! Choka! Iwe choka! Mayooooo! Aliyense mubasimo adadabwa kuti chikuchitika nchiyani. Ngakhale amene amagona adadzidzimuka. Mkulu uja adadzidzimukanso kutulo kwakeko ndipo tonse tidaseka chikhakhali. - Atafunsidwa kuti amalota chiyani, iye adangoti: Ndimalota anthu a mapazi ngati nkhwangwa komanso malilime ngati mipeni, adayankha mkulu uja. -",SOCIAL ISSUES -ID_VxGQuOxk,"Radio Maria Itsekera Nyengo ya Mariatona Wolemba: Richard Makombe A Director a Radio Maria Malawi Bambo Joseph Kimu ati wayilesiyi ikukwanitsa kufalitsa uthenga wabwino wa yesu khristu ngakhale ili ndi ngongole zoposa 50 million kwacha. -Bambo Joseph Kimu amayankhula izi pa mwambo wa nsembe ya ukaristia otsekera nyengo ya Mariatona omwe unachitikira ku Mtendere Parish mu dayosizi ya Dedza. -Bambo Kimu ati ndiokondwa kuti anthu ambiri amamvera wayilesiyi kuphatikizapo anthu omwe si a mpingo wa katolika zomwe anati ndi chisonyezo kuti zikulimbikitsa anthu kukonda kupemphera. -Anali mlendo wolemekezeka pa mwambowo- a Bonga ndi akazi awo Pali anthu ena ambiri omwe amathandiza wayilesiyi omwe ndi a mipingo ina ndipo izi zapangitsa kuti Radio Maria ikhale ikufalitsa uthenga wabwino wa yesu khristu kuyambira pomwe inatsegulidwa zaka 20 zapitazoanatero Bambo Kimu. -Bambo Kimu anapitiliza kupemph anthu onse akufuna kwabwino komanso akhristu kuti apitilize kuthandiza komanso kuyikonda wayilesiyi kuti izikwaniritsa cholinga chake chofalitsa uthenga wabwino kwa anthu ambiri. -Ndikupempheni kuti mupitilize kupemphelera Radio Maria komanso muzikonda kugwiritsa ntchito wayilesiyi mu zochitika zanu kuti uthenga wa mulungu upilire kufalikira ponseponseanapitiliza motero Bambo Kimu. -Bambo Kimu anati Ndikudziwa kuti muli ndi mavuto a zachuma pano pa Parish komanso mmanyumba mwanu koma munaona kuti nkofunika kuti muthandize Radio Maria ndithokoze kuti mwaonetsa chikondi chomwe muli nacho ku wayilesiyi Mmawu awo Monsignor John Chithonje anati akuthokoza a Director a wayilesiyi kamba kosankha kudzachitira mwambo otsekera Mariatona ku dayosizi ya Dedza zomwe ati zikusonyeza ubale wabwino omwe ulipo pakati pa dayosiyi yi ndi Radio Maria Malawi. -Dayosizi ino ndiyokonzeka kuthandiza Radio Maria nthawi ina iliyonse ndipo timayesetsa kuthandiza kuti ntchito zake zipitilire kupita patsogolo anateroMonsignor Chithonje. -Monsignor Chithonje anathokoza kwambiri akhristu a Parishi yi kamba kotenga gawo pothandiza wayilesiyi zomwe anati zaonetsa ubale omwe ulipo ndi wayilesiyi komanso kuti amayikonda Radio Maria. -Ntchito yomwe Radio Maria ikugwira yathandiziranso kuti ubale wathu ndi akhristu a mdziko la Mozambique ukhale opambana komanso wamphamvundipo zaonetseratu kuti akhristuwa amakonda kumvera wayilesiyianatero Monsignor Chithonje Nyengo ya Mariatona inatsegulidwa ku Sacred Heart Zomba Cathedral ku Zomba dayosizi pa 4 May ndipo yatsekedwa pa 27 July 2019 ku Mtendere Parish mu dayosizi ya Dedza. -Pa mwambowu ndalama zokwana 1 million six hundred and fifty 9 hundred forty kwacha ndi zomwe zinapezeka ndipo mlendo olemekezeka pa mwambowu anali a Mike Bonga omwe anapereka cheke cha ndalama zokwana 5 hundred thousad kwacha. -",RELIGION -ID_WCMKDJkn,"Chipani cha Sacramentine Chichita Chaka cha Asisteri Atatu Wolemba: Thokozani Chapola Chipani cha asisteri cha Sacramentine chachita chaka pomwe asistweri awiri amalumbira malumbiro a ku nthawi zonse pomwe sisteri mmodzi amakondwelera kuti wakwnitsa zaka 50 akuctumikira mulungu ngati sisteri mu chipanichi. -Sister Francesca Cortinovice a mdziko la Italy akwanitsa zaka 50 mu utumiki komanso Sister Veronica Chilemba ndi Sister Theresa Misomali alumbira malumbiro a ku nthawi zonse. -Mwambowu unachitikira ku parishi ya Ntcheu mu dayosizi ya Dedza ndipo anatsogolera mwambowu ndi mkulu woyendetsa ntchto za dayosiziyi bambo John Chithonje. -Mmawu awo bambo Chithonje alangiza makolo kuti atengerepo chitsanzo cha asisteriwa polimbikitsa ana awo pa nkhani ya maphunziro. -Zipani zikamatenga ana oti alowe mu chipani, chimodzi mwa zinthu ziomwe amayangana ndi sukulu yomwe anachita. Choncho makolo akuyenera kulimbikitsa ana awo pa maphunziro, anatero bambo Chithonje. -Mmodzi mwa akuluakulu a chipani cha sacramentine kuno ku malawi sister hellen matchado ati iwo ndi okondwa kuti mwambowu watheka ndipo wapempha asisteriwa kuti akhale odzipereka pa utumiki wawo. -Adutsa mwambiri koma izi ndi zazikulu zomwe mulungu watichitira powatsogolera mpaka lero pomwe atsimikiza kuti ali okonzeka kutumikira Mulungu, anatero sister Matchado. -Polankhulapo mmodzi mwa asisteri omwe achita malumbiro awo a ku nthawi zonse sister terteza misomali athokoza mulungu powathandiza kukwaniritsa maloto awo. -Si mphamvu kapena nzeru zathu koma timadalira chithandizo cha Mulungu kuti tifike pamenepa, anatero Sister Misomali. -Chipani cha sacramentine kuno ku malawi chikupezeka mmadayosizi awiri mwa ma dayosizi 8 omwe alipo mdziko muno omwe ndi a Dedza ndi Mangochi. -",RELIGION -ID_WDBDenff," Chimanga cha k1bn chaola ku admarc Komiti ya za malimidwe ku Nyumba ya Malamulo yatulukira kuti chimanga cha ndalama zokwana K1 billion chaola mu nkhokwe za Admarc. - Koma mkulu wa Admarc, Margaret Roka Mauwa, wakana kuthirirapo ndemanga pa lipotilo kaamba koti sadalilandire. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Admarc iyenera kupeza njira zosamalira chimanga chake Popereka lipoti lake ku nyumbayo, komitiyo yati ngakhale izi zili choncho, Admarc ikugulitsabe kwa anthu chimangacho. - Komiti yathu yapeza kuti chimanga cha ndalama zosachepera K1 biliyoni ndipo ncholemera matani 7 000 nchoola mu nkhokwe za Admarc. - Chokhumudwitsa nchoti Admarc ikupitiiriza kugulitsa chimangacho kwa anthu, likutero lipotilo. - Lipotilo lidawerengedwa ndi Sameer Suleman ndi Werani Chilenga. - Komitiyo idatulukira izi pomwe imakumana ndi akuluakulu ochokera mmabungwe omwe ali pansi pa unduna wa zamalimidwe pokonzekera kukambirana bajeti ya 2019/20. - Koma Mauwa adati nkovuta kuthirirapo ndemanga pa nkhaniyo kaamba koti sadalandire lipotilo. - Pakhala povuta kuti ndiyankhe kaamba koti lipotilo sindinalione, komanso kudalibe komwe amaliwerenga. - Pakatipa zambiri zakhala zikundidutsa kaamba koti ndinali mchipatala, adatero mkuluyu. - Katswiri wa zaulimi, Tamani Nkhono Mvula, adati nzokhumudwitsa kuti Admarc ikugulitsa chimanga choonongeka kwa anthu. - Mkuluyu adati zaka zowerengeka zapitazo Admarc idakumana ndi vuto ngati lomwelo ndipo anthu amayembekezera kuti adatolapo phunziro. - Kodi nzoona tizimva kuti chimanga chaonongeka ku Admarc? Kodi chifukwa chiyani sititolapo phunzira pa chimanga chaboma chomwe chidaonongeka posachedwapa nkupeza njira zothandiza kuthana ndi vutoli? Kodi zimatheka bwanji chimanga kumaolera mu nkhokwe za Admarc anthu akumabwerera mmisika yake kaamba kosowa chimanga? Ndimamva chisoni kwambiri ndi dziko lathu, adatero Nkhono. - Katswiriyu adati Admarc siikuyenera kugulitsa chimanga choonongeka kaamba koti nchoopsa pa moyo wa munthu. - Kafukufuku akuonetsa kuti mbewu zoola zimakhala ndi chuku chomwe chimayambitsa matenda osiyanasiyana kuphatikizirapo a khansa. - Mu 2013 chimanga cholemera matani 60 000 chidaoleranso mu nkhokwe za Admarc ngakhale pa nthawiyo anthu ambiri amagona mmisika yake kufuna kuchigula. - Aphungu a komitiyo apempha boma kuti lipereke ndalama ku Admarc zoti igulire matani 96 000 a chimanga kuti anthu asafe ndi njala mdziko muno. - Malingana ndi lipoti la Mvac, anthu oposa 3.3 miliyoni akumana ndi vuto la chakudya chaka chino. Mwa anthuwa, 1.8 miliyoni ndi ochokera mchigawa cha kummwera. - Alimi ambiri mchigawochi sadakolole mokwanira kaamba ka ngamba, komanso vuto la madzi osefukira womwe adasesa mbewu zawo. - Komitiyo yapezanso kuti Admarc ikulipira anthu pafupifupi 900 omwe sagwira ntchito ku bungwelo moti yapempha boma kuphwasula bungwelo nkuipanganso pofuna kuthana ndi vutolo. - Komitiyi yapemphanso boma kuti liwonjezere anthu omwe akuyenera kupindula ndi zipangizo zotsika mtengo kuchokera pa 900 000 nkufika pa 1 miliyoni. - Padakali pano ndondomeko ya zipangizo zotsika mtengo adaipatsa K35.5 biliyoni. -",ECONOMY -ID_WDhEISAN,"Akatolika Mdziko Muno Awapempha Kuti Akhazikike pa Chikhristu Akhristu a mpingo wa katolika mdziko muno awapempha kuti achilimike mmapemphero pawokha mu nyengo ino pomwe mpingowu wayamba wayimitsa zochitika zake monga mapemphero a lamulungu pofuna kuwatetedza ku kachilombo ka Coronavirus. -Mlembi wa zautumiki mu arkidayosizi ya Blantyre bambo Alfred Chaima ndi amene anena ku Limbe Cathedral pothilirapo ndemanga pa nkhaniyi. -Iwo ati ngakhale kuti ndi zowawa kuti tsopano palibenso kupemphera kudzera ku matchalichi ngati kale, akhristu akuyenera kumvetsetsa pa chitetezo cha mpingo ndi anthu ake pa matendawa. -Ndi zinthu zowawa kuti sitimakumana ngati mpingo pamodzi ndi kupemphera koma pamene tikuchita zimenezi tikuyenera kukula mu chikhulupiriro, anatero bambo Chaima. -Iwo atinso a Papa apempha kuti akhritsu asate njira zomwe a zaumoyo akupereka ndipo apemphanso kuti asapereke mpata kwa kachilombo kameneka kudzera mu kukumana ngati mpingo. -",RELIGION -ID_WIIfCGbF,"CCJP Ikufuna DPP Ipereke Mwambo kwa ma Cadet Wolemba: Thokozani Chapola content/uploads/2019/09/CHIBWANA.jpg"" alt="""" width=""400"" height=""344"" />Wasayinira chikalatacho-Chibwana Bungwe la chilungamo ndi mtendere mu mpingo wa katolika la Catholic Commission for Justice and Peace (CCJP) lapempha chipani cholamula cha DPP kuti chipereke mwambo kwa achinyamata ake ochitsatira kuti apewe kuyambitsa zipolowe mdziko muno. -Malinga ndi chikalata chomwwe bungweli latulutsa chomwe chasaindidwa ndi mkulu wa bungweli Boniface Chibwana, kuchita ziwonetsero ndi ufulu wa munthu wina aliyense choncho mlangizi wa boma pa za malamulo, chipani kapena apolisi alibe udindo woletsa anthu kuchita ziwonetsero. -Chikalatachi chadza patangodutsa tsiku limodzi pamene anthu ena otsatira chipani cha DPP anasokonzeza ziwonetsero zomwe a bungwe la HRDC amatsogolera mu mzinda wa Blantyre. -CCJP yapempha nthambi za chitetezo mdziko muno kuti zipereke chitetezo chokwanira kwa anthu amene akuchita ziwonetsero za bata ndipo apempha mtsogoleri wa dziko lino komanso komiti ya nyumba ya malamulo yokhudziwa ndi nkhaniyi kuti ichitepo kanthu ndi kuthetsa mavuto amene alipo mdziko muno pa nkhani za ndale. -Tikufuna a President achitepo kanthu pa nkhaniyi kuti zinthu ziyende bwino. Apolisi komanso asilikali ateteze anthu ochita ziwonetsero kaamba koti ndi ufulu wawo kutero ndipo palibe amene ali ndi mphamvu yoletsa ziwonetsero, anatero a Chibwana. -Komabe iwo alangiza anthu omwe akuchita ziwonetsero kuti achite izi mwa bata ndi mtendere posawononga chuma cha boma komanso katundu wa anthu osalakwa. -",POLITICS -ID_WOqyViqy," Chimodzi Jnr career stalls Former Silver Strikers captain and Flames midfielder Young Chimodzi Jnrs career has stalled as he is yet to depart for India where he, in March, signed for Kenkre Sports Club. - Two affiliates cry foul over Covid-19 relief package No hard feelings, says Nyamilandu Chisale watuluka nkumangidwanso The holding midfielder yesterday explained that he was waiting for his foreign-based agent to arrange with Kenkre for his air ticket. - Chimodzi (L) : I miss the game The delays have also cost Chimodzi his Flames career. He signed a year-long contract with the India League division two side. - The visa is out but my agent, who also manages Tawonga, is very busy. I miss the game but it is a matter of being patient, he said yesterday. - He is now four months into his contract and he insisted that he would decide later in the event of further delays. - Kenkre chief executive officer Joshua Lewis assured to meet all expenses during his stay in India, according to an earlier story published in March by The Daily Times. - This is to inform you Mr Young Lawrence Chimodzi; a professional football player hailing from the Republic of Malawi is currently representing our club, Kenkre FC. The club will also bear all expenses during his stay in India, reads part of the letter. -",SPORTS -ID_WPnjKMAC," Akangalika ndi ulimi wa mthirira Mlimi wochenjera monga NELLIE NYONI wa mboma la Balaka amayambiratu ulimi wa mchilimwe mvula ikamapita kumapeto kuti asavutike kwambiri ndikuthirira. Tikunena pano adabzala kale chimanga komanso nyemba ndipo posachedwapa ziyamba kubereka. ESMIE KOMWA adacheza ndi mlimiyu motere: Ulimi wa mchilimwe umaposa wa mdzinja Kodi nchifukwa chiyani mumafulumira kuyambapo ulimi wa mthirira? Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Choyambirira ndimafuna kuti ndigwiritse ntchito chinyezi chochuluka chomwe chimapezeka mvula ikangosiya kugwa kuti mbewu zikamadzafuna madzi owonjezera ndidzangothirira kanthawi kochepa basi zatheka. Chifukwa china nchoti ndimafuna ndizipezeka ndi mbewuzi pafupipafupi kuti ndizipeza phindu lochuluka. - Nanga mudayamba liti ulimi wa mthirira? Ulimiwu ndidayamba mu 2004. - Kodi chidakukopani pa ulimiwu nchiyani? Ndidaona kuti mbewu za mthirira zimagulitsidwa pa mtengo kusiyana ndi zodalira mvula ndipo ichi nchifukwa chomwe ndimazilimbikira. - Nanga mumalima mbewu zanji? Ndimalima mbewu zosiyanasiyana monga tomato ndi kabichi koma kwambiri ndimaonjeza chimanga. - Kodi mumalima mbewuzi pamalo okula bwanji? Malo womwe ndimachitirapo mthirirawu ndi wokwana ma ekala 6 ndi theka. - Nanga zikayenda bwino mumapeza ndalama zochuluka bwanji pakamozi? Mbewu yomwe ndimaiwerengetsera bwino ndi ya chimanga chifukwa ndimailima mochuluka monga ndanena kale. Chimangachi chikakhwima ndikugulitsa chachiwitsi ndimatha kupeza K600 000 ndipo zikavutirapo K500 000. - Kodi chinsinsi chanu chagona pati? Chinsinsi changa ndikusamalira mbewu kuti zichite bwino. Ndimaonetsetsa kuti zizipeza madzi wokwanira, ndimathira feteleza, ndimapalira komanso kuthana ndi zilombo zoononga kuti zichite bwino. Ubwino wa mbewu za mthirira ndiwoti zikangotheka ndimadziwiratu kuti zanga zayera. - Kodi mumagwiritsa ntchito mthirira wanji? Kwa zaka zonsezi ndakhala ndikugwiritsa ntchito ma water cane kuthiririra mbewu zanga koma padakali pano ndagula pampu yopopera madzi yogwiritsa ntchito petulo. - Nanga ndi mavuto anji omwe mumakumana nawo pogwiritsa ntchito mthirira woterewu? Kunena zoona mthirira wa mtunduwu ndiwopweka kwambiri. Tangoganizani kuti munthu ukwanitse kuthirira malo wokula motere sizamasewera koma khama langa pa ulimiwu ndilomwe limandichititsa kuti ndizilimbikirabe. - Nanga ndi mavuto anji omwe mumakumana nawo pa ulimiwu? Vuto lalikulu ndikusowa kwa zipangizo za mthirira za makono zogwiritsa ntchito madzi ochepa. Vuto lina ndikusowa kwa madzi othiririra mbewu makamaka tikamayandikira nyengo yotentha zitsime zomwe timadalira nthawi zina zimaphwa ngati mvula siidagwe yokwanira. Izi zimachititsa kuti tidukize panjira nkumadikirira mvula mmalo moti tizilumikiza kwa chaka chonse. Chinthu chokhumudwitsa kwambiri nchoti ulimiwu timangozichitira popanda alangizi a mthirira ndipo ndimadabwa ngati alipo mdziko muno. - Nanga masomphenya anu pa ulimiwu ndiwotani? Ndikufuna mtsogolomu nditaika mthirira wa makono uja amalumikiza mapaipi ndikumangotsegula madzi kuti azifikira mbewu okha. Mthirira woterewu umafuna mlimi akhale ndi matanki, zitsime zakuya ndi zopopera madzi zogwiritsa ntchito zipangizo zoyendera magetsi kapena mphamvu ya dzuwa. Izi zidzandithandizira kuti ndizitha kukhala ndi madzi kwa chaka chonse komanso kupopa mosavuta ndikumathiririra mbewu zanga. - Kodi mudzapitiriza kulima mbewu zomwe mukulima panopazi? Ayi ndikufuna ndidzayambe ulimi wa kachewere chifukwa ndidamva kuti ndiwaphindu kwambiri koma ndimakanika kuyamba panopa chifukwa cha mavuto omwe ndanena aja. Kabitchi ndi mbewu ina yomwe ndimaganiza kuti ndidzaikirapo mtima. - Nanga muchita chiyani kuti mukwaniritse masomphenyawa? Pa ine ndekha ndikuona kuti ndizovutirapo chifukwa zipangizo za mthirira wa mtunduwu ndizokwera ntengo kwambiri. Ndidakakonda padakapezeka mabungwe omwe akhoza kundithandiza kufikira masomphenyawa. Tidayetsera kuwafotokozera a ku nthambi yoona za ulimi wa mthirira koma adangotiyankha kuti tikuthandizani kutenga ngongole ku banki. Ngakhale adatilonjeza motere koma tikuona kuti izi sizingachitike choncho ndikupempha akufuna kwabwino kuti andithandize. -",FARMING -ID_WQbcaPRL,"Pafupi mpomwe wafika? -Mkulu ali pachithunzipa mosapeneka anapanidwa ndipo apa akudzithandiza. Eetu, munthu zikakuthina upanga bwanji? Koma chodabwitsa nchoti nyumba ikuoneka kutsogolo kwakeko ndi nyumba yaikulu (chimbudzi) yomwe idamangidwa ndi cholinga choti anthu ngati, mnzathuyu, azikadzithandiziramo akapanikizika, koma ayi ndithu, akuti pafupi mpomwe wafika. Mizinda ndi matauni athu ukhondo ukusowekera chifukwa cha mchitidwe ngati umenewu. Payenera kukhala malamulo, ngati mmene zilili kumaiko ena, kuti anthu otere azimangidwa akapezeka kuti akumadzithandizira paliponse. -",SOCIAL ISSUES -ID_WQmXhcsK," Kuchitsedwa ntchito ndi zina Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mourinhao ndi mmodzi mwa anzanga amene ndimacheza nawo pa Wenela. Sindikudziwa kuti nchifukwa chiyani mkuluyu amakonda Arsenal. Momwe amaonekera, nzeru zake, ndimadabwa kuti iyeyu ndi Arsene Wenger adadyetsana mankhwala a mtundu wanji. - Nchifukwa chake nthawi zambiri tikamukumbutsa kuti patha zaka 10 timu yakeyo isanachite zakupsa potenga chikho amakwiya zedi! Koma iyo ndi nkhani ya tsiku lina. - Tsono Mourinhao adatopa ndi kuitanira minibasi, ndipo adapempha mwini minibasi ina kuti amupezere ntchito. Mwini minibasiyo adali dotolo. Pambali pothandiza odwala ku Gulupu, dotoloyo amakaphunzitsanso kusukulu ina ya anamwino. - Apa zili bwino Tade. Kukhosi kwanga kuchita kusalala. Bakhalani ndi kuitanira kwanuko mpaka day yobwera Yesu. Uku kukumakhala kudya za tswayitswayi osati masewera, adandiuza tsiku lina atatizungulira pa Wenela. - Koma ngati adathako sabata zitatu? Ndidangoona akubwera tsiku lina atazyolika. - Bwanjinso nanga? ndidamufunsa. - Ndailephera ntchito. Andichotsa, adayankha mwa chidula. - Apa mpomwe adafotokoza momwe ntchitoyo idathera. - Ndimagwiranso ntchito yokonza mnyumba mwa dotoloyo: kukolopa, kusesa, kukonza mufiliji ndi zina zotero. Tsiku lina, ndidapeza kuti liver ina idakhalitsa mfilijimo. Ndidaaitenga kukaotcha kunyumba. Atabwera mkulu uja adandifunsa: Ndinasiya katundu umu, watenga ndani? Ndipo ndidati sindikudziwa, adafotokoza mkulu uja. - Adamezera malovu, nkupitiriza: Nthawi ya nkhomaliro adandifun-sanso, ndidakananso. Ngakhalenso madzulo adandifunsa ngati ndidaona katundu wake, ndidakananso. Pobwera madzulo tsiku linalo, adabwera ndi mowa umene adandigaila. - Akuti mkuluyo ataona kuti Mourinhao wayamba kuledzera adamufunsanso: Ndinasiya katundu wanga. Watenga ndani? Ndipo Mourinhao adayankha: Mukunena nyama ija? Ndaotchera, pepani. - Mkulu uja adangoti: Chinalitu chiwindi cha munthu ndimati ndikaphu-nzitsire. - Abale anzanga, tikakhala pantchito sib wino kusolola ngakhale zimene tikuziona kuti nzazingono. Tikadakhala kuti tonse tilibe mtima osolola, nkhani ngati zotengera abale ndi alongo kunja moononga ndalama, kubwereka ndege yaufiti ngati kabanza si bwenzi zikutisautsa. - Hallo Tade, wasowatu. Ndalanga wina uku, adatero Abiti Patuma, msungwana wosowa ngati Adona Hilida pano pa Wenela. - Zinakhalanso bwanji? adafunsa Gervazzio, mmalo moika nyimbo ya Nakulenga. - Amakula mtima, ati mkazi wake amamukhulupirira koopsa ndipo iyeyo kanali koyamba kuti apusitse mkazi wakeyo pocheza ndi ine. Poti anali ataledzera modziiwala, ndinatenga mapepala onse amagwiritsa ntchito nkuwaika mthumba la buluku, adatero Abiti Patuma. - Adaonjeza kuti mawa lake, adangomva kuti ukwati wamkuluyo watha. -",LAW/ORDER -ID_WRVEPKLM,"Papa Apempha Madotolo Kuti Akhale Okhulupirika Wolemba: Sylvester Kasitomu Papa Francisko lachisanu lapitali wapempha madotolo kuti apewe mchitidwe wothandizira odwala kuti amwalire mwamsanga powapatsa mankhwala olakwika, ponena kuti kutero ndikuonetsa khalidwe loipa. -Papayu wayankhula izi pa nkumano wake ndi ma madotolo omwe anakamuchezera kulikulu la Mpingowu ku Vatican. -Iye wati mchitidwe wothandizira odwala kuti amwalire mwamsanga maka kubaya kapena kupereka mankhwala olakwika ndi wonyazitsa ulemerero wa munthu womwe ndi tempile ya mulungu. -Mtsogoleri wa mpingo wakatolikayu mwazina watsindika za kufunika kolemekeza moyo wa munthu wina aliyense maka pozindikira kuti Mulungu ndiye mwini moyo ndipo kuti palibe munthu yemwe ali ndi mphamvu yothandizira kuti munthu amene akudwala amwalire mwa msanga chifukwa chakukula kwa matenda komanso palibe yemwe ali ndi mphamvu yochotsa moyo wa munthu. -Iye wati ndi Mulungu yekha yemwe amapereka moyo ndipo ndi yemweyo amatenganso moyo pa nthawi yake. -Papayu wapitiriza kunena kuti kusamalira wodwala sikungopereka mankhwala kokha komanso kumvetsera ndi chidwi nkhawa za wodwala aliyense payekhapayekha. -Iye wakumbutsa madotolowo kuti nthawi zonse ayenera kukumbukira malamulo a ntchito yawoya udotolo. -Pamwambowo panali madotolo ochiza matenda osiyanasiyana okwana 350 a mdziko la Italy. -",HEALTH -ID_WRnNuhqE," Kudali ku mapemphero a Scom Patha zaka zisanu tsopano Dyson Milanzie yemwe ndi mkonzi wa mapologalamu kuwailesi ya kanema ku MBC-TV ali pabanja ndi njole yake Jane. - Awiriwatu adamangitsa woyera pa 30 July 2011 ku Word Alive Garden mumzinda wa Blantyre. - Chisale watuluka nkumangidwanso Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Adakumana ku BSS: Dyson ndi Jane Dyson amakhulupirira kuti Mulungu ndiye adagwira ntchito yonse kuti iwo akumane ndi kumanga woyera. - Iwo adadziwana mchaka cha 2003 pomwe Jane amaphunzira kusukulu ya sekondale ya Blantyre (BSS), Dyson ali kusukulu ya pulaiveti ya Kamacha koma onse nkuti ali Fomu 2. - Mchakachi sukulu ya Dyson idakonza mapemphero a Students Christian Organization Malawi (Scom) omwe amakachitikira ku sukulu ya BSS. Kupatula mapemphero, Dyson adagwiritsira ntchito nzeru zachibadwidwe pamene adaponya maso pa Jane. - Macheza okhudza mapemphero adayambira pomwepo, koma mosakhalitsa zinthu zidasintha, Dyson adaganiza zolankhula nkhani ina kwa njoleyi ndipo mu 2004 Dyson adafunsira njoleyi koma tsoka ilo adakana. - Izi akuti zidabalalitsa Dyson chifukwa maso ake amalasalasa pa njoleyi kotero kudali kovuta kuti ayangane kwina. - Mnyamatayu sadalekere pomwepo, adayeserabe kuponya Chichewa chake ngakhale chimakanidwa koma mu 2005 pamene njoleyi imaphunzira pa koleji ya Polytechnic, akuti mpomwe idalola Chichewa cha Dyson. - Jane akuti loto lake lidali lodzagwa mchikondi ndi mwamuna wokhulupirira Mulungu. Iye akuti ataonanso kuti kupemphera kwa Dyson sikudali kwachinyengo, adaganiza zomulola. - Kukhulupirira Mulungu akuti ndicho chakhala chinsinsi chawo kuti lero angakwanitse zaka zisanu popamba kuponyerana mapoto kapena kuitana ankhoswe kuti adzaweluze milandu. - Awiriwa ati achinyamata azizisunga ngati akufuna kudzagwa mmanja a munthu woopa Mulungu. - Dyson Milanzie ndi wa mmudzi mwa CheMgundo kwa T/A Kumtaja mboma la Blantyre ndipo ndi wa 9 mbanja la ana 11. -",RELIGION -ID_WUfqMTqU," Zipolowe zikuphulika Pamene tikuyandikira chaka cha 2014 pomwe Amalawi akuyembekeza chisankho cha magawo atatu chosankha Pulezidenti, aphungu a Kunyumba Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC ya Malamulo ndi makhansala, bungwe loona momwe zinthu zikuyendera mdziko muno la (PAC) lati mchitidwe wa zipolowe pakati pa zipani ukhoza kusokoneza zokonzekera chisankhochi. - Wofalitsa nkhani za bungweli mbusa Maurice Munthali wati ngati chipani chikutchuka ndi mchitidwe wamtopola komanso ziwawa, anthu omwe amafuna kudzachisankha amatha kukhumudwa ndi kusintha maganizo. - Iye watinso zipani zikachulutsa ziwawa zimachepetsa mwayi wawo wodzigulitsa kwa anthu omwe akanazisankha. - Anthu amafika pozolowera kuti chipani chakuti chimakonda zipolowe ndiye chikakhala ndi msonkhano anthu amaopa kupitako chifukwa cha mbiri yoipayo, chipani nkumalephera kudzigulitsa, adatero Munthali pocheza ndi Tamvani sabata ino. - Munthali watinso nthawi zambiri atsogoleli a zipani ndiwo amapangitsa kuti anthu owatsatira azikonda ziwawa makamaka chifukwa cha kalankhulidwe komaso zochita zawo ndipo wati izi zikhoza kutha pokhapokha atsogoleri atamvetsetsa tanthauzo la ndale. - Vuto ndi lakuti atsogoleli a zipani samvetsetsa tanthauzo la ndale. Mmalo moti azitenga atsogoleri anzawo a zipani zina ngati opikisana nawo, amawatenga ngati adani awo zomwe zimawapangitsa kuti azilankhula mtopola. Udani wotere umalowelera mwa otsatira zipani omwe amati akakumana amangokhala ngati anayambana kale basi ndewu nkuyambira pomwepo, watero Munthali. - Wachiwiri kwa mneneri wa apolisi mdziko muno, Kelvin Maigwa, wati panthawi ino yomwe chisankho chikuyandikira, apolisi akhwimitsa chitetezo ndipo salekerera munthu aliyese yemwe apezeke akuyambitsa ziwawa. - Sitiona kuti ndi ndale kapena ayi. Ntchito yathu ndi kuonetsetsa kuti pali bata ndi mtendere ndiye munthu aliyese yemwe apezeke akuchita kapena kuyambitsa ziwawa adzamangidwa, watero Maigwa. - Zipani za ndale zati pakadalipano zili kalikiriki kuphunzitsa ozitsatira ake, makamaka achinyamata, kupewa zipolowe ndipo zati zipitiriza ntchitoyi mpaka chisankho chidzachitike chaka chamawa. - lino Jolly Kalelo, mneneri wa chipani cha Malawi Congress Party (MCP) chomwe chikuyembekeza kupanga msonkhano wake waukulu wokasankha maudindo mawa lino, wati chipanichi chili ndi nthambi yoona za achinyamata yomwe imaphunzitsa achinyamatawo za makhalidwe abwino. - Ife timakhulupirira kuti boma sungatenge chifukwa chomenya anzako ayi, koma kupanga mfundo zabwino zoti anthu akhutire nazo. Pachifukwa ichi timaphunzitsa achinyamata athu za mtima wodzichepetsa ndi kumvetsa, watero Kalelo. - Wolankhulira chipani cha Democratic Progressive Party (DPP) Nicholas Dausi wati ziwawa zikhoza kuchepa pandale ngati mchitidwe wonyozana ndi kutukwanana pamisonkhano ungathe chifukwa ndiwo umayambitsa maphokoso. - Vuto lalikulu limakhala zolankhula za atsogoleli pamisonkhano chifukwa ngati akuima pansanja ndi kuyamba kutukwana anzawo, anzawowo sangasangalale nazo ndipo mapeto ake ndi nkhondo. Chofunika kwambiri ndi kuona zomwe atsogolelife timalankhula pagulu, tikatero achinyamata ndi otitsatira athu sangapange ziwawa ayi, watero Dausi. - Mchitidwe wa zipolowe pakati pa zipani udayamba kalekale koma zaoneka kuti mchitidwewu wawonjeza pano pomwe nyengo ya chisankho ikuyandikira. - Bungwe loona kuti achinyamata akupatsidwa mphamvu zokwanira komanso kuwaphunzitsa mmene angatengerepo mbali pa zitukuko zosiyanasiyana la Youth Empowerment and Civic Education (Yece) lati kwa nthawi yaitali lakhala likuphunzitsa achinyamata kuipa kolowerera mikangano ya ndale. - Akuluakulu a ndale amati akayambana amanyengerera achinyamata ndi katundu kapena ndalama kuti akathane ndi adani awowo mapeto ake achinyamatawo ndiamene amamangidwa kapena kuvulala ndiye ife takhala tikuwaphunzitsa kuwopsa kwa mchitidwewu moti tili ndi chikhulupiliro kuti pakhala kusintha, watelo mkulu oyendetsa bungwe la YECE Lucky Mbewe. - Sabata yatha zipani za United Democratic Front (UDF) ndi Peoples Party (PP) zidasemphana zochita ku Zomba pomwe odzaimira chipanichi cha UDF pachisankho, Atupele Muluzi, ankakapangitsa msonkhano wa ndale pasukulu ya Mponda. - Mneneri wa polisi ku Zombako, Thomeck Nyaude, adauza nyuzipepala ya The Nation kuti mkanganowo udayamba anthu omwe adavala zovala za chipani cha PP atazungulira kumalo a msonkhanowo pagalimoto ndipo otsatira chipani cha UDF sadakondwe ndi zomwe adachita anzawozo. - Izi zidachitika patangotha sabata ziwiri wotsatira chipani cha PP Jimmy Phiri adakhapidwa ndi otsatira chipani cha DPP ku Nancholi mumzinda wa Blantyre. - Pomwe chipani cha DPP chimakonzekera msonkhano wake waukulu, anthu ena amene akuwaganizira kuti ndiwotsatira Peter Mutharika adakaotcha katundu wina wa Frank Julius, yemwe amati amatsatira yemwe amapikisana ndi Mutharika, Henry Chimunthu-Banda. - Zipani ziwirizi zidalimbanaso mwezi wa January ku Balaka komwe anthu ena adavulazidwa kwambiri otsatira chipani cha UDF atadzudzula otsatira chipani cha PP kuti adawazulira mbendera. -",SOCIAL ISSUES -ID_WVLQSeNC," kwa Ngombe zamkaka zimalira chisamaliro chokwanira Lasford Mbwana ndi mmodzi mwa alimi a ngombe zamkaka omwe akuchita bwino kwambiri kwa Bvumbwe mboma la Thyolo. Moti mlimiyu akuyenda chokhala kaamba koti adagula galimoto kuchokera mu ulimiwu. BRIGHT KUMWENDA adacheza naye motere: Tafotokozani, kodi ulimi wa ngombe zamkaka mudayamba liti? Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ulimi wa ngombe zamkaka ndidayamba 2006 nditaona momwe anzanga amapindulira. Moti ngombe yanga yoyamba ndidagula K130 000 ndipo ndakhala ndikuonjezera mpaka zidafika 8. - Kodi mwapindula motani ndi ulimiwu? Mbwana kudyetsa ngombe zake zizipereka nkaka wochuluka Phindu ndi losachita kunena. Ndikadakhala kuti sindikupindula sindikadaonjezera chiwerengero cha ngombe zanga. Ngombe za mkaka zimandipatsa ndowe zothira kumunda, ndalama zogulira chakudya, zovala ndi zinthu zina zosoweka pabanja panga. Panopa banja langa likuyenda chokhala chifukwa choti tidagula galimoto kuchokera mu ulimi womwewu. - Nanga mungamulangize zotani munthu amene akufuna kuyamba ulimi wa ngombe zamkaka? Choyamba akhale ndi ndi chidwi ndi ziweto, malo wobzala nsenjere, amange khola labwino, akhale pafupi ndi madzi, komanso msika wa mkaka. - Kodi mukati khola labwino mukufuna kunena chiyani? Khola labwino limakhala ndi malo wodyera, wokamira mkaka, womwetsera mankhwala, wosewerera, wokhalira mwana akabadwa, woti ngombe izikhala panthunzi ikafuna kupuma kapena kugona. - Kodi patsiku mumakama mkaka wochuluka motani? Ngakhale ndili ndi ngombe 8 ndikukama zinayi zokha chifukwa choti zina ndi zazingono. Udzu, deya ndi masese zikamapezeka mosavuta ndimakama malita osachepera 100 patsiku omwe amandipatsa ndalama zokwana pafupifupi K500 000 pamwezi. - Chinsinsi choti ngombe izitulutsa mkaka wambiri nchiyani? Kudyetsa mokwanira, komanso mtundu wa ngombezo. Ngombe sizisiyana ndi munthu. Kodi simukudziwa kuti mayi akamadya mokwanira mwana wake amasangalala chifukwa choti mkaka umatuluka wambiri? Ngombe zamakono zimatulutsa mkaka wambiri pofanizira ndi zachikaladi. - Mukati ngombe zachikaladi mukufuna kutanthauzanji? Ukapereka umuna wa ngombe za Chizungu kwa ngombe zachikuda za Malawi Zebu, ana obadwa amakhala makaladisakhala azungu kapena achikuda. Amakhala a pakatikati. Moti mkaka omwe amatulutsa sukhala wambiri ngati wa ngombe ya Chizungu, komanso sukhala wochepa kwambiri ngati wa yachikuda. - Kodi ngombe zanu ndi za mtundu wanji? Ngombe zanga ndi za mtundu wa Holstein. Alimi ambiri a ngombe za mkaka mdziko muno akuweta ma Holstein, Jersey kapena ma Friesian. - Tafotokozani, kodi mumagula kuti ngombe zamkaka? Timagula kwa alimi anzathu. Ena amagula mmafamu a boma monga ku Mikolongwe ku Chiradzulu, Likasi ku Mchinji, Diamphwi ndi Dzalanyama ku Lilongwe ndi Dwambadzi ku Mzimba. Mabungwe a alimi a ngombe zamkaka a Shire Highlands Milk Producers Association (Shmpa), Central Region Milk Producers Association (Crempa) ndi Mpoto Dairy Farmers Association (MDFA) amathandizanso alimi kupeza ngombe zamkaka. - Nanga munthu asungire zingati akafuna kugula ngombe zamkaka? Zimatengera ndi wogulitsa, komanso komwe ukukagula ngombezo. Alimi ambiri amagulitsa ngombe pamtengo wapakati pa K250 000 ndi K300 000. Ikakhala yabere imafika mpaka K400 000. - Ndi mavuto otani omwe alimi a ngombe zamkaka amakumana nawo? Kusowa kwa madzi ndi zakudya makamaka miyezi ya pakati pa October ndi April. Nthawi imeneyi deya amasowa, komanso udzu umavuta kuwupeza. Moti alimi amayenda mitunda italiitali kuti apeze udzu wodyetsa ngombe zawo. Chaka chathachi thumba la deya tim0agula K6 000. Ngakhale adali wokwera mtengo, amavuta kupeza. Kuthimathima kwa magetsi kumawononga mkaka. Alimi a ngombe zamkaka amapanga magulu osiyanasiyana (bulking groups) omwe amasunga mkaka wawo mmalo ozizira, kudikira makampani kuti adzagule mkakawo. Magetsi akathima, mkaka ndi kuwonongeka asadadzautenge ndiye kuti alimi ali mmadzi. Kuphatikizira apo, mitengo yomwe makampani amatigulira mkaka ndi yotsika kwambiri. Ulimi wa ngombe zamkaka susiyana ndi wa fodya chifukwa wogula ndi amene amayika mtengo. - Ndi matenda otani omwe amagwira ngombe? Chifuwa chachikulu, chigodola, zotupatupa ndi ena mwa matenda omwe amazunza ngombe. - Nanga mawu anu otsiriza ndi wotani? Potsiriza ndikufuna ndipemphe anzanga kuti akumbe zitsime ndi kubzala nsenjere kuti asamavutike kupeza madzi ndi chakudya mudzinja. -",FARMING -ID_WbfEvSIi," Apolisi adalakwa pomanga aphungu Katswiri wina wa za malamulo ndi anthu ena othirapo ndemanga agwirizana ndi bungwe la Malawi Law Society (MLS) ponena kuti kumanga phungu wa Nyumba ya Malamulo pomwe mkhumano wa Nyumbayo uli mkati ndi kulakwira malamulo a dziko lino. - Mphunzitsi wa zamalamulo kusukulu yaukachenjede ya Chancellor College, Edge Kanyongolo, wanenanso kuti kumanga anthu pogwiritsa ntchito mauthenga a pafoni nkuwaphwanyira ufulu wawo wokhala ndi chinsinsi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kanyongolo adanena izi msambatayi apolisi atagwira aphungu awiri ena a Nyumba ya Malamulo a chipani cha MCP, Peter Chakhwantha ndi Jessie Kabwila, ndi mkulu wina wa chipanichi, Ulemu Msungama powaganizira kuti amakambirana zogwetsa boma la Peter Mutharika pamauthenga a palamya otchedwa WhatsApp. - Izi zitangochitika, bungwe la maloya la Malawi Law Society (MLS) lidati apolisi adaphwanya lamulo pomanga aphunguwo masiku a zokambirana zawo asanathe. - Gawo 21 la malamulo oyendetsera dziko lino limati aliyense ali ndi ufulu wokhala ndi chinsinsi. Lamuloli limaletsa kusechedwa opanda chikalata cha boma, kulandidwa katundu ngakhalenso kuwerengeredwa kalata komanso nkhani zonse zokhudza mafoni, adatero Kanyongolo. - Iye adati umboni wotengedwa popanda chilolezo wotere suloledwa kukhoti ndipo ngati wina angapereke umboni wotere, akhoza kusumiridwa. - Koma zikhoza kuvuta ngati mmodzi mwa amene amakambirana nawo izi ndiye adakapereka mauthengawo kupolisi, adatero Kanyongolo. - Mpungwepungwe udayamba Lamulungu pomwe apolisi adamanga Msungama pomuganizira kuti akukhudzidwa ndi nkhaniyo pomwe Chakhwantha ndi Kabwila samadziwika komwe adali. - Koma Lolemba pamene msonkhano wa aphunguwo udayamba, apolisi adatchinga zipata zotulukira ku Nyumbayo koma sadathe kugwira aphungu awiriwo. Kabwila adamugwira akuti azithawira kumaofesi a kazembe wa dziko la Germany pomwe Chakhwantha adakadzipereka yekha kupolisi Lachiwiri. - Kanyongolo adati malamulo a dziko lino salola kumanga phungu pomwe mkhumano wa Nyumba ya Malamulo uli mkati. - Ndime 60(1) ya malamulo imanena kuti phungu ali ndi chitetezo choti sangamangidwe panthawi yomwe akupita, kuchokera kapena pomwe ali ku Nyumba ya Malamulo, adatero Kanyongolo. - Naye mphunzitsi wotchuka wa za malamulo ku Cape Town mdziko la South Africa, Danwood Chirwa, adapherapo mphongo ponena kuti aphungu akangoyamba kukumana amakhala otetezedwa pankhani yomangidwa ngakhale kuti sali mNyumbamo. - Malamulo amati aphungu sayenera kumangidwa zokambirana zikatsegulidwa chifukwa amakhala otetezedwa. Zokambirana zingatenge nthawi yaitali bwanji chitetezochi chimakhalapo koma akhoza kudzamangidwa zokambirana zikatsekedwa, adatero Chirwa. - Mpungwepungwe wa Lachiwiriwo udachititsa sipikala wa Nyumba ya Malamulo Richard Msowoya kuimitsa msonkhano wa aphungu atamasulira kumangidwa kwa aphunguwo ngati kuchepetsa mphamvu za Nyumbayi. - Zokambirana ziyamba zaima mpaka boma lititsimikizire za chitetezo chathu ngati aphungu a Nyumba ya Malamulo, adatero Msowoya. - Koma mkulu wa apolisi Lexton Kachama adati apolisi sadalakwe pomanga atatuwo ndipo adati akadafufuza nkhaniyi. - Sitidachite kutumidwa ndi andale. Anthuwo sitidawazenge mlandu wofuna kuukira boma chifukwa tidangofuna kumva mbali yawo. Ntchito yathu ngati apolisi nkusungitsa bata ndipo izi timachita mwa ukadaulo wathu, adatero Kachama ngakhale sadafune kunena momwe adapezera mauthenga a foni za eni ake. - Mpungwepungwewu udayamba sabata yatha kumkhumano wa komiti yoona za mmene zinthu zikuyendera mdziko ya Public Affairs Committee (PAC) mumzinda wa Blantyre komwe nthumwi za boma ndi zotsutsa boma zidasemphana Chichewa pankhani yoti Mutharika ayenera kutula pansi udindo wake ngati mtsogoleri wa dziko lino ati kaamba kolephera kupeza mayankho a mavuto a zachuma ndi kusowa kwa chimanga mmisika ya Admarc. - Kusemphanako kudabuka nthumwi zotsutsa boma zitatemetsa nkhwangwa pamwala kuti Mutharika atule pansi udindo kaamba kolephera kuyendetsa bwino zinthu. - Nkhani yomwe idavuta kwambiri ndi ya kayendetsedwe ka chuma ndi njala yomwe yasanduka mutu wa nkhani pafupifupi paliponse mdziko muno maka pakusowa kwa chimanga mmisika ya Admarc. - Zipanizi zidapereka malire a masiku 30 kuti boma litumize chimanga mmisika ya Admarc kapena litule pansi udindo kuti ena omwe angakhale ndi njira zothetsera vutoli atenge phamvu zoyendetsa boma. - Pamkhumanowu, aphungu akuyembekezeka kukambirana za momwe chuma chikuyendera, nkhani ya njala, nkhani yokhudza ufulu wolemba ndi kufalitsa nkhani ndi mitu ina yomwe idatsalira pazokambirana za ndondomeko ya chuma cha 2015/16. - Nkhani yokhudza ufulu wa atolankhani yakhala ikuvuta ndipo ndi imodzi mwa nkhani zikuluzikulu zomwe zidabwerera pamkhumano wa ndondomeko ya chuma womwe wapitawo ndipo bungwe la atolankhani ndi maiko ena kudzera mwa akazembe awo adadzudzula kuponderedzedwa kwa nkhaniyi. -",LAW/ORDER -ID_WheQQknw," Chekucheku kuno ayi Chekucheku: Sindichoka ufumu mpaka nditafa Chigamulo pamwamba pa chigamulo. Patangotha sabata imodzi bwalo lalikulu lamilandu mumzinda wa Blantyre litabwezeretsa T/A Chekucheku wa mboma la Neno pampando, anthu ena mbomali ati sakugwirizana ndi chigamulo cha bwalolo kotero achitanso zionetsero zoonetsa mkwiyo wawo. - Chekucheku, yemwe dzina lenileni ndi Francis Magombo, adaimitsidwa ndi pulezidenti wopuma Joyce Banda pa 15 May 2014 koma mtsogoleriyo sadapereke zifukwa zomuimitsira kugwira ntchito yake ngati T/A. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kalata yoimitsa mfumuyi idati: Malinga ndi mphamvu zopatsidwa kwa ine pamutu 23:03 ndime II gawo 11 (2) la malamulo okhudza mafumu, ndikuimitsa inu Francis Magombo kuti musagwirenso ntchito za ufumuwu mboma la Neno kuyambira tsopano mpaka zofufuza zokhudza magwiridwe anu a ntchito zitatha. - Koma mfumuyi idathamangira kubwalo la milandu kuthemba kalatayo ndipo malinga ndi zomwe Chekucheku adauza bwalolo, Banda adamuimitsa chifukwa amalola zipani zonse kuchititsa misonkhano ya ndale mdera lake. - Yemwe amaimira mfumuyi pamlanduwo, Golden Mbeya, adati Chekucheku amayenera auzidwe mlandu womwe adapalamula. Izi mkalata ya Banda mudalibe. - Malinga ndi chigamulo cha bwalo ndiye kuti mfumuyi yayambiranso kugwira ntchito yake ya ufumu mboma la Neno, zomwe zakwiyitsa anthu ena kumeneko amene aopseza kuti achita zionetsero. - Anthu oposa 200 pa 2 April mpaka pa 3 chaka chino adachita zionetsero zokakamiza DC wa bomalo, Memory Kaleso Monpeiro, kuti achotse mfumuyi. - Monpeiro adatsimikiza kuti ofesi yake idalandira kalata ya madandaulowa ndipo adatumiza zodandaula za anthuwo ku ofesi ya pulezidenti. - Monga mukudziwa kuti nkhani zochotsa mfumu zili mmanja mwa pulezidenti ndiye ndidazitumiza kwa oyenera, adatero Kaleso Monpeiro. - Ofesi yake akuti sidagwire ntchito kwa masiku awiri anthuwo atatchinga ndi mitengo ndipo adaopseza kuti achokapo pokhapokha mfumuyi ichotsedwe pampando. - Mmodzi wa anthuwo, yemwenso akuyankhulira gululo, Steve Donda, wa mmudzi mwa Donda, adati mfumuyi yakhala ikulanda minda ya anthu. - Ikumadyetsera ngombe zake mminda mwathu, zomwe zikuononga mbewu zathu, komanso ikulonga mafumu posatsata ndondomeko ya ufumu wa Chingoni. Anthu amene akuwalowetsa ufumu si angoni, adatero Donda pouza Tamvani msabatayi. - Pano akuti anthuwa ayambiranso zionetsero mpaka mfumuyi itachotsedwa. Donda wati chigamulocho sichidawakomere. - Sitikufuna kuti mfumuyi itilamulirenso. Ngati akufuna kuti akhale mfumu ndiye kuno ayi, apite kwina. Tikumana, ndipo tikatsekanso ofesi ya DC mpaka mfumu imeneyi ichotsedwe, adatero Donda. - Koma Chekucheku akutsutsa zomwe anthuwa akunena ndipo akuti akukhulupirira kuti akumuchitira kaduka chabe. - Ndi zabodza kuti ndikumatsegulira ngombe ndi kukazidyetsa mminda mwawo ndipo zoti ndikulonga mafumu mosatsata chikhalidwe cha Chingoni komanso ponena kuti mafumuwo si Angoni ndi bodza. - Ndine Mngoni ndipo ndinenso ndidalimbikitsa chikhalidwechi mbomali. Sindichoka pampando wa ufumu mpaka nditafa, adamenyetsa nkhwangwa pamwala motero Chekuchechu. - Polankhulapo pa za kufunika kwa mafumu, katswiri wa zandale, Henry Chingaipe, akuti mafumu ndi ofunika ndipo dziko lino silidafike pomagwira ntchito yake popanda mafumu. - Iye akuti chofunika nkuti dziko lino lifotokozenso bwino ntchito ya mafumu ndi mtsogoleri wa dziko kuti pasakhale mpungwepungwe wa momwe mafumu amagwirira ntchito. - Malamulo okhudza mafumu [Chiefs Act] adapangidwa nthawi ya chipani chimodzi koma malamulo omwewa akugwira ntchito pamene tili ndi zipani zambiri. Chofunika nkuti malamulowa akonzedwenso kuti tidziwe ntchito zawo komanso momwe pulezidenti angagwirire ntchito ndi mafumuwa, adatero Chingaipe. - Iye adati malo ambiri ali mmanja mwa mafumu, zomwe nzovuta kuti mafumu achotsedwe pamene nkhani za malamulowa sizidalongosoke. -",LOCALCHIEFS -ID_WlJwSiZX," Akufuna T/A Chekucheku achoke Anthu okwiya Lolemba ndi Lachiwiri msabatayi adasonkhana paofesi ya DC wa boma la Neno komwe amapempha bwanamkubwayo kuti achotse T/A Chekucheku avulidwe ufumu wandodowu ati chifukwa wanyanya ziphuphu. - Mmodzi mwa anthuwa, Steve Donda, wa mmudzi mwa Donda kwa T/A Chekucheku, akuti mfumuyi ikulanda minda ya anthu, ikumadyetsera ngombe zake mminda mwa anthu komanso ikulonga mafumu posatsata ndondomeko ya ufumu wa Chingoni. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Koma mfumuyi yati zomwe akunena nzabodza ndipo iye satula pansi ufumu. - Kusiya ufumu ndiye kuti ndamwalira, apo ayi sizitheka, idatero mfumuyi. - Iyo idaonjeza: Ndikukonza zowatengera anthuwa kukhoti. Pali milandu yambiri. - Donda adati sasiya kupempha boma kuti lichotse mfumuyi. Panopa tayamba kusonkhana kwa DC, sitikubwerera mmbuyo mpaka mfumuyi itachotsedwa, adatero iye. - DC wa bomalo, Memory Kaleso Monpeiro, watsimikiza kuti ofesi yake yalandira madandaulowa ndipo wati Lolemba kudavuta moti sadagwire ntchito. - Adatchinga ofesi yathu moti sitidagwire ntchito.Lero [Lachiwiri] bolani, angofika anthu oposera 100 pomwe dzulo [Lachiwiri] kudafika anthu oposa 200, adatero Monpeiro. - Iye adati watumiza madandaulo a anthuwo ku ofesi ya pulezidenti poti ndiye ali ndi mphamvu zonse. -",POLITICS -ID_WnLgBJdY,"WESM Ikuthandiza Alimi Kupanga Manyowa Bungwe la Wildlife and Environmental Society of Malawi (WESM) lati ndilokhutira ndi mmene alimi a mdera la Chingale akuchitira pa maphunziro omwe akuwapatsa. -Mmodzi mwa akuluakulu a bungweli a San Daniel Nkunga ndi omwe anena izi ku Chipini mboma la Zomba pomwe amayendera alimi ndi kuona ngati akutsatira bwino njira za ulimi zomwe alimiwa adaphunzira. -Bungwe la WESM likuphunzitsa alimi a mderali kapangidwe ka manyowa, pogwiritsa ntchito zinthu zosavuta kupeza mmadera mwawo. -Akutsatira zomwe tikuwaphunzitsa chatsala ndi choti akazichite kumunda kwawo. Alimi kuno amadandaula ndi kukwera mtengo kwa feteleza ndi chifukwa chake tinawaphunzitsa kapangidwe ka manyowa pogwiritsa ntchito zinthu zopezekeratu, anatero a Nkunga. -Mmodzi mwa anthu omwe anachita nawo maphunzirowa a Hanne Lihonga ayamikira maphunzirowa ponena kuti athandiza kuchulukitsa zokolora zawo cha chino. -",FARMING -ID_WtBFHrTY," Anatchereza Kodi nditani? Gogo Natchereza Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndine mtsikana wa zaka 25 ndipo ndakhala pa chibwenzi ndi mnyamata wina kwa zaka zinayi. - Mnyamatayu ali ndi nyumba yake ndipo akugwira ntchito yabwino pa kampani ina yopanga mafuta wophikira mu mzinda wa Lilongwe. - Tidagwirizana kuti tidzakwatirana, koma mnzanga ndikamufunsa za banja amangozengereza. - Kumuuza kuti apite kwathu akaonekere amangoti ndidzapitabe mpaka zaka nkumatha. - Gogo, kodi pamenepa nditani popeza mnyamatayu ndimamukonda ndi mtima wanga wonse? JPJ Lilongwe JPJ Nkhaniyi siyachilendo. - Atsikana ambiri amadandaula kuti anyamata adawauza kuti adzawakwatira, koma akuchulutsa njomba. - Mnyamata wofuna banja sasowa. Sazengereza mwayi wokaonekera kwa makolo a mtsikana ukapezeka. - Anyamata ambiri safuna banja. Amangofuna kugona ndi atsikana moti chakumtima kwawo chikapwa amawasiya nkupeza ena kumene kuli kulakwa. - Muunikeni bwino bwenzi lanu kuopa kudzanongoneza bondo mtsogolo. Paja amati mtsinje wa tinkanena udakathera msiizi. - Gogo Natchereza Makolo ake akukana Ndine mtsikana wa zaka 23 ndipo ndili ndi mwana mmodzi. - Mnyamata wina adandiuza kuti akundifuna chibwenzi ndi cholinga choti adzandikwatire mtsogolo ndipo ndidalola. - Koma makolo ndi abale ake amamukaniza kuti asakwatiwe ndi mtsikana wa mwana moti panopa zochita za bwenzi langa sindikuziona bwino. - Ndikamuimbira foni nthawi zina sayankha. - Ndikamutumizira uthenga pa WhatsApp umaonetsa kuti waona, koma sayankha. - Gogo, mutu wanga wazungulira nditani? APA APA Usadandaule, ungozivomereza. Makolo ena amaletsa ana awo kukwatiwa ndi atsikana oti adaberekapo kumene kuli kulakwa. - Anthu awiri akakondana zenizeni saona zoti wina ali ndi mwana kapena ayi. - Apa zikuonetsa kuti mnyamatayo wamvera zonena za makolo ake. Choncho kutha kukhala kovuta kuti chibwenzi chanu chipitirire. - Limba mtima, mudzapeza mnyamata wokukondani posatengere kuti mudaberekapo. - Usada nkhawa. Chachikulu ndi kudekha. Sunga khosi mkanda woyera udzavale. -",RELATIONSHIPS -ID_WvuFdkHj," Bullets iphana ndi Wanderers lero Ambiri adakamba kuti mwina masewero a lero pakati pa Bullets ndi Wanderers mu TNM Super League alephereka ponena kuti osewera akukatumikira Flames, koma izo ndi nkhani yakale chifukwa lero ntchito ilipo pa Kamuzu Stadium. - Kochi wa Flames Ernest Mtawali Lachinayi adawalola osewera kuti akatumikire matimu awo. Osewerawo adangololedwa kuti asewere masewero alero ndipo abwerere ku Flames madzulo alero. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Bullets idachinya Wanderers mndime yoyamba 2-1 ndipo Wanderers idabweza chipongwe mu Carlsberg Cup pamene idapambana 2-1. - Lero kamuna ndani? Mphunzitsi wa Wanderers Elijah Kananji akuti timu yake yakonzeka ngakhale palibe osewera monga Jabulani Linje ndi Rafiq Mussa chifukwa chovulala. - Pamene Mabvuto Lungu wa Bullets akuti nawonso akonzeka komabe timu yawo isowa ntchito za Chiukepo Msowoya, Owen Chaima ndi Vincent Gona chifukwa chovulala pamene Sankhani Mkandawire wabwerera. -",SPORTS -ID_WyNtKPbv," Tadeyo Mliyenda: Malingaliro padziko Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ndidakhala pa Wenela kudya mpweya. Minibasi zoti ndiyitanire abale anzanga, osabwera nkomwe. - Ndidagwera mmaganizo. Ndidakumbukira zoti pali mkulu wina yemwe akufufuza maganizo a anthu pankhani ya bajeti. Nanga kodi njonda imeneyi pa Wenela ifika liti? Ikadzangoti yafika, ndithu ndidzayiuziratu kuti pa Wenela patukuke. Tikufuna malo abwino ogona ife oyitanira; pakhalenso khitchini yoti tizikadya ulere; apolisi asamatiphwanyire ufulu wathu wopata chuma; komanso pakhale zimbudzi zoti tikalowa kukapuma, tisamalipire. - Abale anzanga, mzinda wonse wa Blantyre mulibe malo omwe munthu angayimirire mwaulele. Chonsecho akuti munthu ukagwidwa pamtengo, wakundende ndithu. - Nanga zinyalala pa Wenela, mkulu wachikwama athana nazo bwanji? Ndikudziwatu mukundinena: A Tade, zoona chikwama chimanyamulidwa chija mukakhale zomanga zimbudzi pa Wenela? Simukudziwa chomwe mukunena. - Pa Wenelatu ndiye pamene aliyense wofika kumene mumzinda wa Blantyre amayambira kuponda. Pamafikatu mabasi a Mafenyetsera, Munorurama, Zvakanedza ndi zina zotere kuchoka ku Bulawayo. Komanso pali basi za ku Joni zimene zimafikira pamene paja. Ndiye tangoganizani munthu wachoka ku Durban, kuthawa kutentha kwa zeno, kudzafika pa Wenela, alipire chimbudzi pomwe komwe adatchonako nzaulere. - Chomwe ndikunena apa nchoti ine monga munthu wamba ndili ndi zofuna zanga pa bajeti. - Chabwino, ngati mukuona kuti ndilibe mphamvu kukambapo za ndondomeko yachuma, mukufuna ndikambe za chiyani? Za kusolola ndi kuphana kudachitika ku kapitolo? Apo ndangodutsa. Kapenatu mumafuna ndikambe za Baba JT, uja ankatsogolera Male Chauvinist Pig, chipani adatisiyira Gogo uja? Wasowatu mkuluyu. - Kapena ndikambe za Adona Hilida kuti afika liti pano pa Wenela kuchokera kulikonse kumene adapita? Asowatu mayi wathu okondekawa. Kodi nsalu ya paphewa akadakoleka? Nanga komwe aliko akugawanso nkhuku ndi abakha? Ndili mkati molingalira izi, ndidangoona chigulu cha anthu panyumba ina yomwe ili kuseli kwa Wenela. Ndidapita konko ndipo ndidapeza anthu ali unjiunji. - Mwamuna wadzigwira yekha ndithu, ankatero anthuwo. - Kufika pafupi, ndidamva kuti bambo wa mnyumbayo adatopa ndi mkazi wake ndipo adafuna kuti amusiye basi. Komatu mwamunayo sankamupezera mkaziyo chifukwa. - Adali wachifundo munthu wamayi, wokonda kupemphera, wophika zakupsa, wamalangizo akupsa komanso wodziwa kusamalira mwamuna wakeyo mnjira zonse. Mwamunayo adangotopa naye mkaziyo basi. - Mwamunayo adagwirizana ndi mnzake yemwe ankamwa naye: Ndikufuna kuti ndimusiye mkaziyu. Njira yabwino ndi yoti ndidzakugwire uli mmagombeza ndi mkazi wanga. Ndatopa naye. - Winayo adalolera. Ndipo usiku umenewo, winayo adanyamuka msanga kuchoka kumowa. Adalunjika kunyumba yamnzakeyo ndipo adamupeza mkazi wake. Mkaziyo adalola kuti acheze. Koma asanalowe mmagombeza, mkulu uja adapempha kuti avale jekete la mwamuna wa mkaziyo. - Mkazi uja adapereka jekete ndipo nkhani zili mkati, awiriwo atafunda guza limodzi, adangomva kugogoda. Asanaganize chochita, chitseko chidatseguka. Gululu, mwini nyumba wafika. - Ndiye chiyani ichi Naphi! adakuwa. - Mwamuna wakuba uja adati athawe, koma bambo uja adamuvula jekete. Mbalayo idathawira pakhomo nkusowa mumdima. - Lero ndakugwira! Ngakhale mwamuna wakoyo wathawa, ndasunga jekete la kamwamuna kakoko. Umboni wanga kwa ankhoswe. Wagwa nayo basi, adazaza mwamuna. - Jekete lili mmanja mwanulo ndi lanu ndiye mukuti umboni wanu uli pati. Kupusa eti. Tangobwerani tizigona apa, adayankha mayi uja. - Abale anzanga, banja ndi chinthu chofunika, osachitengera chibwana. Inde, iye wapeza mkazi wapeza chinthu chabwino. - Ndipo nkhani ili mkamwa, ndifunire zabwino zonse Paparazzi ndi anzake onse amene amalemba nkhani pomwe akusangalala tsiku lawo pa 3 May. -",SOCIAL ISSUES -ID_WypJanoJ," 2017 yatilandira ndi zigumula Pangotha sabata chilowereni chaka cha 2017, koma malipoti a ngozi zakudza ndi mvula mmaboma osiyanasiyana atopetsa kale. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Nyumba, sukulu, misewu, katundu ndi zakudya za anthu ena zaonongeka ndipo Amalawi ena ali pamavuto kaamba ka ngozizo. - Lachitatu lapitali, nyumba 32 zidasasuka kudzanso zipupa zina kugwa kaamba ka mvula ya mphepo ya mkuntho yomwe idagwa kwa mfumu yaikulu Mkukula mboma la Dowa komwe idaononga katundu ndi chakudya. - Mlatho wa pa Jalawe ku Rumphi udaguvukira mvula itakokolola zoulimbitsa Agulupu aakulu a Mengwe omwe dera lawo lidakhudzidwa kwambiri adati mvula ndi mphepozo zidayamba mma 3 Koloko masana a tsikulo ndipo mmudzimo mudali kokakoka anthu kusowa kolowera ndi pogwira. - Chakudya chathu monga ufa, pogona ndi zofunda komanso katundu wina ofunika zidaonongeka pangoziyo moti ndi mwayi kuti palibe yemwe adavulala, adatero Mengwe. - Mkulu wapolisi mbomalo Felix Phiri adakafotokozera ofesi ya DC momwe zinthu zilili apolisi atakayendera madera okhudzidwawo kuti athandizane zochita. - Lachitatu lomwelo, anthu 7 adavulala pamalo okwerera basi a Mibawa mumzinda wa Blantyre mvula yamphamvu itazula chimtengo chomwe chidali pafupi ndi malowo nkuwugwetsera pa maminibasi 7. - Lachiwiri, mvula ina ya mphamvu idakokolola mlatho wa Jalawe omwe umalumikiza maboma a Rumphi ndi Karonga pa msewu wa M1. - Malingana ndi DC wa mboma la Rumphi Lusizi Nhlane, mvula yamphamvu idagwa usiku wa Lachiwiri zomwe zidapangitsa kuti madzi aziyenda mwamphamvu mpakana kufowola mizati ya mlathowo omwe udakokoloka. - Ngozi zina zokhudzana ndi mvula yamkuntho zidachitika tsiku loyembekeza kulandira chaka cha tsopano pa 31 December, 2016 mdera la mfumu yaikulu Nanseta mboma la Thyolo komwe nyumba 114 zidaonongeka. - Kauni yemwe khonsolo ya boma la Thyolo adachita wasonyeza kuti chiyambire mvula ya chaka chino, nyumba 1 000 ndizo zakhudzidwa ndipo izi zapangitsa kuti mavuto a malo okhalapo akule mbomali. - Pa 31 December, 2016 pomwepo, nyumba 96 zidaonongeka ndi mvula yamkuntho yomwe idagwa mboma la Karonga ndipo a komiti ya zachitetezo ya District Civil Protection (DCPC) adati izi zidafikitsa chiwerengero cha nyumba zokhudzidwa pa 424 mbomali. - Komitiyo idati midzi ya Mwamutawali, Mponera ndi Mwandovi ndi ina mwa midzi yomwe yakhudzidwa ndi mvula zolusazi mbomali ndipo zina mwa zomwe zaonongekeratu ndi sukulu ya pulaimale ya Chisumbu ndi msika wa Jetty. - Nthambi yoona zanyengo mdziko muno idalengeza kumayambiriro a Mvula kuti chaka chino dziko lino liyembekezere mvula yamkuntho chifukwa cha mphepo ya La Nina yomwe nthawi zambiri imabweretsa mvula yamtunduwu. - Pankhaniyi, mneneri wa nthambi yoona ngozi za dzidzidzi Jeremiah Mphande adati ndilokonzeka kulimbana ndi zotsatira za Mvula ya mtunduwu itati yabwera chifukwa ilo mothandizana ndi maiko ena komanso mabungwe adakhazikitsa kale ndondomeko zoyenera. -",FLOODING -ID_XDJVPPnf,"Abwenzi a Radio Maria Apereka Katundu Kwa Ana Osaona, Osamva Abwenzi a Radio Maria mu akidayosizi ya Blantyre alimbikitsa akhristu komanso anthu mdziko muno kuti azitengapo mbali pothandiza anthu 24w, https://www.radiomaria.mw/wp-content/uploads/2019/12/ngomba-768x576.jpg 768w, https://www.radiomaria.mw/wp-content/uploads/2019/12/ngomba.jpg 1040w"" sizes=""(max-width: 492px) 100vw, 492px"" />Ngomba kupereka wina mwa katunduyo Wapampando wa gululi a James Ngomba ndi omwe amayankhula izi pomwe anayendera ndi kukacheza ndi ana omwe ali ndi vuto losaona komanso kumva pa sukulu za Montfort Demonstrations school for the deaf komanso Mary view school for the blind ku Nguludi mu mzinda wa Blantyre lamulungu pa 1 December 2019. -A Ngomba anati anachiona chanzeru kuti athandize ana wa ngati njira imodzi yogwira ntchito za chifundo. -Ndife okhutira kuti tinabwera kudzacheza komanso kuthandiza ana omwe amasowa thandizo ndipo taona kuti akusowa zambiri choncho tikonzanso ulendo wina kuti tibwerenso kudzawathandizaanatero a Ngomba. -A Ngomba anati ndi udindo wa munthu aliyense amene ali ndi kuthekera kuthandiza anthu omwe ndi osowa makamaka ana akuno omwe ali ndi vuto losaona komanso kumva. -Poyankhulapo mmawu ake mphunzitsi wamkulu pa Mary view schools for the blind a James Khuku anathokoza gululi kamba kowapatsa katundu yemwe ati wafika mu nthawi yoyenera pomwe iwo akukumana ndi mavuto akusowa kwa chakudya. -Katundu yemwe talandira lero atithandiza kwambiri kuchepetsa mavuto a zakudya omwe alipo pa sukulu pano.anatero a James Khuku. -Apa a Khuku apempha anthu akufuna kwabwino kuti awathandize kamba koti pa sukulupa amakumana ndi mavuto osiyanasiyana makamaka pa nkhani ya zakudya. -Wina mwa katundu yemwe gululi lapereka ndi monga ufa,mpunga, nyemba ndi mafuta ophikira ndipo ndi za ndalama zokwana 200 thousand kwacha. -",SOCIAL -ID_XJVePkak," Mowe Pati: Amuna ndi dothi Tsikulo, mkulu wina adati tipite mtauni tikaone umo zikukhalira chifukwa mikangano ya oitanira basi komanso oyanganira mzinda ikukhala bwanji. Tidafika kumasitandi kumenetu kudali nkhondo yaikulu ati kulimbirana kuti amaminibasi ziwathera bwanji. Kodi azilipira kuti? Vuto lidalipo ndi lakuti kodi oyendetsa minibasi ndi mabwana awo, angakhale ndi zikwanje zakuthwa ndani? Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Zitayeni. - Lidali tsiku la amayi padziko lonse ndipo tidakhala malo aja timakonda pa Wenela. Adatulukira Mowe Pati kuchoka kwawo kwa Mkando, apooo! Kweeni, munasowatu zedi. Zikuyenda bwanji? adafunsa Gervazzio, wapamalopo. - Ndilipo. Kodi mwakumbuka zija ndinkanena za agalu athu ndi zothamangitsa anthu a ku China? Zija ndinkanena kuti atibwezere agalu athu. Ndidali mwana masiku amenewo, adatero Mowe Pati. - Koma mwati amuna ndi chiyani? adafunsa Abiti Patuma, uku akumvera nyimbo ya Nilibe Pulobulemu. - Abale, amuna ndithu ndi dothi. Ndipo musamawatchule kuti amuna ndi ana monga mwakhala mukunenera. Zitheretu, adatero Mowe Pati. - Inu, ndithu kumanja kudali Coca-Cola, koma ankamwa Fanta munthu wa mayi. - Aaaaargh! Mowe, mukunena zoona? Munganene kuti amuna ndi dothi? Chifukwa chiyani? adafunsa Abiti Patuma. - Eya, amuna ndi dothi, nanga si Mulungu adawalenga kuchoka kudothi! adayankha. - Koma kuganiza kwinaku ungamangoti munthu uyu amasuta wamkulu fodya. - Tsono mukatero, ndiye kuti bambo a kunyumba aja nawonso ndi dothi? Nanga ana anu aamuna aja nawonso ndi dothi? ndidafunsa. - Mwati bwanji? adafunsa Mowe Pati. - Ndikuti, mukamati amuna ndi dothi mukutanthauza kuti uja adaimba nyimbo ya Nilibe Pulobulemu mokopera, inde Moya Pete, nayenso ndi dothi? adafunsa Abiti Patuma. - Mowe Pati adangoti duu! Ngati akumangidwa madiledi. - Abale anzanga, inetu izi sindingayankhireko kanthu. Kodi si ngati zija amanena za kunena kwa ndithendithe Nanthambwe nkudzitengera. - Dr Getu Getu wa Moya Pete. -",SOCIAL ISSUES -ID_XKVTXwGk,"Papa ndi Wokhudzidwa ndi Kutenthedwa kwa Nkhalango ya Amazon Wolemba: Sylvester Kasitomu Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisko wati ndiwokhudzidwa ndi moto womwe ukupitiliza kusakaza mitengo ndi zinthu zina zachilengedwe mu nkhalango yayikulu ya Amazon yomwe ili mdziko la Brazil. -Papa Francisko Papa Francisco walankhula izi lero pa mapemphero a masana a ku likulu la mpingo-wu ku Vatican. Iye walankhula izi potsatira kukhudzidwa kwake ndi kubukanso kwa moto mu nkhalangoyi. -Iye wati nkhalango ya Amazon ndi nkhalango yofunika kwambiri chifukwa imapereke mpheya wabwino umene umathandiza kuti anthu aziugwilitsa ntchito ndi kupitilira kuhala ndi moyo. -Posachedwapa akatswiri ena a zofufuza fufuza anatulutsa lipoti lomwe kwambiri limasonyeza kuti ngozi za moto zaonjeza kwambiri kuchitika mu nkhalango yofunika-yi. -Kotero mtsogoleri wa dziko la Brazil naye anati adzipereke pa ntchito yotetedza nkhalangoyi. -Padakalipano anthu a mdziko akuti ayamba kuchita zionetsero zokwiya ndi kulekekera kwa boma la dzikolo pa ntchito yotetedza mkhalango-yi. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_XNcJroWx," Zilango zophweka zivulaza maalubino Miyezi 18 kwa ofuna kugulitsa alubino ku DZ Pali mantha kuti maalubino angapitirire kuona zokhoma mdziko muno ngati boma silichita machawi kuti lamulo latsopano loteteza anthuwa liyambe kugwira ntchito, mkulu wa bungwe lomenyera ufulu wa maalubino la Association of People with Albinism in Malawi (Apam), Bonface Massah, watero. - Mantha a mkuluyu akudza pamene anthu amene apezeka olakwa pozunza kapena kusowetsa maalubino akupitirira kulandira zilango zozizira. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Lachisanu sabata yatha, bwalo la milandu mboma la Dedza lidagamula mayi Siyireni Nyata ndi Chrissie Lajabu kukaseweza kundende zaka ziwiri ndi miyezi 6 poopseza mwana wa zaka 14 kuti amupezera kale msika. - Malinga ndi mneneri wa polisi ku Dedza, Edward Kabango, amayiwa akhala akulankhula izi kwa nthawi yaitali. - Amati ndi kanyama kosendasenda ndipo akapezera kale msika woti akakagulitse, adatero Kabango. - Kaamba ka kuopsezedwako, mwanayo akuti adasiya sukulu pochita mantha kuti angakumane ndi anthu amene amati amugulawo. Makolo a mwanayu akuti adakadziwitsa apolisi ndipo pa April 15 amayi awiriwo adanjatidwa. - Bwalo lidawapeza olakwa ndipo lidawaimba mlandu wobweretsa mantha kwa mwanayu ndipo adawalamula kuti akaseweze zaka ziwiri ndi miyezi 6 kundende. - Chilangocho chikudza pamene mkulu winaso ku Machinga, Sinoyo Wyson, wagamulidwa kuti akakhale kundende zaka ziwiri posowetsa mwana wa zaka 11 wachialubino. - Mu May chaka chinonso amuna awiri ku Zomba adawalamula kukaseweza miyezi 12 popezeka ndi mafupa alubino. - Massah akuti si zoona kuti milandu yotere izikhala ndi zilango zofewa ndipo wati bungwe lawo lichitapo kanthu kuti maalubino asamakhale mwamantha. - Ndikumvanso kwa inu za nkhani ya ku Dedzayo, koma tifufuza. Pankhani ya ku Machinga ndiye tidakagwadanso kubwalo lalikulu kuti aunikenso chilangochi, adatero Massah. - Koma iye adati oweruza milandu si olakwa pa zigamulo zomwe akuperekazi chifukwa malamulo a dziko lino amapereka zaka ziwiri kwa wopalamula mlandu wozembetsa munthu. - Iye adati mavuto onsewa angathe ngati lamulo la Anti-Human Trafficking lingayambe kugwira ntchito. Lamuloli lidavomerezedwa kale ndi aphungu a Nyumba ya Malamulo komanso mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika. - Lamulo latsopanoli likupereka zaka khumi kwa amene wapalamula mlandu wonga uwu, chomwe ndi chilango chokhwimirako. Tayesera kufunsa anzathu a boma nthawi yomwe lamuloli liyambe kugwira ntchito koma zomwe tikumva si zopereka chiyembekezo. - Maalubino sakutetezedwa kupatula kungolankhula chabe, zomwe sizingateteze anthuwa, adatero Massah. - Koma mneneri muunduna woona za chilungamo ndi malamulo, Apoche Itimu, akuti lamuloli lidavomerezedwa kale ndi Mutharika. - Chomwe ndikudziwa nchakuti lamuloli lidavomerezedwa, sindingakumbuke kuti lidasindikizidwa liti. Panopa kwangotsala kuti liyambe kugwira ntchito, koma ngati mukufuna kudziwa zenizeni za lamuloli funsani unduna wa zamdziko, adatero Itimu pouza Tamvani. - Mneneri ku unduna wa zamdziko, Rose Banda, Lachiwiri msabatayi adati timuimbire tsikulo lisadathe kuti atipatse zenizeni zokhudza lamuloli. - Koma pakutha pa tsikulo Banda adati sadakumane ndi oyenerera amene angamufotokozere nkhani yonse yokhudza lamuloli. - Lachitatu adatitumizira uthenga pafoni kuti akhala ndi zotsatira zonse pofika Lachinayi. - Maiko monga Tanzania, Mozambique, South Africa ndi Zambia ali ndi lamuloli lomwe limakhaulitsa opezeka kuti apalamula mlanduwu, pamene mtsogoleri wa dziko la Zimbabwe Robert Mugabe adakhazikitsa ndondomeko yapadera yothanirana ndi anthuwa. - Mutharika wakhala akumalankhula pawailesi ya MBC mawu oopseza kuti amene apezeke akusautsa maalubino athana nawo. - Koma ngakhale Mutharika angalankhule maka, kukhoti akuyendera zomwe malamulo amanena posatengera mawu ake. Izi zapangitsa mabungwe monga Apam kuti alimbikitse kupempha boma kuti likhazikitse lamulo lokhwima pofuna kuteteza miyoyo ndi maufulu a maalubino. - Massah akuti nthawi yakwana kuti mabungwe amene amamenyera ufulu wachibadwidwe ndi ena agwirane manja pofuna kuthana ndi mchitidwe wozunza maalubino. - Mdziko muno mukangochitika nkhani mumaona amabungwe akubwera pamodzi kudzudzulapo, koma zomwe zikuchitika mmakhoti athu palibe amene akulankhulapo. Tikufunika tigwirane manja kulimbana ndi nkhaniyi ngati tikufuna tipambane nkhondo yoteteza anthu [amene ali ndi zilema monga maalubino], adatero Massah. - Nkhani zosowetsa maalubino komanso kufukula manda awo zidafika pachimake mu February chaka chino ndipo anthuwa pamodzi ndi amabungwe ena adachititsa msonkhano mumzinda wa Blantyre kudandaulira boma kuti lichitepo kanthu. - Pamsonkhanowo, Senior Chief Kawinga ya mboma la Machinga idati ndi zosamveka kuti chilango cha wosowetsa munthu chizikhala chochepa. - Munthu wina adaba ngombe koma adamupatsa chilango choti akakhale kundende zaka zisanu pamene wosowetsa munthu akumupatsa zaka ziwiri. Pali chilungamo apa? Kodi ngombe ikhale yofunikira kwambiri kuposa munthu? Kodi alubino si munthu? adadandaula Kawinga. -",LAW/ORDER -ID_XODxYJHl," Achinyamata akambirana za mmanifesto Nthambi ya achinyamata ya chipani cha Malawi Congress Party (MCP) yakambirana mfundo zokhudza achinyamata zomwe chipani chawo chiyike mmanifesto yake yokopera anthu pachisankho chikudzachi. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Woyanganira za achinyamata Richard Chimwendo Banda watsimikiza izi ndipo mneneri wachipanichi mbusa Maurice Munthali wati kupatula achinyamatawa, chipanichi chikulandira maganizo kuchokera ku magulu osiyanasiyana. - Ena mwa achinyamata amene adafika kumsonkhanowo Tili mkati mopanga manifesto yathu poonjezera zomwe tidaiwala mu 2014. Imodzi mwa nthambi zomwe taikapo mtima kwambiri ndi achinyamata tsono tidaona kuti nkwabwino akambirane okha mfundo zowakhudza nkutipatsa, watero Munthali. - Achinyamata a MCP a mchigawo chapakati ndi nthumwi za mzigawo zina amakumana kulikulu la chipanichi pa 23 ndi 24 August mumzinda wa Lilongwe kukambirana mfundozo ndipo Chimwendo Banda wati msonkhano ngati omwewu ukachitikaso mzigawo zina. - Pamsonkhanowu, tidali ndi achinyamata 1 000 ochokera mmadera onse oyimiliridwa ndi aphungu mchigawo chapakati ndi mphepepete mwanyanja komanso nthumwi za mmakomiti a mzigawo. Misonkhano ngati yomweyi ikachitikanso mzigawo zina, adatero iye. - Iye adati kumsonkhanoko, achinyamata adatulutsa nkhani zambiri zowakhudza nkuzikambirana ndipo adamanga mfundo za momwe akuonera kuti nkhanizi zikhonza kukonzedwa ndi atsogoleri. - Iye wati chipanichi chidachita izi ngati njira imodzi yoperekera mphamvu kwa achinyamata kupanga ziganizo za momwe dziko lingayendere bwino ndipo wati ali nchikhulupiriro kuti atsogoleri a chipanichi akhutitsidwa ndi mfundozo. - Pothirirapo ndemanga, Munthali adati komiti yaikulu idasangalala koposa ndi momwe msonkhano wa achinyamatawo udayendera komanso mfundo zomwe adamanga nkupereka ku likulu. - Mfundo zomwe adatipatsa zikusonyeza kuti mchipanimu tili ndi achinyamata akupsa mmaganizo omwe angathandizedi pachitukuko cha dziko. Mfundo zawo tazitenga ndipo tiziphatikiza mmanifesto yathu chifukwa nzokomera achimata onse mdziko muno, watero Munthali. - Woyendetsa gulu la mphala ya achinyamata la Youth Consultative Forum Edward Chileka Banda wayamikira zomwe chipani cha MCP chapanga ndipo wati zingakhale bwino zipani zonse zitatengera mchitidwewu. - Zimenezi nzomwe timafuna ngati achinyamata kupatsidwa mphamvu osati kumangogwiritsidwa ntchito ngati osapota chipani kapena zida za zipolowe ndi andale ayi. Uku ndiye kuphunzitsa achinyamata utsogoleri, watero Chileka Banda. - Iye wati kupatula momwe chipani cha MCP chapangira, mpofunikaso kuti achinyamata azipatsidwa mpata wokwanira ogwira ntchito zogwirizana ndi maluso awo osati kumangowaponderedza. -",POLITICS -ID_XRUWRdRz,"Anthu Awiri Afa Atagwera Mu Mtsinje ku Rumphi Anthu awiri omwe ndi a Nathaniel Gondwe a zaka 35 zakubadwa komanso a Hotters Mhango a zaka 15 zakubadwa afa atagwera mu mtsinje wa Lunyina mboma la Rumphi pomwe amaweza nsomba mu mtsinjemo. -Wachiwiri kwa wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sergeant Tupeliwe Kabwilo watsimikiza zangozi-yi. -Iye wati anthuwo amaweza nsomba ndipo anafa chifukwa cha kubanika. -Athuwo amaweza nsomba mu nsinje wa Lunyina ndipo atamaliza kuwezako Hotters anagwera mmadzimo ndipo Nathaniel amakampulumutsa koma mwasoka nayenso anamira, anatero Sergeant Kabwilo. -Padakalipano apolisi akulangiza anthu a mderalo kuti apewe kuwoloka mitsinje yakuya kuopa ngozi zamtunduwu. -",SOCIAL -ID_XSOtOfwQ," Apezereni obwera chochita, asadzabwererenso ku Joni Pamene Amalawi ena othawa kuinga anthu a maiko ena kumene kwagundika ku South Africa ati ndi zokhoma zimene aziona sabwereranso ku Joniko, mafumu ena apempha boma kuti lipereke mwayi wa ntchito kwa Amalawi kuti izi zitheke. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Sabata zapitazi, anthu a ku South Africa akhala akuthotha anthu a maiko ena chifukwa ati akuwalanda ntchito, akazi komanso mwayi wochita bizinesi. Ziwawazo zachititsa akunja ena kulandidwa katundu, kuvulazidwa ndi kuphedwa kumene. - Potsatira chipwirikiticho, inkosi ya Makhosi Mmbelwa ya ku Mzimba ndi Senior Chief Chimwala ya mboma la Mangochi apempha boma kuti lipereke mpamba kwa anthuwa woyambira bisinesi kapena ntchito za manja. Mzimba ndi Mangochi ndi ena mwa maboma amene amatumiza Amalawi ambiri ku Joni. - Mafumuwo ati kuchepa kwa malipiro pa ntchito, kusowa kwa ntchito, kukwera mtengo kwa chiongola dzanja anthu akakongola ndalama ku banki, ndi zina mwa zifukwa zomwe adathawira mdziko muno ndi kukwawira ku South Africa komwe ndalama si nkhani. - Mfumu Chimwala yomwe ana ake atatu ali ku Joni yati boma lionetsetse kuti lapereka mwayi wa ntchito kuti achinyamatawa azigwira kusiyana ndi kukhamukira ku South Africa. - Achinyamata akhale ndi mwayi wambiri wopeza ntchito komanso maganyu. Boma likakonza izi, mavutowa akhala mbiri yakale. Sindikutanthauza kuti sadzapitanso koma chiwerengero chake chingachepe kusiyana ndi momwe zilili pano, idatero mfumuyo. - Naye Mmbelwa, yemwe ndi mfumu yaikulu ya Angoni a ku Mzimba, akuti anthuwa sanganeneretu kuti sadzabwerera mdzikolo. - Koditu anthuwa amapita kukasaka buledi, ndiye ngati tikufuna kuti asadzapitenso, ndi bwino pakhale malipiro okwera mmakampanimu komanso pakhale mwayi wa ntchito, adatero iye. - Mkulu wa bungwe la zachuma la Economic Association of Malawi (Ecama) Henry Kachaje akuti Amalawi sadzaleka kupita mmaiko otukuka kukasaka ndalama ngati Malawi sakonza nkhani za chuma. - Achinyamata sadzasiya kupita mmaiko ena otukuka kukasaka mwayi, pokhapokha Malawi atatukuka pachuma. Nkovuta kusunga wachinyamata mdziko muno popanda ntchito, adatero Kachaje. - Iye adati Malawi akuyenera kuchilimika kuti athe kupereka mwayi wa ntchito kwa achinyamata. Tikuyenera kuthandiza kwambiri maunduna amene angapereke mwayi wa ntchito wambiri monga unduna wa zokopa alendo. Tsoka lakenso palibe chikuchitika chofuna kutukula undunawu, adatero Kachaje. - Lolemba nduna ya zofalitsa nkhani Kondwani Nankhumwa, Amalawi awiri adaphedwa pa ziwawazo ndipo 3 200 akhudzidwa ndipo ali pamndandanda wobwerera kuno kumudzi. Anthuwa adayamba kufika mdziko muno Lolemba usiku ndipo akusungidwa ku Blantyre ndi Lilongwe poyembekeza kuti atumizidwe mmakwawo. - Anthu onse amene tidacheza nawo adakana kwa mtuu wa galu kuti sangabwererenso. Mmodzi mwa anthu obwererawa, Yusuf Amidu wa mboma la Mangochi, akuti amagwira ntchito yowotcherera zinthu kwa munthu wina mdzikolo. Amidu akuti amalandira K16 000 pa sabata, kusonyeza kuti pa mwezi amapeza K64 000. - Ntchito ngati iyi mdziko muno ili ndi malipiro osaposera K25 000 pa mwezi malinga ndi Amidu. Iye adati ndalamayo siyingathandize munthu amene ali pabanja. - Zingathandize boma litaunikira kuti izi zayanganidwa bwino. Zitatero, palibe ngakhale mmodzi pagululi angabwererenso ku South Africa. Kuli mavuto, timangopitira kuthawa zokhoma kuno, adatero Amidu amene watha zaka zitatu mdzikolo. - Zokhoma zimene Amalawi ena akumana nazo si ndizo. Mwachitsanzo, Alick Wyson wa mboma la Mangochi adaomberedwa pachifukwa. Iye akuti adachitidwa chipongwecho ndi anthu a mdzikolo pa 24 December chaka chatha. - Ngakhale Amalawi ambiri akumva za zipolowezo panopa, zidayamba kumapeto a chaka chatha pomwe nanenso ndidaona zokhoma, adatero iye. - Zione Khombeya amene ali ndi pathupi pa miyezi 7 akuti adathamangitsidwa mnyumba mwake madzulo pamene amati aziphika chakudya. - Gulu la anthu limene limasaka obwera akuti lidayamba kuthethetsa anthu amene si mbadwa za dzikolo ndipo iye limodzi ndi mwamuna wake adathawa ndi kukabisala. Adavulazidwa mwendo pothawapo. - Evelyn Thumba wa mboma la Thyolo adamuvulazanso mwendo pamene amathawa. Pamene amatsika pa Kamuzu Stadium, miyendo yake idali yotupa ndipo adafikira mmanja mwa achipatala. - Aka sikoyamba kuti zipolowe zotere zibuke ku South Africa. Mu June 2008, dziko la South Africa lidachitiranso mtopola alendo a mmaiko ena amene akukhala mdzikolo ndipo anthu 60 adaphedwa pamene anthu oposa 600 adavulazidwa. - Dziko la Malawi lidakatengako mzika zake zoposa 1 000 kaamba ka ziwawazo koma zipolowezo zitazizira, khamu la anthu lidabwereranso mdzikomo. - Koma Nankhumwa akuti padakali pano boma laponya maso ake populumutsa mzika zomwe zikuvutika ku South Africa ndipo zina zonse zibwera pambuyo. - Nankhumwa akuti boma lili ndi ndondomeko zambiri zomwe lakonza zofuna kuthandizira anthuwa. - Maso athu ali powapulumutsa kaye ndipo zina zonse zitsatira. Sikuti tangokhala, adatero iye. - Kutsatira chipwirikiticho, dziko la Malawi lidayamba kututa nzika zake kuyambira Lolemba pamene anthu 390 adatengedwa pa mabasi 6 amene adafikira pabwalo la Kamuzu Stadium mumzinda wa Blantyre. -",OPINION/ESSAY -ID_XTOuMLEB,"Mdipiti wa Galimoto za Chilima Wachita Ngozi; Anayi Afa Anthu anayi afa ndipo awiri avulala pa ngozi yomwe yachitika kwa phalula mboma la Balaka. -Malinga ndi mneneri wa apolisi mboma la Balaka Inspector Felix Misomali, imodzi mwa galimoto za pa mdipiti wa wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino yagundana ndi galimoto ina mu nsewu wa Zalewa. -Imodzi mwa galimoto zapa mdipitiwo Iye wati ngoziyi siyinakhudze wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko linoyu kaamba koti galimoto yake inali itadutsa kale koma yomwe inachita ngoziyi ndi galimoto yomwe inali kumapeto kwa mdipitiwu. -Galimoto ya mtundu wa Toyota Vitz Saloon nambala yake BW 8173 yomwe amayendetsa ndi Tamara Kamanga imadutsana ndi convoy ya Vice president koma chifukwa choti imathamanga kwambiri dalaivalayu analephera kuwongolera bwino galimotoyo zomwe zinachititsa kuti akawombane ndi galimoto yomwe inali kumapeto kwenikweni kwa mdipiti umene wa Vice President-wu, Toyota Rand Cruiser nambala yake BW1732 momwe munali dalaivala ndi wapolisi mmodzi, anatero Inspector Misomali. -Inspector Misomali ati kutsatira ngoziyi amayi awiri omwe anakwera galimoto ya Vitz yi omwe sakudziwika mayina awo, afera pa malo a ngoziwo komanso bambo wina yemwe anali mu galimoto yomweyo wamwalira atangofika naye pa chipatala cha Phalula ndipo pamapeto pake dalaivala wa galimotoyo wamwalira atafika ku chipatala cha boma la Balaka. -Anthu awiri omwe anali mu galimoto yapa mdipitiwo avulala ndipo padakalipano awatengera ku chipatala cha Kamuzu Central mu mzinda wa Lilongwe. -",SOCIAL -ID_XYKsHDSJ," Kudali kosungitsa ndalama Ena ukamalowa mbanki amangoganiza kuti chaphindu chochoka mmenemo ndi kusunga kapena kutapa ndalama komatu ena akusimba lokoma chifukwa tikukamba pano ali pa banja lokoma. - Sadock Ngambi wa ku Chitipa yemwe amagwira ntchito yoonkhetsa chuma kubungwe la Unesco akuti amakaika ndalama za bungweli kubanki ndipo mwamwayi adakumana ndi Tumenye Mwenitete wa ku Karonga yemwenso amakasungitsa ndalama. - Chisale watuluka nkumangidwanso Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Awiriwa akuti adakhala pa mzere umodzi mbankimo ndipo amacheza ngati adadziwana kalekale apo kudali kukumana kwawo koyamba mwinatu chilankhulo chidagwilapo ntchito. - Mpaka imfa kudzawalekanitsa: Sadock ndi Tumenye Adandisangalatsa momwe adamasukira nane ndipo mumtima ndidangomva kuti tseketseke. Mmene amamwtulira, timanyazi pangono ndi sangala ndidaona ndekha kuti koma mkazi ndi uyu, adatero Sadock. - Iye adati panthawiyo mchaka cha 2010 sadathe mawu adangopempha nambala ya lamya ya mmanja yomwe adalandira naye nkupereka yake ndipo kuyambira apo udali ubale ochezerana pa lamya. - Ataona kuti bobobo amuzulitsira boonaona adalimba mtima nkupita kukaonekera kwawo kwa Tumenye ndipo monga mwa mwambo wa kwawo adapereka malowolo nthawi yomweyo kuti ena asowe khomo lolowera. - Nditapereka malobolo, padapita chaka china ndipo mchaka cha 2012 ndi pomwe tidamanga woyera ku Kawale CCAP ndipo madyerero ake adali kusukulu ya sekondale ya Chipasula, adtero Sadock. - Iye adati akaona mkazi wakeyo amakhala ngati waona makolo ndi abale ake chifukwa cha chikondi ndi chisamaliro chomwe amalandira. - Naye Tumenye sadafune kuotcha chofunda koma kuyamikira ndi kuthokoza kuti adapeza mwamuna wakukhosi kwake. - Ambiri alipo okwatira ndi kukwatiwa koma ineyo pandekha ndimadzitenga wodala. Mwinanso ena amadzitenga odala mmaanja awo ndiye kuti nawo adapeza wawo ngati mmene ndidapezera wanga, adatero Tumenye. - Tikunena pano awiriwa ndi bambo ndi mai aulemu wawo, opemphera komanso okondana ngati mkazi ndi mwamuna. -",SOCIAL ISSUES -ID_XZBEFjeU,"Chikalimba Walonjeza Kugwira Ntchito ndi Tonse Alliance Phungu wa dera la Zomba Changalume, John Chikalimba wati agwira ntchito ndi mgwirizano wa zipani za ndale wa TONSE ponena kuti ndi omwe uli ndi kuthekera kotukula dera lake. -Chikalimba: Mgwirizano wa Tonse ndi wa phindu Chikalimba wauza Radio Maria Malawi kuti akufuna mdera lake mumangidwe chipatala komanso nsewu zomwe wati boma la chipani cha DPP lakanika kuchita mu ulamuliro wake. -Iye wati chipatala cha Namadidi chomwe chili mdera lake chili mu nyumba yobwereka yomwe amalipira 150-thousand-kwacha pa mwezi zomwe anati sizoyenera kuti zizichitika. -Ndi zomvetsa chisoni kuti padakali pano mudera lino tili ndi chipatala chimodzi cha Namadidi chomwe chili mu nyumba ya weni ndipo tikulipira ndalama zomwe zikutionongera ndalama choncho ndawona kuti mgwirizano wa TONSE uli ndi phindu lake maka pa mfundo zokomera anthu zomwe akulonjeza, anatero a Chikalimba. -Mwazina iye watinso mu dera lake mukufunika kumangidwa misewu ya tala komanso sukulu ya secondary yogonera komweko kuti ophunzira omwe asankhidwira ku sukulu za sekondale asamayende mtunda wautali kupita ku sukulu. -",POLITICS -ID_XZyNEzKN," Akufuna fisi alangidwe koopsa Magulu omwe amalimbikitsa maufulu a amayi ati mpofunika mkulu woimira boma pa milandu Director of Public Prosecutions (DPP) Mary Kachale atengere nkhani ya Eric Aniva kubwalo lalikulu. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Aniva, yemwe adanjatidwa zaka ziwiri kukagwira ntchito ya kalavulagaga kundende atapezeka wolakwa pamlandu wotenga mbali pa miyambo yoopsa pokhala fisi wochotsa fumbi ndi kulowa kufa mboma la Nsanje. - Adampatsa zaka ziwiri: Aniva Nkhani ya Aniva idagwedeza dziko atabwera poyera nkuulula kuti wakhala akugwira ntchito ya ufisi kwa nthawi yaitali ndipo adagonana ndi amayi ndi atsikana oposa 100. - Koma magulu a amayi, motsogozedwa ndi mabungwe a Malawi Human Rights Resource Centre (MHRRC), NGO Gender Co-ordination Network (NGO-GCN) ndi African Womens Development and Communications Network (Femnet), ati chigamulo chomwe Aniva adalandira lachiwiri lapitali nchochepa. - Maguluwa ati potengera mlandu wa Aniva, ufulu wa amayi sudalemekezedwe kotero amayenera kulandira chilango chokhwima osati zaka ziwiri basi. - Ndife okhudzidwa kuti munthu yemwe ali ndi kachilombo ka HIV komwe kamayambitsa matenda a Edzi ndipo amapitiriza kugona ndi amayi ndi ana achichepere mpaka zaka 12 angalandire chilango chochepa chonchi. - Ndi uthenga wanji omwe tikupereka kwa abambo ena akhalidwe longa lomweli? Zaka ziwiri basi mlandu wonsewu? Uku nkunyoza amayi ndipo bwalo la milandu likuyenera kuunikapo bwino nkusintha chigamulochi, adatero mkulu wa bungwe la MHRRC Emma Kaliya. - Mabungwewa adati ngati nkhani yoyamba ya mtunduwu yoweruzidwa pogwiritsa ntchito lamulo latsopano la za ufulu wa anthu, Aniva amayenera kulandira chilango choletsa khalidweli. - Naye mkulu wa zophunzitsa anthu kubungwe la Femnet, Hellen Apila, adati apa dziko la Malawi waphonya mwayi waukulu wopera chenjezo kwa anthu omwe salemekeza ufulu wa amayi potsatila miyambo. - Bwalo la Magistrate ku Blantyre lidagamula Aniva lachiwiri lapitali kuti akagwire ntchito yakalavulagaga kundende atavomera kuti amachita mwambo wa fisi akudziwa kuti ali ndi kachilombo ka HIV. -",LAW/ORDER -ID_XeqHYVYh," Anjata wopezeka ndi mitengo ya tsanya Apolisi ku Lilongwe Lachitatu adanjata nzika ya ku China chifukwa chomuganizira kuti adapezeka ndi mitengo ya tsanya yomwe nzikayo imafuna kutumiza kwawo kuti ikasake misika. - Nzikayi adaigwira pabwalo la ndege la Kamuzu International Airport dzuwa lili paliwombo pamalo ochitira chipikisheni pabwalo la ndegelo ndipo akuti katunduyo amafuna kumukwenza ndege yopita kwawo kudzera ku Ethiopia. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Apolisi a pabwalo la ndegelo adati mkuluyo, Lin Jie, adavomera mlanduwo ndipo adati mitengo yomwe amafuna kutumiza kwawoko idali yokafufuzira msika chabe kuti msikawo ukapezeka, ayambe bizinesi yotumiza mitengoyi kwawo. - Yemwe amatanthauzira pakati pa apolisi ndi mkuluyo, Shi Qi Bine, adanena mosapsatira kuti iye amafuna kuyamba bizinesi yogulitsa mitengoyi kunja ndipo yomwe amatumizayo idali yokangoonetsa chabe, adatero Sapulani Chitonde, mneneri wa polisi pabwalo. - Iye adati Lin Jie adauza apolisiwo kuti dziko la Malawi likufunika anthu ngati iye amasomphenya ofuna kupeza njira zina zopezera ndalama osati kudalira njira zamgonagona. - Mkuluyu adabwera mdziko muno mwezi wa May chaka chino ndipo amakhala mumzinda wa Lilongwe. - Malingana ndi malamulo a dziko lino, ndi mlandu kupezeka ndi zamnkhalango popanda chilolezo chilichonse ndipo apolisi ati adzathana ndi aliyense wopezeka ndi katundu wamnkhalango mwachinyengo kapena wofuna kutulutsa katundu woletsedwa kudzera pabwalo la ndegeli. - Kumapeto a mwezi watha, apolisi adagwira nzika inanso ya ku China aipeza ikufuna kuzembetsa minyanga ya njovu yoduladula mapisi nkuibisa mchikwama ndi cholinga choti apite nayo kwawo. -",WITCHCRAFT -ID_XgEunIsQ," Cama ikuti zionetsero pa 17 Pamene nkhani yochita zionetsero pokwiya ndi utsogoleri wa Pulezidenti Joyce Banda mmene akuyendetsera dziko lino, ena mwa Amalawi otumikiridwa ati sakuona kuti kuyenda pamsewu kungakhale yankho la mavuto awo kotero ati sachita nawo ziwonetserozo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Iwo apempha omwe akukonza ziwonetserowa kuti alole kukambirana ndi boma asadabwere ndi ganizo lochita zionetserozo. - Koma mneneri wa gulu lomwe likukonza zionetserozo, Kingsley Mabalani, wati ngati boma linene kuti akambirane pamfundo zisanu ndi ziwiri (7) zomwe akuchitira zionetsero iwo sazengereza. - Mabalani wati gulu lawo lalembera kale boma pamfundozo ndipo pofika Lachitatu lapitali nkuti boma lisadayankhe. - Mfundo zomwe gululi likuchitira zionetsero ndi: kugwa kwa mphamvu ya kwacha; kuyendayenda kwa Mayi Banda; kuchuluka kwa nduna mmaunduna monga unduna wa zamaphunziro womwe ati uli ndi nduna zinayi; kufotokoza za katundu wake; ndi kulankhula kwa Pulezidenti komwe akuti kukugawanitsa anthu; ndi kuti boma lichepetse katangale. - Zinthu zikungokwera mtengo chifukwa cha kugwa kwa ndalama ya kwacha, ndiye tikufuna kuti boma lichitepo kanthu. - Talilembera kalata boma pamfundozi ndiye kaya ayankhe olo asayankhe ife zionetsero tichita, Amalawi amvetse mfundo zomwe tikufotokozazi, adatero Mabalani. - Koma anthuwa ati akukayika ngati kumeneko anthu sadzaphedwa ponena kuti ziwonetsero zomwe zidachitika pa 20 Julaye mu 2010 anthu 20 adaphedwa. - Koma malinga ndi Mabalani, apolisiwo awatsimikizira zodzapereka chitetezo chokwanira patsikulo. - Alfred Banda wa mmudzi mwa Ngongonda kwa T/A Njewa ku Lilongwe wati ngakhale anthu ali ndi ufulu wolankhula, amabungwe asatenge anthu ngati zishango. - Si kale tidali ndi zionetsero pomwe anthu 20 adaphedwa ndiye panonso akuti tichite zionetsero. Adziwe kuti sitidaiwale, tiyeni tipemphe boma kuti pakhale kukambirana osati zionetsero, adatero Banda. - Limbani Kaombe wa mmudzi mwa Kachepa kwa T/A Likoswe mboma la Chiradzulu wati omwe akukonza zionetserowo adziwe kuti njovu zikamamenyana umavutika ndi udzu ndiye zionetsero zisachitike. - Inde zinthu sizili bwino, katundu wakwera mtengo koma kutiuza kuti tikayende pamsewu ndiye si zoona. - Afuna aphetse anthu osalakwa, ngati akufuna ayende okha koma asavutike ndi kuwamema anthu kuti achite zionetsero, adatero Kaombe. - Shemaiah Chavula wa ku Mzuzu wati pakhale kaye zokambirana, ngati zavuta ndiye atha kuchita zionetsero. - Koma Charles Kabaghe wa mmudzi mwa Mkombanyama kwa T/A Mwaulambia mboma la Chitipa wati anthu ayende pamsewu ndipo asaope kuphedwa. - Inde zionetsero zijazi [za pa 20 July 2010] anthu adaphedwa ndipo Kumpoto kuno ndiko kudaphedwa anthu ambiri, koma apa tisawope. - Kuphedwako tazolowera, tiyende pamsewu basi chifukwa zinthu sizili bwino, adatero Kabaghe. - Mayi Banda posakhalitsapa pomwe amalankhula ndi Amalawi kudzera pawailesi ya Zodiak Broadcasting Station (ZBS), adati sakuletsa munthu kuti achite ziontserozo ndipo ngakhale pali mfundo yochita zionetsero, iye saali pampanipani. - Banda adatinso ngakhale anthu ena akukonzekera zochita ziwonetsero koma iye sagwetsanso mphamvu ya kwacha ponena kuti Amalawi akuyenera kupirira kwa kanthawi kuti zonse zikhale mchimake. - Iye adati sakuletsa munthu kuchita ziwonetsero chifukwa malamulo adziko lino amalola kuchita ziwonetsero. -",POLITICS -ID_XgcvTsIx,"Msusa Alimbikitsa Akhristu Kulemekeza Masacrament Wolemba Richard Makombe w/wp-content/uploads/2019/09/msusa.jpg"" alt="""" width=""310"" height=""263"" />Msusa: Mabanja sakuchedwa kutha Akibishop Thomas Luke Msusa wa akidayosizi ya Blantyre wapempha akhristu kuti akhale okonda kusunga ma sacrament. -Akibishop Msusa amayankhula izi lamulungu pa mwambo wa chibalalaitso cha mpingo omwe unachitikira ku St. Pius Parish mu akidayosizi ya Blanytre . -Bishop Msusa wati nkofunika kuti akhristu akhale olemekeza komanso kusunga bwino ma sacrament makamaka sacrament la ukwati. -Ndizodandaulitsa kuona kuti tikadalitsa ukwati koma pakangotha chaka chimodzi uona kuti ukwati uja watha, choncho sibwino, anatero bishop Msusa. -Bishop Msusa anatengerapo anathokoza parish ya St Pius kamba kokhala parish ya chitsanzo povomera kuchititsa mwambo wa chaka achino wa chaka cha chibalalitso. -Ndithokoze akhristu komanso ansembe onse popemphelera mwambowu kuti ukhale opambana, anatero Akibishop Msusa. -Chaka ndi chaka mpingo wa katolika umachititsa mwambo wa chibalalitso cha mpingo omwe cholinga chake ndikufunakupeza thandizo la ndalama zothandizira kukulitsa mpingowu pa dziko lonse. -",RELIGION -ID_XhHBDEiu,"Munthu Woyamba Wafa ndi COVID 19 ku Botswana Dziko la Botswana lalengeza za munthu woyamba kufa kaamba ka nthenda ya COVID-19 mdzikolo. -Malipoti a wailesi ya BBC ati imfayi yadza patangodutsa maola ochepa dzikolo litalengeza za kupezeka kwa anthu atatu oyambilira kupezeka ndi kachilombo ka Coronavirus mdzikolo. -Wayimitsa zochitika zonse za mdziko la Botswana-President Masisi Wachiwiri kwa mtsogoleri wa dzikolo, Slumber Tsogwane wati womwalirayu ndi mayi wina wachikulire wa zaka 79 yemwe anapita mdziko la South Africa ndipo atabwerako anayamba kumva kuzizira ndipo anamuika malo omupatula pa chipatala china komwe wafa patadutsa masiku anayi. -Tsogwane wati mayiyu anayikidwa mmanda ngati munthu wokaikiridwa kuti ali ndi nthenda yachilendo kaamba zotsatira zake zinali zisanatuluke ndipo zotsatirazi zatuluka atayikidwa kale mmanda pomwe zadziwika kuti wafa kaamba ka nthendayi. -Padakalipano mtsogoleri wa dzikolo Mokgweetsi Masisi walengeza kuti mdzikomo wagwa ngozi yaikulu ndipo walamula kuti zochitika zonse za mdzikolo ziyambe zayima kwa masiku 28. -Izi zikutanthauza kuti kuyambira lachinayi palibe amene akuyenera kuyenda kapena kugwira ntchito ndipo amene adziloredwa kuchoka mnyumba zawo ndi okhawo omwe akugwira ntchito zofunikira kwambiri mdzikolo. -",HEALTH -ID_XhYApXrW," Msika wa zondeni ngosayamba Katswiri wa zamadyedwe mdziko muno, Chrispine Jedegwa, akupanga ndi kugulitsa ufa wa mbatata ya kholowa yamakolo yotchedwa zondeni yomwe akuti ili ndi ufa wapamwamba wopatsa thanzi. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Anthu ambiri adazolowera kuti ufa umapangidwa kuchokera kuchimanga ndi chinangwa basi koma katswiriyu wati phindu lochokera mmbatata limachuluka mbatatayo ikagayidwa nkugulitsa ufa wake. - Alimi ambiri sakonda kulima mbatata ya zondeni chifukwa sibereka kwambiri koma chomwe sadziwa nchakuti mbatatayi ili ndi mphamvu ya mankhwala ndipo muli ndalama zochuluka, adatero Jedegwa. - Jedegwa: Ufa wa zondeni tikaukonza umakhala ngati uwu Iye adati mbatatayi ikacha ndipo mukaimuka bwinobwino mukaigaya mukhoza kupanga ufa wophikira phala kapena chakudya china chilichonse ndipo munthu akadya phalalo thupi lake limakulupala. - Mkuluyu adati alimi alime mbatata ya mtunduwu kwambiri powatsimikizira kuti msika wake ulipo wosayamba. - Pakalipano mbatatayi ikulimidwa kwambiri ndi alimi a ku Thyolo, Phalombe, Kasungu ndi Mchnji koma sakukwanitsa pomwe ife timafuna moti alimi omwe akufuna kupha makwacha alime mbatata yamtunduwu ndipo tikulonjeza kuti tidzawagula, adatero Jedegwa. - Iye adatinso alimi atafuna mbewu ya mbatatayi yobereka kwambiri akhoza kukumana ndi akuluakulu a kampani ya C & NF omwe akupanga ufawu chifukwa mbewuyi alinayo yambiri. - Alimi ambiri amadandaula kuti amalephera kulima mbewu zina polingalira nkhani ya msika koma Jedegwa watsimikiza kuti kampani yawo njokonzeka kugula mbatata yonse ya zondeni yomwe alimi angalime. - Jedegwa adati kupatula kuti ndi chakudya, ufa wa mbatata ya zondeni ndi mankhwala othandiza kumatenda osiyanasiyana monga mtima, kuthamanga kwa magazi, shuga, zilonda zammimba ndi kuphwanya kwa minofu. -",FARMING -ID_XkIbCKTd," Mutharika achenjeza akamberembere Mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika wasonyeza kuti amatsatira ukamberembere omwe umachitika mkatikati mwa malonda a fodya ndipo wachenjeza ogulitsa ndi ogula kuti sakufuna nyansizi chaka chino. - Mutharika adapereka chenjezoli potsegulira msika wa fodya wa chaka chino ku ku Kanengo mumzinda wa Lilongwe Lachitatu lapitali. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Iye sadasiye mbali podzudzula ndi kuchenjeza onse okhudzidwa mmalondawa ponena kuti ogula ali ndi chisimo chosintha mawanga mkatikati mwa malonda pomwe ogulitsa adawadzudzula kuti amachulutsa ukamberembere poika zitsotso mmabelo awo. - Inu makampani ogula fodya ndikuchenjezeni pano. Tsiku loyamba, mumagula fodya pamitengo yomwe idakhazikitsidwa koma kenako nkusintha mawanga mkatikati mwa msika. Zimenezi sitikuzifuna chaka chino, adatero Mutharika. - Iye adati mchitidwe wotere umayambitsa mikangano pakati pa ogula fodya ndi alimi mpaka msika kumasokonezeka chifukwa cha kusamvana. - Mutharika adatembenukiranso kwa alimi nkuwadzudzula kuti achepetse ukamberembere woika zitsotso mmabelo ndi cholinga chopusitsa makampani ogula fodya kuti mabelo awo azilemera pomwe muli fodya wochepa kapena woipa. - Inuso alimi ndikuchenjezeni pakhalidwe loika zinthu zosayenera mmabelo a fodya. Khalidwe limene lija ndilo limapangitsa kuti makampani azibweza fodya wambiri pamapeto pake mumakhala ngatimudagwira ntchito yopanda malipiro, adatero Mutharika. - Iye adati ali ndi chiyembekezo kuti malonda a fodya ayenda bwino chaka chino poyerekeza ndi zaka za mmbuyo pomwe kumakhala kusamvana kwakukulu pakati pa alimi andi makampani ogula fodya, makamaka pankhani ya mitengo ndi maonekedwe a fodya. - Fodya wa chaka chino ayamba kumugula pamtengo wa $0.80 (pafupifupi K552) pa kilogalamu pomwe kusiyana ndi chaka chatha pomwe adayamba ndi $2.32 (pafupifupi K1, 044 pa kilogalamu potengera mphamvu ya kwacha panthawiyo). - Izi zili chonchi, bungwe la Tobacco Control Commission (TCC) lati ndi lokhudzidwa ndi kuchuluka kwa fodya yemwe akubwezedwa potengera tsiku lotsegulira msikali pomwe mabelo 30 pa mabelo 100 alionse amabwezedwa. - Mkulu wa bungwe la alimi la Farmers Union of Malawi (FUM) Alfred Kapichira-Banda adati nzodabwitsa kuti kwacha yayamba kukwera mphamvu pomwe alimi akugulitsa fodya pomwe adagula zipangizo mokwera kwacha itagwa. -",POLITICS -ID_XkZGqgGv," Adzikonzera mpumulo wa bata Ukayenda umaona agalu a michombo ndithu. Ku Rumphi aliko oyenda masanasana pamene bambo wina wa zaka 62 wakumbiratu manda owaka bwino kuyembekezera tsiku lomwe Namalenga adzati kwatha. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Sasintha Mnozga, yemwe ndi mbusa wa mpingo wa African Church adakonza mandawa ndi ndalama zoposa K200 000 mmudzi mwa Mnozga, mfumu yaikulu Chikulamayembe mbomalo. - Koma mafumu mderali ndi wodabwa ndi mchitidwewu, zomwe akuti ndi zotsutsana ndi chikhalidwe cha Atumbuka pakuti munthu saloledwa kukumbiratu manda ake. - Mandawo ndi amenewa: Pali tsiku lakubadwa koma palibe lakufa Mnozga, pocheza ndi Msangulutso Lachitatu, adati sakuonapo vuto lililonse mwakuti pano akusakasaka makobidi ena kuti aguliretu bokosi lomwe adzamuyikemo akamwalira. - Ndikufuna kukonzeratu zonse kuti abale anga asadzavutike kusakasaka makobidi okonzera manda anga ndikadzamwalira. Abale anga ambiri ndi ovutika moti sangadzakwanitse kugula ngakhale bokosi, adatero Mnozga yemwe ali ndi ana 10. - Iye adati china chomwe chidamuchititsa kuti akumbiretu manda ndi momwe anthu salemekezera maliro kumanda. - Anthu amangoponya dothi pamwamba pabokosi ngakhale litakhala la makobidi ochuluka bwanji. Izi sizimandisangalatsa konse. - Mandawa ndawakonza ndi miyala komanso matumba 11 a simenti. Izi zikutanthauza kuti bokosi langa silidzakhunzana ndi dothi monga mmene zimakhalira mmanda ena, adatero Mnozga. - Mnozga amachitanso bizinesi pa boma la Rumphi. Ali ndi chigayo komanso malo ogonapo alendo. Iye adali mfumu kumudzi kwawo koma adasiyira mwana wawo atayamba ubusa mchaka cha 2001. - Pamene adayamba kukumba mandawa mchaka cha 2013, abale awo adawakaniza koma iwo adakakamirabe. Poyamba ankakana koma nditawalongosolera chifukwa chomwe ndimachitira izi adavomera mosasangalala momwemo. - Koma kwa mafumu silidali vuto chifukwa adali anzanga paja nane ndidali mfumu, adatero Mnozga. - Mfumu yaikulu Chikulamayembe, yomwe idati idawaonapo mandawa, idakana kulankhulapo pankhaniyo. - Koma mfumu Kayiwale Chirambo ya mderali idati zomwe adachita Mnozga sizololedwa pa chikhalidwe chawo. - Pachikhalidwe chathu sitivomera munthu kukumbiratu manda ake. Koma vuto ndi lakuti masiku ano anthu ali ndi ufulu ochita zomwe akufuna. Pachifukwa ichi, mpovuta kuti timuletse, adatero a Chirambo. - Iye adati sakudziwa chomwe chidachititsa Mnozga kubwera ndi ganizo lotereli. - Ife sitikudziwa kuti kaya ndi misala, kaya ndi uKhristu kapena chuma. Tonse ndife odabwa, koma palibe chomwe tingachitepo chifukwa chakuti ndi ufulu wake kutero. - Koma kukanakhala kwakale tikadawaitanasa nkuwaletsa kuchita zimenezi. Atati akana tikadatha kuwalanga, adatero Chirambo. - Mnozga siwoyamba kudzikumbira manda mbomali. Pa Mzokoto padalinso a SS Ngoma yemwenso adazikumbira manda. Koma atamwalira abale awo adakhaniza zokawayika kwina ndi komwe adamanga mandawo. - Asanamwalire, mtsogoleri wakale wa dziko lino Bingu wa Mutharika adakonzeratu nyumba yomaliza yomwe adagonamo iye ndi mkazi wake Ethel. Mandawo amatchedwa Mpumulo wa Bata. -",SOCIAL ISSUES -ID_XlmxTnwa," Ine ayi, Dausi wakana Chaponda Zomwe zachitika ku bwalo la mirandu ku Lilongwe msabatayi zalephera kupherezera mwambi woti khoswe akakhala pa mkhate sapheka. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Khwimbi la anthu lidapita kubwaloli Lachiwiri kukamvera mlandu wa nduna yakale ya zamalimidwe, mthirira ndi chitukuko cha madzi George Chaponda koma adachokako akupukusa mitu. - Dausi: Anangotenthedwa Zomwe aliyense samayembekezera zidachitika nduna yazofalitsa nkhani Nicholas Dausi itanena mmaso muli gwaa kuti siikudziwapo kanthu pa ndalama zomwe zidapezeka mnyumba mwa Chaponda, mlandu omwe akuyankha pakali pano. - Chaponda akuyankha mlandu wopezeka ndi ndalama zankhaninkhani za mMalawi komanso zakunja mnyumba popanda chilolezo cha Reserve Bank of Malawi monga momwe zimayenera kukhalira. - Podziteteza ku mlanduwu, Chaponda adauza bwalo la milandu kuti K95 miliyoni pa ndalamazo zidali za chipani cholamula cha Democratic Progressive (DPP) ndipo kuti Dausi ndiye amayenera kukatenga ndalamazo nkukapereka kuchipani. - Poperekera umboni wake, Dausi adauza bwalolo kuti zoti ndalamazo zidali za DPP nzabodza komanso kuti dzina lake lidangotchulidwamo nkhaniyi iye sakudziwapo kanthu. - Zoti ine ndikudziwapo kanthu nzabodza. Mwina [Chaponda] adangosokonekera ponditchula chifukwa munthu akakhala pampanipani oterewu, kaya ndi phungu kapena nduna, mphamvu zimatheratu, adatero Dausi. - Chaponda adali mmodzi mwa nduna zikuluzikulu za boma ndipo zake zidatembenuka chaka cha 2017 ali nduna ya zamalimidwe, mthirira ndi chitukuko cha madzi pomwe adayamba kufufuzidwa poganiziridwa kuti amakhudzidwa ndi kusokonekera kwa kagulidwe ka chimanga ku Zambia. - Chaponda adamangidwa limodzi ndi mkulu wa kampani ya Transglobe Produce Export Limited Rashid Tayub ndi Grace Mijiga Mhango wa bizinesi yemwenso ndi wa pampando wa bungwe la makampani ogula ndi kugulitsa mbewu. - Mmwezi wa February, nthambi yolimbana ndi katangale idakachita chipikisheni ku nyumba ndi ku ofesi ya Chaponda komanso ku mawofesi a Admarc komwe kudapezekanso zododometsa zina. - Kuofesi ya Admarc, nthambiyi idalanda makina a kompyuta pomwe kunyumba kwa Chaponda idapezako ndalama zankhaninkhani za dziko lino ndi maiko ena monga za ku Amereka zomwe zidapangitsa kuti nkhaniyi yomwe poyamba imakhala ngati ingawakomere a Chaponda, itembenuke. -",POLITICS -ID_XnGEwItB,"Bungwe la Save the Children Lati Lidzipereka Poteteza Ana ku Coronavirus Bungwe la Save the Children lati lidzipereka pothandiza boma pa ntchito yoteteza ana ku mliri wa Coronavirus. -Mkulu wa bungweli mchigawo chakummwera a Thoko Bemu ndi omwe anena izi pamene bungweli limapereka zipangizo zosiyanasiyana zomwe zizithandizira ogwira ntchito pa chipatala cha Ntcheu polimbana ndi mliri wa COVID-19. -Iwo ati ana ndi omwe amakhudzidwa kwambiri panthawi yomwe kwadza ngozi zadzidzidzi. -Pakachitika ngozi zadzidzidzi ana ndi omwe amachitidwa nkhaza, kusowa chakudya komanso chithandizo nde ife tikugwira ntchito imeneyi ya Child Protection mothandizana ndi boma, anatero a Bemu. -Mwazina bungweli likuyembekezera kuthandiza maboma asanu ndi imodzi a kummwera kwa dziko lino. -",HEALTH -ID_XqjncuXg,"Ghana Igulira Apolisi Mifuti Wolemba: Thokozani Chapola /08/ghana-police.jpg"" alt="""" width=""550"" height=""366"" />Alandira mifuti ndi ma bullet proof-Ghana Police Boma la dziko la Ghana lati lipereka mifuti kwa apolisi onse ogwira ntchito za pansewu (Traffic) kutsatira ziwembu zomwe apolisiwo akuchitidwa. -Malipoti a wailesi ya BBC ati apolisi asanu anaphedwa mwezi watha komanso ena awiri aphedwa lachitatu lapitali pamene zifwamba zina zinawombera apolisiwa pamene zimakana kuyimitsa galimoto yawo, zitayimitsidwa ndi achitetezowa. -Padakalipano boma la dzikolo lati laganiza zogulira apolisi malaya omwe amateteza anthu ku chipolopolo cha mfuti (Bullet Proof) komanso kupereka mifuti ndi zida zina kwa apolisiwa. -Nduna yoona za mdziko Ambrose Dery yati zida zatsopanozi zithandiza apolisi kulimbana ndi zauchifwamba zomwe zikuchitika mdzikolo komanso kudziteteza okha. -",LAW/ORDER -ID_XtyXIQUO," Okwiya aimitsa kumanga njanje Madzi achita katondo ku Nkaya mboma la Balaka komwe anthu okwiya aletsa kampani ya Mota Engil yomwe ikumanga njanje kumeneko kuti isiye kuthira dothi mminda mwawo komanso galimoto zawo zisadutsenso mmindamo. - Anthuwa ati sasintha ganizo lawo pokhapokha akuluakulu a kampani ya sitima zapamtunda mdziko muno omwe akumangitsa njanjeyi ya Central East African Railways (Cear) awapepese. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kuyambira Lolemba mpaka Lachitatu msabatayi, ogwira ntchito pakampu ya Nkaya adangogwira mchiuno kudikira kuti akuluakulu awo akambirane ndi kugwirizana ndi anthuwo asanayambe kupitiriza kugwira ntchitoyo. - Gulupu Nkaya adatsimikizira Tamvani Lachiwiri kuti anthu ake akwiya ndi zomwe anjanje akuchita pomatayira dothi mminda yawo popanda kukambirana kulikonse. - Panopa anthuwo akufuna amvetsetse kuchokera kwa omanga njanjewa pazomwe zikuchitikazo, adabwera kunyumba kwanga kudzandifotokozera koma nanenso ndalephera kumvana nawo ndipo ndawauza anjanjewo kuti aime kaye ntchito yawo mpaka titakambirana, adatero Nkaya. - Lachiwiri masana akuluakulu a Cear adakhamukira kumaloko kuti akakambirane ndi mfumuyo koma ngakhale Nkaya adatsimikizira anthuwo kuti ntchito iyambiranso, izi sizidachitike. - Malinga ndi mneneri wa Cear, Chisomo Mwamadi, mgwirizanowo udali woti pofika 2 koloko masana a Lachiwiri ntchitoyo ikhala itayambiranso. - Koma polowa kwa dzuwa Lachiwiri, ntchitoyo nkuti isadayambe, malinga ndi Nkaya. - Ndayesera kukamba ndi anthu anga onse amidzi ya Nsoma, Mbiya ndi Nkaya kuti awalole anthu agwire ntchito yawo, koma ndalephera. - Anthu akukana ndipo akuti pokhapokha a Cear awapepese [ndi kena kake osati pakamwa pokha] mpamene awalole kuti apitirize kugwira ntchito. Poyamba tidakambirana ndi akuluakulu a Cear ndipo tidagwirizana kuti tiwalole apitirize kugwira ntchito titagwirizana kuti tsiku lina abwera anthu ena kuchokera ku Cear kuti adzakambirane ndi anthuwo. - Mpaka lero palibe chogwirika tachiona nchifukwa chake anthuwa akukana kuti ntchito isagwiridwenso pokhapokha anthu amene adawatchulawo atabwera, idatero mfumuyi. - Koma mkulu wa Cear, Hendry Chimwaza, adati nayenso ndi wodabwa kuti mfumuyi ikulephera kulamula anthu ake kuti amvere zomwe adagwirizanazo. - Njanje si yathu, njanje ndi ya anthu ndipo mfumuyi ndi mboni kuti kubwera kwa chitukuko cha njanje kwabweretsa ntchito zambiri zotukula anthu ake monga kulembedwa ntchito ndi malonda kungotchulapo zochepa. Za malo otaya dothi komanso modutsa makina athu tidakambirana koma tikudabwa lero kumva nkhaniyi. - Mfumu kulephera kukambirana ndi anthu ake? Komabe tisathe mawu, tikambirana nawo ndipo ntchito ipitirira. Tikulankhula pano nkhaniyi taikamba kale ndipo kwatsala nkuona ntchitoyi ikugwiridwa, adatero Chimwaza Lachitatu. - Atafunsidwa ngati nkhaniyi akuidziwa akuluakulu a boma, Chimwaza adati idakali kaye mmanja mwawo ndipo ngati pena patavuta adziwitsa akuluakuluwa. - Kupatula kuthira dothi mminda, china chomwe anthuwa akudandaula ndi galimoto zikuluzikulu ndi makina awo zomwe zimadutsa mmindamo. - Mmodzi mwa anthuwo, amene adakana kutchulidwa dzina, adati mgwirizano wawo ndi anjanje udali woti alandira ndalama kuti galimotozo zizidutsa mminda mwawo komanso kuti azitayira dothi mdera lawo. - Poyamba amati angothira dothi mmalo amene minda yakokoloka ndipo dothilo athira ndipo akupitirizabe kuthira moti sitingalimenso nchifukwa chake tawaletsa, adatero. - Ntchito yomanga Nkaya siteshoni idayamba chaka chatha mu November ndipo gawo loyamba latha June chaka chino. - Chimwaza adati gawo loyamba lidali kumanga njanje zina ziwiri kuphatikizapo yakale yomwe idalipoyo, kukwanitsa zitatu. - Kumanga kwa njanjezi kuthandiza kuti sitima zitatu zizitha kupatukirana pa Nkaya popanda vuto lililonse komanso azitha kuchulutsa ndi kuchepetsa mabogi, zomwe sizimachitika poyamba. -",TRANSPORT -ID_XuCODyeT," Olembetsa akuchepa Boma la Nsanje likupitilirabe kutsogola pa maboma omwe nantindi wa anthu alembetsa pa ntchito ya kalembera wa mkaundula wachisankho cha chaka cha mawa. - Ndipo poyerekeza ndi chisankho cha 2014, maboma onse, kupatula a Nsanje, Chikwawa ndi Nkhotakota, anthu alembetsa ochepa kwambiri chaka chino. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ntchito ya kalembera tsopano yalowera kumpoto Malinga ndi kalata yomwe lidatulutsa bungwe loyendetsa zisankho mdziko muno la Malawi Electoral Commission(MEC) lachinayi, lidati pakutha pa gawo 7, anthu omwe alembetsa ndi 6.26 milliyoni. - Chiwerengerochi ndi chotsika ndi 81peresenti poyerekeza ndi anthu 7.74 miliyoni omwe bungwe la MEC limayembekezera kuti alembetsa pakutha pa gawo 7, yatero kalatayo yomwe idasainidwa ndi komishona wa MEC Jean Mathanga. - Chiwerengerochinso ndi chotsika ndi 91 peresenti poyerekeza ndi anthu omwe adalembetsa panthawi yomweyi mchaka cha 2014. Pa nthawiyi, anthu 6.85 miliyoni ndiwo adalembetsa. - Komatu ngakhale ntchitoyu ili kumapeto pomwe gawo lomaliza layamba lero mmaboma a Mzimba, Likoma, Nkhata Bay ndi mzinda wa Mzuzu, zikuoneka kuti Amalawi ambiri sakutenga nawo gawo mkalemberayu poyerekeza ndi zisankho za mchaka cha 2014 ndi 2009. - Izitu zikuonetseratu kuti chiwerengerochi chikhonza kudzatsikanso pa nthawi yamavoti tikaunika mbiri ya kavotedwe mdziko muno. - Malinga ndi mneneri wa bungwe la Malawi Electoral Support Network (Mesn) Michael Kachaso, vuto lalikulu lagona poti mabungwe ambiri sadatenge nawo gawo pokaphunzitsa anthu zakufunika kwa kulembetsa. - Iye adati ngakhale bungwe la MEC lidavomereza mabungwe ambiri kukaphunzitsa anthu zokalembetsa, ambiri mwa mabungwewa sadagwire ntchitoyi chifukwa chosowa ndalama. - Kachaso adaonjezeranso kuti Amalawi ambiri sadalembetsenso chifukwa adanyanyala. - Anthu olembetsa ndiochepa pa zifukwa zambiri monga kunyanyala chifukwa atsogoleri awo sadakwaniritse zomwe adalonjeza, adalongosola Kachaso. - Iye adaonjezeranso kuti ena sakuona phindu lolembetsa chifukwa ali kale ndi chiphaso cha u nzika. - Apa adati mmbuyomu ena amalembetsa kuti apeze ziphatsozi ndipo pano sakuonanso phindu la kalemberayu. - Kachaso adatinso ngati bungwe la MEC lingaganize zobwerezanso kalemberayu, a mabungwe adzatengepo gawo lalikulu pophunzitsa anthu makamaka omwe alembetsawo kuti adzavote. - Polankhulapo, mkulu wa bungwe la National Initiative for Civic Education (Nice) Ollen Mwalubunju adati bungwe lake layesetsa kumemeza anthu kuti akalembetse mkaundulayu. - Mwalubunju adati vuto lagona poti anthu ambiri adanyanyala chifukwa atsogoleri omwe adasankha mmbuyomu sadakwaniritse zomwe adalonjeza. - Ife tikuyesetsa kumbali yathu kuwamema anthu kuti akalembetse ngati akufuna kusintha zinthu chifukwa akangokhumudwa nkukhazikika, ndi njira imodzi yoti anthu omwe sakuwafuna akhalebe mmipando, adalongosola Mwalubunju. - Iye adaonjezeranso kuti malinga ndi malipoti omwe bungwe lake likulandira kuchokera kwa anthu omwe akugwira nawo ntchito mmidzi, Amalawi ambiri akhumudwanso kaamba ka kukula kwa katangale mbali zonse za dziko lino. - Talephera kuika ndondomeko zotsimikizika zothana ndi vutoli. Anthu ndi okhumudwa kwambiri ndi izi mwa zina, pachifukwa ichi adindo ndi atsogoleri a zipani aunikenso bwino malonjezano awo, Mwalubunju adatero. - Iye adatinso bungwe la MEC lipange kafukufuku wofufuza zomwe zachititsa kuti anthu ambiri asatuluke. - Mchaka cha 2014 anthu 7.5 miliyoni adalembetsa mkaundula ngakhale okavota adali 5.2 miliyoni. Izi zikutanthauza kuti pafupifupi 30 peresenti ya anthu olembetsa sidakavote nawo. - Ndipo pamasankho a 2009, anthu pafupifupi 5.8 miliyoni ndiwo adalembetsa pomwe 4.6 miliyoni ndi amene adavota. Apa anthu pafupifupi 22 peresenti sadakavote nawo pamasankhowa. - Kalemberayu adayamba mwezi wa June ndipo akuyembekezereka kutha pa November 9 mmaboma a Mzimba, Nkhata Bay, Likoma ndi mzinda wa Mzuzu. Ntchitoyi yayamba lero. -",POLITICS -ID_XuYcZTya," 2019 Polisi Idaziona Mchaka changothachi cha 2019, nthambi ya chitetezo ya polisi idalibe mpata opumira chifukwa cha mpungwepungwe womwe udalipo ndikusukuluka kwa chikhulupiliro pakati pa apolisi ndi anthu. - Ngakhale wogwirizira mpando wa mkulu wapolisi Duncan Mwapasa wavomereza izi muuthenga wake wotsanzikana ndi chaka cha 2019 chomwe Amalawi sadzayiwala mmbiri ya dziko lino. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mwapasa: Kudali mkokemkoke Mwapasa wati ngakhale nthambiyo yayesetsa mbali zina monga kuchepetsa ngozi za pamsewu ndi anthu omwalira pangozizo, nkhani yokhazikitsa bata ndi mtendere udali mtunda ovuta kukwera. - Zonse zidayamba bwino mu January ife nkumati zili bwino koma atsogoleri awiri atangotsutsa zotsatira za chisankho cha mu May, 2019, kudali mkokemkoke ophwanya malamulo nkutengera zonse mmanja mwa anthu, adatero Mwapasa muuthenga wake womwe adaupereka pa 31 December 2019. - Iye wati apolisi ambiri adavulazidwa ndi anthu ndipo ena mpaka adaphedwa chifukwa chakudzipeleka pantchito yawo ndi malingaliro oyipa aanthu omawona apolisi ngati zirombo zaboma zogwiritsa ntchito pofuna kuthana ndi anthu. - Koma katswiri pandale Ernest Thindwa wati apolisi adadzipalira okha moto chifukwa cha momwe ankagwirira ntchito yawo mdzina loteteza anthu ndi chuma chawo. - Iye adati kulephera kwa apolisi kudaonekera pomwe adakanika kukhazikitsa bata pakati pa anthu ochita zionetsero opanda zida zoopsa komanso mchitidwe wokondera pogwira ntchito. - Zimachita kuonekeratu kuti a mbali yolamula akangokolana ndi anzawo, enawo ndiwo amalangidwa. Chonchi anthu nkumati chiyani? Nchifukwa chake ubale udasokonekera ndiye akupadziwa pomwe padalakwika tingopemphera kuti akonzepo mchaka chatsopanochi, adatero Thindwa. - Mmodzi mwa akuluakulu a zamaufulu Timothy Mtambo watsutsa kuti Amalawi adali ndi mtopola mchaka cha 2019 ndipo wati Amalawiwo amafuna kuteteza ufulu wawo womwe boma pogwiritsa ntchito apolisi amafuna kupondereza. - Zimenezo ndidakana ndipo ndidzakanabe. Amalawi alibe vuto koma boma pogwiritsa ntchito apolisi ndiwo adakolezera moto kuti dziko lidzadze utsi chonchija, adatero Mtambo. - Mwa zowawa zina, Mwapasa adati apolisi ambiri adamenyedwa, nyumba zawo kutenthedwa komanso mawofesi ambiri a polisi adatenthedwa ndipo apolisi adasamuka mmalo ena momwe zinthu zidafika poyipitsitsa. - Koma Mwapasa walonjeza kuti panyengo yomwe Amalawi akhale akudikirira chigamulo cha mlandu wa zisankho, nthawi yolengeza chigamulo ndi mmasiku otsatira, apolisi apereka chitetezo chokwanira. - Nzachidziwikire kuti anthu mitima ili mmwamba ndipo chilichonse chikhoza kuchitika. Ife apolisi ndife okonzeka kuteteza anthu ndi katundu koma tikupempha atsogoleri ambali zonse zokhudzidwa pamlanduwo kuti mlandu uliwonse opambana amakhala mmodzi basi, adatero Mwapasa. - Muuthenga wake wotsanzikana ndi 2019, Mwapasa adati polisi idachita bwino mbali zina monga kuchepetsa ngozi zapamsewu kuchoka pa 996 mu 2018 kufika pa 975 mu 2019. - Pangozizo, iye wati chiwerengero cha anthu omwalira chidatsikanso kuchoka pa 1163 mu 2018 kufika pa 1141 mu 2019 ndipo adati zambiri mwangozizo zidachitika chifukwa chakusasamala kwa oyendetsa galimoto ndi ena ogwiritsa ntchito msewu. -",POLITICS -ID_XvgyMUCN," Asemphana maganizo Pa ulimi wa chamba Alimi ambiri mdziko muno ati ndi okonzeka kuyamba kulima chamba chosazunguza ubongo mmalo mwa fodya bola boma liwaunikire zomwe ayenera kuchita, koma ena akukaikirabe ngati ulimiwu ungawatulutse muchithaphwi cha umphawi momwe akusambira. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Izi zikudza pamene Nyumba ya Malamulo yavomereza bilu yopereka mphamvu kuboma kuti livomereze ulimi wa chamba chachilendochi monga njira imodzi yopititsira patsogolo chuma cha dziko lino kulowa mmalo mwa fodya. - Phungu woima payekha wa dera la kumpoto mboma la Ntchisi, Boniface Kadzamira, masiku apitawo adapempha Nyumba ya Malamulo kuti ipereke mphamvu kuboma kuti livomereze ulimi komanso kugwiritsa ntchito mtundu wina wa chamba wotchedwa industrial hemp. - Kadzamira adatsindika kuti mtundu wa chamba chomwe iye akufuna Amalawi azilima ndi ndi wosiyana kwambiri ndi mtundu wina wa chamba chozunguza ubongo chomwenso ena amapenga nacho akachisuta. - Chamba akunenacho si ngati ichi chomwe chimazunguza ubongo! Iye adati chamba chomwe akunena chakhala chikulimidwa ndi kugwiritsidwa mmaiko ambirimbiri kuyambira chaka cha 1770, ndipo maiko omwe akulima mbewuyi adatukuka kwambiri kudzera mphindu lomwe amapeza kuchokera ku malonda a mbewuyi. - Ine ndine munthu wosangalala komanso wokhutira kwambiri ndi momwe aphungu a ku Nyumba ya Malamulo adaikambirana nkhaniyi. Chamba chili ndi phindu lalikulu kwabasi. - Dziko la Malawi nalonso liyenera kuyamba kulima ndi kugwiritsa ntchito mbewuyi kuti tiyambe kupeza nawo phindu lomwe anzathu akupeza maiko enawo, adatero Kadzamira. - Ndipo pocheza ndi Msangulutso Lachiwiri, Gunde Njobvu wa mmudzi mwa Moloka mdera la mfumu Kayembe ku Dowa, adati iye ndi wokonzeka kukhala mmodzi mwa alimi oyambirira kulima mbewuyi. - Njobvu adati wakhala akulima fodya wa bale zaka zambiri, koma palibe chomwe wapindula. - Choncho, sindikuona vuto kuyesako ulimi wa chamba. Mwinanso chamba nkukhala mdalitso wanga ndipo sindikudziwa kuti ndingachite bwanji kuti ndikhale nawo mgulu la alimi oyambirira, adatero mkuluyu. - Kambiza Mwale, mlimi wa zaka 60 wochokera mdera la mfumu Kasalika mboma lomweli, adati nkhaniyi adailandira, koma ali ndi mantha kaamba koti omwe akukolezera ulimiwu nkhaniyi sadatulukire nayo poyera kuuza alimi za kusiyana kwa mbewuyi ndi chamba chosuta. - Iye adati ali ndi nkhawa poopa kudzagwa nazo mmavuto kaamba kosatsatira malamulo. - Mwale adati iye satengapo kaye gawo paulimi umenewu kufikira boma litawaunikira bwino kusiyana kwake kwa mbewu ya chamba choletsedwa ndi mbewu ya chamba chomwe chimagwiritsidwa ntchito popanga zinthu. - Towera Jere, wa mmudzi wa Mzukuzuku Jere mboma la Mzimba, naye adati sadapangebe chiganizo ngati nkofunika kuti iye atengepo gawo pa ulimi wa chamba. - Jere adati mantha ake ali poti zikamayamba, boma ndi mabungwe amagwiritsa njira ndi mawu onyengelera pofuna kukopa anthu pamene pansi pa mtima akufuna kuwagwiritsa ntchito anthu osauka podzilemeretsa. - Alimi mdziko muno agwiritsidwa ntchito ngati makasu a anamadya bwino kwa nthawi yaitali kwabasi. Pomwe ulimi wa fodya unkayamba, anthu timauzidwa kuti masomphenya athu akwaniritsidwa tikalimbikira kulima, koma ndi angati omwe akusimba lokoma lero kaamba ka phindu lochokera muulimi wa fodya? adafunsa mayiyu. - Mmodzi mwa achinyamata omwe amakhala pa Luchenza mboma la Mulanje, Violet Banda, adati iye sakuona choletsa kulima chamba chosazunguza ubongo. - K oma iye adapempha boma kuti liunikire Amalawi ngati kagulitsidwe ka mbewuyi kadzasiyane ndi momwe zilili ndi fodya wa bale ndi mitundu ina. - Ndikunena ichi kaamba koti ndikutha kuona alimi atapatsidwanso chiyembekezo chabodza kuti miyoyo yawo idzasintha kudzera muulimi wa chamba. Ayenera kutiuza kuti kodi adzagule chamba ndani, ndipo akusiyana bwanji ndi omwe akugula bale kuokushoni lero? adatero mtsikanayu. - Mkulu wa bungwe la Community Initiative for People Empowerment (Cipe) Trintas Manda adati alibe chiyembekezo kuti dziko la Malawi lidzatukuka kaamba kolima chamba. - Manda, yemwe bungwe lake limagwira ntchito zake ku Mzimba ndi Kasungu, adatsindika kuti pokhapokha boma la Malawi litathetsa chiyengo chomwe chikuchitika pamsika wa fodya, dziko lino lidzapitirirabe kulirira kuutsi zokolola zili zake. - Woyendetsa ntchito za bungwe la National Initiative for Civic Education (Nice) mboma la Nsanje Kondwani Malunga adati iye akugwirizana ndi zoti pakhale ndondomeko yapadera yodziwitsira anthu za kusiyana kwa chamba choletsedwa ndi chomwe dziko lino likufuna lichivomereze. - Anthu ayenera kuphunzitsidwa mokwanira kuti azitha kusiyanitsa pakati pa chamba choletsedwa ndi chomwe boma likufuna kuchivomereza. Apo ayi, tidzaona mavuto ambiri kuposa phindu lomwe dziko lino likuyembekezera kupeza kudzera muulimi umenewu, adatero Malunga. - Aphungu angapo ati akugwirizana ndi ganizo loyambitsa ulimi wa chamba mdziko muno. - Koma ena, monga Lucius Banda, yemwe ndi phungu wa dera la kumpoto mboma la Balaka, wati monga munthu sangasiyanitse mowa wamasese ndi thobwa, padzakhala povuta kuti anthu asiyanitse mtundu wa chamba chosuta ndi chogwiritsa ntchito kupanga zinthu. - Choncho, pamene tivomereza biluyi, nkofunikira kuti tiikenso ndondomeko zapadera zomwe zingatsogolere mabwalo a milandu pozenga mlandu omwe angafune kupezerapo mwayi lamuloli, adatero Banda. - Ndipo mkulu wa bungwe la Drug Fight Malawi (DFM) Nelson Baziwelo Zakeyo wati sakugwirizana ndi zomwe achita aphungu a Nyumba ya Malamulo povomereza biluyi, ponena kuti izi zidzabweretsa chisokonezo mdziko muno. -",ECONOMY -ID_XxQQhCWz," A ku Mozambique akulembetsa mavoti Mwafulirwa: Ndi mlandu waukulu Nzika zina za mdziko la Mozambique zikulembetsa nawo mkaundula wa mavoti ku Dedza popofuna kuti zidzavote nawo pa chisankho cha magawo atatu chomwe chilipo pa 20 May, 2014. - Mneneri wa polisi ku Dedza Edward Kabango wati panopa apolisi anjatapo kale nzika imodzi ya dzikokolo, Edward Tenganibwino, wa zaka 28, wochokera mmudzi mwa Golongozo yemwe amafuna kulembetsa mkaundulayu mwachinyengo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kabango wati Tenganibwino adanamiza akalaliki ochita kalemberayu kuti ndi Mmalawi ndipo amachokera mmudzi mwa Katsekaminga ku Dedzako koma akalalikiwo adamuzindikira msanga ndi kumuneneza kupolisi. - Bungwe logwira ntchito zophunzitsa anthu la National Initiative for Civic Education (Nice) lati nzika zambiri za ku Mozambique zalowa mdziko muno kufuna kudzalembetsa nawo koma zina zidabwezedwa akalaliki a kalemberayu atazitulukira. - Mkulu woyendetsa za maphunziro kubungweli, Patrick Siwinda, wauza Tamvani kuti asanu agwidwapo kale koma ena akadali zungulizunguli mbomalo kuyesayesa kuti alembetse mkaundulayu. - Iye wati ambiri mwa anthuwa akuti amafuna ziphaso zoponyera voti ndi cholinga choti azidzatha kutenga ngongole zotukulira ulimi wa kachewere kumabanki a mdziko muno. - Siwinda wati ambiri mwa anthu achinyengowa akumagwiritsa ntchito ziphaso zolowera ndi kutuluka mdziko za Malawi komanso ziphaso zoponyera voti za mndondomeko ya chisankho cha chaka cha 2009 ngati umboni kuti awalembe. - Pa 2 November, bambo wina wa ku Mozambique adabwera ndi chiphaso cha ku Malawi kuti alembetse koma adabwezedwa, adatero Siwinda. - Iye adati nthumwi za bungweli zati mchitidwewu ukuoneka mmalo olembetserako 13 a mdera la Bembeke. - Siwinda wati madera omwe akukhudzidwa ndi mchitidwewu ndi Katsekaminga CDSS, Mazanjala, sukulu zapulayimale za Kapesi ndi Magaleta, sukulu zasekondale za Umbwi, Msambiro, Dedza Muslim Jamat, sukulu ya asungwana Achisilamu ya Dedza, Dedza CCAP, Dedza LEA, Dedza Community Hall ndi mudzi wa Dauya. - Bungwe loyendetsa zisankho mdziko muno la Malawi Electoral Commission (MEC) lati mchitidwe wolembetsa kapena kuthandizira munthu yemwe sali woyenera kulembetsa kuti alembetse ndi mlandu waukulu ndipo wolakwa akhoza kunjatidwa. - Wofalitsa nkhani mbungweli Sangwani Mwafulira wati pofuna kuchepetsa mchitidwewu, zipani ndi mabungwe azisankha oyanganira ndondomeko ya chisankho (monitors) kuchokera mdera lomwe kukuchitikira ntchitoyi kuti azitha kuzindikira anthu ofuna kuchita zachinyengo. - Ndi bwino kusankha nthumwi za mdera lomwe kukugwiridwira ntchitoyi chifukwa sizivuta kuzindikira anthu. Komanso anthu akuyenera kuzindikira kuti kuperekera umboni wabodza kuti munthu ndi Mmalawi pomwe si Mmalawi woyenera kulembetsa mkaundula ndi mlandu waukulu woti munthu akhoza kulipira ndalama zokwana K500, 000 kapena kukakhala kundende zaka ziwiri, watero Mwafulirwa. -",POLITICS -ID_XyHQfdTw," Ma MP olowa PP akonzekere nkhondo Mphunzitsi wa zandale kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College (Chanco), komanso anthu ena ati chipani cholamula cha Peoples (PP) chikuyenera kusamala malamulo potolera anthu oti athandize chipanichi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kulankhulaku kwadza pomwe aphungu ena adauza nyuzipeplala ya The Nation Lachisanu sabata yatha kuti mtsogoleri wadziko lino Joyce Banda adawafunsa kui ayambe atuluka zipani zawo asadalowe chake cha PP. - Aphunguwa adati Banda adanena izi kunyumba ya boma ya Mtunthama mumzinda wa Lilongwe pomwe iwo adapita kumuyamikira pokhala mtsogoleri wa dziko lino komanso kumutsimikizira kuti agwira naye ntchito limodzi. - Apa katswiri wa zandaleyu, Blessings Chinsinga, wati nkuswa malamulo kuchoka chipani chomwe udayimira kuti ukhale phungu ndikukalowa chipani china koma popanda masankho. - Izi Chinsinga wati nzoyenera kuti omwe adasankha phunguwo akhale ndi mwayi wosankhanso potsatira kusintha kwa phunguyo. - Izi iye wati izi nzoikika mu Gawo 65 la Malamulo Oyendetsera dziko. Gawoli limati: Sipikala alamule kuti mpando ulibe munthu ngati membala amene pachisankho anali wachipani chandale choti chili ndi mpando mnyumbayo kupatula phungu yekhayo ndipo mwachifuniro chake wasiya kukhala membala wachipanicho ndikulowa mchipani china chomwe chili nthumwi mNyumba ya Malamulo. - Gawoli limapitirizanso kutsindika kuti Sipikala akhoza kulamula kuti mpandowo ulibe munthu ngatinso phungu wochokayo alowa chipani chandale, kapena bungwe ngakhalenso mgwirizano womwe ntchito zake nzonkera kundale. - Apa Chinsinga wati phungu yemwe akufuna kulowa chipani cha PP akonzekere kukachita masankho achibwereza chifukwa akufuna kusintha chipani chomwe adaimira. - Koma wachiwiri kwa mneneri wa chipani cha PP, Ken Msonda, wati ganizo ngati limenelo silidatulukepo ku msonkhanowo. - Iye wati phungu wofuna kuthandiza boma ali womasuka kutero ngakhale ali kuchipani chomwe chidamulowetsa ku Nyumba ya Malamulo. - Iye adati chofunika nkudziwitsa chipani chakalecho komanso Sipikala wa Nyumba ya Malamulo za komwe akupita. - Msonda adati pali mphekesera yaikulu kuti mamulumuzana a zipani zina akufuna kulowa PP pofuna kukasokoneza. - Phungu wa chipani cha DPP kuchigawo cha kummawa kwa boma la Kasungu, Otria Jere adati wakumanapo ndi Banda kangapo koma za nkhaniyi sadauzidwe. - Phunguyu yemwenso ndi wachiwiri wa nduna ya zamaphunziro, adati ngati zitakhala zoona ndiye kuti akuyenera akamve maganizo a anthu omwe adamusankha komanso mafumu kudera lake. - Jere adati chomwe mbalizo zikamuuze iye adzamvera. - Waluza wati naye ali wokonzeka kumvera ganizo la omwe adamusankha. - Iye wati pali zinthu zambiri zomwe zimafunika kuti phungu agwire ntchito ndi boma. - Tikati kugwira ntchito ndi boma zimatanthauza zambiri monga kudutsitsa mabilu mNyumba ya Malamulo; apa timatsutsa zoipira Amalawi komanso kuvomereza zomwe zingawathandize, adatero Waluza. - Koma Msonda wati aphungu komanso nduna zili ndi phuma pomwe zikufuna kuchoka kuzipani zawo ndikulowa chipani cha PP. - Iye adati mwa aphungu komanso nduna 10 alionse, 9 agogoda kale ku PP kufuna kulowa. - Msonda wati koma PP siyidatenge aliyense pofuna kuyendetsa kaye mwambo wa maliro a mtsogoleri wakale wa dziko lino, malemu Bingu wa Mutharika. - Sitingawatchule maina awo pofuna kuwapatsa ulemu, adatero Msonda. - Iye adatinso chipani cha PP chichenjera ndi anthuwa chifukwa ngati dakwanitsa kuthawa Mutharika asadaikidwe mmanda nkosavuta kudzathawanso chipanichi pamavuto. - Mlimi wa mmudzi mwa Kachepa kwa T/A Likoswe mboma la Chiradzulu, Limbani Kaombe, wati Banda asapupulume kutenga aphungu omwe ali ku zipani zina chifukwa anthu ali mbali yake. - Kale amabungwe adathandiza boma la Mutharika kudutsitsa ndondomeko yachuma pomwe a zipani zotsutsa amakana chifukwa boma la Mutharika panthawiyo limachita zomwe anthu amafuna. - Zomwe anthufe timafuna Banda wayamba kuchita monga kukonza ubale ndi maiko ena ndiye ngati ku Nyumba ya Malamulo zikavute ife tidzathandiza, adatero Kaombe. - Angapo mwa aphungu a DPP adakana kulankhula pankhaniyi ndipo amadula lamya yawo. - Wachiwiri muofesi ya pulezidenti ndi nduna yemwenso ndi phungu wachipani cha DPP mboma la Mwanza, Nicholas Dausi adati alibe chokamba chifukwa akukhuza maliro ndipo anadula lamya yake. - Nduna ya zamaphunziro, George Chaponda idati tilankhule ndi mlembi wachipani cha DPP. Titaifunsa ndunayi za ganizo lake ngati phungu iyo inadula lamya yake. - Nduna ya zamasewero ndi chitukuko cha achinyamata, Symon Vuwa Kaunda adati ali pamaliro ndiye sangathe kulankhula za ganizo lake. - Chipani cha PP sichili mnyumba ya Malamulo ngakhale aphungu ena adalowa chipanichi atathamangitsidwa ndi ena kuchoka kuchipani cha DPP. - Mnyumba ya malamulo, chipani cha MCP chili ndi aphungu 30, DPP ili ndi aphungu 140, UDF ili ndi aphungu 18, Mafunde ili ndi phungu mmodzi, Maravi phungu mmodzi, ndi Aford aphungu awiri pomwe ena ndi oima paokha. - Kuchigawo chapakati ku Mzimba sikudachitikbe masankho achibwereza kutsatira kumwalira kwa phungu wa DPP, Dontoni Mkandawire. -",POLITICS -ID_XyyEbzFq," Tsabola ndi waphindu, wophweka kulima Ulimi wa tsabola umaoneka opanda pake komanso ogwetsa mphwayi, koma Benison Kuziona, mkulu wa Bungwe la Zikometso Innovation and Productivity Centre akuti ulimiwu ndi waphindu komanso wophweka. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kuziona adati ndi ndalama yochepa, mlimi amatulutsa ndalama zochuluka. Chaka chathachi, mbewuyi idafika pamtengo wa K3 000 pa kilogalamu ndipo alimi omwe adalima, adachita nayo mphumi kwambiri, adatero mkuluyu. - Iye adaonjezanso kuti ubwino wina wa tsabola ndi woti ukabzala chaka choyamba, chaka chachiwiri subzalanso chifukwa mvula ikangogwa mitengo ija imaphukiranso ndipo zokolola zake zimakhala zochuluka kuposa poyamba. - Tsabola ndi mbewu imene alimi ena akupindula nayo kwambiri A bungwe la Malawi Fruits mogwirizana ndi Mzuzu Agriculture Development Division (Mzadd) adachita kafukufuku wa tsabola mzaka za mmbuyomu ndipo adapeza kuti kulima tsabola ndi kophweka komanso sikulira ndalama zochuluka poyerekeza ndi mbewu zina. - Ngakhale izi zili chomwechi, president wa bungwe la Farmers Union of Malawi, Alfred Kapichira Banda, wati alimi ena atsabola mmadera ena mdziko muno amagulitsa kwa mavenda pamtengo wotsika kwambiri. Iye adati alimi ambiri sakudziwa misika yeniyeni ya tsabola kotero amangoberedwa ndi mavenda. - Tikupempha misika yovomerezeka yomwe imagula tsabolayu kuti ibwere poyera, tikufuna alimiwa azitha kugulitsa pa mitengo yabwino, adatero Kapichira Banda. - Iye adati chifukwa chakuti alimiwa akhala akugulitsa pa mitengo yotsika, ambiri akumangolima moyerekeza pomwe ena adalekeratu ulimiwu. - Bungwe la Zikometso Innovation and Productivity Centre ndi limodzi mwa mabungwe omwe amalimbikitsa za ulimi wa tsabola. Zikometso, ndi nthambi ya bungwe la National Smallholder Farmers Association of Malawi (Nasfam). - Ntchito zake ndi kugula tsabola kwa alimi, kuwagulitsa njere zabwino komanso kuwaphunzitsa momwe angalimire tsabolayu kuti azikolola ochuluka komanso wapamwamba. Bungweli lili ndi fakitale yomwe imapanga tsabola wa mmabotolo yemwe amagulitsidwa mMalawi ngakhalenso maiko akunja. - Malinga ndi Kuziona, ulimi wa tsabola umayambira ku nazale ngati momwe anthu amachitira ndi ulimi wa mbewu za masamba monga tomato. Tsabola amayenera kufesedwa kumapeto kwa mwezi wa October ndipo akuyenera kuwokeredwa pamene mvula yayamba kugwa yochuluka, adatero Kuziona. - Iye adafotokoza kuti mizere imayenera kutalikana masentimita 75 komanso pobzala, mapando amayenera kutalikirana ndi masentimita 45. - Akayamba kuphukira, amayenera kudulidwa tisonga take kuti apange nthambi zochuluka. Izi zimathandiza kuti pamtengo uliwonse mlimi adzakolole tsabola ochuluka, adatero Kuziona. - Iye adaonjezanso kuti mbewuyi imayenera kuthiridwa feteleza wa D Compound ikangobzalidwa kumene komanso CAN pakadutsa masiku 21. - Kathiridwe kake ndi kofanana ndi momwe timathirira ku chimanga. Fetelezayu amathandiza tsabola kuti akule bwino komanso abereke mochuluka, adatero mkuluyu. - Iye adaonjezanso kuti tsabolayu nthawi zina amatha kugwidwa ndi matenda komanso tizilombo. - Tizilombo tomwe timasakaza mbewuyi ndi tofanana ndi tomwe timagwira mbewu za mtundu wa masamba monga tomato ndipo mankhwala ake ndi ofanana ndi omwe amapoperedwa kumbewuzi. Mlimi akhonza kupopera mankhwala koma chachikulu ndi kubzala mbewu zabwino komanso kumapalira kuti apewe matenda ndi tizilomboti, adatero Kuziona. -",FARMING -ID_YBPdUwOF," Apolisi anjatidwa pokhudzidwa ndi ophedwa pa zionetsero Apolisi asanu ndi anayi adatengedwa msabatayi powaganizira kuti akudziwapo kanthu pa za ena amene adaphedwa pazionetsero za pa 20 Julaye 2012. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Anthu 20 adaphedwa pazionetserozo zomwe Amalawi adachita mmizinda ya Blantyre, lilongwe, Mzuzu ndi Zomba pokwiya ndi ulamuliro wa yemwe anali mtsogoleri wa dziko lino Bingu wa Mutharika. Pofuna kuletsa zionetserozo apolisi adaombera ena mwa iwo. - Wachiwiri kwa mneneri wa kulikulu la polisi Kelvin Maigwa adati apolisi Lachitatu adamanga Sub Inspector Kamwala wa kupolisi ya Lumbadzi, Sergeant Makokezi wa PMF ku Lilongwe, Sergeant Kanyama wa ku Mchinji ndi Constable Lobo wa kupolisi ya Kawale omwe amasungidwa kupolisi ya Lilongwe. - Ndipo malinga ndi mneneri wa polisi mchigawo cha kumwera Nicholas Gondwa, ku Blantyre Paul Mussa, Kelvin Nyirenda, Benedicto Dzombe, Mahomed Kulusinje komanso Lemekezo Mikuti, omwe ndi apolisi ya Ndirande, adatsekeredwa powaganizira kuti akukhudzidwa ndi imfa ya anthu awiri ku Ndirande pa zionetserozo. - Apolisiwo amayembekezeka kukaonekera kukhoti dzulo. - Anthu 20 atafa pazionetserozo, Mutharika adakhazikitsa bungwe lofufuza chomwe chidachitika patsikulo ndipo zotsatira zake zidatuluka muulamuliro wa Joyce Banda, pomwe zidaoneka kuti apolisi adalakwa kuombera anthuwo. - Mabungwe oposa 80 adakonza zionetserozo. Zofuna za Amalawi zidayalidwa mmasamba 15 a chikalata chimene chidatulutsidwa. - Zina mwa zolira za Amalawiwo pazionetserozo zidali kusowa kwa mafuta, ndalama zakunja, kubwera kwa bajeti yosadalira ndalama zakunja, kusowa kwa ufulu wa aphunzitsi msukulu za ukachenjede komanso kuthamangitsa kazembe wa ku Mangalande kuno ku Malawi. -",LAW/ORDER -ID_YBuevHZD," Uhule wanyanya Lero pa 1 Disembala ndi tsiku limene maiko onse padziko lapansi amakumbukira za nkhondo yolimbana ndi matenda a Edzi. Koma ngati zimene zikuchitika ku Mponela mboma la Dowa zingapitirire, nkhondo yothana ndi matendawa ivutirapo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kumeneko, asungwana achichepere a zaka za pakati pa 10 ndi 14 akuti alusa kwambiri ndi mchitidwe woyendayenda mmalo omwera mowa momwe akumachita zachisembwere ndi abambo akuluakulu kuti apeze ndalama. - Polankhula pamsonkhano wothana ndi kukwatiritsa ana msanga umene adakonza a bungwe la Everychild sabata yatha, T/A Dzoole yambomalo yati asungwanawa amachokera mmidzi yozungulira pa Mponela omwe amathawa umphawi kwawo ndipo mfumuyo yapempha apolisi kuti achitepo kanthu pa mchitidwewu. - Iye wati asungwana osakwanitsa zaka 15 akumapezeka mmalo omwera mowa ndi ogona alendo kufunafuna abambo oti azichita nawo zachiwerewere posinthanitsa ndi ndalama kapena zinthu zina. - Ndakumanapo kangapo ndi ana achichepere makamaka asungwana azaka za pakati pa 10 ndi 14 omwe amagulitsa matupi awo kwa abambo akuluakulu. Mchitidwewu wafika ponyanya kwambiri moti pakufunika njira youthetsera msangamsanga, idatero mfumuyo. - Iye adati apolisi akadayesetsa kuchitapo kanthu chifukwa izi zikupangitsa kuti matenda a Edzi asathe komanso zikuchulukitsa chiwerengero cha ana osowa chithandizo cha makolo chifukwa asungwana oterewa akatenga pathupi amangobereka mwana nkumuthawa, adatero Dzoole. - Chiwelewele chomwe chimakhudzana kwa mbiri ndi mchitidwe wa uhule ndi njira ayayikulu yomwe imafalitsa matenda a Edzi omwe dziko lonse lapansi likukumbukira lelo. Chikalata chomwe adatulutsa a bungwe la World Health Organisation mu 2011chimasonyeza kuti anthu oposa 34.2 million dziko lonse ali ndi kachilombo ka HIV. - Wachiwiri kwa mkulu wa polisi ya Mponela George Ntetemela adatsimikiza za kukula kwa mchitidwe wa uhule mderalo ndipo adati apolisi ali kale pa kalikiliki kusaka njira zochotsera asungwana achichepere mmalo omwera mowa. - Cholinga chathu sikumanga munthu koma tikufuna tiwagwire asungwana oterewa kenako tiitane makolo awo kuti tikambirane nawo, adatero Ntetemela. - Oimira bungwe la Everychild, Tissie Msonkho, adati asungwana ambiri mdziko muno akumalowa mbanja zaka zoyenerera zisanakwane zomwe zimapangitsa kuti azizunzika. - Msonkho anati maukwati ambiri aana achichepele amapangidwa chifukwa cha umphawi, miyambo komanso nkhanza zomwe ana maka asungwana amakumana nazo mmanyumba momwe amakhala. -",SOCIAL ISSUES -ID_YFmSIRTj," Tipulumutseni ku ukwati wa ana Amati ana ndi tsogolo la mawa. Koma zikuchitika ku Neno zikukaikitsa ngati adzakhaledi atsogoleri mawa. - Kumeneko ukwati wa ana akuti wafika pa lekaleka ndipo ngati boma ndi mabungwe sachitapo kanthu, zinthu zifika poipitsitsa. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Lachinayi sabata yatha bungwe la Save the Children lidaitanitsa Nyumba ya Malamulo ya ana komwe anawa adatula nkhawa zawo kwa atsogoleri. Nyumbayo idakumana masiku awiriLachinayi mpaka Lachisanu. - Momwe zimachitikira sizimasiyana ndi momwe imakhalira Nyumba ya Malamulo ya dziko lino chifukwa mudali sipikala komanso aphungu. - Zonsezi zimachitika ndi ana amboma la Neno amene amachokera msukulu zosiyanasiyana za mbomalo. - Malinga ndi mlangizi wa ana ku bungweli, Thandizolathu Kadzamira, anawa adachita kusankhana kuti apeze owayimira pa sukulu yawo. - Amasankha phungu wawo amene akawalankhulire mnyumbayi ikamakumana. Adasankhanso sipikala wawo. Awatu ndi masukulu ambiri a mboma lino, adatero Kadzamira. - Mnyumbayi, anawa adalankhula Chingerezi ndi Chichewa osachita mantha ngakhale holo ya Neno idakhoma ndi anthu ofuna kudzaonera nkhumanoyo. - Nkhani zidamanga nthenje mnyumbayi zidali zodandaulira boma komanso mabungwe kuti awapulumutse ku maukwati a ana omwe akolera mbomalo. - Anawa adapemphanso kuti boma liwamangire sukulu zabwino ndi kuikamo zipangizo zoyenera. - Sipikala wa nyumbayo, Trifonia Kaduya, wa zaka 14 ndipo akukalowa folomu 2 pa sekondale ya Chiwale, adati akuluakulu asiye kuimba nyimbo ndipo ayambe kuchita. - Timalankhula koma palibe chimachitika. Nkhumano ino tikufuna akuluakulu athu ayambe kuchita, adatero. - Mwana wa zaka 14 umupeza wakwatiwa kale. Kodi apa palinso lonjezo loti mawa tidzakhala atsogoleri? adadabwa sipikalayu. - Wotsogolera komiti yokhudza ana ku Nyumba ya Malamulo, Richard Chimwendo Banda, adalonjeza sipikala Kaduya kuti nkhawa zawo ziyankhidwa. - Alankhula mopanda mantha. Izi ndi zomwe tikufuna kuti zithandizire chidwi chathu chofuna kuthandiza ana. Amve kwa ine kuti tichitapo kanthu, adatero Banda. - Iye adati Nyumba ya Malamulo ya dziko lino ikamakumana adzatenga ena mwa anawa kuti akalankhule kunyumbayi cholinga aphungu akadzimvere mavuto amene anawa akukumana nawo. -",CULTURE -ID_YGUUOBBD," DPP idzudzula boma Chipani chakale cholamula cha Democratic Progressive (DPP) chati Amalawi angapitirire kusauka ngati boma la chipani cha Peoples (PP) silibwera msanga ndi ndondomeko zotukulira anthu mdziko muno potsatira kugwa kwa ndalama ya kwacha. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mneneri wachipanichi, Nicholas Dausi, komanso yemwe akufuna kudzaiimira PP pachisankho cha pulezidenti, Peter Mutharika, auza Tamvani msabatayi kuti boma latsopanoli lataya ndondomeko zina zomwe boma la DPP lidakhazikitsa kuti zitukule dziko lino. - Malinga ndi Dausi, ulamuliro wa wa DPP udakhazikitsa ndondomeko zisanu ndi zinayi zotukulira dziko lino pansi pa chikonzero cha chitukuko cha Malawi Growth Development Strategy (MGDS). - Izi ati nzachikwanekwane kuthandiza anthu koma boma la PP ati silikuzilabada ndipo mmalo mwake likungotsogoza kumanga komanso kuthothola anthu pantchito. - Naye Mutharika, yemwe ndi mchimwene wa mtsogoleri wakale wa dziko lino Bingu, wati malinga ndikuchepa kwa chitetezo mdziko muno, anthu monga a bizinesi atekeseka ndi achipongwe komanso ambanda. - Iye wati izi nzosakomera chuma cha dziko. - Koma mneneri wa boma, Moses Kunkuyu, wati boma laika chidwi chachikulu pa mfundo zosankhika zokhazo zomwe zingapindulire Amalawi. - Kuyambira pomwe chipani cha PP chidalowa mboma potsatira imfa ya Bingu wa Mutharika yemwe ankatsogoleranso DPP, chipani cha DPP chakhala chikudzudzula mfundo za boma la PP. - Lamulungu pa 22 Julaye, Peter Mutharika pochititsa msonkhano mumzinda wa Lilongwe, adadzudzulanso boma la PP, ati mfundo zake nzosathandiza konse Amalawi. - Koma Kunkuyu wati Amalawi ndiye mboni za boma la PP popeza ndi amene akudziwa choonadi pa nkhaniyi. - Kodi tikhaliranji ndi ndondomeko zina zomwe sizikuoneka mutu wake? adafunsa Kunkuyu. - Iye wati ndiwodabwa ndi phokoso lomwe chipani cha DPP chikuchita pomangodandaula koma osapereka maganizo pa momwe boma lingathetsere mavuto mokomera Amalawi. - Dausi adati miyezi inayi ndiyokwanira kuti boma la PP lidayenera kuyamba kuonetsa zipatso zaulamuliro wake. - Chongotenga boma, chipanicho chidayenera kuonetseratu kuti chikutsatira mfundo zotukula miyoyo ya anthu, adatero iye. - Iye adati kuyesera kupereka maganizo kungakhale kusewera padiwa, ati boma latsopanoli, lomwe silikumva chidzudzulo komanso silikuchedwetsa unyolo, lingamukokere kundende. - Apa Kunkuyu wati atsogoleri ena, monga mtsogoleri wakale wa dziko lino Bakili Muluzi komanso mtsogoleri wachipani cha MCP, John Tembo, akhala akupereka maganizo awo pa momwe boma latsopanoli lingakonzere zinthu koma ena, monga a DPP, akungolalata chabe, osaunikira zoyenera kuchita. - Amalawi ndi amene angaweruze bwino pa za ulamuliro wa PP, adatero Kunkuyu. - Mkulu wa bungwe lomenyera ufulu wachibadwidwe la Malawi Watch, Billy Banda, wati ngati lero Amalawi ali opemphapempha komanso osauka kwambiri nchifukwa cha ulamuliro woipa wachipani cha DPP. - Iye wati boma la DPP silinkamva zonena anthu, kotero lisakhale ndi zolankhula chifukwa mmanja mwawo ndi mwakuda. - Ngati akufuna kuti anthu amvere zolankhula zawo abwere kaye poyera nkupepesa Amalawi pa zomwe ulamuliro wa DPP udachita; Amalawi avutika. Bwezi tili poipitsitsatingothokoza kuti Mulungu amalikonda dziko lino, adatero Billy Banda. - Banda adalangizanso boma la PP kuti lisaiwale komwe likuchokera kotero likuyenera kuika pamtima zofuna za Amalawi. - Mfumu yaikulu Makwangwala ya mboma la Ntcheu yati kumeneko zinthu zili bwino ndipo anthu ndi mafumu akumana sabata ikudzayi kuti akambirane za ndondomeko ya chitukuko ya mthandizi. - Mu ndondomekoyi, anthu amalandira ndalama pomwe agwira ntchito monga kulambula misewu. - Edward Chimkwita wa mmudzi mwa Malika kwa T/A Likoswe mboma la Chiladzulu wati DPP ndi imene idaononga dziko, koma pano zikusintha. - Koma mfumu ina mboma la Mwanza yati zomwe achipani cha DPP akunena nzoona kotero boma likonze pomwe sipali bwino. - Mmatumba mwa anthu mulibe ndalama koma katundu wakwera mtengo. Chitetezo chastika ndipo akuba akumasula mbuzi za eni dzuwa likuswa mtengo. - Apa zikungokhala ngati tabwereranso kale. Malonda nawo sakuyenda; kilogalamu imodzi ya nandolo tikugulitsa pa mtengo wa K30, zomwe sitikupindula nazo. - Chikhalirecho, Fanta tikugula pa K90 mwinanso K120, idatero mfumuyo yomwe siidafune kutchulidwa. dzuwa likuswa mtengo. -",POLITICS -ID_YHLFYJQE," Akati tonde azimveka fungo akutanthauzanji? Miyambi ilipo yosiyanasiyana ndipo ina ukaimva mutu umachita kuwira, kulephera kulumikiza mwambiwo ndi tanthauzo lake. Ena amangoti bola ndanenapo mwambi osalingalira kuti kodi omvera akutengapo phunziro lanji pamwambiwo. Mwambi watitengera pabwaloli lero ndi wakuti tonde azimveka fungo. STEVEN PEMBAMOYO adakumana ndi mfumu Thipwi ya ku Nkhotakota kwa T/A Kanyenda pamsonkhano wokhudza za katetezedwe ka chilengedwe pomwe padatuluka mwambi wozunguawu ndipo adacheza motere: Ndikudziweni, wawa. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ine ndine Village Headman Thipwi wa mdera la gogochalo Kanyenda mboma lino la Nkhotakota. - Pamsonkhano walero mumabwerezabwereza mawu oti tonde azimveka fungo, mumatanthauzanji ndi mauwa? Choyamba mudziwe kuti mawu amene aja ndi mwambi chabe ndiye monga mudziwa mwambi umanenedwa ndi cholinga choti omvera atengepo phunziro kapena chenjezo malingana ndi zomwe zachitika kapena zikuchitika. - Nanga poti pamsonkhano umeneuja padali anthu okhaokha padalibe mbuzi? Nchifukwa chake mawuwo akutchedwa kuti mwambi, kutanthauza kuti sakuimira munthu aliyense, ayi, koma kuti pali phunziro lomwe tikufuna kuti anthu atolepo. Mwachitsanzo, msonkhano udali wokhudza za katetezedwe ka chilengedwe pogwiritsa ntchito njira zosiyanasiyana ndiye mwambi umene uja udali woyenerera kuugwiritsa ntchito. - Nanga mwambiwu umatanthauzanji? Chabwino, mwambi umenewu umatanthauza kuti ntchito zamanja za munthu ndizo zimamuchitira umboni. Ngati munthu ali wolimbikira, zotsatira za kulimbikira kwakeko zimafotokoza zambiri za iye popanda wina kuima pachulu nkumalalika. Mwachitsanzo, mlimi wolimbikira amadziwika kuti ngolimbikira potengera zokolola zake, chimodzimodzi katswiri wa mpira wosewera kutsogolo amadziwika kaamba komwetsa zigoli. - Kutanthauza kuti mbuzi nchitsamba chabe chongobisalirako? Ndi momwemo ndithu, sikuti timatanthauza kuti munthu yemwe tikukambayo ndi tonde poti akumveka fungo la mbuzi, ayi. Iyi ndi njira chabe yoperekera phunziro kapena malangizo ndi chilimbikitso moti apo anthu omwe adali pamsonkhanowu adziwa kuti aliyense pamenepanja azilingidwa ndi zotsatira za ntchito zake, osati kungokamba pakamwa, ayi. - Ndiye tonde zikumukhudza bwanji pamenepa, osasankha nyama zina bwanji? Tondeyo ali ndi mbali yake yomwe amagwiritsidwira ntchito. Nkhani yaikulu ndi yakuti mkhola la mbuzi mukamabadwa ana pafupipafupi, ulemu umanka kwa tonde chifukwa ndiye amagwira ntchito mmenemo. Tonde akakhala wolephera kapena kuti ofooka, khola limakhala pomwepomwepo asasuntha, ayi. Ndiye mlimi akaona kuti zaka zikutha mbuzi zake sizikuswana, amakabwerekera tonde wina, uja nkumuchotsamo mwina kumugulitsa kwa mabutchala. Apa ndiye kuti amene uja sadamveke fungo chifukwa tonde mnzakeyo akangolowa mkhola nkuyamba kubereketsa, amalandira matamando kuti ndiye tonde chifukwa zipatso zake zikuoneka. - Ndiye kuti aja amati akamva fwemba la munthu nkumati tonde azimveka fungo amalakwitsa? Kwambiri, chifukwa potero paja sipayenera kugwiritsidwa ntchito mwambi umenewu. Atapeza mwambi wina bola monga mwambi wakuti wakumba kanyimbi chifukwa apo zikugwirizana poti kanyimbi naye ali ndi fungo vloboola mmphuno osati masewera, ndiye ngati munthu akumveka fungo losakhala bwino monga mwaneneramo kuti fwemba ndiye kuti akuononga mpweya ndipo anzake akuzunzika ngati momwe amazunzira kanyimbi. -",CULTURE -ID_YKiAFtsZ," ANATCHEZERA Adandichotsa ntchito Zikomo Gogo Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndakhala ndikugwira ntchito kwa bwana wina mumzinda wa Blantyre kwa zaka 4. Masiku apitawa ndidaapempha holide ya masiku 10 ndipo bwanawo adavomera. Koma ndili kopuma, bwanawo adandiimbira foni kuti andichotsa ntchito ndipo palibe ndalama zimene angandipatse. - Ndichitenji chifukwa ku ofesi yolemba anthu ntchito ngakhalenso kukhoti ya makampani koma sindinathandizidwe? Mutu waima. - BMW, Blantyre. - BMW, Ili likhale phunziro kwa tonse kuti pamene tikuyamba ntchito, tiyenera kuunikirana bwino lomwe zomwe ziyenera kuchitika pamene ntchito ikutha. Malamulo a zolemba anthu ntchito akuneneratu kuti ngati bwana akuchotsa wantchito wake, ayenera kumuuza kuti amuchotsa pakutha pa masiku 15. - Awa ndi antchito amene amalandira malipiro otsika kwambiri. - Chimodzimodzi, munthu siungangodzuka lero nkunena kuti bwana ndasiya ntchito. Uko ndi kuphwanya malamulo. - Tsono mwati adakuchotsani muli kutchuti. Tchuti ndi gawo la ntchito yanu ndipo sikuti bwana akukuchitirani chifundo. Ndi gawo limodzi la ntchito. - Munthu ngati ukusiya ntchito, ndipo uli ndi masiku amene mumayenera kupita kuntchito, masikuwo mumawerengera ndipo mukhonza kusiya ntchito pompompo. - Chofunika kwambiri ndi kukambirana ndi amene akukulembani ntchito musanayambe ndipo ngati nkotheka musayinirane. Nkutheka apa kuti ku labour office kapena khoti ya makampani simungaphule kanthu chifukwa palibe umboni wa zomwe mudagwirizana. - Apachibale akundifuna Anatchereza, Pali anyamata awiri a pachibale amene akuoneka kuti amandifuna. Mmodzi mwa anyamatawo ndidamudziwa kalekale ndipo wakhala akundifundira koma ndimamukana. - Ndidadziwana ndi winayo chifukwa cha mbale wakeyo ndipo nsye akunditumizira mauthenga a chikondi, ati akundifuna. Ndichitenji, chifukwatu awiriwo akundisowetsa mtendere. - M.E. - Mponela ME, Ngati anyamatawo simukuwafunadi ndi bwino kuwauziratu, mmalo mowapatsa banga kuti aziganiza kuti mwayi ukadalipo. - Mwinatu inuyo simutsindika kukana kwanuko. Komanso nkutheka kuti anyamatawo ndi nkhakamira. Mwinanso ali pampikisano kuti aone angakutengeni ndani. - Muli monsemo, mphamvu zili mmanja mwanu, kulola kapena kukana. - Ana owapeza avuta Zikomo Anatchereza, Ndakhala pachibwenzi ndi mkazi wina yemwe ndidalowa naye mbanja chaka chatha. Iye adabwera ndi ana ake awiri ndi abale ena ndipo polingalira kuti ndi banja, nanenso ndidakatenga mwana wanga. - Iye akungokhalira kulalatira mwana wangayo ati ndi wamwano. Nthawi zina akumachita izi panja kuti a nyumba zoyandikira amve. Akuti ngakhale nditachoka sangadandaule, chonsecho ali ndi pathupi pa miyezi 7. - Ndapirira mokwanira, ndithandizeni. - WL, Lilongwe. - WL, Musanachite chilichonse pabanja mumayenera kukambirana kaye. Momwe zikuonekera apa, mkazi wanuyo adakangotenga ana ndi abale akewo musanakambirane. Nanunso mudangoyendera yanu nkukatenga mwana wanu. - Choncho kusamvana sikungalephere kubwerapo. - Komatu apa palibe chifukwa chokwanira choti nkuthetsera banja. -",RELATIONSHIPS -ID_YOnNYgBu," A Escom adziwe kuti takwiyaKapito Si zachilendonso, nyimbo yomwe aliyense akuimba ndi kuzimazima kwa magetsi. Mmalo mopereka magetsi tsiku lililonse monga anenera, ayamba kupereka mdima tsiku lonse. - Izi sizikukhumudwitsa anthu okha, nawo amabungwe akwiya nazo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kapito: Osasekerera zimenezi Monga akunenera mkulu wa bungwe loona ufulu wa anthu ogula la Consumers Association of Malawi (Cama) John Kapito, Escom isimba tsoka posakhalitsa. - Escom imva nkhwangwa ili mmutu. Zafika pokwana ndipo tatopa ndi kulira. Uwu ndi mtopola ndipo zithera pa wina, watero Kapito. - Kapito wati vuto ndi Amalawi chifukwa safuna kugwirizana zinthu zikafika povuta monga zilili pano. - Tigwirane manja, tiyeni tionetse mkwiyo wathu ndipo awa a Escom adziwenso kuti takwiya. Si bwino kusekerera zotere, talankhula ndipo tatopa. Panopa tiyeni tichitepo kanthu, adatero Kapito. - Naye mkulu woona mabungwe a mabizinesi angonoangono lotchedwa Small and Medium Enterprises Association (SMEA), James Chiutsi, akuti chuma cha dziko lino chikutsika chifukwa makampani ambiri sakugwira ntchito. - Chiutsi wati Escom ikuyenera kupeza njira zina zothandizira anthu kusiyana nkumawanamiza nthawi zonse. - Anzathu amapanga magetsi kuchokera kudzuwa komanso kumphepo. Ife tikudalira magetsi opukusidwa ndi mphamvu ya madzi, kodi nanga madziwo akadzaphwera ndiye kuti tidzakhalanso ndi magetsi? adadabwa Chiutsi. - Panopa zinthu zaipa, makampani alowa pansi ndi pafupifupi theka. Ena atseka makampani awo chifukwa sangakwanitse kugwiritsira ntchito injini za magetsi (generator). A mabutchala nyama ikuonongeka, ometa ena asiya. Kodi dziko lingatukuke bwanji? Komanso muyembekezere kuti munthu yemweyo akuyenera kupereka ndalama ya lendi. Kodi aipeza kuti, adatero Chiutsi. - Mkuluyu ndi Kapito apempha boma kuti lichitepo kanthu pa nkhaniyi kuti Amalawi aone kusintha pa nkhani ya kuthimathima kwa magetsi. -",OPINION/ESSAY -ID_YRZijLCj," Pewani ngozi, kuberedwa Nyengo ya Khirisimasi ndi Nyuwere kumachuluka ngozi za pamsewu, mchitidwe wa umbava ndi umbanda komanso ngozi zina monga kumira mmadzi akusangalala. - Nthambi yoona za ngozi za pamsewu ya Directorate of Road Traffic and Safety Services (DRTSS) yakhala ikupereka malangizo kudzera mnyuzipepala kuyambira pa December 14 2016 pofuna kuti anthu adziwe msanga za kapewedwe ka ngozi zisangalalo zisadafike pachimake. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ngozi iyi idachitika sabata yangothayi Nthambiyi yati kupatula zopangitsa ngozi zina, nkhani yaikulu imakhala kuyendetsa galimoto chiledzerere kapena galimoto zosayenera kuyenda pamsewu zomwe zimaononga miyoyo ndi katundu. - Chikalatacho chidatinso oyendetsa galimoto akuyenera kupereka mpata odutsa kwa anthu mmalo monse mowolokera ndipo asayankhule palamya akuyendetsa galimoto poopa kuti chidwi chawo chingathawire ku lamyako mmalo moyendetsa galimoto. - Nthambiyo idatinso okwera ali ndi udindo odziteteza popewa kukwera galimoto zomwe zadzadza kwambiri ndi kupewa kukakamiza oyendetsa kuti azithamanga ngati achedwa paulendo wawo. - Nawo apolisi ati anthu ali ndi udindo woteteza miyoyo ndi katundu wawo potsatira ndondomeko zomwe iwo amapereka chaka ndi chaka monga kuonetsetsa kuti asiya munthu okhwima maganizo pakhomo akamachoka. - Mneneri wa polisi James Kadadzera adati nthawi zambiri chifukwa chokomedwa, anthu amasiya pakhomo palibe aliyense nkupita kokasangalala ndipo pobwera amapeza nyumba yathyoledwa. - Njira ina nkuonetsetsa kuti pomwe ana akusewera kapena kusangalala, pali munthu wamkulu owayanganira kuopa kuti angabedwe kapena kuvulala ngati ali okhaokha, adatero Kadadzera. -",OPINION/ESSAY -ID_YSQFFKuv," Amalawi ati boma la PP likusakaza chuma Akuluakulu ena ati boma la chipani cha Peoples Party (PP) motsogozedwa ndi mtsogoleri wake, Joyce Banda kudzanso wachiwiri wake, Khumbo Kachali lataya chipangano pomwe lasiya kulabada miyoyo ya anthu ake koma kumangoononga chuma cha dziko ngati chiswe. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mkulu wa Malawi Watch, Billy Banda komanso katswiri wa zandale, Henry Chingaipe, adauza Tamvani msabatayi pomwe amawunguza momwe boma likuonongera misonkho ya anthu pofuna kudzikundikira lokha pomwe Amalawi ali pamoto. - Chitsanzo iwo amalankhula momwe misonkho ya anthu yaonongedwera ndi ulendo wa ku United Nations (UN) womwe mtsogoleriyu watenga anthu oposa 40 kuphatikiza mafumu. - Ounikirawa ati pomwe nkhani za chuma zisadakhazikike mdziko muno, ndikosafunika kuti boma litenge mafumu paulendowo komanso anthu ochuluka amvekere uku ndikuononga chuma posaganizira Amalawi. - Kusakaza ngati chiswe Malinga ndi malipoti omwe nyuzipepala ya The Nation ya Lachiwiri sabata yatha idapeza, pafupifupi K308 miliyoni ndiyo ionongedwe paulendowo. Ndalamayi ingakwanire kugulira matumba 616 000 a fetereza wotsika mtengo. - Ndalamazi mwazina ndi zolipirira matikiti a ndege komanso ndalama zapadera za omwe wayenda nawo zomwe akuti ndi K84 000 pa munthu mmodzi patsiku. - Koma mneneri wa boma, Moses Kunkuyu, wati sizoona kuti boma akudzikundikira ndipo aiwala Amalawi chifukwa chilichonse chomwe boma likuchita ndichokomera Amalawi. - Pali maulendo omwe akufunika achitike ndithu ndiye sikuti taiwala. Ndizoonadi kuti paulendowo pali mafumu ena monga Malemia yaku Nsanje koma pali kufunika kwake. - Mukudziwa kuti bomali likugwira ntchito ndi mafumu pa nkhani ya uchembere wabwino komanso zina ndiye chomwe tikufuna nkuti akathe kumva momwe mayiko ena zikhalira, adatero Kunkuyu. - Izi zikuchitika pomwe amabungwe omwe siaboma komanso anthu adzudzula mamulumuzana abomawa kuti achepetse maulendo. - Bomali likumbuke komwe lachokera, zikuonetsa kuti atsogoleriwa ali pachinyezi ndipo ayiwala Amalawi. Tinkadzudzula boma la DPP zoononga misonkho ndipo ichi sichachilendo kwa iwo koma ife tikudabwa kuti nawonso ayamba zomwezo. Apa asanduka Agalatiya, adatero Banda. - Maulendo achuluka Naye Chingaipe wati bomali likulephera kuchepetsa ndalama zogwiritsidwa ntchito maka pamaulendo. - Iye adati ndibwino kuti maulendo ena aboma zizipita nduna zokha kuti ndalama zogwiritsidwa ntchito zichepe. - Ulendo wa ku UN ndi ulendo wa boma ndipo omwe akuyenera kupita ndi omwe akukhudzidwa ndi nkhani za boma koma zikudabwitsa kuti ulendowo kwapita mafumu ndi ena. - Kuulendowu kwapita anthu ambiri komanso akukakhala masiku ambiri zomwe ziononge ndalama, adatero Chingaipe. - Francis Lunga wa mmudzi mwa Malasa 1 kwa T/A Malengachanzi mboma la Nkhotakota wati kumeneko zinthu zaipa pomwe anthu akusowa kopezera ndalama chikhalirecho zinthu zikukwera mtengo. - Tidayamba ntchito yolima msewu ndipo timalandira K300 patsiku koma pano ntchitoyo yayimanso ndipo sitikudziwa mutu wake. Kuno sitikudziwa kuti vuto lenileni kuti zinthu zidzivuta chonchi ndi chani. Izi zili choncho tikungomva kuti alowera uku kapena uko. Maulendo aonjeza, adatero Lunga. - Abraham Kamanga wa mmudzi mwa Kandeya kwa T/A Kadewere mboma la Chiradzulu wati akuganiza kuti boma lidangowanyenga kuti anthu akumudzi salira ndikugwa kwa ndalama ya Kwacha ponena kuti pakhala zowatonthoza. Iye adati nzodandaulitsa kuti pamene mavuto akula, maulendo akudya ndalama ankitsa. - Misewu yomwe imakambidwayo sitikulima, palibe chopezera ndalama. Thumba lachimanga lolemera makilogalamu 50 lafika pa K3 600 kuchoka pa K2 500. Chonsecho anthu osafunikira akuyenda nawo mmaulendo osawayanja, adatero Kamanga. - Zinthu ngati madzi zikusowa Tifinesi Manjaaluso wa ku Embangweni ku Mzimba ndipo akuchita bizinesi ya zovala wati mavuto sadasiye phazi kumeneko pomwe kuli mavuto amadzi. - Zinthu zikungokwera mtengo, madzi mmipope akusiya pena mwina Embangweni yonse zomwe zikutikakamiza kukamwa madzi osatetezedwa. Boma lichitepo kanthu, adatero. - Mu mwezi wa Meyi chaka chino, boma lidatsitsa mphamvu ya Kwacha ndi K49 pa K100 iliyonse. -",POLITICS -ID_YTgrbHhg," Aopa chinyengo pa mayeso a JCE Bungwe lokhudzidwa ndi kayendetsedwe ka maphunziro mdziko muno lati akhumudwa ndi zomwe lidachita bungwe la loyanganira mayeso la Maneb polola ophunzira ena kulemba mayeso a Junior Certificate of Education (JCE) a chaka chino popanda zitupa za umboni (ID). - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mkulu wa mgwirizano wa mabungwe okhudzidwa ndi nkhani za maphunziro la Civil Society Education Coalition (CSEC), Benedicto Kondowe, wati izi zikhoza kuchititsa kuti mayesowa alowe chinyengo. - Polankhula ndi Tamvani Lachinayi lapitali, Kondowe adati ophunzira ambiri adalowa mpakana sabata yachiwiri ya mayesowo, amene adayamba pa 26 May, alibe ma ID ndipo zimadabwitsa kuti oyanganira mayeso amazindikira bwanji ophunzirawo ngati alidi olondola. - Zimenezi, mphunzitsi kapena munthu wina aliyense akhoza kulembera wina mayeso oyanganira osadziwa chifukwa ntchito ya ID nkuthandiza oyanganira mayesowo kuzindikira ngati wolemba mayesoyo alidi iyeyo, adatero Kondowe. - Mkuluyu adati izi zikusemphana kwambiri ndi malamulo oyendetsera mayeso omwe amaletsa wophunzira yemwe alibe nambala kapena ID kulemba nawo mayesowo. - Mneneri wa bungwe loyendetsa mayeso la Maneb, Simeon Maganga, adatsimikiza kuti mayeso a JC adayambadi ophunzira ena alibe zitupa, koma adati mmene limafika tsiku lachinayi akulemba mayesowo ma ID onse adali atapita msukulu zoyenera. - Maganga adati ophunzira pafupifupi 170 000 ndiwo adalemba nawo mayesowa koma adaonjeza kuti nkovuta kunena kuchuluka kwa ophunzira amene adalibe ma ID. - Mmene mayeso amayamba tidali titapereka zitupa msukulu za Kumpoto ndi Kumwera koma tidakhalira ndi sukulu zina mchigawo cha Kumwera chifukwa zipangizo zopangira zitupazo zidali zosakwanira. - Tidayesetsabe moti patatha masiku anayi chiyambireni mayeso tidali titatumiza zitupa zotsalirazo ndipo pano ophunzira onse ali ndi zitupa zawo, adatero Maganga. - Koma Kondowe, yemwe alinso mkomiti yoona kuti mayeso akuyenda bwino komanso kuti palibe zachinyengo, adatsutsa zomwe adanena Magangazo ndipo adati mkati mwa sabata yomwe ino akuyendera mayeso adapeza ophunzira ena akulemba opanda zitupa zikunenedwazo. - Tidapeza ophunzira ena msukulu zina mchigawo cha Pakati ndi ku Shire Highlands akulemba popanda zitupa ndiye zitupazo akapereka liti? adadabwa Kondowe. - Potsutsapo za nkhawa ya chinyengo, Maganga adati a bungwe la Maneb mothandizana ndi oyanganira mayeso komanso akuluakulu a pasukulu amathandizana kuzindikira ophunzira omwe amalowa mchipinda cha mayeso, koma Kondowe adati pagulu lonselo amadziwa anawo bwino ndi akuluakulu a pasukulu moti atafuna kuchita chinyengo akhoza kupusitsa anzawowo. - Takhala tikumva kuti akuluakulu a pasukulu amangidwa kapena kulipitsidwa chifukwa amachita chinyengo pamayeso ndiye angalephere bwanji kupusitsa anzawowo kuti zawo ziyende poti mphunzitsi aliyense amafuna mbiri yake izikoma ana akamakhoza mayeso? adatero Kondowe. - Iye adati bungwe la Maneb likadavomereza kulakwitsa nkusintha kachitidwe ka zinthu kuti mavuto otere asamachitike kawirikawiri. - Kondowe adati pologalamu yokonzekera mayeso a Maneb imasonyezeratu nthawi yomwe ophunzira oyembekezera kulemba mayeso akuyenera kupereka ndalama ya zitupa ndipo akatero bungweri limayenera kupanga zitupazo mayeso asadafike. - Unduna wa zamaphunziro wasamba mmanja pankhaniyi ponena kuti nkhani ya mayeso si ya unduna koma bungwe la Maneb ndipo unduna ntchito yake nkuonetsetsa kuti silabasi ikuyenda bwino. - Nkhani ikadakhala yakuti ana sadamalize silabasi ikadakhala yathu chifukwa ndiyo mbali timayanganira koma nkhani ya mayeso ndi ziphaso mufunse a bungwe la Maneb, adatero mneneri wa undunawu Manfred Ndovi. - Komabe adati sikolondola kulola munthu yemwe alibe ID kulemba mayeso koma ngati unduna akambirana ndi a Maneb kuti zoterezi zisadzachitikenso. - Kondowe adati musukulu 12 zomwe komiti idayendera mchigawo cha Pakati 6 mudapezeka ophunzira omwe amalemba mayeso popanda ziphaso ndipo pulezidenti wa eni sukulu zomwe si zaboma Joseph Patel adapereka lipoti lakuti msukulu 150 ophunzira adayamba kulemba mayeso opanda ziphaso. - Ophunzira amaliza kulemba mayesowo dzulo pa 5 June. -",EDUCATION -ID_YZnxIXya," Anatchezera Akundifunanso Anatchereza, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Telemu yotsiriza ya Fomu 3 ndidapalana ubwenzi ndi mtsikana wina pasukulu yathu ku Mulanje. Koma tikuyandikira kulemba mayeso a Fomu 4, bwenzi langalo lidanditumizira uthenga palamya kundiuza kuti chibwenzi chatha chifukwa sindine mwamuna. - Iye adaonjezera kuti pomwe ankandilola nkuti ali ndi chibwenzi china. Izitu zidandiwawa kwambiri chifukwa tinkalonjezana kuti tidzakwatirana. - Chondivuta nchoti atangomva kuti ndayamba ntchito adayambanso kundiimbira foni nkumandiuzakuti chikondi chake pa ine sichidathe. Ndichite chiyani pamenepa? DF, Mulanje. - DF, Nthawi zonse ndimalangiza amene ali msukulu kuti ayenera kupewa mchitidwe wokhala ndi zibwenzi. Izi ndimanena makamaka chifukwa zimasokoneza maphunziro. Taonani apa mukuti mtima wanu udasweka mutayandikira kulemba mayeso a Fomu 4 mkaziyo atathetsa chibwenzi. - Sindikukaika konse kuti izi zidakhudza momwe mudakhonzera mayeso a Fomu 4. Simukadakhonza kuposa momwe mudachitira mutakhumudwa ndi kuthetsa kwa chibwenzi kumene mudakumana nako. - Tsono funso lanu mukuti muchitenji? Langizo langa ndi loti, musataye nthawi ndi mtsikanayo chifukwa waonetseratu kuti ndi wamadyeramphoto komanso ali ndi mtima wa chimasomaso. - Adakuuzani kuti adakulolani ngakhale adali ndi chibwenzi china panthawiyo. - Tsono, muli ndi chitsimikizo chotani kuti mukadzakwatirana naye sakapezanso mwamuna wina wamseri? Taonani adati inu si mwamuna pomwe amathetsa chibwenzi. - Tsopano akukusakani chifukwa mwapeza ntchito. Kodi mutakwatirana naye, ntchitoyo nkutha ameneyo sadzakuthawani? Samalani naye mkazi wa chimasomaso! Zikomo Gogo, Ndidapanga chibwenzi ndi mkazi wina yemwe ali ndi mwana mmodzi. Chithereni ukwati wake woyamba, patha chaka ndi miyezi ingapo. Mgwirizano wathu ndi woti tidzamange banja. - Koma tsiku lina ndikuchokera kuntchito ndidangolowa mnyumba osagogoda ndipo ndidamupeza akulankhula pafoni. Adadzidzimuka nkudula foniyo koma nditamulanda ndidaona kuti amalankhula ndi mwamuna wake woyambayo. - Ndidamuuziratu kuti chibwenzi chatha ndipo azipita kwawo. Adagwada nkulira kunena kuti ndimukhululukire sadzayambiranso. Iye adati mwamunayo amaimba kufuna kudziwa njira yopita kwa mayi anga kuti akaone mwana. - Ndichitenji, mundiyankhe pafoni pomwepa. - G, Lilongwe Zikomo a G, Poyamba, ndikukumbutseni kuti ndi zovuta kuti aliyense amene wandifunsa ndi zimuyankhanso pafoni. Izi zili choncho chifukwa ndimalandira mafunso ambiri choncho kuti aliyense ndizimuyankha pafoni sizingatheke. Palinso ena amafulasha, tsono ine kuti ndiziimbira aliyense amene akufulasha, ndiwo ndigula? Tsono kubwera ku funso lanu, poyamba ndikudabwa kuti mukukhala bwanji ndi mkazi amene simunalongosole zaukwati? Kodi mutapatsana mimba, sipakhala mavuto ena? Izi zili choncho, mudziwe kuti mkaziyo akunama kuti amapereka njira ya komwe mayi akukhala kwa mwamuna wake wakale. Tiziti nthawi yonse adali limodzi, mpaka mwana mwamunayo samadziwa pakhomo pa mayi a mkazi wake? Akadakhala kuti amakambirana za njira bwanji adadula foniyo? Samalani. - Ofuna mabanja Ndikufuna mkazi koma akhale wa zaka 17. - Pepani sindiika nambala yanu chifukwa mwati mukufuna mkazi wa zaka 17. Ameneyo si mkazi koma mtsikana ndipo malamulo a dziko lino akuletsa kuti ana osakwana zaka 18 asamakwatiwe. - Ndine mwamuna wa zaka 28 ndipo ndili pantchito ku Lilongwe. Ndikufuna mkazi wopanga naye ubwenzi mpaka banja. -",RELATIONSHIPS -ID_YaRHKFac," Khama Khwiliro: Katakwe pa nyimbo zauzimu Khama Khwiliro ndi mmodzi mwa oimba nyimbo zauzimu amene ambiri otsata nyimbozi amamudziwa. CHIMWEMWE SEFASI adakumana naye ndipo adacheza motere: Ndikudziwe Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Dzina langa ndine Khama Khwiliro, ndidabadwa pa 15 April 1983. Kwathu ndi mmudzi mwa Mtengula, kwa T/A Chikowi ku Zomba. - Kodi udakwatira? Maso patsogolo: Khwiliro Khama ali pabanja ndipo adakwatira Jackina Meleka ndipo adadalitsidwa ndi mwana mmodzi, dzina lake Tawina. - Kodi zoimbaimba udayamba liti? Ndidayamba kuimba mma 1990. Koma mu 2010 mpamene ndidatulutsa chimbale changa choyamba chomwe mutu wake ndi Nthawi Yanga Yakwana. - Kodi uli ndi zimbale zingati? Inetu ndili ndi zimbale ziwiri: Nthawi Yanga Yakwana komanso Ndaona Kuwala. - Uthenga wako wagona pati nanga umaimba zamba zanji? Uthenga wagona pa za mawu a Mulungu okamba zoyenera kuchita monga Akhristu makamaka nthawi yotsiriza ino. Nyimbo zikulukidwa mu zamba monga manganje, kwaito ndi zamba zina za kwathu kuno. - Pambali poimba umagwiranso ntchito ina? Nanga umakonda chiyani ngati sukuimba? Inetu ndimagwira ntchito ku Blantyre Synod Health and Development Commission komanso ndikakhala kuti ndili ndi mpata, ndimakonda kucheza ndi anthu osiyanasiyana. Kumbali ya zakudya, ndimakonda nsima ya chisoso ndi chambo. - Kuimba umafuna utafika nako pati? Ndimafuna kuimba kutafika ngati mmene anzathu akunja amachitira komanso anthu azitha kukwanitsa kusamala mabanja awo kudzera mkuimba ndi kupeka nyimbo. -",RELIGION -ID_YgcjNoWg,"Brother Dostie a Chipani cha Marist Amwalira Aku likulu la chipani cha Marist Brothers kuno ku Malawi, alengeza za imfa ya Brother Fernand Dostie. -Malingana ndi mkulu wa chipanichi Brother Francis Jumbe, Brother Dostie amwalira lamulungu pa 21 June 2020 ku chipatala cha Kamuzu Central mu mzinda wa Lilongwe atadwala kwa nthawi yayitali nthenda ya Khansa. -Mwambo woyika mmanda thupi la malemu Brother Dostie uchitika lachitatu, pa 24 June 2020 ku Marist Secondary School (Mtendere Campus) mboma la Dedza. -Malinga ndi brother Jumbe, amaene adzatsogolere mwambowu ndi arkiepiskopi wa arkidayosizi ya Lilongwe, Ambuye Tarcizio Ziyaye ndipo ati palinso chiyembekezo chakuti Ambuye George Desmond Tambala a dayosizi ya Zomba komanso episkpi opuma wa arkidayosizi ya Lilongwe ambuye Remi Ste Marie akakhala nawonso pa mwambowo. -Iwo ati potsatira njira zopewera mliri wa Coronavirus, anthu ochepa okha ndi amene akapezeke ku mwambowu. -Brother Fernand Dostie amwalira ali ndi zaka 87 zakubadwa ndipo akhala akugwira ntchito kuno ku Malawi kuyambira chaka cha 1962. -Mzimu wa Brother Fernand Dostie uwuse mu mtendere wosatha. -",SOCIAL -ID_YnqURreO,"Archdayosizi Ya Blantyre Iyamikira Sister Nsona Wolemba: Glory Kondowe MG-20190916-WA0033.jpg 720w"" sizes=""(max-width: 357px) 100vw, 357px"" /> Komiti yomwe imayendetsa miyambo ikuluikulu mu archdiyosizi ya Blantyre Lamulungu yayamikira ntchito yabwino yomwe Sister Meria Nsona agwira pamene anali membala wa komitiyi. -Izi zadza pa mwambo wotsanzikana nawo ndi kulandira sister Hortensia Njala omwe alowa mmalo mwao mwambo womwe unachitikira ku nyumba ya archbishop wa arkidayosiziyo ku CI. -Mmawu awo bambo Alfred Chaima omwe ndi mkulu woona za utumiki mu arkidayosiziyo ati sister Nsona anali munthu amene sanabise mphatso zawo potumikira mpingo ngati membala wa komiti yoyendetsa miyambo ikuluikulu yomwe muchingerezi imachedwa kuti Events Committee. -Sister Nsona anali munthu wachangu, wosatopa ndi wosawinya potumikira pa nkhani yachipembezo, anatero bambo Chaima. -Koma polankhulapo Sister Nsona ati ndi olemera kuthupi komanso uzimu chifukwa cha mphatso zosiyanasiyana zomwe aphunzira ndipo kupambana zonse akuthokoza mulungu chifukwa cha nzosezi nditchito yomwe ansembe agwira. -Ndikuthokozanso amayi omwe andiphunzitsa luso losoka la desgning zomwe ndikaphunzitsenso amayi amu dayosizi ya Chikwawa komwe ndikupita, anatero Sister Nsona. -Polankhulapo Sister Hortensia Njala omwe alowa mmalo wa sister Nsona ati ndi okondwa kuti akuluakulu a chipani chawo cha Atumiki a Maria Virgo Wodala [Servants of the Blessed Virgin Mary SBVM] powakhulupilira kuwaika mu komitiyi. -Siter Meria Nsona atumidwa ndi akuluakulu awo achipani kuti akatumikire mu dayosizi ya Chikwawa kuchoka ku Our Lady of Wisdom mu arkdayosizi ya Blantyre komwe amatumikira. -",SOCIAL -ID_YoYGIUPD," Chisankho chiliko Bwalo lalikulu la milandu la Supreme Court dzulo lidagamula kuti bwalo lapadera la Constitutional Court (ConCourt) silidalakwe pogamula kuti chisankho cha pa 21 May 2019 sichidayende bwino. - Choncho, chisankho cha mtsogoleri wa dziko lino chichitikabe pa 2 July 2020. Ndipo bwalolo lati okhawo amene adalembetsa pa mavoti a 2019 ndiwo adzavotenso, osati amene amalowa mkaundula watsopano amene wakhala akuchitika. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Nyirenda: Chisankho si chibwana Lazarus Chakwera yemwe adaimira chipani cha Malawi Congress Party (MCP) ndi Saulos Chilima yemwe adaimira UTM Party adakamangala kukhoti kuti bungwe la zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) silidayendetse bwino chisankhocho polengeza kuti mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika ndiye adapambana pachisankhocho. - Pa 3 February chaka chino lidagamula kuti chisankhocho sichidayende bwino ndipo pakhale chisankho china pasanathe masiku 150. Bwalolo lidagamulanso kuti Nyumba ya Malamulo iunike momwe makomishona a MEC adayendetsera chisankhocho. Aphunguwo adapempha Mutharika kuti achotse makomishonawo, limodzi ndi wapampando akuimalimodzi ndi Muluzi yemwe akudziwa bwino za chitukuko. - Polankhula ndi opereka zikalatazo payekhapayekha, wapampando wa MEC Jane Ansah adati pochita kampeni, atsogoleriwo ayenera kubwera ndi njira zatsopano zochitira kampeni. Malinga ndi matenda a Covid-19, boma lidati anthu asakhale oposa 100 malo amodzi, zimene zingakhudze kampeni yomwe idayamba pa 2 May. - Padakalipano, akadaulo a za ndale ena aikapo mlomo pa momwe chisankhochi chikuyendera. - Ndipo kadaulo wina, Humphreys Mvula adachenjeza kuti ngakhale mwayi iye adakana kuchotsa makomishonawo.wawo Jane Ansah, koma Koma, mchigamulo chawo, oweruza 7 a Supreme Court adadabwa chifukwa chomwe MEC ndi Mutharika adachitira apilo alibe mfundo zokwanira. - Mkulu wa oweruzawo, Andrew Nyirenda adati mwa mfundo 137 zimene zidaperekedwa pochita apilo, zidali zokolana, zongobwereza, zosatsata ukadaulo wa zamalamulo komanso zochititsa manyazi. - Nyirenda adati: Chisankho ndi nsanamira ya demokalase chifukwa kumakhala kusankha atsogoleri. Si zinthu za masewera. Chisankho chiyenera kuyenda mwa chilungamo osati mongawaula kuti pachitika chisankho. - Mchigamulocho, oweruza adati MEC idaphwanya malamulo a dziko pakayendetsedwe ka chisankhocho. -",POLITICS -ID_YorhpHGA," Anatchezera Sakuthandiza mwana Agogo, Ndine mtsikana wa zaka 19 ndipo ndili ndi mwana mmodzi. Ndidali pabanja koma litatha bambowo samatumiza chithandizo olo sopo. Ndiye nditani poti mwanayu ndimavutika naye ndekha? Pepa mtsikana, Ndi zimene ndakhala ndikulangiza atsikana nthawi zonse kuti limbikirani sukulu mudakali anthete, osati kuthamangira kukwatiwa! Tikamanena kuti si bwino kuthamangira banja timadziwa kuti nthawi zambiri zotsatira zake zimakhala ngati zimene wakumana nazo iwezi. Tsono nkovuta kukuthandiza zenizeni chifukwa sukulongosola kuti ukwati wanu udali wotani-wongolowana, wachinkhoswe kapena mudadalitsa kutchalitchi? Nanga zifukwa zomwe banja lako lidathera nzotani? Ukwatiwo udathera kuti-kukhoti kapena basi mwamuna adangoti zipita kwanu? Ngati ukwati wanu udali ndi ankhoswe, iwo akutipo chiyani pa kutha kwa ukwati wanu? Banja lenileni silimangotha lero ndi lero popanda zifukwa zenizeni; banja si masanje. Ndiye mmene zikuonekera inu mudangotenganapo popanda ndondomeko yeniyeni ndipo mwamuna adalola zokukwatira pothawa milandu atakupatsa pathupi, si choncho? Ndiye poti amati madzi akatayika saoleka, chomwe ungachite nchoti nkhaniyi upite nayo kwa ankhoswe kapena kubwalo la milandu kuti akakuthandize chifukwa bamboo wa mwana ali ndi udindo woti azithandiza mwana wake ngakhale kuti banja lanu latha. Mwana asavutike chifukwa cha kusemphana Chichewa kwa inu makolo. Kodi, sukulu udalekeza mukalasi yanji? Chonde, ngati pali mwayi woti nkubwerera kusukulu, chita zomwezo chifukwa udakali mwana wamngono. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndikhulupirire? Anatchereza, Ndidali ndi chibwenzi chomwe tinkakondana kwambiri ndipo tinkamvanadi koma titakhala zaka ziwiri osaonana kaamba ka zovuta zina popeza aliyense ankakhala ndi makolo ake. Koma panopa adakwatiwa ndipo ali ndi mwana mmodzi. Titakumana miyezi yammbuyomu adandiuza kuti amandikondabe. Kodi ndikhulupirire? Kapena ndipange bwanji? Ndithandizeni Anathereza. - Godfrey Richard Sindima, Thyolo Okondeka a Sindima, Tisatayepo nthawi apa. Si mwati adakwatiwa ameneyo ndipo ali ndi mwana mmodzi? Ameneyo si wanunso ayi, ndi mwini wake! Akadakhala kuti amakukondani akadakudikirani, osati kukwatiwa ndi munthu wina, ayi. Kodi mukundiuza kuti kuti kumene adakwatiwako adachita kumukakamiza? Padali chikondi pakati pa mwamunayo ndi mkazi yemwe mukuti adali chibwenzi chanuyo. Tsono inu musapusitsidwe kuti akukukondanibe pamene ali pabanja ndi mwamuna wina. Apa ndiye kuti dzanja silidalembe kuti iye adzakhala nthiti yanu. Funani wina, achimwene, ameneyo ngodanitsa. Mkazi wapabanja amene amadyeranso maso amuna ena timati ndi wachimasomaso ameneyo ndipo si wofunika kutaya naye nthawi. Ndikhulupirira mwamvetsa. - Amamumenya Zikomo Anatchereza, Ineyo ndili ndi chibwenzi ndipo timakondana kwambiri koma makolo ake amamumenya chifukwa cha ine. Ndiyeno ndikamuuza kuti chithe amakana, koma ineyo ndimaopa kuti adzamuvulaza. Nditani pamenepa? Ndimusiye? Pati bii pali munga! Makolo anzeru sangamamenye mwana wawo wamkazi popanda chifukwa. Zimene ukunena kuti amamumenya chifukwa ali mchikondi ndi iwe si zoona ayi, koma chilipo chifukwa chomwe amamumenyera. Mwina mwana wawoyo adakali pasukulu ndipo sakufuna kuti asokoneze maphunziro chifukwa chochita zibwenzi ali pasukulu; mwina nkutheka sakuvomereza chibwenzi chanu kaamba ka zifukwa zina ndi zina. Vuto ndi loti sukufotokoza bwinobwino za cholinga cha chibwenzi chanucho, msinkhu wako ndi zina zotero. Ngati chibwenzi chanucho cholinga chake nchoti mudzakhale pabanja, iwe wachitapo chiyani kuonetsa kuti si zachibwana ayi? Iwe udamaliza sukulu ndipo uli pantchito kapena ayi? Pali chitomero kapena ayi? Mwina utandiyankha mafunso amenewa ndingathe kuona kuti ndikuthandize bwanji. -",RELATIONSHIPS -ID_YqtxKtNT," Kodi Idrissa Walesi akutani mu Mozambique? Mu 2012 ku Mighty Wanderers kudatchuka wosewera wa kumbuyo, Idrissa baba Walesi. Atangotchuka, Walesi adasowa ndipo zidamveka kuti wakwawira ku Mozambique. Chipitireni mu 2014, Walesi adachita zii! Kodi akusewera? Kapena wayamba geni? BOBBY KABANGO adamupeza mumzinda wa Nacala Provincia mdziko la Mozambique ndipo acheza motere; Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Idrissa Baba Walesi ulipo? Ah achimwene, ndilipo ine. Mwasowatu Ukutani mdziko la Mozambique? Walesi akudya bwino ku Mozambique Pajatu chibwerereni kuno mu 2014 ntchito yanga ndi yampira basi. Kuchokera pa nthawiyo ndakhala ndikusewera timu ya Desportivo mpaka lero pamene ndasintha timu. - Koma umasewera nthawi yonseyi? Kapena ku training kokha? Haha mwandinyozatu achimwene. Ndakhala ndikusewera pafupifupi gemu iliyonse. Chaka changothachi adandisankha ku timu kwathu kuti ndatchinga bwino kumbuyo. - Chibwerereni ku Mozambique, timu yako yasewera bwanji? Chaka chathachi ndiye sizidayende, tathera pa nambala 12 ndi mapointi 29. - Chachitika nchiyani kuti uchoke ku timuyi? Tidali pa mgwirizano wa zaka ziwiri, mgwirizano watha koma adandipempha kuti ndisewererebe timuyi koma ndakana chifukwa timu yomwe ndapita panoyi idandilonjeza zochuluka. - Timu yanji? Ndipo uzilandira zingati? Ferroviario De Nacala yomwe idathera pa nambala 8. Achimwene mpaka ndinene malipiro? Aah ayi koma inu nokha mutha kudziwa koma musalembe. Koma ndayamba timu imeneyi chaka chatha ndipo tili pa mgwirizano wa chaka chimodzi kuchokera pa 26 February 2016. -",SOCIAL ISSUES -ID_YrIQXFnX,"Papa Wapemphelera Atsogoleri a Maiko Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisko lero wapemphelera atsogoleri a maiko. -Papa Francisko Papa wachita izi lachinayi pa nsembe ya misa yomwe anatsogolera ku likulu la mpingo wa katolika ku Vatican. -Iye wati wachita izi powona udindo omwe atsogoleriwa ali nawo oyanganira anthu awo komanso chifukwa cha ziganizo zomwe iwo amachita pafupipafupi zomwe zimakhala zokondweretsa anthu komanso zina zosakondweretsa anthuwo. -Ndipo iye wati pa chifukwa chimenechi ndi kofunika kumawapemphelera atsogoleri. -",SOCIAL -ID_Yrgjgrsv," DPP yaima njiii! pa gawo 64, 65 Chipani cholamula cha DPP chagwirizana ndi zipani zotsutsa boma za MCP ndi PP kuti nkoyenera kutsata Gawo 65 la malamulo oyendetsera dziko lino limene limapereka mphamvu kwa sipikala kuchotsa phungu amene achoka chipani chimene adaimira kuti apambane pachisankho ndikulowa chipani china. - Mlembi wamkulu wa chipanicho, Dr Jean Kalirani, adati chipanicho sichikuopa chilichonse kuti lamuloli ligwiritsidwe ntchito poti chikufuna kuti malamulo a dziko lino azitsatidwa mosayangana nkhope. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC DPP yakonzeka kuonetsa chitsanzo chabwino pokwaniritsa malamulo oyendetsera dziko lino. Ku Nyumba ya Malamulo, chipani chathu chikaonetsetsa kuti lamuloli ligwire ntchito. Tikufuna aphungu azikhala mzipani zimene zidawanyamula paphewa kuti akalowe kunyumbayo; sitikufuna khalidwe lomwe lakhalapo kwa nthawi yaitali lomwe aphungu amangosintha zipani momwe afunira, adatero Kalirani. - Iye adati akuyembekeza kuti chipani chake, chimene padakali pano chili ndi aphungu 49 mwa 191 a kunyumbayo amene adalumbira pamipando yawo sabata ikuthayi. Chisankho chichitikanso mboma la Thyolo komwe Peter Mutharika, yemwe adapambana pa upulezidenti komanso ku Blantyre kumene yemwe amapikisana nawo adamwalira chisankho chisanachitike. - Izi zikusonyeza kuti ngati sichingapeze aphungu ena, chipanichi chikhoza kukazunzika ku Nyumba ya Malamulo kuti zimene chikufuna kuti zidutse chifukwa pamafunika kuti aphungu 129 avomereze kuti zidutse. - Mmbuyomu, aphungu ena a zipani zotsutsa boma akhala akukhamukira kuchipani cholamula. Ngakhale sipikala ali ndi mphamvu zochotsa aphungu otere, izi zakhala zikukanika malinga ndi ziletso zimene aphunguwo amatenga kukhoti. Zipani zolamula nazo zakhala zikuchita njomba pagawoli. - Zipani za UDF, DPP komanso PP zidalephera kulondoloza za lamuloli. - Ndipo Kalilani watinso chipanichi chikufuna kubwezeretsa Gawo 64 la malamulo oyendetsera dziko lino lomwe aphungu adalichotsa mchaka cha 1995. Gawoli, limanena kuti ngati anthu oposa theka la anthu amene adavota nawo pachisankho cha phungu asainira chikalata chimene mmodzi mwa ovotawo apempha bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC) kuchotsa phunguyo, sipikala wa nyumbayo apatsidwe mphamvu zochotsa phunguyo potsatira ndondomeko za ku Nyumba ya Malamulo. - Koma Kalirani adati chipanichi chitulutsa chitulutsa chikalata cha ndondomeko zomwe chitsate kuti mabilo asakavute kudutsa ku Nyumba ya Malamulo. - Tsatanetsatane wa momwe tikwaniritsire izi titulutsa posachedwapa. Padakalipano Amalawi adziwe kuti izi ndi zomwe tikufuna koma momwe tichitire izi, iwo ayembekezere ndondomeko yomwe chipani cha DPP chitulutse, adatero Kalirani. - Iye adatinso akuyembekezera kuti aphungu adzaika zofuna za ovota patsogolo kotero ngati kugwiritsa ntchito malamulo awiriwa zili zomwe ovotawo akufuna, aphungu akuyenera kudzakhala patsogolo kukwaniritsa izi posayangana chipani chomwe akuchokera. - Katsiwiri pandale Dr Mustafa Hussein wa kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College ku Zomba adati ngati chipani cha DPP chingachitedi zomwe chalonjezazi, demokalase ya dziko lino ipita patsogolo poti khalidwe la aphungu losintha zipani ngati zovala litha. - Ngati Gawo 65 la malamulo a dziko linoli lingatsatidwe, iyi ikhala nkhani yabwino kwambiri pankhani ya demokalase. Lamuloli lichititsa kuti phungu aliyense azikhala mchipani chomwe chidamutengera mNyumba ya Malamulo, adatero Hussein. - Katswiri pandaleyu adatinso lamuloli lichititsa kuti ovota akhale okhutira nyumbayo chifukwa phungu wawo azikhala kumbali yomwe iwo adamutumiza. - Pankhani ya Gawo 64, Hussein adati lamuloli lidzafumbatitsa mphamvu anthu ovota chifukwa azidzatha kuchotsa phungu yemwe sakuchita zomwe anthuwo adamuikira pampando. - Ngati lamuloli lithekedi kubwereranso nkuyamba kugwiritsidwa ntchito zidzathandiza anthu ovota kukhala ndi mphamvu zomwe padakalipano alibe. Kwa nthawi yayitali anthu ovota akhala akugwiritsidwa fuwa lamoto pomwe phungu yemwe adamuvotera amawakhumudwitsa koma iwo samatha kumuchotsa kuti asankhe wina. Ovotawo amadikira kuti mpaka pathe zaka zisanu kuti adzakhalenso ndi chisankho, adatero Hussein. - Koma Hussein adati Amalawi akuyenera kuchenjera ndi osamala pomwe akubweretsanso Gawo 64 poti likhoza kubweretsa mpungwepungwe pa ndale. Iye adati anthu ena akhoza kumatengerapo mwayi pa lamuloli nkuyamba kuipitsa kagwiridwe ka ntchito ka phungu ndi cholinga chakuti achotsedwe chonsecho mumtima mwawo akufunanso mpandowo. - Ku Nyumba ya Malamulo, aphungu oima pawokha ndiwo ali ambiri. Iwo alipo 52 pomwe chipani cha DPP chili ndi aphungu 49. Chipani cha Malawi Congress (MCP) chidapeza aphungu 48 pomwe chipani cha Peoples (PP) chili ndi aphungu 26. Chipani cha United Democratic Front chidapeza aphungu 14. - Kawirikawiri aphungu oyima pawokha ndiwo amakhala patsogolo kulowa zipani zina makamaka chipani cholamula. -",POLITICS -ID_YtQexhXA," Kusefukila kwa madzi: Amtauni aiwalidwa? Maso a mabungwe komanso boma ndi anthu onse ali kuchigwa cha mtsinje wa Shire komwe anthu ambiri adakhudzidwa ndi madzi osefukira. - Aliyense amene wapeza thandizo, akumatsetserekera kumabomawa poiwala kuti madera enanso ali pamoto ndikugwetsedwa kwa nyumba zawo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mwachitsanzo, mumzinda wa Blantyre, anthu ambiri adakhudzidwa ndi ngoziyi koma thandizo lakhala likungopita ku Chilobwe, Chimwankhunda ndi maboma ena monga Mulanje, Thyolo ndi ena akuchigwa cha mtsinje Shire. - Sabata yathayi, bungwe la Self-Help Assistance Program (Asap) mogwirizana ndi IM Swedish Development Partner lidazungulira mzinda wa Blantyre, ukotu ndi kwa T/A Makata komwe adagwidwa tsemwe kuona momwe anthu akuvutikira chifukwa cha ngozi ya madzi. - Anthutu akusowa pokhala ndipo ana angonoangono monga ali pachithunziwa agwidwa njakata chifukwa cha mvula yosaleka yomwe idagwa pa January 11. - Bungweli lidaperekako matani 25 000 a ufa wachimanga, matani 2 500 a nyemba kwa mabanja 540 amene adakhudzidwa ndi ngoziyi. - Banja lililonse lidalandira thumba lolemera makilogalamu 50 a ufa ndi makilogalamu 5 a nyemba. Katunduyu adali wokwana K6.7 miliyoni. - Mkulu wa bungweli Twisiwile Mwaighogha, adati nawonso adali wodzidzimuka kuti anthu ambiri akuvutika motere koma dziko silikudziwa. -",FLOODING -ID_YzydjHKj," Kulira kwanyanya mzipatala Kubangula ndi kulira mokweza kukumveka mzipatala za mdziko muno pomwe boma lachepetsa ndalama zopita kuntchito za chipatala potsatira mavuto a zachuma amene dziko lino likukumana nawo. - Mneneri wa unduna wa zaumoyo Adrian Chikumbe wavomereza za vutoli ndipo adati undunawo udalandira ndalama zochepa kuchokera ku nthambi ya za chuma. - Chisale watuluka nkumangidwanso Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Odwala akuona masautso mzipatala Tikuyesetsa kuti tipeze ndalama zoonjezera ndipo pakadalipano tikuyankhula ndi mabungwe omwe angatithandize, adatero Chikumbe. - Iye adati akuyembekezera kuti ayankhidwa mwezi uno kapena miyezi iwiri ikubwerayi. - Zipatala zachepetsa ntchito zambiri makamaka mayendedwe a maambulansi komanso chakudya chikumaperekedwa kamodzi kapena kawiri patsiku mmalo mwa katatu. - Dokotala pa chipatala cha Karonga Charles Sungani adauza Tamvani kuti achepetsa chakudya cha odwala kuchokera pa kudya katatu kufikira pa kawiri patsiku. - Ambulansi nazo mafuta zilibe ndipo pakadali pano maambulansi akumangogwiritsidwa ntchito kunyamula amayi oyembekezera omwe ali ndi mavuto, adatero Sungani. - Iye adati pofika sabata ya mawa mafuta amene ali nawo akhala atatha. - Mmaboma a Mzimba ndi Nkhata Bay odwala akumadya chakudya kamodzi patsiku ndipo ambulasi zambiri zikungokhala kaamba ka kusowa kwa mafuta kuti galimotozo ziziyenda. - Dokotala wamkulu mboma la Nkhata Bay Albert Mkandawire adadandaula kuti ndalama yomwe adalandira ndi yochepa kwambiri kuti ithandizire zipatala zonse mbomalo. - Talandira K4.8 miliyoni yomwe ikuyenera kupita ku zipatala zoposa 20. Ndalama imeneyi ndi yochepa kwambiri kuti itithandize pantchito za pachipatala, adatero Mkandawire. - Ngakhale zinthu zili choncho mmaboma ena, monga la Dedza, sadalimve kuwawa kwambiri vutoli chifukwa aphungu a Nyumba ya Malamulo awo adagwirana manja ndi kuthandizapo. - Mneneri wa chipatala cha Dedza, Arnold Mndalira, adati achipatala adawauza aphunguwo za kuchepa kwa ndalama zomwe zidabwera kuchoka kuboma. - Mndalira adati apa aphunguwo adasonkherana limodzilimodzi ndi kuonjezera ndalama pachipatalapo. - Adapereka K2.4 miliyoni yomwe theka lidapita ku chakudya ndipo theka lina lidapita ku mafuta a galimoto, iye adatero. -",HEALTH -ID_ZCJFFkGk,"Apempha Anthu Asamalire Zitukuko Zotsala Bambo mthandizi wa parish ya Domasi mu dayosizi ya Zomba bambo Peter Mlomole apempha akhristu aku Zomba Cathedral komanso madera ena a boma la Zomba kuti asamalire bwino zitukuko zomwe malemu Peter Zakiresiki akhala akulimbikitsa mdelaro. -Anatsogolera misayo-Bambo Mlomole (pakati) Bambo Mlomole amayankhula idzi lachisanu mmudzi mwa a Group Village Headman Ntogolo mdera la Senior Chief Malemia pa mwambo wa Nsembe ya Ukalistia umene unakonzedwa bungwe la Partners In Action For Sustainable Development (PASD) ngati njira imodzi yokumbukira mzimu ndi moyo wa Peter Zakiresiki yemwe adamwalira pa 5 February mdziko la kwao ku Canada ndipo ayikidwa mmanda lachisanu pa 14 February kwawo komweko ku Canada. -Iwo ati Mpingo wa katolika ku Zomba Cathedral udzakumbukiranso mkulu-yi kamba ka zitukuko zomwe analimbikitsa pomangira mpingowu matchalichi awiri, nyumba zopangitsa rent, komanso kugula mipando ku school ya Primary ya Namikhate, komanso kugulira ma uniform a choir ndi zina zambiri. -Bambo Mlomole atinso kupatula kuthandidza mpingo wa katolika a Zakiresiki amathandidzanso bungwe la Partners In Action For Sustainable Development (PASD) mmadera a mafumu a akulu Malemia ndi Mlumbe mboma la Zomba. -Poyankhulanso pakutha pamwambo wansembe ya ukalistia-yo mkulu wa bungwe la Partners in Action for Sustainable Development a Amos Chiyenda anati nawo adzawakumbikira malemuwa kamba ka chikondi chomwe chali nacho kwa munthu wina aliyense. -",SOCIAL -ID_ZIeEahMi,"HRDC Yati Ichititsa Ziwonetsero Zatsopano Zokakamiza Ansah Kutula Pansi Udindo Bungwe lomenyera ufulu wa anthu la Human Rights Defenders Coalition (HRDC) lati lichititsanso ziwonetsero zokakamiza wapampando wa bungwe loyendetsa chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC), Justice Dr. Jane Ansah komanso makomishonala onse kuti atule pansi maudindo awo. -Trapence ndi Tembo (kumanja) Izi zanenedwa pa msonkhano wa atolankhani omwe bungweli linachititsa lolemba mu mzinda wa Lilongwe ndipo ati zionetserozi azikonza kuti zidzachitike pa 28 mwezi uno. -Akulu-akulu a bungweli ati ndi odabwa kuti mpaka lero Dr Ansah sakutulabe udindo wawo ngakhale adanenetsa kuti adzatero ngati bwalo la milandu la Apilo litapezadi kuti sadayendetse bwino chisankho cha mtsogoleri wa dziko cha chaka chatha. -Masiku apitawa akhala akunena kuti amadikira khoti ligamule ndipo khoti lagamula kuti sanayendetse bwino zisankho ndipo tikudabwa kuti mpaka pano sakusiya udindowu ndiye ife tikufuna tingowachotsapo tokha ndikuika munthu oti ayendetse bwino chisankho, anatero Tembo. -Iwo ati ngakhale kuli nthenda ya COVID-19 ziwonetserozi zichitikabe ndipo akhala akutsata ndondomeko zomwe a unduna wa zaumoyo akhazikitsa. -",POLITICS -ID_ZJonWHiJ," Anatchezera Akumandiipitsa Zikomo agogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndili ndi chibwenzi ndipo makolo akudziwa ngakhale kuti ndi mwamphekesera chabe. Nthawi ina bambo ake (osati omubereka) amafuna kumugwiririra ndiye akumandiipitsa dzina kwa mayi ake, koma iwo sakutekeseka ndi izi. Ndili ndi mantha, nditani pamenepa agogo? FK, Mchinji FK, Wati uli ndi mantha, mantha ake otani? Sindikuonapo chifukwa choti uzikhala ndi mantha pamene sudalakwire munthu aliyense. Ndiye iwe ukuchita mantha ndi ndani? Ngatidi ukunena zoona kuti bambo omupeza a mtsikanayo adafunadi kumugwiririra, bwenzi lakolo adachitapo chiyani zitachitika zimenezo? Kodi mayi a mtsikanayo nkhaniyi akuidziwa? Ngati akuidziwa adachitapo chiyani? Ndikufunsa mafunso onsewa chifukwa ndi mlandu waukulu kugwiririra kapena kufuna kugwiririra ndipo munthu wopalamula mlandu wotere amayenera kulangidwa kundende malinga ndi malamulo a dziko lino. Munthu wotere ngosafuna kumusekerera. Ndibwerere kunkhani yako yoti uli ndi mantha. Ngati umamukonda zoona mtsikanayo pitiriza kutero chifukwa tsiku lina udzakhala mpulumutsi wake kwa bambo womupezayo mukadzakhala thupi limodzi. Mwina mayi ake sakutekeseka ndi zokuipitsira dzina lako chifukwa akudziwa choona chenicheni, maka pankhani yoti amuna awo amafuna kugwiririra mwana wawo, koma akukhala chete chifukwa akuopa kuti angawasiye banja. Tazionapo izi zikuchitika. - Akuti tibwererane Zikomo gogo, Ndinali pachibwenzi ndi mtsikana wina kwa miyezi isanu ndi umodzi. Pamene timati tipange ukwati mwezi wotsatira iyeyo adathetsa chibwenzi ndi kutengana ndi wina. Patatha miyezi iwiri adabwera ndi kudzandipepesa ati tibwererane koma akwathu akukana. Kodi nditani pamenepa? NG, Mzuzu NG, Utani pamenepa? Mvera malangizo a makolo ako kapena akwanu amene akuti usayerekeze kubwererana naye chifukwa zimene akukulangizazo ndi zoona. Mawu a akulu amakoma akagonera, ukanyalanyaza udzalirira kuutsi tsiku lina. Iye adathetsa chibwenzi pakati pa iwe ndi iye ndipo adakwatiwa ndi wina kenaka patha miyezi iwiri uyo akubwera poyera ali undikhululukire, tibwererane. Alibe manyazi! Chavuta komwe adakakwatiwako ndi chiyani? Chilipochilipo. Ndiye iwe ukavomereza zoti mubwererane udzaoneka wombwambwana; wodya masanzi. - Ndimukhulupirire? Agogo, Ndili pachibwenzi ndi mnyamata wina wake. Ndakhala naye zaka zinayi. Chaka chino adakaonekera kwathu koma ineyo akundikaniza kuti ndikaonekere kwawo. Ndikamufunsa kuti akundikaniza chifukwa chiyani sayankha zogwira mtima koma ndikamufunsa za ukwati amavomera ndi mtima wake wonse. Ndimukhulupirire? Ine Fannie, Blantyre. -",RELATIONSHIPS -ID_ZJzOHOvU," Mwambo wa maliro wasintha ku CoM Sukulu ya zaudotolo ya College of Medicine (COM) yasintha momwe mwambo wa maliro panyumba ya chisoni ya pasukuluyo mumzinda wa Blantyre uzichitikira kuyambira pa November 1 2015. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Tsopano, galimoto imodzi yokha ndiyo iziloledwa kufika kumalowa yomwe izikhala ndi anthu osaposera 10. Panja pampanda wa sukuluyu pamene galimoto zimaima, tsopano sipakuloledwanso kuti paime galimoto. - Woyendetsa sukuluyu Margaret Longwe adatsimikizira Msangulutso Lachinayi msabatayi ndipo adati anthu asaope ndi kusinthaku. - Kotenga maliro kuzikhala anthu osaposa 10 Nayo mitengo yosamalira mtembo yasintha. Kuumitsa thupi (embalming) tsopano ndi K50 000 kuchoka pa K10 000, kusunga usiku umodzi ndi K10 000 kuchoka pa K1 000 pamene kusambitsa ndi kuveka ndi K15 000 kuchoka pa K10 000. - China chomwe chasintha nkuti kumaloku sikuzikhalanso mwambo oona nkhope kapena mwambo wa mapemphero ndipo mmalo mwake izi zizikachitika kunyumba kapena kumpingo. - Koma Longwe akuti zonsezi zachitika kufuna kusamala malowa. Palibe chodandaulitsa apa, dziwani kuti iyi ndi sukulu. Kukachitika maliro, kumabwera anthu ambiri mpaka kumachitira mapemphero zomwe si zabwino polingalira kuti apa ndi pasukulu. - Panjapanso pamakhala galimoto zambiri moti ndi mwayi bwezi tikukamba kuti pachitika ngozi koma sizidachitikepo. Ndiye zonsezi tachita kuti tithandizane ndi anthu omwe amagwiritsira malo ano, adatero Longwe. - Iye adati anthu akapita ndi thupi kumaloko, azifunsidwa kaye ngati akwanitse kutsatira malamulo atsopanaowo ndipo akakana, thupilo lizibwezedwa. - Atafunsidwa kuti alankhulepo pa za kukwera mtengo, Longwe adati iyi si nkhani yoti tikambirane. - Sitikulengeza mitengo mnyuzi, ndipo simudamvepo tikulengeza. Aliyense amadzamva komwe kuno akabwera za mitengo. Palibe nkhani pamenepa koma kungowadziwitsa anthu kuti iiyamba ndondomeko zatsopanozi pa 1 November, adatero iye. - Wophwanya lamuliro, akuti adzalipa K50 000. -",SOCIAL ISSUES -ID_ZKPZRqQc," Mavuto osakata pa Wenela Tidakhala malo aja timakonda pa Wenela ndipo zidaonekeratu kuti zochita zikusowa. Kodi nkumachitanji pomwe zinthu zikukwera mtengo tsiku ndi tsiku ngati palibe womanga mabuleki? Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Musandiuze za Moya Pete chifukwa momwe ndidakuuzirani muja, palibe icho achita. Dziko lili pa auto pilot basi. - Nanga inu! Kusakaza nkhalango kwagundikaku mungati zinthu zikuyenda? Kodi nkhalango ndidaisiya kwathu kwa Kanduku lero ndingakaipeze pamene ootcha makala sakugona koma kusaka njira zothera mitengo kumeneko? Pamene nkhalango zikutha, Moya Pete akungoti asiya kugwirizana ndi awo ampalamatabwa, kuwaletsa kudula kesha ndi msetanyani? Nanga abale ake andale amene amatulutsa nkhuni, matabwa komanso mbande za mitengo akuwasiya bwanji? Aliyense akudziwa kuti Mowe Pati ali mgulumo. Mulinso uyu Mulibe wa galimoto zake. Nanga uja mbale wathu wosowa ya lendi mtauni Shati Choyamba wa ku Lower Shire! Onse akuwadziwa. - Nanganso bwanji osauza abale ake a Eisssshcom, inde anyamata oonetsetsa kuti kuzima kwa magetsi kukufalikira bwino, inde kampani yogulitsa mdima nawonso amakhapa mitengo ati akonze mapolo! Kodi mdima amagulitsa? Mukadzapeza munthu akugulitsa mdima, dziwani satana ali bwino. Inde, Dyabulosi akaona munthu wotere amavula chipewa nkugwada ndi kunena kuti: Dutsani amfumu. Inu ndi munthu wamkulu zedi, thambo la kumwamba ndi dziko lapansi zonse zilambira ufumu wanu. Kuguwa kwanu palibe angayerekeze kufikako. - Abale anzanga, nanga tsiku ndi tsiku, munthu wopuma, wa umunthu wake, angamasangalale kunena kuti lero ndizimitsa kuwala kuti akuba atambalale? Munthu wokhala ndi umoyo wauzimu nkumanyadira kuti timakanda tifera kumagetsi chifukwa cholephera ntchito? Zamanyazi. - Chilichonse sichikuyenda. - Nanga Adona Hilida ndiye ali kuti? Kuthawa pano pa Wenela mopanda mantha, mayi uyu ali ndi mafunso akuti ayankhe. - Nanga mwaiwala kuti iyeyo ndiye adanena kuti: Amene adaombera Yomphwi ndikuwadziwa. Ndipo awo adasolola makobidi nkundigawira ndi zawo. Wakudya nawo alibe mlandu. - Zoti ameneyu ndiye ankatsogolera tonse ojiya, osolola ndi osenza pano pa Wenela? Kodi iyeyo ndi Abiti Patuma bola ndani? Ndipo pomwe ndikukuuzani nkhaniyi, mbale wake Oswin Pitapo akuyembekezera kulandira udotolo wake. Ndangomva kale kuti atatsindika kuti palibe katakwe ngati iye posolola, sukulu yaukachenjede kuja kwa Chikanda ku Zomba Lachisanu imayembekezera kumupatsa udotolo wovuta. Ati iye ndi Doctor of Philosophy in Colossal Tax Payer Pilferage of Extraordinary Proportions. Dotolo wamkulu. Chifwamba. Tsinzinantole wamkulu. Wamtali zala wamkulu kuposa onse. Nyapala. Wandende. Kaidi Nanga ndatukwana? A Ndirande iyi! Machinjiri iyo! Lilongwe kwerani ka Starlet aka mukafika! ndidakuwa. -",SOCIAL ISSUES -ID_ZMDCAgVN,"Mpingo ndi Anthu Omwe Amasonkhana ndi Kupemphera Limodzi-Papa Papa Fransinco yemwe ndi mtsogoleri wa katolika pa dziko lonse wakumbutsa anthu kuti ngakhale kuti panopa anthu akutsatira mapemphero osiyana-siyana kudzera mu njira za makono monga makina a intaneti chifukwa cha nthenda ya Covid 19, cholinga cha mpingo ndi kuti anthu azisonkhana ndi kupemphera limodzi mmatchalichi awo. -Papa Francisco wapereka chenjezo ndipo walankhula izi lachisanu pa Misa yomwe anatsogolera ku likulu la mpingo ku Vatican pamene mliri wa Coronavirus wavutitsa kwambiri zomwe zachititsa kuti anthu asiye kupita ku matchalitchi awo ndipo mmalo mwake akumatsatira mapemphero osiyanasiyana kudzera mu njira za makono zofalitsira mauthenga monga makina a intaneti ndipo iye wati akhristu akuyenera kukumbukira kuti mpingo ndi gulu la anthu omwe amabwera pamodzi ndi kupemphera powonana maso ndi maso. -Nkutheka kuti pa nthawi iyi ya mliri wa Coronavirus anthu apusisika ndi kumaganiza kuti ukatha mliriwu palibenso chifukwa chomasonkhanirana malo amodzi ndi kumapemphera, anatero Papa. -Iye wati zomwe zikuchitika pano ndi za kanthawi kochepa kotero kuti pambuyo pa mliri wa Coronavirus anthu adzayenera kupitiriza kusonkhana malo amodzi ndikuchita mapemphero monga zinalili mliriwu usanabwere ndipo wati anthu akuyenera kukumbukira kufunika kolandira Ambuye Yesu wokhala mu Ukaristia komanso kufunika kwa masakramenti ena monga Sakramenti la kulapa ngakhale kuti iye wati akuzindikira kuti izi ndi zovutirapo pa nthawi iyi ya mliri wa Coronavirus. -",RELIGION -ID_ZMoaQApm,"Bungwe la Umodzi Community Lathandiza Zipatala za Mboma la Dedza Bungwe la Umodzi Community mboma la Dedza lapereka katundu osiyanasiyana othandizira pa ntchito yolimbana ndi matenda a COVID-19 mzipatala zosiyanasiyana mbomalo. -Mkulu wa bungweli a Philimon Kavala ati bungwe lawo linagula katunduyu ndi ndalama zosachepera 3 Milion Kwacha ndi cholinga chothandizira boma polimbana ndi muliri-wu. -Iwo ati bungwe lawo limagwira ntchito ndi anthu omwe anapezeka ndi kachirombo ka HIV omwe akuona kuti ali pa chiopsezo chachikulu kamba kakufika kwa ku matenda-wa. -Bungwe la Umodzi Community Development tikupanga project yomwe ikubweretsa anthu onse omwe anapezeka ndi kachilombo ka HIV. Titaona kuti anthu omwe amalandira mankhwala a ma ARV chitetezo chimakhala chotsika taganiza zothandiza ndi zipangizo zoyezera matenda a COVID-19, anatero a Kavala. -Iwo ati athandiza ndi katundu okwanira 3 million pomwe anagula ma thermometer, ma rechargerble batteries komanso ndowa. -",HEALTH -ID_ZNamCvoS,"Akayidi Atsopano Adziyezedwa Coronavirus-MPS Nthambi ya ndende mdziko muno ya Malawi Prison Service (MPS) yati idziyamba yayeza akayidi omwe angomangidwa kumene ngati ali ndi kachirombo ka Coronavirus. -Malinga ndi wofalitsa nkhani za nthambiyi, Superintendent Chimwemwe Shawa, njirayi ithandiza kuti anthu omwe akukayamba kumene ukayidi wawo asafikitse nthendayi mndendezi. -Adziyamba ayezedwa kaye Tikugwira ntchito limodzi ndi anthu azachipatala powonetsetsa kuti akayidi omwe akubwera azikayamaba ayezedwa kaye asanalowe mu ndende, anatero Supretendent Shawa. -Pa nkhani yomwe mtsogoleri wa dziko lino ananena yoti akayidi omwe anapalamula milandu ingonoingono atulutsidwe, Shawa wati padakalipano maina a akayidi omwe ayerekedzedwa kuti atulutsidwe aperekedwa ku komiti yomwe ikuwona za nkhaniyi. -Iwo anati, Ndende za mdziko muno ndi zodzadza ndipo akayidi sangakwanitse kumakhala motalikirana 1 mita koma ife tikuyesetsa kuti akayidiwa apungulidwe ndipo zonse zaperekedwa ku komiti yowona zimenezi. -",HEALTH -ID_ZOzIfHPo," Akufuna mayankho pa njala ya mzipatala Mabungwe omwe si aboma ku Rumphi ati akudikirabe yankho kuchokera kwa mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika pa zakusowa kwa chakudya mzipatala zosiyanasiyana mdziko muno. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mwezi wathawu, mabungwe omwe ali pansi pa Civil Society Network ku Rumphi adachita zionetsero ngati njira imodzi youza boma kuti lichitepo kanthu pa zakusowa kwa chakudya pachipatala cha Rumphi. - Banda kuwerenga chikalata chomwe adalembera boma Mabungwewa adauza Mutharika, kudzera mchikalata chomwe adapereka kwa akuluakulu a boma, kuti awayankhe pasanadutse sabata ziwiri. - Wotsogolera mabungwewa, Eunice Banda, wauza Tamvani kuti boma silinayankhebe chikalata chawocho. - Iye wati mabungwewa akufuna kukhalanso pansi kuti apeze njira ina yopezera mayankho kuchokera ku boma. - Titachita zionetsero boma lidapereka matumba 100 a chimanga. Koma chakudya chimenechi chitha kumapeto a mwezi uno. Izi zikutanthauza kuti kukhalanso njala kuyambira mwezi wamawa, adatero Banda. - Nduna ya za masewero ndi chikhalidwe, Grace Chiumia, masiku apitawa adauza mabungwe kuti achepetse zionetsero chifukwa chakuti boma limamva kamodzi. - Chiumia, polankhula ku Nkhata Bay pamene amakhazikitsa ntchito zolimbana ndi nkhanza mbanja, adati ndalama zomwe mabungwe akugwiritsa ntchito pazionetsero azipititse kuntchito zachitukuko. -",HEALTH -ID_ZPndbPrx,"Bambo Amangidwa Kamba Kopezeka ndi Chamba Apolisi mboma la Chikwawa akusunga mchitokosi bambo wina pomuganizira kuti wapezeka ndi chamba popanda chilolezo. -Malinga ndi wachiwiri kwa mneneri wa apolisi mbomalo Sergeant Dickson Matemba, bamboyu ndi Blessings Dumpha wa zaka 32 yemwe anamangidwa pa msika wa Dyeratu potsatira chipikisheni chomwe apolisiwa amachita pa nthawiyo. -Ndi choletsedwa Mkuluyu akuti anamupeza ndi mabola 142 a chamba mchikwama chake chomwe anaberekera. -Woganiziridwawa amangidwa pa 8 May pa msika wa Dyeratu pomwe apolisi amachita patrol ndipo anawapeza ndi chamba mu chikwama chomwe ananyamura, anatero Sergeant Matemba. -Iye wati oganiziridwayu akuyembekezereka kukaonekera ku khothi komwe atakayankhe mlandu opezeka ndi mankhwala ozunguza bongo popanda chilolezo. -",LAW/ORDER -ID_ZRaoeHwz,"Chipembedzo cha Chisilamu Chayamikira Kalata ya Maepiskopi Bungwe lowona za ufulu wa anthu ku chipembezo cha chisilamu la Muslim Forum for Democracy and Peace, layamikira chikalata maepiskopi a mpingo wa katolika mdziko muno alemba momwe alankhulapo pa momwe zinthu zikuyendela mdziko muno. -Kawinga ndi akuluakulu ena a bungwe la MFDP Mkulu wa bungweli Sheikh Jafah Kawinga wauza Radio Maria Malawi kuti ndi udindo wa mpingo kulankhulapo pa momwe zinthu zikuyenera kuyendera komanso momwe mzika zikuyenera kuchitira pofuna kukweza dziko lino. -Sheikh Kawinga ati munthu ndi thupi ndi mzimu pamodzi choncho ndi koyenera kuti pamene mpingo ukupereka chiwuniko cha uzimu, pomweponso mpingo upereke zofunika ku thupi. -Mpingo ukuyenera kulankhulapo pamene zikuchita bwino komanso pamene zisakuchita bwino chifukwa ukakhala chete ndiye kuti ukugwirizana ndi zomwe zikuchitikazo, anatero Sheikh Kawinga. -Iwo adzudzulanso anthu ena omwe amanena kuti mpingo wa katolika ukulowelera ndale ponena kuti anthuwo sadziwa mbiri ya zipembedzo kaamba koti ati zimenezi zimachokera mu baibulo komans Quaran. -",RELIGION -ID_ZUoflJzc,"Khansala Adandaula ndi Mchitidwe Otumiza Ana ku Jubeki Wolemba: Sylvester Kasitomu Anthu a mboma la Mangochi awapempha kuti apewe mchitidwe ololera ana awo kuti azitengedwa ndikupita nawo kunja kwa dziko lino ndi cholinga chofuna kukawapezera ntchito kamba koti mchitidwe-wu ndi umene ukuyika pa pachiopsezo miyoyo ya ana ambiri mdziko muno. -Khansala wa dera la Nthundu mdera la pakati mboma la Mangochi khansala Coster Bwanali ndi amene wanena izi polankhula ndi mtolankhani wathu. -Iye wati ndi zomvetsa chisoni kuti ana ambiri akapita mmayiko ena kukagwira ntchito akumakagwilitsidwa ntchito zoposa usinkhu wawo ndi zina zosayenera, kotero makolo akuyenera kumaonetsetsa kuti akutetedza bwino ana awo ku mchitidwe-wu. -Ife anthu akumangochi kuno timakonda kutumiza ana athu ku jubeki koma tisakudziwa komwe akukafikira kapena munthu amene akumutenga izi tidziwe kuti ndi zolakwika ndipo tikuyenera kusiya khalidwe limeneli, anatero Bwanali. -Mwazina iwo apempha makolo omwe atumiza ana awo mmaiko akunja kuti akagwire ntchito zosiyanasiyana kuti achenjere maka popewa kupasira anawa anthu oti sakuwadziwa bwino bwino kaamba koti ena mwa iwo amakhala ndi zolinga zolakwika. -Boma la Mangochi ndi limodzi mwa maboma amene ali ndi anthu ambiri omwe akugwira ntchito komanso kukhala ku maiko akunja zomwe zikuchititsa kuti milandu yozembetsa anthu ikule mbomali. -",SOCIAL -ID_ZVTBVtHC,"Kwaya ya Sts Symon and Jude Ithandiza Radio Maria Malawi Kwaya ya Saints Symon and Jude ku Chileka mu parishi ya Lunzu mu arkidayosizi ya Blantyre ya mpingo wa katolika, yati ndi udindo wa aliyense kuthandiza Radio Maria ndi zinthu zosiyanasiyana. -Mkhalapampando wa kwayayi, Mayi Florence Chirwa, alankhula izi pambuyo popereka thandizo lawo ku wailesiyi mboma la Mangochi. -Mayi Chirwa, ati ngakhale kwayayi si ya anthu ochita bwino, komabe anachiona cha nzeru kuti agawane ndi wailesiyi zochepa zomwe ali nazo, pofuna kuthandizira ntchito yofalitsa uthenga wabwino padziko lonse. -Titakhala pansi ngati kwaya tinaona kuti ndi kofunika kuthandiza wayilesiyi popeza imathandiza mpingo wathu mu njira zosiyanasiyana ndipo tathandiza ndi ndalama yokwanira 40 thousand kwacha, anatero mayi Chirwa. -Polankhulapo mkulu wowona ntchito zokweza wailesiyi a Martha Mwandira, ayamikira kwayayi kaamba kofika ndi thandizo lawo mu nthawi yoyenera, pomwenso wayilesiyi ikukumana ndi mavuto ambiri a zachuma. -Ife ndi othokoza kamba koti kwayayi yagwira ntchito yaikulu yothandiza wayilesiyi ndipo thandizoli ligwira ntchito yoyenera, anatero Mwandira. -Iwo apephanso anthu akufuna kwabwino kuti adzithandiza wayilesiyi molowa manja kuti ntchito zake zipite patsogolo maka pa nthawi ino ya Coronavirus pomwe zinthu zambiri zayima. -",RELIGION -ID_ZWivDzSt,"Apolisi ku Ntcheu Ayamikira Mpingo wa Katolika Wolemba: Thokozani Chapola Apolisi mboma la Ntcheu ayamikira mpingo wa katolika mu dayosizi ya Ntcheu potengapo gawo pothandiza kukweza ntchito za apolisi mbomalo. -Mneneri wa apolisi mbomalo Sub Inspector Hestings Chigalu wanena izi pomwe bungwe la amayi a mu parish ya Ntcheu mu diocese ya Dedza linayitanitsa apolisi komanso achipatala ngati njira yophunzilira zina mwa zomwe akuyenera kuchita posamalira mabanja awo. -Chigalu: Tiyamikire mpingo wa katolika ku Ntcheu parish Sub Inspector Chigalu ati mkumanowu wathandiza apolisiwa kufalitsa kwa anthu ntchito zomwe amagwira ndipo zithandizira kuchepetsa umbava, nkhanza komanso maukwati a ana achichepere mbomalo. -Tiyamikire mpingo wa katolika ku parishi imeneyi ya Ntcheu. Pa tsiku limeneli tawaphunzitsa za mayendedwe abwino apansewu, kukakamiza ana kulowa mbanja, nkhanza kwa ana mbanja ndi zina zambiri powauza za udindo wawo pa zinthu zosiyanasiyana ngati mpingo, anatero a Chigalu. -Mmodzi mwa apolisi kulankhula ndi amayi a ku parishi ya Ntcheu Iwo apempha mipingo ina kuti itengerepo chitsanza pa zomwe mpingowu mu parishiyi wachita ponena kuti ndi khumbo lawo kugwira ntchito ndi mipingo yonse mdziko muno. -Wapampando wa bungwe la amayi ku parishi ya Ntcheu mu dayosizi ya Dedza, mayi Milliam Chikafa ati mkumanowu unali wopambana. -Tinawaitana kuti azatithandize pa nkhani za nkhanza za mbanja komanso maufulu a ana, anatero mayi Chikafa. -Iwo ati patsikulinso anayitana azachipatala kuti azathandize amayiwa za matenda monga khansa ya khomo la chiberekero, fistula komanso edzi. -",SOCIAL -ID_ZXpHRPOt,"Anthu Agwiritse Zokomera Mulungu-Papa Papa Francisko wati anthu akuyenera kugwiritsa zinthu zokhazo zokomera Mulungu. -Papa Francisko walankhula izi lachinayi pa Misa yomwe anatsogolera ku likulu la Mpingo ku Vatican.Iye wati chifukwa cha zinthu zambiri zomwe zilipo komanso zomwe zikuchitika masiku ano akhristu akuyenera kusamalitsa kuti choncho asataye chikhulupiriro chao mwa Mulungu. -Pamenepa iye wati ndi kofunika kuti akhristu azipempha chaulere cha Mulungu pamene azindikira kuti akusochera. -Iye wati anthu ambiri amayamba bwino chikhristu chao koma mapeto ake monga Mfumu Solomon amataya Mulungu chifukwa cha zinthu zosiyanasiyana. -Papa Francisko wati Mfumu Solomon anayamba bwino ngati Mfumu popempha luntha koma mapeto ake akazi ambirimbiri omwe adakwatira adamutayitsa Mulungu woona nkuyamba kupembedza Milungu ina. Iye wati Mfumu Solomon adayamba kutaya Mulungu pangonopangono. -Papa Francisko wati masiku ano anthu akutaya Mulungu pangonopangono poika mtima kwambiri pa chuma komanso kunyada pongotchula zochepa chabe. -Iye wati nkoyenera kuti akhristu azipempha chaulere cha Mulungu pamene azindikira kuti akusochera. -",RELIGION -ID_ZYCBFGwP," Kalembera wa nzika wayamba Boma, kupyolera mnthambi ya National Registration Bureau (NRB), Lachitatu lidayamba gawo loyamba lolemba Amalawi kuti akhale ndi zitupa za unzika. - Gawo loyamba la kalemberayu idayamba mmaboma a Nkhotakota, Ntchisi, M chinji, Kasungu, Salima ndi Dowa. Ntchitoyi, imene ikhale mmagawo atatu, idya K36.5 biliyoni ndipo Amalawi 9 miliyoni alowa mkaundula. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ntchito ya kalemberayo ku Mchinji Lachitatu Malinga ndi mneneri wa nthambi ya boma imene ikuyendetsa ntchitoyi ya NRB Norman Fulatira, kalemberayu wayamba bwino ndipo ndiwothandiza kwambiri. - Kukhala ndi chitupa cha unzika kuthandiza mnjira zambiri. Apolisi, akaona munthu amene akumukaikira kuti ndi wakunja, azidzamufunsa kuti aonetse chitupa chake. Polembetsa anthu opindula pa ntchito za mthandizi, sabuside, nthawi ya chisankho komanso kuchipatala, Amalawi azidzangoonetsa chitupa cha unzika, adatero Fulatira. - Fulatira adatsutsa malipoti oti pali mavuto ndi malipiro a anthu omwe akugwira ntchitoyi. Iye adati boma silidalandire lipoti lina lililonse lokhudza mavuto. - Zomwe tikudziwa nzoti malipiro adachedwa masiku awiri oyambirira okha pomwe anthuwa amachita maphunziro awo chifukwa choti tidali tikuwakonzera ziphaso, adatero Fulatira. - Pamene ntchito yopereka zitupa za unzikayo yayamba, bungwe lophunzitsa anthu zosiyanasiyana la National Initiative for Civic Education (Nice) likuthana ndi mphekesera zina zimene zingafoole Amalawi kukalembetsa. - Malinga ndi mkulu wa Nice mchigawo chapakati, anthu ena akhala akufalitsa kuti kalemberayu ndi njira yothandiza kudzabera pachisankho cha 2019. - Azipembedzo ena amauzanso anthu kuti kalemberayu akusonyeza kuti dziko likutha. Ndipo ena akuti boma likungofuna kugwiritsa ntchito kalemberayu pokapemphera thandizo kumaiko a kunja. Zonsezi ndi nkhambakamwa chabe, adatero Naphiyo. - Iye adati bungwelo lifikira Amalawi ambiri pofuna kuthana ndi mphekeserazo zimene zingasokoneze ntchito ya kalemberayo. - Mkulu wa Nice Ollen Mwalubunju adati ntchito yophunzitsa anthu za kalemberayu imavuta chifukwa madera ena adali ovuta kufika. - Kudali malo ena mmaboma a Ntchisi ndi Dowa komwe sitidafikeko chifukwa nkovuta mayendedwe. Choncho tidapempha mafumu komanso aphunzitsi kuphunzitsa anthuwa za kalemberayu, adatero Mwalubunju. - Mkuluyu adatinso agwiritsa ntchito wailesi za mmadera pofalitsa uthenga. - Iye adati bungwe lake lidakumananso ndi vuto la kusowa kwa galimoto chifukwa ntchitoyi imafuna kufikira mmadera ambiri. - Kupatula apo, Mwalubunju adatinso ophunzitsa anthuwa adakumana ndi anthu a zikhulupiro zina zomwe sizilola kulembetsa. - Koma tidawalimbikitsa kuti kalemberayu ngwa aliyense ndipo kupanda kutero kukhala kusemphana ndi malamulo a dziko lino, adatero Mwalubunju. - DC wa boma la Mchinji, Rosemary Nawasha adati mbomali mudalibe mavuto ena aliwonse pokonzekera kalemberayu. -",POLITICS -ID_ZYvTAVvC,"Kwelepeta Adandaula ndi Kuchuka kwa Atsikana Osiya Sukulu Wolemba: Sylvester Kasitomu Wachiwiri kwa nduna yowoona zoti pasakhale kusiyana pakati pa amayi ndi abambo, ana komanso olumala mayi, Grace Kwelepeta lolemba adandaula kaamba ka mchitidwe wosiyira sukulu panjira kwa atsikana ambiri mdziko muno. -Mai Kwelepeta ayankhula izi pa mwambo wopereka njinga kwa Ophunzira pa sukulu ya secondary yoyendera ya Katsonga mboma la Zomba zomwe bungwe la World Bicycles Relief lapereka kwa ophunzirawa. -Kwelepeta: Zimabwezera mbuyo chitukuko cha dziko Mwazina mayi Kwelepeta ayamika bungwe la World Bicycles Relief kaamba kopereka njingazi kwa ophunzirawa zomwe zithandize kuti ophunzirawa asamasiyire school panjira kaamba koyenda mtunda wautali kupita ku sukulu. -Ndithokoze bungwe la World Bicycles Relief kaamba kopereka njingazi kwa ophunzirawa ndipezerepo mwayi olimbikitsa atsikana kuti apewe mchitidwe olekera sukulu panjira poti izi zimasokoneza chitukuko cha dziko, anatero mayi Kwelepeta. -Polankhulapo pambuyo polandira njingazi mmodzi mwa ophunzira pasukuluwa Olive Meja wayamikira bungweli kaamba ka thandizo la njindazi kaamba koti izi zichititsa kuti ophunzira omwe amachokera madera akutali ndi sukulu kuti azifika nsanga. -Kawiwrikawiri ndimakonda kuchedwa kusukulu kaamba koti ndimayenda ntunda wautali zomwe zimandipangitsa kugona nthawi yophunzira koma kutsatira kupatsidwa njingayi ndiyesa kufulumira kusukulu kuti ndizakhoze bwino mayeso anga, anatero Olive. -",EDUCATION -ID_ZaTlMeYQ,"Dziko la Turkey Likuthamangitsa Obwera jpg"" alt="""" width=""413"" height=""275"" />Anthu obwera akuwafanizira ndi zigawenga izi Dziko la Turkey layamba kuthamangitsa mzika za mmaiko ena zomwe likuziganizira kuti zikukhudzidwa ndi gulu la zauchifwamba la Islamic State. -Malipoti a wailesi ya BBC ati ngakhale maiko ena aku Ulaya sakufuna kulanda ziphaso za umzika kwa anthuwa, koma maiko monga Germany, Denmark komanso United Kingdom alanda kale ziphaso kwa anthuwa omwe analowa gulu la zauchifwamba la Jihadists. -Padakali pano dziko la Turkey likusungira asilikali mazanamazana ochokera mmaiko ena mu ndende zake ndi cholinga chakuti afufuzidwe bwinobwino ngati sakukhudzidwa ndi gulu la zigawengali. -Kumayambiliro a mwezi uno boma la dziko la Turkey linatsindika kuti libweza asilikaliwa mmaiko a kwao ngakhale kuti anandidwa ziphaso za unzika wao. -",SOCIAL -ID_ZbuyZODU,"Bambo Stanislaus Chinguwo Amwalira Mwambo woyika mmanda thupi la malemu bambo Stanislaus Chinguwo, uchitika loweruka likudzali pa 30 May, 2020 ku Limbe Cathedral mu arkidayosizi ya Blantyre. -Malemu bambo Chinguwo Bambo Chinguwo amwalira mbandakucha wa lero lachinayi pa 28 May, 2020 ku chipatala cha Mwaiwathu mu mzinda wa Blantyre. Mwambo wa maliro ukuyembekezeka kudzayamba 10 koloko mmawa, motsogozedwa ndi arkiepiskopi wa arkidayosiziyo Ambuye Thomas Luke Msusa, omwenso ndi wapampando wa bungwe la maepiskopi a mpingo wa katolika mdziko muno la Episcopal Conference of Malawi (ECM). -Chikalata chomwe likulu la mpingo wa katolika latulutsa chati mawa sikukhala kusonkhana ndi kuchita mapemphero ndipo mmalo mwake ansembe komanso akhristu akupemphedwa kuti adzipemphelera malemu bambo Chinguwo mmakomo mwawo kuti mzimu wawo uwuse mu mtendere. -Malemu bambo Stanislaus Chinguwo anabadwa pa 19 January mchaka cha 1969 ndipo amachokera ku Namlenga parish mu arkidayosiziyo. -",SOCIAL -ID_ZbvjoRPK,"Maepiskopi Apitirizabe Kudzudzula Boma Mpingo wa katolika mdziko muno wati upitiriza kudzudzula mosakondera, pamene zinthu zisakuyenda bwino mdziko muno. -Ena mwa maepiskopi a mpingo wa katolika ku Malawi Wapampando wa bungwe la maepiskopi a mpingo wa katolika mdziko muno la Episcopal Conference of Malawi (ECM) Ambuye Thomas Luke Msusa alankhula izi pothilirapo ndemanga pa za kulumbilitsidwa kwa atsogoleri atsopano a dziko lino omwe ndi Dr. Lazarus Chakwera komanso wachiwiri wawo Dr. Saulosi Chilima. -Iwo ati ntchito yawo ngati ma episkopi, si yokhala mbali ya boma koma kuthandizana ndi boma pa ntchito za chitukuko cha dziko lino komanso kulankhulapo ngati pena sizikuyenda bwino. -Ife tipitiriza ntchito yathu ya upostoli yomwe ndi kulalikira komanso kulankhulira anthu pamene zinthu sizikuyenda bwino kuliwuza boma kuti likonze zimenezo ndipo ife sitisiya komanso sitidzasiya kudzudzula boma. Tipitirizabe kulemba ma pastoral letter ndi kudzudzula, anatero Ambuye Msusa. -Mwazina Ambuye Msusa apempha atsogoleriwa kuti alimbikitse mgwirizano pakati pa amalawi komanso kupititsa patsogolo chitukuko cha dziko lino pokwaniritsa malonjezo omwe amapereka mu nyengo yokopa anthu. -",SOCIAL -ID_ZcLgeIhz," Lundu, Kaomba apita ku mwambo wa Kulamba? Mafumu kukapereka zowonga kwa Kalonga Gawa Undi chaka chatha Mafumu aakulu a Achewa muno mMalawi Paramount Chief Lundu ndi Senior Chief Kaomba, akana kunena ngati apite kumwambo wa Kulamba omwe ufike pachimake lero kulikulu la mfumu yaikulu ya Achewa mmaiko a Malawi Mozambique ndi Zambia. - Mafumu awiriwa adasiya kupita kumwambowo, umene mafumu a Achewa mmaiko atatuwa amapereka ulemu kwa mfumu yawo yaikulu Kalonga Gawa Undi ndi kufotokoza momwe zinthu zikuyendera mmadera awo. Iwo adasiya kupita kumwambowo pamene Lundu, yemwe ndi mfumu yaikulu ya Amanganja ndi Achewa, amanena kuti Gawa Undi alibe ulamuliro paiye. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Lundu adati anthu ena akulowererapo pa nkhaniyi. - Sindikuyankhani kalikonse chifukwa ndikudziwa pali anthu ena omwe amakutumani kuti muzifunsa za nkhani imeneyi, adatero Gawa Undi nkudula foni. - Kaomba adati iye sanganenepo kanthu, chifukwa Lundu ndiye ali ndi mphamvu zonena chochita chifukwa iye ali pansi pake muchikhalidwe cha Achewa. - Yankhulani ndi a Paramount Chief Lundu ndi amene angakuuzeni chifukwa ine ndimatsatira zomwe iwo anena monga wamkulu kwa ine. Zomwe anganene ndipanga zomwezo, adatero Kaomba. - Koma wapampando wa Chewa Heritage Foundation (Chefo), Professor George Kanyama Phiri, wati ali ndi chiyembekezo choti mafumuwo apita kumwambowo. - Iye adati akuluakulu a gululi limodzi ndi mafumu akhala akukambirana ndi Kaomba ndi Lundu nkhani yokhudza kusemphana kwawoko ndipo zokambiranazo zimayenda bwino. - Phiri wati Kaomba ndi Lundu adali nawo ku zochitikachitika zofuna kupeza ndalama zomwe adakonza a Chefo pa 14 August 2013 zomwe akuti zidapereka chikhulupiliro chakuti mafumu awiriwa adzapita nawo kumwambo wa Kulamba. Mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda adali mlendo wolemekezeka ku mwambowo. - Tidali nawo ku zochitika zomwe tidapanga kuti tipeze ndalama pokonzekera mwambowu ndiye ndikhulupilira kuti amenewa tidzakhala nawonso kumwambowu. Takhala tikukumana nawo kukambirana za nkhaniyi ndipo pamaoneka kuti zinthu zimayenda, Phiri adauza Tamvani Lachiwiri. - Iye wati kusamvanako kudangoona kuchitika chifukwa Gawa Undi ndi Lundu mpachibale choncho samayenera kulimbana. - Gawa Undi ndi mkulu wake weniweni wa Paramount Chief Lundu kotero padalibe vuto lililonse kumuveka udindo wa Kalonga, adatero Phiri. - Mwambo wa Kulamba umachitika Loweruka lomaliza la mwezi wa August chaka chilichonse ndipo pambali pa zolankhulalankhula, komanso mafumu kulamba pomwe amakapereka zokolola kwa Kalonga Gawa Undi ndipo kumakhala zakudya, zovala komanso magule osiyanasiyana a Achewa monga njedza, gulewamkulu, chisamba ndi ena otero. - Phiri wati chaka chino Achewa akonza magule osiyanasiyana kuphatikizapo nyau ya ndege ya mtundu wa Helicopter yomwe idzanyamule nyau zina za mitundumitundu kupita nazo kubwalo la mwambowo. - Yemwe adali wapampando wa Chefo Justin Malewezi, chaka chatha adauza Tamvani kumwambowo kuti dziko la Malawi lili ndi mafumu 136 a Chichewa, pomwe ku Mozambique kuli mafumu 42 pomwe ku Zambia aliko 36. - Malewezi panthawiyo adati kumwambowo kudafika Achewa 1.5 miliyoni. -",LOCALCHIEFS -ID_ZhkuXyJY," Ntchentchefly zivuta ku Lilongwe Tsiku limenelo tidakhala pa Wenela ndipo Abiti Patuma adati tipite ku Lilongwe kumenetu ndalama zabooka malinga ndi ungano wa aphungu komanso malonda a fodya. - Adati nditsagane nawo kumeneko. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Tidaimatu pa Roundabout pa Kameza kuimitsa galimoto iyi ndi iyo. Nthawiyo nkuti Abiti Patuma atapita kukagula madzi koma atangobwera, galimoto zitatu zidatiimira. - Anti, mukupita kwa Chingeni? Tiyeni, adatero mkulu mmodzi. - Ayi ndithu, adayankha Abiti Patuma. - Inetu wa ku Mwanza, mukupita kumeneko? Kwerani ulere anthu atatu, mzimayiyo akhale kutsogolo, adateronso mkulu wina wa galimoto yake yopuma. - Abiti Patuma adapukusa mutu. Ndidagwira mchiuno, kuthodwa. - Posakhalitsa padatulukira galimoto ina yofiira. Sindinaonepo galimoto yopuma ngati imeneyo. - Tikukakhazikitsa galimotoyi ku Lilongwe. Ya madzi iyi. Mtidzi osanena. Tiyeni, adatero amene amayendetsayo. - Ndani akadakana mayesero okwera galimotoyo? Abiti Patuma adakwera kutsogolo. - Nkhani imodziimodzi zidali kuphulika. - Ndikuchokera ku Nansadi ku Thyolo. Ndaona kuti kukumangidwa nyumba zina. Mudzi uja basi ukhala tauni, Blantyre kulenga, adatero mkuluyo, tikudutsa pa Zalewa. - Apolisi adali mbweee! Koma palibe adaimika galimotoyo. - Mwati ku Thyolo kukumangidwa nyumba zina? adafunsa Abiti Patuma. - Sindinatero. Malo angopezeka kuti pamangidwenso manor ina. Mulimba? adafunsa mkuluyo. - Abale anzanga, musandifunse kuti amatanthauzanji chifukwa sindikuyankhani. Nanga kwathu kwa Kanduku ziliko izi za ma manor? Mpumulo wa Noma nawo ulipo kale. Kodi simukudziwa iyi ndi penshoni? Ndani safuna zabwino kuukalamba? adafunsa mkulu uja. - Adandipindanso. - Tsono titafika ku Lilongwe, mkulu uja adati tizungulire. - Ndisaname, tidazungulira monse adayenda anyamata aja asadaomberane kalelo. Mukuwadziwa. Aja adazungulira Lilongwe yonse akusakana, mikangano ya ziboliboli kufuna kusinthitsa ndalama kuzungulira malo onse omwera mpaka kukaomberana pachipata kulimbirana ndalama zobooka za Adona Hilida. - Koma Adona Hilida ali kuti? Kodi nsalu ija ankapachikira paphewa akupachikabe? Nanga Richie, bambo wa kwawo akupita nawo konse ayenda muja ankachitira kalelo? Tidafika ku Nyumba ya Malamulo. Tidapeza anthu akupha tulo. Inde, adali atalumidwa ndi kashembe, ntchentchefly ija yotchedwa tsetse imene imayambitsa trypanosomiasis, nthenda yogonetsa. - Tsono mkulu akupha tulo apayu, uyu Joliji, mwati akudzatenga fupa la Moya Pete? Nanga tulo take timeneti adzatithandiza? adanongona Abiti Patuma. - Mwamuiwala kodi? Pajatu ankati aletsa zotsitsa mpweya pagulu, ndidatero. - Tsono momwe mukumuonera iyeyo, akuchita emit ma gas ochuluka bwanji to bring environmental degradation or is it climate change? adafunsa Abiti Patuma. - Adandipinda. - Sindimagona ine. Ndimaphethira ine. Ine wanuwanu, amene ndidzatenge mpando wa Moya Pete sindimagona ine. Ndimaphethira ine. Mwana wanga ndi msangalatsi. mwamuiwala Izeki? Mwana wanga ankafuna kukhala ngati Izeki. Koma ineyo ndikufuna kudzakhala Moya Pete, musandiipitsire mbiri ndi za tulo, adalira munthu wamkulu. - Abiti Patuma adamupatsa sand paper. Ati chibwano kaya chatani kaya. -",FARMING -ID_ZhqSzZwM," Chikondi chidayambira kuubwana Akuti chikondi chidayambira kuumwana kalelo pomwe ankasewerera limodzi nkumakula pa Kalera ku Salima ndipo lero akhala thupi limodzi. - Francis Tayanjah-Phiri, mtolankhani wodziwika bwino yemwe akugwira ntchito kukampani ya Times Group, sabata yathayi adamanga chinkhoswe ndi nthiti yake, Stella Kamndaya, yemwe ndi mphunzitsi ku Lumbadzi mboma la Dowa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Tayanjah ndi dona wake Stella kugonekerana khosi patsiku la chinkhoswe Tayanjah adati mzaka za mma 1980 mayi ake ankaphunzitsa pasukulu ya pulayimale ya Kalera limodzi ndi bambo ake a Stella ndipo mabanja awiriwa adali pachinzake cha ponda-apa-nane-mpondepo, zomwe zidabzala mbewu ya chikondi mwa ana awo. - Pa anzanga onse yemwe ndinkagwirizana naye kwambiri adali iyeyu kufikira pomwe ndidapita kukapanga maphunziro a utolankhani ndipo naye adakapanga kozi ya uphunzitsi. Kuyambira pamenepo tinkangomva kuti wina ali uku ndipo wina ali uku, adatero Tayanjah. - Iye adati kutalikiranako sikudafufute chikondi chomwe adali nacho pakati pa wina ndi mnzake ndipo ankaganiziranabe nthawi zonse mpakana mwamwayi adakumana aliyense akuyendera zake mumzinda wa Lilongwe, nkukumbukira kale lawo. - Chifukwa cha chikumbumtima cha kale lathu, titakumana padalibe chilendo chilichonse ndipo tidayambiranso kucheza, koma ndidaona kuti ubale womwe adatiphunzitsa makolo athu kalelo tiuonetsere kudziko, adatero Tayanjah. - Iye adati nyengo ikupita ndi machezawo adapereka maganizo a banja ndipo mtima wake udadzadza ndi chimwemwe choopsa Stella atavomera. - Naye Stella adati kwa iye adali ngati maloto okoma oti ukadzuka zomwe umalotazo zikuchitikadi uli maso. - Ndidalibe chifukwa chotengera nthawi kuti ndikaganize kapena kuti ndimuone kaye chifukwa ndakula naye ndipo nzeru zake, khalidwe lake, chikondi chake zonse ndidali ndikudziwa kale kuchokera tili ana, adatero Stella. - Iye adati ali ndi chiyembekezo cha banja lapamwamba ndi Tayanjah ndipo pemphero lake ndi lakuti Mulungu awapatse luntha lomwe adapatsa makolo awo pakasungidwe ka banja ndi kaleredwe ka ana. - Tayanjah amachokera mmudzi mwa Rubeni, T/A Kambwiri ku Salima ndipo Stella kwawo ndi kwa Daniel, T/A Maganga ku Salima komweko. -",SOCIAL ISSUES -ID_ZjFFZpwf," MLS yalasa! Bungwe la akadaulo a za malamulo mdziko muno la Malawi Law Society (MLS) ladzudzula zipani za ndale, mkulu wa bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC), apolisi komanso okonza zionetsero pa mkokemkoke umene wabuka kutsatira zolengeza za chisankho cha pa 21 May. - Bungwe la MEC motsogozedwa ndi Jane Ansah lidatulutsa zotsatira za chisankho pomwe lidati mtsogoleri wa chipani cha DPP Peter Mutharika ndiye adapambana chisankhocho motsatizana ndi Lazarus Chakwera wa MCP pomwe Saulos Chilima wa UTM adali wa chitatu. Koma Chakwera ndi Chilima adatengera kukhoti MEC ndi DPP ponena kuti chisankhocho sichidayende bwino. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ansah: Ndiwayankha a MLS Pambuyo pa izi, mgwirizano wa mabungwe omenyera ufulu wa anthu wa Human Rights Defenders Coalition (HRDC) wakhala ukukonza zionetsero zofuna kuti Ansah atule pansi udindo. Pazionetserozo pakhala pakuchitika zipolowe ndipo katundu wina wa boma komanso wa anthu ena wakhala akuonongedwa. - Lachitatu MLS idalembera kalata Mutharika, Chakwera, Chilima, Ansah, mkulu wa HRDC Timothy Mtambo, sipikala wa Nyumba ya Malamulo Catherine Gotani Hara komanso mkulu wa apolisi Rodney Jose, kutambasula zolakwika zimene iwo akuona. - Chikalatacho adasayinira ndi mlembi wa MLS Martha Kaukonde ndipo chidati chikudabwa kuti ngakhale pali ziwawa zoti Ansah achoke, iye sakuchoka. Katundu akuonongeka wochuluka. Bwanji osangotula pansi udindowo? idatero kalatayo. - MLS idadzudzula atsogoleri a ndalewo ati chifukwa sakuuza bwino owatsatira kuti mlandu umene uli kukhoti ukhonza kukomera aliyense. - Tikudabwa kuti andalewo akuchititsa misonkhano ngati ndi nthawi ya kampeni mmalo mowakonzekeretsa owatsatira kuti khoti likhoza kugamula mosawakomera malingana ndi zonenedwa mukhoti. Tikumbutsane kuti ndi MEC komanso bwalo la milandu lokha limene linganene ngati chisankho chidayenda bwino kapena ayi. - Zopereka maumboni pa mchezo wa Internet sizitithandiza, idatero kalatayo. - Kalatayo idadzudzulanso Mutharika kaamba kolola otsatira chipani chake kuchita zionetsero za mpikisano motsutsana ndi amene akuti sadapambane. Sabata yatha, otsatira chipani cha DPP adayenda mumzinda wa Blantyre ndipo adakathera kunyumba ya Sanjika kumene Mutharika adawatsimikizira kuti chipani chake chipitiriza kulamula mpaka 2084. - Iyo idati HRDC iyenera kulingalira mozama za zionetsero zimene yakhala ikukonza ngati zingapindulire mtundu wa Amalawi. - MLS idadzudzula apolisi polephera ntchito yawo yoteteza Amalawi ndi katundu wawo nthawi ya zionetserozo. Pamene ofuna kuti Ansah achoke adachita zionetsero, otsatira ena adamenya anthuwo ndipo apolisi amangoyangana. Asirikali a Malawi Defence Force (MDF) ndiwo adaletsetsa anthuwo. - Chofunika tsopano nchoti pakhale kukambirana pakati pa onse okhudzidwa kuti bata ndi mtendere zibwerere mdziko muno, idatero kalatayo. - Pempho loti pakhale kukambirana likudza pomwenso bungwe la mipingo loona momwe zinthu zikuyendera mdziko muno la Public Affairs Committee (PAC) lakumana kale ndi Chakwera komanso Chilima amene avomereza kukambiranako. - Wapampando wa bungwelo Ambuye Thomas Msusa ndiye akuyenera kuluzanitsa atatuwo ndipo akuyenera kukumana kaye ndi Mutharika kuti akonze tsiku la zokambiranazo. - Polankhula ndi mtolankhani wathu, Chakwera adati adalandira kalatayo koma amayembekezera kumva kuchokera kwa alangizi ake pa za malamulo asanayankhepo kanthu. Chilima naye adati adalandira kalatayo koma adati mneneri wa chipani chake Joseph Chidanti-Malunga ndiye angayankhe. Koma Malunga adati sanakambirane zoti anene. - Ansah adati ayankha a MLS pa zomwe adalembazo. - Mlandu wa chisankho ulowanso mbwalo Lachisanu likubwerali mumzinda wa Lilongwe. MLS ikutenga nawo mbali pamlanduwo pounikira bwalolo zina ndi zina zokhudza malamulo. -",LAW/ORDER -ID_ZkfDZCMf," Mpingo ukana mbusa womangidwa za zitupa Mpingo wa Lords Chosen Charismatic Revival Ministries (LCCRM) wakana zomwe munthu wina wa ku Cameroon adauza nthambi yoona za anthu olowa ndi kutuluka mdziko muno kuti iye ndi mbusa komanso mtsogolera wa mpingowu mdziko muno. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Abusa ndi Akhrisitu a mpingowu ati Israel Ejelli adachoka mumpingowo iwo atapempha a kulikulu lawo ku Nigeria kuti amuchotse patchalitchipo chifukwa chosasangalala ndi zomwe amachita. - Mmodzi mwa abusa akuluakulu a mumpingowu Desmond Ugochukwu wa ku Nigeria wati Ejelli anali mkulu wa mpingowu kuno ku Malawi koma ankachita zosemphana ndi malamulo a mpingowu komanso sankalemekeza mtsogoleri wa mpingowu. - Vuto lenileni lomwe anali nalo ndi lakuti amaderera mtsogoleri wa mpingo wathu dziko lonse, mbusa Lazarus Muoka, yemwe ali ku Nigeria komanso amaphwanya malamulo a mpingo wathu, adatero Ugochukwu. - Iye wati mpingowu udaganiza zoyamba kumusala ndipo likulu la mpingowu lidatumiza mbusa wina Peter Ndukwe wochokeranso ku Nigeria kuti adzatenge udindo wotsogolera mpingowu. - Ugochukwu akuti mbusa wokanidwayo ataona kuti sakugwirizana ndi Akhristu a mumpingowo adapempha kulikulu kuti akufuna kuchoka mumpingowo ndipo adamulembera kalata yomuvomereza kuchokako yomwe adadzaipereka kutchalitchiko. - Mmabuku mwathu tikudziwa zoti adatuluka mumpingo ndipo si mbusanso koma tikudabwa kuti akumagwiritsa ntchito mpingowu ngati chizindikiro chake. Posachedwapa atamangidwa adauza apolisi kuti ndi mtsogoleri wa mpingo uno chonsecho adapuma ndipo mtsogoleri panopa ndi mbusa Peter Ndukwe. - Zimenezi zakwiyitsa Akhristu athu ndipo tikhala pansi kuti tione chomwe tingachite asanapitirize kuononga mbiri ya mpingo, adatero Ugochukwu. - Mneneri wa nthambi yoona za anthu olowa ndi kutuluka mdziko muno kuofesi ya ku Lilongwe, Ealack Banda, adati Ejelli adamangidwa pamlandu wopanga ziphaso zachinyengo. - Iye adati nkhaniyi idaphulika akuofesi ya kazembe wa dziko la China atauza nthambiyi kuti munthu wina adapita kuofesiko ndi ziphaso zinayi zachinyengo zomwe ankafuna kutengera zilolezo za anthu ena a ku Ghana. - Titamva izi tidamanga munthuyo, Daniel Bart-Plange, wa zaka 32, koma titafufuza nkhaniyi idakhudzanso mbusayo [Ejelli] ndipo tidawamanga, adatero Banda. - Akuluakulu a mpingowu ati kalata zomwe mpingowo udamupangitsira Ejelli kuti adzagwire ntchito ngati mbusa kuno ku Malawi zidatha ntchito. - Mpingowu akuti udabwera kuno ku Malawi mu 2003 ndipo uli ndi nthambi ku Lilongwe ku Area 2 ndi ku Mzuzu. - Banda wati Ejelli anamutulutsa pabelo ndipo akuti azikaonekera ku ofesi yowona za anthu olowa ndi kutuluka mdziko muno Lolemba lililonse pomwe mnzakeyo, Bart-Plange, ali kundende ya Maula koma onse akudikira tsiku la mlandu. - Tidalephera kulankhula ndi Ejelli chifukwa samadziwika kumene akukhala. - Awiriwa akadzapezeka olakwa adzamangidwa ndi kukagwira ntchito ya kalavula gaga kwa zaka zitatu chifukwa chophwanya gawo 356 la malamulo a dziko lino. -",RELIGION -ID_ZnlqlcVj,"Papa Wapempha Akhristu Akhale Odzichepetsa Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco, wapempha akhristu kuti akhale odzichepetsa ngati Yesu Khristu. -Papa Francisko Malinga ndi malipoti a wailesi ya Vatican, Papa Francisco anapempha akhristu omwe anasonkhana pa bwalo la St. Peters Square kuti akonde kupemphera pemphero la mthenga wa njelo kwa mai Maria, kuti ayesetse kuyenda mmapazi a Yesu Khristu. -Iye wati ndi zomvetsa chisoni kuti akhristu ambiri amalephera kutengera khalidwe la Ambuye Yesu Khristu chifukwa chokomedwa ndi zinthu za mdziko. -",RELIGION -ID_Znmkpahv,"Amayi Amachawi Akufuna Chilungamo Chiwoneke pa Kuphedwa Kwa Mzimayi ku Mangochi Gulu la Amayi A Machawi mboma la Mangochi lati lifunitsitsa kuti pakhale chilungamo pa mlandu wa kuphedwa kwa mzimai wina wachikulire wa mbomali yemwe amaganiziridwa pa nkhani ya ufiti. -Wapampando wa gululi mai Triza Masauli ndi omwe alankhula izi lachisanu mbomali pa msonkhano wa atolankhani. -Iwo ati ndi ufulu wa munthu aliyense kukhala ndi moyo, choncho pakuyenera kuti pakhale dongosolo labwino loyendetsera mlanduwu ndi cholinga chakuti chilungamo chisaponderezedwe. -Ndife okhudzidwa kwambiri chifukwa cha imfa ya mayi mzathu yemwe anangophedwa ngati nkhuku. Timati tipemphe kuti zimenezi zisadzachitikenso kuno ku Mangochi, anatero a Masauli. -Pamenepa iwo apempha achitetezo komanso magulu owona za maufulu a anthu kuti atenge gawo lalikulu pa kafukufuku wa nkhani-yi. -",LAW/ORDER -ID_ZoNTBSHk,"Apempha Akhristu Afikire Osowa mu Nyengo ya Khilisimasi Bambo George Kaliati otumikira mpingo wa katolika mu arkidayosizi ya Blantyre, apempha akhristu a mpingowu mdziko muno kuti afikire anthu osowa mu nyengo ya Khilisimasi yomwe ikudzayi. -Iwo anena izi loweruka ku Limbe Cathedral mu arkidayosizi ya Blantyre pambuyo pa m`bindikiro wa tsiku limodzi wokozekeretsa akhristu a mparishiyi nyengo ya khilisimasi yomwe ikudzayi. -Bambo Kaliati kujambulitsa ndi ena mwa akhristu omwe anali nawo pa mbindikirowo Bambo Kaliati omwe ndi bambo mfumu a parish ya St. Pius mu arkdayosiziyi omwe anatsogolera m`bindikilowu, ati akhristu achikatolika akuyenera kuchita khrisimasi yawo mwachikhiristu mosiyana ndi momwe anthu a mdziko amachitira. -Khirisimasi ya akhristu ndi yosiyana ndi anthu achikunja, ife akhrisitu tikuyenera kukulitsa moyo wauzimu monga kupemphera komanso kulapa, anatero bambo Kaliati. -Khirisimasi ndi nyengo, osati tsiku, anaonjezera motero bambo Kaliati. -Bambo Kaliati anapitiriza kupempha akhristu achikatolika kuti afikire anthu omwe ndi osowa mu nyengo imeneyi ponena kuti nyengoyi ndi yowonetsa chikondi cha Mulungu kwa anthu ake. -Anthu ena akuyenera kuziwa chifundo cha Mulungu mu nyengo imeneyi kudzera mu zitsanzo zathu zabwino, anapitiriza motero bambo Kaliati. -Mau ake wapampando wa tchalitchi la Limbe Cathedral a Andrew Kabvala anati akhristu, m`bindikirowu wawapindulira kwambiri makamaka pakumvetsetsa khrisimasi yomwe ikuphatana kwatunthu ndi kubadwa kwa Yesu Khrisitu. -Tazindikira kufunika kwa kulapa makamaka pamene tikukonzekera kubadwa kwa Yesu Khristu, anatero a Kabvala. -Anthu omwe anatenga nawo gawo pa m`bindikirowu ndi akhristu onse ozungulira tchalitchi la Limbe ndi ena ochokera mmatchalitchi omwe azungulira tchalitchichi. Cholinga cha mbindikirowu chinali kuwakozekeretsa akhristu kubadwa kwa Yesu Khristu komanso zoyenera kuchita mu nyengo ino ya Advent. -",RELIGION -ID_ZpVcdCrq,"Papa Apemhelera Mliri wa COVID-19 Loweruka Mtsogoleri wa Mpingo wa Katolika pa dziko lonse Papa Francisco akuyembekezeka kuchita mapemphero pofuna kuti mliri wa Coronavirus uthe. -Papa anapempheleraponso anthu okhudzidwa ndi Coronavirus mmbuyomu Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa achita mapemphero a kolona loweruka likudzali mogwirizana ndi malo oyera onse pa dziko lonse la pansi. Ndipo mutu wa mapemphero a Kolonawa ndi Kukhala okhulupirika mmapemphero limodzi ndi Amayi Mari Papa Francisco adzachita mapemphero a Kolonawa pa Grotto la ku Lourdes lopezeka kulikulu la Mpingo ku Vatican. -Mapempherowa omwe adzayambe nthawi ya 5:30 PM nthawi ya ku Rome yomwe ndi nthawinso ya ku Malawi adzauluka pompopompo (LIVE) pa wayilesi ya kanema ku dziko lonse la pansi. -Pa nthawi ya mapempherowa ma grotto akuluakulu pa dziko la pansi adzalumikizananso ndi Papa Francisco kudzera pa makina a intaneti. Ma grottowa ndi Lourdes, Fatima, Lujan, Milagro, Guadalupe, San Giovanni Rotondo komanso Pompeii. -",RELIGION -ID_ZqbBSgMw," Ku Zomba abwekera feteleza wa mbeya Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Odwala kuchipatala cha Zomba Central Pa Bungwe la Millennium Villages Projects (MVP) lati nthawi yakwana pamene alimi akuyenera kukolola pogwiritsa ntchito feteleza watsopano wotchedwa Mbeya amene akumakonzedwa kuchokera ku zinthu zopezeka mmadera osiyanasiyana mdziko muno. - Mkulu wa bungwe la MVP Dr Andrew Daudi adalankhula izi kuchionetsero cha zaulimi chimene chidachitikira pabwalo la mfumu John Masamba kwa T/A Mlumbe mboma la Zomba. - Chionetsero cha ulimichi chidakonzedwa pofuna kupereka mwayi kwa alimi ndi mabungwe osiyanasiyana amene amakhudzidwa ndi nkhani za ulimi kuti akaphunzire kwa alimi ena zimene amachita kuminda ndi kumadimba osiyanasiya mmadera mwawo. - Feteleza wa Mbeya akupangidwa posakaniza ndowa imodzi ya deya, ndowa imodzi ya zitosi za nkhuku kapena nkhumba ndi theka la ndowa la phulusa komanso makilogalamu 10 a feteleza wa msitolo. - Akatha kusakaniza alimiwa akumazikulunga mthumba la pulasitiki ndi kuzisunga pozizira kwa masiku 21 ndipo tsiku la 21 likafika amazitulutsa ndi kuziyanika pamnthuzi kwa masiku awiri, akatero feteleza watheka. - Ubwino wa fetelezayu ndi wakuti safuna ndalama zochuluka chifukwa amakonzedwa kuchokera kuzinthu zopezeka mosavuta monga deya, phulusa, madzi ndi manyowa. Mlimi angoyenera kugula makilogalamu 10 a feteleza wachitowe kapena wobereketsa. - Feteleza wa Mbeya saononga nthaka mmene amachitira winayu kotero tikuwalimbikitsa alimi kuti agwiritsitse felereza ameneyu, adatero Daudi Phungu wa ku Nyumba ya Malamulo wa derali Grace Maseko, amene adali mlendo wolemekezeka pamwambowu, adayamikira bungwe la MVP pochita kafukufuku wakuya za mmene angatukulire ulimi pakati pa alimi a kumudzi ndi cholinga chakuti nkhani ya njala ikhale mbiri yakale mdziko muno. - Phunguyu adatinso akamema anzake ku Nyumba ya Malamulo kuti alimbikitse boma ndi mabungwe osiyanasoiyana kuti limutenge feteleza wa Mbeyayu ngati chida chimodzi chothandizira kuthesa njala mdziko muno. - Alimi ambiri amene agwiritsa ntchito fetelezayu kumadimba kwawo akusimba lokoma kuti akolola zinthu zochuluka chaka chino ndipo anena motsimikiza kuti nyengo yobzala mbewu ikubwerayi iwo agwiritsa ntchito feteleza wa Mbeyayu basi. - Fetelezayu akutchedwa Mbeya chifukwa adachokera mumzinda wa Mbeya ku Tanzania kumene akatswiri a zasayansi kumeneko atachita kafukufuku adaona kuti akhoza kupindulira alimi ochuluka zedi. -",FARMING -ID_ZrWlPYZX," Zaka 30 zolimbana ndi umphawi zapita mmadzi Bungwe loona za maphunziro, sayansi ndi chikhalidwe mumgwirizano wa maiko a dziko lapansi la UNESCO lati dziko la Malawi lalephera kutukula miyoyo ya anthu ovutika mzaka 30 zomwe lakhala likuyesetsa kutero. - Zotsatira za kafukufuku yemwe bungweli lidapanga pogwiritsa ntchito nthambi ya zakafukufuku ya Centre for Social Research, zaonetsa kuti mmalo mosintha miyoyo ya anthu, mfundo zomwe boma lakhala likutsatira mmagawo atatu zangowonjezera mavuto a Amalawi. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndondomeko zothetsera umphawi zalephera kukwaniritsa zolinga zake pamene Amalawi ambiri akusaukirasaukirabe Zotsatira za kafukufuku yemwe adachitika, zaonetsa kuti mavuto omwe amayi, achinyamata, ana angonoangono ndi olumala amakumana nawo adaonjezereka chifukwa cha mfundo zomwe zimayenera kuchepetsa mavutowo, lipoti la zotsatira za kafukufukuyo latero. - Malingana ndi lipotili, ndondomekozi zidayamba mzaka za mma 1980 pomwe mabungwe a World Bank ndi International Monetary Fund (IMF) adayambitsa pologalamu yosintha zinthu ya Structural Adjustment Programme. - Itatha pologalamuyi, mzaka za mma 1990, boma lidakhazikitsanso pologalamu yothetsa umphawi ya Poverty Alleviation Programme, kenaka Poverty Eradication Programme ndipo itatha iyi, kudabweranso pologalamu ya Malawi Growth and Development Strategy (MGDS). - Lipoti la bungwe la UNESCO lati chodandaulitsa nchakuti mapologalamu onsewa adalephera kukwaniritsa zolinga zake koma mmalo mwake zidangoonjezera mavuto omwe zimafuna kuthetsawo. - Potsirapo ndemanga pa zomwe bungweli lanena, nduna ya zachuma Goodall Gondwe wati kutsutsa zotsatira za kafukufukuyu nkulakwitsa koma chofunika ndi kuunika momwe muli zigweru zofunika kukonza kuti mavuto a umphawi ndi kusiyana pachuma pakati pa opeza ndi osauka kuchepe. - Gondwe adati boma lipanga zotheka kuti mavutowa azitha pangonopangono mpaka idzafike nthawi yoti anthu onse ali pamtendere ndipo mavuto awo achepa. - Katswiri pa zachuma Henry Kachaje wati nkhani yotukula chuma ndi kuchepetsa mavuto omwe anthu amakumana nawo njofunika kugwirana manja pakati pa boma, makampani omwe si aboma ndi mabungwe. - Mkuluyu wati kuti chuma chikwere ndipo anthu apepukidwe, mpofunika kuyamba kutukula ntchito za malonda ndi kukonza kayendetsedwe ka chuma cha boma pokonza ndondomeko ya chuma yabwino ndi kuitsatira. - Nkhani yothetsa mavuto si yapafupi koma njotheka bola patakhala ndondomeko yabwino ya chuma cha boma ndi njira zoyendetsera ndondomekoyo mwaluntha. China ndi kulimbikitsa mgwirizano pakati pa boma, makampani ndi mabungwe, adatero Kachaje. - Aphungu a ku Nyumba ya Malamulo akuyembekezeka kuyamba mwei uno kuti akakambirane za ndondomeko ya chuma cha 2016/2017 ndipo Kachaje adati apa ndipo poyenera kuyambira popanga ndondomeko yoganizira za umphawi wa anthu. - Malinga ndi zotsatira za kafukufuku yemwe adachitikayu, mavuto monga kusiyana kwakukulu pa chuma pakati pa magulu a anthu osiyanasiyana, nyumba za boma zomwe sizidamangidwe moganizira anthu olumala ndi kusiyana mphamvu pakati pa amayi ndi abambo ndi ena mwa mavuto akuluakulu. - Lipoti la bungwe la Oxfam lomwe nyuzipepala ya The Nation ya pa 22 January, 2016, lidadzudzulanso mchitidwe wolowetsa ndale pa chuma cha dziko womwe lidati kukupangitsa kuti vuto la umphawi lizinkera mtsogolo. - Lipotilo lidati atsogoleri a ndale ndi amabizinesi akuluakulu amadzikundikira chuma pomwe anthu osauka akungosaukirabe. - Mkulu wa bungwe la Aid and Development Charity, John Makina, adati zomwe zili mulipotili zimaonekera poyera potengera nyumba ndi sitolo amakono zomwe zikumangidwa mmizinda ikuluikulu ya Lilongwe, Blantyre ndi Mzuzu. - Iye adati pomwe mmizindayi mukutukuka chonchi, mmadera akumidzi akunka nalowa pansi kusonyeza kuti ndalama zili mmanja mwa anthu ochepa pomwe ambiri akuvutika. - Mavuto ena ndi kuchepa kwa chisamaliro kwa anthu okalamba, ana amasiye ndi mabanja omwe amayanganiridwa ndi amayi kapena ana, zomwe zimapangitsa kuti anthu opempha azichuluka, makamaka mmisewu ndi mmizinda ya dziko lino. - Manambala akusonyeza kuti magawo atatu a ndondomeko zomwe takhala tikutsatira sadaphule kanthu polimbana ndi kusiyana pakati pa anthu monga amuna, amayi, asungwana ndi ana achichepere, likutero lipotilo. - Mkulu wa mgwirizano wa mabungwe a anthu olumala la Federation of Disability Organisations in Malawi (Fedoma), Amos Action, adati anthu olumala ndi amodzi mwa anthu omwe amakumana ndi mavuto aakulu monga kusalidwa. - Iye adati mfundo zina zomwe zidakhazikitsidwa nzabwinobwino koma vuto limakhala potsatira mfundozo kuti zotsatira zofunikazo zikwaniritsidwe. -",ECONOMY -ID_ZtXFlfQC,"MSE Ipereka Maphunziro apa Intaneti kwa Atolankhani Kampani yogulitsa ma share, ya Malawi Stock Exchange yati kudzera mwa atolankhani ndi kwapafupi kuti anthu amvetse momwe msika wa ma share umakhalira. -Kanyangala: Atolankhani ndi ofunika kwambiri Mmodzi mwa akuluakulu a kampaniyi a Kelini Kanyangala awuza Radio Maria Malawi lolemba pakuyamba kwa maphunziro a sabata imodzi a pa internet, omwe kampaniyi yakonzera atolankhani ochokera mnyumba zofalitsa nkhani zosiyansiyana za mdziko muno. -A Kanyangala ati maphunzirowa athandiza kwambiri kuzindikiritsa anthu ambiri za momwe angachitire ngati akufuna kugula ma share kamba koti atolankhaniwa adzatha kufotokozera bwino pambuyo pa maphunzirowa, zomwe ati ndi zothandiza kwambiri pa chitukuko cha dziko lino. -Ife monga Malawi Stock Exchange (MSE) timazindikira gawo lofunikira lomwe atolankhani amatengapo maka potenga gawo pofalitsa nkhani zapa msika wama share ndipo talimbikitsa ubale umenewu pochita maphunziro apa intaneti, anatero a Kanyangala. -Iwo ati maphunzirowa athandiza atolankhaniwa kumvetsa nkhani za malonda komanso anthu kuti akakhala ndi mafunso azidziwa kokafusa. -",ECONOMY -ID_ZuWdifjj," Zaka zinayi kwa ofuna kuba alubino Njonda ziwiri zochokera mboma la Mzimba Lachitatu zidagamulidwa kukasewenza jere kwa zaka zinayi ndi kugwira ntchito yakalavula gaga chifukwa chofuna kuba ndi cholinga chopha mwana wa chialubino wa zaka zinayi wa mwamuna. - Lusungu Sele wa zaka 30 ndipo amachokera mmudzi mwa Mkoko, T/A Chindi ndi Jailosi Luwanda wa zaka 24, wochokera mmudzi mwa Vakalani kwa Senior Chief Mtwalo adanyengerera bambo womupeza wa mwanayo kuti amube pamtengo wa K20 miliyoni. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Koma bwalo la milandu la Mzuzu pa 21 Decemberlidamasula bamboyo, Christopher Kumwenda wa zaka 38 yemwe amachokera mmudzi mwa Kumwenda, T/A Mzikubola mboma la Mzimba, ati popeza padalibe umboni wokwanira woti adali ndi cholinga chogulitsa mwana wake womupezayu. - Apa nkhaniyi idatsalira Sele ndi Luwanda. - Ndipo wapolisi woimira boma pamilandu Lloyd Magweje adauza bwalolo kuti Sele adalumikizana ndi Luwanda yemwe amakhala ku Mzuzu kuti ndiye adzagule mwanayo diluyo ikatheka. - Bwaloli lidamva kuti mphepo za chiwembuchi zitamupeza mayiyo adathawitsa mwana wakeyu kupita naye mmudzi mwa Chisewe, mboma lomwelo. - Koma pa 25 August chaka chatha, Sele adatsatira mwanayu mmudzimu pomwe adali kusewera pagulu la anzake. - Apa diluyo idapheduka popeza Sele adayamba wafunsa wachibale wa mwanayo za momwe angamupezere; ndipo wachibaleyu adakatsina khutu mayi wa mwanayo yemwe adakanena kupolisi kuti akusakidwa. - Ndipo Magweje adapempha bwaloli kuti liwapatse awiriwa chilango chokhwima chifukwa milandu yotere ikuchulukira komanso mwanayo adasiya kusewera ndi anzake ndipo amatsekeredwa mnyumba. - Podandaula, Sele adauza bwalolo kuti limupatse chilango chozizira poti amasamala banja lake pamene Luwanda adati ndi wamasiye komanso amasamala mkazi ndi ana ake awiri. - Poweruza, majisitileti Tedious Masoamphambe adati chilango chomwe abwalo amayenera kupereka chimafunika chikhale choti anthu akhutitsidwe nacho kuti chithandiza kuteteza ma alubino omwe akuphedwa ndi kuchitidwa nkhanza. - Masoamphambe adati komabe chilangochi chimafunika chikhale chogwirizana ndi mlandu kuti anthu asaganize kuti awiriwa alangidwa mwankhanza. - Ndili ndi chikhulupiliro kuti chilangochi chiwasintha kukhala nzika zabwino, Masoamphambe adatero asadapereke chigamulocho. - Koma chigamulochi sichidasangalatse bungwe loona za ufulu wa alubino la Association of People with Albinism in Malawi. - Mtsogoleri wa bungweli Bonface Massa adati akadakonda akadapatsidwa zaka zosachepera 14. -",LAW/ORDER -ID_ZwqkSahS," Zipani zigonjera chiletso cha Escom Chipani cha MCP chati chichotsa mbendera pamapolo Zipani za ndale mdziko muno zagwirizana ndi chiletso cha bungwe loyendetsa ntchito za magetsi mdziko muno la Escom choti zipani zandale zisamapachike mbendera zawo pazipangizo zake monga mapolo a magetsi. - Mneneri wa chipani cha MCP Jessie Kabwila wati bungwe la Escom ndi lolandiridwa paganizo lakeli, koma wapempha kuti bungweli litsate njira zabwino pochotsa mbenderazo kuopa kuononga. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC A Escom sakulakwitsa chifukwa akuganizira za chitetezo cha anthu, koma tingopempha kuti pakhale kulumikizana kwabwino kuti katundu wathuyu asaonongeke poti ndi wodula, adatero Kabwila. - Mlembi wamkulu wa chipani cha PP Wakuda Kamanga naye wati palibe cholakwika bungwe la Escom kuchita izi chifukwa ngozi za magetsi zimaopsa, makamaka ngati anthu akuseweretsa zida za magetsi. - Iyi ndi njira imodzi yomwe bungwe la Escom laona kuti ikhoza kuthandiza kuchepetsa ngozi komanso kuteteza katundu wawo, choncho ife tikambirana ndi achinyamata athu kuti akachotse mbendera zomwe zili pamapolo a magetsi, adatero Kamanga. - Koma mneneri wa chipani cha DPP Nicholas Dausi adati chipani chawo sichipachika mbendera zawo mmapolo a magetsi. - Zimenezo mukafunse a PP, ife sitiika mbendera pamapolo a magetsi, adatero Dausi Tamvani itamufunsa za maganizo a chipani chake pa chiletso cha bungwe la Escom. - Wachiwiri kwa mneneri wa bungwe la Escom George Mituka wati bungweli lidayamba kuganiza za nkhaniyi kalekale ndipo lakhala likukambirana ndi makampani ndi makhonsolo pa chimene angachite. - Mituka adati aganiza zochita izi pano poona mmene mchitidwewu wakulira ndi momwe ngozi zokhudza magetsi zikuchitikira. - Nkhaniyi tidaiyamba kalekale koma pano taona kuti zanyanya ndiye palibe kuchitira mwina moti pano tayamba kale kuthothola, adatero weachiwiri kwa mneneri wa bungweli. - Mneneri wa bungwe loyendetsa zisankho mdziko muno la Malawi Electoral Commission (MEC), Sangwani Mwafulirwa, wati ndi mlandu kupachika mbendera za chipani mmalo osaloledwa ngakhale kuti malamulo a MEC sanena chilango chomwe wopezeka akutero angalandire. - Bungwe la Escom lidaletsa zipani kupachika mbendera zawo pazipangizo zake maka mapolo a magetsi ndipo lidati lidzathothola mbendera ndi zipangizo zina za kampeni zomwe zidapachikidwa kale. - Bungweli lati kupatula kuti mchitidwewu ndi woopsa, zipangizo zawo zimawonongeka ndipo izi zimasokoneza ntchito zawo. - Escom sidzakhudzidwa ndi ngozi iliyonse yomwe ingaoneke pomwe anthu akupachika mbendera pamapolo a magetsi, komanso idzaimba mlandu yemwe adzapezeke akupachika mbenderazi pamapolo ake. Ndipo pomaliza Escom ithothola mbendera zonse zomwe zidapachikidwa kale, chatero chikalata cha Escom. - Koma ngakhale bungwe la Escom lanena kuti layamba kale kuchotsa mbendera ndi zipangizo zina za kampeni mmapolo a magetsi , mbenderazi zidajali petupetu mmizinda, mmatauni ndi mmaboma pamene kwatsala mwezi umodzi ndendende kuti chisankho chapatatu chichitike pa 20 May. -",POLITICS -ID_ZzfYahCO," Mphwiyo, Kasambara akadali mchitokosi Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Pamene bwalo la milandu ku Lilongwe likupitiriza kumva nkhani za amene akuwaganizira kuti adatengapo gawo posolola ndalama za boma, yemwe adali woyendetsa chuma cha boma Paul Mphwiyo komanso nduna yakale ya zachilungamo Ralph Kasambara akadali mchitokosi. - Akadali mkati: Mphwiyo Kasambara akuyankha mlandu womuganizira kuti adakonza chiwembu chofuna kupha Mphwiyo pamene Mphwiyo akuyankha mlandu womuganizira kuti adatengapo gawo poba K2.4 biliyoni ya boma. Iye adamangidwa Loweruka lapitalo pomwe oganiziridwa ena pamlanduwo Auzius Kazombo Mwale, Clemence Mmadzi ndi Roosevelt Ndovi adatulutsidwa pabelo Lachitatu. - Lachinayi, wachiwiri kwa mkulu wa bungwe lothana ndi ziphuphu la Anti-corruption Bureau (ACB) Reyneck Matemba yemwe amaimira boma pamlanduwo mmalo mwa mkulu wa oimira boma pamilandu Mary Kachale adapempha wogamula Esmie Chombo kuti Mphwiyo asungidwebe mchitokosi kwa sabata ziwiri. - Apolisi ofufuza za ndalama apeza maumboni ena okhudzana ndi Mphwiyo ndipo potha sabata ziwiri akhala atamaliza zofufuza zawo. Ngati adzakhale asanamalize, tidzalola kuti atuluke. Sikuti tikungofuna kumuzunza, adatero Matemba. - Mphwiyo ali ndi milandu 17 yokhudza zosololazo. - Ndipo woweluza kubwalo lalikulu la Lilongwe Rezine Mzikamanda dzana adati pofika Lachisanu sabata ya mawa, Kasambara adzakhala atadziwa ngati angatuluke kapena ayi. Izi adanena woimira Kasambara Modecai Msiska adapempha bwalolo kuti litulutse Kasambara chifukwa woweluza Michael Mtambo adabweretsa nkhani yoti Kasambara asakhalenso pabelo kukhoti yekha nkulamula kuti Kasambarayo alowenso mchitokosi. -",LAW/ORDER -ID_aDZSNsVq,"Future Vision Yapereka Zipangizo Zopewera Coronavirus Mdera la Sinuzi Bungwe la Future Vision International lazindikiritsa anthu mdera la Sunuzi mmudzi mwa mfumu Taulo kwa mfumu yaikulu Ngwelero mboma la Zomba, njira zabwino zolimbikitsira ukhondo pofuna kupewa kutenga ndi kufalitsa kachirombo ka Coronavirus. -Mkulu wa bungweli mdziko muno a Newton Sindo yemwenso ndi wapampando wa mabungwe omwe si a boma ku Zomba walankhula izi mdelaro pomwe bungweli limapereka zipangizo zosambira mmanja, monga ndowa ndi sopo kwa anthu a kwa a mdela la mfumuyi mbomalo. -Iwo ati kachilombo ka Coronavirus ndi kopeweka, choncho ndi kofunika kumatsatira mfundo zomwe akuluakulu a zaumoyo akulimbikitsa pofuna kupewa kutenga kachilomboka. -Coronavirus ndi yotheka kuyipewa pokhapokha nmgati titsatira bwino ndondomeko zones zaukhondo. Tikukhulupilira kuti zipangizo zimenezi zilimbikitsa ukhondo mdera lino, anatero a Sindo. -Polankhulanso a Group Village Headman Taulo a mdelaro, ati adzipereka polimbikitsa mafumu anzawo za kapewedwe kamatendawa. -",HEALTH -ID_aEuuvOPg," Mudali mu basi ya National Shamuda Drake ndi mtolankhani wa wailesi ya Galaxy yemwe tsopano ali pabanja ndi mkazi wake Madalitso Moyo. Momwe Drake amayamba ulendo wake wochokera ku Lilongwe komwe amakaona mchimwene wake kupolisi ya Kawale, sadadziwe kuti nkupeza nthiti yakeyo. - Naye Madalitso, pamene amachoka ku Dwangwa komwe amagwira ntchito kukampani yopanga shuga ya Illovo ulendo wa ku Mzuzu kukaona abale patsiku lokumbukira anthu amene adafera ufulu wa dziko lino pa 3 March, samadziwa kuti nkupeza wachikondi. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Drake ndi Mada adamangitsa ukwati ku Mzuzu Awiriwa adakhala mpando woyandikana mubasi ya National Bus Company koma sanayankhulitsane, kufikira pamene adafika pamalo ochita chipikisheni apolisi a Matete. - Apa mpamene tidayamba kulankhulana ndipo adandifotokozera komwe amalowera. Macheza adapitirira ndipo titafika pa Bandawe, ndidamufunsa ngati angandipatse nambala yake ya foni yomwe adandipatsa ndikutsika basi pasiteji ya kwathu ku Malaza ku Chintheche, adafotokoza Drake. - Drake adamuimbira foni usiku omwewo kuti amve wayenda bwanji koma sadakambe zambiri. - Drake adati patadutsa masiku angapo, adamuyimbiranso kumpatsa moni, apa adali njoleyo idali itabwerera ku Dwangwa ndipo adayankhulitsana ngati ongodziwana chabe. - Koma nditakhala masiku angapo, mtima wanga udayamba kukankha mwazi ndipo ndidamuyimbira kuti ndikadakonda titakumana bwino ndi kukambirana nkhani ina. Iye adati adalibe mpata chifukwa ntchito yawo amagwira sabata yonse, koma nditalimbikira adangoti ndidzapite nthawi ya nkhomaliro ndipo tidzakambirana kwa mphindi 30 zokha,adatero Drake. - Ndipo tsikuli litakwana Drake adakampezadi Mada akadali kuntchito ndipo atakumana adamtengera kunyumba kwake komwe kudalinso anzake ena awiri. Apa adamkonzera chakudya ndipo adakambirana uku akudya. - Adandifunsira banja, ndipo ndidamuuza kuti ndikaganize kaye, adatero Mada. - Patatha masiku atatu, Drake adakokanso chingwe ndipo cimwemwe chidadzala tsaya Mada atanena kuti walola. - Abusa mayi Agness Nyirenda ndiwo adamangitsa ukwati ku Zolozolo CCAP mumzinda wa Mzuzu ndipo madyerero adali kusukulu ya sekondale ya Katoto. -",SOCIAL ISSUES -ID_aFVFNJvZ,"Sukulu ya St. Anthony Ipempha Mabungwe Athandize Posamalira Chilengedwe Sukulu ya primary ya atsikana ya St. Anthony ku Thondwe mboma la Zomba, yapempha mabungwe omwe si aboma kuti ayike chidwi pothandiza sukulu zosiyanasiyana pobwenzeretsa chilengedwe mdziko muno. -Mphunzitsi wamkulu pa sukuluyi, Sr. Agness Kapatu alankhula izi lachitatu pomwe Radio Maria Malawi, imafuna kudziwa zomwe sukuluyi ikuchita pofuna kubwenzeretsa chilengedwe. -Iwo ati padakali pano mogwirizana ndi makolo akudzala kapinga kuzungulira sukuluyi potsatira mavuto omwe sukuluyi yakhala ikukumana nawo mu nyengo yamvula pomwe nthaka imakokoloka zomwenso wati zimapereka chiopsezo kuzipinda zophunzilira pa sukuluyi. -Pasukulu pano nthaka inankoloka ndi mvula zomwe zimachititsa kuti nthawi zambiri mvula ikamagwa ma block ambiri azigumuka, anatero Sister Kapatu. -Mwazina iwo ayamika mgwirizano womwe ulipo pakati pa aphunzitsi ndi makolo pa sukuluyi ponena kuti izi zatheka kaamba koti pali mgwirizano wabwino pakati pawo. -Pamenepa Sister Kapatu anapezerapo mwayi opempha mabungwe akomanso anthu ena akufuna kwabwino kuti atahandizepo pa ntchito yokonzanso sukuluyi kaamba koti ntchitoyi ikufuna zipangizo zambiri zomwe ndizofuna ndalama zokwanira. -Bungwe la Emmanuel International akuti ndilomwe likuthandiza ntchitoyi popereka zipangizo zogwirira ntchitoyi. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_aIyAGOPD,"Akhristu a St. Francis Chidzanja Parish Athandiza Radio Maria Akhristu a mpingo wakatolika ku Parish ya St. Francis of Assis Chidzanja mu dayosizi ya Mangochi awayamikira kamba kothandiza Radio Maria Malawi molowa manja. -A Director a wailesi-yi, bambo Joseph Kimu amayankhula izi pa mbuyo pa mwambo wa nsembe ya ukaristia omwe unachitikira ku parish-yi omwe cholinga chake ndikuthandiza wailesi-yi. -Iwo anati potengera ndi momwe akhristu-wa achitira pothandiza wailesi-yi, zasonyezeratu kuti nawo amadziwa kufunika kothandiza wailesi-yi. -Bambo Kimu anati ndi okondwa kuti bambo mfumu komanso akhristu a parish yi anavomera kuti Radio Maria ikachite misa yopempha thandizo ngakhale kuti parishiyi ikukumana ndi mavuto osiyanasiyana pa nkhani ya chuma. -Ndalama yomwe mwapereka simunataye ndipo ndikudziwa kuti mwapereka ndi ndi chikhulupiliro komanso chifukwa chokonda wayilesi ya Radio Maria anatero Bambo Kimu. -Pa mwambowu akhristuwa anathandiza wailesiyi ndi ndalama zokwana 1 hundred and 18 thousand kwacha. -",RELIGION -ID_aJARXEHf,"Akagwira Ukayidi Kaamba Koba Phone, Laptop sizes=""(max-width: 300px) 100vw, 300px"" /> Bwalo loyamba la milandu mboma la Mangochi lalamula bambo wina kuti akakhale kundende ndikukagwira ntchito yakalavula gaga kwa zaka ziwiri ndi miyezi 6 atamupeza olakwa pa mulandu wothyola komanso kuba katundu mnyumba zina mbomali. -Bwaloli kudzera kwa wapolisi wotengera milandu kukhothi Augustus Kagwira linanva kuti mwamunayu Issa Mussa wa zaka 20 zakubadwa anathyola Zenera la nyumba ya a Mohamad Adam ndi kubamo lamya ya mmanja , komanso kuthyola nyumba ya Memory John ndi kubamo laptop yamtundu wa Lenovo zomwe ndi za ndalama zokwana 345 Thousand Kwacha. -Anthuwa anakadandaula kupolisi ndipo apolisi anayamba ntchito yafuna-funa nkuluyi ndikumugwira. -Popereka chigamulo chake First Grade Magistrate Roy Kakutu anati wapereka chigamulochi poofuna kuti ena atengerepo phunziro. -Issa Mussa amachokera mmudzi wa Sumaili mdera la mfumu yayikulu Jalasi mboma lomweli la Mangochi. -",SOCIAL -ID_aSshTNHw," ANATCHEZERA Akundikaikira Anatchereza, Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ndine mtsikana wa zaka 17 ndipo ndili Fomu 4. Ndili ndi chibwenzi chomwe ndakhala nacho miyezi 6 ndipo timakondana kwambiri ngakhale anthu amayesetsa kuti tidane poimba foni ndi kutumiza mauthenga a pafoni zammanja (SMS) pamene sindili naye limodzi. Mnzangayu adayamba wanenapo zogonana kamodzi koma ndinakana ndiye kuyambira pamenepo amati ndiye kuti ndili ndi chibwenzi china chomwe ndimagonana nacho. Ngakhale zili choncho timakondanabe; sanasinthe chikondi chake pa ine ngakhale amalimbikira kunena kuti ndili wina mpaka timafika poyambana. Agogo, nditani kuti asiye kundiganizira zimenezi? Mwana wanga, Ndasangalala kwambiri chifukwa chondilembera kupempha nzeru kuti ndikuthandize kuti bwenzi lakolo lisiye kukukaikira za chibwenzi china. Choyamba ndikuthokoz kwambiri kuti bwenzi lakolo litakuuza zogonana iwe udakana kugonjera chilakolako cha thupi. Apo wadya 10 pa 10. Umenewo ndiye umunthu, mwana wanga. Atsikana ambiri amsinkhu wako agwa mmavuto aakulu chifukwa chovomereza kugonana ali pachibwenzi. Zimachitika ndi zambiri mukamagonana nthawi yoteero isanakwanekutenga mimba, kutenga matenda opatsirana kuphatikizapo Edzi, kulephera kupitirza sukulu ndi zina zotero. Zitakere ndiye kuti wadzionongera tsogolo lako. Ndiye iwe limbikira sukuluyo mpaka upite nayo patali; usalolere zogonanazo mpaka mutalowa mbanja. Ngati cholinga cha chibwenzi chanu nchoti mudzalowe mbanja, mwamuna wako adzakhala wosangalala kwambiri kuti iwe unali wodzisunga kufikira pomwe walowa mbanja. Ukadzangomuvulira ameneyo muli pachibwenzi sadzakhalanso nawe ndi chidwi, ndikuuze. Adzakhala kuti wathana nawe basi ndipo mathero ake adzakusiya. Ndithudi, mtima umenewo usausiye, mwanawe, ndipo kutsogolo udzasimba lokoma! Akuti Ndimusiye Anatchereza, Ndithandizeni. Ndili ndi chibwenzi chomwe chimafunitsitsa banja ndipo ndinavomera zochitenga. Koma poyamba mnzanga ndiye adandifunsirira ndiye pano mnzanga yemweyo akuti mkaziyo ngwachisawawa pomwe poyamba nditamufunsa adati ndi mkazi wabwino. Pano akuti ndimusiye ndipo ndikatenge tanga tonse kwa mkaziyo. Nditani pamenepa? ABWAM, Chiradzulu ABWAM, Chibwenzi sachita kufunsirirana. Inu vuto lanu ndi chiyani kuti mnzanu ndiye azichita kukupezerani mkazi wachibwenzi? Chimene chachitika apa ndi chinyengo basi. Mnzanuyo wakuyendani njomba ndipo sindikukaika kuti wayamba kudyerera maso pa mkaziyo. Naye akumufunanso nchifukwa chake akuti umusiye ndipo ukatenge katundu wako. Koma mwina nditafunsako, kodi inu ndi mkaziyo mudaonanapo nkuchezerana? Mwakhala pachibwenzi nthawi yaitali bwanji? Inu maganizo anu pa mpaziyo ndi otani? Mnzanuyo akamati mkaziyo ngwachisawawa, akutanthauza chiyani? Zili ndi inu kufufuza kuti mudziwe zoona zake za mkazi muli naye pachibwenziyu musanathamange zothetsa chibwenzi chanu chifukwa mwina payenda dumbo ndi kaduka pamenepa. Nthawi zambiri vuto lotuma mnzako kuti akufunire mkazi kapena mwamuna limakhala ngati limeneli. Mudziwa bwanji kuti pofunsirana kuseriko akukhuthulanso zakukhosi kwawo? Dziwani kuti fumbi ndiwe mwini. -",RELATIONSHIPS -ID_aZZmlmMJ,"Zomba District Health Office launches its strategic plan. -By : Judith Sonkho Formulation and implementation of a Strategic Plan (SP) is said to be one of the key ways and interventions for addressing a number of Health issues gripping the country. -Acting Director of Health and Social Services in Zomba district, Dr. Raphael Piringu was speaking at a media briefing organized by Zomba District Health Office with an aim of updating journalists on the progress of their Strategic Plan implementation in the district. -Dr. Piringu, said for the first time in the history of the Ministry of Health in the country, Zomba District Health Office launched its first-ever Strategic Plan to address a number of challenges affecting delivery of quality Health Care Services in the district. -We are intensifying the fight against maternal mortality rate, infant mortality rate and fertility rate, among other thematic areas of this Strategic Plan, said Dr. Piringu. -Acting Director of Health and Social Services in Zomba district, Dr. Raphael Piringu The Acting Director of Health and Social Services said maternal mortality rate is on the increase in the district, thereby fueling maternal deaths, and their target is to reduce the vice by 20 percent by the year 2022. -According to Dr. Piringu, the SP will also be looking into a global problem of HIV/AIDS and Tuberculosis, but at district level. -He also said his office will strengthen partner collaboration and community ownership of the Strategic Plan to ensure effective implementation of the same to achieve desired goals. -As one way of strengthening this, we have formed the SP together with the community and the stakeholders and we are planning to implement and review it together, continued Dr. Piringu. -The Strategic Plan has a lifespan of five years, from 2017 to 2022 and will be drawing its inspiration from the Ministry of Healths Strategic Plan which is currently being implemented at a national level. -",HEALTH -ID_aadkBhLy,"Boma Lilimbikitsa Phunziro la Sayansi Wolemba: Thokozani Chapola Boma lati lipititsa patsogolo phunziro la sayansi mdziko muno. -Wachiwiri kwa mkulu woona za maphunziro apamwamba mdziko muno Dr. Valentine Zimpita anena izi ku sukulu ya ukachenjede ya Chancellor pa mwambo wopereka ma certificate kwa ophunzira okwana 43 omwe atsiriza maphunziro awo a za sayansi, omwe limachititsa bungwe la Skills Development Initiative. -Iwo ati msukulu zambiri za mdziko muno mulibe anthu a luso okhala mma laboratory, choncho anthu omwe alandira ma certificate-wa akagwira ntchito yotamandika mma laboratory a msukulu za mdziko muno. -Ku unduna wathu tikulimbikitsa phunziroli ndipo pali ndondomeko yomwe ilipo kale yayamba yomwe tizipititsa ku training achinyamata kuti akhale ndi luso la sayansi. -Anthuwa tikuyembekezera kuti akagwira bwino ntchito yawo msukulu zosiyanasiyana kaamba koti aphunzitsidwa bwino, anatero Dr. Zimpita. -Lihoma: Tipitiriza kupereka maphunzirowa Mmawu ake mkulu wa bungwe Skills Development Initiative mdziko muno a Grant Kumtumanji ati ndi okondwa kuti bungwe lawo layamba kutulutsa achinyamata omwe adzikagwira ntchito mma laboratory a msukulu zosiyanasiyana za mdziko muno. -Tinayamba mongoyesera koma tawona kuti zikutheka ndipo tipitiriza kupereka maphunzirowa kuti msukulu zathu za sekondale mukhale akadaulo a sayansi osati kungolemba ntchito anthu omwe sakuzitsata zinthu, anatero a Kumtumanji. -Bungwe la Skills Development Initiative lati lili ndi malingaliro oyambitsa maphunziro ena omwe azipereka ma Diploma. -",EDUCATION -ID_aakDBOxh," Palibe mlendo ku MCPMunthali Pomwe chipani cha Malawi Congress Party (MCP) chidachititsa msonkhano wake waukulu kumathero a sabata yapitayi mwa mpanimpani pothawa ziletso ku mabwalo a milandu, zidadziwika kuti chipanichi chasintha kayendetsedwe pochoka pokhazikika mchigawo chapakati nkusefukira mzigawo zonse za dziko lino. - Pamsonkhanowo amnkhala kale mchipanichi omwe amachokera mchigawo chapakati monga Juliana Lunguzi, Max Thyolera, Lewis Chakwantha, Kusamba Dzonzi, Daniel Mlomo, Lyton Dzombe, Jean Sendeza, Rhino Chiphiko ndi ena sadapateko mpando olo umodzi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Atsogoleri a MCP: Mkandawire, Mia ndi Chakwera Koma yambiri mwa mipandoyi idapita kwa alendo ochokera ku chipani cha Peoples Party(PP) Sidik Mia, Harry Mkandawire, Cornelius Mwalwanda, Salim Bagus, Ken Zikhale Ngoma ndi Catherine Gotani mwa ena. - Izi zikuonetsa kuti maudindo achoka kuchipinda cha MCP komwe nkuchigawo chapakati ndipo afalikira mzigawo za kummwera ndi kumpoto. - Koma tikayangana mmbuyo pa msonkhano omwe chipanichi chidapangitsa mchaka cha 2013, Lazarus Chakwera yemwe adali mlendo koma wochokera kuchigawo chapakati, adasankhidwa kukhala mtsogoleri pomwe wachiwiri wake adali Richard Msowoya wochokera ku chigawo cha kumpoto ndipo mlembi wamkulu adali Gustave Kaliwo wa kummwera. - Ndipo pamasankho omwe adalipo sabata yathayi, Chakwera adasankhidwa kukhala mtsogoleri wopanda wopikisana naye, pomwe naye Sidik Mia wochokera ku mmwera adalowa ngati wachiwiri kwa mtsogoleri ndipo Eisenhower Mkaka yemwenso amachokera ku Lilongwe adalowa ngati mlembi wamkulu wachipanicho. - Pomwe mpando wa mneneri udapita kwa mlendo winanso Maurice Munthali yemwe amachokera ku chigawo cha ku mpoto. Mpandowutu udali wa Mkaka, msonkhanowu usadachitike. - Komatu anthu ena izi sizidawakomere ndipo anenetsa kuti chipanichi chidaperekedwa kwa alendo okhaokha maka ochokera ku PP oposa theka kukhala mmipando ikuluikulu nkusiya amnkhala kalewa pofuna kuwasangalatsa. - Koma polankhulapo mneneri wa chipanicho Munthali adati palibe mlendo mchipani cha MCP chifukwa aliyense adali wa chipanichi ulamuliro wa zipani zambiri usadabwere. - Malinga ndi Munthali, anthuwa angobwerera kuchipani chawo chakale. - Iye adati a mnkhalakalewa akungoyenera kudziwa kuti kayendetsedwe ka ndale kamasintha malinga ndi momwe nyengo ilili. - Komanso tisaiwale kuti paja mtsogoleri wathu Chakwera, adatsegula khomo kuti aliyense alowe ndipo palibe zoti uyu adali wa PP, kapena Aford kaya DPP ayi,adalongosola Munthali. - Iye adaonjeranso kuti nchifukwa cha kutsekulidwa kwa khomoko anthu ambiri akubwera ndipo ngati chipani akufuna anthu ambiri. - Amnkhalakalewa asadandaule kapena kuchoka mchipani chifukwa kubwera kwa anthuku kukungosonyeza kuti chipanichi chili ndi fungo labwino lomwe likuitana anthu, iye adatero. - Mmodzi mwa akadaulo pa ndale Mustafa Hussein adavomerezana ndi Munthali kuti aliyense adali wa MCP ndipo anthuwa angobwerera ku chipani chawo chakale. - Hussein adati posankha anthu ochokera mzigawo zosiyanasiyana chipanichi chatenga njira yabwino yoonetsa kuti ndi cha fuko la Malawi osati cha chigawo chapakati chokha. - Aliyense ali ndi mizu ya MCP chifukwa nchipani cha kale. Apapa chipani cha MCP chapeza njira yabwino chifukwa ena amati ncha chigawo chapakati pomwe ena ankati ncha Achewa. Uku kudali kulakwitsa chifukwa chipanichi sadayambitse ndi Achewa ayi koma achina Orton Chirwa, yemwe adali wa ku Nkhata Bay, adatero Hussein. - Iye adaonjeranso kuti chipani chiyende bwino ntchito imakhala pomanga maziko osati pa maudindo a kumtundaku. -",POLITICS -ID_abYsFGWl,"Parishi ya Magomero Ayiyamikira Polimbikitsa Mpingo Odzidalira Wolemba: Sylvester Kasitomu Akhristu a mparish ya Magomero mu Dayosizi ya Zomba awayamikira kamba konetsa chidwi pa ntchito zotukula mpingowu modzidalira. -Mmodzi mwa amsembe otumikira mu parishi-yi bambo Alfred Chilenga ndi omwe anena izi polankhula ndi mtolankhani wathu. Iwo ati ndi momwe akhristu akudziperekera pogwira ntchito zotukula parishi-yo zikuonetseratu poyera kuti tsopano ayamba kudziwa za udindo wawo pothandiza mpingo modzidalira. -Kuno ku St. Pius toikuyetsera kachita kuthekersa pantchito zozamitsa moyo wa uzimu monga kupereka masacrament, kupereka nsembe za ukalistia komanso mibindikiro zomwe tikuchita pa parishi pano, anatero bambo Chilenga. -Mwazina iwo ayamika akhristu amparishiyi kaamba kodzipereka pa ntchito yotukula mpingo posadalira thandizo lochokera kwina monga kumanga ma tchalitchi komanso kugula njinga zamoto zothandizira mayendedwe kwa aketichisti ndi zina zambiri. -",ECONOMY -ID_acLylVGP," Bingu adafa bwanji, pakhale kafukufuku A mabungwe omwe si a boma, mfumu ina yaikulu komanso anthu angapo otumikiridwa ati nkoyenera kuti Amalawi adziwe bwino lomwe za imfa ya mtsogoleri wakale wa dziko lino Bingu wa Mutharika choncho boma lisagonjere malingaliro ojejemetsa kafukufuku pankhaniyo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kuunikiraku kwadza pomwe boma ndi banja la Mutharika akhala akuponyerana Chichewa pa ganizo la kafukufuku pa imfayo. - Pomwe a boma komanso mtsogoleri wa dziko lino Mayi Joyce Banda akhala akutsindika kufunika kwa zofufuzazo, akubanja malemuyo akhala akuti nkosayenera kutero chifukwa ati chomwe chidapha wawo chidadziwika kale. - Koma msabatayi ndemanga zati Mutharika anali wotumikira dziko, osati banja lokha, kotero anthu ayenera amve mvemvemve dziwe zambiri pa imfa ya mtsogoleriyo. - Mutharika adamwalira ndi matenda a mtima adzidzidzi ku mayambiliro a Epulo ndipo adalowa mmanda pa 23 Epulo. - Mwa zina, chinsinsi chachikulu chidakuta nkhani ya matenda komanso imfayo. - Malipoti a maudindo angapo amatsutsana; ena kumati Mutharika adamwalirira ku chipatala cha Kamuzu Central, ena amati kunyumba ya boma ku Lilongwe ndipo enanso amati ku chipatala mdziko la South Africa. - Pamtanda wa Bingu Nazo zolembedwa pa mtanda wosonyeza tsiku lobadwa komanso la kumwalira kwa Mutharika zimasinthasintha; mtanda wina umati anamwalira pa 5 Epulo, wina pa 6 Epulo ndipo wina nkumati pa 7 Epulo. - Masiku awiri thupi la Mutharika lisadalowe mmanda, ofesi ya Pulezidenti ndi nduna zake idati malemuyo adamwalira pa 5 Epulo koma mtanda womaliza udasonyeza kuti iye adatisiya pa 6 Epulo. - Apa anthu akhala akuti tsopano nkoyenera kudziwa tsiku lenileni lomwe Mutharika adamwalira komanso tsatanetsatane wa nthawi, malo komanso zochitika zomwe zidazinga maola ake omaliza. - Pa 4 Juni 2012, mtsogoleri wa dziko lino, Joyce Banda, adalumbiritsa gulu loti lifufuze chenicheni pa imfa ya Mutharika koma a banja la malemuyo, motsogozedwa ndi mchimwene wake, Peter, adati kafukufukuyo nkungotaya nthawi. - Mtsogoleri wa mgwirizano wa mabungwe omwe siaboma la Council for Non-Governmental Organisations (Congoma), Voice Mhone, wati amabungwe achitapo kanthu ngati a banja la Mutharika akane kafukufukuyo. - Ife tikudabwa kuti kodi a banja akukaniranji. Kufufuzako nkoyenera ndipo tikuwapempha alole zomwe boma likufuna. - Amalawi sakudziwabe mmene Mutharika adamwalirira, adatero Mhone. - Mkulu wa bungwe loona ufulu wa chibadwidwe la Malawi Watch, Billy Banda, wati Mutharika adasankhidwa ndi anthu kotero anthuwo adziwe za imfa yake. - Ndikukhulupirira abanjawo chilipo akubisa. [Boma likafufuza] timva zambiri monga tsiku lenileni lomwe adafera, komwe adamwalirira komanso momwe zidachitikira kuti amwalire. - Timvanso za chuma chake ndiye a banja asakane, adatero Banda. - Akumudzi sadziwa Mfumu Yaikulu Malemia ya mboma la Nsanje yati anthu akumudzi sadziwabe tsiku lomwe Mutharika adamwalirira komanso matenda omwe adapha mtsogoleriyo kotero boma lisagonjere. - Iye wati zimamveka kuti kuti kunyumba ya boma komwe Mutharika adagwera kunalibe galimoto za boma zothandiza pa zadzidzidzi monga matendawa. - Malemia watinso nyumba zoulutsira mawu zakunja zidalengeza kuti Bingu wamwalira pomwe kuno akuluakulu amakana, kotero zenizeni sizinadziwikebe. - Ngati a banja akudziwa abwere poyera, apo ayi kafukufuku achitike, adatero Malemia. - Charles Kabaghe wa mmudzi mwa Mkombanyama kwa T/A Mwaulambia mboma la Chitipa wati ngakhale kafukufukuyo akhale wolira ndalama, achitike. - Zikumveka kuti Bingu adamwalirira kunyumba ndipo adangopita ndi thupi ku South Africa pomwe aboma panthawiyo adakana; izi zikutisokoneza. - Nalo tsiku lomwalira silikudziwika. Boma lifufuze tidziwe mutu weniweni, adatero Kabaghe. - Aubrey Jeke wa mmudzi mwa Sambani kwa T/A Mlolo mboma la Nsanje wati kumeneko anthu akufuna kudziwa zambiri. - Iye wati kumeneko zokamba nzambiri ndipo mpofumika boma likumbe nkhaniyi mwatsatanetsatane. - Boma limvere a banja Koma T/A Mwakaboko wa mboma la Karonga wati boma limvere zomwe abanja akunena chifukwa ngati iwo sakufuna kuti kafukufukuyo achitike sibwino kukakamira. - Mutharika adaikidwa kumalo ake ku Thyolo, malo amenewo si aboma ndiye a banja ali ndi ulamuliro onena zomwe afuna, adatero Mwakaboko. - Pulezidenti Banda adasankha gulu la anthu asanu ndi atatu kuti lifufuze za imfa ya Mutharika. - Gululi likutsogoleredwa ndi woweruza milandu ku bwalo lalikulu Elton Singini. - Enawo ndi Dr. Charles Dzamalala, yemwe adali mkulu wa apolisi, Joseph Airon, Dr. Tionge Loga, Dr. Elizabeth Sibale, Fr. Joseph Mpinganjira, Brian Nyasulu, Esther Chioko ndi woimira anthu pamilandu, Jabber Alide. - Lachisanu pa 15 akuchokera ku Mangalande, Banda adauza atolankhani kuti kafukufuku akhalapo pa imfa ya Mutharika. - Mayi Banda adati Mutharika adali mtumiki wa dziko lino kotero anthu akuyenera kudziwa chomwe chidamukokera ku masano. - Izi zidaipira mchimwene wa malemuyo, Peter, yemwe adauza nyumba youlutsira mawu ya Voice of America kuti sakumvetsabe zomwe boma likufuna pa nkhaniyi. - Iye anati ngati boma likufuna kudziwa chilungamo likafunse dotolo yemwe adalipo pomwe Mutharika amatengeredwa kuchipatala. - Iye adati ngati a banja ali okhutira ndi lipoti la imfa ya Mutharika palibenso chifukwa choti boma litaye nthawi kufufuzabe. - Nzamkutu komanso zopanda ntchito. Pali atsogoleri ambiri omwe amwalira mmaiko osiyanasiyana, kodi ndi kangati padali kafukufuku wa boma? Kafukufukuyu ndi wa zii. Ine monga wamkulu kubanja ndikukhulupirira kuti ndizopanda ntchito komanso kungotaya nthawi. - Ngati banja lakhutira bwanji boma likufunitsitsabe kupeza chomwe chidapha mtsogoleriyo? Akufuna chiyani? adadabwa Mutharika. -",POLITICS -ID_afnNsspP," Malawi ipunthanandi Zimbabwe lero Mpikisano wa matimu a mu Africa wa Africa Cup of Nations (Afcon) wayamba lero pamene matimu osiyanasiyana akuthethetsana. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Matimu a mgulu L, momwe muli Malawi, Zimbabwe, Swaziland ndi Guinea, ayambanso kutuwitsana lero pamene Malawi ikulandira Zimbabwe pa Kamuzu Stadium masanawa. - Zimbabwe, yomwe ili panambala 119 mdziko lapansi pamomwe matimu akuchitira pamndandanda wa Fifa, yakumana ndi zokhoma zosowa ndalama ndipo izi zidachititsa kuti timuyi itulutse mochedwa maina a osewera amene akubwera ku Malawi kuno. - Lachiwiri usiku, kochi wa timuyi, Kalisto Pasuwa, adatulutsa mndandanda wa osewera 19 kuti abwere kudzazimitsa Flames. - Malinga ndi nyuzipepala ya TheHerald ya ku Zimbabweko, timuyi idayamba zokonzekera zake Lachitatu koma ndalama zoti igwiritsire ntchito kubwera ku Malawi zidali zisadapezeke. - Koma kumbali ya Malawi, zonse zili mchimake, malinga ndi kochi Young Chimodzi. - Tidakasewera ndi Egypt, ngakhale tidagonja [2-1] komabe zatithandiza kuti tione anyamata amene tingawagwiritsire ntchito pamene tikumane ndi Zimbabwe. Tingathe kunena kuti chilichonse chatheka, adatero Chimodzi, amene timu yake yakhala mkampu kwa mwezi tsopano. - Timuyi ili ndi osewera onse amene adakasewera nawo ku South Africa mumpikisano wa Cosafa komanso akatswiri ena amene amasewera mmaiko ena. - Ku Egypt, John Banda ndiye adagoletsa chigoli cha Malawi. Lero maso akhale pa katswiriyu komanso Atusaye Nyondo ndi Esau Kanyenda kutsogolo kwa Malawi. - Zimbabwe yaitana Nyasha Mushekwi amene amasewera ku Sweden. Mnyamatayu watchuka ndi kumwetsa zigoli kumeneko ndipo masanawa Flames iyenera kuchenjera naye ameneyu. - Masewero omaliza pakati pa matimuwa amene adachitikiranso pabwalo lomweli pa 5 March chaka chatha, Malawi idagonja 1-4 ndipo Atusaye ndiye adachinya chigoli cha Malawi. -",SPORTS -ID_agPJFlIc,"Mafumu Ayamba Kulandira Thandizo la Mankhwala Lapamwamba-Nduna Boma lati lili mkati mokonza dongosolo lakuti mafumu aakulu onse mdziko muno akhale pa ndondomeko yolandira thandizo la mankhwala mzipatala zapamwamba. -Nduna yowona za maboma aangono ndi chitukuko chakumidzi, Dr. Ben Phiri ndi omwe anena izi mboma la Mangochi pamene amakweza mafumu aakulu Chowe, Katuli ndi Makanjira kukhala Senior Chief, komanso kukweza magulupu ena anayi kukhala ma Sub T/A. -Pa mwambowu, ndunayi yalonganso a Cassim Linje Sinoya kukhala T/A Namabvi kutsatira imfa ya mfumu yomwe inalipo. -Dr. Phiri anati boma lapeza kuti mafumu ambiri amavutika pa nkhani za umoyo ndi zina ndipo walonjezanso kuti ma Paramount Chief onse akhala ndi chiphaso choyendera chapamwamba (Diplomatic Passport). -Polankhulapo Senior Chief Chowe inati kukwezedwaku kwawapatsa mangolomera kuti apitirize kugwira ntchito za chitukuko ndipo wapempha mafumu anzake kuti apewe kulpwetsa katangale pa ntchito yawo. -",POLITICS -ID_agnGBWSy," Kasambara: Kulimbikitsa anthu mkuimba Martha Kasambara ndi woimba nyimbo za uzimu wokhala ku Mzuzu. Iye ali ndi zimbale ziwiri ndipo mu December chaka chino adzakhazikitsa chimbale chake chatsopano chotchedwa Amasamala. Mtolankhani wathu DAILES BANDA adacheza naye motere: Tikudziweni. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndine Martha Kasambara wa mmudzi mwa T/A Malanda Ku Chintheche mboma la Nkhata Bay. Ndili pabanja ndipo ndili ndi mwana mmodzi. - Akutulutsa chimbale chachitatu: Kasambara Mbiri ya maphunziro? Ndidaphunzira pulaimale yanga pa Lilongwe LEA pomwe ndidalemba mayeso anga a Sitandade 8, sukulu ya sekondale ndidaphunzira ku Chipasula. Ndidakapanga maphunziro a uphunzitsi ku Tanzania komwe ndidaphunzitsa kwa ka nthawi pangono ndipo padakalipano ndikupanga bizinesi. - Tatifotokozerani mbiri ya maimbidwe anu. - Ndidayamba kuimba ndili wachichepere kwambiri koma chimbale changa choyamba ndidatulutsa mu 2008 ndipo chinkatchedwa kuti Zonse ndi Yesu, chimbale chachiwiri, Nganganga ndi Yesu, chidatuluka mu 2010. Chimbale chatsopano chotchedwa Amasamala ndichikhazikitsa mu December chaka chino. - Uthenga waukulu omwe wanyamula ndi wotani? Kwakukulu uthenga omwe uli mchimbalechi ndi wa chilimbikitso kwa Akhristu anzanga mnyengo zili zonse zomwe iwo akudutsamo. - Yesu amasamala anthu ake ndipo tikamudalira iye sitidzakhumudwa chifukwa chisomo chake ndi chokwanira. - Kodi mfundo za nyimbo zimenezi mumazitenga kuti? Nyimbo zanga kwambiri zimachokera pa maulaliki a kutchalitchi komanso ndikamawerenga Baibulo ngakhalenso nthawi zina zinthu zomwe ndikuona ndi kukumana nazo. - Ndi zinthu ziti zomwe mungakonde kuti zisinthe kumbali ya zoimba mMalawi muno? Mmalo ojambulira nyimbo mwathu mukufunika zipangizo zojambulira nyimbo za mphamvu, ngati mmene kulili ku maiko a anzathu monga ku South Africa, chifukwa nyimbo zimamveka bwino kwambiri. - Phindu Mukulipeza mukuimbaku? Mmbuyomu zinthu zimavuta koma pakali pano ndi chimbale chatsopanoch tsogolo lopindula likuoneka. -",MUSIC -ID_aijXAqSG,"Gulupa Mologeni Wapempha Akhristu Akonde Kuthandiza Radio Maria Mmodzi mwa agulupa a Parish ya Ntcheu mu Dayosizi ya Dedza a Molisiyo Felix Mologeni apempha akhristu ampingo wa katolika kuti atenge udindo othandiza Radio Maria ndi zomwe ali nazo kuti uthenga wamulungu upite patsogolo. -Mgulupa Mologeni amalankhula izi lamulungu lapitali ku tchalitchi la Machira mu parishi-yi pomwe akhristu akutchalitchili amajambulitsa maprograme osiyana-siyana ku wailesi-yi. -Iwo ati wailesi-yi imasowa zambiri ndipo akhristu ndi udindo wawo kuithandiza ndi ndalama kapena kujambulitsa maprogramme osiyanasiyana ku wailesi-yi ngati njira imodzi yotenga nawo gawo patchito yofalitsa uthenga wabwino, yomwenso ndi ntchito ya wailesi-yi. -Ndi udindo wathu kuyithandiza Radio Maria njira ndipo njira ina yomwe tingaithandizire ndi mapologalamu chifukwa uthenga wathu umveka pa dziko lonse lapansi, anatero a Mologeni. -Iwo ati ayamikira akhritsu akwa Machira Kamba kotenga nawo gawo popanga nawo mapologalamu omwe amamveka pa Radio Maria. Polankhulapo mkhala pampando wa tchalitchi cha Machira a Luka Fabiano anati ndi okondwa chifukwa achita mwayi ojambulitsa mapologalamu omwe wayilesiyi imaulutsa. -Kudzera mu pologalamu ngati imeneyi timaphunzira zinthu zosiyanasiyana zomwe akhritsu osiyanasiyana akuchita, anatero a Fabiano. -",RELIGION -ID_ajNiLKOz,"Koche Parishi Ilonjeza Kusamalira Ansembe Awo Atsopano Wolemba: Thokozani Chapola Akhristu a mpingo wakatolika ku parishi ya St. Magadalena wa Kanosa ku Koche mu dayosizi ya Mangochi alonjeza kuti adzipereka pothandiza amsembe atsopano omwe mpingo wakatolika mu dayosizi-yo waatumiza kuti adzitumikira mparishi-yo. -Malingana ndi Montfort Mwale yemwe ndi mtolankhani wa dayosizi-yi, amsembe omwe awatumiza kuti adzitumikira mu parishi ya St. Magadalena wa Kanosa ku Koche mu dayosizi-yi ndi bambo Paul Rappozo, komanso bambo Medrick Mlava. -Polankhula pa mwambo wolandira a msembe-wa wapampando wa parishi-yi a Bruno Chakhaza ati mpingo mu parishi-yo ndi wokondwa ndikufika kwa amsembe atsopano-wo. -A Chakhadza ati ali ndi chikhulupiliro chakuti amsembe atsopano-wa athandiza pa ntchito zokweza mpingou mu njira zosiyanasiyana. -Mmawu awo a bambo mfumu a parishi-yi bambo Clemence Pindulani athokoza akhristu a mparishi-yo kamba kolandira bwino amsembe-wa. -Polankhula mmodzi mwa amsembe atsopano ku parishi-yi bambo Paul Rappozo ati ndi okhutira ndi momwe mpingo wakatolika wawalandilira mu parishi-yo. -",RELIGION -ID_akrWznZK,"Amuna Awiri Anjatidwa Kamba Kogwililira Msungwana Mmodzi Amuna awiri ali mchitolokosi cha apolisi mboma la Nkhotakota powaganizira kuti agwililira msungwana wa zaka 15. -Wachiwiri kwa wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sergeant Paul Malimwe wati amunawa ndi David Francis wa zaka 26 komanso Uzeni Banda wa zaka 18, onse a mmudzi wa Muyanja, mfumu yaikulu Nkhanga mbomalo. -Iye wati pa 27 June chaka chino, msungwanayu anatumidwa kukagula mchere pa kamtini ina mderalo ndipo pobwelera ndi pomwe anakumana ndi awiriwa omwe anamukokera pa tchire ndi kumugwililira mosinthana-sinthana. -Msungwanayu akuti anayesetsa kukuwa koma palibe anamumva kaamba koti panali patali ndi nyumba za wanthu ndipo pambuyo pomugwililira amunawa anamusiya msungwanayu akumva ululu kwambiri. -Atakafika kwawo iye anakafotokozera makolo ake za nkhaniyi omwe anakatula nkhaniyi ku polisi yaingono ya Mkaika ndipo zotsatira za ku chipatala cha Malowa zinatsimikiza kuti msungwanayu wagwiliridwa. -Awiriwa anjatidwa ndi apolisi lachitatu ndipo akuyembekezeka kukawonekera ku bwalo la milandu ndi kukayankha mlandu wogwililira zomwe ndi zotsutsana ndi gawo 138 ya buku loweruzira milandu mdziko muno. -",LAW/ORDER -ID_aksdRkdH,"MET Yachenjeza za Mvula Yamphamvu Nthambi yowona za nyengo ndi kusintha kwa nyengo yati mvula yamphamvu ikuyembekezeka kugwa mmadera ambiri mdziko muno kuyambira lero mpaka lachisanu pa 14 February 2020. -Malinga ndi chikalata chomwe chasayinidwa ndi mkulu wa nthambiyi Jolam Nkhokwe, mvulayi yomwe ikhale yosakanikirana ndi mphepo yamphamvu, komanso ziphaliwali ikuyembekezeka kugwa mmadera a kumwera, pakati komanso madera a mbali mwa nyanja. -Mvulayi akuti ikuyembekezeka kudzetsa kusefukira kwa madzi mmadera otsika komanso momwe mumachitika-chitika ngozi za mtunduwu kaamba koti padakalipano dothi lidakali lonyowa mmadera ambiri mdziko muno. -Mwazina mphepo yamphamvuyi komanso ziphaliwali, zili ndi kuthekera kowononga zinthu, kuvulaza komanso kupha anthu. -Pamenepa nthambiyi yapempha anthu kuti asamuke mmadera omwe ndi angozi, apewe kuwoloka mitsinje pamene yadzadza komanso kupewa kubisala pansi pa mitengo ndi nyumba zina zosalimba, pofuna kupewa ngozi zomwe zingadze kaamba ka nyengoyi. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_amhKDlxA," Apempha mafumu kuunika miyambo Boma komanso nthambi ya mgwirizano wamaiko wa European Union (EU) atsindika kufunika koti mafumu aunikenso miyambo ina yomwe ikadatsatidwa mzigawo zosiyanasiyana mdziko muno. - Mfundo iyi ndiyo idatenga gawo lalikulu la msonkhano wa masiku awiri msabata yangothayi wa mafumu akuluakulu ku Golden Peacock mumzinda wa Lilongwe. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Lukwa: Miyambo ina isinthe Cholinga cha msonkhanowo chidali chofuna kupereka mpata kwa mafumuwa kukambirana za malamulo omwe mafumu amatsata poyendetsa zinthu mmadera mwawo koma kudaoneka kuti milandu yambiri yomwe imafuna malamulowa imakhudzana ndi miyambo. - Nduna yoona kuti pasamakhale kusiyana pakati pa abambo, amayi, anyamata ndi asungwana Jean Kalirani adanena motsindika kuti amai ndi ana ambiri amachitiridwa nkhanza zikuluzikulu kaamba kofuna kukwaniritsa miyambo ina. - Nzoona kuti mpaka pano tizikhala tikukamba za miyambo monga kulowakufa, kuchotsa fumbi, phwando la nkhandwe ndi fisi? Zonsezi zikuchitika mmadera momwe mafumu amakhala ndipo ali ndi mphamvu zosintha zinthu, adatero Kalirani. - Iye adati Malawi ngati dziko limodzi lomwe lidalowa nawo mumgwirizano wa maiko, ali ndi udindo oonetsetsa kuti zomwe maikowo adagwirizana zikutsatidwa ndipo chimodzi mwa mapanganowo nkuonetsetsa kuti nkhanza kwa amai ndi ana zatha. - Woimira bungwe la United Nations (UN) Ama Sande adati iye ndi nthumwi zina za kunthambi ya amayi mu mgwirizano maiko a dziko la pansiwu adagwidwa ndi chisoni atayendera madera ena nkupeza asungwana achichepere omwe adawafotokozera za momwe amakakamiziridwa kugonana ndi akuluakulu. - Iye adati adakhudzidwa kwambiri akuluakulu ena omwe adacheza nawo atawayankha poyerayera kuti mwana ndi wa zaka 8 koma akafika zaka 12 ndiye kuti wakula. - Chomvetsa chisoni kwambiri nchakuti zambiri mwa nkhanza zomwe asungwana adafotokoza zimachitika kaamba ka miyambo yomwe imatsatidwa mmadera awo, adatero Sande. - Senior Chief Lukwa ya ku Kasungu idati zomwe adanena akuluakuluwa nzoona ndipo adalonjeza kuti pamsonkhanowo mafumu akambirana za mfundo zokhwima zotetezera amayi ndi ana chifukwa chamiyambo. - Iye adati kuti izi zitheke nkofunika kuganizira mafumu pankhani yamayendedwe komanso ndalama zogwirira ntchito yawo mosavuta chifukwa nthawi zambiri amalephera kufikira anthu omwe akuzunzika kaamba kosowa pogwira. - Woyanganira zakayendetsedwe ka ntchito kuunduna wa maboma angonoangono Norman Mwambakulu adalimbikitsa mafumuwo kuti ali ndi mphamvu zopanga malamulo omwe Nyumba ya Malamulo ikhoza kungovomereza. -",CULTURE -ID_arDDBxeg," Chatsalira wa Silver Strikers Kwa onse otsatira mpira wa miyendo, dzina la Ndaziona Chatsalira si lachilendo chifukwa mnyamatayu zitchito zake zimaonekera pakati pa timu mbwalo la masewero. Mnyamatayu padakalipano akusewera mu Silver Strikers ndipo ndi mmodzi mwa osewera omwe amakayimirira dziko lino pamasewero a pakati pa maiko a kumwera kwa Africa sabata yapitayo. STEVEN PEMBAMOYO adacheza naye kuti amve za mbiri yake ndipo machezawo adali motere: Chatsalira: Ankafuna wotseka pakati Kodi Ndaziona Chatsalira ndani? Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ndaziona Chatsalira ndi mnyamata wosewera mpira yemwe adabadwa mbanja la ana 5, amuna okhaokha, ndipo ndi wachiwiri kubadwa. Kumudzi kwathu ndi ku Dowa kwa T/A Chiwere. - Tafotokoza, mpira udayamba liti? Mpira ndidayamba ndili Sitandade 4 komwe ku Dowa ndipo pomwe ndimafika Sitandade 8 ndimasewera mmakalabu angonoangono a kwathu komweko mpakana ndimasewera mmipikisano yodziwika kumeneko. - Nanga kuti upezeke ukusewera mu Super League zidayenda bwanji? Nditalemba mayeso a Sitandade 8 adandisankhira kusukulu ya sekondale ya Madisi komwe ndidakapitiriza mpira. Nditayamba Fomu 1 choyamba ndidapeza malo mutimu ya pasukulu. Ndili kalasi yomweyo kudabwera mkulu wina yemwe adachokera ku Lilongwe ndipo adandiona ndikusewera. Ndidacheza naye pangono ndipo adatenga nambala yanga kenako adadzandiimbira foni kuti timu ya Pakeeza ku Lilongwe imandifuna. - Kenako zitatero? Ndidapita kukakumana ndi akuluakulu a timuyo ku Lilongwe ndipo tidamvana mpaka ndidayamba kusewera mutimu ya Pakeeza mchaka cha 2005 kenako ndidapita kutimu ya Escom United mchaka cha 2007. - Mwayi umenewu udakupeza bwanji? Mchaka cha 2007, timu ya Escom United idabwera ku Lilongwe kudzasewera mpira ndi timu ya Silver Strikers ndiye poti adali atandiona kale ndikusewera mtimu ya Pakeeza adandiitana kuti ndikayese mwayi wanga kumeneko. Mchaka cha 2008 ndidakayesa mwayiwo nkukhoza. Umu ndimo ndidapezekera ku Escom United nkuyamba kusewera mwakathithi mu Super League. - Pano dzina lako limamveka ku timu ya Silver Strikers, udankako bwanji? Nditasewera ku Escom United kwa kanthawi, timu ya Silver Strikers imafuna osewera angapo oti azikatseka pakati, kumbuyo komanso kumwetsa zigoli ndipo mchaka cha 2011 ndidali mmodzi mwa osewera omwe timuyo idatenga ndipo malo anga adali pakati kuthandizira otseka kumbuyo ndi omwetsa zigoli omwe. - Umaseweransotu mtimu ya Flames, tafotokoza udahonga ndani? Amwene, munthu ukakhala wakutha ndiwe wakutha chifukwa kudalira kuhonga munthu suchedwa kutha. -",SPORTS -ID_ateNnlQb," Kusamala anapiye a mikolongwe Amati nkhuku ndi dzira, kusonyeza kuti ngati susamala dzira ndiye kuti udzalandira nkhuku za matenda zomwe sizichedwa kufa. Komanso kupanda kusamalira bwino anapiye, akhonzanso kufa. Koma chisamaliro ichi nchotani? BOBBY KABANGO adakacheza ndi Rose Mphepo, mphunzitsi wa kusukulu ya ziweto ya Mikolongwe mboma la Chiradzulu. Adacheza motere: Tidziwane mayi Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndine Rose Mphepo. Ndine Assistant Hatchery Managerwachiwiri kwa woyanganira malo oswera nkhuku. Koma tikuopeni? Mphepo kuyanganira anapiye Tikufuna timve momwe tingasamalire anapiye a mikolongwe. Kuno tilibe nkhuku mtundu wake mikolongwe. Anthu amangoti nkhuku za mikolongwe, koma palibe mtundu wa mikolongwe. Nkhuku zimenezi ndi ma Black Austrolorp koma chifukwa zimachokera kuno, anthu amangoti mikolongwe. Ndikufotokozerani momwe timasamalira anapiye koma tipite kuofesi kwathuko. Tsono tidaika madzi amene mukaponde musadalowe kuofesiko, madzi amenewo ndi a mankhwala kuti musabweretse matenda kukholako. - Chisamaliro cha anapiye amtundu umenewu chimakhala chotani? Ngati ukufuna kuweta nkhuku zimenezi, choyamba samala mazira. Ndiye tili ndi khola ilo lomwe tikusungako nkhuku 300. Tambala mmodzi ali ndi misoti 10. Zimaikira komweko ndipo mmawa cha mma 10 koloko timakatolera mazira komanso madzulo cha mma 3 koloko. - Mazira amenewa amapita kuti? Tikatolera, timapita nawo ku hatchery. Iyi ndi nyumba yofungatilitsa mazira kuti anapiye atuluke. Koma tisadawaike mnyumbayi, timawaika mu Egg Chamber. Awa ndi malo amene timasankhira mazira. Timaikapo zongendawa amene amapha timajeremusi tomwe dzira latenga kuchokera kukhola kuja. Timawasungamo kwa sabata imodzi. Tikawatulutsa mmenemu ndiye timawaika moti akafungatilitsidwe. Dzira ndi chinthu cha moyo, ngati taliyika mu incubator lili ndi majelemusi, ndiye kuti anapiye adzabadwanso ndi matenda. Komanso panthawiyo timasankha mazira amene ali ndi mavuto monga amene ali angonoangono komanso osweka. - Fotokozani zomwe zimachitika mu incubator-mo. - Incubator yathu imalowa mazira 30 000 koma chifukwa cha mavuto ena, sitikwanitsa kuikamo mazira 30 000, mapeto ake timangoika momwe tapezera koma sabata iliyonse Lachiwiri timatulutsa anapiye 4 000. Mavuto enanso nkuti tilibe zakudya zokwanira zosamalira anapiye ngati achuluka. Tikawaika mmenemu, timadikira padutse masiku 18, apa timasankha mazira amene satulutsa anapiye. Dziwani kuti tambala akaphonya pamene akukwera thadzi, dzira limenelo limakhala lakufa loti simutuluka napiye. - Zimakhala bwanji kuti Lachinayi lililonse muzitulutsa anapiye? Nchifukwa choti sitiika mazira 30 000 monga ilili incubator-yi. Ndiye sabata ino timaikamo mazira, ena timaika sabata yotsatira, zomwe zimachititsa kuti anapiye azitulukanso mosiyana. Ena amatha masiku 21 sabata ino pamene ena sabata ya mawa. - Kodi anapiye sangapse mmenemu atati atuluka chifukwa cha kutentha? Kutentha kwa incubator ndi kofanana ndi nkhuku, timaonetsetsa kuti incubator ikutentha madigiri 37.5. - Magetsi akazima zimakhala bwanji? Magetsi akazima mutha kulumikiza jeneleta koma ngati mulibe ndiye azime kwa masiku awiri mutafungatilitsa mazira amene adutsa masiku 18, ndiye mazira onse amaonongeka. Amenewo katayeni chifukwa anapiye amakhala afa. - Anapiye akabadwa, mumalowera nawo kuti? Amabwera mnyumba iyi. Ndi motentha chifukwa amakhala mwana wathu ali mchikuta. Kupanda kutentha kumeneku samachedwa kufa chifukwa ndi osakhwima. - Katemera mumawapatsa atakula bwanji? Tsiku lomwe abadwa timapereka katemera woteteza ku matenda. Kenaka timawapatsa madzi ndiye timadikira padutse mphindi 30 tisadawapatse zakudya. Zikatha sabata imodzi, timazipatsa katemera wa gumbolo, sabata yachiwiri timazipatsa katemera wa LaSota, sabata yachitatu timawapatsa gumbolo, yachinayi LaSota, ndipo yachisanu wa firepox. Sabata ya 6 timawagulitsa kwa alimi ndipo mlimi savutika nazo. Alimi amagula K500 mwanapiye mmodzi. - Nanga zakudya? Zakudya timapanga tokha, zikangobadwa kumene mpaka atakula timawapatsa chicken mash. -",FARMING -ID_atnrCazz,"Ogwira Ntchito ku MACOHA Akunyanyala Ntchito Anthu ogwira ntchito ku factory ya bungwe la Malawi Council for the Handicaped (MACOHA) ku Bangwe mu mzinda wa Blantyre akuchita mbindikiro pofuna kukakamiza mabwana awo kuti awapatse malipiro omwe anagwilira ntchito mu nthawi yowonjezera. -Wofalitsa nkhani ku bungwe la MACOHA a Harriet Kachimanga atsimikiza zankhaniyi ndipo ati izi zachitika kamba ka mavuto ena omwe bungweli likukumana nawo. -Mbali imodzi ya fakitaleyo Kachimanga wati bungweli lili mkati mokonza mavutowa ndipo ati posachedwapa anthuwa akhala akulandira malipiro awo. -Ndizoonadi kuti ogwira ntchito ku factory ya MACOHA akuchita mbindikiro kamba kofuna kukakamiza mabwana kuti awapatse malipiro awo omwe akhala akugwira ntchito nthawi yowonjezera, anatsimikiza motero Kachimanga. -Iwo ati izi zakhala chomwechi kamba koti kampaniyi ikukumana ndi mavuto osiyana siyayana koma padakali pano ikukonza mavutowa ndipo pofika mmawa aliyense akhala atalandira malipiro ake. -",HEALTH -ID_axsjBVtr," Ulangizi paulimi mu 2016 Pamene tikulowa chaka chino mawa lino, ndi bwino tisanthule zina mwa nkhani zikuluzikulu komanso magawo amene tidakupatsirani mu Uchikumbe mu 2016. - Ulimi wa ziweto za mbalame Alimi ena adabwekera kuti kuweta zinziri, nkhuku za mazira komanso za Mikolongwe, nkhanga. Alimi adafotokoza momwe ziwetozi zikuwapindulira. Mwa chitsanzo, mlimi wa zinziri adati sizichedwa kukula komanso zimapirira ku matenda. Amene akuweta nkhuku za Mikolongwe adati si zibwerera pamsika komanso kuweta kwake nkosavuta. Kwa alimi a nkhanga, phindu lalikulu ndi lakuti zimaikira mazira ambiri600 pachaka, zomwe si zingatheke ndi ziweto zina za mtunduwu. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Alimi adalimbikitsidwa kupewa matope mmakola awo Malangizo paulimi Kadaulo pankhani yosunga mbewu adalangiza alimi kupewa kusunga chimanga chawo mnkhokwe za nsungwi poopetsa anankafumbwe. Iye adati chimanga chikatha, nankafumbwe amadya nsungwi ndipo mlimi akadzaika chimanga china nankafumbwe amapeza chochecheta. Alangizi enanso adatambasula za kufunika kukolola madzi pamene mvula yagwa komanso kuonetsetsa kuti akupeza mbewu ndi zina zofunikira paulimi nthawi yabwino. Adalangizanso alimi kukhala pagulu kuti asamavutike polandira ulangizi ngakhalenso kupeza misika. - Patsogolo ndi ziweto Alimi a mmadera ena mdziko muno adanenetsa kuti akusimba lokoma ndi ngombe za mkaka pamene adayamba kutsatira malangizo monga kusamalira makola, kufutsa nsipu, kubzala nsenjere, kuteteza matenda ndi zina zotero. Ndipo ena adati iwo koma akalulu amene akuthana ndi mavuto a kusintha kwa nyengo chifukwa chakudya chawo sichisowa. Kwa ena, kuweta nkhumba ndiye tsogolo labwino pomwe alangizi adanenetsa kuti kukhala ndi makola ouma, kudyetsa bwino, ndiye tsogolo lokoma la ulimiwu. Alimi ena adati koma mbuzi ndiye tsogolo labwino chifukwa sizivuta kudyetsa komanso matenda ndi ochepa. -",FARMING -ID_ayEdWRuH," Chenjerani pokolola Mbewu ya chimanga nayo imafuna kuyichengetera nthawi yokolola kuti zokolola zikhale zochuluka ndi zopatsa kaso. - Wachiwiri kwa mkulu woona za kafukufuku wa mbewu ku Bvumbwe Research Station, Frank Kaulembe akuti nankafumbwe amaononga ngati alimi akolola chimanga chawo mochedwa kapena mofulumira. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Namkafumbwe amachecheta mosavuta chimanga chokololedwa mofulumira Mwachitsanzo, iye adati kukolola mbewuyi isadaume, mlimi akaiyanika imafota ndipo zotsatira zake nankafumbwe amaboola mosavuta. - Mlimi akaichedwera, nankafumbwe wamkulu amayamba kuionongera kumunda komweko, iye adatero. - Iye adaonjeza kuti kukolola chimanga chosauma nthawi yoyanika chimakumana ndi ndi mavuto monga kunyowa ndi mvula yowaza komanso kukachita chifunga mmawa, chimayamwa chinyontho mapeto ake chimachita chukwu, iye adatero. - Pothirirapo ndemanga pa zomwe adayankhula Kaulembe, Paul Fatch, mphunzitsi wa kunthambi ya za ulangizi ya ku Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources (Luanar), adati chimanga chimayenera kukololedwa chikakhwima komanso kuuma bwino ndipo chizindikiro chake nchoti chimaloza pansi. - Pomwe, chimanga chimakhala chaumiratu ndipo kutonola chochepa ndi kuchiponya pansi chimachita phokoso, iye adatero. - Ngakhale izi zili chomwechi, Fatch adati madera ena amayenera akololebe mwachangu kuopetsa akuba, chiswe komanso makoswe kotero alimi oterewa amayenera akachiumitse akafika nacho kunyumba pogwiritsa ntchito nkhokwe zoumitsira kapena dzuwa. - Kaulembe adafotoza kuti mlimi sakuyenera kulowa mmunda ndi kuyamba kukolola chimanga tsiku lomwe kwachita mitambo ndipo kukuonetsa kuti nthawi ina iliyonse kukhoza kugwa mvula. - Iye adati chimanga chikanyowa ndi mvula chimachita chukwu. - Kaulembe adati ngati nthawi yokolola yafika koma kunja kukugwabe mvula, mlimi ayenera kuthandizira chimanga chomwe sichidaloze pansi kuti chitero ndi cholinga choti madzi asalowe mchimanga muja koma azingotsetsereka kufikira ataona kuti mvula yaleka. - Ichi nchifukwa chake kale makolo ankasanja chimanga chawo mnkhokwe molozetsa pansi kotero ngakhale mugwere mvula, sichimaonongeka, iye adatero. - Kuonjezera pa nankafumbwe yamwe amatha kuyamba kuononga chimanga chikakhalitsa mmunda,Kaulembe adati alimi asamakolole mochedwa kwambiri kuopetsa chiswe ndi moto olusa. - Pokolola, mlimi aziona pomwe akuika chimanga chake chifukwa chikakhala pafupi ndi chulu, chimagwidwa ndi chiswe komanso akaika pachidikha, chinyontho chimaononga, iye adatero. - Mlimi wa chimanga mboma la Salima Matiyasi Banda adati saphuphulumira kukolola chimanga chake chifukwa amafuna kuti chiumiretu, akangofikira kutonola, kuthira mankhwala ndi kuchisunga. - Ndidaona kuti kuyanika ndi ntchito ina yolemetsa yapadera kotero ndimangochisiya mmunda momwemo kuti chiumiretu. Ndimakolola pokhapokha makoko ake akamaoneka ouma kwambiri, iye adatero. - Mlimi wina wa mboma la Lilongwe Dust Chikumbutso adati amakolola mwamsanga kuopetsa akuba. -",FARMING -ID_bBlojCnY,"Chipatala cha Bangwe Chatsekedwa Chipatala cha Bangwe mu mzinda wa Blantyre chatsekedwa kutapezeka ogwira ntchito awiri omwe apezeka ndi kachilombo ka Coronavirus. -Chikhala chotseka kwa masiku awiri Mkulu wa kuofesi yowona za umoyo mu mzindawo Dr. Gift Kawalazira watsimikiza za nkhaniyi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Iye wati anthu onse ozungulira derali tsopano akuyenera kumakapeza thandizo la mankhwala ku chipatala cha Limbe mmasiku awiriwa, pomwe a zaumoyo akhale akupopera mankhwala mchipatalachi. -Kawalazira: ogwira ntchito awiri apezeka ndi kachilomboka Pa kawuniwuni yemwe tikuchita poyeza anthu tapeza kuti anthu awiri ogwira ntchito ku chipatala cha Bangwe apezeka ndi kachilombo ka Coronavirus. Choncho pa ndondomeko yake tikuyenera chipatalachi tichitseke tithiremo mankhwala kuti chiyambirenso kugwira ntchito pakatha masiku awiri, anatero Dr. Kawalazira. -Iwo ati akugwira ntchito yofufuza anthu onse omwe anakhudzana ndi azachipatalawa kuti nawonso ayezedwe ngati atenga kachilomboka. -Ogwira ntchito athu a zachipatala ndi ophunzira bwino ndipo nthawi zones amavala moziteteza kuti asapatsire ena matenda ndiye ngati pali anthu ena omwe akhudzana nawo, amenewo tiwafufuza kuti nawonso ayezedwe, anatero Dr. Kawalazira. -",HEALTH -ID_bGIIPbik," Anthu aphunzitsidwe zauindo wawoNice Bungwe la National Initiative for Civic Education (Nice) Public Trust lati dziko lino likulephera kutukuka chifukwa choti anthu ambiri sadaphunzitsidwe za ufulu komanso udindo wawo pa zinthu zosiyanasiyana, kuphatikizapo ntchito za chitukuko. - Mkulu wa Nice Trust, Ollen Mwalubunju, ndi yemwe adanena izi Lolemba potsegulira maphunziro a masiku atatu a ogwira ntchito zophunzitsa anthu kubungweli. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Maphunzirowa adachitikira mboma la Blantyre ndi thandizo lochokera ku bungwe la mgwirizano wa maiko a ku Ulaya la European Union (EU). - Mwalubunju adatsindika kuti, kwa zaka zingapo, boma lakhala likugwira ntchito zachitukuko popanda kupereka mpata kwa nzika kuti zitengepo gawo pa ntchitozo. - Choncho, mpofunika kuti boma komanso mabungwe ngati ife a Nice Trust lichilimike pophunzitsa anthu za maufulu omwe ali nawo komanso ndi udindo womwe ayenera kusenza kuti chitukukocho chitheke, iye adatero. - Mwalubunju adapempha ogwira ntchito zophunzitsa anthu mmaboma kuti akhale patsogolo pa ntchitoyi. - Ife a Nice Trust tili ndi kuthekera konse pantchitoyi potengera ntchito yomwe takhala tikugwira pophunzitsa anthu zachisankho mmbuyomu, adaonjeza. - Mkuluyo adathokoza bungwe la EU kaamba ka thandizo lomwe lidapereka kuti Nice Trust igwirire ntchito zake zophunzitsa anthu kwa zaka zingapo. -",OPINION/ESSAY -ID_bHTQWIJl,"Papa Afunira Zabwino Atolankhani Akatolika Omwe Akuchita Maphunziro Wolemba: Glory Kondowe Aku-likulu la mpingo wakatolika ku Vatican afunira zabwino atolankhani a mpingowu omwe akuchita maphunziro awo mdziko la Ivory Coast. -Mmodzi mwa akulu-akulu a ku ofesi ya zofalitsa nkhani ku likulu la mpingo-wu ku Vatican, Paolo Ruffin, ndi amene wapereka uthenga-wu kuyimira mtsogoleri wa mpingo-wu pa dziko lonse. -Papa Franscico Mwazina uthenga womwe akulu ampingo wakatolika ku Vatican anatumizira atolankhaniwo ndi wolimbikitsa kuti akuyenera kugwira ntchito zawo mwa ukatswiri ndi kuwonetsetsa kuti akuthandiza kulimbikitsa ntchito zachilungamo ndi zina zambiri. -Maphunziro omwe akonzedwa ndi bungwe la ngwilizano watolankhani achikatolika ACJ mogwirizana ndi ndinthambi yofalitsa nkhani mumpingo mudzikomo mothandizana ndi mkulu ofalitsa mawuthenga muzikomo abuye Raymond Ahowa. -",EDUCATION -ID_bLNKIimA," Minibasi zikwera Mwachinunu Nthawi zonse minibasi zikamakweza mtengo, makamaka mafuta akakwera, bungwe la eni minibasi limalengeza, ndi kuika mitengo ya minibasi kuti aliyense adziwe. Koma kuchokera Loweruka lapitalo, mitengo ya minibasi mmadera ena idakwera mwachinunu. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Izi zidachitika patangotha tsiku limodzi kuchokera pomwe oyendetsa minibasi adanyanyala ntchito zawo ati pokwiya ndi zilango zina zimene amalandira akaphwanya malamulo a pamsewu. - Amalawi amene tacheza nawo ku Blantyre, Lilongwe ndi Mzuzu adati ndiokhudzidwa ndi kukwezaku, komwe cholinga chake sichikumveka. - Mandiya: Okwera akuyenera kupereka yochuluka basi Mmodzi mwa anthu omwe akhudzidwa ndi mitengoyi, Sydney Chingamba wa ku Chilomoni yemwe amagwira ntchito ku Ginnery Corner mumzinda wa Blantyre, wati ichi ndi chitonzo ndipo okwera akuyenera kuchitapo kanthu kuti mitengo ibwerere. - Kafukufuku wa Msangulutso wapeza kuti mitengoyi yakwera ndi K50 kapena K100 mmadera osiyanasiyana mmizindayo. - Malingana ndi mmodzi mwa madalaivalawa mu Limbe, Fatchi Madani, iyi ndi njira yoti galimoto itulutse ndalama zomwe eni minibasi amafuna patsiku ngakhale pali malamulo okhwimawa. - Okwera akuyenera kupereka ndalama yochuluka basi. Patsiku bwana amafuna K10 000 ndipo kutenga atatu pampando pa K500 kukawasiya kwa Goliati ndi phada ameneyo. Ngakhale tisatenge anayi-anayi pampando ndalama izipezeka yokwanira chifukwa cha mitengoyi, adatero Madani. - Naye Phillip Bwanali, woyendetsa galimoto pakati pa Limbe ndi Blantyre, adati akweza mitengo chifukwa sakuloledwa kunyamula katundu [chimanga, mtedza ndi zina] yemwe okwera amamulipira mwa padera. - Tatero kuti tisavutike ndi kupewa ena kuyamba kuba ndi umbanda. Mmene chilili chuma cha dziko lino anthu ambiri sangakwanitse kutenga katundu pa matola omwe ndi okwera mtengo kusiyana ndi maminibasi, iye adatero. - Poyankhapo, mkulu wa bungwe la eni minibasi la Minibus Owners Association of Malawi (Moam), Coaxley Kamange adati ndi odabwa ndi zimenezi ndipo wangomva mphekesera kuti madalaivala achita moteremu. - Izi sizikutikhudza. Aliyense akhoza kuchita chili chonse ndi mitengo chifukwa lamulo likulola anthu kutero. Takhala tikudzudzulidwa ndi bungwe la Competition and Fair Trading Commission (CFTC) pamene timakonza mitengo mmbuyomu ndipo tidasiya, adatero Kamange. - Iye adati izi ndi zosokoneza anthu chifukwa akudziwa zakusinthaku ali mminibasi kapena padepoti. - Timayenera kutenga gawo pa chiganizochi kuphatikizapo okwera kuti mitengo ikhale yokomera onse. Bungweli [CFTC] lidati tisamakonze mitengo ya minibasi, koma padakalipano ndondomeko yabwino palibe, adatero Kamange. - Mkulu wa bungwe loona ufulu wa okwera la Passengers Welfare Association of Malawi (Pawa), Don Napuwa, adati izi ndi zokhumudwitsa ndipo madalaivala sakuyenera kukweza mitengo ya galimoto chifukwa boma langokhwimitsa ndi kuyamba kutsatsa malamulo omwe adalipo kale. - Madalaivala akusokoneza. Ngakhale kunyanyala ntchito komwe adachita sabata yatha eni galimoto sadadziwitsidwe. Mitengoyi imakwera potengera mtengo wa mafuta ndipo mafuta sanakwere. Oyendetsawa alibe danga lokweza mitengo, adatero Napuwa. -",SOCIAL ISSUES -ID_bLnPPikX,"Adzudzula Kampani ya Enviro-Consult Kamba Kochedwetsa Malipiro Anthu a mmudzi mwa Dauti mfumu yaikulu Mpando mboma la Ntcheu adzudzula kampani ya Enviro-Consult kaamba kosawapatsa ndalama zomwe anagwilira ntchito kuyambira mwezi wa March chaka chino. -Nsewu wa Tsangano omwe ukukonzedwa Malinga ndi ena mwa anthuwa omwe anayankhula ndi Radio Maria Malawi, kampaniyi ili pa contract ndi nthambi ya Malawi Defence Force yomwe ikumanga nsewu wa Tsangano-Mwanza-Neno, ndipo inauza anthu okwana 24 kuti adzale kapinga mmbali mwa nsewuwu koma kufikira pano anthuwa akuti sanalandire ndalama iliyonse. -Tinakhala tikugwira ntchito yodzala kapinga cholinga choti tipeze ndalama kupewa kuba koma mpaka pano sitinalandire ndalama, anatero mmodzi mwa anthu odandaulawo. -Koma poyankhapo pa nkhaniyi mmodzi mwa akuluakulu a kampaniyi a Benjamin Mughogho avomereza za nkhaniyi koma ati vutoli ladza kaamba koti boma silinaperekebe ndalama ku kampaniyi. -Nkhaniyi ndi yowona koma ifenso sitinalandire malipiro athu kuchokera ku boma koma chifukwa cha zandale zikuchitikazi ma funding sanatuluke, anatero a Mughogho. -",SOCIAL -ID_bMhQFrPx," Ngambi, Atusaye uncertain Flames midfield star Robert Ngambi and striker Atusaye Nyondo on Tuesday said they are most likely to miss Saturdays swim-or-sink 2015 Africa Cup of Nations preliminary round return leg against Benin. - The two players told The Nation in separate interviews from South Africa that, unless something develops up, they have already given up hope due to logistical hitches beyond their control. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Has returned to action: Ngambi The development comes as a setback for the Flames who need a full-strength squad for Saturdays showdown to overturn the tables having lost the first leg 1-0 away in Cotonou which both Ngambi and Nyondo also missed. - I had a meeting with the clubs [Platinum Stars] management over the issue, but what came out very clearly was that they do not want to release me and the reasons they are giving are my level of fitness having just recovered from injury and that the Benin match clashes with the clubs MTN8 match against Mamelodi Sundowns which will also be played on the same day, said Ngambi from Rustenburg in South Africa. - Ironically, Ngambis last appearance for the Flames was against Nigerias Super Eagles in a 2014 World Cup qualifier in September last year. Since then, he has missed a number of competitive and friendly matches due to injuries. - Nyondo also cast a doubt on his availability saying: I do not think my work permit will be ready anytime soon. I had assumed that it would be ready by this week, but from the look of things, I might even miss the early part of the season here. - It is very frustrating, but there is nothing I can do about the situation. Nevertheless, I am confident that the guys will do the job. - Nyondo cannot travel outside South Africa as his passport is with the department of Home Affairs for work permit renewal. - And with the increasing doubts on the availability of the duo, FAM has called up battle-scarred forward Esau Kanyenda, who according to chief executive officer Suzgo Nyirenda, is expected to fly in today. - However, Kanyenda said his release would be determined after meeting his club Polokwane Citys director Johnny Mogaladi yesterday. - Commenting on Ngambi, Nyirenda said they were waiting for Platinums final decision that was expected to be communicated later yesterday. - The problem is that apart from assessing his fitness, they [Platinum] also have a game on the very same day. So, it is indeed a tricky situation, but we havent given up yet. - As for Atusaye, it seems there is a change in the process of acquiring work permit in South Africa and it takes a bit longer. He is not the only player who has been affected. However, his club [Pretoria University] chairperson is scheduled to meet the PSL later today because they too fear they may miss the services of their key foreign players when the season starts, he said. - Apart from Kanyenda, defender Harry Nyirenda, midfielder Chimango Kayira and another striker Chiukepo Msowoya are also expected to arrive today. - Robin Ngalande arrived on Monday, DR Congo-based midfielder Joseph Kamwendo is expected on Thursday while Bloemfontein Celtic duo of Limbikani Mzava and Frank Gabadinho Mhango will be the last to join the team just over an hour before the match on Saturday. -",SPORTS -ID_bPjSBeOz," Osinthasintha zipani ngosadalilikaAkadaulo Andale osinthasintha zipani ndi osadalilika, ndipo amachita izi chifukwa cha dyera, atero akadaulo ena a zandale. Koma ena mwa andalewo atsutsa izi. - Akadaulowo, Mustapha Hussein, Happy Kayuni ndi Ernest Thindwa adanena izi polankhula ndi Tamvani paderapadera potsatira mchitidwe wa andale ena wosamuka mzipani zawo ndi kulowa zina umene umachulukira makamaka nthawi ya chisankho ikayandikira. Mwachitsanzo, Lamulungu Brown Mpinganjira, Ken Lipenga ndi Henry Phoya, omwe adakhalapo nduna za boma mmaulamuliro a zipani zina mmbuyomu, adalengeza kuti alowa chipani cha DPP limodzi ndi mbusa Daniel Gunya. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mutharika (Pakati) kulandira anayiwo Lamulungu Izi zili choncho, miyezi ingapo yapitayo Sidik Mia, yemwe adakhalaponso nduna mmaboma a mmbuyomu, naye adalengeza kuti walowa MCP ndipo akufuna mpando wa wachiwiri kwa mtsogoleri wachipanicho. - Hussein adati andale osinthasintha zipani ndi wosadalirika chifukwa phindu lawo ndi losaoneka ndipo adangotsala maina okha. Iye adati anthu akudziwa kale kuti ndi wosakhazikika kotero kuwatsatira nkudzipachika wekha. - Ndimaina aphindu koma sangasinthe zinthu mchipani chifukwa cha mbiri zawo zoyendayenda. Adayamba ndale kalekale ndipo anthu amawadziwa komanso amadziwa mbiri zawo, adatero Hussein. - Polankhulapo za akuluakulu akhamukira ku DPP, Kayuni adati anayiwo akungofuna kudzawolokera pamsana pachipanicho kuti apeze mipando ya uphungu pachisankho cha chaka chamawa. - Anthuwa akuchokera mmadera momwe DPP ili ndi mphamvu ndipo akudziwa kuti kuimira chipani china pampando wa uphungu, akhoza kugwa. Iwo akungoponya khoka kozama. Komabe sitikuwadabwa chifukwa ndimo alili, watero Thindwa. - Malinga ndi Kayuni, pambali posintha zipani ngati malaya chifukwa cha dyera, vuto lina ndi la kusowa mfundo kwa zipani. Iye adati zipani za mmaiko ena zimakhala ndi mfundo zokhazikika choncho munthu amadziwiratu zomwe chipanicho chimafuna kukwaniritsa, osati kuphinduka monga zimachitira zipani za ku Malawi. - Chipani chimakhala ndi mfundo zokhazikikazimene amatsata. Koma kuno kwathu chipani chimayamba mfundo iyi, kenako nkutembenuka. Amene amatsatira mfundo imene yasiyidwa amatuluka chipanicho kukalowa china, adatero Kayuni. - Iye adati kubwera kwa alendowo kumangobweretsa chilimbikitso nthawi yochepa chifukwa ngosadalilika. Ndipo kubwera kwawo kukhonza kubweretsa nthenya mzipani akulowazo chifukwa a mkhalakale amaona ngati akufuna kulandidwa mipando. - Izi zaoneka kale kuchipani cha MCP kumene kubwera kwa Mia kwadzetsa mpungwepungwe, pomwe wachiwiri kwa mtsogoleri wa chipanicho Richard Msowoya ndi akuluakulu ena adzudzula mtsogoleriyo Lazarus Chakwera pogodokera khosi kwa Mia. Asanalowe chipani cha MCP, Mia adakhalapo mzipani za UDF, DPP komanso PP. Polankhula ndi Tamvani, iye adatsutsa zoti dyera ndilo lamukokera ku MCP. - Iye adati chiyambireni ndale, sadakhaleko ndi mtima odzinthangatira yekha koma kutumikira anthu nchifukwa chake adalowa mchipani cha MCP chomwe mfundo zake nzokomera Amalawi. - Mpinganjira adali mu UDF ndipo adachoka kukayambitsa chipani cha NDA. Chipani cha PP chitalowa mboma, iye adalowera komweko koma zinthu zitavuta pachisankho cha 2014, iye adachitaya. - Iye adati mbiri yake isakhale chomuyezera pandale ndipo adati walowa DPP pofunanso kutumikira Amalawi. - Boma ili limaika mtima pamiyoyo ya anthu, nchifukwa chake ndikufuna kugwira nalo ntchito ndipo ndidzakhala nacho pamtendere ndi pamavuto pomwe, adatero Mpinganjira. - Lipenga wakhalako mmipando ya unduna kuyambira mboma la chipani cha UDF chomwe adachisiya kukalowa DPP momwenso adali nduna koma adachitsika mtsogoleri wa chipanicho Bingu wa Mutharika atangomwalira mu 2012 nkulowa PP yomwe idalowa mbwalo.Samayankha foni yake. - Phoya adayamba ndi chipani cha UDF momwe adali nduna ndipo adasintha thabwa kulowa DPP kenako adalowa MCP, kumene sadakhalitseko. Iye adafunsa kuti timutumizire mafunso, amene sanayankhe. -",POLITICS -ID_bRfTcobn,"Singanga Akagwira Ukayidi Zaka 11 Kamba Kogwililira Bwalo la milandu mboma la Chikwawa, lachitatu lalamula singanga wina kuti akakhale ku ndende kwa zaka 11 atapezeka olakwa pa mlandu ogwililira msungwana wa zaka 13. -Singanga kuchita zomwe amadziwa bwino pa ntchito yake Bwaloli linamva kuchokera kwa woyimira boma pa mlandu Sergeant Emmanuel Namarwa Kuti a Lawrence Chandendema anapempha singangayu yemwe dzina lake ndi Goodson Bandecha, kuti apereke chithandizo kwa ana ake aakazi atatu omwe amavutika ndi kupweteka kwa mmimba. Bandecha akuti anavomera kugwira ntchitoyi koma anati azichitira izi mkachipinda kena komwe anawa amalowa mmodzi mmodzi. -Mchipindamu mutalowa msungwana wa zaka 13 singangayu anamulamula kuti avule zovala zonse ndi kugona pa mphasa yomwe inali mkachipindako ndipo pambuyo pake anamugwililira. Atakawonekera ku bwaloli, Bandecha anaukana mlanduwu zomwe zinachititsa a mbali ya boma kuti abweretse mboni zisanu zomwe zichititsa kuti mkuluyu apezeke olakwa. -Ndipo popereka chigamulo chake First Grade Magistrate Gladstone Chilundu anati wapereka chilango cha mtunduwu kuti ena atengerepo phunziro kaamba koti milandu ya mtunduwu ikuchulukira mbomalo komanso ponena kuti singangayu anachita kukonzekera kuti achite izi. -Goodson Bandecha yemwe ndi wa zaka 44, amachokera mmudzi mwa Wizalamu kwa mfumu yaikulu Mphuka mboma la Thyolo. -",LAW/ORDER -ID_bSrxDvbL," Obwereza MSCE adzionere njira Unduna wa zamaphunziro wati siungachite kulembetsa mayeso apadera ophunzira 72 542 omwe adalakwa mayeso a Malawi School Certificate of Education (MSCE) a 2018 monga momwe makolo ndi anawo amalingalirira. - Makolo ena ndi ena mwa ana omwe adalephera mayesowo adauza Tamvani kuti zikadathandiza ana olephera akadalemba mayeso awoawo ogwirizana ndi silabasi yakale yomwe adaphunzira. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Chide: Sizikusiyana kwambiri Koma mneneri wa undunawu Lindiwe Chide wati ophunzira onse adzalemba mayeso a silabasi yatsopano ndipo kwa omwe sadaphunzire nawo silabasiyi adziwiretu chochita kuti zidzawayendere. - Palibe kusintha kwakukulu pakati pa silabasi yakale ndi yatsopano ndiye palibe chifukwa cholembetsera mayeso osiyana. Yemwe akuona kuti pali zina zomwe ali mmbuyo, akuyenera kupeza njira yoti azidziwe, watero Chide. - Iye wati aphunzitsi ndi wokonzeka kusula ana onse obwereza ndi omwe adzalembe mayeso koyamba kuti adzakhonze koma mkulu wa mabungwe omwe siaboma pa za maphunziro Benedicto Kondowe watsutsa mfundoyi. - Choyamba, aphunzitsi ambiri sadaphunzitsidwe za kaphunzitsidwe ka silabasi yatsopano komanso alibe mabukhu owatsogolera pophunzitsa. Kachiwiri, silabasi yatsopano ndiyodzadza ndi za sayansi zomwe ambiri obwereza sadaphunzirepo, watero Kondowe. - Iye wati ophunzira ambiri obwereza ndi omwe akudzalemba mayeso koyamba adzakukuta mano mmayeso chifukwa adzakhala asadakonzekere mokwanira potengera momwe silabasi yatsopano idakhazikitsidwira. - Mukakumbuka, mabukhu ambiri adachedwa kubwera, ndi nkhani ya sayansiyi, kumafunika zipangizo ngati malabotale omwe msukulu zambiri makamaka ma CDSS mulibe. Ndiye ngati akudetsa nkhawa mwana yemwe adaphunzirako zithuzo pangono, kuli bwanji yemwe sadaphunzirepo kalikonse, watelo Kondowe. - Makolo ndi ana omwe alankhula ndi Tamvani ati akadakonda pakadakhala mayeso apadera ochokera mu silabasi yakale oti ana omwe akubwereza adzalembe kenako nkumapanga ndondomeko yophatikiza ndi ophunzira a silabasi yatsopano. - Jennifer Ngwira wa ku Area 25 yemwe mwana wake adalakwa mayeso a MSCE adati kukakamiza anawo kulemba mayeso a silabasi yatsopano nkuwapha chifukwa palibe chomwe angadzaphulepo. - Ngati mwana adalakwa zinthu zomwe adaphunzira, angadzakhonze bwanji zomwe sadaphunzirepo nkomwe? Uku ndiye kufuna kupha tsogolo la ana, adatero Ngwira. - Mmodzi mwa ana omwe akuyembekezera kubwereza mayeso a MSCE ndipo sadafune kutchulidwa dzina adati sakuona tsogolo lililose mundondomeko yomwe undunawu wakonza. - Poyamba tinkamva zoti tidzabwerera Fomu 1 zomwe tidakonzekera kale kutsutsa akadzalengeza tsono apa akuti tilemba silabasi yatsopano, si chimodzimodzi nkubwereza? adatero iye. - Mwa ana 197 286 omwe adalemba mayeso a MSCE a 2018, ana 124 745 ndiwo adakhonza kutanthauza kuti 72, 542 adalakwa ndipo akuyenera kubwereza ngati ali ndi chidwi chopita patsogolo ndi maphunziro. -",EDUCATION -ID_bUbXeVhw," Mantha pa Wenela Titakhala pamalo aja timakonda pa Wenela, adafika gogo wina. Iye adavala nkhope yachisoni. - Ana inu, mwataya chikhalidwe. Mwalowerera kuba, kupha ndi kuononga. Inu, a satana oyenda ndi mapazi, adatero gogo uja. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Tonse tidadabwa kuti nkhaniyo imayambiranso pati. - Bwanjinso, gogo? Chavutanso nchiyani? adafunsa Abiti Patuma. - Ndinu alendo kodi pano pa Wenela kuti simunamve za kuphedwa kwachitika masiku apitawa? Wophedwayotu adakaponyedwa pafupi ndi nyumba ija munkakhala Mfumu Mose, adafotokoza gogoyo. - Abale anzanga, pa Wenela paterera. Kukacha, nkhani za kuba mbweee! Kuphana ndiye kudya kwa awa ndi awo. - Palibetu chimene chikuyenda. Mwinatu tingolimbikira ufiti chifukwa njala nayo ndi iyi ili pakhomopo, adatero gogo uja. - Chaka chinonso galu wakuda adutsa? Abale tidyenso mapira, mchewere ndi nyika? adafunsa Abiti Patuma. - Anthu ayamba kale kudya zimenezo. Simunalowere ku Nsanje pakatipa? ndidafunsa. - Apa Gervazzio adaika nyimbo ina yake: Lili kuti lili kuti mnzanga dziko lija Lomwe ana ankangothawa Kuthawa njoka osati munthu. - Masiku amakedzana, makwangwala akuikira pansi, kudalibe kuphana umu mukuchitira leromu. Kodi mwalowa chiwanda chotani mmitima mwanumo? Inde mudzithemba u-mafia koma dziwani nthawi imakwana, adatero gogo uja. - Chifukwa chokoledwa ndi nkhani zachisoni zidayala nthenje pa Wenela, Abiti Patuma adati tilowere ku sitediyamu, chifukwa kudali mpira. Ndidavomera monyinyirika chifukwatu kubwalo la masewera limeneli tsopano kwalowa mphepo ina. Mukukumbukira wina adafako miyezi yapitayo. Mwakumbukanso ena adavulala tsiku lokumbukira kuti pa Wenela timadzilamulira tokha ife ojiya, osenza ndi osolola, sitilabada za British Overseas Main Administration imene idamanga goli tate, mayi ndi ana awo. - Mukumbukatu bwino tsiku lija Moya Pete adathawa anzake awiri ati kukafuna kuchezetsa abale ena mtauni. - Zidali ngati kholo loitana mnzake kuchisangalalo chakuti mwana wake wakwanitsa zaka 51. Mnzakeyo atabwera pakhomopo, tate wa mwanayo nkumamutsanzika kuti akupita mtauni ndipo mlendo akhoza kumaonera kanema, adatiuza Abiti Patuma. - Musamutero Moya Pete. Ndikumvatu kuti adachoka mpira uli mkati chifukwa anali atatopa zedi. Komansotu paja akuti amakonda kugona osati masewero, adatero Gervazzio. - Nchifukwa chaketu ndimaona ngati ndi bwino akadati munthu wotenga mpando wa Mfumu Mose asamadutse zaka 60. Lero taonani mkulu wa zaka 90 akuyanganira anyamata othamanga magazi a zaka zosaposa 60 amene akhoza kumupusitsa kuti achoke pakhomo patafika alendo, adatero gogo uja. - Zoona adamuuza kuti sakhala woyamba chifukwa gogo uja adapeza Tadeyo asanavale zovala kwawo kwa Kanduku naye sankamaliza kuonera mpira wadolola, adatero Abiti Patuma. - Titafika kubwalo la masewero, tidalandiridwa ndi utsi wokhetsa misozi. - Koma masewero tadana nawo chiyani. Onani apolisi awo akuombera uyo, uyo, uyo! Tikabisala kuti? ndidalira. - Abale anzanga, tivomereze kuti pano pa Wenela zinthu zatilaka. Mwina tilimbikire ufiti, uthakati basi. -",LAW/ORDER -ID_bVBaKxiA," Apolisi akupitirirabe kuphwanya malamulo A polisi atatu agwidwa ndi kutsekeredwa mchitolokosi chawo chomwe mumzinda wa Zomba powaganizira kuti adathandizira mayi wina yemwe akuti adaba ndalama mdziko la South Africa kutuluka mchitolokosi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Apolisiwa ndi Sub Inspector Khudze, Sergeant Mbalame ndi Mankhwala omwe akuganiziridwa kuti adathandiza mayiyo yemwe akuti adaba ndalama zokwana pafupifupi K17 miliyoni kwa bwana wake mdzikolo. - Izi zidachititsa apolisi a dzikolo kulumikizana ndi a dziko lino omwe mwaukadaulo wawo adamugwira mayiyo, koma ena mwa apolisi omwewo akuti adapezerapo mwayi wotakata ndipo anamutulutsa mwamseri. - Ndipo ku Zomba konko wapolisi wina ,yemwe akungodziwika kuti Kalipinde, adamangidwanso poganiziridwa kuti adachita zakatangale. - Izitu zachitika patangodutsa sabata imodzi wapolisi winanso, Constable Kamoto atatsekeredwa mchitolokosi cha polisi ya Soche mumzinda wa Blantyre pomuganizira kuti adasowetsa mfuti ataledzebwa pamalo ena omwera mowa. - Pakadalipano apolisi akuti mfuti idasowayo idapezeka. - Ngakhale izi zikuchitika, anthu mdziko muno amadalira apolisi pankhani yosungitsa lamulo komanso chitetezo. - Kwa zaka zingapo tsopano, apolisi akhala akupezeka ndi milandu yosiyanasiyana, monga kulowetsa anthu omwe alibe ziphaso mdziko muno podzera njira zosavomerezeka, umbava ndi umbanda komanso kuzunza ena mwa anthu omwe amagwidwa akuyenda usiku. - Ndipo nthawi yonseyi, boma komanso akuluakulu awo akhala akutsimikizira mtundu wa a malawi kuti izi zikhala mbiri yakale kaamba koti kagwilidwe ntchito ka apolisiwa kanaunikidwanso. - Polankhulapo mneneri wa polisi mdziko muno James Kadadzera adavomereza kuti ena mwa apolisi akupitirizabe kuswa malamulo ndi kusasunga mwambo. - Kadadzera adati koma akuluakulu a apolisiwa sakusekerera izi ndipo akulanga opezeka akuswa malamulowo pogwiritsa ntchito njira ziwiri. - Iye adati ena akumalangidwa pogwiritsa ntchito njira zawo za polisi pomwe ena akumalangidwa pogwiritsa ntchito malamulo a dziko lino. - Mwachitsanzo apolisi anayi omwe sindiwatchula maina awo, adatsekeredwa mumzinda wa Zomba titalandira dandaulo lakuti adakhudzidwa ndi zakatangale, ndipo alangidwa potengera malamulo a dziko lino, pomwe Kamoto akulangidwa pogwiritsa ntchito malamulo athu, adatero Kadadzera. - Iye adakana kuyankhulapo mwatsatanetsatane za milandu ya anayiwa. - Kadadzera ngakhale izi zili chomwechi, chiwerengero cha apolisi opezeka akupalamula chikuchepera. - Koma musaiwale kuti ngakhale alipo apolisi omwe akugwira ntchito yawo molimbika ndi modzipereka, aliponso ena omwe akuswa malamulo. Choncho tili ndi nthambi yoyangana kagwiridwe ka ntchito mwaukadaulo ya Profession Standard Unit (PSU) yomwe ikulimbikitsa kusunga mwambo mupolisi, adatero Kadadzera. - Ndipo nduna ya za mdziko Grace Chiumia adati atsirirapo bwino ndemanga pankhanizi akamva tsatanetsatane wa nkhani zomwe zidachitika ku Zombazi kuti akhale ndi umboni wonse. - Sindidalandire lipoti lililonse lokhudza nkhani za ku Zombazi. Ndifufuze kaye kuti zidayenda bwanji, adatero Chiumia. - Koma mkulu wa bungwe lopereka upangiri ndi thandizo pa maufulu a anthu la Centre for Human Rights, Education, Advice and Assistance(CHREAA), Victor Mhango, adati mchira wanyani udakhota pachiyambi pomwe ena mwa apolisiwa ankalembedwa ntchito. - Mhango adati ambiri adalowa ntchitoyi chifukwa chodziwana ndi ena mwa andale ndipo alibe chidwi chenicheni chogwira ntchito yachitetezo koma kudzilemeretsa. - Iye adati enanso mwa apolisiwa amaona ngati lamulo silingawakhudze ndipo akhoza kupalamula ngakhale kuzunza anthu umo angathere popanda kulandira zilango zamtundu uliwonse. - Akavala yunifolomu ija ndi kutenga unyolo mmanja amaona ngati basi palibe angawakhudze, adatero Mhango. - Iye adati nzamanyazi kuti ena mwa apolisiwa akumafika pamlingo wochita nawo za umbava ndi umbanda mmalo moteteza anthu. -",LAW/ORDER -ID_bYIjLliW," Chiyembekezo pa ntchito zakunja Ofuna ntchito ku Lilongwe ngati awa akufuna boma likonze zolakwika Pamene boma lalengeza kuti likulingalira zoyambanso kutumiza achinyamata kukagwira ntchito kumaiko ena, osowa ntchito ena ati ngakhale ndondomekoyi ndi yabwino, akukayika ndi momwe amasankhira okagwira ntchito kunjako. - Mneneri wa unduna wa za ntchito, Joyce Maganga, adati ntchito yotumiza achinyamata kunja imene idayamba muulamuliro wa Joyce Banda ipitirira. Iye adatsutsa kuti chipani cha DPP chidaimika ntchitoyi, imene achinyamata 100 000 amayenera kupeza mwayi wa ntchito ku South Korea, Quatar ndi Dubai. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Chifukwa choti ntchitoyi idayamba ndi mtsogoleri wakale wa dziko lino, sizikutanthauza kuti ikuyenera kuimitsidwa kapena kutayidwa. Mtsogoleri wa dziko lino [Peter Mutharika] ali ndi ndondomeko zatsopano zopitirizira pologalamuyi, adatero Maganga. - Malinga ndi nduna yakale ya achinyamata, Enoch Chihana, boma limafuna kuti achinyamata 2 000 atumizidwe kunja koma lidangokwanitsa kutumiza 800 okha, makamaka ku Dubai. - Achinyamata 15 000 adayesa mwayi wawo pachilinganizo choyamba koma adapeza mwayi sadapose 1 000. - Koma achinyamata ena, ati akukayika ngati osauka apindule pachilinganizochi. - Alfred Limbani wa zaka 29 ndipo amakhala ku Area 36 mumzinda wa Lilongwe adati adakondwera pomwe adamva kuti boma la Joyce Banda liyambitsa ndondomekoyi. Koma mvula ya masautso ake a ulova sidakate momwe amayembekezera. - Ndidakondwa nditamva kuti kukudza mwayi wa ntchito. Koma sindidamve bwinobwino kuti opitawo amawasankha bwanji. Adatenga achinyamata. - Zoti chilinganizochi chipitirira ndi nkhani yabwino koma tipemphe boma latsopanoli kuti libweretse poyera ndondomeko zotengera achinyamata ena ulendo uno komanso enafe tipindule nawo, adatero Limbani. - Sibongile Manda, wa zaka 26, adati boma likuyeneranso kubwera poyera malinga ndi malipoti ena oti achinyamata ena amene adapeza mwayiwo amazunzika. - Boma liyenera kukayendera kaye malo antchitowo kuti lionetsetse kuti achinyamata sakukumana ndi mavuto kumeneko. Komanso litenge ambiri kuti nafenso tipeze chochita, adatero Manda. - Izi zidapherezera lipoti la Amnesty International limene mmbuyomu lidasonyeza kuti maiko monga South Korea ndi Qatar amazunza ogwira ntchito awo, makamaka amene akugwira ntchito zammunsi komanso ochokera kumaiko akunja. - Komatu chiyembekezochi sichili ndi achinyamata okha. Nawo akuluakulu monga Cydric Brazilo wa zaka 35, ali maso kunjira. Koma iye adati zachinyengo zimene zimachitika pandondomeko ya mmbuyomu zisakhaleko. - Pologalamuyi tidaimva koma anthu timafooka nayo chifukwa choti kasankhidwe ka achinyamata okagwira ntchitoyi kamaoneka ngati kachinsinsi. Tikuona ngati adapita abale awo a akuluakulu a boma okha basi. Mnzanthu wina adapereka K15 000 nkulembedwa dzina kuti apita koma adamuyenda pansi. Pano akadali lova kwawo ku Kasiya, adatero iye. - Kulipira ndalama kotere, malinga ndi Patrick Bvumbwe wa zaka 44, nkusupula amphawi amene akufuna ntchito. - Mmbuyomu zimamveka kuti wofuna ntchito apereke ndalama, tsono amphawife tizipeza kuti ndalamazo? adatero iye. - Malinga ndi Maganga, ntchitoyi idakumana ndi mikwingwirima ku South Korea kokha. Ngakhale boma linkati lidagwirizana ndi boma la South Korea kuti litumizako achinyamata, mmodzi mwa akuluakulu oona za kunja kwa dzikolo Moon Sung Hwan adati padalibe mgwirizano ulionse pakati pa maboma awiriwo. - Vuto tinali nalo ndi lokhudza dziko la South Korea. Kumeneku kokha ndiye ntchitoyi tidaimitsa kaye. Koma kumaiko a Dubai ndi Kuwait ikupitirira, adatero mneneriyo. - Mlembi wamkulu wa ungano wa mabungwe oyanganira apantchito wa Malawi Congress of Trade Union (MCTU), Elijah Kalichero, adati bungwelo lakhala likutsutsana ndi ndondomekoyi chifukwa achinyamata ambiri amakumana ndi zokhoma kumaiko achilendoko. - Takhala tikulandira malipoti oti achinyamata ambiri amazunzidwa ndi kugwira ntchito zakalavulagaga kumaiko kumene amapitako. Komanso ambiri akugwira ntchito zosiyana ndi zimene adalonjezedwa. Ena akufunitsitsa atabwerera kuno kumudzi, adatero Kalichero. - Tidalephera kulankhula ndi nduna ya zantchito Henry Mussa kuti timve ndondomeko zimene boma lakonza kuti mavuto amene adalipo mmbuyomu athe chifukwa samayankha foni yake. -",SOCIAL ISSUES -ID_bZndbuZD,"Tanzania Itulutsa Maina Amuna a Pabanja pa Internet Wolemba: Glory Kondowe Unduna woona zamaboma angono mu mzinda wa Dar Es Salaam mdziko la Tanzania akuti utulutsa mayina amuna onse omwe ali pabanja pa tsamba lake la pa makina a internet. -Mmodzi mwa akulu-akulu mu unduna-wu a Paul Makonda auza atolankhani mdzikomo, kuti unduna-wu wachita izi pofuna kuteteza amayi omwe akhala akuchitiridwa nkhanza zosiyanasiyana monga kusiyidwa mabanja kamba kokwatiwa ndi amuna omwe ali kale pabanja. -Pamenepa a Paul Makonda alangiza amayi omwe saali pabanja kuti pomwe apezana ndi mwamuna amene akufuna kuti amange naye banja adziyamba amufufuza pa tsambali pofuna kupewa kukwatiwa ndi amuna achinyengo-wa. -",SOCIAL -ID_bachnEGP," Olephera asatuluke DPPMutharika EMMANUEL MUWAMBAYemwe anali mtsogoleri wogwirizira mpando wa pulezidenti wa chipani cha DPP, Peter Mutharika, Lachinayi adalangiza omwe amapikisana nawo pofuna mipando yosiyanasiyana kuti akalephera si bwino kuchoka mchipanicho. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Patsikulo, chipanicho chidali ndi msonkhano waukulu ku Comesa Hall mumzinda wa Blantyre ndipo anthu oposa 80 amalimbirana mipando yosiyanasiyana, kuphatikizapo wa pulezidenti, umene Mutharika amapikisana ndi sipikala wa Nyumba ya Malamulo Henry Chimunthu Banda. - Malinga ndi Mutharika, pampikisano ulionse pamakhala wopambana komanso wolephera choncho adapempha olephera kuti asachoke mchipanicho ndi kuchithandiza kuti chidzapambane pachisankho cha chaka chamawa. - Musatuluke mchipani. Tiyeni tigwire ntchito limodzi kuti tilowenso mboma, adatero Mutharika. - Mutharika adakhala akugwirizira mpandowu kuchokera pomwe mkulu wake Bingu, yemwenso anali mtsogoleri wa dziko lino, adatisiya pa 5 April chaka chatha. - Mutharika adati msonkhano waukuluwo udali mwayi kuchipanicho kuti chipite patsogolo. - Ndi anzanga ku DPP, takonzeka kuti tilowenso mboma. Chachikulu ndi umodzi, adatero Mutharika. - Uwu unali msonkhano woyamba wa chipanichi, chimene adachikhazikitsa mu 2005, Bingu atatuluka mchipani chomwe adaimira pachisankho cha 2004 cha UDF. - Mmbuyomu, chipanichi chimangosankha atsogoleri. - Malinga ndi wapampando wa msonkhanowo, Nicholas Dausi, pakutha pa msonkhanowo sipakuyenera kudza kugawanikana. -",POLITICS -ID_bfoYXpls," Kupha nyani sayangana nkhope Kuyambira pomwe dziko lino lidayamba kukhala ndi ulamuliro wa demokalase (matipate) zinthu pangonopangno zidayamba kusokonekera, makamaka pakayendetsedwe ka chuma. - Muulamuliro wa Bakili Muluzi, chuma cha dziko lino chidalowa pansi kotheratu moti njala idalowa; anthu amaswera kumisika ya Admarc koma chimanga kudalibe. Atatenga ulamuliro Bingu wa Mutharika, zaka 5 zoyambirira zinthu zidayamba kusonya ndipo chuma chidayamba kubwerera mchimake. Koma atasankhidwanso kachiwiri, mtsogoleriyu adatayirira ndipo dziko lidayambanso kulunjika kuphompho. Mmene ankatisiya nkuti mafuta akusowa mdziko muno; ndalama zakunja nazo zidasowa; mitengo ya zithu idakwera molapitsa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Amalawi adaona ngati Chauta wayankha kulira kwawo pamene Mayi Joyce Banda adakhala mtsogoleri wa dziko lino kaamba ka imfa ya Bingu, koma haa! Lero suyu tikumva kuti anthu ogwira ntchito mboma akungosolola ndalama mmene angafunire, makalaliki akumapezeka ndi mamiliyoni mnyumba kapena mgalimoto! Mdziko muno chikuchitika nchiyani, abale? Zagwa zatha! Koma Amalawi tikuti tatopa ndi mchitidwe wotibera chifukwa ndalama zikubedwazi zikuchokera kwa anthu osauka amene akukhoma misonkho kuti apeze mankhwala mzipatala, misewu yabwino ndinso kuti ana awo azipita kusukulu zabwino. -",POLITICS -ID_bgZOMamE,"Mutharika Walamula Unduna Ulembe Ntchito Anthu Azachipatala 2000 Mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika walamula unduna wa zaumoyo kuti ulembe ogwira ntchito owonjezera mzipatala okwana 2000, pofuna kuwonetsetsa kuti anthu akulandira thandizo la chipatala mosavuta. -Walengeza ndondomeko zatsopano-Mutharika Mutharika wanena izi lachisanu pomwe amalengeza ndondomeko zatsopano zopewera matenda a COVID-19 pomwe tsopano zadziwika kuti anthu anayi ali ndi kachilombo ka Coronavirus mdziko muno. -Mwazina Mutharika walamulanso bungwe la MERA kuti litsitse mtengo wa mafuta a galimoto, pofuna kuti mtengo womwe anthu akulipira poyenda maulendo utsike. -Izi zikutsatira dongosolo lomwe boma linakhazikitsa lochepetsa anthu okwera galimoto pofuna kupewa kukhudzana kwa anthu komwe kungatichitse kuti apatsirane kachilombo ka Coronavirus mosavuta, zomwe zinachititsa kuti eni minibus akweze mitengo yawo. -Padakalipano zadziwikanso kuti mwa anthu anayi omwe apezeka ndi Coronavirus mdziko la Kenya, awiri mwa iwo anafika mdziko muno asanafike mdzikolo. -",POLITICS -ID_bhlJCgPP," Mkulu wa zaka 22 akaseweza zaka 23 Wakhala akuthyola nyumba masana kasanu konse ndi kubamo katundu. Anthu ku Balaka akhala akumusaka koma adali woterera ngati mlamba. Koma la 40 lamukwanira John Bunaya, wa zaka 22, amene bwalo la milandu lamuthowa ndi zaka 23 kuti akaseweze kundende chifukwa cha kutolatola. - Wapolisi woimira boma pamilandu, Inspector Isaac Mponela, wati bwalo la Balaka lidapeza mkuluyu wolakwa pamilandu yonse isanu yomwe adapalamula. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mponela adauza bwalolo kuti pa 3 March, chaka chino, masanasana dzuwa likuswa mtengo, Bunaya adaswa nyumba ya Gloria Mphwiyo ndi kubamo njinga ya komanso matumba awiri a chimanga. Zonse zidali za mtengo wa K43 000. - Pa 28 March, chaka chonchino, Bunaya akutinso masanasana adaswa nyumba ya Ruth Marley ku Majiga mbomalo ndi kubamo wailesi komaso zovala ndi katundu wina. - Bunaya pa 13 April, akuti adaphwanyanso nyumba ya Rachel Jika ndi kubamo laputopu, matilesi, mafuta ophikira ndi shuga za K320 000. - Pa 10 May, Bunaya akuti adaswa nyumba ya William Munthali ndi kubamo kamera, foni ndi zakugolosale za K72 000. - Iye sadalekere pomwepo. Pa 13 May akuti njondayi idakaswanso nyumba ya Daniel Pondani komwe adakasokolotsa DVD, masipika awiri a LG, mafuta ophikira ndi mafoni za K100 000. - Mponela atamaliza kumunenera Bunaya kubwaloko, anthu adadzidzimuka. Izi zidadabwitsanso woweruza milandu, Victor Sibu, yemwe sadachedwe koma kusatakula chilango chokhwima. - Iye adalamula Bunaya, yemwe adavomera kulakwa pamilandu yonseyi, kuti akaseweze zaka 23 ngakhale iye adaliralira kuti ndi wachichepere komanso ndiye amasamala banja lake ndi makolo omwe adati ndi okalamba. - Bunaya amachokera mmudzi mwa Kandengwe kwa T/A Nsamala mbomalo. -",LAW/ORDER -ID_bkPMHDiZ," Chisamaliro choyenera cha ngombe za mkaka Ngakhale alimi ambiri a ngombe za mkaka amabwekera kuti akupeza phindu ku ulimiwu, Jacob Mwasinga, mlangizi wa ziweto ku Mzuzu Agricultural Development Division (Mzadd) akuti alimi akhonza kusimba lokoma atasamalira moyenera ziweto zawo. - Malinga ndi mlangiziyu, ngombe ya mkaka ya mtundu wa Friesian yosasakaniza (pure breed) yomwe alimi ambiri akuweta, ili ndi kuthekera kotulutsa mkaka okwana malita 50 patsiku ngati ikudyetsedwa zakudya zoyenera ndi zokwanira, ikupatsidwa madzi nthawi zonse, ikukamidwa moyenera komanso ngati siikubisiridwa mwana pamene mlimi akukama. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Alimi ena akukama mkaka wochepa Pamene izi zili chomwecho, alimi monga Taulo Chisoso ndi Chrissy Wyson a mgulu la alimi lotchedwa Namahoya, kwa T/A Chimaliro, mboma la Thyolo akuti akati apeza mkaka ochuluka, ndi okwana malitazi 15 okha pa ngombe imodzi ya mtunduwu. - Madzi amathandizira kwambiri kuti ngombe ya mkaka itulutse mkaka wochuluka chifukwa pafupifupi 90 peresenti ya mkaka ndi madzi ndipo ichi nchifukwa chake ngombe ya mkaka imatha kumwa madzi pafupifupi malita 200 patsiku. - Ichi nchifukwa chake mkhola la ngombezi mmayenera kukhala madzi nthawi zonse. Chachiwiri, zakudya zoonjezera ku udzu womwe ngombezi zimadya monga gaga kapena zakasakaniza zija zimadziwika ndi dzina loti dairy marsh pachizungu, zimathandizira kuti ngombezi zitulutse mkaka wochuluka, adatero Mwasinga. - Iye adati ngombe ya mkaka imayenera ikamidwe kawiri, masana ndi madzulo ndipo pokama, mlimi awonetsetse kuti wachotsa mkaka wonse chifukwa izi zimathandiza kuti ngombe ipangenso mkaka wina. - Kuonjezera apo, iye adati ngombe zina zimakhala ndi chizolowezi chobisa mkaka ngati mwana wake sanayamweko kapena ngati mwana wake siyikumuona pafupi nthawi yomwe ikukamidwa choncho mwana amayenera akhale patsogolo kuti izitha kumuona komanso amayenera ayamweko pangono kenako kumuchotsa ndi kuyamba kukama. - Pothirirapo ndemanga pa nkhani ya kadyetsedwe, Jonathan Tanganyika, mphunzitsi wa ziweto ku Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources (Luanar) adati mlimi akhonzanso kumaonjezera chakudya monga gaga kapena chakasakaniza kufikira ataona kuti ngombe yafika pamalekezero opanga mkaka ochuluka, singathenso kupitiriza ngakhale ataonjezera chakudya china. - Iye adafotokoza kuti mlimi amayenera kudyetsera ngombe za mkaka chakudya chopangidwa kuchokera ku mbewu kawiri patsiku, sayileji kamodzi kapena kawiri patsiku makamaka mlimi akamaliza kukama pomwe heyi akuyenera kumapezeka nthawi zonse kuti zizidya umo zafunira ndipo poopetsa kuti udzu wina ukhonza kumangoonongeka, ndi bwino kuti mlimi aziyika pangonopangono. - Kadyetsedwe komanso mlingo wa chakudya sukuyenera kusintha kwa chaka chonse chifukwa ukasintha, mkakanso umachepa. Chakudya cha ngombe za mkaka chotchipa ndi udzu koma nthawi zambiri umachuluka nthawi ya dzinja kotero mlimi amayenera kufutsa mu njira ya heyi komanso sayilegi kuti apitirize kudyetsera bwino ngombe zake kwa chaka chonse, iye adatero. - Tanganyika adaonjeza kuti popanga heyi, mlimi akuyenera kusakanizako udzu wa mgulu la nyemba monga gilisidiya, zotsalira popanga shuga zotchedwa molasezi komanso mchere kuti adzakhale wa michere yochuluka ndi wokoma. - Ngakhale izi zili chomwechi, Tanganyika adati mlimi akuyeneranso kudziwa kuti ngombe ya mkaka ikabereka kokwana kasanu, imayamba kutulutsa mkaka ochepa komanso khola ngati lili losasamalirika, matenda monga yotupitsa bere (mastitis) amene amachepetsanso mkaka. -",FARMING -ID_bmreEdXN," Dz Young Soccer, Mighty adutsa Chikho cha Standard Bank chayamba ndi moto pamene matimu a asirikali a Kamuzu Barracks ndi Mafco FC aona msana wa njira atakwapulidwa ndi Dedza Young Soccer FC komanso Be Forward Wanderers kudzera mmapenote. - Chikho cha K10 miliyonichi chidayamba modabwitsa Lachitatu pamene timu ya Kamuzu Barracks idaona mdima pa Civo Stadium itachitidwa chiwembu ndi Dedza Young Soccer kudzera mmapenote. Masewerowo adathera 2-2 ndipo nthawi ya mapenote Young Soccer idalimba chifu pokakamizabe asirikaliwa kuti atuluke mchikhochi. 10 kwa 9 ndi momwe mapenotewo adathera, kukomera anyamata a ku Dedza. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Lachinayi udalipoliponso pabwaloli Wanderers kulimbana ndi asirikali a Mafco. - Masewerowanso adatheranso mmapenote atalepherana duu kwa duu ndipo Wanderers idapuntha Mafco 4-3 mmapenotewo. - Mafco idali ndi mwawi wambiri moti ikadatha kuchinya zigoli mphindi 90 koma zonse zidangothera hiii! Iyitu idali ndime yachipulula ndipo matimu amene achita bwinowa alowa mndime ya makotafainolo. Apa ndiye kuti Dedza iphana ndi Civo mndimeyi pamene Wanderers ikumana ndi Red Lions. - Mmakotafainolo ena, timu yomwe ikuteteza chikhochi, Silver Strikers, ikwapulana ndi Blue Eagles pamene Moyale Barracks ikumana ndi Big Bullets. - Kochi wa Wanderers Elia Kananji adati ali ndi chiyembekezo kuti timu yake ichita zakupsa mchikhochi. - Adali masewero ovuta koma Mulungu adali mbali yathu. Tikukhulupirira kuti Mulungu yemweyo akhala nafe mumpikisanowu mpaka kumapeto, adatero Kananji. - Naye Pofera Jegwe, kochi wa Dedza Young Soccer, adati kupambana kwawo ndi chithokozo kwa masapota awo. - Mukudziwa kuti tidachita kuvoteredwa kuti tisewere mchikhochi, ndiye kupambanaku ndi njira imodzi yothokoza amene adativoterawo, adatero Jegwe. - Bungwe la FAM lomwe likuyendetsa mpikisanowu litulutsa masiku amene makotafainolowa aseweredwe. -",SPORTS -ID_bsogEUKt," anatchezera Akunyengana ndi mnzanga Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Zikomo Anatchereza, Ndakhala pabanja zaka 7 ndipo tilinso ndi mwana wa zaka 7. Tsiku lina mwanayo adathyoka mkono ndipo adatigoneka kuchipatala sabata ziwiri ndi masiku 4. - Ndili konko, ndidamva kuti mwamuna wanga akuyenda ndi mnzanga, yemwenso ndi woyandikana naye nyumba. Titatuluka adabwera kudzandiuza kuti mwamuna wanga adamufunsira koma adawakana. - Nditawafunsa amuna anga adakana. Chodabwitsa nchakuti, usiku mwamuna wanga amasowa. Kuyangana kuchimbudzi, kubafa ngakhalenso pakhonde osaoneka. - Ntawapanikiza, adaulula kuti amayendadi ndi mnzangayo. Powafunsa ngati ndili ndi vuto adati palibe, koma Satana ndiye adawanyenga. Ndichitenji? EKM EKM, Amuna anuwo alibee chikondi chenicheni. Iwowo povomereza kuti amanyengana ndi mnzanu, aonetseratu ukamberembere wawo. Poyamba ndi kukana ndiye kusowa chikondiko. - Chokaikitsa china nchakuti mnzanuyo adabwera yekha kudzakuuzani kuti amuna anu adamufunsira koma adanama kuti adawakana. Ichi chidali chiphimba mmaso chabe chifukwa amadziwa kuti manongonongo a uhule wake akufikani. - Zikatere nkutani? Kunjaku kudaopsa ndipo si bwino kusekerera mwamuna kapena mkazi wosakhulupirika. Nthawi yoimbs nyimbo ya kapirire kunka iweko idatha. - Kaitureni nkhaniyi kwa ankhoswe chifukwa uwu ndi mlandu wachigololo choletsedwa ndi Ambuye. - Apachibale akundifuna Anatchereza, Pali anyamata awiri a pachibale amene akuoneka kuti amandifuna. Mmodzi mwa anyamatawo ndidamudziwa kalekale ndipo wakhala akundifundira koma ndimamukana. - Ndidadziwana ndi winayo chifukwa cha mbale wakeyo ndipo nsye akunditumizira mauthenga a chikondi, ati akundifuna. Ndichitenji, chifukwatu awiriwo akundisowetsa mtendere. - M.E. - Mponela ME, Ngati anyamatawo simukuwafunadi ndi bwino kuwauziratu, mmalo mowapatsa banga kuti aziganiza kuti mwayi ukadalipo. - Mwinatu inuyo simutsindika kukana kwanuko. Komanso nkutheka kuti anyamatawo ndi nkhakamira. Mwinanso ali pampikisano kuti aone angakutengeni ndani. - Muli monsemo, mphamvu zili mmanja mwanu, kulola kapena kukana. - Ana owapeza avuta Zikomo Anatchereza, Ndakhala pachibwenzi ndi mkazi wina yemwe ndidalowa naye mbanja chaka chatha. Iye adabwera ndi ana ake awiri ndi abale ena ndipo polingalira kuti ndi banja, nanenso ndidakatenga mwana wanga. - Iye akungokhalira kulalatira mwana wangayo ati ndi wamwano. Nthawi zina akumachita izi panja kuti a nyumba zoyandikira amve. Akuti ngakhale nditachoka sangadandaule, chonsecho ali ndi pathupi pa miyezi 7. - Ndapirira mokwanira, ndithandizeni. - WL, Lilongwe. - WL, Musanachite chilichonse pabanja mumayenera kukambirana kaye. Momwe zikuonekera apa, mkazi wanuyo adakangotenga ana ndi abale akewo musanakambirane. Nanunso mudangoyendera yanu nkukatenga mwana wanu. - Choncho kusamvana sikungalephere kubwerapo. - Komatu apa palibe chifukwa chokwanira choti nkuthetsera banja. - Khalani pansi nkumanga mfundo imodzi. Ndi ana ndi abale ati amene ayenera kuchoka pakhomopo ndipo ndi angati amene ayenera kuchoka? Mukuyembekezera mwana wanu, kusonyeza kuti udindo wanu ukukula. Anatchereza Ndimutsatirebe? Ine ndidakwatiwa ndi mwamuna wa ku Zimbabwe ndipo takhala limodzi mpaka mu 2012 pomwe adachoka kupita ku Joni. Ndili naye mwana mmodzi. Poyamba ankatumiza chithandizo ndipo timaimbirana foni koma pano olo foni saimba, chithandizonso adasiya kutumiza. Koma adandipangitsira pasipoti kuti ndimtsatire ku Joniko koma abale ake adayankhula mwathamo kuti adakwatira ku Joni komweko. Ndiye nditani pamenepa, ndikwatibwe kapena ndizidikirabe? Nditani ine, gogo wanga, poti ndidakali wachitsikana? EE, Blantyre Wokondeka EE, Ndamva nkhawa zako ndipo ndakhudzidwa kwabasi ndi mmene ukwati wako ndi mwamuna wa ku Zimbabweyo ukuyendera. Koma nanenso ndili ndi funso kuti ndithe kukuthandiza bwino. Kodi ukwati wanuwo ndi womanga bwinobwino ndipo ndi wovomerezeka ndi mbali zonse ziwiri za kuchimuna ndi kuchikazi? Ndatero chifukwa pakuoneka kuti ukwati wanu ulibe ankhoswe nchifukwa chake abale ake a mwamunayo akukuyankha mwathamo kuti uiwaleko za iye ati chifukwa adakwatira mkazi wina ku Joniko. Maukwati ambiri akhala asakulongosoka chifukwa achinyamata masiku ano amakonda madulira, osafuna kutsata ndondomeko zonse zofunikira asanalowe mbanja. Mnyamata akangoti I love you basi msungwana khosi gonekere kenaka wakamulowerera mnyumba ali basi takwatirana. Posakhalitsa mavuto otere amayamba mbanja lotereli, zinthu osalongosokanso. Tsono apa, mwana wanga, chimene ndikuona nchakuti mwamuna wakoyo walithawa banja nchifukwa chake chithandizo olo foni adasiya kukutumizira. Iwe ukamuimbira amakuyankha nanga? Ndikukaika. Likadakhala banja lenileni ndidakati upite kwa ankhoswe akuthandize, koma ndakaika ngati alipo. Ndiye chomwe ungachite apa nmumuiwala mwamunayo ndi kuyambiranso wani. Si wanena wekha kuti udakali mtsikana! Koma ulendo uno uyesetse kuti utsate ndondomeko zonse zimene zimayenera kutsatidwa munthu ukafuna kulowa mbanjaiwe ndi bwenzi lako mudziwane bwinobwino ndipo lidzaonekere kwanu ndi akwawo kudzatomera ukwati; pakhale chinkhoswe cholongosoka; kenaka ukwati wololedwa. -",RELATIONSHIPS -ID_bvYWBsTT," Akugulitsa magazi ku Mangochi Kaamba ka kusowa magazi pachipatala cha Mangochi, anthu ena ozungulira chipatalacho akugulitsa magazi awo kwa odwala osoweka mwazi pamtengo wa K7 000 pa lita. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Izi zidadziwika pamene mayi wina, Hawa Ntila, adabereka mapasa ku Makanjira adatumizidwa kuchipatalacho ndipo Lamulungu adapereka K7 000 ndipo Lolemba adaperekanso ndalama yomweyo kuti apeze magazi. - Mneneri wa unduna wa zaumoyo Henry Chimbali adatsimikza nkhaniyi. - Ntila amagwira ntchito kubungwe lothandiza amayi pa za malamulo la Women and Law in Southern Africa (Wilsa). - Mkulu wabungweli Seodi White adati adakwiya nazo. - Mpaka K14 000? Ndidafunsa kuti chikuchitika nchiyani, adatero iye. - Ena mwa ogulitsa magaziwo ndi anyamata a kabaza pachipatalapo. - Bungwe loona za magazi la Malawi Blood Transfusion lati vutoli lagwa chifukwa anthu sakupereka magazi mokwanira. -",LAW/ORDER -ID_bvmxrslD," Flames ikaluza, Tom abwerera? Kuli nkhondo ku Calabar lero. Flames ikhala ikuphana ndi Nigeria masewero amenenso aunikire ntchito ya mphunzitsi wa Flames Tom Saintfiet. - Kupambana kwa lero kuthandiza Uncle Tom kuti mwina apate ntchito yophunzitsa Flames. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Aganyu lero tili pambuyo pa Flames monga tichitira ngakhale kupambana kwalero kufunika Mulungu akhale mbali yathu. - Pemphero lathu tigwirana manja ndi mneneri wa ku Chirimba mumzinda wa Blantyre yemwe wabwera poyera kuti waona Flames ikupita pagolo la Nigeria kawiri. - Ulosiwu mwina ukutanthauza kuwina chifukwa mawu a mtumikiyu akuti kupita pagolo, ndiye sitikudziwa ngati kupita pagolo kuli kuchinya kapena kungopitapo. - Tafuna timvetsetsane apa chifukwa mneneri winanso ku Zomba adalosera kuti akuona Amalawi titanyamula mbendera yathu uko tikusangalala. Iye amalankhula pamene Flames imakumana ndi Namibia. Pamapeto pake tidalepherana mphamvu. Ndiye pena tikuyenera kumvetsa zomwe oloserawa akunena. - Koma nkhani ilipo ndi ya Uncle Tom. Kodi tikagonja lero abwereranso kumudzi kuno? Kudzatani? Tikufunsa choncho chifukwa iwo adati loto lawo ndi kugwetsa Nigeria basi, ngati Nigeria siigwa ndiye abweranso? Kapena atengeratu katundu wawo? Ife ndi okonzeka kukhala ndi Uncle Tom bola zomwe anabwerera zitheke. Tonse tili pambuyo pa Flames kuti iwine lero. - Pamene maso akhale ku Calabar, aganyu tikhale tili ku Mzuzu kumene Moyale ikhale ikuphana ndi Red Lions mu mchikho cha Carlsberg komanso mawa tikumana pa Kamuzu pamene jombo ya Kamuzu Barracks ipondane ndi mphembedzu za Blantyre United. -",SPORTS -ID_bzTGhFaj," Abwatika bwalo, Polisi ku mangochi Fisi adakana msatsi. Mayi yemwe adauza abale kuti mwamuna wake amafuna kugulitsa mwana wawo wa chialubino wasintha Chichewa. Vanessa Manyowa wauza bwalo la milandu ku Mangochi kuti zomwe adanenazo zidali zopeka chifukwa panthawiyo nkuti atayambana ndi mwamuna wake pa nkhani za kumunda. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kadadzera: Nzokhumudwitsa Mayiyo adabereka mwanayo wa chialubino asadakwatiwe ndi mwamuna wake watsopanoyu. Padakali pano mwanayo ali ndi zaka 14. - Nkhaniyo idachitika mwezi watha pamene Manyowa adauza achimwene ake kuti mwamuna wake, Nick Adams, wa zaka 38 amafuna kugulitsa mwanayo. Achimwenewo adatengera nkhaniyo ku polisi ya Mangochi moti Adams adamangidwa ndi mlandu woganiziridwa kugulitsa mwana wa chialubino. - Lachinayi sabata yatha nkhaniyo adaitengera ku khoti la mbomalo komwe Manyowa adasintha Chichewa. Manyowa adauza bwalolo kuti adapeka nkhaniyo atayambana ndi mwamuna wakeyo chifukwa adamukaniza kutengapo gawo lake la chimanga ndi mtedza womwe akolola. - Ndazindikira kuti ndidalakwitsa kwambiri. Mwamuna wanga sadanenepo zoti akufuna kugulitsa mwana wathu, Manyowa adauza bwalo. - Izitu zidachititsa Manyowa ndi achimwene ake apemphe bwalolo kuti mlanduwo utsekedwe. - Woweruza mlanduwo, Joshua Nkhono adadzudzula Manyowa popekera mwamuna wake nkhani. - Nkhono adati nkhani zokhudza anthu achialubino nzovuta choncho mayiyo adalakwitsa. - Apa woweruzayo adathetsa mlanduwo, koma adanenetsa kuti bwalo lilanga aliyense wopeka nkhani zokhudza anthu achialubino. - Nawo apolisi ati ndiwokhumudwa kaamba koti Manyowa adawapusitsa. - Mneneri wa apolisi mdziko muno James Kadadzera adati zomwe wachita Manyowa nzobwezeretsa zinthu mmbuyo. - Kadadzera adati palibe chomwe apolisi angachite chifukwa mlandu watha. - Polankhulapo mtsogoleri wa bungwe la anthu oyimira anzawo pa milandu la Malawi Law Society (MLS) Burton Mhango adati Manyowa ali ndi ufulu wotseketsa mlandu. - Iye adati zimatengera kukula kwa mlanduwo, komanso umboni womwe ulipo. - Pankhaniyi zikuonetsa kuti wodandaula yemwenso akadakhala mboni yaikulu ndi yemwe adafuna kuti mlanduwo utsekedwe, choncho ngakhale apolisi akadafuna kuti upitirire sizikadaphula kanthu chifukwa pakadakhala popanda mboni. Mlandu wopanda mboni umavuta, adatero Mhango. - Koma Mhango adati zomwe wachita Manyowa zaika pachiopsezo moyo wa mwana wake chifukwa anthu akudziwa komwe akupezeka ndipo ena oyipa moyo akhoza kumuchita chipongwe. - Choncho Mhango adapempha aboma kuti apereke chitetezo chokwanira kwa mwanayo kuti ambanda asalowererepo. -",LAW/ORDER -ID_bzYVuAnV," Adandaula zochitika kumgodi wa Kanyika Jere kuonetsa chizindikiro cha msamuko Anthu okhala mdera lozungulira Kanyika kwa T/A Mabulabo, mboma la Mzimba ati ndiokhumudwa ndi momwe dongosolo la kukumba miyala ya mtengo wapamwamba ya Niobium likuyendera mderalo. - Anthuwa adati kuchokera pamene anauzindwa za dongosolo lokumba miyalayi, zaka zisanu ndi ziwiri zapitazo palibe chizindikiro chooneka kuti ntchito yokumba miyalayi ichitika mowapinduliranso. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Iwo adati kuyambira pamene boma linawauza kuti achoke pamalopa, anthuwa akhala akudikirira za nkhaniyi koma palibe dongosolo likuoneka pamaso pawo. - Polankhula Lachisanu lapitalo pamsonkhano wa pakati pa akululuakulu oyanganira nkhani za chitukuko mderali omwe udapangitsindwa ndi bungwe la Church and Society ya Livingstonia Synod, mfumu Nkosana Yobe idnati kuyambira nthawi yomwe boma linawauza kuti asamuka pamalopa malinga ndi ntchito yokumba miyalayi, pakhala povuta kuti anthuwa apange chitukuko poganizira kuti adzachotsedwa. - Iye adati chodabwitsa nchakuti nthawi yaitali yapita anthuwa asakuuzidwa chogwira mtima chilichonse pa zamsamuko wawo. - Tili odandaula ndimene nkhani yokumba miyala kuno ku Kanyika ikuyendera. Tinauzidwa kuti tisapange chitukuko chilichose pamalopa chifukwa kutero sitidzapatsidwa chipukuta misozi pa chitikuko tachitacho. Koma mpaka pano palibe chimene chikuoneka. Izi zikuchititsa kuti tikhale anthu omangika, idadandaula mfumuyo. - Padakalipano, anthu ozungulira Kanyikawa ndiodabwa kuti zaka 7 zapita kampani ya Kanyika Niobium Mining ikukumba miyala imene imati ndiyachiwonetsero, imene anthuwa akudabwa kuti imapita kuti? Mkulu wa za chitukuku mderali, Folger Nyirongo, adati ndi zokhumudwitsa kuti boma likumapanga ndondomeko yokumba miyala ya mtengo wapatali mdera lawoli popanda eni malo ozungulira mgodiwu kutenga nawo mbali. - Iye adati izi zikutsutsana ndi zofuna za demokalase zotukula mphamvu yaulamuliro kwa anthu. - Tikudabwa nazo kuti boma likamapanga ngwirizano ndi makampani odzakumba miyalayi sakumatitenga kukhala nawo ku zokambilanazo. Izi zikudabwitsa, ndipo zikutsutsana ndi dongosolo loyendetsa boma la mphamvu ku anthu, adatero Nyirongo. - Koma poyankha nkhaniyi, mneneri wa ku unduna wa za migodi, Lazy Undi, adati iwo ndiwokhutira ndi dongosolo limene lilipo pakati pa anthu a kukanyikako ndi unduna wawo. - Unduna wathu unali konko kukambirana nawo pa zatsogolo la mgodiwo. Ndipo ife ndiwokhutira ndi mmene ubale ukuyendera ndi anthu a deralo,adatero Undi. - Mtsogoleri wa dziko lino, Peter Mutharika, potsegulira zokambira za Nyumba ya Malamulo posachendwapa adati boma lake lionetsetsa kuti pakhale ndondomeko zabwino zoonetsetsa kuti anthu a dziko lino akupindula ndi migodi imene ikhazikitsindwe. -",POLITICS -ID_bznkiGFA," Anatchezera Ndazunguzika Agogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndine mtsikana wa zaka 18 ndipo ndinazunguzika mutu chaka chatha pomwe ndinapezeka ndi kachilombo ka HIVkoma sindinagonepo ndi munthu ngakhale ndinali nacho chibwenzi. Amayi anga ali ndi HIV koma abambo anga alibe. Banja la makolo anga lidatha ndili ndi chaka ndi miyezi isanu ndi iwiri. Ine ndine woyamba kubadwa koma ana onse obadwa kwa amayi anga amabadwa ndi kachilombo. Amayi anga akuti adatenganso pathupi ine ndili ndi miyezi 9 koma abambo anga amakana kuti mwanayo adali wawo. Ndiye ine zinandizunguza mutu kuti kodi zidayenda bwanji. Abambo anga ndi amayi anga ondipeza amandinena kuti ndinatenga kachilomboka kwa chibwenzi chomwe ndinali nacho. Mankhwala ndinayamba kumwa sabata yomwe anandipeza ndi kachilomboka popeza chitetezo chinali chotsika kwambiri, koma sindinadwale, ndidangopita ndekhala kukayezetsa ndipo ndinalibe nkhawa iliyonse. Koma pano ndikusowa mtendere. Ndithandizeni, chonde, nditani? RM, Mzuzu Zikomo RM, Nkhani yako ndaimva bwino lomwe ndipo ndakunyadira chifukwa ndiwe mtsikana wolimba mtima. Si ambiri amene amalimba mtima kukayezetsa magazi ngakhale sakudwala kuti adziwe momwe chitetezi chilili mthupi mwawo, ambiri amaopera kutalitali-safuna kudziwa nkomwe ngali ali ndi kachilombo kapena ayi. Wanena kuti udapezeka nndi kachilombo ka HIV chaka chatha koma wanenetsa kuti sudagonanepo ndi munthu wina aliyense ndiye zidatheka bwanji kupezeka ndi kachilomboka? Iyidi ndi nkhani yozunguza chifukwa ngakhale pali njira zambiri zotengera kachilomboka, njira yodziwika kwambiri ndi yogonana ndi munthu amene ali nako mosadziteteza. Koma zimatheka ndithu kutenga kachilomboka mwatsoka ndithu ndipo imodzi mwa njira zotere ndi kutengera kachilomboka pobadwa kuchokera kwa mayi amene ali nako. Ndikhulupirira iweyo udatenga kachilomboka panthawi yobadwa chifukwa wanena kuti ana onse obadwa mwa mayi ako akumapezeka ndi kachilombo ka HIV. Chomwe ndingakulangize nchoti pitiriza kumwa mankhwala otalikitsa moyo ndipo udzisunge monga wadzisungira nthawi yonseyi ndipo udzakhala ndi moyo wautali, wosadwaladwala. Uziyesetsa kuti usamakhale ndi nkhawa chifukwa izi zikhoza kubweretsa mavuto ena pamoyo wako. Uzilandira uphungu woyenera kwa akatswiri odziwa za kachilombo ka HIV kuti ukhalebe ndi moyo wathanzi ndi wansangala, osati kudzimvera chisoni. Kupezeka ndi kachilombo sikutanthauza kuti ufa nthawi iliyonse, ayi, utha kukhala zakazaka mpaka kukalamba monga ine, bola kudzisamalira. - Amadikira ndimuimbire Anatchereza, Ndine mtsikana wa zaka 15 ndipo ndili ndi chibwenzi koma anapita ku Nkhotakota. Poyamba timaimbirana foni koma panopa adaleka, amadikira ine ndiimbe. Kodi pamenepa ndimudikire? Agogo, ndithandizeni. - TG Mtakataka Zikomo TG, Kunena zoona mwana iwe wafulumiza kukhala ndi chibwenzi. Za sukulu uli nazo pafupi iwe? Ndakaika. Iwe, mwana wa zaka 15, chibwenzi nchachiyani, mwanawe? Ayi ndithu, ukayamba zibwenzi pamsinkhu wakowo sizidzakuthera bwino kutsogolo ndipo udzanongoneza bondo. Mwana wamngono ngati iwe sayenera kukhala ndi zibwenzi koma kuika mtima pamaphunziro chifukwa sukulu ndi yofunika kwambiri. Sunandiuze kuti bwenzi lakolo lili ndi zaka zingati, koma ngati ndi munthu wamkulu ndikhulupirira wazindikira kuti si bwino kukhala pachibwenzi ndi mwana wamngono ngati iwe, nchifukwa chake sakulabadira zokuimbira. Ndiye ngati umamva, chonde musiye ndipo uike mtima pasukulu! Ukapanda kumva langizo langa, kaya zako izo! Usadzati sindinakuuze. -",RELATIONSHIPS -ID_bzvcOHei,"Malawi Ili ndi Kuthekera Kochita Bwino pa Ulimi-FAO Wolemba: Sylvester Kasitomu Nthambi ya bungwe la United Nations yoona zaulimi ndi chakudya ya Food and Agriculture Organisation FAO yati dziko la Malawi lili ndi kuthekera kochita bwino pa nkhani za ulimi ngati litayikanso chidwi pa ulimi wa ziweto. -Mkulu wa bungweli mdziko muno a Zijun Chen ati ngakhale dziko lino likuyesetsa pa ntchito yolimbana ndi umphawi polimbikitsa ntchito za ulimi, kuchilimika pa ulimi wa ziweto kuthanso kuthandiza anthu kuti azipeza ndalama pomwe agulitsa ziweto zawo. Iwo amalankhula izi pamwambo okhazikitsa ndondomeko yolimbikitsa kuzindikilitsa alimi mwansanga zamatenda omwe amagwira ziweto. -Mmawuake, mkulu oyanganira ntchito za ulimi ku unduna wa zaulimi Dr. Tanira Mtupanyama anati mkumanowu wafika mu nthawi yabwino ndipo akuyembekezera kuti mfundo zomwe zimangidwe zithandiza alimi kukhala ndi njira zamakono zochitira ulimi wa ziweto kuti azipeza phindu lochuluka pa ulimi wawo. -Ngati boma taika kale njira zosysanasiysana pofuna kuteteza nyama zathu pomwe zagwidwa ndi matenda kuti zisapatsilane komanso kuwaphuzitsa anthu kuti akapha nyama yoto imadwala matendawa asagawe kwa anthu omwe ali ndi ziweto anatero Mtupanyama. -Mwazina iwo ati akugwira ntchitoyi mboma la mchinji kaamba koti ndi limodzi mwa boma omwe ali mmalire adziko lino zomwe zingachititse kuti kugawana kwa matenda kukhale kochuluka kwa nyama za mdziko muno. -",FARMING -ID_cBaSjlaz," Kolera yaluma mano Nthenda ya kolera imene idayamba ngati njerengo mwezi wa November chaka chatha, ikukwererabe moti kuchoka Lachisanu sabata yatha chiwerengero cha anthu odwala nthendayo chidachoka pa 420 kufika pa 459 Lachiwiri. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Malinga ndi zikalata zochokera ku Unduna wa Zaumoyo, anthu 6 amwalira ndi matendawa ndipo anthu 14 akulandira thandizo mmalo apadera amene undunawo udakhazikitsa mmaboma ena. Matendawa akhudza maboma a Karonga, Kasungu, Dowa, Nkhata Bay, Lilongwe, Salima, Mulanje, Nsanje, Chikwawa, Likoma, Rumphi ndi Blantyre. - Matendawa adafala ndi msodzi wina, amene adaitenga ku Wiliro mboma la Karonga ndipo adafika nayo ku Ngala, kumene asodzi amafikira ndi kugulitsa nsomba zawo. Msodziyo adafika padokopo ali wefuwefu ndipo adachita chimbudzi mphepete mwa nyanja. - Malinga ndi Idah Msiska, yemwe ndi wapampando wa komiti ya chitukuko ya mmudzi mwa Muyereka ku Ngala, matendawa adafala kwambiri chifukwa cha kusowa zimbudzi komanso utchisi wa deralo. - Wodwala woyamba adafika pagombe nkuchita chimbudzi ndipo tizilombo tidafalikira mmadzi. Chovuta china nchoti nsomba zimaola kwambiri kumalowa ndipo zimaitana ntchentche zomwe zimafalitsa matendawa. Padakalipano tikuyendera khomo ndi khomo kuti tithane ndi matendawa ndipo amene sakutsatira malangizowa amakumalipa chindapusa, adatero Msiska. - Iye adati chodziwikiratu kuti matendawa afala chifukwa ena amachita chimbudzi mnyanja momwe enanso amatunga madzi ogwiritsa ntchito pakhomo. - Malinga ndi mmodzi mwa anthu 258 amene apezeka ndi matendawa ku Karonga, Baxter Nyondo, matendawa ndi wovuta ndipo akungoyamika Mulungu kuti akadali moyo. Iye Lachiwiri tidamupeza akulandira thandizo pachipatala chachingono cha Ngala. - Sindinkadziwa chinkandichitikira. Ndinkangothulula osalekeza. Pano bola. Ndikuyamika chifukwa achifundo adanditengera kuchipatala msanga, adatero iye. - Iyi ndi nkhani yolingana ndi yomwe adatambasula Mercy Kachepa yemwe ankadikirira mbale wake pamalo a padera a odwala kolera ku Bwaila ku Lilongwe. - Adafika kunyumba kuchoka kosewera akudandaula mmimba. Posakhalitsa adayamba kugudubuka, uku akudziyipitsira. Kupanda kuikapo mtima akadapita, adatero Kachepa. - Lolemba Nduna ya za Umoyo Atupele Muluzi idakayendera malowo komwe adatsimikiza kuti zinthu zaipa. - Nkhondo ndiye ikumenyedwa kuti vutoli lithe koma kunena zoona, matendawa atikakamira ndipo liwiro lomwe akufalira likuopsa kwambiri, adatero iye. - Muluzi adauza Nyumba ya Malamulo sabata yatha kuti katemera wa kolera yemwe boma likupereka akhoza kuthandiza kuthetsa kufala kwa matendawa ataperekedwa mmadera ambiri makamaka omwe ali pachiopsezo. - Oyanganira ntchito za umoyo mmaboma a Lilongwe ndi Karonga kumene kolera yafala kwambiri, adati sakugona tulo kaamba ka matendawa. - Woyanganira ntchito za umoyo mboma la Lilongwe, Alinafe Mbewe, adati vutoli lakula kwambiri kwa Mitengo ku Area 36 ndi Kauma komwe anthu ambiri omwe apezeka ndi matendawa amachokera. - Zinthu sizikusintha kwenikweni koma tikuyesetsabe. Kuchoka pa 28 December, 2017 kudzafika pa 23 January, 2018, anthu 35 ndiwo adapezeka ndi kolera koma kuchoka pa 24 January kudzafika pa 12 February, anthu 82 ndiwo apezeka, adatero Mbewe. - Ndipo Dr Phinias Mfune ku Karonga wati vutoli likukula chifukwa tsiku lililonse pakupezeka munthu mmodzi wotenga nthendayi. -",HEALTH -ID_cBrMECht," Atsekera wogwiririra Gogo wa zaka 80 Bambo wa zaka 54 yemwe adagwirira gogo wa zaka 80 ku Dowa amulamula kuti akaseweze zaka ziwiri ndi theka atamupeza wolakwa pamlanduwu. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Khoti la Msongandewu, lomwe lili ku Mvera mbomalo lidapereka chilangocho kwa mkuluyo, Biwi Ephraim wa zaka 54, koma anthu ozingwa ndi zimene adachitazo ati chigamulocho nchofooka. - Anthu a mmudzi mwa Nyemba kwa Mfumu Yaikulu Chiwere mbomalo adaima mitu ndi zomwe Ephraim adachita pogwiririra gogoyo potengera danga kuti gogoyo adaledzera. - Chomwe chaimika mitu anthuwa nchakuti bamboyu ali pabanja ndipo ali ndi ana 7. Anthu a mmudzimo ati sakumvetsa chomwe chidamukopa bamboyu kunyazitsa gogoyo. - Mmodzi mwa anthuwo, Joel Machira, adati: Izi zikachitika, timaganizira masilamusi kapena kukhwima chifukwa munthuyu ali ndi banja ndipo ngati mthupi munatentha akadatha kupeza mpumulo kunyumba kwake. - Kaponda: Gogoyo adapita kokamwa Ndipo Rose Thodwa adati mkuluyo adayenera kulandira chilango chokhwimirapo. - Uku nkuvula mtundu chifukwa gogo wa zaka 80 ndi mtsitsi wa anthu ambiri ndiye kumupanga chipongwe nzosamveka, adatero Thodwa. - Mneneri wa polisi mbomalo, Richard Kaponda adati patsiku la chipongwelo, gogoyo adapita kukamwa mowa mmudzi mwa Chiponda mdera lomwelo ndipo pobwerera, bambo wachipongweyo amamuzemberera. - Atafika mmudzi mwa Chifisi, adambwandira gogoyo nkumukokera patchire pomwe adamuchita chipongwecho ndipo achipatala cha mishoni cha Mvera adatsimikiza kuti adagwiriridwa, adatero Kaponda. - Ephraim amamuzenga mlandu wogwiririra zomwe zimatsutsana ndi ndime 132 yamalamulo ndipo iye adakana mlanduwo koma woyimira boma Sergeant Benedicto Mathambo adabweretsa mboni zitatu mkhothimo. Iye adati chilango chokhwimitsitsa chimene akadalandira nkukhala kundende moyo wake onse. - Wolakwayo adapempha ogamula mlanduwo majisitileti Amulani Phiri kuti amuganizire pogamulapo chifukwa ali ndi banja lofunika chisamaliro komanso ndi wamkulu. - Popereka chigamulocho, Phiri adati zomwe adanena Mathambo nzomveka komanso potengera umboni omwe udaperekedwa mkhotimo, Ephraim akuyenera kukakhala kundende zaka ziwiri ndi theka akugwira ntchito yakalavulagaga. -",LAW/ORDER -ID_cCCIHhcC," Za anamapopa sizikuzilala Nkhani ya anamapopa ikulephera kutha. Mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika atangomaliza kuyendera maboma amene anthu angapo aphedwa powaganizira kuti ndi wopopa magazi. - Sabata yomweyi, munthu wina wa zaka 22 adaphedwa ku Chileka mumzinda wa Blantyre pomuganizira kuti ndiwopopa magazi. Anthu okwiya adaswa polisi ya pa Chatha kuderalo atamupeza atagona mmunda wina, chonsecho mkuluyo anali wakhunyu ndipo amachokera kuchipatala. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mbale wa mfumu Mtenje, Henry Kawisa (Kumanja) kuyendera khola Ndipo mkulu winanso adaphedwa ku Balaka atapezeka akuyendayenda mbandakucha. Ndipo kwa Mtenje ku Chigumula mumzinda wa Blantyre, anthu adathyola khola la mfumu ya deralo ndi kubamo nkhumba 12, kuswa mawindo a nyumba yake mpaka kupulumutsidwa ndi apolisi. - Ndipo ena adachita zionetsero ngakhale pakati pausiku ku Bangwe, kwa Kachere, Machinjiri ndi Sigelege. - Zonsezitu zimachitika pomwe kuyambira Lachisanu mpaka Lolemba Mutharika adayendera maboma a Mulanje, Nsanje, Phalombe ndi Chiradzulu kumva anthu opulumuka ku opopa magazi, amene amaganiziridwa kuti ndi anamapopa komanso mafumu. - Chachikulu chimene chidatuluka pamisonkhanoyo nchoti mfumu yaikulu ya Alhomwe Paramount Ngolongoliwa idati akuchita izi ndi amatsenga ochokera ku Mozambique. Mfumuyo idapempha Mutharika kuti awasiyire zonse athane nawo mmatsenga. - Mundipatse masiku 21, ife mafumu anu tithana nawo. Sangamachoke ku Mozambique kudzatiseweretsa kuno ngati tilibe ufiti. Tithana nawo basi, adatero Ngolongoliwa. - Pamene adapempha Amalawi kusunga bata, makamaka pomwe akuganizira ena kukhala opopa magazi, Mutharika adati ngati nkhanizi ndi za matsenga azisiya mmanja mwa Ngolongoliwa ndi mafumu ena. - Koma mlembi wamkulu wa bungwe la oimira ena pamilandu la Malawi Law Society (MLS) Michael Goba wati ngati Ngolongoliwa adanena izi adaphwanya gawo 6 la malamulo okhudza nkhani za ufiti ndipo akhonza kumangidwa ndi kufunsidwa mafunso pakhoti. - Gawoli limati onena kapena zochita zake zikusonyeka kuti ndi mthakati kapena wochita zaufiti adzalipa $50 (K36 500) ndi kukhala kundende zaka 10. Zomwe akuti zidanenedwa ndi mfumuyo ndi mlandu. Malamulo ndi wothekera kuthana ndi vutoli pokhapokha adindo a mphamvu zotero atawagwiritsa bwino ntchito, adatero Chipeta. - Iye adati nzokhumudwitsa ngati Ngolongoliwa adanenadi izi chifukwa udindo wake ndi wolemekezeka komanso uli pansi pa malamulo a dziko lino. - Pankhani yokhudza ufiti mdziko muno, Chipeta adati polingalira mwakuya ndi povuta kunena kuti ulipo kapena ayo chifukwa ngati chipembedzo zimatengera katanthauziridwe ka mphamvu zapaderazi ndi zikhulupiriro za anthu. Iye adaonjezeranso kuti pachifukwachi sunganeneretu kuti munthu angachite kapena kusachita ufiti mdziko lomwe silivomereza mchitidwewu. - Malingana ndi mkulu wa bungwe la Association of Secular Humanism (ASH) George Thindwa, yemwe amalimbikitsa ganizo loti ufiti kulibe, Ngolongoliwa sadathandize kuthana ndi mpheketserayi ndipo amayenera kutsata malamulo a dziko lino chifukwa anamapopawo kulibe. -",WITCHCRAFT -ID_cDeBkUNP," Pa Wenela pasintha zedi Tsikulo pa Wenela padali fumbi. Lazalo Watsika wabwera ndi moto ndithu. - Abale inu, dzikotu ili limatembenuka zedi. Ndani ankadziwa kuti Lazalo nkusankha anthu mmipando yonona iyi? Ndani ankaganizako kuti tsiku lina iye ndi Male Chauvinist Pigs nkukhala pachiongolero? adafunsa Abiti Patuma. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo ANatchereza Ndipo sizinaoneke nkale lonse kuti nduna zochuluka za mfumu zikhale zochuluka zimene zili ndi udindo umodzi basi. Apatu si zoti munthu yekha maudindo mbwee, adayankhira Gervazzio. - Abale anzanga, pajatu pofuna kusangalatsa anthu susangalatsa onse. - Koma apapa Lazalo ndiye walephera ndithu. Zoona mpaka kusankha anthu a mphasa imodzi kuti amuthandize kulongosola zinthu! Apapatu watidyetsa galu ndithu, adatero mkulu adali ndi Abiti Patuma tsikulo. - Pamenetu sindikumvetsa mpoti tsono kodi apa mumafuna kuti asankhe ndani? Ali dere nkulinga utayenda naye. Tiyeni tidikire tione kuti zitha bwanji, adatero Abiti Patuma. - Chiyembekezo cha anthu pa Wenela chidali chokwera ndithu. - Tuvana wati? Apapa ena mukundinena kuti ndalakwitsa. Inde ndalakwa ndipo ndalakwa ndithu. Awa ndikuwapatsa ntchito ndipo akuyenera kuyendetsa bwino. Kupanda apo, pakutha kwa miyezi, ena awona chikwanje, Lazalo adatero atafika malo aja timakonda pa Wenela. - Kunena zoona, Moya Pete ndimusowa. Komanso ndimusowa Atipatsa Likhweru, mnyamata wa miyambi. - I am not my own mindful, if some of you have come straight from the land of darkness. Together we crumble and together we succeed, adatero Chatsika. - Komatu Vingerezi vanu muticheka navo. Tsono mukuti ife tizimvapo chiyani? Inuyo mukhala Martin Luther King Junior kapena Abraham Lincoln? Chonde tikhululukireni taweya, adatero mkulu adali ndi Abiti Patuma. - Tsono pano pa Wenela zinthu zikusintha tsiku ndi tsiku, kuchita kusowa poyambira. - Adatulukira Saulo Walima atanyamula fayilo yake. - Sindili pano kuchotsa munthu ntchito. Mudzichotsa nokha. Ena munandinyoza, munanditukwana. Lero ndikukupemphani, dzisanthuleni nokha ndipo mukapezeka kuti simukukwanira, chokani nokha basi, adatero Saulo. - Ndidaona mayi wina amene amadziwa kulira kwambiri, Shad Black akuzyolika. Sindikudziwa kuti amakhumudwa ndi chiyani! Nthawi imasintha. Pelete wafika. Batcha lalira. - Gwira bango, upita ndi madzi iwe!. -",SOCIAL ISSUES -ID_cEKXIffe,"Vuto La Madzi Lakula Ku Nkhotakota Wolemba: Glory Kondowe Anthu okhala ku dera la Liwaladzi kwa mfumu Kulinji mboma la Nkhotakota loweruka apempha boma kuti liwaganizire powapatsa madzi aukhondo kuti miyoyo yawo ikhale yabwino. -Anthu okhudzidwawa ati ngakhale kuti boma la Nkhotakota lili mphepete mwanyanja ya Malawi, koma anthu ambiri akukumana ndi mavuto kuti apeze madzi abwino mosavuta edby=""caption-attachment-9652"" class="" wp-image-9652"" src=""http://www.radiomaria.mw/wp-content/uploads/2019/09/mhone-chanjo.jpg"" alt="""" width=""576"" height=""383"" />Chanjo Mhone: Tikukambirana ndi a VDC Kwathawi yayitali takha tikugwiritsa mijigo koma chifukwa chakuchulukana kwa anthu ndimijigo yomwe inaparekedwa yachepa, anatero mayi Christina Kapalamula omwe ndi mmodzi mwa anthu okhudzidwa. -Mmodzi mwa abambo okhudzidwa a Stefano Joseph anati iwo ndi wokhudzidwa ndi vuto la madzi chifukwa akazi awo amalawilira kwambiri ndikupita kokasaka madzi. -Tikumakhala ndi nkhawa chifukwa zikhodza kuyika miyoyo yawo pachi wopsezo, anatero a Stephano. -Mai Martha Mhone yemwe ndi phungu wa delari wavomeleza kuti vutoli ndilalikulu mudelari ndipo iye anachita changu ponena kuti komiti yowona zachitukuko la VDC lichitapo kathu. -Tagwiriza ngati nyumba ya chitukuko timatulako ndalama kuti mijigo ina yomwe boma linakumba ndiyeno tinapanganaso kuti tigawa malire kuti mijigo izikhara pakati pamudzi osati panyumba yamunthu cholinga kuti anthu zaipindulapo, anatero Mhone. -",HEALTH -ID_cFBCiTVB," Madzi siosewera nawo, maka nthawi yamvula Madzi ndi moyo, chifukwa amatithandiza mzambiri. Koma kupanda kusamala, madzi omwewo amadzetsa imfa. - Imfa zina za ngozi zamadzi zikhoza kupewedwa. Mayi ali apayu adayenera kusamala chifukwa malo akuchapawo ndiwoopsa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Uwutu ndi mtsinje wa Maperera ku Chikhwawa ndipo kuopsa kwake sikuti kungadze pamene mvula yayamba kugwa pafupi ndi mayiyo. - Mvulatu ikhoza kugwa yambiri kumtunda kwa mtsinjewu, mayiyo osadziwa, kenako kumukokolola limodzi ndi mwanayo. - Kusamala nkofunika. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_cGADSdbz," Lamulo lochotsa mimba ladengula Akufuna ogwiriridwa, opatsana pathupi pachibale ndi ana achichepere aziloledwa kuchotsa pathupi Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Lamulo lokhudza kuvomereza kuti amayi akhoza kumachotsa mimba movomerezeka latsala pangono kupita ku Nyumba ya Malamulo kuti aphungu akalikambirane, Msangulutso watsinidwa khutu. - Mlangizi wa mmene ntchitoyi ikuyenera kuyendera kubungwe lomwe likulimbikitsa kuti boma livomereze kuchotsa mimba popanda mlandu la Coalition on Prevention of Unsafe Abortions (Copua), Luke Tembo, wati kukonza lamuloli kudatha kale ndipo kwatsala kuti aphungu akalikambirane. - Tidasiya nkhaniyi mmanja mwa nthambi ya zamalamulo (Law Commission) kuti aunike lamulo lomwe lidalipo kale ndipo tikunena pano lamulo lina lidatha kale kukonzedwa ndipo likungodikira kupita ku Nyumba ya Malamulo, adatero Tembo. - Wothandizira ntchito zounika malamulo kuthambi ya zamalamulo, Mtamandeni Liabunya, Lachisanu adatsimikiza kuti nthambiyi idamalizadi kukonza lamulo latsopanoli ndipo kwatsala kuti liyende mundondomeko zina lisadasindikizidwe. - Zonse zoyenerera zidachitika kale ndipo tidamaliza, pano tikungoyembekezera kuti tikatule kuunduna woona kuti pasamakhale kusiyana pakati pa amuna ndi akazi komanso chisamaliro cha ana kuti ndondomeko izipitirira mpaka ku Nyumba ya Malamulo, adatero Liabunya. - Nduna yoona kuti pasamakhalae kusiyana pakati pa amuna ndi amayi komanso chisamaliro cha ana, Patricia Kaliati, adati unduna wake sukudziwapo kanthu pa za lamulo latsopanoli. - Kaliati: Sitingalole zimenezo Iye adati ali ndi njala yoona lamulolo kuti aone ngati zomwe zilimo zikugwirizana ndi zolinga za boma pa za tsogolo ndi moyo wa amayi ndi asungwana. - Nkhaniyitu okhudzidwa kwambiri ndi amayi ndi asungwana ndiye ife ngati unduna wa boma, sitingalole chilichonse chomwe chikusemphana ndi mfundo za boma zotukulira amayi ndi atsikana. Atipatse tilione lamulolo ndipo tiliunike, adatero Kaliati. - Bungwe la Copua likulimbikitsa zobweretsa lamulo latsopanoli pofuna kuchepetsa imfa za amayi ndi asungwana komanso ana chifukwa cha njira zochotsera mimba zamseri poopa kuti kuchipatala sakaloledwa komanso angaimbidwe mlandu wofuna kupha. - Tembo adati lamulo lakale limangolola munthu kuchotsa pathupi pokhapokha ngati pali umboni wakuti moyo wa mayiyo kapena mwana uli pachiopsezo. Koma lamulo latsopanoli laonjezerapo zifukwa zina zochotsera mimba. - Lamulo latsopanoli lawonjezera zifukwa zina zomwe munthu angathe kuchotsera mimba, monga mimba yobwera kaamba kogwiriridwa; mimba yopatsana pachibale; mimba zopatsana ana [osakhwima pamchombo]; komanso amisala aziloledwa kuchotsa mimba, adatero Tembo. - Kaliati adati unduna wake sugwirizana ndi ganizo lovomereza kuchotsa mimba kaamba kakuti uku nkuphwanya ufulu wa mwana wosabadwayo. - Iye adati akudziwa zoti magulu ena akulimbikitsa zokhazikitsa lamulo lovomereza kuchotsa pakati, koma boma lidanena kale poyera kuti kuteroko nkusokeretsa mtundu wa Amalawi, makamaka asungwana. - Kodi kuuza anthu uti akhoza kumachotsa mimba mmene afunira ndiye kuti tikumanga dziko lanji? Zimenezi zikhoza kuchititsa kuti anthu, makamaka asungwana, atayirire podziwa kuti akatenga mimba akachotsa, adatero Kaliati. - Iye adati boma limangovomereza lamulo lomwe lilipo pakalipano lomwe lidayamba kuonetsa mphamvu mchaka cha 2010. Lamuloli limalola munthu yemwe moyo wake uli pachiwopsezo kuchotsa pathupi. - Wapampando wa komiti ya aphungu achizimayi mNyumba ya Malamulo, Jessie Kabwila adati komitiyi iyambe yaona lamulo lomwe lapangidwalo ndi mfundo zake. - Tione kaye mfundo zomwe zili mulamulolo nkukambirana chifukwa mukomiti mumakhala anthu amaganizo osiyanasiyana. Ena amakhulupirira kuti kuchotsa mimba nkupha pomwe ena amazitengera paufulu wa anthu ndiye mpofunika titagwirizana chimodzi ngati komiti, adatero Kabwira. - Iye adati kupatula kusemphana maganizoku, nkhani yochotsa mimba njofunika kuyiona bwino chifukwa amayi ambiri akutaya miyoyo yawo tsiku ndi tsiku kaamba kochotsa mimba. - Mneneri wa polisi mdziko muno Rhoda Manjolo adati imfa zokhudzana nkuchotsa mimba zikuchuluka akatengera mmabuku a kupolisi. - Iye adati malingana ndi kafukufuku wa polisi, ambiri mwa amayi ndi asungwana omwe amachotsa mimba amachita izi kaamba ka mantha kapena kukhumudwitsidwa ndi omwe adawapatsa mimbazo. -",LAW/ORDER -ID_cGmlOSJi," HRDC ikufunabe zionetsero mzipata Gulu lomwe likutsogolera zionetsero zofuna kuchotsa wapampando wa bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC) Jane Ansah la Human Rights Defenders Coalition (HRDC) laimitsa zionetsero kuti lipeze njira yochotsera chiletso chotseka mabwalo a ndenge ndi zipata za dziko lino. - Bungwe loona za misonkho la Malawi Revenue Authority (MRA) adakamangala kuti zionetsero zisachitike kumalowo chifukwa zisokoneza ndalama zimene limatolera. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Bungwelo lidaimitsa zionetsero zomwe zimayenera kufika dzulo zionetserozo zitangochitika Lachitatu lokha pomwe zidakoka makamu a anthu mmaboma a Karonga, Mzuzu, Zomba, Lilongwe ndi Blantyre. - Wachiwiri kwa wapampando wa bugwelo Gift Trapence Lachinayi adati zionetsero sizipitirira Lachinayi ndi Lachisanu ngati momwe chikonzekero chidalili kuti akuluakulu a bungwelo akumane ndi owayimilira pa mlandu. - Taimitsa zionetsero pofuna kupeza njira yochotsera chiletso chokatseka mmabwalo a ndenge ndi zipata zotulukira mdziko lino. Khumbo ilili tikadali nalo chifukwa mwina ndi njira yokhayo yomwe angamvere pempho lathu, adatero Trapence. - Koma ngakhale HRDC idati zionetserozo ziime, anthu ena ku Mzuzu Lachinayi adapitabe pamsewu kukachita zionetsero zofuna kuti Ansah atule pansi udindo. - Katswiri pa ndale George Phiri adati akugwirizana ndi zomwe HRDC yapanga poimitsa zionetserozo kuti ligundane mitu mozama ndi owaimira pamilandu kuti apeze njira yomwe ingatsegule pakamwa pa akuluakulu a boma. - Anthu akapereka kalata ya madandaulo, amayembekezera kuti ayankhidwa ndi ofesi yomwe ayilembera kalatayo, ndiye ngati akungopereka kalata koma osayankhidwa, ndiye kuti pena pake pali vuto. Tsono alekeni afufuze pali vutopo, adatero Phiri. -",POLITICS -ID_cGoUjmkl,"Boma Lati Lilemba Ntchito Madotolo Ochuluka Boma lati lilemba ntchito anamwino ndi madotolo ambiri oti azithandiza anthu odwala mzipatala zonse mdziko muno. -Walonjeza zolemba ntchito madotolo ambiri-Mhango Nduna yoona za umoyo mdziko muno Dr. Jappie Mhango anena izi lachisanu pambuyo poyendera chipatala chachikulu cha Zomba ndinso cha anthu odwala matenda a misala cha Zomba Mental mu mzinda-wu. -Iwo ati apeza kuti mzipatalazi muli anthu ambiri amene akusowa thandizo la madokotala komanso anamwino ndipo ndi chifukwa chake boma lili ndi malingaliro olemba ntchito madotolo ambiri kuti anthu azithandizika mosavuta. -",HEALTH -ID_cTGgYLGZ," Mundibwezere voti yanga, amalawi athafulira APM pazionetsero Amalawi athera Chichewa mtsogoleri wa dziko lino komanso nduna zake pa zionetsero zomwe zidachitika Lachisau. - Zionetserozo zidatsogoleredwa ndi amipingo, amabungwe komanso azipani amene amakakamiza boma kuti liyankhepo pa mavuto amene dziko lino likudutsamo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mwa zina ndi kuuza mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika kuti athothe nduna ya zachuma Goodall Gondwe komanso ya maboma angono Kondwani Nankhumwa pokhudzidwa ndi nkhani ya K4 biliyoni yomwe imagawidwa kwa aphungu 83 zisadasinthe kuti ziperekedwa kwa aphungu onse. - Amabungwewa akuda kukhosi ndi boma pankhani ya kuzimazima kwa magetsi chikhalirecho boma lidagula majeneleta kuti athane ndi kuzimazima kwa magetsiwo. - Patsikulo, mizinda ya Blantyre, Lilongwe, Zomba ndi Mzuzu komanso maboma monga Rumphi kudawirira pamene anthu adayenda kukapereka madandaulo awo kwa akuluakulu a boma. - Mwa zina, anthu adagwiritsa ntchito nyimbo popereka uthenga ku boma. Mwa nyimbo zina ndi monga: Tichotse nkhalamba ndi mtima umodzi. Bewubewula Peter, bewula Chaponda, bewula Goodall. Mukamva hi! Ho! agogo athawa, Mmanja mwako mlamu tachokamo, undibwezere mavoti anga mlamu mwazina. Ku Mzuzu, nyimbo idazunguza idali yolimbana ndi nduna zomwe zatopa ndi ukalamba mboma. - Mukutani mboma, pitani muzikacheza ndi adzukulu kumudzi, idatero. - Kupatula nyimbo, anthuwo adagwiritsiranso ntchito zikwangwani zomwe mudalembedwa mauthenga osiyanasiyana. - Mwa mauthengawo adali monga; Ngolongoliwa, Kyungu, Lukwa ndi Lundu si mafumu koma ogwira ntchito a chipani cha DPP. - Uthenga wina udalunga ku wailesi ya boma ya MBC. Sumbuleta ndi Phillip Business, MBC si nyumba ya abambo anu. - Uthenga wina umanena Gondwe: Adada Goodall taweya mwachekula, lutani kukaya mukachezgenge nawazukulu [bambo Goodall mwakula, pitani kumudzi mudzikacheza ndi zidzukulu]. - Zina zimafunsa nkhani ya K4 biliyoni. Kulubwalubwa ndi K4 biliyoni yathu? Mmodzi mwa akuluakulu amabungwe amene amatsogolera zionetserozi Gift Trapence wa bungwe la Centre for the Development of people (Cedep) adati zionetserozo zidachitika bwino. - Ganizo lathu lakwaniritsidwa, tapereza madandaulo athu ku boma ndipo tikuwapatsa masiku 30 kuti atiyankhe ndipo akalephera kupitanso ku msewu, adatero Trapence. -",POLITICS -ID_cTobinqe,"UTM Idakalingalira za Mgwirizano Chipani cha UTM chati chilengazabe ngati chikhale pa mgwilizano ndi chipani china pokonzekera chisankho cha President chomwe chikuyembekezeka kuchitikanso mdziko muno. -Zonse zikakonzeka tikudziwitsani-Chilima Mtsogoleri wachipanichi Dr. Saulos Chilima wati padakali pano sanganepo pankhani ya mgwirizano ndi zipani zina pofuna kukwaniritsa 50+1. -Iye wanena izi pa msonkhano umene wachititsa loweruka pa bwalo la Masintha mu mzinda wa Lilongwe. -Tikuyenera kukambirana bwino zimene tigwirizane mu mgwirizanomo si nkhani yongothamangira ayi chifukwa nthawi idakalipobe ndipo tikuuzani tikakonzeka kutero, anatero Dr. Chilima. -Iye wati ndi zothekanso chipanichi kuyenda chokha pa chisankhochi osagwirizana ndi chipani chilichonse ndipo ndi kukwanitsa kudzapeza mavoti oposa theka la anthu ovotawo ponena kuti Dr. Bakili Muluzi komanso Dr. Bingu wa Mutharika anakwanitsapo kutero. -Mwazina Chilima wapempha President Peter Mutharika kuti athandize pothetsa mavuto amene dziko lino likukumana nawo monga njala kusowa kwa mankhwala mzipatala mwazina ponena kuti dzina la Mutharika ndi lomwe likuyipa osati la anthu omwe amuzungulira omwe akumamuuza zabodza. -Uwu ndi msonkhano wake oyamba pambuyo pa chigamulo cha khoti pa nkhani ya chisankho chomwe chinachitika pa 21 May chaka chatha. -",POLITICS -ID_cTqcMaFk," Shuga apezeka posachedwaIllovo Mkulu wa kampani yopanga shuga ya Illovo Malawi Mark Bainbridge wati kampaniyo iyesetsa kuti shuga azipezeka chaka chonse osati kumasowa momwe zakhalira sabata zingapo zapitazi. - Bainbridge adanena izi Lachitatu pomwe nduna ya zokopa alendo ndi malonda Joseph Mwanamvekha adayendera kampaniyo kuti akamvetsetse za gwero la kusowa kwa shugayo. Kusowa kwa shuga kudachititsa kuti ogulitsa akweze kuchoka pa K750 kufika pakati pa K950 ndi K1 200. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ogwira ntchito ku Illovo pakalikiliki kupanga shuga Malinga ndi Bainbridge, chaka chino kampaniyo inagulitsa shuga olemera matani 244 000, pomwe dziko lino limalira matani 160 000 ndipo anadabwa kuti shugayo akusowa bwanji. - Tinali ndi shuga wokwanira chaka chino ngakhale mvula siyinagwe bwino nthawi yomwe timabzala nzimbe. Ogulitsa ena amagula shuga wochuluka nkumusunga zomwe zimadzetsa mavuto ngati awa, adatero iye. - Iye adati padakalipano, kampaniyo ikuyesetsa kuti iwonjezere shuga amene imapanga kuti azikwanira chaka chonse. - Mwanamvekha adati ndi wokondwa chifukwa kampaniyo yalonjeza kuti izipanga matani 650 a shuga patsiku, pomwe dziko lino limalira matani 411 patsiku. - Tazindikira kuti pali shuga wochepa pamsika, zimene zachititsa kuti mtengo ukwere. Kwa amene akukweza shuga mopweteka Amalawi, malamulo agwirapo ntchito. Tili ndi chiyembekezo kuti Illovo ikwaniritsa lonjezo lake kuti shuga ayambe kupezeka, adatero Mwanamvekha. - Pomwe Amalawi akudikira shugayo kuti ayambe kupezeka, Amalawi amene tidacheza nawo anadandaula ndi kusowa kwa shugako, ponena kuti izi zikuchititsa moyo kuthina. - Mmodzi mwa Amalawiwo, Joana Chimphamba wa kwa Senti ku Lilongwe, adati abizinesi ena kumeneko akumaphwatula paketi ya kilogalamu imodzi ndi kuigawa pawiri. Gawo lililonse akuligulitsa K600 kapena K650. - Izi zikutanthauza kuti yomwe timagula K780 pa paketi tikugula K1 200 kapena K1 250. Nanga akapitirira kusowa shugayu, zitithera bwanji? adadabwa iye. - Chimvano Moyo wa ku Area 25 wati poyamba sadakhulupilire atatuma mwana kukagula shuga Lamulungu lapitali ndipo pobwera adamuuza kuti adagula pa mtengo wa K970 chikhalirecho, amagula pamtengo wa K780. - Iye wati atapita kukatsimikiza kumsika, adapeza kuti magolosale ambiri alibe shuga ndipo pomwe adamupezapo adamutsimikizira kuti shuga akusowa ndipo akapezeka akukhala okwera mtengo. - Mmodzi mwa anyamata ogwira ntchito mushopu yaikulu ya Spar mumzinda wa Lilongwe adati patenga nthawi shopuyi isanalandire shuga kuchokera ku Illovo. - Iye adati anthu ambiri akhala akubwerera mushopuyi akafuna shugayo ngakhale kuti eni ake adapereka kale oda ya katunduyu koma sadanene kuti shugayo samabwera chifukwa chiyani. - Ndipo mumzinda wa Blantyre, anthu ochuluka amakhamukira kusitolo zosiyanasiyana monga Shoprite kumene kumakhala miyandamiyanda ya anthu pamzere kufuna kugula shuga akapezeka. - Davie Chilikumwendo wa ku Namiyango mu mzinda wa Blantyre adati wasiya kumwa tiyi chifukwa ndalama ya shuga siyikukwanira. - Shuga yemwe akupezeka akugulitsidwa pamtengo wokwera. Padakalipano tizigwiritsa mchere mphala ndipo tiyi adzamwedwa shuga akayamba kugulitsidwa pa mtengo woyenera, adatero Chilikumwendo. - Nawo ochita malonda mumzindawu ati kusowa kwa shuga kukusokoneza bizinezi chifukwa amadalira yemweyi popanga phindu lochuluka. Mmodzi mwa iwo, Clement Chafoteza wa ku Chilobwe, adati shuga wochepa yemwe akupezeka akugulidwa modula ndipo anthu wamba akukanika kuagula. -",ECONOMY -ID_cUOJHboc,"Sakundikwatira Agogo, -Ndithandizeni. Ndili paubwenzi ndi mwamuna yemwe adakwatirapo koma banja lake lidatha ndi mkaziyo ndipo kuli mwana mmodzi. Inenso ndili ndi mwana mmodzi. Titatha chaka tili pachibwenzi adandiuza kuti andikwatira koma mpaka lero padutsa zaka 4 palibe chimene chkuchitika. Foninso adasiya kundiimbira, komanso pan chikondi chachepa. Nditani? -BH Zikomo BH, -Mwamunayo si wachilungamo ndipo akungokunamiza, za banja alibe nazo ntchito. Ngati ukuti pano zaka 4 zatha chikuuzireni kuti akufuna akukwatire ndipo olo foni sakukuimbiranso, ufuniranji umboni wina woti alibe nawe chikondi? Usataye naye nthawi ameneyo, udzangodikirapo madzi a mphutsi apa. Palibe chako. Akadakhala kuti ali ndi chidwi nawe pano atakaonekera kwa makolo ako ndipo pano bwenzi tikukamba kuti muli pabanja. -Ndidalirebe? -Agogo, Ndifunse nawo. Ine kwathu ndi ku Rumphi ndipo ndakhala ndili pachibwenzi ndi mnyamata wa ku Mzimba kwa zaka ziwiri tsopano. Sitinagonanepo ndipo tinagwirizana zotengana koma mpaka pano chaka chikuthanso. Ndikamufunsa akuti akonzeke kaye. Kodi ndipange bwanji? Ndidalirebe? -Zikomo pondilembera kuchoka ku Rumphiko. Funso lovuta kuyankha mwana wangakodi udalirebe? Inde ndikuti eee, usataye mtima poti kuona maso a nkhono nkudekha. Ngati mnyamatayo akuti akonzeke kaye, mwina akunena chilungamo. Ndi anyamata ochepa amene amatha kukhala pachibwenzi ndi mtsikana kwa zaka ziwiri osagonana naye. Sindidziwa, paja amati mtima wa mnzako ndi tsidya lina, koma mmene ndikuonera fatsa, zoona zake zioneka zokha. Iwe ukuthamangira banja chifukwa chiyani? Mwamunayo ngwanzeru nchifukwa chake akuti akonzekere kaye za ukwati, osangoti lero ndi lero basi tikwatirane uku alibe chilichonse. Ndikudziwa bwino lomwe kuti ku Mzimba ndi ku Rumphi miyambo yokhudza ukwati imafanana, mwamuna akafuna kukwatira amayenera kupereka malobolo, si choncho? Ndiye mwina akusakasaka kaye kuti akamatuma thenga kwa asewere akhale ndi kenakake mmanja, osati kungopita chimanjamanja. Chachikulu nchoti simudagonanepo ndipo ngati ukuona kuti akukunamiza ukhoza kumusiya nkupeza wina amene watsimikiza za ukwati. Nthawi zambiri atsikana ena zikawavuta, tiyese kuti mwatsoka achimwitsidwa ndi wina pamene ali pachibwenzi ndi winanso, amakakamira wachikondiyo kuti akwatirane msangamsanga ncholinga choti azikati pathupi mpamwamunayo! Ndikhulupirira sizili chonchi ndi iwe. -Ofuna Mabanja Ndine mayi wa mwana mmodzi ndipo ndikufuna mwamuna wodziwa mavuto, wachikondi, woopa Mulungu koma wopanda banja. 0884 437 604 -Ndili ndi zaka 23 ndipo ndifuna mwamuna woti ndimange naye banja. Akhale woti akufunadi banja osati zoyesana ayi. Wofuna aimbe pa: 0992 673 004 -Ndine mayi wa ana awiri ndipo ndifuna mwamuna womanga naye banja. Akhale wachilungamo komanso woopa Mulungu.0992 728 276 -",SOCIAL ISSUES -ID_cUZsvDFc,"Anthu Ayembekezere Kusintha pa Ntchito Zofalitsa Nkhani-Kazako Boma lati nyumba zofalitsa nkhani mdziko muno ziyembekezere kusintha kwakukulu pa kagwiridwe ka ntchito zake komanso pa miyoyo ya atolankhani. -Kazako: Anthu anavota kuti zinthu zisinthe Nduna ya zofalitsa nkhani a Gospel Kazako ndi omwe anena izi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Iwo ati kusinthaku kufikiranso magulu ena a wanthu omwe ali mu gawo la zofalitsa nkhani komanso kutumiza mauthenga zomwe pamapeto pake zisintha miyoyo ya mzika za dziko lino. -Anthu mdziko muno anavota kuti zinthu zisinthe ndiye kusintha kumeneku kuchitika pakati pa a Malawi kuphatikizapo atolankhani komanso mmene nyumba zowulutsamawu zizigwilira ntchito. -Zimenezi zikhudzanso anzathu a lamya za mmanja komanso othandiza potumiza mauthenga. Kusintha kumeneku pamapeto pake kukhala kokomera anthu onse mdziko muno, anatero a Kazako. -Pamene amalankhulapo za udindo wawo nduna yatsopanoyi yati idalira chithandizo cha Mulungu kuti igwire bwino ncthito zake pa udindowu. -",SOCIAL -ID_cUtBVlcH,"Ogwira Ntchito ku Chipatala cha Zomba Akupitilirabe Kunyanyala Ntchito Ogwira ntchito ku chipatala chachikulu cha boma la Zomba ati apitilirabe kunyanyala ntchito ngakhale kuti boma lawatsimikizira kuti lawawonjezera ndalama zomwe amapempha. -Mmodzi mwa anamwinowa yemwe sadafune kudzitchula dzina wauza Radio Maria Malawi kuti iwo achita izi kamba koti ndalama yomwe imakhala ya chipepeso choyika miyoyo yawo pa chiwopsezo yomwe amalandira poyamba ya 1, 800 kwacha idakhalitsa komanso inali yochepa. Iwo atinso anamwinowa sakugwirizana nazo zomwe unduna wa zaumoyo wanena kuti ndalama zimenezi alandira nthawi ya mliri wa Coronavirus yokha. -Mwazina iwo ayamikira boma kaamba kowatsimikizira kuti alemba anthu ena owonjezera ogwira ntchito mchipatala pomwe ku chipatala cha Zomba kutumizidwe anthuwa okwana 70. -Ndizoona kuti a boma anena kuti pakhala kuwonjezera kwa ndalama zachiwopsezo zomwe timapempha ndipo kukambirana kwathu ndi akuluakulu ena ati zipangizo zafika ndipo padakali pano zilipo koma ife ndondomeko zomwe zilipo pakadali pano za ndalama zachiwopsezo chathu ndi yomwe tisakugwirizana nayo, anatero namwinoyo. -",SOCIAL -ID_cVobzzQx,"Ambuye Msusa Apempha Anthu Akalembetse Mkaundula wa Voti Mwaunyinji Arkiepiskopi wa arkidayosizi ya Blantyre, Ambuye Thomas Luke Msusa alimbikitsa akhristu amu arkidayosiziyi kuti atenge nawo gawo pa chisankho cha pulezidenti chatsopano chomwe chikuyembekezeka kuchitika pa 2 July chaka chino. -Ambuye Msusa, anena izi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Aliyense amene wafika msinkhu wovota akalembetse-Msusa Iwo ati ndi kofunika kuti anthu akalembetse mu kaundula wa voti ndi cholinga choti adzavote ndi kudzasankha mtsogoleri wakumtima kwawo yemwe adzatsogolere dziko lino zaka zisanu zomwe zikudzazi. -Aliyense amene wakwanitsa zaka 18 akuyenera akalembetse ndi kudzavota pa tsiku la chisankho. Amene tinalembetsa kale tipitenso tikawone ngati dzina lathu lilipobe mkaundulayu, anatero Ambuye Msusa. -Arkiepiskopiyu wapemphanso achinyamata omwe amatenga gawo pa ntchito yokopa anthu kuti achite izi molemekeza ufulu wa ena. -Iwo anati, Nthawi yokopa anthu, ena amakhala ndi mantha komanso amavutika chifukwa achinyamata ena amachita chipongwe posalemekeza maganizo a anzawo, kusalemekeza katundu wa anthu ena mpaka kuwabera ngakhalenso kupha anzathu. -",POLITICS -ID_cXyUqFJm," Amati aukitsa wakufa koma athera mzingwe Mudali fumbi mmudzi mwa Mpheziwa kwa T/A Kasumbu mboma la Dedza posachedwapa pamene khwimbi la anthu lidakhamukira mmudzimo kukaonerera ntchito ya asinganga atatu omwe amati atha kuukitsa wina kwa akufa. - Mapeto ake awiri mwa atatuwa adathera mmanja mwa apolisi ndipo pano akuyankha mlandu wopanga upo wofuna kuchita chinyengo pamene wachitatuyo adati phazi thandize ndipo mpaka pano apolisi akumusakasakabe. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Gulupu Chinyamula, mkazi wa malemuyo ndi mneneri wa polisi ya Dedza, Edward Kabango, atsimikiza za nkhaniyi. - Malinga ndi Kabango, oganiziridwawo ndi Gift Phiri, Jemitala Alfred, komanso wina amene akungodziwika ndi dzina loti Masambaasiyana. - Atatuwa akuti amadzithemba kuti ali nayo mphamvu youkitsa munthu kwa akufa ndipo adati ngati anthu ali ndi chikaiko aonera pa Evance Bunya, yemwe adamwalira pa 15 May chaka chino atadwala mutu kwa sabata imodzi. - Mkazi wa malemuyo, Rose Bunya, adauza Msangulutso Lachinayi lapitali kuti asingangawo adabwera ndi mnzake wa mayiyu yemwe amati amathandiza kuukitsa munthu kwa akufa. - Gunya adati, Iwo atabwera adandiuza kuti malemu amunanga adachita kusowetsedwa mmatsenga kotero ngati ndingafune atha kupanga mankhwala ndipo angathe kubwera nkukhalanso moyo. - Koma ngakhale asingangawa amati malemuyo adachita kusowetsedwa mmatsenga, Gunya adati mwambo wonse wa maliro udayenda bwinobwino ndipo mwamuna wake adakaikidwa kumanda monga achitira ndi maliro onse. - Gulupu Chinyamula, yemwe amayanganiranso mudzi wa Mpheziwa, adati asingangawo adatchaja ndalama pafupifupi K400 000 ngati akufuna kuti malemuyo abwere komwe amati adamupititsako mmatsenga. - Mmudzimo anthu adali kalikiriki kusonkherana, apa nkuti ine kulibe, ndipo adapeza ndalama zoposera K200 000 zomwe akuti adachita kukongola kwa anthu pamene zina zidaperekedwa ndi achibale a malemuwo, adatero Gulupu Chinyamula. - Akuti asingangawo adakana kulandira ndalamayo ponena kuti yachepa ndipo mayi Bunya adaperekanso wailesi. Apa mpomwe akuti asingangawo adawatsimikizira kuti malemuyo atulukira. - Malinga ndi Kabango, pa 31 July wapitayu ndilo tsiku lomwe oganiziridwawa amati achite matsengawo kuti wakufayo atulukire pamaso pa abale ake dzuwa likuswa mtengo. - Anthu adasonkhana ndipo kudali zoimba, komanso kudakonzedwa zakudya kuti anthu adye uku akudikira kuti malemuyo atulukire. Mosakhalitsa, kudatulukira asinganga awiri ndipo adafunditsa nsalu munthu mmodzi amene amati ndi wouka kwa akufayo. - Adamulowetsa mnyumba ya malemuyo ndipo adati ngati munthu akufuna kukamuona bamboyo alipire K1 000, adatero Kabango. - Koma mwambowu akuti udasokonekera pamene Gulupu Chinyamula adamva za nkhaniyi. - Ngakhale amanamiza anthu kuti angathe kuukitsa munthu kwa akufa, ine sindidakhulupirire ndiponso amalephera kufotokoza bwino kuti anthu akhulupirire. Ndiye ndidangowathira zingwe ndi kuitana apolisi kuti adzawatenge, adatero Chinyamula. - Kabango watsimikizira zakunjatidwa kwa Phiri ndi Alfred ndipo wati apolisi akusakasakabe Masambaasiyana yemwe akumuganizira kuti ndiye amatsogolera zochitikazo. - Masambaasiyana akuganiziridwanso kuti ndiye adalandira ndalamazo, ndiye kafukufuku ali mkati, adatero Kabango. - Kabango adati omangidwawa atsekuliridwa mlandu wopanga upo wofuna kuchita chinyengo. - Iwo akuti adaonekera kubwalo la milandu Lachitatu pa 12 August koma akhoti awapatsa belo. -",WITCHCRAFT -ID_cYbstPHP," Chikondi chidayambira kutchalichi Mipingo ina ponyadira chipembedzo chawo imati kupemphera ndi kwabwino kwatidziwitsa awa, awo ndi awo. Kukumana kwa mtundu womwewu kudasintha moyo ndi tsogolo la Elisha Mtambo ndi Menala Msiska womwe lero ndi banja. - Elisha yemwe amachokera mdera kwa mfumu Mwenelupembe mboma la Chitipa akuti adakumana ndi Menala wochokera mdera la mfumu Kachulu mboma la Rumphi mchaka cha 2015 kutchalitchi ya CCAP ya Sinodi ya Livingstonia ku Area 24 mu mzinda Lilongwe. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Elisha ndi Menela paukwati wawo Iye adati kupatula kukumana koyamba kutchalitchi, amakhulupilira kuti Mulungu ndiye adawalumikizitsa chifukwa atangowonana mitima yawo idadumpha mwachilendo pambuyo pake, adalonjerana nkupatsana nambala za lamya pompo. - Ambiri amadziwa kuti sichophweka kukumana ndi msungwana kapena mnyamata koyamba nkulankhulana naye pomwepo mpaka kupatsana nambala za lamya koma ndimo zidakhalira ndiye sindichotsera kuti dzanja la Atate lidayendapo, adatero Elisha. - Naye Menala wati tsiku lomwe adakumana ndi Elisha kutchalitchi, adamva kugunda kwachilendo mumtima mwake koma pokhala msungwana adayesetsa kugwira thupi lake kuti asawonekere kuti adali kumva mwachilendo mthupi. - Munthu aliyense amazidziwa momwe amakhalira kapena kumvera nthawi zonse mthupi mwake koma patsikuli, ndithu ndidamva mwachilendo makamaka momwe mtima wanga umagundira, watero Menala. - Elisha wati kuchoka tsiku lokumanalo, awiriwa adakhala miyezi itatu akungocheza palamya kudikira tsiku lomwe onse adakhutira wina ndi mnzake. - Tsiku lomwe ndidamufunsira, adaseka nkundifunsa kuti ndidaganiza bwanji potenga nthawi yonseyo. Chilungamo chidali chakuti ndinkafufuza kaye za khalidwe lake, adatero Elisha. - Iye wati atapereka yankho lakelo, adadzidzimuka Menala naye atamuuza kuti adagwa mchikondi kalekale tsiku la kukumana kwawo koma sadafune kuonetsera ndipo pamiyezi itatu yomwe amangochezayo, nayenso amafufuza mbiri ya Elisha. - Ngakhale onse adali atamasukirana, Menala sadavomere kutomera kwa Elisha ndipo adamuuza kuti adzamuyankhabe akamaliza kulingalira za mawuwo. - Ndidavomera maganizo akewo koma eeeeh! adandiyika mundende ya malingaliro usiku ndi usana. - Adandilora pakutha pa mwezi wachiwiri, pemene ine ndinkati zanga zada, Elisha adafotokoza. - Chibwenzi chitayamba mu 2015, akuti awiriwa adagwirizana zoti adzamanga ukwati mchaka cha 2018 ndipo chibwenzicho chidayenda bwino kwa zaka zitatu zomwe amakonzekera ukwati wawo omwe adamanga pa 7 July 2018 patchalitchi yomwe adakumanirayo. -",RELIGION -ID_cafoECVg," Chipatala chiutsa mapiri pachigwa Akuluakulu ena a khonsolo ya Lilongwe ndi kontilakitala yemwe akumamanga chipatala cha Biwi mumzinda wa Lilongwe, ayankha mafunso zitadziwika kuti pantchitoyi pakukhala ngati padayenda zachinyengo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Nduna ya maboma angonoangono Kondwani Nankhumwa wanenetsa kuti ena anjatidwa pankhaniyi kafukufuku akatha. - Chomwe chautsa mapiri pachigwa nchakuti chipatalacho chayamba kale kugwa mbali imodzi chisadathe komanso makoma ali mingalu yokhayokha. - Nankhumwa (Kumanzere) sadakhulupirire kuona mmene ntchito ya Chipatala cha Biwi ikuyendera Nankhumwa adanenetsa kuti pantchitoyi, yomwe ndi ndalama zokwana K198 miliyoni, padayenda chinyengo chachikulu chomwe iye akuti ndi Kashigeti ndipo wati ofufuza akamaliza, onse okhudzidwa adzayankha mlandu wosakaza ndalama za boma. - Polojekiti yaikulu ngati imeneyi idayamba bwanji popanda pulani iliyonse? Chimenechi ndiye chinyengo choyambirira. Chachiwiri, zidatheka bwanji kumusiya kontilakitala kuyamba kumanga mpaka kufika pokhoma malata osazindikira kuti akupanga chinyengo? adatero Nankhumwa akuthambitsa akuluakulu a khonsolo ya Lilongwe ndi mafunso Lolemba lapitali. - Panthawiyi ndunayi idakayendera chipatalachi itamva kuti chagwa mbali imodzi ndipo mkati monse ndi mingalu yokhayokha komanso zitseko ndi zimbudzi zidaphotchokaphotchoka ngakhale kuti chipatalacho sichidathe. - Iye adati unduna wake sulekera pomwepa koma ufufuza momwe kontilakitalayo adapatsidwira ntchitoyo ndi zonse zomwe zakhala zikuchitika pachipatalapo ndipo pakapezeka zachinyengo chilichonse, onse okhudzidwa adzazengedwa mlandu. - Tikukamba apazi ndi ndalama zambiri zedi ndipo nzodabwitsa kuti nthawi yonseyi kontilakitala amagwira ntchito yosaoneka bwino ngati iyi akhonsolo adali kuti? Ichi nchinyengo chachikulu ndipo tifufuza mpaka ena azengedwapo mlandu apa, adatero Nankhumwa. - Ndalama zomangira chipatalachi zidachokera kudziko la Japan ndipo Nankhumwa adati ndi momwe zakhaliramu, boma silikudziwa koti lingatenge ndalama zokonzeranso chipatalachi kuti chilongosoke. - Mkulu wa khonsolo ya Lilongwe, Moza Zeleza, adavomereza kuti ntchito yomanga chipatalayo sidayendedi bwino ndipo kuti kontilakitala sadagwire nthawi yomwe amayenera kumaliza ntchitoyo. - Iye adavomereza kuti ntchitoyo idagwiridwa mwa mgwazo, kontilakitala adagwiritsa ntchito zipangizo zosayenera, adaphonya nthawi komanso khonsolo idalephera pantchito yoyanganira kumangidwa kwa chipatalacho. - Ntchitoyi sidayendedi bwino, ayi, moti tidakamangala kale kubungwe la a zomangamanga la Malawi Institute of Engineers (MIE) omwe adatipatsa chilolezo cholemba katswiri woti aunike bwinobwino chipatalachi ndi kutiuza choyenera kuchita, adatero Zeleza. - Iye adati khonsoloyi singachitire mwina koma kudikira zomwe adzanene katswiriyo ngakhale kugwetsa chipatala chonsecho nkuyambiranso chifukwa momwe chilili, nchiwopsezo chachikulu kumiyoyo ya anthu. - Zeleza adati chipatalachi chikadayenda bwino nkutha, chikadachepetsa chiwerengero cha amayi a mmadera asanu ndi awiri (7) omwe amayenda mtunda akafuna thandizo la chipatala. - Ena mwa madera omwe akadapindula nawo chipatalachi chikadatha ndi Biwiyo, Area 36, Area 24, Area 22, Chipasula ndi Kaliyeka, madera omwenso kumachokera anthu ambiri mumzindawu. - Kupatula chipatala cha Kawale, chipatala china chomwe anthu a mmadera asanu ndi awiriwa amadalira ndi cha Bwaila ndipo nchokhacho chomwe amayi oyembekezera a mmaderawa amakachilirako. Chiptala chomwe tikukamba panochi [Biwi], chidakakhalanso ndi malo ochilirako amayi, kutanthauza kuti mavuto ena monga othithikana ku Bwaila akadachepa, adatero Zeleza. - Mneneri wa unduna wa maboma angonoangono Muhlabase Mughogho adati undunawu utakayendera chipatalachi koyamba chaka chatha udapeza kuti pansi ndi makoma mudali mingalu yochititsa mantha. - Iye adati atatsina khutu akhonsolo, adapitako ndipo adakapeza ogwira ntchitoyo akutchinga mingaluyo ndi matayilosi komabe sizidathandize chifukwa matayilosi ena amapotoka pomata. -",HEALTH -ID_calVeJVL," Madzi achita thope ku DPP Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Madzi sakudikha kuchipani cha DPP pamene mpungwepungwe wolimbirana amene adzatsogolere chipanichi ku chisankho cha 2019 wafika pa kamuthemuthe. - Atsogoleri ena a chipanichi anenetsa kuti kaya wina afune kaya asafune, amene atsogolere chipanichi ndi mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika basi, osati wachiwiri wake Saulos Chilima monga ena akufunira. Ofuna Chilima akuti Mutharika, yemwe ali ndi zaka 79, wakalamba ndipo sangadzapambanitse chipanicho pachisankho cha chaka chamawa. - Ena akufuna Mutharika (Kumanja) pomwe ena kuti koma Chilima Mkokemkokewu ukudabwitsa kadaulo wandale ku Chancellor College, Ernest Thindwa amene akuti izi zimayenera zikachitike kumsonkhano waukulu. - Iye adati akuluakuluwa akuyenera kuchita manyazi chifukwa izi zimatuluka kumsonkhano waukulu osati zomwe zikuchitikazi. - Ngati chipanicho chili cha demokalase, ndiye sakuyenera kubwera kale ndi mtsogoleri wawo pokhapokha msonkhano waukulu utachitika. Amene akusankha APM akuyenera kuchita manyazi chifukwa izi zikusemphana ndi ndale za demokalase, adatero Thindwa. - Lachiwiri msabatayi, wachiwiri kwa mtsogoleri wachipanicho mchigawo cha kummwera, George Chaponda adati Mutharika akadutsa kumsonkhano waukulu popanda wopikisana naye. - Naye mneneri wachipanicho Nicholas Dausi adati wina afune kaya asafune koma Mutharika ndiye atsogolere chipanichi mchisankho cha 2019. - Tichititsa msonkhano waukulu womwe ukasankhe mtsogoleri, koma wathu ndi Mutharika basi, adatero Dausi. Akupitiranji kumsonkhano waukulu pamene asankha kale mtsogoleri? zikudabwitsa Thindwa. - Mlembi wa chipanichinso Greselder Jeffrey adati kaya satana afune kaya asafune koma Mutharika mpaka 2024. - Wathu ndi APM amene timutengere kuchisankho cha 2019. Kaya ena afuna kaya ayi koma zichitika motero, adatero Jeffrey. - Mbali inayi, phungu wa chipanicho kummawa kwa boma la Mulanje, Bon Kalindo adati kaya wina afune kaya asafune, chipanichi chitsogozedwa ndi Chilima. - Iye adati zomwe akupanga akuluakulu ena a DPP kuli ngati kuwaonjezera mafuta kuti ganizo lawo lobweretsa Chilima litheke. - APM ayi, wakula. Kodi atitsogolere kuti? koma nchifukwa chiyani tikufuna kuti okalamba azititsogolera? Atitsogolere kuti? Tilipo gulu, tikukumana ndipo posakhalitsa tidziwitsa Amalawi zomwe takonza, adatero Kalindo. - Iye adati vuto lalikulu ndi anthu amene azinga Mutharika. Izi zikupherezera zomwe adanena mkazi wa mtsogoleri wakale wa dziko lino Callista Mutharika, ayemwe adashosha mavu mkhomola pobwera poyera kunena kuti mlamu wake Peter akukakamizidwa kudzaimanso ndi zilombo zimene zamuzungulira. - APM ndi munthu wabwino koma wazunguliridwa ndi ngona. Ndipo ngati sasamala zimudya.komwe kuli Bingu [wa Mutharika] adziwe kuti anthu amene adasangalala pa imfa yawo azungulira mbale wake ndipo tsiku lililonse amukhzadzulirana, adatero iye. - Mkulu woyanganira achinyamata mchipanicho Louis Ngalande adati nkhaniyi kuti itheretu pafunika kuti DPP ichtitse msonkhano waukulu komwe akasankhe mtsogoleri. - Ngalande amene achinyamata ena mchipanicho amupempha kuti atule pansi udindo wake posankha Chilima wati sakubwerera mmbuyo mpaka ganizo lake litatheka. - Izi zikuchitika kutsatira moto womwe adayatsa Callista Mutharika, mkazi wa Bingu wofuna Chilima adzaime osati mlamu wake amene akuti wakalamba. -",POLITICS -ID_cbZpezyc," Nkhawa akafuna kudzathandiza Ngati satenga madzi kunyumba, amavutika akafuna kuchita chimbudzi chifukwa kumalo awo antchito kulibe madzi. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ichi ndi chibalo chomwe ogwira ntchito kunthambi yosunga katundu wa boma ku Blantyre, Central Government Stores, akuchita chifukwa bungwe la Blantyre Water Board (BWB) lidadula madzi mu March chaka chino. Apa nkuti madziwo atangotuluka mu January ndi February kuchokera pamene adadulidwa zaka zitatu zapitazo. - Mmodzi mwa ogwira ntchito paofesiyo yemwe adakana kutchulidwa dzina adati atopa kutenga madzi mmakomo mwawo kukagwiritsa ntchito kuchimbudzi. - Mabikiri a madzi akumachoka kunyumba Ena sakubwera kuntchito chifukwa cha vutoli ndipo tipita kutchuti nkudzabwera akayamba. Munthu ngati satenga madzi amadzipana kapena kukalipira ku Wenela. Palibe kuchitira mwina chifukwa zimbudzi ndi zamadzi, si zokumba, iye adatero. - Wogwira ntchito wina adati ukhondo ukulephereka ndipo miyoyo ili pachiopsezo kaamba koti madzi omwe amabweretsa anthu sakwanira. - Patsikulo, zidadziwikiratu kuti pamalowa nkhani yodzithandiza ku chimbudzi ndi yovuta. Pomwe mtolankhaniyu amatengeredwa kuchipinda chosungira mbendera, amayi ena amachenjezana zosamala madzi adabweretsa ponena kuti ndi wochepa ndipo udali uli 10 koloko mmawa. - Mtolankhaniyu atapempha malo okazithandizira adalowetsedwa mu chimbudzi cha amayi chomwe adati ndi cha ukhondo kaamba koti amabweretsa madzi tsiku lililonse. - [Monga kasitomala] Asakaone nyasi ku chimbudzi cha abambo chifukwa sasamalako. [Abambo] kufooka kutenga madzi kuzisokoneza chisamaliro cha amuna ogula katundu, adatero mayi wina. - Mchimbudzimu mudali bigiri ya madzi ndi mwaukhondo, koma ntchentche zikuwetedwa gawo la abambo komwe nyansi zikudzadza mtondo wa chimbudzi. - Mu zaka ziwirizo, anthuwa amagwiritsa ntchito zimbudzi za bungwe loyendetsa zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) komwe adawaletsa chifukwa amachulukitsa ndalama yolipirira madzi ku BWB pa mwezi. - Ngakhale adatiletsa, mmimba mukawira timakangocheza ku MEC komweko. Vutoli likusokoneza madongosolo achuma chathu chifukwa kupatula kudya tikufunika ndalama ya chimbudzi, adatero bambo wina. - Pothirira ndemanga pankhaniyi, mneneri wa BWB, Priscilla Mateyu adati vuto ofesiyi siyimalipira ndalama yogwiritsira ntchito madzi. - Iye adati sanganene ndalama zomwe CGS ikuyenera kupereka ngati njira yolemekeza ufulu wa kasitomalayu. - Naye mneneri ku nthambi ya chuma cha boma, Alfred Kutengule, adati zangovuta kagwiritsidwe ntchito ka ndalama ku CGS, koma amalandira ndalama ngakhale zolipirira madzi. -",SOCIAL ISSUES -ID_cebTeZJo,"Amuna Awiri Afa Pokumba Golide ku Makanjira Anthu awiri afa nthaka itawakwilira kumalo oletsedwa omwe anthu akuchitako migodi ati pofuna kupeza miyala ya mtengo wapatali ya golide ndi ina mphiri la Namizimu mdera la mfumu yayikulu Makanjira mboma la Mangochi. -Watsimikiza za ngoziyi-Maida Malingana ndi ofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Inspector Rodrick Maida anthuwo akuti akhudzidwa ndi imfayi dzenje lomwe amakumba pofukula miyala ya mtengo wapataliyo litagumukira ndi kuwakwilira. -Amuna-wa ndi a Issa Saladi ndi a Matola Bakali onse anali a zaka 22 zakubadwa. Ngozi-yi inachitika pa 9 January 2019 mdera la Mtiule mbomalo. -Matupi a anthuwo atawatengera pa chipatala cha Makanjira ndi komwe anatsimikizira achibale kuti amunawo anafa kamba kobanika. -Malemu Issa Saladi komanso Matola Bakali anali ochokera mmudzi mwa Chiwoko mfumu yayikulu Makanjira mboma la Mangochi. -",SOCIAL -ID_cgAkLvrh,"Boma Lipempha Atolankhani Athetse Nkhani za Bodza 9/botomani.jpg"" alt="""" width=""325"" height=""368"" />Botomani: Timakhala okhumudwa ndi zolembedwa zina Boma lapempha atolankhani kuti ayike chidwi pa nkhani za zofufuzafufuza pofuna kuthana ndi kufala kwa nkhani zabodza. -Nduna ya zofalitsa nkhani ndi njira zamakono a Mark Botomani apereka pempholi potsekera msonkhano waukulu wapachaka wa bungwe la atolankhani a chigawo cha kumwera kwa dziko lino la Blantyre Press Club omwe unachitikira mboma la Mangochi. -Msonkhanowu unachitika pa mutu woti Kuthana Ndi Kufala Kwa Nkhani Zabodza ndipo atolankhani-wa anachitanso chisankho pofuna kusankha atsogoleri atsopano omwe ayendetse bungweli kwa zaka zitatu zikubwerazi. -Iwo ati atolankhaniwa akuyenera kugwiritsa ntchito ukadaulo wawo omwe anaphunzira polemba nkhani zomwe ndi zoona zokhazokha. -Ife ku bomaku, timakhala okhumudwa ndi zina zomwe zimalembedwa. Ndikukhulupilira kuti msonkhano umenewu uthandiza kusintha zimenezi, anatero a Botomani. -A Botomani ati nyumba zofalitsa nkhani zikuyenera kutengera phunziro pa nyumba zina zomwe zimapititsidwa ku bwalo la milandu kaamba kolemba nkhani za bodza. -",OPINION/ESSAY -ID_ciAWdIPj," Akana kulemba UTM Akatswiri pa nkhani za ndale ati mlembi wa zipani sadalakwitse pokana kulemba UTM ngati chipani mdziko muno. - Wachiwiri kwa mlembi wa zipani Chikumbutso Namelo adakana kulowetsa mkaundula wa zipani gulu la United Transformation Movement(UTM) lomwe likutsogoleredwa ndi wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino Saulos Chilima. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mtsogoleri wa UTM: Chilima Mchikalata chopita ku UTM kuchokera ku ofesi ya mlembiyi, Namelo adakana kutero chifukwa gululo lidapempha kugwiritsa ntchito dzina la UTM mmalo mwa dzina lonse la United Transformation Movement. - Mkalatayo Namelo adati kugwiritsa ntchito dzina la UTM nkungofuna kubalalitsa ofesi ya mlembiyi chifukwa palinso kale chipani china chotchedwa United Transformation Party (UTP). - Ndipo posakhutira ndi chiganizochi gulu la UTM latengera nkhaniyi ku bwalo la milandu kuti awunike bwino malinga ndi mneneri wa chipanich Joseph Chidanti Malunga. - Koma poperekapo maganizo ake, katswiri pa nkhani za ndale wochokera pasukulu ya ukachenjede ya University of Livingstonia (Unilia) George Phiri adagwirizana kwatunthu ndi ofesi ya mlembi wa zipani kuti kulowetsa mkaundula wa zipani dzina la UTM kukadabweretsa chipwirikiti. - Phiri adati vuto lagona poti nthawi zambiri mkaundula mumafunika kulowa dzina lonse osati lachidule ayi popangira zokudza pa mawa monga kumangidwa kapena kumanga ena. - Nchifukwa chokwanira kusawalowetsa mkaundula chifukwa kwa mlembi wa zipani kukhonza kukhala UTM, iwo kunjako nkumagwiritsa ntchito United Transformation Movement zomwe zikhonza kubweretsa chisokonezo, adalongosola motero Phiri. - Iye adati koma vutoli ndi lalingono ndipo likhonza kukonzedwa mosavuta posagwiritsanso ntchito mabwalo a milandu. - Ngakhale sindine loya, ndikhonzabe kunena kuti amangoyenera kukhala pansi ndi kuunikanso dzinalo ndi kukonza pali vutopo ndikukaperekanso zikalata zina chifukwa kubwalo la milandu kukhonza kungochedwetsa zinthu, adatero Phiri. - Pogwirizana ndi Phiri naye Chimwemwe Tsitsi yemwe ndi mphunzitsi kusukulu yaukachenjede ya Polytechnic adati zifukwa zomwe adapereka mlembi wa zipani zidali zomveka bwino potengera malamulo a dziko lino ndi zovuta kulembetsa chipani chomwe chili ndi dzina lofananilako ndi chomwe chidalembetsedwa kale. - Sitikudziwa kuti a UTM adaganizapo bwanji chifukwa pachiyambi adauza Amalawi kuti aphatikizana ndi chipani cha UTP chomwe mtsogoleri wake ndi Newton Kambala ndipo angochotsa P ndikuikapo M. Koma pano tikuona akukalembetsa ngati UTM, adadabwa Tsitsi. - Iye adati gulu la UTM likuyenera kukhala pansi nkuunikapo bwino komanso kupeza upangiri kwa akatswiri amalamulo pa nkhani ya dzinali. - Akuyenera kupanga izi mwamsanga chifukwa nthawi yawathera kale, adalongosola Tsitsi. - Ngakhale adaonjezera kuti gulu la UTM likhonza kuona kuvuta kusintha dzina chifukwa cha katundu monga galimoto ndi zovala zomwe zalembedwa mdzinali ndipo kusinthaku kungakhale kodula. -",POLITICS -ID_cjOKGZNK," Ndende zisanduka makhoti Zanathina mmabwalo a milandu. Sitalaka ya ogwira ntchito mmabwalowa idasandutsa zitokosi za polisi kukhala mabwalo ozengera milandu. - Izi zimachitika akuluakulu a mabwalowa atalephera kunyengerera ogwira ntchito kuti asiye sitalakayi ndi kubwerera kuntchito. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mkulu wa makhoti Andrew Nyirenda adapempha oweruza milandu onse kuti ayambe kuweruzira milandu kupolisi ndi kundende. - Nyirenda adapempha mamajisitiliti kuti agawane ntchito kuti ena azimasulira chigamulo, ena azilemba ndipo ena azinyamula mafailo, ntchito zomwe zimagwiridwa ndi owathandizira. - Ofesi ya mkulu wa makhoti ikudziwitsa kuti malinga ndi sitalaka yomwe ikuchitikayi, mukupemphedwa kuti muyambe kumva milandu ndipo ngati nkotheka muzipereka belo, udatero uthenga wa Nyirenda. - Kutsatira uthengawu, mamajisitileti adayamba kuzenga milandu, komanso kupereka belo kwa anthu oganiziridwa kuti adapalamula milandu omwe amasungidwa mzitolokosi. - Kupolisi ya ku Limbe mu mzinda wa Blantyre, mamajesitilitiwa adatulutsa anthu angapo pa belo, komanso kumva milandu yosinasiyana. Izi zimachitikira mchitolokosi. - Nako ku Dedza, mamajesitilitiwa adapatsidwa ofesi yapadera momwe amagwiritsiramo ntchito ngati khoti. - Majesitiliti wina akamaweruza mlandu, mnzake amatanthauzira mchilankhula chomwe woganiziridwa angamve mosavuta. Wina ndiye amanyamula mafailo. Mkango ukazingwa, umadya udzu. - Ku Nkhata Bay, khoti lidagamula Paulos Lungu kukaseweza kundende zaka zitatu atavulaza Julius Mwaluswa kwa Chinguluwe mboma lomwelo. - Bwalolo lidathethetsanso Rute Makuluni, yemwe ali ndi zaka 32, kukaseweza miyezi 6 kundende popezeka ndi chamba. - Wapolisi wofufuza milandu wa pa polisi ya Nkhata Bay, Keston Chiona, adati ganizo la Nyirenda lathandizira kuti musakhale kuthinana kwambiri mzitolokosi zawo. - Chomwe chikuchitika nkuti tikumawatenga oweruza milanduwa kuti akamve milandu. Amene wavomera kulakwa akumupatsiratu chilango. Amene wakana akumupatsa belo kapena kumutumiza kulimande, adatero Chiona. - Naye mneneri wapolisi mchigawo chakumpoto, Peter Kalaya, adati polisi zonse zamchigawocho zimatsata ndondomekoyo. - Timamanga anthu tsiku lililonse kutanthauza kuti zitolokosi zathu nzodzadza. Njira iyi ikuthandiza, adatero Chiona. - Malinga ndi mneneri wa makhoti Mlenga Mvula, ganizoli linadza ngati njira imodzi yochepetsera kuchulukana kwa anthu mzitolokosi za apolisi. - Ndondomekoyi ikuchitika mmaboma onse, adatero Mlenga. - Mneneri wa ndende Smart Maliro adati chiwerengero cha anthu otumizidwa kundende kuchokera kupolisi chidatsika chifukwa anthu amangosungidwa mzitolokosi. - Boma kudzera mwa mlembi wa zachuma Ben Botolo adadzudzula ogwira ntchito mmabwalowa kuti sitalaka yawo ndi yosavomerezedwa ndipo sizitheka kuti boma lipereke ndalama zanyumba zoyambira mchaka cha 2012. - Akutero Botolo: Boma launguza madandaulo anu, koma mfundo ya boma sikusinthasiipereka ndalama zapadera za nyumba. -",LAW/ORDER -ID_ckKPWCjM," Anatchezera Ukuchita njomba Gogo Natcheteza, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndine mtsikana wa zaka 25 ndipo ndakhala pa chibwenzi ndi mnyamata wina kwa zaka zinayi. - Mnyamatayu ali ndi nyumba yake ndipo akugwira ntchito yabwino pa kampani ina yopanga mafuta wophikira mu mzinda wa Lilongwe. - Tidagwirizana kuti tidzakwatirana, koma mnzanga ndikamufunsa za banja amangozengereza. - Kumuuza kuti abwere kwathu azaonekere amangoti ndidzabwerabe mpaka zaka nkumatha. - Gogo, kodi pamenepa nditani popeza mnyamatayu ndimamukonda ndi mtima wanga wonse? JPJ Lilongwe JPJ Nkhaniyi siyachilendo. Atsikana ambiri amadandaula kuti anyamata adawauza kuti adzawakwatira, koma akuchulutsa njomba. - Mnyamata wofuna banja sasowa. Sazengereza mwayi wokaonekera kwa makolo a mtsikana ukapezeka. - Anyamata ambiri safuna banja. Amangofuna kugona ndi atsikana ndipo chakumtima kwawo chikapwa amawasiya nkukapeza ena. Uku nkulakwa. - Muunikeni bwino bwenzi lanuyo kuopa kudzanongoneza bondo mtsogolo. Paja amati mtsinje wa tinkanena udakathera msiizi. - Gogo Natchereza Mutu wazungulira Ndine mtsikana wa zaka 23 ndipo ndili ndi mwana mmodzi. - Mnyamata wina adandiuza kuti akundifuna chibwenzi ndi cholinga choti adzandikwatire mtsogolo ndipo ndidalola. - Koma makolo ndi abale ake amamukaniza kuti asakwatiwe ndi mtsikana wa mwana moti panopa zochita za bwenzi langa sindikuziona bwino. - Ndikamuimbira foni nthawi zina sayankha. Ndikamutumizira uthenga pa WhatsApp umaonetsa kuti waona, koma sayankha. - Gogo, mutu wanga wazungulira nditani? APA APA Usadandaule, ungozivomereza. Makolo ena amaletsa ana awo kukwatira atsikana oti adaberekapo kumene kuli kulakwa. - Anthu akakondana saona zoti wina ali ndi mwana kapena ayi. - Apa zikuonetsa kuti mnyamatayo wamvera zonena za makolo ake. - Choncho kutha kukhala kovuta kuti chibwenzi chanu chipitirire. - Limba mtima, mudzapeza mnyamata wokukondani posatengere kuti mudaberekapo. - Usada nkhawa. Chachikulu ndi kudekha. Sunga khosi mkanda woyera udzavale. -",RELATIONSHIPS -ID_cklLERNu," Mkazi wansanje achekacheka mnzake Bwalo la milandu la majisitireti ku Mchinji masiku apitawa lidalamula kuti mayi wansanje amene adachekacheka mayi mnzake ndi mpeni pakhosi ndi kunkhope akagwire jere la miyezi 12 koma lidamumasula ponena kuti asadzapezekenso ndi mlandu wina kwa chaka chimodzi ndi theka. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Woimira boma pamilandu, Thom Waya, adauza bwalolo kuti mkazi wansanjeyo, Chimwemwe Fanizo, wa zaka 21, adafuna kuvulaza mwana wa mkazi mnzake wa miyezi 7 ndi mpeni ati popeza mwamuna wake ankapereka thandizo kwa mwanayo. - Wasiya kuonetsa mabala ake mchipatala Waya adati mpeniwo udasempha mwanayo yemwe adali kumsana ndi kulunjika pakhosi la mayi ake. Mbereko yomwe adaberekera mwanayo idamasuka moti adagwa pansi ndipo achisoni adamutola ndi kuthawa naye. - Izi sizidakondweretse Fanizo, yemwe adalikumba liwiro kuthamangitsa munthu amene adathawitsa mwanayo, mpeni uli mmanja. Komatu apa nkuti mkaziyo atamuchekacheka mnzakeyo malo anayi. Anthu adamugwira ndipo adapita naye kupolisi pamodzi ndi wovulazidwayo. - Izi zidachitika mmawa wa pa 6 January pa Mkanda Trading Centre. - Apolisi adamutsekulira mlandu wovulaza munthu, womwe womangidwayo adauvomera pamaso pa woweruza, majisitireti Rodwell Meja. - Malinga ndi Waya, bwalolo silidachedwe kugamula mlanduwo chifukwa woimbidwa mlandu sadatayitse khotilo nthawi povomera kulakwa. - Podandaulira bwalolo kuti limuganizire popereka chilango, Fanizo adati adapalamula mlanduwo chifukwa adachita kuputidwa ndi wodandaulayo, Tsala Wasiya, pokhala pachibwenzi ndi mwamuna wake. - Pogamula mlanduwo, Meja adati bwalo lake lidamupeza ndi mlandu wovulaza ndipo ayenera kulangidwa molingana ndi malamulo a dziko lino, koma adapereka chilango chosakhwimacho poganizira kuti adachita kuputidwa komanso poti sadatayitse bwalolo nthawi povomereza kulakwa kwake. - Meja adapereka chilango choti Fanizo akaseweze chaka chimodzi kundende koma adati kundendeko sapitako bola asapezekenso ndi mlandu kwa miyezi 18. Adamulola kuti azipita kwawo, mlandu watha. Adatinso ngati sakukhutira chi chigamulocho ali ndi ufulu kuchita apilo. - Msangulutso udacheza ndi Wasiya, yemwe ali ndi zaka 20, kuti umve mbali yake ndi mmene zidakhalira kuti zifike mpakana kuvulazidwa chonchi. - Iye adati adalidi paubwenzi ndi Daniel Nkhomo ndipo ubwenziwu utafumbira adapezeka ndi pakati. - Iye adati ngakhale awiriwa sadalowane, Nkhomo adali kupereka chisamaliro chonse chomwe munthu oyembekezera amafuna mpaka mwana adabadwa. - Koma ndidadabwa kuti pomwe mwana wanga adakwanitsa sabata zitatu, abambowa adakatenga mkazi wina kwa Msundwe ndipo adasiya kupereka chithandizo, iye adatero. - Wasiya adati koma patadutsa miyezi iwiri bamboyu adayambiranso kuthandiza mwana wakeyu ndipo awiriwa amatchayirana lamya mwanayu akadwala zomwe sizimamkomera mkazi mnzakeyo. - Tsiku lina ndidatumiza uthenga palamya kuti andiimbire kaamba koti mwana adali atadwala matenda otsekula mmimba. Mkazi wakeyu ndiye adandiimbira ndi kunditukwana, Wasiya adatero. - Iye adati mphuno salota sadadziwe kuti Fanizo adali ndi mangawa ndipo adakagula mpeni ndi kukanoletsa kumatchini ndi cholinga chofuna kuthana naye. - Wasiya adati patsikuli adali akuchokera kumsika ndipo Fanizo adamutchingira kutsogolo. - Adandifunsa kuti bwanji ndimaimba lamya ya mwamuna wake? Bwanji adandisiya ine nkutenga iyeyo ngati ndili naye mwana wake? Nkudzati ndipanga za iwe, pompo mpeni sololu kuti abaye mwana kumsana. Mpeniwu udafikira pakhosi panga, adalongosola Wasiya Iye adati koma adali wodabwa kuti ngakhale adavulazidwa chomwechi Fanizo ndi mfulu ndipo adampititsa kwawo. - Msangulutso udachezanso ndi Wasiya Titus, bambo wa mayi wovulazidwayu. - Iye adati sakudziwa kuti mlanduwu uli pati kaamba koti atafufuza kupolisi ya Mchinji adauzidwa kuti Fanizo adamasulidwa ndi abwalo la milandu. - Abwalo la milandu sadamve mbali ya mwana wanga yemwe sakupezabe bwino, kodi adamtulutsa bwanji ife okhudzidwa kulibe? Komabe ndipita konko kuti ndikamve umo zidayendera, adatero Titus. - Pakalipano Wasiya wanenetsa kuti zivute motani akufuna mwamunayu amukwatire basi. - Ine ndikufuna mwamunayu andikwatire chifukwa wandipatsitsa mabala, moti amuna ena sadzandisiriranso ayi. Ndipo mkazi wakeyu achita bwanji nsanje ndi ine, popeza ine ndiye ndidali woyamba ndipo ndimafunika kuchita nsanjezo ndineyo osati iyeyo wachiwiri ayi, adalankhula motsindika Wasiya. - Pomwe Msangulutso udacheza ndi mwamunayo Lachinayi lapitali palamya, iye adati Wasiya adali mkazi wachibwenzi pomwe Fanizo adali wapanyumba. -",LAW/ORDER -ID_clRnzHKl," A khonsolo ndi ankhanzaAmalonda Ena mwa ochita malonda (mavenda) mmisewu ya mumzinda wa Blantyre alira ndi khalidwe la akhonsolo ya mzindawu kuti akuwachitira nkhanza ngati Malawi si dziko lawo. - Pocheza ndi Msangulutso mavendawa akuti akupempha khonsoloyi kuti iwaganizire, maka iwo amene akuchita mabizinesi angonoangono. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Koma mneneri wa khonsoloyi, Anthony Kasunda, akuti sadalandirepo dandaulo lililonse kuchokera kwa anthuwa. Iye wati zomwe akudziwa nzoti akhonsolowa akumamenyedwa ndi mavenda akamagwira ntchito yawo yoletsa malonda mmalo amene si oyenera kuchitiramo bizinesi. - Tikudziwa kuti nthawi zambiri ma rangers (othamangitsa anthu mmalo oletsedwa) athu akhala akugendedwa ndi mavenda ndipo umboni ulipo chifukwa timapita nawo kuchipatala. - Galimoto zathunso zagendedwapo kambirimbiri. Mukumbukira kuti ranger wathu wachikazi adamenyedwa mu Limbe ndi ochita malonda koma anthu anaona ngati kuti wamenyedwa ndi venda, adatero Kasunda. - Komabe amalondawa akuti akhala akudandaulira khonsoloyi koma sichitapo kanthu. - Francis James, amene amagulitsa mkaka wamadzi wa mmapaketi) adati adamenyedwapo ndi akhonsolowa komanso kumulipitsa K5 000 kaamba kochita malonda mumzindawu. - Adandigwira madzulo ndikupita kunyumba. Mmanja mwanga ndidali ndi machubu awiri a mkaka. Adandigwira ndi kundimenya ndi zitsulo mmiyendomu ndipo adandilipiritsa K5 000, adatero James. - Iye akuti akukumbukiranso za mnzake wina amene ankagulitsa nsapato. Adamulanda nsapato zonse ndipo patadutsa sabata, tidakumana ndi mmodzi mwa amene adamulandawo atavala imodzi mwa nsapatozo. - Mnzanga wina wogulitsa maheu adamumenyanso ndi zitsulo komanso adamumwera maheuwo, adatero James. - Naye mayi wina, yemwe adati ndi Alinafe, akuti adamugwira ndipo adakamutsitsa ku Chileka kuti akayende wapansi kuchokera kumeneko atamugwira ndi malonda a nthochi. - Koma Kasunda akuti katundu aliyense akuyenera kugulitsidwa mmalo ovomerezedwa ndi khonsolo kukhala msika. - Malo oyenera kuchita malonda ndi okhawo omwe khonsolo idakhazikitsa ngati msika, komanso malo amene avomerezedwa ndi khonsolo potsatira pempho lochokera kwa ofuna kuchita malonda. - Dziwani kuti aliyense wochita malonda malo amene khonsolo lavomereza amakhala ndi chiphaso, adatero Kasunda. -",ECONOMY -ID_cmKrRaxD,"Dayosizi ya Chikwawa Yayamba Kuphunzitsa Akhristu Kapewedwe ka COVID-19 Mpingo wa katolika mu dayosizi ya Chikwawa wakhazikitsa ntchito yophunzitsa akhristu ake njira zabwino zopewera nthenda ya COVID-19 yomwe ikufala kamba kachilombo kotchedwa Coronavirus. Malinga ndi malipoti, ntchitoyi inayamba kale ndipo mmodzi mwa azachipatala omwe anayitanidwa kuti adzafalitse uthengawu mkulu wa anamwino pa chipatala cha boma la Chikwawa, a Lusayo Malango. -Mukulankhula kwawo a Malango alimbikitsa akhristu-wa kuti azitsatira njira za ukhondo, monga kusamba mmanja bwino ndi sopo, komanso apewe mchitidwe wobisa anthu amene akulowa mdziko muno kuchokera ku mayiko kumene nthendayi yafala kale. -A Malango apereka malangizo-wa tsiku lamulungu ku Limana la St. Monica ku parish ya St. Michaels mu dayosizi ya Chikwawa. -Monga akhristu a limana la St. Monica titenge maphunziro omwe aperekedwa pano kuti tikalimbikitse izi mmakomo mwathu pokhala a ukhondo monga kusamba mmanja ndi sopo ndi kupewa kugwira maso, mphuno ngakhalenso pakamwa tisanasambe mmanja kuti tisatenge kachilomboka, anatero a Malango. -Padakalipano nthambi ya zaumoyo mbomalo yapereka mankhwala a Chlorine ku ma tchalitchi ndi malimana kuti athandizire njira zolimbikitsa ukhondo pofuna kupewa Coronavirus. -",HEALTH -ID_cmLtnymN," Chitetezo chibwerera mchimake Mkulu wapolisi mdziko muno Lot Dzonzi wati uchifwamba omwe anthu ambiri akudandaula kuti wafika povuta tsopano utha chifukwa cha njira zina zomwe apolisiwa akonza. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Dzonzi adanena izi pomwe amatsegulira msonkhano wolimbikitsa mgwirizano wa apolisi ndi anthu popititsa patsogolo chitetezo omwe unachitikira kulikulu la polisi ku Lilongwe Lolemba. - Iye adati a polisi omwe agwira bwino ntchito aziwapatsa mphoto zikuluzikulu monga kukwenzedwa pa ntchito nyengo ya Khirisimasi komanso zina za ndalama. - Dzonzi adati likulu la polisi lakonzanso ndondomeko yotumiza apolisi ambiri mmatauni ndi mmadera omwe azikakhalira komweko kuti azigwira bwino ntchito yawoyo ndipo aziwayendera kuona mmene ntchitoyi ikuyendera. - Titumiza a polisi ambiri mmadera onse ndipo tiziwayendera pafupipafupi kuti tiziona mmene ntchito ikuyendera. - Pambali potumiza a polisi ambiri, kumapeto kwa chaka chilichonse tizikhala ndi mwambo wopereka mphoto zikuluzikulu monga kukweza apolisi omwe agwira ntchito bwino komanso kuwapatsa ena ndalama kutengera ndi mmene agwirira ntchito yawo, adatero Dzonzi. - Iye adaonjeza kuti akudziwa za mavuto amene apolisi amakumana nawo mmadera momwe akukhala ndipo adatsimikizira apolisiwa kuti zinthu zisintha posachedwa chifukwa awakhazikitsira maofesi pafupipafupi. - Pamsoknhanowo, apolisi ena komanso maofesi a mmaboma adalandira mphoto chifukwa chogwira bwino ntchito ndipo Dzonzi adapempha apolisi onse makamaka a pansewu kuti azikhala a ulemu ndiomvetsetsa. - Timvetsetsane apa. Sikuti kugwira bwino ntchito ndikumanga anthu kokhakokha koma kuwaunikira pomwe akuoneka kuti akusochera. Komabe pochita izi, tikuyenera kuonetsetsa kuti tikuteteza anthu olakwiridwa, adatero Dzonzi. - Yunus Lambat yemwe anali wapampando wa bungwe loyendetsa za mgwirizano wa apolisi ndi anthu adati pazaka ziwiri zokha, bungweli lakhazikitsa maofesi okwana 27 000 mdziko muno omwe amayanganira ntchito za chitetezo ndipo adapempha komiti yatsopano kuti ipitirize ntchitoyi. - Mkulu wa bungwe loona za ufulu wa anthu la Centre for Human Rights and Rehabilitation, Undule Mwakasungula, adati apolisi achita bwino kuganiza zokhazikitsa njirazi chifukwa anthu akuzunzika ndi uchifwamba. - Mwakasungula adati nkofunika kuti a polisi aganize zokhazikitsa njira zambiri zoti anthu azidziwitsira apolisi pamene akumana ndi zovuta kapena aona anthu okayikitsa. -",LAW/ORDER -ID_cnGWVcdP,"Ambuye Ziyaye Apempha Ansembe Akhale Odzipereka Arkiepiskopi wa arkidayosizi ya Lilongwe, Ambuye Tarcizio Ziyaye wapempha ansembe mdziko muno kuti akhale odzipereka pa ntchito yotumikira Mulungu monga momwe Ambuye Yesu Khristu anali kuchitira pa utumiki wake. -Ziyaye: Unsembe ndi mphatso Ambuye Ziyaye anena izi ku tchalitchi la Padre Pio Woyera yomwe ndi nthambi ya St. Andrea Kaggwa Parishi mu arkidayosiziyi, pa mwambo wodzodza dikoni Benard Mwayi Ligomeka kukhala wamsembe. -Iwo ati unsembe ndi mphatso ndipo ansembewa akuyenera kutumikira monga amachitira Yesu Khritsu. -Unsembe ndi mphatso ndiponso mitseri yodabwitsa kwambiri ndipo ife ngati anthu opatulika Mulungu anatigawirako mphatso ina ndipo wansembe akadzodzedwa amasanduka wansembe wina, anatero Ambuye Ziyaye. -Polankhulapo bambo Ligomeka anati ndi okondwa kuti maloto awo ofuna kutumikira Mulungu mu njira ya usembe, akwaniritsidwa. -Ine chimwemwe changa ndi chopambana chifukwa choti Mulungu wandigawira sacramenti la ukulu, anatero bambo Ligomeka. -Wansembe wa tsopanoyu akatumikira mdziko la Tanzania ku sukulu ya achinyamata ya Capuchin Boys komwe akakhale bambo mlangizi pa za uzimu pa sukuluyi. -",RELIGION -ID_coDefgim," Masauko Chipembere phase III starts end November Blantyre City Council (BCC) has said phase III of the Masauko Chipembere Highway project is set to resume at the end of this month as the contractor has already been identified and the signing of the contract took place on October 30. - The third phase, from Yiannakis Rouandabout to Standard Bank Limbe Branch, will be upgraded to dual carriage way. In Limbe central business district, the project will include upgrading of the one-way Livingstone Avenue up to the roundabout near Illovo Sugar (Malawi) Limited head office. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo CSOs in Pay Back Our Money campaign Phase 1 of Masauko Chipembere Highway Presenting a report from the chief executives office to be considered and adopted by councillors during the first ordinary council meeting held at the council chamber on Thursday, BCC chief executive officer Ted Nandolo said the amount made available for the phase is about $6 million (about K3 billion). - The final phase will start from Yiannakis Roundabout going through Limbe up to Illovo Roundabout. The contractor, World Kaihatsu Kogyo Company Limited [WKK] will be available by the end of the month, he said. - Nandolo also reported to the meeting that vehicles for the mayor and deputy mayor have been procured. He said the mayors official vehicle, Kia Sorento, has been delivered whereas that for the deputy mayor is yet to be supplied due to some delays in registration. - He said the mayors vehicle is worth K29 million while the deputy mayors vehicle, a Toyota Corolla, is valued at K19 million. - Blantyre City deputy mayor Wild Ndipo, making a statement on behalf of mayor Noel Chalamanda who was not present at the meeting, commended the council members for their dedication and zeal shown in attending various committee meetings and asked them not to become complacent but rather, strive to become agents of meaningful change in their communities. - Ndipo said while the Keep Blantyre City Clean and Green campaign was launched last Saturday, it is pleasing to note that the residents and the corporate world are all eager and willing to work with the council in transforming Blantyre into a beautiful, clean, and green city it once was. -",TRANSPORT -ID_cqQMKjaW," Okhudzidwa ndi ngozi ya madzi alandira mbewu Nduna ya zaulimi Dr Allan Chiyembekeza yapempha alimi amene adakhudzidwa ndi kusefukira kwa madzi kuti abzale mbatata ndi chinangwa chinyezi chisadatheretu mnthaka kuti adzapeze chomwera madzi. - Ndunayo idanena izi masiku apitawa pomwe undunawo umakhazikitsa ndondomeko yopereka mbewuzi kwa alimi amene adakhudzidwa ndi ngoziyo mu January chaka chino. Mwambowo udachitikira mboma la Mulanje. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Maboma onse 15 amene adakhudzidwa ndi ngoziyi ndiwo alandire mbewuyi kuti abzale pamene mvula ikugwabe mmaboma ena. - Ngakhale ndi nkhani yabwino komabe alimi ena akuti izi ndi zosakwanira ndipo boma lisalekere pomwepa. - Olive Chamveka wa mmudzi mwa Mtiza kwa Senor Chief Mabuka mboma la Mulanje adali ndi munda wa maekala awiri koma mundawu udakokoloka. Iye adati mizere 7 yokha ndiyo idapulumuka. - Ndimalima chimanga mmunda umenewu ndipo ndimapha matumba 45. Chaka chino ngakhale thumba la makilogalamu 50 silingakwane. Mavuto awa achimwene, adatero iye. - Chamveka adalandira mbewu ya chinangwa yokwanira kubzala theka la ekala. Ngakhale ena angasangalale ndi mbewuyi, Chamveka sadakondwe. - Mvulatu idasiya kuno, kusonyeza kuti ndidalira chinyontho chomwe chidakalipo zomwe ndi zokaikitsa ngati tingaphule kanthu. Musadabwe kuti sindikusangalala kwambiri. - Boma litipatse chimanga chifukwa tifatu ndi njala. Kupatula zomwe atipatsa lerozi komabe boma lisalekere pomwepa, adatero Chamveka movomerezana ndi Edina Mutakha wa mmudzi mwa Misomali mbomalo amenenso adalandira mbewu ya chinangwa. - Koma Chiyembekeza polankhula atangokhazikitsa ndondomekoyi, adati pali zambiri zomwe boma likuchita kuti likwanitse kuthana ndi mavuto amene anthuwa akukumana nawo. - Iye adati boma lakonza mapologalamu osiyanasiyana kuti afikire alimiwa. - Iyi ndi ndondomeko yoyamba, posakhalitsapa pabwera ndondomeko ya mthirira yomwenso ithandize anthuwa. Izi zichitika pamene alimiwa akudikirira mvula kuti abzale mbewu zina, adatero Chiyembekeza. -",FLOODING -ID_crQTppqC," Kuvulaza namfedwa Ndinali pa maliro ena masiku apitawa komwe amfumu adaganiza zokhutula nkhawa zawo za anamfedwa tili kumanda. Amfumuwo adati sadakondwe ndi momwe bambo wa malemu ankathamangira thamangira pamaliro mmalo mosiira ena kuti amuthandize. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Polankhula, amfumuwa adadzudzula bamboyo akuti chifukwa ali ndi chizolowezi chochita zinthu mwayekha posafuna kuthandizidwa ndi ena. Aka sikanali koyamba kumva anamfedwa akudzudzulidwa mokhadzula mokhudzana khalidwe lawo pamudzi. - Ena amadzudzulidwa kaamba kosapezeka maliro akagwera anthu ena. Ena amadzudzulidwa chifukwa chophonya ndondomeko kapena miyambo ina yokhudza maliro. Ndaonaponso anamfedwa ena ataphikiridwa nsima pamaliro nkuwasiira kuti adye okha ati chifukwa iwo akapita kumaliro a ena sadya chakudya. - Pamene anthu tikukhala mmagulu, sipangalephere wina kulakwitsa kapena kulakwira ena. Nthawi zina pa zifukwa zomwe sitidziwa ena sachita nawo zoyembekezeka pagulu ngati kudya nsima pamaliro. Osakhala kuti akudana ndi nsimayo koma anthufe timayenda ndi matenda osiyanasiyana omwe nthawi zina salola ena kumangodyapo chisawawa. - Ena kungodya za mchere kaya mafuta ndiye kuti aputa zosaputa mthupi. Sangakwanitse kulengeza za matenda awo kwa aliyense kuti awamvetsetse, nthawi zina kachetechete amangopewa zakudya zomwe sizinaphikidwe mwa dongosolo lomwe adapatsidwa kuchipatala. - Yakhota pangono nkhaniyi, apa pagona nkhani lero ndi pa funso ili kuti nchi chifukwa chiyani amfumu ngakhalenso atsogoleri a mmadera ndi midzi yomwe tikukhala amafuna kumudzudzula namfedwa panthawi imene akumva kale kupweteka kotaya mbale wake? Amene mwaferedwapo mukudziwa kuwawa kwa imfa. -",SOCIAL ISSUES -ID_crsjIMDy," Kumawachenjeza anawa Ndimakumbuka kuti masiku adzanawo, nkhani zogwiririra anazi zisanafale kwenikweni, mayi wanga ankatikhazika pansi, ine ndi achemwali anga, kutiuza kuti kunjaku kuli anthu ena aupandu omwe amakhoza kuseweretsa matupi a ana nkuwachita chipongwe. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Apatu nkuti tili achichepere; zaka zathu zili pakati pa zisanu ndi khumi. - Adachenjeza mayi kuti pali ziwalo zina pathupi zomwe munthu wina tisamamulole kuzigwira ndipo adanenetsa kuti wina atakugwira modabwitsa-kaya ndi malume, mlongo wako kapena mphuzitsi-ukuwe, uthawe nkuwadziwitsa mayi kapena munthu wina wachikulire. - Adachenjezaso kuti aphuzitsi amphongo osazolowerana nawo kusukulu. Adanenetsa kuti aphuzitsi aamuna usakakhale nawo wekha muofesi, kaya mkalasi ndipo adati akakutuma kuti ukasiye makope kunyumba kapena kuti ukawasesere kunyumbako, uwakanire ndipo akakati wachita mwano adzathana ndi mayiwo. - Adakambaponso za aphuzitsi opereka malikisi ochuluka pomwe mwana walakwa. Adati oterewa tikachenjere nawo chifukwa izi sachita zaulere; amafuna malipiro tsiku lina. - Zomangolandira timphatso ngati switi, bisiketi kaya ndalama kwa anthu osawadziwa bwino adakaniza mayi. Pakhomo ngati pali mnyamata kapena bambo wogwira ntchito, padalinso malire pakachezedwe naye popewa kuti angatikole msampha. - Padali zambiri zomwe mayi ankatilankhula, mwina ankaonjeza kumene, koma adatitsegula maso za kuopsa kwa anthu mdziko limene timakulamo. - Malangizowa adakhazika mmitu mwathu kotero kuti sikudali kwapafupi kuti wina atitchere ndale chifukwa mayi adali ataunikira za nzeru zosiyanasiyana zomwe anthu amagwiritsa nthito pofuna kuchita nkhanza kwa ana. - Choncho nthawi zonse ndikamva kapena kuwerenga za mwana amene wagwiriridwa sindilephera kulingalira ngati makolo a mwanayo adayesapo kumuchenjeza za mchitidwewu womwe ukukhala ngati wafalikira mdziko lathu. - Malangizowa sangagwire ntchito nthawi zonse chifukwa nthawi zina anawa amangokakamizidwa mwadzidzidzi ndi munthu wamphamvu zoti sangalimbane naye. - Komatu kawirikawiri tikumva kuti anthu omwe akugwiririra anawa amawanyengerera ndi switi, ndalama ndi zina zoterozo. Kusonyeza kuti amabwera momuwenderera mwanayu pokambirana naye momupusitsa. -",SOCIAL ISSUES -ID_cvUnQiWC," Zampira zenizeni ndi CJ Banda John CJ Banda ndi kaputeni wa Blue Eagles, komanso ndi katundu wofunika ku Flames. Iye wapeza mwayi wokasewera ku Jomo Cosmos mdziko la South Africa. Kodi apita liti? Nanga mbiri yake ndi yotani? BOBBY KABANGO akucheza naye. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Dzina lonse ndi ndani? Banda: Amanditcha CJ Dzina langa ndi John Banda koma ondikonda amati John CJ Banda. - Okukonda ake ati? Nanga CJ akutanthauzanji? Anthu a kwathu ku Nkhata Bay ndiwo adandipatsa dzina la CJ, chidule cha Christopher John Banda amene ankasewera mu Big Bullets. Ati timasewera mpira wofanana. Ena amaganiza kuti adali bambo anga koma ayi, padalibenso chibale ndi ine. - Tamva kuti ukupita ku South Africa, unyamuka liti? Ulendo mwina ulipo kapenanso ayi. Izi zili chonchi chifukwa eni akewo adamaliza nambala ya osewera akunja amene amayenera alembe komanso nkhani yeniyeni yomwe ndikudziwa ine ndi yakuti sadamalize kupereka ndalama kutimu yanga yomwe adagulira Micium Mhone. Koma zonse zikatheka ndiye mu May muno tipitako komanso dziwani kuti pali matimu ena amene akundifuna ngakhale matimuwo sindingawatchule maina awo pano. - Koma mayeso mudakhozadi? Kwambiri, ngakhale mutafunsa eni timu akuuzani kuti zidatheka, ntchito tidagwira. - Tandiuzako za chiyambi chako pa chikopa. - Ndidayamba kusewera mpira ku Eagle Strikers mu 2008. Tidali osewera amene tidailowetsa muligi ndipo idatha chaka osatuluka. Mu 2010 ndidachokako ulendo ku Police Training School. Kuchoka uko ndi pomwe ndimadzayamba kusewera mu Blue Eagles. Tidawina Standard Bank Cup mu 2011, Carlsberg Cup mu 2012 ndi Fama Cup mu 2012. - Nanga mbiri yako ku Flames? Ndidatengedwa kukasewerera Flames mu 2011 pamene timamenya ndi Kenya. Ndasewera magemu 46 ndipo ndachinya zigoli 10, chaka chathachi ndidachinya zigoli zinayi kuposa osewera aliyense mu Flames. Koma ndimasewera pakati. - Uli pabanja? Mkazi uyo akumvayo, dzina lake Jane komanso mwana alipo dzina lake Sean. - Kodi udindo wako ndi wotani ku polisiko? Ndine Inspector kulikulu la polisi ku Area 30. -",SPORTS -ID_cvabVrWM," Andale agundika misonkhano, osapewa Covid-19 Msabatayi, anthu ena 5 adapezeka ndi kachirombo ka coronavirus mdziko muno, kuchititsa kuti chiwerengero cha anthuwo chifike pa 63. Chiopsezo cha nthendayi chikukulirakulira. - Koma zikuoneka kuti andale sakusamala za izi, pomwe akuchititsa misonkhano mosalabadira kuti nkhani ya gulu ndi chinyezi chofalitsa matendawa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Atangopereka zikalata zawo kwa wapampando wa bungwe la zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) Jane Ansah, Lazarus Chakwera yemwe akutsatizana ndi Saulos Chilima mumgwirizano wa zipani za Malawi Congress Party (MCP) ndi UTM Party adazungulira mumzinda wa Blantyre komwe chikhamu chimasonkhana, osapereka mpata wokhala mita imodzi. - Ndipo atapereka zikalata zawo, mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika yemwe akuimira zipani za Democratic Progressive Party (DPP) ndi womutsatira wake Atupele Muluzi wa United Democratic Front (UDF) nawo adazungulira mumzindawo mosalabadira za khamu lofikako. - Ndipo Lamulungu, Chakwera ndi Chilima adachititsa msonkhano kubwalo la Mzuzu Upper Stadium, pomwe Muluzi adali pamisonkhano yoimaima kuchoka ku chigawo cha kumwera mpaka pakati. Monsemo, kudalibe kutsata ndondomeko yotalikana. - Koma akadaulo ena pa zaumoyo ndi ndale ati zipanizi zikuika miyoyo ya anthu pachiswe chifukwa matenda a Covid-19 ndi oopsa. - Kadaulo pa zaumoyo Maziko Matemba wati ndale zili apo, atsogoleri a zipani akuyenera kutsatidwa. - Kampeni imayenera kutha pa 30 June koma chifukwa choti tsiku la chisankho silinaikidwe, onse okhudzidwa ayenera kudziwa kuti kapmeni iyenera kutha masiku kuchokera tsiku la chisankho, adatero iye. - Koma kadaulo wa malamulo Sunduzwayo Madise adati MEC ili ndi udindo wosankha tsiku la chisankho, monga lichitira posankha tsiku la chisankho chapadera. - Nyumba ya Malamulo idakhazikitsa tsiku pofuna kutsata malamulo a chisankho kuti psakhale chisokonezo chifukwa nkhani ya chisankho cha patatu chiyenera kutsatidwa. Koma MEC ili ndi mphamvu yokhazikitsa masiku atsopano, monga imachitira pakakhala chisankho chapadera cha aphungu kapena makhansala, adatero Madise. - Wapampando wa komiti ya zamalamulo ku Nyumba ya Malamulo Kezzie Msukwa adati adzidzimuka ndi nkhaniyi. - Nzodabwitsa kuti MEC ikufuna kuti chisankho chidzakhaleko pa 23 June, adatero Msukwa. - Ndipo msabatayi, akachenjede a zamalamulo apempha Mutharika kuti alemekeze chisankhocho pochotsa makomishona a MEC omwe bwalo lamilandu lidawapeza kuti sadayendetse bwino chisankho cha pa 21 May 2019. - Mmodzi mwa akachenjedewa, Garton Kamchedzera wa ku Chancellor College adati anthu ali tcheru kuyembekeza tsiku lomwe Mutharika adzachotse makomishonala nkusankha ena. - Nchifukwa chiyani sakufuna kutula pansi maudindo? Ndikuona kuti zikanakhala bwino akanatula maudindo awo pa okha. Kupanda kutero, anthu okhanza kupanga chiganizo pazosatira za chisankho chomwe chikubwerachi ndipo kupitirira kukhalabe maofesi sikovomerezeka mmalamulo. Ndipo Mutharika akuyenera kuchitapo kanthu pogwiritsa ntchito section 75 ya malamulo. - Gawo 75 ndime 4 imaperka mphamvu kwa mtsogoleri wa dzko kudzera kubungwe la Public Appointment Committee (PAC) ya ku Nyumba ya Malamulo ikapeza kuti komishoniyo ilibe kuthekera koyendetsa masankho. - Mipando ya makomishonayo itha pa 5 June pomwe iwo akwaniritse ndime yawo. -",POLITICS -ID_cvoYRfPD,"Zikavuta, nawo anthu amakoka ngolo -Ngolo imakokedwa ndi ngombe kapena abulu, koma pena zikavuta nawo anthu amakoka. Pachithunzipa, anyamatawa adakoka ngoloyi ngombe zitathawa. Nanga titani? Kodi ngoloyi ena satibera? Iwo adangoganiza zoyamba kukoka ulendo nayo pakhomo. Zikavuta zilibe dolo. -",OPINION/ESSAY -ID_dBTbOPiC," Chotsani chiletso chogulitsa chimanga kunjaMCCCI Bungwe loona za malonda ndi mafakitale la Malawi Confederation of Chambers of Commerce and Industry (MCCCI) lapempha boma kuti lichotse chiletso chogulitsa chimanga kunja. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Pulezidenti wa bungwelo Karl Chokotho adapereka pempholi Lachinayi potsegulira chionetsero cha malonda ku Gateway Mall mumzinda wa Lilongwe. - Iye adati chiletsochi chikupsinja kwambiri alimi angonoangono chifukwa omwe akukakamizidwa kugulitsa chimanga chawo mdziko mommuno pa mitengo yotsika poyerekeza ndi mitengo yomwe maiko ena akugulira. - Chokotho: Alimi akadapha makwacha Pa Tanzania pomwepa, chimanga chikugulidwa pamtengo okwera mwina kuposa katatu mtengo wa boma la Malawi ndiye alimi akadaloledwa kuti azigulitsa chimanga chawo mmisika ngati imeneyi, akadapha makwacha, adatero Chokotho. - Iye adati akudziwa kuti dziko la Malawi likuyenera kugula ndi kusunga chimanga kupangira zogwa chaka cha mawa zomwe sizikudziwika koma adati vuto lomwe lilipo ndi loti bungwe la Admarc lomwe limagulako bwino silikugulanso chimangachi. - Boma litakhazikitsa mitengo, alimi adali ndi chiyembekezo kuti mwina apindula pogulitsa ku Admarc koma nzosabisa kuti Admarc siyikugula chimanga moti alimi akungobwerera nacho mapeto ake mavenda akupezerapo danga, adatero Chokotho. - Nduna ya za ntchito, achinyamata, masewero ndi kuphunzitsa anthu ntchito, Francis Kasaila, yemwe adali mlendo wolemekezeka pa mwambowo, adati mpofunika kuzama ndi kukambirana bwinobwino chiletsochi chisadachotsedwe. - Ndunayo idati alimi ambiri angonoangono amadalira pologalamu ya boma ya sabuside paulimi pomwe omwe amagulitsa chimanga kunja ndi mavenda zomwe zikutanthauza kuti kuchotsa chiletsochi ndiye kuti mavenda ndiwo apindule pa sabuside ya boma. - Vuto lalikulu ndi loti omwe amagulitsa chimanga kunja ndi mavenda omwe amagula kwa alimi pamitengo yolira ndiye zikutanthauza kuti olo titachotsa chiletsochi, alimiwo sathandizika ayi agulidwabe pa mtengo olirawo ndipo mavenda ndiwo apindule, adatero Kasaila. -",ECONOMY -ID_dChtBtFv," Amayi oyembekezera akulipira k10 000 Kusamvana kwabuka pachipatala cha chachingono cha Chikangawa mboma la Mzimba pamene amayi oyembekezera akulipiritsidwa K10 000 pokabereka. Amayiwo omwe auza Msangulutso ati ndi odabwa kuti mwana akangobadwa, achipatala akumalamula kholo lake kuti lilipire K10 000. Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Amayi oyembekezera akulipira K10 000 ku Chikangawa Kulibe komwe tingathawire, chipatala chathu ndi chimwechi, sitikudziwa ngati boma lakhazikitsa malamulo woti tiyambe kulipira mzipatala tikakabereka. Kudabwitsa kwake sakumatipatsa malisiti tikabereka, adatero mayi wina amene adakana kutchulidwa. Koma mkulu woona za umoyo mboma la Mzimba, Lumbani Munthali adavomera kuti amayi akumalipira koma izi zikuchitika kutsatira malamulo amene anthu ozungulira chipatalacho adagwirizana. Iye adati anthuwo adagwirizana kuti mayi aliyense amene sapita kuchidikiriro (kukadikirira pamene masiku ake obereka ayandikira) azipereka K10 000. Cholinga chathu ndichoti amayi azipita msanga kuchipatala osati kudikira matenda ayambe chifukwa ena amapezeka kuti aberekera panjira kapena kunyumba. Ndalamayo imagwira ntchito zosiyanasiyana pachipatalapo, adatero. Munthali adatsimikizanso kuti anthuwo sapatsidwa malisiti potsimikiza kuti apereka ndalamayo zomwe zingabweretse mavuto polondoloza ngati ndalamazo zikugwiradi ntchito yoyenera. - Ndalama iliyonse imafunika umboni monga lisiti kuti yalipilidwadi, apa tivomereze kuti zimalakwika ndipo ndawauza kuti athane ndi vutolo, adalongosola Munthali. - Iye adati amayi amene amalipira ndalamayo ndi amene apita mochedwa kuchidikiriro, amene aberekera mnjira kapena amene aberekera kunyumba. Amene amakadikirira kuchipatala salipira kanthu akabereka, adatero Munthali. Komabe ngakhale mfumu yaikulu Kampingo Sibande ikuti malamulowo akuwadziwa, iyo idati sikudziwa kalikonse ngati anthuwo akuyenera kulipira. Ife chindapusa chomwe tidavomereza ndi chokhudza kukwatiwitsa mwana osati izizi, adatero Sibande. Iye adati malamulowo pamene amakhazikitsidwa amafuna alimbikitse kuti amayi azipita kuchipatala pamene masiku awo ayandikira. Izi zikukhumudwitsa amayi oyembekezera. Malinga ndi mayi wina amene wangobereka kumene mwana wa mwamuna pachipatalapo, K10 000 ndi ndalama yambiri yomwe sangayipeze. Ngati adali malamulo, ndiye mwina bwezi atatidziwitsa kuti tiyambe kutsala ndondomeko yake. Apapa akutiranga koma osadziwa tchimo lathu. Komanso masiku anowa ndi munthu utiyo wa kumudzi angatulutse K10 000? adafunsa mayiyo. Mfumu James Lupeska ya mderalo idati ngati mayi salipira ndiye kuti pena amabwenzedwa ndikulemberedwa kalata yopita ku chipatala cha boma pa Mzimba kapena chipatala chachikulu cha Mzuzu Central. -",HEALTH -ID_dFXkwhqo," Agwira onyoza mtsogoleri wa dziko lino Amayi awiri ati apolisi adawamanga sabata ikuthayi powaganizira kuti adanyoza mtsogoleri wadziko lino, Joyce Banda ndi chipani chake cha Peoples Party (PP) ati atakana kulandira chovala chamakaka achipanichi kuti avinire mtsogoleriyu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Amayiwa ati adakananso kulowa mgulu la amayi anzawo omwe amavinira mtsogoleriyu pomwe adakayendera dera lawo. - Oganiziridwawa, Eliza Kusheni wazaka 26 ndi Dorothy Ngonga wazaka 24 adatulutsidwa pabelo la bwalo lamilandu la Mwanza Magistrate Lolemba atakhala masiku asanu mchitokolosi cha apolisi. - Wapolisi wamkulu ku Mwanza, Ellobiam Banda, adatsimikizira zakunjatidwa kwa awiriwo koma iye adati amayiwo sadamangidwe pochitira mtudzu mtsogoleri wadziko lino monga akunenera. - Iye adati kumangidwa kwa awiriwo kudadza malinga ndi kusagwirizana pakati pa iwo ndi amayi amderalo. - Amayi awiriwa agamulidwa pogwiritsa ntchito mawu onyoza. - Zikuganiziridwa kuti amayi awiriwa adanyoza mayi wina, Martha Mazinzi potsatira nsanje yomwe idakula, adatero wapolisiyu. - Iye adati atangonjata amayiwo Lachinayi, oganiziradwawo adatulutsidwa pabelo Lolemba chifukwa apolisiwo adali otangwanidwa ndi mtsogoleri wa dziko lino pomwe amakayendera kumeneko. - Zotolera za apolisi zikutsutsana ndi zimene oganiziridwawo komanso mkhalakale wachipani cha DPP, Bright Kachingwe kumeneko akunena. - Ngonga wati iye ndi mayi mnzakeyo adazizwa ndikumangidwa kwawo chifukwa patsikulo sadachitire mtudzu aliyense. - Patsikulo timachokera kundende ya Mwanza pomwe tidakumana ndi amayi 6, mmodzi mwa iwo adavala chovala cha makaka achipani cha PP, ndipo ndidathirira ndemanga kuti chovalacho chidali chabwino, adatero mayiyo. - Ngonga adati atazindikira kuti zinthu zidayamba kutentha, iye ndi mnzake adachoka pamalopo pomwe adabisala mgolosale yomwe awiriwo amagwira ntchito. - Iye adati apolisi adabwera pamalopo kudzawanjata popanda zifukwa zokwanira. - Awiriwo adatulutsidwa pabelo posapereka chikole chilichonse. Bwalo lidalamula kuti awiriwo adzikawonekera kupolisi Lolemba lililonse. - Kachingwe adati chipani ndichokhudzidwa ndi kunjatindwa kwa awiriwo. -",POLITICS -ID_dGJoacQG,"Mkulu Wa Zaumoyo Ku Dedza Wavulala Pa Ngozi Mkulu wa zaumoyo mboma la Dedza, Dr. Regina Chimenya wavulala atawombedwa ndi njinga yamoto mmbali mwa nsewu wochoka ku Lilongwe kupita ku Dedza mbomalo. -Malingana ndi wachiwiri kwa wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sergeant Cassim Manda, ngoziyi yachitika dzulo pomwe mayiwa anayimika galimoto yawo mmbali mwa nsewu-wu pa msika wa Bembeke kuti agule ndiwo za masamba. -Njingayi yomwe imathamanga kwambiri akuti inawawomba pomwe amaika masambawo kumbuyo kwa galimoto yawo. -Dalaivala wa njingayi Alufeyo Chalusa akawonekera kwa bwalo la milandu kuti akayankhe mlandu wovulaza munthu kaamba koyendetsa njinga mosasamala. -",SOCIAL -ID_dJDiGlRe," Mbusa amuganizira kugwirira wozelezeka Apolisi mboma la Neno akusunga mchitokosi mbusa wina wa zaka 52 yemwe amatchuka kutyi Pastor Joshua wa mpingo wa United of God pomuganizira kuti adagwirira mtsikana wodwala nthenda yakugwa wa zaka 16. - Mbusayo, yemwe dzina lake lenileni ndi Juwayo Antoniyo amachokera mmudzi mwa Siyali Traditional Authority(T/A) Chapananga mboma la Chikwawa. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Malinga ndi mneneri wa apolisi mboma la Neno Raphael Kaliati, Antoniyo adakumana ndi mtsikanayo Lachisanu pa May 5 akuchokera ku chigayo. - Mtsikanayo adaima panyumba ya mbusayo kupemphako madzi akumwa, ndipo mbusayo adamuuza kuti angolowa nkukamwera madziwo mnyumbamo. Apa adamutsatira mtsikanayu ndi kumugwiririra, adatero Kaliati. - Iye adati mtsikanayo adakamuneneza mbusayo kwa mayi ake omwe adakadandaula kupolisi. - Kalata yaku chipatala yatsimikiza kuti mtsikanayu adagwiriridwadi, adatero Kaliati. - Malinga ndi apolisiwa mbusayo aonekera kubwalo la milandu masiku akubwerawa. - Izi zakhumudwitsa mamembala a mpingowu. - Mkucheza kwathu ndi Traditional Authority Mlauli yemwenso ndi mmodzi mwa anthu omwe amapemphera mumpingowo, adati chokhumudwitsa nchoti mtsikanayu amagwa. - Mlauli adati mbusayo adayamba mpingowu mchaka cha 2014 ndipo anthuwa amamukhulupirira. - Mbusayotu amaonetsa ngati weniweni mzochitika zake. Nthawi zina amakafika mpaka ku Tete mdziko la Mozambique kukalalikira, choncho titamva kuti wagwidwa pokhudzidwa ndi nkhaniyo, tazunguzika, adatero Mlauli. - Iye adati Antoniyo wabwerera kuchoka ku Mozambique chaka chathachi. - Mlauli adaonjezera kuti mbusayu wasiya anthu opemphera pa mpingowo pa umasiye. - Ife pakutivutanso ndi poti iyeyu adayambitsa mipingo ku Mulanje komwe iliko iwiri, ku Ndirande mumzinda wa Blantyre, ku Zomba ndi ku Chikwawa, kodi nkhosa zake mmadera onsewa zitani, adadandaula motero Mlauli. - Mbusayu ali pa banja. -",SOCIAL ISSUES -ID_dLOvPnXc," Adatuma nthenga kudzandifunsira Kudali ku Dedza, mwezi wa October mchaka cha 2017 pomwe Lucy Mvula adalandira uthenga kuchokera kwa mzake wa Geoffrey Kishombe. - Uthengowo umati Kishombe akulephera kugona kotero akumufuna chibwenzi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Koma Lucy sadaugwiritse ntchito uthengawo chifukwa choti wobweretsa nthengayo adali ankakonda kuledzera ndipo pomwe ankapereka uthengawo patsikulo nkuti atalawa pangono. - Koma nthengayo adabweranso tsiku lina maso ali gwaa kudzatsindika za khumbo la Kishombe. Ndipo adandipatsa nambala ya phone ya nzawoyo ndipo ine ndidapereka yanga, adatero Lucy. - Lero ndi thupi limodzi: Banja la a Kishombe Apatu awiriwo adakhala masiku ndithu osayankhulana mpaka pomwe tsiku lina Kishombe adamuimbira Lucy ndipo ichi chidasanduka chizolowezi kufikira tsiku lomwe adagwirizana zoti akumane. - Tsiku lokumana litafika, Kishombe, pamodzi ndi anzake ena awiri adapita kunyumba kwa Lucy kukacheza, zomwe zidachititsa kuti macheza awo agwire moto. - Mosakhalitsa, Kishombe adafunsira ndipo naye Lucy sadazengereze koma kulola. - Ndidatengeka kwambiri chifukwa cha momwe ankandizondera. Ankakonda kuimba foni kungofuna kudziwa za moyo wanga, adatero Lucy. - Awiriwo adakhala pa ubwenzi kwa zaka ziwiri kufikira pa November 19 2019 pomwe adalowa mbanja ndipo madyerero adachitikira pa Greek Orthodox Garden, mu mzinda wa Blantyre. - Awiriwo ati mavuto awo amathana nawo poyangana kwa Mulungu. Lucy amagwira ntchito yaunamwino ndi uzamba pomwe Kishombe amagwira ntchito ku bungwe la Malawi Bureau of Standards (MBS). - Pakadali pano awiriwo akukhalira ku Chigumula mu mzinda womwewu wa Blantyre koma Lucy amachokera ku Euthini, mfumu Chindi mboma la Mzimba ndipo Kishombe amachokera mmudzi mwa Mwafilaso, mfumu Kyungu mboma la Karonga. -",SOCIAL ISSUES -ID_dLqLBLwZ,"Papa Ndiwokhudzidwa ndi Ngozi Yomwe Yachitika Mdziko la India Wolemba: Glory Kondowe Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Francisco wati ndi wokhudzidwa ndi ngozi ya kusefukira kwa madzi imene yakhudzz madera ena mdziko la India. -Wapereka uthenga wa chipepeso Papa Papa Francisco walankhula izi potsatira malipoti akuti anthu oposera 180 omwe afa pa ngozi-yo yomwe yadza kamba ka mvula ya mphamvu yomwe yakhala ikugwa mdzikomo. -Malingana ndi malipoti Papa Frascico wati ndi wokhudzidwa ndi ngoziyi ndipo wati ayikiza komanso kukumbukira mapemphero anthu omwe ataya miyoyo yawo pangoziyi. Madera ena omwe akhudzidwa ndi monga ndi Clarah Kelatakah, Muharashitra ndi ena ambiri ndipo ati madera ena omwe akhudzidwa kwambiri ndi madera monga Lucky Lala komwe kwafa anthu oposera 60 ndipo anthu omwe akhudzidwa chiwerengero chawo chaposa 288 thousand ndipo anthu ena oposera 582 thousand ndiomwe apulumutsidwa pangoziyi ndipo ati zomwe zachitikazi zokhudza kwambiri mu dziko la India. -",SOCIAL -ID_dMHbrkzr," Ulalo adali venda wa masiketi Makolo polangiza amati ukadekha, umawona maso a nkhono ndipo mwambi womwewu ansembe amati ukafuna kuvala kolona, ukuyenera kusunga khosi. - Miyambiyi siyapafupi kwa anthu ambiri kuyitsata koma umboni wake ulipo wa nkhaninkhani pakuti kwa iwo omwe adadekha nkusunga makosi, pano Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu amadziwa momwe maso a nkhono alili ndipo kolona ali mkhosi. - Edward ndi Maggie tsiku la ukwati wawo Apa pali umboni wa Edward Bannet Gangile wa kwa T/A Chiwere ku Dowa ndi Maggie Failo wa kwa T/A Malengachanzi ku Nkhotakota omwe ngakhale adakondana atangoonana koyamba, iwo adadekherana asadapalane ubwenzi. - Nthawiyo, mchaka cha 2013, Gangile adali wowerengera za chuma ku chipatala cha mishoni cha Nkhoma ndipo akuti chipatalachi chimakonda kugula katundu monga mapepala ndi zolembera kushopu ya Maggie yomwe idali ku Area 3 mumzinda wa Lilongwe. - Nthawiyo ndimayesetsa kumuthandiza mwachangu ndi mwansangala. - Timapatsana moni ndi kucheza nkhani zingapo koma ndimalephera kumuuza za kukhosi. Adandisangalatsa kwambiri ndi nsangala zomwe amandirandira nazo, adatero Gangile. - Iye adati mpata udapezeka tsiku ali mushopumo ndipo mudabwera venda ogulitsa masiketi omwe adasangalatsa Maggie ndipo mwa izi, namwaliyo adamufunsa ngati angamugulireko mkazi wake. - Ndimathokoza Mulungu kuti ndidaganiza msanga chifukwa ndidangoyankha kuti ndidzamugulira ndikadzamupeza ndipo yankholi lidamupangitsa kundifunsa mafunso ambiri pa zamoyo wanga kuphatikizapo kukayika kuti mwina ndimamunamiza, adatero Gangile. - Iye adati ichi chidali chiyambi cha awiriwa kufufuzana ndikudziwana bwinobwino mpaka adavomerezana kuti onse amadikirana kutanthauza kuti aliyense mwa iwo adadekha kapena kusunga khosi. - Iye adati awiriwa adakhala miyezi ubwenzi usadayambe kwenikweni kuchoka panthawiyo ndipo zonse zitalongosoka, adapanga chinkhoswe pa 15 April, 2015 ku Area 47 kwa azakhali a Maggie ndipo ukwati udachitikira ku Lilongwe Golf Club pa 12 July, 2015. -",SOCIAL ISSUES -ID_dNffjyDy," Milandu ya maalubino Izipita kukhothi lalikulu Milandu yokhudza kuphedwa kapena kusowetsedwa kwa maalubino tsopano akuti izikakambidwira mukhothi lalikulu lomwe lili ndi mphamvu yopereka chilango chokhwimirapo kuposa khothi la majisitireti lomwe chilango chomwe lingapereke nchochepa, Msangulutso utha kuvumbula. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Milanduyi sizitengera kuchepa kapena kukula kwake pofuna kuteteza maalubino, omwe miyoyo yawo ili pachiswe kaamba ka zikhulupiriro za anthu ena zoti mafupa ndi ziwalo za anthuwa ndi zizimba za mankhwala olemeretsa. - Mneneri wa nthambi ya makhothi Mlenga Mvula wati ngakhale sadalandire kalata yotsimikiza izi, makhothi angonoangono a majisitireti ndi ovomerezedwa kusamba mmanja pankhani zotere kuti nkhothi lalikulu ligwire ntchito. - Sindidalandire kalata iliyonse pankhani imeneyi koma kutengera momwe zinthu zilili pankhani yokhudza maalubino, mamajisireti ndi omasuka kusamba mmanja pamilandu yokhudza maalubino kuti khothi lalikulu ndilo limve ndi kupereka chigamulo ndi chilango, adatero Mvula polankhula ndi Msangulutso Lachitatu lapitali. - Bwaloli tsopano lizizenga milandu yokhudza maalubino Iye adati mndondomeko za makhothi, khothi lililonse lili ndi mlingo womwe silingabzole popereka chilango ndiye potsatira madandaulo a anthu kuti kuzunza maalubino kukunka mtsogolo kaamba ka zilango zochepa, nkofunika kuti khothi lalikulu ndilo lizizenga milanduyi. - Majisitireti sangapitirire mlingo wina wake popereka chilango, ndiye kutengera zilango zomwe anthu akufuna kuti ozunza maalubino azilandira, majisitireti akuyenera kutumiza mlanduwo kukhothilalikulu, adatero Mvula. - Chitsanzo cha nkhaniyi chapezeka ku Mchinji komwe majisireti Rodwell Mejja Phiri wasamba mmanja pamlandu wa Zione Gabina Kamngola, wa zaka 25, yemwe akuzengedwa mlandu womuganizira kuopseza msuweni wake, Gertrude Ulaya, wa zaka 22, yemwe ndi wachialubino. - Mneneri wa polisi ku Mchinji, Moses Nyirenda, wati Kamngola akumuganizira kuti adanena msuweni wakeyo kuti iye ndi ndalama ndipo akadakhala mwana wake akadamupha. Nkhaniyi akuti idaopsa msuweni wakeyo ndi mayi ake, Mary Ulaya, omwe adakadandaula kupolisi. - Iye adati apolisi atafufuza za nkhaniyi, adatsegulira Kamngola mlandu woopseza munthu ndi mchitidwe womwe ungayambitse chisokonezo. - Malinga ndi Nyirenda, majisitireti Mejja Phiri adanena kuti nkhaniyo idamukulira malingana ndi mlingo wa chilango chomwe angapereke ndipo mmalo mwake adapereka kalata ya limandi ndipo mayiyo ali ku Maula kuyembekezera kukaonekera kukhothi lalikulu ku Lilongwe. - Titamufunsa ngati sikumulakwira wozengedwa mlandu waungono ngati uwu kumutumiza kubwalo lalikulu mlandu wake usanazengedwe kubwalo la majisitireti, Mvula adati pakhothi lililonse, munthu amalandira chilungamo mofanana chifukwa mbali zonse ziwiri zokhudzidwa zimakhala ndi mpata wonena mbali zawo ndipo chigamulo chimachokera pa zokamba zawozo. - Zilibe kuti ndi khothi la majisitireti, khothi lalikulu kapena la Supreme, ayi. Kulikonse mbali zokhudzidwa zimapatsidwa mpata wonena mbali zawo ndipo chigamulo chimachokera pamenepo, adatero Mlenga. - Iye adatsindika kuti nkhani yaikulu yagona pokhwimitsa chitetezo cha maalubino kuti anthu akaona zilango zikuluzikulu zomwe zikuperekedwa ayambe kukhala ndi mantha ndipo mchitidwe wozunza maalubino uthe. - Potsirapo ndemanga, katswiri wa zamalamulo kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College, Edge Kanyongolo, adavomereza kuti mlandu wotere ndi mlandu waungono woyenera khothi la majisireti, koma zikutengera mfundo zomwe iye wagwiritsa ntchito posamba mmanja. - Umenewu ndi umodzi mwa milandu ingonoingono potengera malamulo ogamulira milandu ndipo umayenera kugamulidwa ndi majisireti chifukwa chilango chake nchochepa. Ngakhale zili chonchi, zimatengera kuti iye wawonaponji pankhaniyo chifukwa pazifukwa zina akhoza kuutumiza kukhothi lalikulu, adatero Kanyongolo. - Naye mlembi wa bungwe la maloya Khumbo Soko adagwirizana ndi kanyongolo ponena kuti majisitireti aliyense ali ndi mpata wofunsa chiunikiro cha khothi lalikulu ngati akuona kuti nkhaniyo ikuposa mphamvu zake. - Posamba mmanja pa mlanduwo pa 3 June, 2016, Mejja Phiri adati adauzidwa kuti milandu yonse yamtunduwu aziitumiza kukhothi lalikulu kuti anthu opezeka olakwa azilandira chilango chokwanira. - Gawo 88 (1) la milandu ndi zilango zake yokhudza mlandu woopseza munthu ili ndi magawo awiri omwe kaperekedwe ka chilango chake nkosiyana. - Mlandu woopseza womwewu, munthu akhoza kumangidwa mpakana moyo wake wonse ngati adatchulapo za kupha, pomwe ngati adangoti ndikumenya poopsezapo, chilango chachikulu chomwe angalandire ndi zaka zitatu kundende, adatero Nyirenda. - Iye adati chokhacho chotchula kupha ndi kutengera kuti woganiziridwayo adaopseza munthu wa mtundu womwe dziko lonse lapansi likudandaula kuti uli pachiwopsezo chachikulu ndi mlandu waukulu. -",LAW/ORDER -ID_dOFTvlIL,"Papa Wati Akhristu Akhale Opilira pa Mavuto Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wati kukhala odekha popilira zovuta za moyo uno ndiye moyo weniweni wa chikhristu. -Malinga ndi malipoti a Vatican Radio Papa Francisco walankhula izi lamulungu ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Iye wati akhristu akuyenera kukhala odekha monga mmene Mulungu achitira popereka mpata kwa anthu ake kuti alape ndi kutembenuka mtima. -Papa Francisco wati Yesu Khristu amawululira akhristu kuti Mulungu ndi wodekha chinthu chomwe iye wati ndi chosangalatsa komanso chobweretsa chiyembekezo. -Papayu walankhula izi pothilira ndemanga pa Uthenga Wabwino womwe unawerengedwa laMulungu la 16 mu nyengo ya pa chaka womwe ndi fanizo la mbewu zabwino ndi nansongole. -Iye wati mu fanizoli antchito anafunsa mbuye wao kuti awalole azule nansongole yemwe anali kukula limodzi ndi mbewu mmunda koma mwini munda anati ayi ndi bwino azisiye zonse zikulire limodzi poopa kuti angazule ndi mbewu zabwino zomwe ndipo kuti nthawi yokolola ndi yomwe idzasiyanitse nansongoleyu ndi mbewu zabwino. -Papa Francisco wati Mulungu yemwe ndi mwini munda amabzyala mbewu zabwino zokhazokha koma kuti satana amapeza mpata maka mu nthawi ya mavuto osiyana-siyana a moyo uno posokoneza anthu omwe mu fanizoli ndi mbewu. -Iye wati pali anthu ena a phuma ofuna kuthana ndi tchimo komanso onse ochimwa. -Pamenepa iye wati akhristu akuyenera kukhala odekha monga mmene Mulungu achitira popereka mpata kwa anthu ake kuti alape ndi kutembenuka mtima. -Papa Francisco wati kukhala odekha popirira zovuta za moyo uno ndiye moyo weniweni wa chikhristu. -",SOCIAL -ID_dOKXKaaL," Voti yotengera zigawo ilipobe Amalawi akadali ndi mtima wovota potengera chigawo chomwe amachokera ndi munthu kapena chipani chomwe akulumikizana nacho mnjira inayake makamaka mtundu. - Mwachitsanzo, pa zisankho ziwiri zapitazi za 2014 ndi 2019, chipani cha DPP chakhala chikupeza ma voti ambiri ku mmwera, MCP mchigawo chapakati pomwe kumpoto kudavotera kwambiri zipani za UTM and PP. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Duwa: Anthu ali kale ndi mbale Zotsatira za chisankho cha chaka chino zawonetsa kuti kavotedwe ka anthu sikadasinthe kwenikweni ndipo zangokhala ngati mkopera wa zotsatira za chisankho cha 2014 makamaka kwa zipani za MCP ndi DPP zomwe zimapikisana kwambiri. - Mkulu wa mgwirizano wa mabungwe okhudzidwa ndi zisankho la Malawi Electoral Support Network (Mesn) Steve Duwa wati izi zili choncho chifukwa anthu saphunzitsidwa mokwanira za momwe angasankhire atsogoleri komanso zipani za ndale zimalephera kutambasula mfundo zake kuti anthu asinthe maganizo pambali yovotera. - Anthu ali kale ndi mbali potengera zigawo zochokera chifukwa aliyense amafuna kukokera kwake koma malingaliro oterewa akhonza kusintha potengera momwe anthu aphunzitsidwira pa kasankhidwe ka atsogoleri komanso momwe zipani zatambasulira mfundo zake, adatero Duwa. - Katswiri pa ndale Ernest Thindwa adati kuvota kwa malingaliro otere kawirikawiri kumachititsa kuti mtsogoleri azisankhidwa ndi anthu ochepa zomwe ngakhale zimaloledwa mdziko muno potengera malamulo achisankho, nzosayenera mu demokalase. - Demokalase imatanthauza kuti anthu azisankha mtsogoleri yemwe akufuna ndipo azisankhidwa ndi anthu ambiri. Mwachidule, opitirira theka la anthu onse omwe adaponya voti ndiye kuti demokalase ikuyenda, adatero Thindwa. -",POLITICS -ID_dPUHzJJy,"Papa Wati Atsogolera Misa Ya Chaka cha Ukaristia Lamulungu Likudzali Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco lamulungu likubwerali adzatsogolera Misa ya chaka cha Ukaristia mtchalichi lalikulu la Saint Peters Basilica. -Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa adzatsogoleranso mwambo wopembedza Ambuye Yesu wokhala mu Ukaristia pambuyo pa misayo. -Koma malinga ndi mliri wa Coronavirus ndi anthu ochepa chabe omwe adzawalole kukhala nawo pa miyamboyi. -Akuyembekezeka kutsgolera misayo-Papa Francisko Lamulungu la pa 14 June ndi tsiku lalikulu mu mpingo wa katolika pa dziko lons kaamba koti ndi tsiku lomwe mpingo udzakhale ukuchita chaka cha Ukaristia, tsiku lolemekeza thupi ndi ma magazi a Ambuye Yesu. Chaka chimenechi chimadziwika kuti Corpus Christi mchiyankhulo cha chi Latin. -Pali chiyembekezo kuti anthu pafupi makumi asanu (50) ndi omwe adzakhala nao pa mwambowo potsata ndondomeko zoyikika pofuna kupewa kufala kwa nthenda ya Covid 19. -Akhristu a katolika pa dziko lonse ali ndi mwayi wodzatsata mwambo wa Misa komanso mwambo wopembedza Ambuye Yesu wokhala mu Ukaristia kudzera pa kanema ndi makina a intaneti. -Misa pa tsikuli idzayamba quarter to ten mmawa nthawi ya ku Rome komanso Malawi. -Papa Urban wa 4 ndiyemwe adalengeza mchaka cha 1264 kuti Mpingo wa Katolika pa dziko lonse uzichita chaka chimenechi. -Chaka cha Ukaristia chimenechi chimafuna kutsindika mosapeneka konse kuti mu Ukaristia muli Ambuye Yesu kotero nkofunika kudzikonzekeretsa polandira Ukaristia popeza si chakudya wamba ngati zitumbuwa kapena zikondamoyo. -Ndipo ndi msonkhano wa ku Trent mchaka cha 1551 umene udatsindika zoti mu Ukaristia mulidi Ambuye Yesu. -",RELIGION -ID_dQJExrHh," DPP ikhumudwitsa ku KK Mafumu ena ku Nkhotakota ndi okwiya ndi chipani cha DPP chimene akuchidzudzula pogwiritsa ntchito galimoto ya chipatala pa ntchito zachipani. - Lachisanu pa 15, chipanicho chidatenga galimoto ya chipatala cha Nkhotakota kukasiya otsatira chipani ku Lilongwe komwe amakatsanzikana ndi mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika pa ulendo wake wopita ku msonkhano wa United Nations General Assembly (Unga) mdziko la United States of America. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Galimoto limene lidanyamula a chipani kupita ku Lilongwelo Izitu zimachitika pamene anthu pachipatalapo amasowekera thandizo la mayendedwe malinga ndi phungu wa Nyumba ya Malamulo ku Nkhotakoka, Peter Mazizi. - T/A wina amene adapempha kuti tisamutchule, adati mafumu ena akhala akupempha kuti mchitidwewu uthe komabe izi sizikuphula kanthu. - Si koyamba kuti a DPP agwiritsire ntchito galimoto ya pachipatalapa. Timalankhula koma palibe yankho, idatero mfumuyi. Anthu amene akufuna thandizo la galimotoyo amadikira kaye kuti ithandize achipani. - Koma mlembi wa chipanicho, Greselder Jeffery wati izi ndi ndale chabe ndipo si zoona kuti adagwiritsira ntchito galimoto ya chipatala. - Mmmh! abale, komatu ndalezi ndiye zafika penapake, adatero potsutsa nkhaniyi. Si zoona kuti tidagwiritsira ntchito galimoto ya chipatala. Kodi anthu asamavale makaka a chipani chathu akakwera galimoto ya boma? Mwina anthuwo amapita ku maliro, chifukwa masiku ano anthu akumavala makaka achipani chathu ngakhale pa ukwati, adatero Jeffery yemwenso ndi phungu kumpoto kwa boma la Nkhotakota. - Titafunsa mneneri wa chipatala cha Nkhotakota ngatidi zidali zoona kuti galimoto yawo idanyamula anthu a chipani, mneneriyu, Samson Mfuyeni adavomera koma adati galimotoyo si ya boma. - Ogwira ntchito pachipatalachi ndiwo adagula galimotoyo. Adaonjeza: Ndi galimoto ya chipatala osati boma. Timaigwiritsira ntchito zinthu zambiri. Ndi zoona achipani cha DPP adabwereka poperekeza apulezidenti, adatero. - Malinga ndi Mfuyeni, palibe cholakwika kubwereketsa galimotoyo chifukwa si ya boma. - Koma kafukufuku wathu wapeza kuti galimotoyo, MG 697AJ ndi ya unduna wa zaumoyo ndipo ikugwira ntchito pachipatala cha Nkhotakota. - Malinga ndi mkulu wina ku Plant and Vehicle Hire Organisationnthambi yomwe ili pansi pa unduna wa zamayendedwe, galimotoyi yomwe ndi lole, ili mmanja mwa boma ku unduna wa zaumoyo. - Khalidwe la DPP lakwiyitsa phungu Mazizi wa deralo amene wati aka si koyamba kuti chipanichi chitenge galimotoyo. - Iye wati wakwiya kwambiri chifukwa patsiku lomwe galimotoyo imatumikira chipani, pachipatalapo padali maliro anayi amene amafunika anyamulidwe. - Anamfedwa adandidandaulira, ndipo ndidasiya zomwe ndimachita kukawathandiza pamene galimoto yathu imatumikira chipani, adatero. - Nkhaniyi ikudza pamene a mabungwe omwe si aboma akukakamiza chipanichi kuti chibweze K13 miliyoni yomwe chidalandira ku nthambi zaboma pa mwambo womwe chipanichi chidachititsa pa 29 July ngati njira imodzi yopezera ndalama. - Kadaulo pandale Mustafa Hussein wati zomwe chapanga chipani cha DPP pogwiritsira ntchito galimoto ya chipatala ponyamula masapota ake pokaperekeza pulezidenti Peter Mutharika ndi kulakwira Amalawi ndipo zotere zitheretu. - Amalawi sangavomere kuti ndalama zawo zizigwiritsidwa ntchito chonchi. Ndi kulakwa posatengere chipani chomwe chikupanga izi, adatero Hussein. -",POLITICS -ID_dQaQGVdh," Chilala chavuta maboma ambiri Nduna ya zamalimidwe ndi chitukuko cha madzi, Dr Allan Chiyembekeza, wati pakhala msonkhano wounikira momwe ngamba yakhudzira anthu makamaka mchigawo cha kummwera. - Chiyembekeza adanena izi msabatayi atayendera madera omwe ngamba yavuta mmaboma ena a dziko lino. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ulendo wa Chiyembekeza udali wachisoni chifukwa maboma ena alimi sadabzale, ena chimanga chafota pamene madera ena sichidamere. - Gojo: Chimanga chikamasula popanda mvula sichingabereke Malinga ndi malipoti a mmaboma amene aperekedwa ku unduna wa zamalimidwe, mmaboma a Phalombe, Chiradzulu, Nsanje, Chikwawa, Neno ndi Mwanza ndi komwe kwavuta kwambiri chifukwa cha kusowa kwa mvula. - Mwachitsanzo, boma la Phalombe lalandira mvula masiku 8 okha. Malinga ndi lipotilo, pofika Lolemba pa 25 January nkuti mvula yozama ndi mamilimita 130.6 okha itagwa. Nthawi ngati yomweyo chaka chatha nkuti bomalo litalandira mvula kwa masiku 27 ndipo idali itazama ndi mamilimita 663. - Mkulu wa zamalimidwe mbomalo, Osmund Chapotoka, wati chifukwa cha kuchepa kwa mvula, alimi amene adabzala koyambirira, chimanga chawo chafota pamene amene adabzala kumapeto, chimanga chawo sichidamere. - Ngakhale mvula itagwa lero chimanga chimenechi sichingapulumuke. Apa ndiye kuti alimi ayambiranso kubzala, adatero Chapotoka. Tili ndi madera amene kumavuta mvula chaka chilichonse monga ku Kasongo, koma pano ndi madera omwe kumagwa bwino mvulawo kuli gwaaa! Alimi onse akulira. - Nako ku Thyolo, ndiye angolandira mvula kwa masiku 14 yochuluka ndi mamilimita 199.9 basi. Nthawi ngati yomweyi chaka chatha nkuti bomali litalandira kale mvula kwa masiku 22 yomwe idali yozama ndi mamilimita 558.2. - Kumenekonso, malinga ndi mkulu wa zamalimidwe, Raphael Mkisi, zinthu zasokonekera. - Chiyembekeza: Tikumana Mvula idasiya chimanga chitangoyamba kupota. Yadula kwa sabata ziwiri ndiye ngakhale yayambiranso pano, sichingabereke ndipo alimi akuyenera abzalenso, adatero Mkisi. - Ku Mulanje mvula yangogwa masiku 15 yozama mamilimita 284.8. Nthawi yonga yomweyi chaka chatha nkuti atalandira mvula kwa masiku 32 yozama ndi mamilimita 934.9. - Ku Neno ndiye angolandira mvula ya mamilimita 150.5 yomwe yagwa kwa masiku 8. Nthawi ngati yomweyi chaka chatha, bomali lidali litalandira mvula ya mamilimita 806.5 kwa masiku 24. - Chiyembekeza akuti maboma a Balaka, Nsanje, Chikwawa, Ntcheu, Machinga, Chiradzulu ndi ena ali mmavuto onga omwewa ndipo zikuchititsa mantha. - Ili si vuto la munthu, Namalenga ndiye akudziwa zonse ndipo sitikudziwa kuti watikonzera zotani chifukwa palibe boma lomwe lili ndi nkhani yabwino, adatero Chiyembekeza. - Kuchigawo cha kumpoto lipoti lofotokoza momwe zinthu zilili silidaperekedwe kuboma koma ndunayi yati posakhalitsapa lipotilo lituluka pamene iyo ipitenso kukayendera mmaboma ena. - Tilibe komwe tikulandira mvula mokhazikika, chaka chino tikuyenera kusamala kwambiri chifukwa tilibe chiyembekezo kuti tipeza chakudya chokwanira malinga ndi momwe mvulayi ikugwera, adatero Chiyembekeza. - Komabe ndunayi yati kupatula kuti boma likhala pansi kukambirana za chomwe achite, alimi akuyenera ayambe kubzala mbewu zina zosalira mvula yambiri. - Ngati mvula itabwera, tisalimbanenso ndi kuthira feteleza chimanga chomwe sitikololapo. Ndi bwino timusunge fetelezayo kuti tikagwiritsire ntchito paulimi wamthirira. - Alimi akonzeke kubzala mbewu zina monga chinangwa, mapira, mchewere, mbatata ndi mbewu zina zosafuna madzi ambiri ngati mvula yagwa kudera kwawo, adatero Chiyembekeza. - Iye adati si dziko lokha la Malawi lomwe lakumana ndi chilalachi komanso maiko monga a South Africa, Lesotho kudzanso Zambia nawo ali pamoto monga zilili kuno. Chiyembekeza adati boma liyesa kupeza njira zoti lithandizire anthu. - Si vuto la mvula lokha, maboma a Phalombe ndi Mulanje ntchemberezandonda nazo zikuteketa mmera womwe wangomera. - Undunawu ukuyembekezera kutulutsa lipoti lomwe lifotokoze momwe zinthu zilili mdziko muno ukamaliza kuyendera maboma onse. - Pamenepo ndipo padziwikenso momwe chaka chino anthu akololere ngakhale Chiyembekeza wataya chiyembekezo chokolola dzambiri. - Anthu oposa 3 miliyoni mdziko muno ndiwo akutuwa ndi njala ndipo boma layamba kale kugawa chakudya mmaboma ena. - Koma monga akulirira Nyakwawa Gojo ya mboma la Mulanje, chaka chino kulira kulipo chifukwa anthu alibe chakudya pamenenso chiyembekezo chokolola chachoka. - Onani mmunda mwanga muno, chimanga chonse chamasula pamene mvula kulibe. Ngakhale itabwera lero palibe chomwe chingachitike. Mulungu amve kulira kwathu, adalira Gojo. -",ECONOMY -ID_dSjaREGg,"Khansala Adzipereka Pofuna Kutukula Dera Lake Wolemba: Sylvester Kasitomu Khansala wa dera la Mbedza mu mdzinda wa Zomba Steven Bamusi wati adzipereka pa ntchito zotukula delaro Khansala Bamusi yemwe ndi wachipani cha DPP waudza Radio Maria Malawi kuti iye ali wokonzeka kugwira ntchito ndi munthu wina aliyense pofuna kuthandiza pa ntchito zokweza delaro. -Pamenepa Iye wapemphanso phungu wa mu mdzinda-wu kuti alimbikitse mgwilizano wabwino ndi makhansala onse omwe akutumikira madera ena a mu mdzindawu, ndi cholinga choti athandize pa ntchito zokweza mdzinda-wu. -Tili ndi ntchito yayikul yoti tiigwire mu teremu imeneyi monga kumanga misewu ngakhale ina yamangidwa monga nsewu ochokera pa adho kukafika mpotola school anatero Bamusi. -Mwazina iye wathokoza boma la DPP kaamba koyambitsa ndondomeko yokonza misewu mmizinda monse komanso kuonetsetsa kuti madzi abwino akupezeka mmizinda yonse. -Khansalayu wasakhadwa kwa chiwiri tsopano kuchokera mu chisankho chomwe chinachitika mchaka cha 2014 ndipo athi agwira limodzi ndi phungu wakunyumba yamalamulo yemwe wangosankhidwa posachedwapa a Bester Awali. -",SOCIAL -ID_dSvwhqJY," Tinkapita kumpira wa Silver Ena akangomva za masewero ampira amalingalira zogenda, kuvala ziyangoyango kapena kuimba nyimbo basi komatu monga zochitika zina zilizonse, iyi ndi nthawi yokumana ndi anthu osiyanasiyana okonda zinthu ndi zochita zosiyanasiyananso. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Onse amakonda timu ya Silver: Daniel Kudzera mumtendere woterewu, ena amachita mwayi waukulu pamoyo wawo mwina mpaka kupeza nthiti yawo monga momwe zidakhalira ndi Daniel Nthala wa mmudzi mwa Yesaya, kwa mfumu yaikulu Kalumbu ku Kamphata mboma la Lilongwe ndi Mary Kaliati. - Awiriwa akuti adakumana ali pasukulu ya Nkhoma pomwe onse ankaphunzira ndipo apa adali paulendo wopita kukaonerera masewero a timu ya Silver Strikers ndipo mwamwayi zidachitika kuti onse ankasapota timu yomweyo. - Ine ndinkapita kukaonerera mpira ndiye patsogolo panga ndidaona munthu akulowera njira yomweyo. Pokhala munthu woti ndinkamuona pasukulu, ndidamuthamangira ndipo nditamufunsa komwe ankapita adandiyankha kuti adali paulendo wa kumpira, adatero Daniel. - Iye adati apo awiriwo adayendera limodzi ndipo ali mnjira atazindikira kuti onse amakonda timu imodzi ubale udayambika pomwepo moti ankatengana nthawi zonse kukakhala mpira kukaonerera limodzi. - Nditaona chidwi chake pampira komanso nditakhutira kuti zokonda zake ndi zanga ndi zofanana ndidaona chanzeru kuti tidzasungane ndipo nditamuuza, adagwirizana ndi maganizo anga,adatero Daniel. - Mary adati iye ataona zomwe Daniel amakonda sadachotsere kuti adakumana ndi munthu yemwe angadzasungane naye popanda mavuto ndipo mwamaganizo akewo zidayendadi choncho mpaka pano akukhala limodzi ngati banja mokondwa. - Zidangokhala ngati kuti ndife mapasa chifukwa zambiri zomwe ndimakonda, nayenso amakonda zomwezo monga kuleza ntima, khama pa zinthu ndi kukonda masewero ampira komanso timu yathu kukhala imodzi ndi chinthu chondisangalatsa kwambiri, adatero Mary. - Awiriwa adamaliza zilinganizo zonse zoti anthu nkutengana ngati bambo ndi mayi ndipo pano ndi banja la ana atatu ndipo akuti anawonso akuyenda mmapazi mwa makolo kukonda timu ya Silver Strikers. - Chikondi chomwe awiriwa ali nacho pa timu yomwe amasapotayi nchodabwitsa chifukwa akuti timuyi ikapanda kuchita bwino ngakhale chakudya onse awiri sachifuna mpaka kumatheka kugona nayo chakudya akuchiona. -",SPORTS -ID_dUjboAsY," Kuweta ngombe zamkaka nkokoma, koma. - Alimi ndi akadaulo ena pa zaulimi abwekera ubwino ndi phindu la ulimi wa ngombe, koma ati pali zina zoyenera kuchita kuti ulimiwu ufikepo. Mwa zina, ngakhale alimi ambiri amene adacheza ndi Uchikumbe mzigawo zonse za dziko lino adati akusimba lokoma paulimiwu pali zina zoyenera kukonza kuti phindulo libwere pambalambanda. Kadaulo pa nkhani ya ziweto kusukulu ya ukachenjede ya Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources (Luanar) pulofesa Timothy Gondwe komanso mkulu wa mgwirizano wa mabungwe okhudzidwa ndi ulimi la Civil Society Agriculture Network (CisaNet) a Tamani Nkhono-Mvula adaphera mphongo zonena za alimiwo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu A Gondwe adati pakadalipano alimi a ngombe zamkaka akuchuluka koma chiwerengero cha ngombe nchochepa. - Pali zina zoyenera kusintha kuti alimi a mkaka apindule kwambiri Iye adati izi zili choncho chifukwa ambiri mwa iwo ndi angonoangono ndipo amakhala ndi ngombe imodzi kapena ziwiri. - Alimi akuluakulu sakuonetsa chidwi ndi ulimiwu. Alimi aangono ambiri alibe zipangizo komanso akusowa ulangizi pa kadyetsedwe, kasamalidwe ka ngombe komanso momwe angasamalire mkaka wawo kuti ukapeze msika wabwino, adatero Gondwe. - Adapereka chitsanzo cha ngombe ya mkaka ya mtundu wa Fresian imene itadyetsedwa bwino ikhoza kutulutsa malita 40 pa tsiku koma alimi ambiri amakama malita 10 kapena 12 okha patsiku. - Iwo adatinso vuto lina ndi ndondomeko zoyendetsera msika wa mkaka. - Pophera mphongo, Nkhono-Mvula adati imodzi mwa ndondomeko zimene zimathimba alimiwa pakhosi ndi Gawo 36 ya malamulo a bizinesi ya mkaka. - Malingana ndi lamuloli, alimi angonoangono sangagulitse mkaka wawo momasuka pokhapokha atakhala ndi njira zowiritsira yomwe ndi ntchito ina yapadera chifukwa afuna kudutsa mndondomeko zambiri kuti avomerezedwe kutero. - Pachifukwa ichi, alimiwa amakakamizidwa kukagulitsa mkaka wawo kumakampani omwe ali ndi zipangizo pamtengo wozizira, adatero iwo. - Malinga ndi mkuluyo, alimi a mkaka ali pachipsinjo cha misonkho kusiyana ndi alimi ena poti iwo amadulidwa msonkho pa ndalama zilizonse zomwe angapate pa malonda awo pomwe pamalamulo a msonkho, munthu amayenera kudulidwa msonkho ngati wapeza ndalama zoposa K50 000 pa mwezi. - Mawu a akadaulowa akungopherezera zimene alimi ena mzigawo zonse zitatu adauza Uchikumbe. - Wapampando wa gulu la Lusangazi Dairy Farmers Cooperative ku Mzimba, Hesco Banda, adati vuto la kusowa kwa zakudya likuchititsa miyoyo ya alimiwa kukhala yowawa. Iye adati ngakhale alimi ali ndi kuthekera kogula chakudya cha ngombezo pamtengo wa K10 000 thumba la makilogalamu 50, chikusowa. - Zakudya zikusowa, moti tikungogwiritsa ntchito deya. Vuto lake, deyayu tikulimbirananso ndi anzathu a ku Tanzania amene akulolera kugula deyayo pamtengo wa K500 pa kilo mmalo mwa mtengo wake wa K200, adandaula Banda. - Vuto lina, iye adati, ndi kusowa kwa msika chifukwa kumpoto kulibe kampani zogula mkaka monga momwe zilili mzigawo zina. Kampani za Lilongwe Dairy, Suncrest Creameries komanso Dairibord zimagula mkaka kumwera ndi pakati. Adaonjeza kuti izi zachititsa kuti mavenda alowererepo, pomagula mkaka pamtengo wolira. - Ngakhale msika ulipo, alimi ena, monga Thomson Jumbe wa mmudzi mwa Waruna, T/A Chimaliro ku Thyolo mitengo ndiyotsika. Malingana ndi unduna wa malimidwe, mtengo wotsikitsitsa umene mkaka uyenera kugulitsidwira ndi K155 pa lita. - Timagulitsa mkaka pa mtengo wa K150 pa lita pomwe kuti titulutse lita imodzi zimalowa ndi zambiri, makamaka tikawerengera zakudya monga deya komanso mankhwala, adatero Jumbe. - Poyankhapo pamadandaulowa, nduna ya zamalimidwe ulimi wothirira ndi chitukuko cha madzi Dr George Chaponda adati unduna wake uunika madandaulowa nkuwona kuti ungathandizane bwanji ndi alimiwa kuti ulimiwu upite patsogolo. -",FARMING -ID_dWoysZZr,"Papa ndi Okhudzidwa ndi imfa ya anthu ku Malawi, Mozambique ndi Zimbabwe Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Francisco wati ndi okhudzidwa ndi imfa ya anthu ochuluka mmaiko a Malawi, Zimbabwe ndi Mozambique amene afa kaamba ka mphepo ya mphanvu yomwe inawomba mmaikowa. -Papa amalankhula izi pa zonkhula-lankhula zomwe amakhala nazo lachitatu lililonse kulikulu la mpingowu ku Vatican. -Iye wati ndi okhuzidwa ndi anthu omwe afa mmaikowa komanso ena omwe akuvutika ndi njala komanso kusowa kwa malo okhala kaamba kavutoli. -Pamenepa Papa Francisko wapempha akhristu mu mpingowu kuti akhale patsogolo kuthandiza anthuwa kudzera mmapemphero komanso zinthu za kuthupi monga chakudya ndi zina. -Mtsogoleri wa mpingo wa katolikayu wapempherera mwapadera anthu omwe akhuzidwa ndi vutoli ndipo wapempherera mizimu ya anthu omwe afa pa ngoziyi kuti iwuse ndi mtendere wosatha. -",SOCIAL -ID_dYTatNZY,"Apolisi ku Lingadzi Ati Agwira Ntchito Limodzi Ndi Achitetezo Chakumadera mu Nthawi ya Lockdown Apolisi ku Lingadzi mu mzinda wa Lilongwe lachitatu atsimikizira akuluakulu owona za chitetezo chakumadera (Community Policing) mmadera A Area 10 ndi Area 12 mu mzindawo kuti apereka chitetezo chokwanira pa nthawi yomwe mtsogoleri wa dziko lino walamula kuti anthu asayendeyende kwa masiku 21. -Zgambo: Chitetezo chikhalapo chokwanira Wofalitsa nkhani za apolisi ku Lingadzi Sergeant Salome Zgambo watisimikizira zankhaniyi. -Iye wati cholinga cha apolisi poyendera apolisi akumidziwo, chinali chofuna kukawalimbikitsa ndi kukawatsimikizira za chitetezo ku maderawo. -Lero ife a Lingadzi Police tinayendera makomiti aku Area 10 komaso Area 12 kuwalimbikisa kuti chitetezo chikhalapo chokwanira ndipo tigwira ntchito usana ndi usiku, anatero a Zgambo. -Iwo atsimikiziranso anthu mmaderawo kuti asakhale ndi mantha chifukwa cha kutulutsidwa kwa akaidi ku ndende pofuna kuti akayidiwa asamakhale mothinana pofuna kupewa mliri wa nthenda ya Coronavirus ponena kuti iwo akhalabe akuyanganira bwino deralo. -",SOCIAL -ID_dZMcaeRs," Kusowa kwa madzi kusokoneza zambiri ku Lilongwe Chidziwitso cha Lilongwe Water Board (LWB), bungwe lopopa ndi kugawa madzi mumzinda wa Lilongwe, choti madzi akhala akuvuta kufikira dzinja chatsimikiza kuti ntchito zambiri, makamaka za umoyo, zisokonekera mumzindawu, womwe ndi likulu la dziko la Malawi. - LWB idalengeza sabata ziwiri zapitazo kuti iyamba kugawa madzi mosinira potengera mlingo wa madzi womwe kampaniyi ili nawo mmadamu ake awiri a Kamuzu 1 ndi 2. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Bungweli lidati pomwe madera ena azilandira madzi mumzindawu, kwina kuzikhala kopanda madzi ndipo izi zipitirira mpakana mvula ya chaka chamawa idzabwere. - Kuvuta kwa mvula kwachititsa kuti madzi achepe modetsa nkhawa mmadamu awiri a Kamuzu 1 ndi 2 omwe timasungiramo madzi. Madzi omwe alipo panopa sangapose theka la madzi omwe timafuna kuti tikwaniritse ntchito yathu, chidatero chikalata cha bungweli. - Madamuwa alibe madzi okwanira kaamba koti mvula sidagwe bwino komanso mitengo yomwe imathandiza kusunga madzi idatha mmphepete mwa mtsinje wa Lilongwe. - Timadalira madzi ochokera mumtsinje wa Lilongwe womwe umatsira mmadamu athu. Mtsinjewu umachokera mnkhalango ya Dzalanyama koma poti mitengo idatha mnkhalangomu, mtsinjewu uli pambalambanda ndiye madzi sachedwa kuuma, chidatero chikalatachi. - Mneneri wa chipatala chachikulu mumzindawu cha Kamuzu Central Hospital (KCH), Mable Chinkhata adati ngakhale kuti madziwo sadayambe kuvuta pachipatalachi, ali ndi nkhawa kuti zidzatha bwanji madzi akadzayamba kuvuta chifukwa ntchito zambiri pachipatalachi zidzasokonekera Ntchito zaumoyo, makamaka pachipatala, zimafuna madzi kwambiri. Mwachitsanzo, makina omwe timachapira zipangizo zochitira opaleshoni ngakhaleso zochapira zogonera ndi zofunda kapena makatani zimasiya kugwira ntchito madzi akangosiya chifukwa zimayendera kompyuta, adatero Chinkhata. - Iye adati makinawa salola madzi ochita kuthiramo, koma opopa okha kudzera mmakina a kompyuta, ndiye madzi akangosiya makinawa nawo amasiya kugwira ntchito. - Chinkhata adati nkhani ina yomwe ingavute ndi yaukhondo potengera kuti pachipatalachi palibe zimbudzi zokwanira zokumba moti odwala ndi owadikirira omwe amadalira zimbudzi zamadzi. - Timasunga odwala pafupifupi 1 000 patsiku ndiye ena pomwepo amakhala ndi owadikirira awiri kapena atatu. Mukawerengera ndi anthu angati amenewo? Tsono onse azigwiritsa ntchito zimbudzi zamadzi, chonsecho madziwo palibe, sikubala mavuto ena kumeneku? adatero Chinkhata. - Vutoli ndi lomweso anthu okhala mumzindawu omwe amagwiritsa ntchito zimbudzi za madzi aona ndipo ali nalo mantha kuti likhoza kubutsa matenda osiyanasiyana nkusokoneza ntchito zambiri. - Tangoganizani pamalo poti pali zimbudzi zamadzi zokhazokha popanda chokumba anthu akamva mmimba azipita kuti madzi atasowa kwa masiku awiri? Mapeto ake anthu akhoza kumapita mtchire kapena kungodzithandiza mtoileti nkusiyamo choncho. Poterepa munthu mmodzi kungodwala matenda ammimba ndiye kuti komboni yonse, adatero Innocent Mzungu, wa ku Falls mumzindawu. - Derali ndi limodzi mwa madera omwe nyumba zambiri zili ndi zimbudzi zamadzi ndipo zidamangidwa moyandikana. - Nkhani ina yomwe vutoli likhudze ndi la ulimi poti bungwe la BWB laletsa anthu okhala kumtunda kwa mtsinje wa Lilongwe omwe umatsira madzi mmadamu awo kuchita ulimi wamthirira. - Apa zikukolana ndi ganizo la boma loti anthu achilimike paulimi wamthirira polingalira kuti kakololedwe ka chaka chino sikadayende bwino, koma mlembi wamkulu muunduna wa zamalimidwe, Erica Maganga, adati ayambe wakambirana ndi kampaniyi kaye. - Choyamba sitikudziwa kuti ndi anthu angati amagwiritsa ntchito madamuwa kapena mtsinje wa Lilongwe paulimi wamthirira. Ndikuyenera kuti ndikambirane ndi akuluakulu a kampaniyi kuti tione pomwe pali vuto ndi momwe tingapangire, adatero Maganga. - Phungu wa kunyumba ya malamulo yemwe nkhalango ya Dzalanyama ili mdera lake, Peter Dimba, adati vutoli ndilochita kuweta chifukwa mzaka 10 mpaka 15 zapitazo atsogoleri adalibe chidwi choteteza nkhalangoyi. - Iye adati mzakazi, mitengo yambiri idadulidwa makamaka ndi anthu owotcha makala ndi ogulitsa nkhuni ndipo pomwe akuluakulu amadzidzimuka, madzi adali atafika kale mkhosi. - Mpanopotu pomwe zikukhala ngati akuluakulu akukhuzumuka. Muone chitumizireni asirikali ankhondo mnkhalangoyi zinthu zikusintha. Tsono ankalekeranji kuganiza zimenezi kalelo? adatero Dimba. - Iye adati ali ndi chikhulupiriro kuti ndi chitetezo chomwe chilipochi, chiyembekezo chili pa mphukira za mitengo kuwonjezera pa mitengo yomwe ikubzalidwa chaka ndi chaka. - Izi zili chonchi mumzindawu, makampani opopa ndi kugawa madzi mmizinda ya Blantyre ndi Mzuzu ati iwo alibe nkhawa ina iliyonse chifukwa mitsinje ndi madamu omwe amapopamo muli madzi okwanira. - Pakalipano, mkulu wa bungwe la anthu ogula ndi kugwiritsa ntchito malonda la Consumers Association of Malawi (CAMA) John Kapito adati ichi chikhale chitsegula mmaso kwa aliyense. - Iye adati mnyengo ino yakusintha kwa nyengo chilichonse chikhoza kuchitika ndiye mpofunika kuti mabungwe opopa ndi kugawa madzi akhale ndi malo ambiri komanso odalirika osungirako madzi kupewa mavuto ngati omwe agwa mumzinda wa Lilongwe. - Tizidziwa kuti madzi ndi moyo. Chilichonse chomwe munthu amapanga pamoyo wake chimalira madzi ndiye mpofunika kusamala kwambiri pankhani yokhudza madzi, osamachita zinthu modzidzimukira, adatero Kapito. -",ECONOMY -ID_dbjddWJH," Akufuna boma likweze malipiro Bungwe loona za ufulu wa anthu ogwira ntchito la Malawi Congress of Trade Union (MCTU) lapempha boma kuti likweze mlingo wa ndalama zotsikitsitsa zomwe munthu angalandire, komanso kuti anthu amene amalandira ndalama zochepera K50 000 pamwezi asamakhome msonkho. - Polankhula pamwambo wokumbukira tsiku la ogwira ntchito Lolemba ku Lilongwe, mkulu wa bungwelo Luther Mambala adapempha boma kuti lionjezere ndalama za ogwira ntchito zotsikitsitsa zichoke pa K25 000 kufika pa K45 000. Ndipo adati okhoma msonkho azikhala olandira K50 000 kupita mtsogolo osati K25 000 monga zilili pano. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mambala: Zinthu zakwera Mambala adati akufunitsitsa boma litengere nkhaniyi ku Nyumba ya Malamulo kuti aphungu akaikaimbirane. Nyumba ya Malamulo imayembekezeka kutsegulidwa dzulo ndipo aphungu akambirana ndondomeko ya chuma. - Chiyembekezo chathu nchoti nkhaniyi ifike kwa aphungu amene angatithandize, adatero Mambala. - Bungweli lidapemphanso boma kuti lipeze njira zothetsera kuzimazima kwa magetsi zomwe ati zakhudza makampani kuti azipeza phindu lokwanira zomwe zikupangitsa kuti ena awachotse ntchito. - Mneneri wa boma Nicholas Dausi adalangiza bungwelo kuti lipereke madandaulo awo ku unduna wa zachuma omwe ungatengere nkhaniyi ku Nyumba ya Malamulo. - Sindinganene zomwe boma lichite koma kungowalangiza kuti nkhaniyi aitengere ku unduna wa zachuma womwe ungatsatize bwino nkhaniyi, adatero Dausi. -",ECONOMY -ID_dcObtKei," Amalawi alemekeza Bingu Amalawi mzigawo zonse mdziko muno apereka ulemu wawo wotsiriza kwa yemwe adali mtsogoleri wa dziko lino, Bingu wa Mutharika. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mutharika adamwalira pa 5 Epulo atadwala mtima. - Thupi lake lomwe lidatengeredwa mdziko la South Africa, lidafika mdziko muno Loweruka pa 14 kudzera pabwalo la ndege la Kamuzu mumzinda wa Lilongwe. - Kuyambira Loweruka mpaka Lasabata, akuluakulu aboma ndi abanja motsogozedwa ndi mtsogoleri wadziko lino, Joyce Banda, adapereka ulemu wotsiriza kwa malemuwa. - Lolemba pa 16, thupili lidatengedwa ku Nyumba ya Malamulo mumzindawo komwe Amalawi akuchigawo chapakati adapereka ulemu wawo mpaka pa 17. - Thoko Loga wa ku Kawale yemwe amapenta galimoto adati adzakumbukira Mutharika kumbali ya chimanga komanso kumangidwa kwa misewu ndi nyumba akuluakulu mumzindawo. - Nditangoona nkhope ya malemu ndidagwidwa ndichisoni ndipo ndidalephera kudzigwira koma kukhetsa msonzi. - Lachitatu pa 18, thupili adalitengera ku Mzuzu komwenso anthu adapereka ulemu wotsiriza mpaka Lachinayi. - Bob Pota yemwe ali mumzinda wa Mzuzu ndipo akuchita maphunziro aukachenjede a Community Development akuti sadzaiwala Mutharika pothetsa njala mdziko muno. - Lachinayi cha mma 12 koloko masana thupiro limayembekezereka kunyamulidwa kupita ku Blantyre komwe anthu akuchigawo cha kummwera akapereke ulemu wotsiriza. - Thupilo likuyembekezeka kunyamuka lero kupita ku munda wa Mutharika wa Ndata mboma la Thyolo ndikukalowa mmanda Lolemba pa 23. -",POLITICS -ID_deXPtAtV," Auka atatha zaka 11 mmanda ku ntchisi Pa 16 April 2005 lidali tsiku lachisoni mmudzi mwa Ngwanje, T/A Malenga mboma la Ntchisi pomwe mayi Nkomanyama Charles adamwalira akubereka mwana wake wa nambala 6. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Zaka 11 chichitikireni izi, zodabwitsa zaoneka mmudzimo pomwe munthu amene akumuganizira kuti ndi malemuyo adapezeka ali zungulizunguli mmphepete mwa phiri la Katsumbi mawa wa pa 13 February ali moyo. - Mneneri wa apolisi mbomalo Gladson Mbumpha, watsimikiza za nkhaniyi ndipo wati pano mayiyo ali kwa amene akuti ndi makolo ake. - Anthu akukhamukira ku Ntchisi kukaona Nkomanyama Malinga ndi Mbumpha, apolisi adali amkhalapakati wa zokambirana pakati pa mafumu ndi makolo a mayiyo kuti amulandire. - Poyamba mayi ake omwe ndi a mmudzi mwa Chithonje ankachita naye mantha moti ankasungidwa ndi mfumu Katipwiri kufikira titamaliza zokambirana pa 15 February, adatero Mbumpha. - Mayiyo atangopezeka, yemwe akuti ndi mwamuna wake, Yobu Gwaza, wa mmudzi mwa Ngwanje, ndiye adayamba kumuzindikira ndipo adafotokoza kuti mkazi wakeyo adamwalira mchaka cha 2005 akubereka Dorica, mwana wawo womaliza yemwe ali moyobe mpaka pano. - Iye adati adalera yekha mwanayo ndipo chithunzithunzi cha mkazi wakeyo chidali chikadali mmutu nchifukwa chake sadachedwe kumuzindikira atamuona. - Gwaza adati alibe vuto lililonse ndi mkazi wakeyo ndipo ndi wokonzeka kumulandira akapeza thandizo nkubwerera munzeru zake bwinobwino. - Ngati angachire nkukhala bwinobwino chomuletsera kubwerera pakhomo pake nchiyani? Mmesa ana ake ali kunyumba komweko? adatero Gwaza. - Anthu akukhamukira kukaona zozizwitsazo, ye,we akuti ndi malume a mayiyo, Masaiti Kalulu, atabweretsa chithunzi chomwe Nkomanyama adajambulitsa asadafe ndipo anthu omwe adachiona kuphatikizapo apolisi akuti pali kufanana pakati pa nkhope ya pachithunziyo ndi mayiyo. - Mbumpha adati anthuwo ataona chithunzicho adakwiya ndi kukana kwa mayi a woukayo ndipo pamalopo padayamba phokoso lomwe adakaletsa ndi apolisi. - Padali chisokonezo moti chipanda apolisi kufika msanga, pakadachitika chachikulu mwinanso mpaka mayiyo akadamenyedwa, adatero. Padakalipano mayi akumuganizira kuti adaukayo ali kwa mayi ake koma akuti sakutha kuyankhula komanso nthawi zina amadya mwachidodo. - Tikukhala naye bwinobwino ngakhale kuti pena amachita zinthu mwachidodo monga kudya. Akhoza kuyamba pano koma kuti amalize pakumatenga nthawi. - Vuto lina lomwe lilipo ndi losatha kuyankhula ndiye nzovuta kudziwa chomwe akufuna. Tiona kuti akhala bwanji tikayenda naye, adatero mayi Charles. - Mfumu Chithonje ya mmudzi momwe mumachokeratu makolo a mayiyo idatsimikiza za maliro a mayiyo ponena kuti ngoziyo itachita mchaka cha 2005, idalandira uthenga ndipo idachita nawo mwambo wa malirowo. - Mfumuyo idati kawirikawiri nkhani zokhudza munthu womwalira nkupezeka ali moyo zimazunguza mutu ndiponso zimayambitsa phokoso anthu akazitengera pamgongo. - Pakalipano apolisi alangiza mafumu ozungulira derali kuti aphe tsiku kupita kukanda kuti akatsimikize ngatidi mmanda momwe adaika mtembo wa Nkomanyama Charles mulibedi thpi lake. - Mkulu wina wa mpingo wa Church of Christ mboma la Nkhotakota, Maxwel Nangunde, adati amakhulupirira kuti munthu akamwalira basi kwake kwatha mpaka patsiku la chiweruzo. - Zina ukamva abale koma mpovuta kunena kuti chenicheni nchiti chifukwa anthufe timakhulupirira kuti munthu akapita wapita basi mpaka tsiku la chiweruzo, adatero Nangunde. - Koma mmbiri ya chilengedwe tikumva za kuuka kwa akufa kwa Yesu Khristu amenenso adaukitsapo anthu angapo monga Lazalo, mwana wa Jairus kudzanso mnyamata wina wa mayi wamasiye ku Nain. - Tikumvanso kuti pamene Yesu adapachikidwa pamtanda, adaukanso patapita masiku anayi ndipo adalowa mlimbo naukitsa matupi a anthu abwino omwe adafa. - Komanso mbuku la chipangano chakale tikuwerenga za mmene mneneri Eliya adaukitsira mwana wa namfedwa wa Zarephath; Elisha naye adaukitsa mwana wa mkazi wina Mshunammite kwa akufa. - Naye Paulo akuti adaukitsikwa kwa akufa atagedendwa ndi miyala ndi anthu a ku Antioch ndi Iconium nkumusiya ali thapsa! Komanso Paulo yemwenso akuti adaukitsa Eutychus yemwe adafa atagwa pansi kuchokera panyumba yosanjikizana mmene ankatsinza. - Petulo nayenso adaukitsa mayi wa ntchito zabwino dzina lake Tabitha wa ku Joppa, yemwe amatchedwanso kuti Dorcas, atamwalira nkuikidwa mmanda. -",WITCHCRAFT -ID_dhZsiEtc," Admarc isagulitse chimanga kunja Bungwe la Admarc lisatengeke ndi zakuti dziko lino likhoza kukolola chimanga chochuluka chaka chino nkugulitsa chimanga kunja padakalipano, mkulu wa mgwirizano wa mabungwe a zaulimi la CisaNet Tamani Nkhono-Mvula watero. - Nkhono-Mvula adauza Tamvani pomwe Admarc ikulingalira zogulitsa chimanga chimene lidagula ku Zambia kumaiko a Kenya ndi Tanzania. Izi zadza pomwenso mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika atalamula asilikali kuti akhamukire kumalire a dziko lino ndi kugwira ofuna kugulitsa kunja chimanga mozemba. Lamulolo lidadza apolisi atagwira galimoto 17 zimene zimafuna kutulutsa chimanga mozemba. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Zina mwa galimoto zimene zidagwidwa Iye wati mmera omwe uli mminda usapereke chiyembekezo chabodza kuti Admarc igulitse kunja chimanga. - Njala ikadalipo. Zonse zidzadziwika bwino kafukufuku womaliza wa zokolola akadzatulutsidwa. Posakhalitsapa timasaka chimanga Amalawi atasauka ndi njala, choncho kuchigulitsa panopa kunja ndi chibwana cha mchombo lende, adatero Nkhono-Mvula. - Iye adati chimanga sichingasowe msika ngakhale mdziko momwe muno, koma phuma silingathandize konse. - Pamene boma lakhwimitsa chitetezo kuti chimanga chisatuluke, pakuyeneranso kukhala chitetezo momwe chimanga chikugulitsidwira mdziko momwe muno. Pali vuto lalikulu pamene chimanga chochokera kumwera chikukagwidwa ku Karonga, adatero mkuluyo. - Iye adatinso mpofunika kuti boma kudzera ku unduna wa za malonda kapena malimidwe azipereka ziphaso zapadera kwa anthu ofuna kuchita malonda achimanga. - Ndipo polankhula pomwe amakhazikitsa ntchito ya magetsi mmidzi, Mutharika adati ngakhale maiko a Kenya ndi Tanzania ati akufuna kugula chimanga kuchoka ku Admarc, salola kuti izi zichitike. - Zidachitikapo mmbuyomu kuti pamene tili ndi chimanga chochuluka tidachigulitsa ku Kenya koma chaka chotsatira kudali njala yadzaoneni mpaka kumakagulanso ku Kenya komweko, adatero Mutharika, nkupemphanso Amalawi kuti asagulitse chimanga chawo kwa mavenda koma kudikira misika ya Admarc itsegulidwe. - Wapampando wa nthambi yoyanganira ntchito za Admarc James Masumbu adati mapulani ogulitsa chimanga ku Tanzania ndi Kenya alipo koma akudikira kuti alimi akolole kaye. - Panopa, pologalamu yonse yaima chifukwa tikufuna tiyambe takolola kuti tiwone chakudya chomwe alimi akolole kuti tidziwe pomwe chitetezo cha dziko chilili kumbali ya chakudya kenako tidzapanga ganizo lenileni, adatero Masumbu. - Iye adati kugulitsa chimangachi sikuzungulira mutu koma kuti bungweli lili ndi ngongole yofunika kubweza ndipo ndalama zobwezera ngongoleyi zikhoza kupezeka msanga pogulitsa chimangachi. - Polankhulapo pa ganizoli, wapampando wa komiti yoyanganira za malimidwe mnyumba ya malamulo Joseph ChintantiMalunga adati ganizo la Admarc lofuna kugulitsa chimangacho ndi labwino polingalira kuti akufunika kubweza ngongole zomwe adatenga zogulira chimangacho. - Wachiwiri kwa mlembi wamkulu wa chipani cha Malawi Congress Elsenhower Mkaka adati ngati mpata ogulitsa chimangacho ungapezeke, Admarc igulitse koma ndondomeko yake iyende moyera. - Ndi ganizo lofunikira koma ziyende mwachilungamo komanso zisakwirire nkhani ya kagulidwe ka chimanga ku Zambia yomwe ikadali ikuyenera kuoneka mapeto ake, adatero Mkaka. - Pali malipoti akuti chaka chino anthu pafupifupi 1 miliyoni akhala ndi njala mdziko la Tanzania pomwe dziko la Kenya lawona ngamba yomwe silidawonepo kutanthauza kuti njala ivuta mdzikolo. - Malingana ndi mgwirizano wa maiko a mu Common Market for East and Central Africa (Comesa) maiko amayenera kugwirana manja wina a kapezeka ndi vuto ngati la njala. - Masiku apitawo, apolisi adagwira galimoto zomwe zimafuna kutulutsa chimanga kupititsa ku Tanzania kudzera mmaboma a Karonga ndi Chitipa. - Mneneri wapolisi James Kadadzera adati galimotozo ndi chimanga chomwe akuzisunga kudikira upangili wa boma kuti chimangacho atani nacho ndipo eni galimotozo adzazengedwa mlandu ofuna kuzembetsa chimanga. -",OPINION/ESSAY -ID_digLkeem,"Papa Wati Akhristu Apemphelere Atsogoleri Wolemba: Glory Kondowe 9/08/francis.jpg 308w"" sizes=""(max-width: 512px) 100vw, 512px"" />Wapempha anthu apemphelere atsogoleri-Papa Francisko Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisko lero wati ndi kofunika kumapempherera atsogoleri a boma komanso a ndale. -Iye walankhura izi pamwambo wa misa yomwe anatsogolera ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Malinga ndi Papa Francisko koyenera kumawapemphelera atsogoleriwa nthawi zonse ndi cholinga choti atumikire anthu awo moyenera poyanganira za udindo omwe amasenza. -Mwazina mtsogoleriyu anagwira mau a mkalata yoyamba ya Paulo Woyera kwa Timoteyo 2 ndime ya 1 mpaka 8 onena za kufunika kopemphelera mafumu ndi onse olamulira. Iye wati nthawi zina atsogoleri amayamikiridwa komanso kunyozedwa ndipo Papa wati zimenezi sizinasiye malo popeza ngakhale atsogoleri a mpingo monga ansembe, a episikopi komaso asiteri amayamikilidwa komanso kunyozedwa choncho ndi kofunika kuwapemphelera nthawi ndi nthawi kuti apitilize ntchito zawo ndikukhala atsogoleri abwino nthawi zonse. -",RELIGION -ID_dlyHzmjc,"MISA Malawi Idzudzula Kumangidwa kwa Atolankhani Bungwe lomenyera ufulu wa atolankhani mdziko muno la MISA-Malawi ladzudzula zomwe apolisi achita pomanga atolankhani atatu pabwalo la ndege la Kamuzu International mu mzinda wa Lilongwe, pamene anali mkati mogwira ntchito yawo. -Wasayina chikalatacho-Ndanga Bungwe-li lanena izi kudzera mu chikalata chomwe latulutsa pomwe limathilirapo ndemanga kutsatira kumangidwa kwa atolankhaniwa omwe anamangidwa pomwe nthumwi za bungwe la Europian Union (EU) zimafika mdziko muno kuti zidzapereke lipoti lokhudza momwe chisankho cha pa 21 May 2019 chinayendera. -Malingana ndi wapampando wa bungwe-li mdziko muno Teleza Ndanga, zomwe apolisi-wa anachita ndi zosayenera, kotero wati bungweli liyesetsa kuti likumane ndi apolisi ndi cholinga choti pakhale ubale wabwino pakati pa apolisi ndi atolankhani mdziko muno. -Atolankhani-wa ndi Steve Zimba ndi Francis Chamasowa omwe ndi a wailesi ya Zodiak, komanso Golden Matonga wa Nation Publications Limited ndipo anawatsekulira mulandu wochita zachisokonezo pa bwalo la ndege. -",SOCIAL -ID_dmViLyak," Chisiki: Mchezo wa amayi Chikondano: Amapatsana zinthu mwachinsinsi Pamoyo wathu pali njira zambiri zomwe timalumikizirana pophunzitsana, kugawana nzeru ndi kuunikirana. Umu ndimo moyo ulili. Ngakhale izi zili choncho, ambiri amaona ngati okhala nawo pafupi ndiwo angakhale abwenzi awo, koma maganizo oterewa akutsutsidwa ndi mchezo wa amayi womwe amautcha chisiki. Ndidacheza ndi Miriam Chikondano, yemwe akulongosola za chisiki motere: Moni mayi ndipo ndikudziweni. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Zikomo, bambo. Ine ndili bwino ndipo dzina langa ndine Miriam Chikondano wammudzi mwa Chimoka ku Lilongwe. Ndili pabanja ndipo ndili ndi ana 4anyamata atatu ndi msungwana mmodzi, mzime. - Mudapalanako ubwenzi ndi mayi mnzanu? Kwabasi, moti padakalipano ndili ndi abwenzi achizimayi ambiri zedi omwe ndimagawana nawo nzeru ndi kucheza nawo. - Ubwenzi woterewu mumawuona bwanji? Choyamba ndimasulire tanthauzo la mawu akuti ubwenzi chifukwa masiku ano anthu amaganiza mothamanga ndiye ena amadzayamba kutanthauzira mawuwa mwawomwawo. Mawu akuti ubwenzi amatanthauza chinzake pakati pa anthu awiri kapena kuposerapo. Mukafunsa za mmene ndimauonera ubwenzi woterewu yankho langa ndi lakuti ndi njira imodzi yabwino kwambiri yomwe anthu amagawanirana nzeru, kulangizana ndi kulumikizana pankhani zosiyanasiyana. - Kodi mgwirizano wa amayi umatchedwa kuti chiyani? Mgwirizano wa amayi umatchedwa kuti chisikileti koma mwachidule amangoti chisiki ndipo mzimayi mmodzi amatha kukhala ndi zisiki zingapo panthawi imodzi popanda vuto kapena madandaulo alionse. - Dzinali limachokera pati? Dzinali lisakuzunguzeni, ayi, limachokera pa mawu Achingerezi oti secret koma ndi longofuna kusiyanitsa maubwenzi ena ndi ubwenzi umene tikukambirana panowu. Dzinali limabwera potengera zomwe zimachitika paubwenziwo. Apa ndikutanthauza zomwe mayi ndi bwenzi kapena abwenzi ake amapangirana paubwenzi wawo. - Mungatambasule zomwe zimachitikazo? Panthawi ya ubwenziwo amayi amagulirana mphatso zosiyanasiyana mwamseri nkumapatsana mokhala ngati mobisa zija mChingerezi amati secret monga ndanena kale, ndiye pofuna kusazungulira amangoti chisiki basi. - Chisiki chimayamba bwanji? Pali njira zambiri zomwe chisiki chimayambira koma mfundo yaikulu yagona pakuti anthuwa amakhala paubwenzi. Chisiki china chimayamba chifukwa anthu amachokera kumodzi, china chimayamba chifukwa chakuti anthu amayendera limodzi kapena adakumana kumalo kapena kuzochitika zina zake monga kutchalitchi, kumpalano wa magule, kumsonkhano ndi malo ena. - Ndiye zimayamba bwanji? Ngati anthu agwirizana magazi amatha kukambirana kuti ayambe chisiki koma nthawi zina wina amangoyamba kutumizira mnzake mphatso kenako winayo amabweza basi chisiki chayamba chikatero. - Phindu lake ndi lotani? Pali phindu lalikulu kwambiri, makamaka pamoyo wa munthu wamayi. Amayi amakhala ndi nkhawa komanso milandu yambiri mumtima kuposa abambo ndiye ngati mzimayi alibe mnzake womukhuthulira nkhawa ndi milandu yotere, moyo wake umakhala wokwinyirira ndiponso zinthu siziyenda koma akakhala ndi mnzake ngati siki wake amatha kukhuthulira khawa ndi mavuto otere kwa mnzakeyo, mtima nkumapepuka. - Basi phindu lake nkukhuthula nkhawa ndi mavuto? Ayi, chomwe ndikutanthauza nchakuti pamakhala nkhawa ndi madandaulo ena ofunika kutanthauziridwa kapena kulimbitsidwa mtima ndiye amayi awiriwo pausiki wawo amakhala pansi nkukambirana za nkhani ngati zimenezi nkuthandizana nzeru kuti zinthu ziziyenda mndondomeko yake. - Nanga chisiki chimatha kapena nchamuyaya? Chikhoza kutha malingana ndi zifukwa zake koma osangoti kwacha mmawa basi nkumati ndikuthetsa chisiki popanda chifukwa kapena mlandu uliwonse. Chifukwa chachikulu chagona pakusungirana chinsinsi monga ndanena kale kuti amayi omwe ali pachisiki amatha kuuzana za mavuto osiyanasiyana okhudza moyo wawo ngakhalenso a mbanja. Ndiye ngati wina akunka nalengeza za mavuto a mnzake chisiki sichingapitirire chifukwa palibenso ulemu kapena chinsinsi. - Mungawauze chiyani amayi za chisiki? Mawu ndiwochepa. Mpofunika kusamala posankha bwenzi la chisiki basi. Ndi bwino ukaona kuti mnzako ali ndi chidwi choti mukhale pachisiki kumufufuza bwino lomwe kupewa kuti mudzayambane nkudana patsogolo. -",SOCIAL ISSUES -ID_doYOnxMb," Njovu ziwiri zitengetsana pa 19 May Zadziwika tsopano kuti njovu ziwiri zomwe ndi mgwirizano wa Democratic Progressive Party (DPP) ndi United Democratic Front (UDF) komanso Malawi Congress Party (MCP) ndi UTM Party ndizo zidzalimbane pachisankho cha pa 19 May. - Izi, zidatsimikizika Lachitatu zipani za MCP ndi UTM zitabwera poyera nkunena kuti mgwirizano wawo womwe wakhala mphekesera chabe kwa nthawi yaitali tsopano watheka. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Izi zikutanthauza kuti tsopano zipani zinayi zomwe zidali zikuluzikulu pachisankho cha pa 21 May chaka chatha tsopano zapanga mbali ziwiri zomwe zidzapikisane pachisankho chomwe chikubwerachi. - Zipani za DPP ndi UDF zidalengeza mgwirizano wawo pa 25 February pomwe MCP ndi UTM ati mgwirizano wawo wangopsa kumene ndipo adzasainira pa 19 March ku Bingu International Convention Centre (BICC) ku Lilongwe. - Polengeza mgwirizano wawo, DPP ndi UDF onse adati adaona kuti mfundo zawo zachitukuko ndi zolinga zawo nzofanana ndipo MCP ndi UTM nawo akunena zomwezo. - Migwirizanoyi yapangidwa pokonzekera chisankho cha mtsogoleri wa dziko lino chobwereza potsatira chigamulo cha Constitutional Court choti chisankho cha pa 21 May sichidayende bwino ndipo chibwerezedwe. - Khothilo lidagamula kuti chisankhocho chichitike mmasiku 150 kuchokera pa 3 February 2020 pomwe lidapereka chigamulo chake chomwe chidakomera Lazarus Chakwera wa MCP ndi Saulos Chilima wa UTM Party. - Awiriwa adakamangala kukhoti kuti bungwe loyendetsa chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) lidapotoza zotsatira zachisankhocho chomwe lidapambanitsa Peter Mutharika wa DPP. - Koma zokonzekera chisankhocho ziyembekeza kuti mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika asainire mabilo a zachisankho amene aphungu a Nyumba ya Malamulo adapereka kwa iye. - Mwa zina, mabilowo akuti chisankho cha aphungu ndi makhansala chotsatira chidzachitike mu 2025 kuti chidzalingane ndi cha mtsogoleri wa dziko lino. - Aphunguwo adapemphanso Mutharika kuti achotse makomishona a MEC amene bwalo lidawapeza kuti sadayendetse bwino chisankho cha pa 21 May chaka chatha. - Oimira ufulu wa anthu Timothy Mtambo, Gift Trapence ndi MacDonald Sembereka adamangidwa pokonza zionetsero zokakamiza Mutharika kuchotsa makomishonawo. - Wotambasula za ndale Humphreys Mvula wati polingalira za nthawi yomwe yatsala kuti chisankho chichitike, nkoyenera kuti Pulezidenti asadikire masiku 21 kuti asayinire mabiluwo. - Nzoona malamulowo akutero koma apapa tikuyangana nthawi yomwe ilipo kuti chisankho chichitike, adatero iye. -",POLITICS -ID_dokkqKkC," Aoloka yorodani pamtsinje wa ruo Sukulu adalekera sitandade 4, kuwerenga nkomuvuta, koma kuwerengera ndalama kwa iye si nkhani. Ngakhale sukulu sadapite nayo patali, ntchito zake zikuthandiza anthu oposa 15 000 kwa T/A Mlolo mboma la Nsanje. - Chisale watuluka nkumangidwanso Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Ndi manja ake, mnyamatayu wamanga mlatho wa mamita 100 pamtsinje wa Ruo womwe anthu ambiri tsopano akuolokerapo tsiku ndi tsiku. - Mavuto atha: Ana asukulu, abizinesi ndi opita kuchipatala tsopano akutha kuoloka Ruo Nzoonadi, aja adati wopusa adaimba ngoma, ochenjera navina sadaname, tikatengera nkhani ya Laitoni Anoki, wa zaka 28, yemwe amachokera mmudzi mwa Khasu. - Ngati ena poyamba ankamutenga ngati wopanda phindu kaamba koti sukulu adatulukira pawindo, lero wasanduka momboli wawo. Ngakhale mafumu mderali akuvomereza kuti Anoki ndi ngwazi ya anthu kumeneko. - Njinga zamoto, zakapalasa komanso matumba a chimanga ndi zigubu za mafuta zikuoloka pamenepa popanda vuto. - Zonse zidayamba ndi madzi osefukira amene adavuta chaka chino. Chifukwa chosefukira mtsinje wa Ruo udaiwala khwawa nkuphotchola. Midzi yambiri idakokoloka, anthu makumimakuni adafa pangoziyo, osanena za ziweto ndi kukokoloka kwa minda. - Mtsinjewu udachititsa kuti anthu azilephera kupita kuchipatala ku Makhanga Health Centre, kusukulu yasekondale ya Makhanga, komanso kumsika wa Admarc mderali. Mtsinjewo wachitanso malire ndi dziko la Mozambique komwe anthuwa amapitako kukasuma chimanga kutsatira njala yomwe yagwa mbomali komanso ndiko kukuchokera mafuta ophikira. - Poyamba, anthuwa ankangoyenda osaoloka mtsinje chifukwa padalibe mtsinje. Ankaoloka Ruo pokhapo ngati akupita ku Mozambique. - Anthu a derali, kudzera mwa mafumu awo, akhala akupempha mabungwe komanso boma kudzera mwa phungu wawo Esther Mcheka Chilenje kuti awamangire mlatho pa Ruo koma kuli chuu. - Ngoziyi itangochitika, phungu wathu adabwera kudzationa ndipo adatitsimikizira kuti atimangira mlatho poona kuti sitingathenso kupita kuchipatala ndi madera ena. Koma mpaka lero sitikudziwa kuti lonjezoli litheka liti, adatero gulupu Manyowa. - Adadza ndi nzeru zomanga mlatho: Anoki Manyowa akuti anthu pafupifupi 15 000 ndiwo akhudzidwa mwa magulupu 13 onse a mwa T/A Mlolo. - Ataona kufunika kwa mlatho pamtsinjewu Anoki, ngati wamisala, adayamba kudula mitengo nayamba kukhoma mlathowo. - Pocheza ndi Msangulutso, mnyamatayu akuti adayamba ntchito yomanga mlathowu mvula ili pafupi kusiya, apo nkuti madzi akulekeza mkhosi. - Poona kuti ntchito indikulira ndidakopa anyamata ena kuti tithandizane. Tidalipo 8. Tidadula mitengo ndipo ina ndimachita kugula. Ndidakagula misomali, ina anthu adangotipatsa koma ina ndidachita kukongola pamtengo wa K40 000. - Zida zitakwana, tidayamba kukhoma mitengo pamadzipa. Timasongola kaye mitengoyo ndi kukhoma ndi hamala. Ntchito idalipo chifukwa madzi nkuti ali ambiri moti mwina amandilekeza mkhosi, adatero Anoki. - Pakutha pa miyezi itatu, mlatho wotalika ndi mamita 100 nkuti utatha ndipo anthu adayamba kuolokerapo. - Ngakhale tidamaliza komabe tsiku lililonse timaugwiragwira chifukwa pena umapeza msomali wazuka kapena mtego wachoka chifukwa pamadutsa anthu ambiri, adatero. - Lero Anoki wayamba kudyerera thukuta lake pamlathowu. - Munthu mmodzi amalipira K100 kupita ndi kubwera. Njinga yamoto timalipitsa K200, thumba lolemera ndi makilogalamu 50 timalipitsa K100, koma opita kuchipatala sitimawalipiritsa. - Patsiku Anoki akuti amapanga ndalama yosachepera K20 000. Sungadabwe kumuona mnyamatayu lero akutuluka mnyumba yanjerwa zootcha komanso yamalata, ndipo wagula mbuzi zingapo, kumunda waikako aganyu. - Kupatula apo, Anoki walemba ntchito anyamata asanu kuti azithandizira pamlathowo. - Anthu amaoloka ndi usiku womwe. Komanso pakufunika anthu olondera ndiye pali anyamata asanu amene akuthandiza. Ena amathandizira kuolotsa njinga. Patsiku ndikumawalipira K1 500 aliyense, adatero Anoki. - Anyamata amene adamanga nawo mlathowu akulandiranso zawo. Chomwe tapanga nkuti tizigawana sabata yolandira ndalamazi. Sabata ino ndilandira ndineyo, ndiye kuti wina alandira sabata yamawa. - Mmene tikuteremu ndiye kuti ndalama yokonzetsera mlathowu imakhalanso tasunga. Mukuona anthu akubweretsa mitengo, amenewa tikufuna tiwagule kuti zida zikhale zokwanira, adatero Anoki, uku akusintha ndalama zopatsa kasitomala. - Mphindi 20 zomwe tidakhala pamlathowo, onyamula zigubu za mafuta ndi matumba a chimanga kuchokera mdziko la Mozambique, opita kuchipatala komanso ophunzira ndi alimi ndiwo amaoloka mowirikiza. - Lero dzina la Anoki silisowanso mmudzimo. Gulupu Manyowa akuti alibe naye mawu mnyamatayu. - Mtsinje umenewu ndi waukulu, anthu 9 a mmudzi mwanga adapita akuoloka mtsinjewu. Lero tikutha kumaoloka mwaufulu, zomwe sitidaziganize chifukwa maso anthu adali kuboma. Izi zidatipatsa chimwemwe. - Pano tikumapita kumsika, kusekondale, ku Mozambique komanso ku Admarc mopanda vuto. Simungapite ku Bangula kuchokera kuno osadutsa pamlathowu, adatero Manyowa amene akuti masiku ena samalipitsidwa. - Mkulu wina amene ankapita kuchipatala ndi bambo ake adati mlathowu wawathandiza kopambana. - Mkuluyu, Gift Filipo, wa mmudzi mwa James kwa Gulupu Mchacha, akuti pachipanda mlathowu sakadapita ndi bambo ake kuchipatalako. -",SOCIAL ISSUES -ID_drHBWfjZ,"Trump Wayamba Kuthothola Akazitape Mtsogoleri wa dziko la America, Donald Trump wachota mmaudindo akuluakulu ena a mboma kaamba koti amachitira umboni oti iye achotsedwe pa u president. -Wathamangitsa ena mwa ogwira ntchito mboma-Trump Malipoti a wailesi ya BBC ati kazembe wa dzikolo ku bungwe la European Union, Gordon Sondland wauzidwa kuti achoke ku bungwelo. -Ndipo Leftenant Colonel Alexander Vindman mmodzi mwa alangizi ake pa za ubale wa dzikolo ndi Ukraine wayimitsidwanso ntchito. -Malipoti akusonyeza kuti President Trump akuyembekezeka kuchotsa ntchito anthu ena, pamene akuluakulu adzikolo lachitatu lapitali alengeza kuti president Trump sakuyenera kuchotsedwa pa udindowu. -Anthu ena mdzikolo kuphatikizapo aphungu akunyumba ya malamulo anavomereza kuti President Trump achotsedwe pa udindo wake kutsatira nkhani zokhudza ubale wake ndi dziko la Ukraine. -",POLITICS -ID_drZICSvK,"Bungwe La Amayi Ku Mphakati Wa St. Clara Lalimbikitsa Amayi Kuthandiza Radio Maria Bungwe la amayi ku mphakati wa St. Clara omwe uli pansi pa St. Dennis parish mu Arch-Diocese ya Lilongwe, lalimbikitsa amayi kuti adzitenga nawo mbali pothandiza Radio Maria Malawi. -Wapampando wa bungweli ku mphakatiwu mayi Idah Nkhoma ndi omwe anena izi lolemba pambuyo pa mkumano omwe mphakatiwu unali nawo pomwenso anapezerako mwayi othandiza wailesiyi pa nthawi ino pomwe wailesiyi ikuchita Mariatona. -Iwo anati kuthandiza Radio Maria kumathandiza kuti ntchito za wailesiyi zipite patsogolo. -Tinawona kuti tikamakumana ngati azimayi, kakangono kamene tilin ako tikuyenera kuthandiza wailesi yathu yomwe imatidalitsa kuti ikathandizenso anthu ena, anatero mayi Nkhoma. -Mmodzi mwa amayi omwe anachita nawo mkumanowu mayi Patricia Mwapasa anati ndi okondwa popeza athandiza wailesiyi mu nyengo ino ya Coronavirus pomwe ntchito zambiri zikuoneka kuti zakhudzidwa kwambiri ndipo sizikuyenda bwino. -",RELIGION -ID_drhWyYak,"Papa Wadandaula ndi Kusowa kwa Chilungamo Mmayiko Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisko wati kusowa kwa chilungamo ndikomwe kukuchititsa anthu ambiri adzikudzidwa ndi imfa pochokera ku mayiko awo ndi kupita ku maiko ena. -Papa pa umodzi mwa maulendo ake oyendera mayiko Papa Francisko walankhula izi lachinayi kulikulu la mpingo-wu ku Vatican pamene amalandira gulu la anthu othawa kwao lochokera pa chilumba cha Lesbos mdziko la Greece. Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican. -Iye wati ndikusowa kwa chilungamo kumene kukukamiza anthu ambiri kuthawa mmaiko awo kupita maiko ena pofuna kukapeza bata ndi mtendere. -Pamenepa Papa Francisko watsimikizira anthu-wo kuti mpingo wa katolika upitiriza kupereka chisamaliro kwa anthu onse otha-wa kwawo. -",SOCIAL -ID_dsgepUMD,"Apempha Amayi mu Dayosizi ya Dedza Akonde Kuwerenga Baibulo Amayi a chikatolika mu dayosizi ya Dedza awapempha kuti adzikonda kuwerenga mawu a Mulungu. -Mlangizi wa bungwe la amayi mu dayosiziyi, bambo Peter Kasonkanji ndi omwe anena izi ku parishi ya Ntcheu pa msonkhano wa nthumwi za bungweli kuchokera mmaparishi onse amu dayosiziyi. -Iwo ati munthu akamakonda kuwerenga mawu a Mulungu amakhala wa mtendere mu mtima ndiponso amakulitsa chikhulupiriro chake mwa Mulungu. -Dayosizi iliyonse mMalawi muno, gulu la amayi tinakhazikitsa kuti amayi onse asulidwe ndipo aphunzitsidwe kuwerenga baibulo ndipo tinayitana bambo Anthony Kadya-mpakeni omwe ndi mphunzitsi wa za baibulo ku Zomba ku St. Peters ndipo aphunzitsa atsogoleri amenewa amene akaphunzitsire anzawo, anatero bambo Kasonkanji. -Polankhulapo mayi Prisca Nasiyaya anati maphunzirowa anali ofunikira kwambiri kaamba koti amayiwa adzindikira kufunika kowerenga baibulo. -Ansembe atatu omwe ndi bamboo Peter Kasonkanji, bambo Gift Selemani komanso bamboo Anthony Kadyampakeni ndi amene asula amayiwa. -",RELIGION -ID_dupGjsvy,"Alimbikitsa Achinyamata Asamalire Chilengedwe Achinyamata a mu parish ya Bembeke mu dayosizi ya Dedza awapempha kuti athandize mpingo poteteza chilengedwe. -Mkulu wa achinyamata mparishiyi a Ignasicius Chalanda ndi omwe amalankhula izi potsekera mbindikiro wa masiku atatu omwe anali nawo, pofuna kuwawunikira achinyamatawa zakuipa kowononga zachilengedwe. -A Chalanda awunikiranso achinyamata kuti azigwiritsa ntchito makina a computer moyenera pofuna kupewa zinthu zoipa zomwe zikufalitsidwa kudzera pa makinawa. -Tikuwasula kuti akhale achinyamata odalilika mu mpingo. Tikuwalimbikitsanso kuti atenge mbali posamalira chilengedwe, anatero a Chalanda. -Polankhulapo mmodzi mwa achinyamata omwe anatenga nawo gawo pa mbindikirowu Olifeyo Christiano anati wapindula kwambiri ndi mbindikirowu. -Tazindikira ntchito zomwe tikuyenera kuchita ngati mbali yathu mu mpingo, anatero Christiano. -Iye wati pa mbindikirowu achinyamatawa alimbikitsidwanso kuwerenga kwambiri baibulo monga chaka chomwe Papa anakhazikitsa kuti chikhale cha baibulo. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_dzEnkfvI," Kuli zionetsero pa 13 December Lachitatu pa 13 December kukhala ali ndi mwana agwiritse mzigawo zonse zitatu za dziko lino pamene bungwe la mipingo la Public Affairs Committee (PAC) litsogolere zionetsero. - Izitu ndi zionetsero zokakamiza boma kuti libweretse mabilo okhudza za chisankho mu Nyumba ya Malamulo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Chilima (R) adawerenga kalata Mabilowo, mwa zina, akukamba kuti mtsogoleri wa dziko azisankhidwa ndi mavoti oposa 50 peresenti. - Sinodi ya mpingo wa CCAP ku Livingstonia ndi sukulu ya ukachenjede ya Mzuzu apsepserezera zionetserozi posindika kuti patsikuli akayenda ku msewu. - Mbusa Levi Nyondo wati PAC ikulankhula zenizeni kotero nkofunika kuthandizana nayo pa nkhondo yokakamiza boma. - Mamembala onse ampingo akupemphedwa kuti apite kumsewu kukachita zionetserozo, adatero Nyondo. - Lamulungu lathali, wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino Saulos Chilima adawerenga kalata ya mpingo ku Parish ya St Patrick mu mzinda wa Lilongwe yomwe imapempha Amalawi kutengapo gawo pa ziwonetserozo. -",POLITICS -ID_eAPHvyFr," Katelele back in the studio Sensational musician Katelele Chingoma is back in the studios where he is recording a new album that is expected to hit the market in May. - The musician, fondly known for composing reggae and Sena jive songs, has recorded nine of 10 songs to be roped into the album, Zanga Zatheka. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Her touch on murals Katelele: The songs have been recorded at a number of studios As usual, the artist has used his brother Petros, a versatile producer, on the consoles. - I have used my brother again this time because he understands the type of music my fans like. The songs have been recorded at a number of studios in Lilongwe and South Africa and this will bring about a mixed blend. I deliberately did this to make sure that I come up with the best quality music that will soothe my fans, said the Blantyre-based musician. - The musician, famed for the track Asowe Mlamu, said his trip to South Africa late last year has helped him to tap more skills from SA musicians. - I went there and conducted live shows with Thomas Chibade and Moses Makawa. I utilised my trip to tap more talent from artists such as DJ Cleo, with whom I shared the stage. I hope the fusion of talent will help my album sell well locally and internationally, said the musician. - Katelele released his album Ndili Nawo Mwayi in 2011 and says he has taken time preparing for the new album. - I feel bad if fans dont welcome my music. That is why I dont rush in releasing albums. I want to stand to quality; hence, my four-year silence. I hope the album will sell well considering that I have taken a lot of time to prepare, said the musician. - Katelele says he will work with reggae outfit Black Missionaries to promote the album once it gets on the market. -",ARTS AND CRAFTS -ID_eBLXzWUn,"Kampani ya Terras Yati Itenga Gawo Pothana ndi Coronavirus Kampani yopanga mankhwala a za chilengedwe ya Terras yati ikufuna kutenga nawo gawo pothandiza anthu omwe apezekeka ndi kachirombo koyambitsa nthenda ya COVID-19 ngati njira imodzi yolimbana ndi nthendayi mdziko muno. -Akuti ali ndi kuthekera kothandiza COVID-19 Izi zayankhulidwa pa msonkhano wa olemba nkhani omwe kampaniyi inachititsa loweruka pa 9 May mu mzinda wa Blantyre pamene yati ikufuna kugwira ntchito ndi boma maka kuti ifikire anthu omwe apezeka ndi nthenda-yi yomwe ilibe mankhwala ovomerezeka kufikira pano. -",HEALTH -ID_eEJzolau," Mpira uthera panjira wosewera atamwalira Anthu akugwedeza mitu yopanda nyanga ku Choma, mboma la Mzimba kaamba ka imfa ya mnyamata wa Fomu 3 pasukulu ya sekondale ya Choma yemwe adaombana ndi goloboyi poti agwire mpira ali paliwiro lamtondo wadooka lokagoletsa Lachisanu lapitalo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Patsikulo, timu yomwe Isaac Phiri wa zaka 20 amasewera imapimana mphamvu ndi timu yachisodzera ya pa sukulupo. - Isaac amasewera ngati wogoletsa. - Malinga ndi mphunzitsi wamkulu pasukulupa, Mathews Phiri, yemwenso amaonerera masewerowa, izi zidachitika patangodutsa mphindi 30 mpira utayamba ndipo udathera pomwepo. - Phiri adati Isaac yemwe adali wogoletsa wodalilika, adanyamuka ndi mpira mwa liwiro zedi ndi cholinga chokagoletsa, ndipo atayandikira golo kuti aponyere muukonde naye goli adachoka pagolo ndi kuombana ndi mnyamatayo. - Iye adati, apa onse adagwa pansi ndipo Isaac adayamba kudzigwiragwira moonetsa kuti ali muululu woopsa. - Malinga ndi lipoti la chipatala, kuombana pachifuwa kwa awiriwo kudachititsa avulazane mkati komanso womwalirayo apweteke kapamba. - Tidathamangira konko, pamodzi ndi achipatala omwe adalinso pompo, tidayesa kumutsira madzi koma sizidathandize ndipo apa mpamene tidathamangira naye kuchipatala chomwe chilli pafupi ndi bwalo lamaseweroli komwe atamupima adatiuza kuti watisiya, Phiri adatero. - Iye adati masewerawo, omwe amakonzekera masewero akulu ndi timu ya sukulu ya pulaiveti ya Chiume adathera pomwepo ndipo aliyense sakumvetsa zomwe zidachitikazo. - Koma Levi Mwale yemwe ndi dokotala wa timu ya dziko lino adati ngozi zotere sizichitikachitika. - Mwale adati nthawi zambiri zikachitika zimakhala kuti wosewera mpira wameza lilime lomwe limatseka modutsa mpweya. - Iye adati vuto ndi loti masewera ambiri mdziko muno, amaseweredwa opanda akatswiri a za udotolo. - Anthu sadziwa kuti munthu akavulala akusewera mpira, amasamalidwa bwanji, Mwale adatero. - Iye adati ndi zachisoni kuti imfa zoterozi zimagwa chifukwa chosowa chidziwitso. - Tikufunika tiphunzitsidwe kasamalidwe ka ovulala mu mpira, kuyambira matimu a supa ligi, maligi aangono komanso a mmadera ndi msukulu, Mwale adatero. - Polankhulapo mneneri wa apolisi mchigawo cha kumpoto Maurice Chapola adati Issac yemwe amachokera mmudzi mwa Msafiri T/A Mtwalo mbomalo adamwalira kaamba kovulalira mkati. Iye adati adavumbulutsa izi ndi a chipatala cha Mzuzu. - Chapola adatsimikiza kuti Isaac adakomoka ataombana ndi goli ndipo achipatala cha Choma ndiwo adalengeza za imfa yake ndi kutumiza thupi lake ku chipatala cha Mzuzu kukafufuza chidadzetsa imfayi. -",SPORTS -ID_eFZyvBYG," Aphungu apite mmidzi Pomwe sipikala wa nyumba ya malamulo, Henry Chimunthu Banda walengeza Lachitatu msabatayi kuti aphungu ayamba kukumana pa 18 Meyi, T/A Mwakaboko ya mboma la Karonga yati aphunguwa akuyenera apite kumudzi kukamva zomwe anthu awo akufuna kuti akakambirane. - Mfumuyi yati aphunguwa amangonama kuti zomwe akukambiranazo zikuchoka kwa anthu omwe adawasankha chikhalirecho samapitako. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mwakaboko wati aphungu akumakhala mtauni zomwe zikulepheretsa kuti mbalizi zizikambirana zosowekera za dera lawo. - Mfumuyi yati ikhala yokondwa kuti pakhale yankho la mavuto a kusowa kwa mafuta agalimoto. - Mwakaboko watinso njira yosankhira ophunzira opita kusukulu ya ukachenjede ikuyeneranso kukambidwa. - Mukumbuka bwino kuti kuno takhala tikudandaula ndi ndondomokoyi ndiye ndibwino aphunguwo akakambirane zimenezi, adatero Mwakaboko. - William Joseph wa mmudzi mwa Goveya kwa T/A Makwangwala ku Ntcheu wati pa 18 pasadafike aphunguwa apite kumudzi kukafunsa osati kumangowaimbira lamya pazomwe akakambirane. - Mlimi wa chimangayu wati ndibwinonso kuti aphunguwa akakambirane zochotsa ndondomeko yosadalira chithandizo chakunja ya Zero-deficit. - Iye wati anthu avutika kwambiri maka pokwera misonkho kwa zinthu chifukwa cha ndondomekoyo. -",POLITICS -ID_eGbuPaoi,"Alangiza Mafumu Athetse Zikhalidwe Zoipa Wolemba: Glory Kondowe Group Villageman Kingstone Likoya ya kwa mfumu yaikulu Mlumbe mboma la Zomba lachinayi yapempha mafumu komanso makolo kuti adzikhala patsogolo pothetsa zikhalidwe zoipa zomwe zimasokoneza kaganizidwe ka ana komanso maphunziro awo. -Group Likoya yati zimakhala zomvetsa chisoni kupeza mafumu komanso makolo asakulabadira za makhalidwe achikunja omwe ana achichepere akuonetsa masiku ano. -Pamenepa mfumuyi yadzudzula ina mwa miyambo yomwe akuti ndi yomwe ikuchititsa ana kukhala osokonekera. -Zimangochitika kuti ena zimakhala ngati bizinesi komabe timalangiza kuti chonde tayetsetsani kuti anawo muziwawuza zokhazokha zomwe zili zofunika kwambiri koma kwinako tisamawonjeze kufikako kumamuwuza mwana ngati ameneyo zomwe zimakhara zowopsya, anatero Group Likoya. -Mwazina iwo apempha mafumu anzawo ati aziyenda ndi momwe dziko likuyendera kaamba koti maphunziro ndi omwenso angakweze chitukuko cha dziko lino. -",SOCIAL -ID_eItyQVDU," Evance Masina: Mapanga awiri samuvumbwitsa Pali mwambi woti ndigwire uku ndi uku pusi anagwa chagada. Penanso amati mapanga awiri avumbwitsa, kutanthauza kuti ndibwino kuchita chinthu chimodzi panthawi imodzi kuti zikuyendere. Koma Evance Masina akutha bwanji sukulu ndi kusewera mpira mkalabu komanso nkumachita bwino mzonse? DAILES BANDA adacheza naye motere: Akufunitsitsa atadzasewerapo kunja Ndikudziwe mnyamata. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ndine Evance Masina wa zaka 18. Ndimachokera mmudzi mwa Ntamba T/A Nkalo mboma la Chiradzulu. Ndine wachinayi mbanja la ana asanu. Pakadalipano ndikuphunzira pasekondale ya Moyale ku Mzuzu komwe ndili mu Fomu 3. - Umatchuka kwambiri chifukwa chosewera mpira, kodi udayamba bwanji kusewera? Mpira ndidayamba kalekale ndili mwana koma zenizeni ndidayamba kusewera wa Under-12. Ndinkasewera timu ya Young Buffalo ya ku Mzuzu konkuno. Nditadutsa zaka 12 ndidapitiriza kusewera ku Young Buffalo mtimu ya Under-14. Padachitika zovuta zinazake zomwe zidandichititsa kuti ndikayambe kusewera ku Chiputula United mtimu ya Under-20. Mchaka cha 2014 ndi pomwe ndidayamba kusewera mutimu ya Fish Eagles komwe ndili mpaka pano. Timuyi ikutsogola muligi ya chikho cha FMB ku Mzuzu kuno ndi mapointi 38. - Wachinyako zigoli zingati kutimiyu? Ndachinya zigoli 26 mumasewero okwana 14 mchikho chimenechi. - Chisangalalo chako ndi chotani pokhala amene wachinya zigoli zambiri mligiyi? Ndine wosangalala kwambiri chifukwa si chinthu chapafupi kuchita zoterezi. Pokhala mwana wasukulu zochita zimandichulukira. Ichi ndi chinthu chomwe ndakhala ndikufuna nditakwaniritsa mmoyo mwanga ndipo ndine wokondwa kuti ndachikwaniritsa. - Umakwaniritsa bwanji kupanga za sukulu ndi za mpira? Ndimayesetsa kupanga pulani momwe ndichitire tsiku ndi tsiku ndi cholinga choti ndizitsatira bwinobwino zomwe ndikufunika kuchita kupewa kusokoneza zochita zina. - Masomphenya ako? Chachikulu chomwe ndimafuna nditakwaniritsa ndi kusewera mutimu yaikulu mMalawi muno monga Silver Strikers, komanso mutimu ya dziko. Ndimafunitsitsanso nditadzasewerako mutimu yakunja. - Osewera amene amakusangalatsa ndi ati? Ndimasangalatsidwa ndi maseweredwe a Chawanangwa Kaonga wa timu ya Silver Strikers komanso James Rodriguez amene amasewera mutimu ya Real Madrid. - Umakonda kuchita chiyani ukakhala sukusewera mpira? Ndimakonda kuonerera mafilimu ndi kumvetsera nyimbo. - Achinyamata anzako uwalangiza zotani? Alimbikire pachilichonse kuti adzakhale opambana. -",OPINION/ESSAY -ID_eJNwIIkV,"Papa Wapempha Mabungwe Achilimike Polimbana Ndi Mchitidwe Wogwiritsa Ntchito Ana Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wapempha maiko ndi mabungwe kuti achilimike pa ntchito yolimbana ndi mchitidwe wogwiritsa ntchito ana. -Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa walankhula izi lachitatu ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Iye wati ndi udindo wa aliyense kuchitapo kanthu pofuna kuthetsa mchitidwe woipa wogwiritsa ntchito ana womwe ukukulirakulirabe chifukwa cha umphawi. -Mzolankhulalankhula zake lachitatu Papa Francisco wati ndi wokhudzidwa ndi mchitidwe wonyasa wogwiritsa ntchito ana ntchito zomwe sizigwirizana ndi msinkhu wawo kotero kuti ana amasanduka akuluakulutu nthawi yao isanakwane. -Pamenepa iye wapempha maiko ndi mabungwe kuti achilimike polimbana ndi mchitidwewu ndipo waonjezeranso kunena kuti ndi ntchito ya munthu aliyense kuyetsetsa kuchitapo kanthu polimbana ndi mchitidwewu. -Papa Francisco wati nthenda monga ya COVID-19 yomwe yakhudza dziko lonse la pansi yabweretsa mavuto osiyana-siyana ndipo yakakamiza ana ambiri mmaiko osiyana-siyana kuti anke nagwira ntchito zoposa msinkhu wao pofuna kuthandiza mabanja awo omwe ali mu umphawi wadzaoneni. -Iye wati ntchito zolemetsa zomwe ana akugwira ndi zochititsa kuti matupi awo aonongeke komanso makamaka nzoononga ndi kusokoneza maganizo awo. -Papayu wati ana ndi chiyembekezo cha mabanja komanso maiko awo kotero kuti akuyenera kuyanganiridwa bwino. -Uthenga wa Papa Francisco wabwera pa nthawi yoyenera pomwe lachisanu pa 12 June, 2020 dziko lonse la pansi likhale likuganizira za mchitidwe wogwiritsa ntchito ana World Day Against Child Labour. -",SOCIAL -ID_eLQpNgKM," Siteshoni ya Nkaya ifewetsa maulendo Gawo lachiwiri lomanga siteshoni ya sitima ya Nkaya mboma la Balaka layamba ndipo ntchitoyi ikuyembekezeka kutha mu November chaka chino. - Mneneri wa bungwe loona sitima zapamtunda la Central East African Railways (CEAR) Chisomo Mwamadi wati gawoli likatha, anthu amene amagwiritsira ntchito sitima zapamtunda athandizika chifukwa sitima zizinyamula katundu wambiri komanso ziziyenda mwachangu. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mwamadi: Samalani njanji Mu June chaka chino, bungweli lidamaliza gawo loyamba lomwe kudali kumanga njanji zinayi kuti sitima zapamtunda zizidutsana pamalopa. - Gawo lachiwiri lidayamba litangotha gawo loyamba lomwe kukhale kumanga njanji ina yotalika ndi makilomita awiri komanso kumanga njanji zinayi zomwe zizithandiza kusungirako sitima komanso kumasula mabogi. - Njanji zimenezi ndizomwe tizimasulira sitima ngati ili ndi vuto komanso kusungirako sitima. Pamene tikupanga izi, sitima zina zizitha kumayenda mopanda kusokonezedwa. Izi sizimachitika poyamba chifukwa tidalibe malo, koma tsopano izi ziyamba kuchitika popanda vuto lililonse, adatero Mwamadi. - Padakali pano, malo amene amangepo njanjizi asalazidwa kale komanso katundu wafika kuti ntchitoyi iyambe tsiku lililonse. - Njanji yopita ku Nkaya ndi imeneyi Mwamadi akuti gawoli likatha, anthu amene amagwiritsira ntchito sitima asangalala kwambiri komanso bizinesi izichitika mwachangu. - Zonse zikatha, ndiye kuti Nkaya akhala malo akulu pomwe sitima zizisemphana komanso kumamangirira mabogi. Sitima yochokera ku Mwanza, Blantyre, Liwonde komanso Kanengo zizidutsana pa Nkaya komanso titha kumamanga mabogi. -",ECONOMY -ID_eLwLSVYG," Ayamba kugawa makuponi Nduna ya malimidwe Joseph Mwanamvekha yapempha alimi kuti asagulitse makuponi awo amene boma lidayamba kupereka Lachinayi. - Ndunayo idakhazikitsa ntchito yopereka makuponi 4 miliyoni kwa alimi 1 miliyoni ogulira mbewu ndi feteleza pasukulu ya Mtaya mboma la Balaka. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Nduna ya malimidwe Joseph Mwanamvekha adalangizanso mafumu ndi ena okhudzidwa ndi kugawa makuponi kuti apewe kuba ndi chinyengo pantchitoyi monga zakhala zikukhalira mmbuyomu. - Ndikunena pano, anthu 58 amene adagwidwa pamilandu ya makuponi chaka chatha. Amene ayerekeze kuba makuponi, lamulo lidzagwira ntchito, adatero Mwanamvekha. - Iye adapempha alimi kuti ayambe kukonza mminda yawo kuti azabzale ndi mvula yoyamba chifukwa feteleza afika kumadera mnthawi yake. - Chaka chino, makampani amene akugulitsa mbewu ndi feteleza mmaboma onse atitsimikizira kuti afika mnthawi yake mmadera onse. Tikufuna anthu akangolandira makuponi, nthawi yomweyo agule zipangizo, adatero Mwanamvekha. - Mmbuyomu, alimi akhala akudandaula chifukwa makuponi amawaolera mmanja kaamba kosowa kokagula zipangizo zotsika mtengo. - Phungu wa dera la kummawa cha pakati mbomalo Yaumi Mpaweni adapempha alimi kuti agwiritse ntchito makuponi amene alandire. - Si bwino kugulitsa makuponi anu chifukwa uko ndi kudzipha. Kuti mukolole zokwanira, ndi bwino kuwagwiritsa bwino ntchito, adatero Mpaweni. - Mwa zina, chaka chino kuponi iliyonse izikhala ndi nkhope ya woyenera kulandira ndi cholinga choti munthu wina asagwiritse ntchito. - Makuponi 4 miliyoni ogulira zipangizo zotsika mtengo adafika mdziko muno mwezi watha ndipo aperekedwa kwa alimi 1 miliyoni mchilinganizochi chaka chino. - Mndondomeko ya zachuma ya chaka chino mpaka chaka chamawa, boma lidapereka K151 biliyoni ku unduna wa malimidwe ndipo K42 biliyoni ipita ku ntchito ya makuponi. -",FARMING -ID_eMmZyGRC,"Ziyaye Alimbitsa Akhristu 345 ku Parishi ya Likuni Wolemba: Sylvester Kasitomu Episcope wa Arch-Diocese ya Lilongwe ambuye Tarsizio Ziyaye lamulungu walangiza ankhristu mu Archi-Dayosiziyi kuti agwiritse bwino ntchito mphatso za Mzimu Woyera pa kudzamitsa moyo wa Uzimu pakati pawo. -Ambuye Ziyaye amalakhula izi lamulungu ku Parish ya Holy Rosary-Likuni pa mwambo wopereka Sacrament la Ulimbitso. -Iwo anati akhristu amalandila mphatso zimene mulungu mzimu woyera amapereka komanso kutumidwa ndi yesukhristu kuti akalalike nthenga wambwino kudzera mu sacramentili. -Sacrament la ulimbitso lili mu guru la masacrament oyambilira amene ndi ofunika kwambiri ndipo kudzera mu sacrament ili mulungu mzimu woyera amatituma ndikutipatsa mpatso zake kuti tikhale mboni za yesu khristu, anatero Ambuye Ziyaye. -",RELIGION -ID_eOZIbLhg,"Mutharika Walengeza Zoyimitsa Ntchito Zonse Mdziko Muno Kwa Masiku 21 Mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika walengeza kuti ntchito zonse za mdziko muno ziyima kwa masiku 21 kuyambira loweruka likudzali ati pofuna kulimbana ndi kachilombo ka Coronavirus. -Mutharika wanena izi dzulo usiku kudzera mu uthenga wake wapadera omwe amalankhula ku mtundu wa aMalawi pa nkhani yokhudza nthendayi mdziko muno. Iye wati zimenezi zichitika kuyambira 12 koloko ya usiku wa loweruka pa 18 April mpaka pa 9 May 2020. - Mutharika wati kuyimitsa ntchito zonseku kutha kuzawonjezeredwa ngati boma lizawone kuti zinthu sizikusintha ndipo zikuyipirabe. Iye wati maiko ambiri ataya miyoyo ya anthu ochuluka kaamba ka nthendayi ndipo mayiko onse amene azungulira dziko lino nawonso akhudzidwa ndi nthendayi choncho ndi kofunika kuti dongosolo labwino liyikidwe kaamba koti kupanda kutero anthu oposa 50,000 atha kufa mdziko muno kaamba ka nthendayi. -Pamenepa iye wati ndi kofunika kuti anthu atsatire dongosololi kaamba koti ndi lothandiza kwambiri dziko lino ndipo wati pamene izi zikhale zikuchitika, boma likhalabe likupitiliza kuchita ntchito zake zopulumutsa miyoyo ya Anthu monga kuyeza Anthu omwe akukayikiridwa, kulemba ntchito a zachipatala owonjezera, kukhwimitsa chitetezo mzipata ndi malo ena onse, kupereka zipangizo zogwilira ntchito kwa a zachipatala komanso ntchito yopereka mauthenga othandiza anthu kudziwa za kapewedwe ka nthendayi. -Mutharika wati pakufunika ndalama zokwana 150 billion kwacha polimbana ndi nthendayi ndipo wapempha atsogoleri ena a ndale kuti agwirane manja ndi boma pa ntchito yolimbana ndi mlirriwu. -Kulengezaku kwadza patangopita maola ochepa Anthu ena osadziwika ataphwanya zipangizo za kalembera wa chisankho msukulu zina mu mzinda wa Blantyre ponena kuti bungwe la MEC silimayenera kupitilira ndi ntchitoyi pamene nmdziko muno muli mliriwu zomwe zachititsanso bungweli kuti liyimitse kalembera wachisankho mboma la Blantyre. -Izi zachitikanso patangopita maola ochepa pomwe Gulu la ndale lomwe langokhazikitsidwa kumene la Citizens for Transformation (CFT) linachenjeza boma, kuti lisabwere ndi ganizo loyimitsa ntchito zonse mdziko muno kamba ka nthenda ya COVID-19, ponena kuti izi, ziyika miyoyo ya anthu ambiri pa chiwopsezo. -Mtsogoleri wa gululi a Timothy Mtambo, analankhula izi lachiwiri ku Lilongwe, pa msonkhano wa atolankhani pomwe amalankhulapo pa momwe zinthu zilili mdziko muno pakadali pano. -Iwo ati ndi zomvetsa chisoni kuti pakumveka za maganizowa, ndipo wati mzika zambiri za dziko lino, zitha kuvutika kwambiri kupeza zofunika pa moyo wawo, ntchito za dziko, zitaime pofuna kuteteza kufala kwa kachirombo ka Corona virus. -",HEALTH -ID_ePOJzLNL," Akupopa zimbudzi pochepetsa matenda Ena zimbudzi zawo zikadzadza amagwetsa ndi kukumba china. Uku ndi kutha malo. Lero zinasintha chifukwa khonsolo ya Blantyre mogwirizana ndi Waste Advisers agwirizana zopopa zimbudzi zomwe zadzadza. - Iyitu ndi njira yomwe mbalizi zamvana pofuna kulimbikitsa ukhondo mumzinda wa Blantyre pamene matenda a kolera akugwetsa anthu moti kufika lero anthu 26 amwalira. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kupatula izi, khonsoloyi ikuyenda khomo lililonse mumzinda wa Blantyre kuphunzitsa anthu zaukhondo ndipo nyumba 10 000 azifikira. - Amene akuwongolera ntchitoyi ku bungwe la Waste Advisers, Marcel Chisi, adati kupatula ntchitoyi, amanga zimbudzi 30 mwa zimbudzi 100 mumzindawu kuti ukhondo upite patsogolo. - Tisamangonena kuti anthu asakodze paliponse koma tikuyenera kumanga zimbudzi kuti anthu azilowa mmenemo polipira kangachepe, adatero Chisi. - Tagwirizana ndi makampani amene akugwira ntchito yopopa komanso kumanga zimbudzi zamakono. Anthu akatipeza, tiwalumikizitsa kwa amene angawathandize. - Chimpopa chimodzi chimapopa zinthu zochuluka malita 3 600 ndipo munthu alipira K30 000. - Komanso mtengo umasintha malinga ndi kutalika kwa malo amene akapopawo. - Wachiwiri woona nkhani za umoyo ku khonsolo ya Blantyre, Samden Seunda adati zonyansazo zikapopedwa azizipititsa ku Chirimba, Soche, Blantyre ndi ku Limbe komwe azikazithira mankhwala. - Tili ndi chikonzero kuti zonyasazo tizizithira mankhwala ndipo kutsogolo kuno tizipangira nkhuni zomwe mutha kuphikira, adatero Seunda. -",HEALTH -ID_ePOUZImk,"Kusintha Kwa Nyengo Kukuphwanya Maufulu a Anthu-CADECOM Bungwe la zachitukuko mu mpingo wakatolika la CADECOM lati liwonetsetsa kuti litengepo gawo pa maufulu omwe anthu akuphwanyiridwa kaamba ka kusintha kwa nyengo. -Mmodzi mwa akuluakulu ku bungweli a Aaron Kandiwo Mtaya ndi omwe alankhula izi pambuyo pa ulendo wa masiku atatu oyendera madera a Group Village Chaweza, Magoli komanso Kathebwe kwa mfumu yaikulu Mwambo mboma la Zomba. -Iwo anati mavuto omwe anthu akukumana nawo kaamba ka kusintha kwa nyengo akubwezeretsa chitukuko mmbuyo, choncho ndi kofunika kuti mabungwe akhale patsogolo kuthandiza anthu omwe akhudzidwa ndi vutoli. -Iwo anati ndi udindo wa boma komanso mabungwe kuti awonetsetse kuti ma ufulu a wanthu asawonongeke. -Iwo anati pakufunikanso kukhazikitsa malo othawirako okhazikika pamene Anthu akhudzidwa ndi kusefukira kwa madzi osati azithawira msukulu kaamba koti zimenezi zikumasokoneza maphunziro mdziko muno. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_eQzDMAtA," Mtembo usagone panoAchipatala Pasathe tsiku mtengo wanu musadadzatenge. Uthenga omwe a zipatala za Rumphi ndi Machinga akuuza anthu chifukwa cha kuonongeka kwa malo wosungira mitembo pachipatalapo. - Pachipatala cha boma ku Rumphi, zaka ziwiri zatha malo osungira mitembowa atasiya kugwira ntchito pamene ku Machinga, miyezi itatu yatha malowa atasiya kugwira ntchito. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Jobe: Boma lichitepo kanthu Izi sizidakomere anthu amene amagwiritsa ntchito zipatalazi amene anena kuti boma ndi mabungwe alowererepo kuti zotere zisinthe. - T/A Nyambi ya mboma la Machinga akuti pakhala povuta kuti anthu azikatenga thupi la malemu tsiku lomwelo chifukwa palibe amene amakonzekera maliro. - Ambiri tikukhala kutali ndi chipatalachi. Zovuta zikagwa timadalira kuti pathe tsiku kuti tipeze mayendedwe. Tikuvutika chifukwa kuchipatalako kulibe galimoto zokwanira kuti azikatisiyira zovuta pakhomo pathu, adatero Nyambi. - Mneneri wa chipatala cha Machinga, Clifton Ngozo akuti sangachitire mwina chifukwa ngati angasunge thupi kwa nthawi ndiye kuti lingathe kuonongeka. - Kudachitika ngozi, tidasunga matupi amene amakha magazi. Padatha masiku awiri kuti matupiwo apite kukaikidwa koma kudali fungo loipa. Ndiye sizithekanso kuti tisunge mtembo pokhapokha malowa atakonzedwa, adatero Ngozo. - Iye adati ngati atapitirira kumagoneka mitembo ndiye kuti zingabweretse zotsatira zoipa monga matenda kwa amene akugwira ntchito kumalowa. - Poyamba timasunga mitembo kwa masiku oposa awiri kapena atatu koma akamadzatenga mtembowo umakhala uli bwinobwino. Panopa sizingathekenso chifukwa malowa aonongeka. - Panopa uthenga omwe tikuuza anthu amene amagwiritsa ntchito malowa ndikuti sitikwanitsanso kuti matupi azigona kumeneku. Zovuta zikachitika atha kusunga koma asagone chifukwa aonongeka, adatero Ngozo. - Kuchipatala cha Rumphi, anthu adasiya kugoneka mitembo chifukwa cha kuonongeka kwa malo osungira mitembo. - Mneneri wa chipatalachi Bwanalori Mwamlima akuti malo osungira mitembo adaonongeka zaka khumi zapitazo koma akhala akukonzetsa mpaka 2015. - Panopa sitingakonzenso, chifukwa pena tikakonza sichimachedwanso kuonongeka. Apapa zavuta ndipo tasiya kugoneka mitembo chifukwa ikumaonongeka, adatero Mwamlima. - Iye akuti vuto nkuti zipangizozi zakhalitsa. Ndikakumbuka bwino, zipangizozi zidaikidwa mma 1976, zakhala zikugwira ntchito mpaka lero, adatero Mwamlima. - Izi zakhumudwitsanso mkulu wa bungwe loona za umoyo la Malawi Health Equity Network (Mhen) George Jobe amene wati aphungu a Nyumba ya Malamulo akuyenera aikambirane pamene akhale akukumana. - Amene adamanga nyumba yachisoni adali ndi cholinga ndipo adaona kufunikira kwake. Izi si zoona kuti mpaka malowa asiye kugwira ntchito chifukwa talephera kuwakonza. - Palibe amene amayembekezera maliro pamene wapita kuchipatala. Ndiye simunganene kuti maliro akangochitika basi munyamule, adatero Jobe. - Ku Salima nakonso akhala akukumana ndi mavuto omwewa koma pano zidayenda pamene malo osungira mitembowo adakonzedwa. - T/A Mwanza wa mbomali akufotokoza. Tidakumana ndi mavutowa koma panopa zinthu zilibwino pachipatalachi chifukwa adakonza, adatero Mwanza. -",SOCIAL ISSUES -ID_eUMdHSJP,"Papa Wati Utumiki ndi Chuma Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisko wati mphatso ya utumiki mu mpingo ndi chuma chachikulu. -Papa pa umodzi mwa maulendo ake a utumiki Papa Francisko walankhula izi la mulungu pa bwalo la Saint Peters Square ku Vatican pa tsiku limene mpingowu umachita chaka cha utumiki pakati pa ansembe, asisiteri ndi abulazala ndi ena mu mpingo-wu. -Iye wati Maria, Yosefe, Anna ndi Simeon ndi zitsanzo zenizeni za utumiki wa mphamvu komanso wopezeka nthawi zonse. -Papa Francisko wati dziko lapansi likusowa atumiki eni-eni amene ali okonzeka kutumikira ndi kulalika za ufumu wa mulungu kudzera mmawu a mulungu komanso zitsanzo zao zabwino. -Chaka chilichonse mpingo wa katolika umachita chaka cha atumiki ake mu mpingo. -",SOCIAL -ID_eUrBHlmB,"Kwelepeta Wayamikira Mabungwe Pothandiza Asilamu ndi Chakudya Mnyengo ya Ramadhan Phungu wa dera la Zomba Malosa, Grace Kwelepeta wayamikira mabungwe a Malawi Relief Fund UK komanso Issa Foundation kaamba kothandidza anthu a mdera lake omwe ndi a chipembezo cha chisilamu, ndi katundu wosiyanasiyana wa chakudya pomwe akukonzekera nyengo ya Ramadhan. -Kwelepeta yemwenso ndi wachiwiri kwa nduna yowona za kusasiyana pakati pa amayi ndi abambo wayankhula izi lachinayi ku Zomba pomwe anali mlendo wolemekezeka pa mwambo wopereka chakudya chochokera ku mabungwe awiriwa. -Iye wati chifukwa cha kubwera kwa muliri wa Coronavirus, aganiza kuti chaka chino asagawe chakudya kudzera mmizikiti koma awapatse zinthu zoti azikaphika ndi kudya kunyumba kwawo kuwopa kupatsirana kachilomboka. -Nyengo ya Ramadhan ya chaka chino ndi yosiyana ndi ya zaka zinazi chifukwa anthuwa samadyeraso limodzi ngati kale koma mmalo mwake tangowagawira kuti aliyense azikadyera kwawo, anatero Kwelepeta. -Poyankhulapo mmodzi mwa akuluakulu ku bungwe la Malawi Relief Fund UK, mayi Doreen Kawanda ati chakudyachi chiwathandidza anthuwa pa nyengo ya Ramadhan komanso nyengo ino ya mliri wa Coronavirus. Mayi Kawanda akufotokoza. -Monga momwe tikudziwira kuti maiko ambiri kuphatikiza kuno ku Malawi kwakhudzidwa ndi matendawa tinayesetsa kupeza njira yoti anthuwa alandire chakudya chimenechi posatira zomwe a WHO akulimbikisa, anatero a Kawanda. -",RELIGION -ID_eVbXOyPs,"Singanga Wanjatidwa Kamba Kogwirira Mwana Apolisi mboma la Chikwawa amanga singanga wina wa mankhwala azitsamba pomuganizira kuti wagwirira mwana wa zaka khumi ndi zitatu zakubadwa. - Wachiwiri kwa mneneri wa apolisi mbomalo Sergeant Dickson Matemba watsimikiza zankhaniyi. -Iye wati mkuluyu Goodson Bandecha wa zaka 44 zakubadwa, anachita izi pa 12 mwezi uno ponamiza msungwanayu kuti achira matenda a mmimba omwe amadwala akagona naye ndipo anamuwopseza kuti akakana kuchita naye izi msungwanayu achita misala. Atachita naye zadamazo msungwanayu anakaulura kwa makolo ake omwe anatengera nkhaniyi ku polisi omwe anamanga mkuluyo. -Makolo a mtsikanayo anayitanitsa msingangayo kuti azawathandize kamba ka vuto la mmimba lomwe anali nalo ndipo apa ngangayo anapezerapo mwayi ndi kugwirira mwanayo, anatero a Matemba. -Padakali pano apolisi mbomalo amanganso bambo wina yemwe anaba mwana ndi kumakakhala naye ngati banja kotero alangiza anthu mbomalo kuti asamalire ana awo komanso asamakhulupirire asinganga. -",LAW/ORDER -ID_eXrqnsdp," Apha mwana atasemphena za ndalama Apolisi mboma la Mangochi amanga ndi kutsekera mchitokosi mayi wa zaka 28 chifukwa chomuganizira kuti wapha mwana wake wa zaka ziwiri atasemphana ndi mwamuna wake pa nkhani za ndalama. - Wachiwiri kwa mneneri wa apolisi mboma la Mangochi Amina Tepani Daudi wati boma likuganizira mayiyo, Tamara Chirambo, kuti adapha mwana wake, Thomas Harawa Junior, ndipo onse ochokera mmudzi mwa Mwakhwawa mdera la mfumu yaikulu Wasambo mboma la Karonga. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Daudi: Adakangana za ndalama Malingana ndi Daudi nkhaniyo idachitika usiku wa pa 12 June chaka chino mmudzi mwa Ngombe mdera la mfumu yaikuru Namabvi ku Mangochi. - Mayiyo ndi mkazi wachiwiri kwa msodzi wa nsomba, Thomas Harawa wa zaka 46 ndipo akhala akukhala limodzi pa doko la Ngombe. - Patsikulo, banjalo lidakangana pankhani za ndalama ndipo zotsatira zake ndewu idabuka pakati pa awiriwa zomwe zidapangitsa kuti mwamunayu athawire kunyumba kwa mchimwene wake kukafuna malo obisala pa msika wa Makawa mbomalo, adatero Daudi. - Iye adati mbandakucha wa tsikulo, mwamunayo adalandira lamya kumudziwitsa kuti mwana wake wamwamuna wamwalira ndipo apolisi adathamangira kumaloko atadziwa izo. - Zotsatira za kuchipatala chachikulu cha Mangochi zidaonetsa kuti mwanayu adamwalira chifukwa chopotokoledwa khosi. - Mayiyo akaonekera kubwalo la milandu posachedwapa komwe akayankhe mlandu wokupha. - Pakadali pano apolisi mbomalo apempha anthu kuti apewe kutengera malamulo mmanja mwawo akasemphana pankhani za mbanja koma azikauza ankhoswe a mabanja awo kapena kupita kuma ofesi apolisi yoona za chinsinsi (Victim Support Unit) kukakambilana modekha. -",LAW/ORDER -ID_eYNCcxje,"Atsikana Osiyira Sukulu Panjira Akuchulukira ku Ntcheu Ofesi yoona za maphunziro mboma la Ntcheu yalimbikitsa atsikana kuti azipitiriza maphunziro awo pofuna kuti atsikana akhale ozidalira pa nkhani za maphunziro mdziko muno. -Mlangizi wazamaphunziro mbomali mu zone ya Bunyenga a Sidney Makwecha anena izi pambuyo pa ulendo wao wokayendera maofesi a boma la Ntcheu ndi atsikana ochokera pa school ya Saiwa komwe ndi dera lomwe lili ndi atsikana ochuluka osiyira sukulu panjira mbomalo. -A Makwecha ati atsikana ambiri sakupitiriza maphunziro awo kaamba kopatsidwa pathupi zomwe zinachititsa kuti ofesiyi pamodzi ndi amayi ogwira ntchito zosiyanasiyana atsikanawa akazionere okha mmaofesiwa mmene amayi akugwirira ntchito zawo kuti atengerepo chitsanzo pa amayiwa. -Taona kuti atsikana ambiri mderali akumasiyira sukulu panjira nde tinawatengera ku boma la ntcheu kuti akakumane ndi amayi anachita bwino pa maphunziro ndipo akuwoneka kuti pamapeto pa ulendowu anawa aphunzirapo kanthu, anatero a Makwecha. -Sukulu ya Saiwa ili ku dera la kumudzi ndipo ana ambiri amasiyira sukulu panjira kaamba ka moyo otengera makhalidwe achitawoni zomwe zikumachititsa kuti anawa azitenga pathupi adakali aangono. -",EDUCATION -ID_eeQbHzlk,"Mmalawi Mulibe Ebola-Unduna Kafukufuku yemwe akatswiri a za chipatala mdziko la South Africa achita, watsikimiza kuti munthu wa mboma la Karonga amene wamwalira atadwala matenda ofanana ndi Ebola samadwala matendawa. -Chikalata chomwe unduna wa zaumoyo watulutsa lachiwiri, chatsikimizira a Malawi kuti asakhale ndi nkhawa chifukwa padakali pano, mdziko muno mulibe nthenda-yi. -Masiku apitawa nkhawa inakula mdziko muno pamene mkulu wina wa mboma la Karonga anamugoneka pa chipatala chachikulu cha bomalo yemwe anali ndi zizindikiro zina za nthendayi. -Mkuluyu wamwalira lachiwiri lapitali ndipo wayikidwa mmanda usiku wa tsiku lomweli ndi a zachipatala okhaokha omwe anavala zozitetezera zomwe ena anayamba kuganiza kuti mkuluyu wafa ndi ebola. -Padakalipano unduna wa zaumoyo wapempha a Malawi kuti akhale mtima pansi kaamba koti kafukufuku yemwe bungwe la National Institute of Communicable Diseases lachita, wasonyeza kuti nthenda yomwe amadwala mkuluyu si Ebola. -Chikalatachi chomwe wasayina ndi mlembi wamkulu mu unduna wa zaumoyo Dr. Dan Namalika chati nkhani za zaumoyo zimayendetsa mwachinsinsi kaamba koti zimakhudza ufulu wa anthu. -Iwo ati apitilira kukhwimitsa chitetezo komanso kuteteza anthu ku nthendayi. -",HEALTH -ID_elGfypOs," Aphungu akumana komaliza Nthawi yatha. Aphungu a Nyumba ya Malamulo amene adasankhidwa mu 2014 akumana komaliza kuyambira Lachiwiri likudzali Amalawi asanavote pachisankho cha patatu pa 21 May chaka chino. - Mwa zina, aphunguwo akakambirana za momwe ndondomeko ya zachuma ikuyendera kuchokera pomwe adaikhazikitsa chaka chatha komanso kumanso kukambirana mabilo ena. Izi zikutanthauza kuti nyumbayi akamaitseka, aphungu ena sadzabwereranso mnyumbayo ngati atalephera pachisankhocho. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Aphungu mNyumba ya Malamulo mmbuyomu Izi zili apo, akadaulo pa zachitetezo, ndale ndi maufulu ati msonkhano womaliza wa aphunguwo sukhala wa phindu ngati aphungu sakambirana za kubedwa ndi kuphedwa kwa anthu achialubino komwe kwayala nthenje mdziko muno. - Akadaulowa ati izi zikhoza kutheka ngati aphunguwa atagwiritsa ntchito msonkhanowu popeza njira zokhwimitsira chitetezo cha anthu omwe ali ndi khungu la chialubino omwe chitetezo chawo chagwedezeka. - Mmodzi mwa akadaulo pa zachitetezo, Brigadier General Marcel Chirwa yemwe adakhalapo msilikali komanso Kazembe wa dziko lino adatanthauzira chitetezo cha munthu ngati kukhala mosaopa ndi kusaphwanyiridwa ufulu uliwonse. - Chitetezo cha munthu ndi pomwe munthuyo akukhala mwaufulu wosaopsezedwa mwanjira iliyonse monga kuphedwa, njala kapena matenda. Mwachidule, chitetezo ndi pomwe munthu akukhala mosatokosedwa kunyumba, kuntchito kapena mmudzi, adatero Chirwa. - Iye wati aphungu akamakumana akuyenera kuunika momwe anthu akukhalira mdziko muno makamaka omwe ali ndi khungu la chialubino nkupeza njira zothetsera mavuto omwe anthuwa akukumana nawo makamaka pa nkhanza zobedwa ndi kuphedwa. - Nzachidziwikire kuti anthu achialubino alibe chitetezo chifukwa akukhala mwa mantha ndi nkhanza zomwe akukumana nazo. Aphungu atakonza apa pamsonkhano wawowu, akhoza kuonetsa kukhwima nzeru kwawo, watero Chirwa. - Katswiri pa ndale George Phiri wa ku University of Livingstonia (Unilia) wati dziko lonse lili maso pa Malawi kuti njira yothetsera nkhanza zomwe akukumananazo anthu achialubino ichokera pati moti yemwe angabweretse njirayo adzalandira ulemu waukulu. - Phiri wati aphungu a ku Nyumba ya Malamulo asenza chiyembekezo cha dziko lonse kuti mwina muzokambirana zawo zomalizazi mukhoza kutuluka njira yosowayi. - Aphungu ali nkuthekera kowongola zinthu pankhani ya maalubinoyi. Msonkhano uwu ndi womaliza ali pampando koma ndiokwanira kukambirana njira yotetezera maalubino moti akamakumana akuyenera kugwiritsa ntchito mpata umenewu, watero Phiri. - Wapampando wa mgwirizano wa mabungwe olimbikitsa zaufulu Timothy Mtambo wati mabungwe ayesetsa kukankhirira kuti aphungu asalephele kukambirana zachitetezo cha maalubino mpaka njira ipezeke. - Ngati mumatitsatira, muyikira umboni kuti takhala tikulimbana ndi boma pa zachitetezo cha maalubino koma tsopano taona mpata wina mumsonkhano wa aphungu womwe ukudzawu. Tiyesetsa kuti msonkhano umenewu usathe asadakambirane nkhaniyi, watero Mtambo. - Nyumba ya Malamulo idasintha lamulo lokhudza kupezeka ndi ziwalo za munthu mchaka cha 2016 pofuna kukhwimitsa chitetezo cha anthu achialubino omwe nkhani ya kuzunzika kwawo idayamba kutchuka mchaka cha 2014. - Lamuloli limati ndi mlandu kupezeka ndi ziwalo za munthu ndipo chilango chake ndi moyo wonse kundende ukugwira ntchito yakalavula gaga popanda mwayi wolipira chindapusa. - Wapampando wa komiti yoona za malamulo mNyumba ya Malamulo Maxwell Thyolera wati cholinga china cha lamuloli nkuunikira kuti milandu yotere izikambidwa mkhothi lalikulu osati mmakhothi angonoangono a majisitileti. - Nkhawa yathu ndi yoti apolisi ndi makhothi sakugwiritsa ntchito lamuloli mokwanira chifukwa tinkayembekezera kuti nkhani zotere zichepa kapena kutheratu ndi lamuloli, watero Thyolera. - Pano, makomiti atatu; ya zamalamulo, chitetezo ndi makhalidwe a anthu mmadera akhazikitsa komiti imodzi yoti ifufuze chomwe chikuchitika pa nkhani zozembetsa ndikupha maalubino ndipo ati zotsatira zakafukufukuyu zidzaperekedwa mNyumba ya Malamulo. -",POLITICS -ID_elcspVHV," Mgwedegwede mzipani wakula Mgwedegwede womwe wayanga chipani cholamula cha DPP ndi zina zotsutsa boma monga UDF ndi MCP ungabale zisankho zabwino mu 2014, waunikira katswiri pandale yemwenso ndi mphunzitsi wa zandale kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mkuluyu, Blessings Chinsinga, wati umu ndi mmene zimayenera kukhalira maka zisankho pulezidenti komanso a phungu zikayandikira. - Apa Chinsinga wati ichi ndichiyambi chabe ndipo pena zidzifika pa alindi mwana agwiritse, koma anthu adekhe mpaka madzi atadikha kuopa kumwa matope. - Iye wati misamuko ikuchitika mzipani ndi imene itamangenso zipani mwatsopano, kuzisanduliza zolimba. - Sabata yatha, aphungu anayi a chipani cholamula cha DPP adauza nyuzipepala ya Weekend Nation kuti akhazikitsa gulu lomwe lidziunikira pomwe pakhota nyani mchira mchipanichi. - Gululi lomwe woliyankhulira ndi phungu wa dera la kumwera kwa kwa mzinda kwa Blantyre, Moses Kunkuyu, lati pali aphungu 30 ndipo lidziuza mtsogoleri wa dziko lino Bingu wa Mutharika chindunji, osati phula lomwe ena omuzungulira akhala akukumata. - Ku UDF matatalazi sakutha pomwe chipanichi chagawika pawiri. - Akatakwe monga Humphrey Mvula ndi Sam Mpasu mwa ena ali pambuyo pa Friday Jumbe yemwe akugwiriziza udindo wa pulezidenti wa chipanichi kuchokera pomwe mtsogoleri wakale Bakili Muluzi adalengeza kuti wasiya ndale. - Ndipo gulu lina kuli zikanthawe monga mlembi wachipanichi, Kennedy Makwangwala, Geroge Nga Ntafu, Ibrahim Matola kudzanso aphungu 15 a chipanichi ku Nyumba ya Malamulo ali pambuyo pa mwana wa Atcheya Atupele Muluzi. - Pomwe ena akadziotche monga yemwe adali wachiwiri kwa mneneri wachipanichi, Ken Msonda, wasamuka mu UDF ndipo walowa chipani cha wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino, Joyce Banda cha Peoples Party [PP]. - Henry Phoya, yemwe adachotsedwa mchipani cha DPP mmbuyomu nayenso waumanga ndipo walowa MCP. Phoya adakhalapo nduna mmaboma a UDF ndi DPP. - Chinsinga wati zonsezi ndizosadabwitsa chifukwa zisankho zikayandikira andale amasinkhasinkha kolowera kuti adzachite bwino. - Apa aliyense amayangana mazira omwe angamubalire kanthu akawafungatira. Pofika mu Juni zikhala zambiri zikuchitika pandale. - Izi zikuyenera kuchitika pano chifukwa zitati zizichitika mu 2013 woponya voti angasokonekere koopsa. - Pounikira pa andale angapo omwe akwawira kuzipani zina, iye wati kuyenda kwa anthuwa kungakhale ndi tanthauzo, mwinanso ayi. - A Msonda adatsanzika kuti akukalera zidzukulu, koma pano akuti alowa kuchipani cha PP. Izi sizingapatse anthu chikhulupiriro mwa mkuluyu. - Zomwe achita a Phoya zadabwitsa ambiri, ngakhale inenso. Koma izi mwina zingasinthe zingapo pandale malinga ndi momwe anthu amachionera chipani ca MCP. - Nkutheka a Phoya abweretsa zingapo ku MCP chifukwa cha kulimba mtima kwawo komwe adaonetsa potsutsa mabilo oipa mnyumba ya malamulo, akutero Chinsinga. - Baziliyo Kajani wa mmudzi mwa Chaponya kwa T/A Mzukuzuku mboma la Mzimba wati, sakuganiza kuti mpungwepungwewu ungakonze masankho a mu 2014 kaamba koti nthawi ino ndiyoyenera kuti zipani zotsutsa zizichita ntchito yachitukuko. - Pandale pamafunika kukhala mgwirizano ncholinga chotukula dziko, osati zikuchitikazi zomwe sizingatipindulire. - Zipani zotsutsa zikuyenera kupereka thandizo kuchipani cholamula, maka pankhani ya chitukuko, zomwe sizikuchitika. Izi zingadzabale ziwawa mu 2014, adatero Kajani. - Frank Mpuno wa mmudzi mwa Yoyola kwa T/A Masasa mboma la Ntcheu wati masankho abwino mu 2014 angadze ngati akuluakulu a zipani akudziwitsa anthu za zomwe zikuchitikazo. - Amatifuna panthawi ya kampeni basi. Mukadzamva kuti sitikavota osamadabwa, akutero Mpuyo. - Mgwedegwede mu UDF udayamba mmwezi wa Okutobala 2011 pomwe Atupele Muluzi adabwera poyera ndikulengeza kuti iye adzaima nawo pa mpando wa pulezidenti mchaka cha 2014. - Izi sizidakomere komiti yaikulu mchipanichi ndipo akuluakulu mmenemo adati izi nzosemphana ndi malamulo achipani. - Apa chipanichi chidaitanitsa Atupele kuti akaonekere ku komiti yosungitsa mwambo yachipanichi koma iye adakana ndipo chidamuchotsa. - Kugwedezekaku kudabukanso pa 21 Disembala 2011 pomwe mlembi wachipanichi Kennedy Makwangwala adalemba kalata yothetsa maudindo onse. - Kulumana ku MCP kuli pakati pa mlembi wa chipanichi, Chris Daza, ndi mtsogoleri wachipani, John Tembo. - Daza wakhala akulankhula poyera kuti Tembo akuyenera kusiira utsogoleri wachipanichi mmanja mwa achinyamata, zomwe zakhala zikutsutsula Tembo. - Mmwezi wa Sepitembala chaka chatha, komiti yaikulu ya chipanichi idachotsa Daza kuti sindiyenso mlembi wachipanichi koma bwalo lamilandu lalikulu ku Lilongwe mmwezi wa Okutobala lidabwezeretsa Daza pa mpandowo. - Pano chipanichi chalandira Phoya. - Ku DPP kwachoka aphungu angapo monga Jennifer Chilunga wa ku Zomba Nsondole yemwe adalowa chipani cha PP komanso Grace Maseko wa ku Zomba Changalume. -",POLITICS -ID_fDFOPrhq,"Papa Wayamikira Asodzi, Ogwira Ntchito Pa Madzi Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wayamikira anthu ogwira ntchito pa madzi komanso asodzi chifukwa cha ntchito yawo yothandiza kudyetsa anthu. -Malinga ndi malipoti a Vatican Radio, Papa walankhula izi lachitatu kudzera mu uthenga wake wa pa kanema wopita ku utumiki wa mu Mpingo wa Katolika womwe umaona ntchito za pa madzi. -Kudzera mu uthengawo Papa Francisco wayamikira anthuwa chifukwa chodzipereka ngakhale pano kaamba ka mliri wa Coronavirus akukumana ndi zovuta zambiri. -Iye wati ngakhale kuti ntchitoyi ili ndi zovuta zake komabe anthuwa amayetsetsa kubweretsa chakudya kwa anthu ambiri omwe amakonda ndiwo ngati nsomba ndi zina zambiri zopezeka mmadzi. -Papa Francisco wati mliri wa Coronavirus wachititsa kuti anthuwa azikhala pa madzi nthawi yaitali asadakumane ndi mabanja awo komanso abwenzi poopa kupatsirana nthendayi. -Malinga ndi nthambi ya bungwe la United Nations yomwe imaona za anthu ogwira ntchito International Labour Organisation yati anthu oposa 150,000 akakamizidwa kukhala pa madzi osakumana ndi mabanja awo komanso abwenzi kaamba ka mliri wa Coronavirus. -Papa Francisco watsimikizira onse ogwira ntchito za pa madzi za mapemphero ake ndipo wakumbutsanso anthuwa azinyadira ntchito yao popeza ophunzira oyambirira a Yesu Khristu adali asodzi. -Pomaliza sadaiwale kulimbikitsa onse omwe amaona za moyo wa uzimu wa anthu ogwira ntchito za pa madziwa. -Utumiki wa mu Mpingo wa Katolika womwe umaona ntchito za pa madzi (Apostleship of the Sea) nkhoswe yake ndi Amayi Maria Our Lady Star of the Sea. -",SOCIAL -ID_fDGQFlSt," Ulimi wa fodya usafe Maiko asanu ndi awiri a kummawa ndi kummwera kwa Africa agwirizana zogwirira ntchito limodzi pofuna kutukula ulimi wa fodya womwe pakali pano ukukumana ndi zokhoma. - Nthumwi zochokera mmaikowa zidakumana Lolemba ndi Lachiwiri mkati mwa sabatayi ku Lilongwe komwe zidakambirana njira zotukulira ulimi wa fodya ndi mbewu zina zomwe zingalowe mmalo mwa fodya kutabwera chiletso cholima mbewuyi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Potsegulira msonkhanowo Lolemba, nduna ya zamalimidwe, mthirira ndi chitukuko cha madzi, Allan Chiyembekeza, adati nkhondo yolimbana ndi kusuta fodya ndi imodzi mwa nkhondo zomwe zingalowetse pansi ulimi wa fodya. - Iye adati mpofunika kuti pokambirana za momwe maiko, makamaka omwe amadalira fodya pachuma, angatetezere ulimiwu, nthumwizo zilingalirenso za mbewu zomwe zingalowe mmalo mwa fodya ataletsedwa. - Pakalipano tikulimbikitsa alimi a fodya kuti azilima kwambiri chifukwa palibe chiletso chilichonse koma polingalira kuti tsiku lina akhoza kudzangoti fodya asalimidwenso, tidzakhale kuti tili kale ndi pena podalira, adatero Chiyembekeza. - Iye adati mavuto omwe fodya amabweretsa pamoyo wa munthu nchimodzimodzi mavuto omwe amayamba kaamba ka zipatso zina za ulimi monga shuga, mafuta, ndi zakudya zosiyanasiyana koma chodandaulitsa nchakuti fodya yekha ndiye amalozedwa chala. - Chiyembekeza adati kupha ulimi wa fodya nkufinya maiko omwe akutukuka kumene ndipo amadalira ulimi wa fodya pachuma. - Maiko ambiri omwe akutukuka kumene, chiyembekezo chawo chili pafodya. Mwachitsanzo, 60 peresenti ya chuma cha Malawi gwero lake ndi ulimi wa fodya. Si maiko omwe akutukuka kumene okha ngakhalenso maiko ambiri omwe adatukuka kale monga America, Canada, maiko a ku Ulaya ndi Brazil fodya adatengapo gawo lalikulu, adatero chiyembekeza. - Iye adauza nthumwizo kuti kuleka kumenyerera ufulu wa ulimi wa fodya pano kukhoza kudzapangitsa kuti mtsogolo muno mbewu zinanso zomwe timadalira zidzayambe kusalidwa momwe akusalidwira fodya. - Mkulu wa bungwe la kayendetsedwe ka nkhani za fodya la Tobacco Control Commission (TCC), yemwenso adali nawo mukomiti yokonza za nkhumanoyi, Bruce Munthali, adati cholinga cha nkhumanoyo chidali kupanga mfundo zomwe maiko omwe amadalira fodya angagwiritse ntchito pofuna kuteteza mbewuyi. - Munthali adati magulu omwe amalimbikitsa zothetsa mchitidwe osuta fodya monga la World Health Organization (WHO) akunka nalimbikitsa zolinga zawo ndiye ngati maiko omwe amadalira fodya sangachitepo kanthu ndiye kuti tsogolo lawo lada. -",FARMING -ID_fDWrXcYY," Zidayambira mmalingaliro Mwina tinganene kuti kulimbikira ntchito ndiko kudapangitsa kuti malingaliro omwe Steve Chimenya wa ku Zomba adali nawo asanduke zenizeni ndi kubweretsa chimwemwe mmoyo mwake. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mnyamatayu akuti amati akakhala payekha, mmutu mwake munkabwera chithunzithunzi cha msungwana yemwe adali asadamuoneko nkale lonse kufikira mchaka cha 2014 pomwe tsiku lina kuofesi yake kudatulukira msungwana wofanana ndi wa mmalingaliro akewo. - Chimenya ndi nthiti yake patsiku laukwati wawo Rachel Jeremiah Sato wa ku Ntcheu yemwe akuti amagwira ntchito kunyumba ya boma adatumidwa kukagwira ntchito komwe Steve ankagwira ntchito ndipo uku nkomwe zonse zidayambira. - Nditamuona, ndidadzimenya mmutumu kuganiza kuti kapena malingaliro aja andipezanso nthawi ya ntchito. Kenako ndidamuona akulowa muofesi yanga ndipo ndidakhulupirira kuti sadali malingaliro chabe. Ndidamupatsa moni, iye nkuyankha, adatero Steve. - Iye akuti tsikulo adaweruka mosiyana ndi masiku onse moti olo anthu okumana naye tsikulo ankadabwa ndi nkhope yowala yomwe adali nayo. - Iye akuti chiyambi cha chikondi chawo chidali chomwecho mpaka pa 26 September 2015 adachita chinkhoswe kumudzi kwawo kwa Rachel ku Ntcheu ndipo pa 14 November 2015 lidali tsiku la ukwati woyera womwe madyerero ake adachitikira ku Capital Hotel ku Lilongwe. - Rachel akuti iye atangomuona Steve chinthu chidamugunda mumtima ndipo patapita masiku angapo pomwe Steve ankamuuza za chikondi, mumtima mwake adali atamukonda kale ngakhale kuti panthawi yomwe ankangocheza iye sankaonetsera. -",OPINION/ESSAY -ID_fDhajNqT,"Papa Wapempha Anthu aku Japan Amupempherere Wolemba: Sylvester Kasitomu Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Francisco wapempha anthu a mdziko la Japan kuti ateteze moyo komanso apemphelere ulendo wake wopita mdzikolo. - Papa walankhula izi lero kudzera pa uthenga wake wa kanema ndipo wati chitetezo chomwe iye akupempha ndi chochokera mu mtima. -Pamenepa Papa wati akukhulupilira kuti anthu a mdziko la Japan amazindikira ubwino wokambirana ngati pali kusamvana ndi cholinga chofuna kuteteza umoyo wa anthu. -Iye anati dziko la Japan ndi lodalitsidwa ndi chikhalidwe chabwino chomwe chimasonyeza umoyo wabwino. -Pomaliza mtsogoleri wa mpingo wakatolikayu anayamikira onse omwe akuchita dongosolo lokonzekera ulendo wake ndipo anati apitiliza kupemphelera aliyense. -",RELIGION -ID_fEtHFzKj," Gule alipo pa 17 October Zipani za UDF ndi PP zaimika manja kuti sizidzapikisana nawo pamipando ya phungu pachisankho cha chibwereza chimene chikhalepo pa 17 October chifukwa maso awo ali pachisankho chapatatu mu 2019. - Bungwe loyendetsa chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) lidalengeza zochititsa chisankho cha chibwereza mmalo asanu ndi amodzi (6). Malo atatu akupikisana ndi aphungu a Nyumba ya Malamulo pamene enawo ndi makhansala. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Chisankho cha chibwereza chidalikonso mmbuyomu Chipani cha PP chikupikisana nawo pampando wa khansala wokha pamene UDF malo awiri a khansala ndipo onse sakupikisana nawo pampando wa phungu. - Mneneri wa UDF Ken Ndanga akuti ndondomeko ya chipani chawo ndi kupikisana malo amene akudziwa kuti achita bwino. - Komabe sikuti tangokhala, tili ndi zochitika mmaderawo, adatero Ndanga amene wati kusapikisana kwawo si tanthauzo lothandiza chipani cha DPP. - Ndipo mneneri wa chipani cha PP, Nowa Chimpeni adati maso awo lili pomanga chipani chomwe chidzalowenso mboma mu 2019. - Iyi ndiye ndondomeko yathu. Musandifunse kuti ndi ndondomeko zanji, adatero Chimpeni amene adatsindika kuti PP siyikutha. - Koma katsiwri wa ndale Mustapha Hussein wati zipanizo zikadaganiza mozama chifukwa chisankho chilichonse ndi mwayi wopima mphamvu za chipani. - Ndanga: Chipani sichikutha Zipanizo zati maso awo ali pachisankho cha patatu chomwe chichitike mu 2019. Mmalo mwake, chipani cholamula cha DPP ndi MCP ndiwo sakumwetsana madzi. - Koma Hussein wati PP ndi UDF akuyenera aganize kawiri chifukwa chisankho chilichonse nchofunika popima mphamvu za chipani. - Kukonzekera 2019 kumayenera kyamba pano, ndipo njira yabwino ndi kuchita nawo chisankho chachibwereza chomwe chimaonetsa mphamvu zachipani, adatero Hussein. - Poyankhapo pa maganizo a Hussein, Ndanga akuti chisankhochi sichisonyezo zomwe zidzachitike pachisankho cha 2019. - Chimpeni: Tikukonzekera 2019 Taonapo chipani chikupambana chisankho chachibwereza, koma kubwera chisankho chenicheni kugonja, adatero. - Bungwe loyendetsa chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) lidalengeza zochititsa chisankho chachibwereza mmalo asanu ndi amodzi (6). Malo atatu akupikisana ndi aphungu a Nyumba ya Malamulo pamene ena ndi makhansala. - Chipani cha PP chikupikisana nawo pampando wa khansala wokha pamene UDF malo awiri a khansala ndipo onse sakupikisana nawo pampando wa phungu. - MEC idakhazikitsa nthawi ya kampeni pa 13 September ndipo kampeniyi idzatsekedwa pa 15 October kuti pa 17 chisankho chidzachitike. - Bungweli lavomereza anthu 19 kuti apikisane nawo, amuna 15 ndi amayi anayi. Chisankho cha aphungu chichitika kumpoto chakummawa kwa boma la Lilongwe. Kumeneko apikisane ndi Ellen Shaban Kadango woyima payekha, Christopher Joseph Manja woyima payekha, Ulemu Msungama wa MCP ndi Ruben Ngwenya wa DPP. - Aphungu apikisananso kumpoto kwa Lilongwe Msozi komwe apikisane Bruno Daka wa DPP ndi Sosten Gwengwe wa MCP, yemwe adali wotsatira Joyce Banda wa PP pachisankho cha patatu mu 2014. - Ku Nsanje Lalanje apikisane ndi Gladys Ganda wa DPP, Laurence Mark Sitolo wa MCP, ndi Winnie Wakudyanaye woima payekha. - Chisankho cha makhansala chichitika ku Mtsiliza wodi komwe Brighton Golombe Edward wa UDF, Julio Benedicto Jumbe wa DPP ndi Kinwel Frank Zikaola wa MCP apikisane. Kummawa kwa Mayani wodi komwe Nicholas Fackson Josiya wa DPP, Everister Ndaziona Kusina wa UDF, Benson William Lameck wa MCP sakumwetsana madzi. - Nako ku Ndirande Makata wodi chilipo cha makhansala komwe Ishmael Chilambo wa UDF, Thom Lita wa DPP, Thom Harry Litchowa wa MCP, Mathews Joseph Shaba wa PP akupikisana. - Mneneri wa MEC, Sangwani Mwafulirwa wamema anthu ndi zipani kuti zisunge bata pa nthawiyi ndipo aliyense wodzetsa chisokoneza adzalangidwa. -",POLITICS -ID_fHrraicU," Makhoti ayambanso kugwira ntchito Sitalaka yomwe ogwira ntchito mmakhoti amachita yatha Lachinayi. - Mtsogoleri wa ogwira ntchitowa, Charles Lizigeni, adatsimikizira Tamvani kuti makhoti onse a mdziko muno ayambanso kugwira ntchito. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Tagwirizana zobwerera kuntchito kaamba koti Amalawi amavutika kuti apeze chilungamo chifukwa cha sitalakayi, adatero Lizigeni. - Ogwira ntchito mmakhoti atenga masabata anayi akunyanyaka ntchito pofuna kukakamiza boma kuti liziwapatsa ndalama zolipirira nyumba ngati momwe likuchitira ndi majaji ndi mamajisitiliti. - Koma nduna ya zachuma, Goodall Gondwe, idali yodabwa kuti majaji ndi mamajisitiliti akulandirira padera ndalama zolipirira nyumba. - Boma lidasintha ndondomeko zolipirira ogwira ntchito ake mu 2014 moti munthu aliyense sakuyenera kulandirira padera ndalama za nyumba. - Malipiro omwe ogwira ntchito ntchito mboma amalandira [clean wage] adaphatikizamo kale malipiro apamwezi a munthu ndi ndalama zolipirira nyumba. - Ngati majaji ndi mamajisitiliti akulandirira padera ndalama za nyumba ndiye kuti boma lidangolakwitsa, idatero ndunayo. - Boma, kudzera mwa mlembi wa zachuma Ben Botolo, lidadzudzula ogwira ntchitowa ndipo lidawauza kuti sitalaka yawo siyovomerezeka ndi malamulo a dziko lino. Boma lidauza anthuwo kuti abwerere ku ntchito. - Botolo adati nzosatheka kuti boma liziwapatsa ndalama za nyumba zoyambira mchaka cha 2012. - Koma Lizigeni adatsutsa zomwe mlembiyu adalankhula. Sitalaka yathu ndi yovomerezeka. Ngakhale tikubwerera kuntchito sizikutanthauza kuti sitalaka yathu idali yosavomerezeka. - Anthuwa adayenera kuyamba ntchito Lachitatu, koma adakana kutero ndipo adapempha kuti apolisi omwe adadzadza mmakhoti achokeko kaye. - Sitalakayi idayamba pa July 31 mmakhoti onse a mdziko lino. -",POLITICS -ID_fHvLALvC,"Papa Alimbikitsa Sukulu za Ukachenjede za Katolika Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Francisco walimbikitsa sukulu za ukachenjede za mpingo-wu kuti zidzithandiza bwino ophunzira kuti akamaliza azikathandiza bwino pa ntchito zotukula madera awo. -Papa Francisko Papa amalankhula izi kwa mamembala a bungwe la sukulu za ukachenjede za mpingowu pa dziko lonse la International Federation of Catholic Universities, komwe mwazina wakumbutsanso ntchito za mamembala a bungwe-li kuti adzidzipereka pa ntchito zokweza maphunziro a msukulu-zi. -Bungwe-li likhala likuchita mkumano wake mu mzinda wa Rome mdziko la Italy. -",EDUCATION -ID_fKdynUaD," Miyoyo ya Amalawi ili pachiopsezo Mkulu wa bungwe loona za umoyo la Malawi Health Equity Network (MHEN) Martha Kwataine wati nzomvetsa chisoni kuti dziko la Malawi lasemphanitsa zoyenera kuika patsogolo. Iye wati izi zaika miyoyo ya Amalawi ambiri pachiospezo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Kwataine adanena izi kaamba ka ganizo la boma losiya kulemba ntchito madokotala 51 omwe amaliza maphunziro awo kusukulu ya ukachenjede ya College of Medicine ati popeza bomalo silikulembanso anthu ntchito. - Koma unduna wa zaumoyo wati wasintha maganizo ake ndipo tsopano ulemba ntchito madokotalawa ngakhale kumene kuchokere ndalama zowalipira sikukudziwika. - Polankhulana ndi Tamvani mkati mwa sabatayi, Kwataine adati nzachisoni kuti boma lafika pokanika kulemba ntchito adotolo panthawi yomwe dziko lino likulira chifukwa chakuchepa kwa madotolo mzipatala. - Iye adati nzodabwitsa kuti boma lomwe lakhala likudandaula kuti madokotala akuthawa mdziko muno kutsatira ntchino zonona kunja, pano likukana kuwalemba ntchito. - Nanga akatithawa, kapena anthu akasiya kupita kusukulu ya udotolo, titani? adadabwa Kwataine. - Iye adati nzachisoni kuti ganizo la boma posalemba ntchito madotokotalawa kuika miyoyo ya Amalawi ambiri pachiospezo chifukwa madokotala alipo kale ochepa. - Ndikulankhula pano zinthu sizili bwino mzipatala zambiri momwe anthu akumwalira ndi matenda ochizika kaamba kakuchepa kwa madotolo, Kwataine adatero. - Ndipo msabatayi madokotala onse mdziko muno adaopseza kuti anyanyala ntchito ngati boma sililemba ntchito anzawowo pakutha pa sabata ziwiri. - Koma pozindikira kuti zinthu sizikhala bwino madokotalawo akanyanyala ntchito, unduna wa zaumoyo ndi a kuunduna wa zachuma adakhala pansi nkugwirizana kuti madokotalawo alembedwe ntchito zisanafike poipa. - Mneneri wa unduna wa zaumoyo Adrian Chikumbe adatsimikiza za nkhaniyi Lachinayi polankhula ndi mtolankhani wa The Nation, koma adati undunawo sukudziwa kuti ndalama zolipira madokotala atsopanowo zichokera kuti. - Naye mneneri wa unduna wa zachuma Nations Msowoya adati ngakhale adagwirizana zoti madokotalawo ndi anamwino alembedwe ntchito, sakudziwa kuti malipiro awo azitenga kuti. - Malinga ndi kalata yomwe adatulutsa a bungwe la Medical Doctors Union of Malawi mogwirizana ndi bungwe la Society of Medical Doctors, kulemba ntchito adotolowa kuthandiza kuchepetsa kuperewera kwawo mzipatala. - Kalatayo idati boma la Malawi liganizire za umoyo wa anthu mdziko muno womwe ukufunika kuikidwa patsogolo ndipo zina zonse zibwere pambuyo.n Mkulu wa bungwe loona za umoyo la Malawi Health Equity Network (MHEN) Martha Kwataine wati nzomvetsa chisoni kuti dziko la Malawi lasemphanitsa zoyenera kuika patsogolo. Iye wati izi zaika miyoyo ya Amalawi ambiri pachiospezo. - Kwataine adanena izi kaamba ka ganizo la boma losiya kulemba ntchito madokotala 51 omwe amaliza maphunziro awo kusukulu ya ukachenjede ya College of Medicine ati popeza bomalo silikulembanso anthu ntchito. - Koma unduna wa zaumoyo wati wasintha maganizo ake ndipo tsopano ulemba ntchito madokotalawa ngakhale kumene kuchokere ndalama zowalipira sikukudziwika. - Polankhulana ndi Tamvani mkati mwa sabatayi, Kwataine adati nzachisoni kuti boma lafika pokanika kulemba ntchito adotolo panthawi yomwe dziko lino likulira chifukwa chakuchepa kwa madotolo mzipatala. - Iye adati nzodabwitsa kuti boma lomwe lakhala likudandaula kuti madokotala akuthawa mdziko muno kutsatira ntchino zonona kunja, pano likukana kuwalemba ntchito. - Nanga akatithawa, kapena anthu akasiya kupita kusukulu ya udotolo, titani? adadabwa Kwataine. - Iye adati nzachisoni kuti ganizo la boma posalemba ntchito madotokotalawa kuika miyoyo ya Amalawi ambiri pachiospezo chifukwa madokotala alipo kale ochepa. - Ndikulankhula pano zinthu sizili bwino mzipatala zambiri momwe anthu akumwalira ndi matenda ochizika kaamba kakuchepa kwa madotolo, Kwataine adatero. - Ndipo msabatayi madokotala onse mdziko muno adaopseza kuti anyanyala ntchito ngati boma sililemba ntchito anzawowo pakutha pa sabata ziwiri. - Koma pozindikira kuti zinthu sizikhala bwino madokotalawo akanyanyala ntchito, unduna wa zaumoyo ndi a kuunduna wa zachuma adakhala pansi nkugwirizana kuti madokotalawo alembedwe ntchito zisanafike poipa. - Mneneri wa unduna wa zaumoyo Adrian Chikumbe adatsimikiza za nkhaniyi Lachinayi polankhula ndi mtolankhani wa The Nation, koma adati undunawo sukudziwa kuti ndalama zolipira madokotala atsopanowo zichokera kuti. - Naye mneneri wa unduna wa zachuma Nations Msowoya adati ngakhale adagwirizana zoti madokotalawo ndi anamwino alembedwe ntchito, sakudziwa kuti malipiro awo azitenga kuti. - Malinga ndi kalata yomwe adatulutsa a bungwe la Medical Doctors Union of Malawi mogwirizana ndi bungwe la Society of Medical Doctors, kulemba ntchito adotolowa kuthandiza kuchepetsa kuperewera kwawo mzipatala. -",OPINION/ESSAY -ID_fLPUhhPI," Adzinjata Kaamba Ka Mkazi Wamwini Chisoni chidaphetsa nkhwali. Ku Masasa, mumzinda wa Mzuzu mnyamata yemwe adalembedwa ntchito ya zomangamanga pakhomo pa bambo wina mderali mongomuthandiza atamumvera chisoni kaamba ka kuvutika, akumuganizira kuti adapezeka akuzemberana ndi mkazi wa njondayo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Koma zachisoni-nkhaniyi akuti yatengera Joseph Nyirongo, yemwe adali wa zaka 23, kumanda atapezeka ali lende mumtengo wa paini pambuyo pomupezerera akuchita zadama mnyumba mwake ndi mkazi wa njondayo. - Nyamhone: Nachi chitsa cha mtengo wotembereredwa, pomwe adadzimangirira mwana wanga Wachiwiri kwa mneneri wa polisi mchigawo cha kumpoto, Cecilia Mfune, watsimikiza za nkhaniyi. - Mkati mwa sabatayi Msangulutso udacheza ndi mwini mkaziyo, Lovemore Luhanga, yemwe adanenetsa wamukhululukira atchalitchi atamukhazika pansi ndipo wati samusiya mkazi wake. - Luhanga, yemwe amaoneka mosatekeseka ndi mbiri yomwe yatchuka mderali, adati zili kwa mkazi wakeyu kusintha kapena ayi ati kaamba koti zomwe adachita zapangitsa munthu wina kuluza moyo wake. - Koma pachikhalidwe ndiwatumiza kaye kumudzi kuti akapitidwe mphepo yabwino; adzachita kubweranso, Luhanga adatero. - Bamboyu adati panthawi yodzikhwezayo Nyirongo adali atavala scumba ya akazi ake ya mtundu pepo (purple). - Mwana wanga wa zaka zitatu ndiye adaizindikira scumbayo chifukwa adapita ndi mnzake wa zaka 8 kukaona thupilo lili mumtengo ndipo adayamba kulozera mnzakeyo kuti amvekere amama bafwa, bali muchikhuni ataona scumbayo, Luhanga adatero. - Polongosola chomwe chidatsitsa dzaye, iye adati adayamba kumva mphekesera kuti mkazi wake akuzemberana ndi mnyamatayu mwezi wa November chaka chatha. - Luhanga, yemwe amachita bizinesi komanso ndi diraiva wa lole, adati mkazi wake wakhala akukana za chibwenzichi. - Amati sangachite naye chibwenzi chifukwa Nyirongo sankasamba; ndipo nanenso ndimakaikira chifukwadi adalibe ukhondo, iye adatero. - Koma Luhanga adati chibwenzichi chitafumbira, mkazi wakeyu adamupezera nyumba mnyamatayo komanso adayamba kumamupatsa ndalama zomwe amakatolera kubizinesi yawo yoperekera sopo wochapira ndi mafuta odzola. - Bamboyu adati Lachiwiri sabata yapitayo adalimba mtima ndi kumufunsa Nyirongo za mphekeserazo, zomwe ati mnyamatayo adakanitsitsa kwa mtu wa galu kuti sakudziwapo kanthu. - Apa akazi anga adatulukira ndipo nawonso adakanitsitsa za nkhaniyi. Ndidangowauza kuti ngati akuchitadi izi, tsiku la fote lidzawakwanira ndipo chomwe chitadzachitike sindidzalankhula zambiri. Tili mkati mokamba mayi anga adatulukira kudzatichezera ndipo nkhaniyi idathera pomwepo, adafotokoza motero Luhanga. - Iye adati patadutsa nthawi adatengana ndi mkazi wake komanso mwana wawo wa zaka zitatu kuwaperekeza mayi ake; koma mwadzidzidzi adazindikira kuti mkazi wake sali nawo paulendowu ndipo sikudziwika komwe alowera. - Luhanga adati adachoka koperekeza mayi ake nthawi ili cha mma 9 koloko usiku adatsekera ana mnyumba ndi kuyamba kufufuza komwe mkazi wakeyo adalowera chifukwa adali ndi K43 000 yomwe adatolera tsiku limenelo. - Iye adati nthawi ili cha mma 1 koloko mmawa anthu ena adamutsina khutu kuti mkazi wakeyo akamuyangane kunyumba kwa Nyirongo. - Nditafika ndidaima pawindo ndipo ndidamva awiriwo akulankhula. Apa ndidadzutsa eni nyumbazo kuti andikhalire umboni. Ndipo titagogoda, Nyirongo adatitsekulira koma adakanitsitsa zoti mkazi wanga adali mnyumbamo, Luhanga adalongosola motero. - Bamboyo adati adamulonjeza Nyirongo kuti ampatsa K10 000 ngati mkazi wakeyo sadali mnyumbamo. - Adanditsekulira ndipo nditangoti lowu, adandiponyera chikwanje pamutu chomwe chidandiphonya ndi kumenya feremu ya chitseko, kenaka adandimenya ndi chitsulo padiso ndi pamutu ndipo ndidagwa pansi. Apa nkuti mkazi wanga atathawira pawindo, bamboyo adatero. - Iye adati atadzuka adakuwa kuti: Wakuba! Wakuba! ndipo anthu ozungulira adamugwira mkaziyo nkuyamba kummenya. - Iye adati adaleretsa mkazi wakeyo mmanja mwa anthu okwiyawo ali buno bwamuswe ndipo adamupititsa kupolisi achisoni atamuponyera kachitenje. Luhanga adati adatengera mkazi wake kupolisiko pomuganizira kuti waba ndalama kaamba koti ndalama yomwe adali atatolerayo adali atamupatsa Nyirongo poti awiriwo amakonzekera zothawira ku Lilongwe. - Ndidatengana ndi apolisi kuti tidzamutenge Nyirongo, koma sitidamupeze. Ndidadzidzimuka kumva kuti wapezeka atadzimangirira, adatero Luhanga. - Pakadalipano mkaziyu akubindikira mnyumba kaamba ka manyazi ndi zomwe zidachitikazi chifukwa akatuluka anthu amangomulozaloza. Adakana kutuluka kuchipinda pomwe Msangulutso udafuna kumva mbali yake. - Mkucheza kwathu ndi mayi a wodzikhwezayo, mayi Nyamhone, iwo adati adazindikira kuti mwana wawoyo adadzimangilira nthawi ili mma 4 kololo mmawa wa Lachitatu ndipo sadasiye uthenga uliwonse. - A Nyamhone, omwe amagulitsa masuku, adati anzake ndi amene adawauza kuti mtengo womwe uli pafupi ndi nyumba yawo mukulendewera munthu. - Mayiwo adati mwana wawoyo, yemwe wasiya ana awiri ndipo banja lake lidatha mchaka cha 2010, adadzamugogodera cha pakati pa usiku ati kukangowaona. - Nyamhone adati Nyirongo adadzimangirira mumtengo wautali kwambiri ndipo pa nthawi yomwe adamuonayo adali asanamalizike koma kuti anthu sadakwanitse kukwera kuti amuombole. - Mwana wanga sadayambane ndi munthu aliyense ndipo sadandilongosolere kalikonse zokhudza mzimayi, a Nyamhone adatero. - Iwo adati koma adali okhumudwa ndi apolisi omwe ngakhale adauzidwa za ngoziyo mmawa adafika pamalopo 12 koloko masana ndipo thupilo sadalitengerenso kuchipatala ati kaamba koti lidali litayamba kale kufufuma. -",SOCIAL ISSUES -ID_fMzITrRV," Mafumu asalidwa pogawa chimanga Ntchito yogawa chakudya kwa anthu osoweratu pogwira ili mkati koma kafukufuku wathu wasonyeza kuti mafumu sakukhutira ndi momwe ntchitoyi ikuyendera makamaka pa kasankhidwe ka anthu olandira chakudyachi. - Kafukufukuyu wapeza kuti mabungwe ambiri omwe akuthandizana ndi boma pa ntchitoyi akusankha okha anthu oti alandire chakudya ndipo nthambi yolimbana ndi mavuto ogwa mwadzidzidzi ya Department of Disaster Management Affairs (DoDMA) yati njirayi ichepetsa katangale. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Akuti midzi yambiri yasiyidwa: Lukwa Mmbuyomu, mbiri ya ntchito yogawa chakudya kapena zipangizo zina mmidzi pogwiritsa ntchito mafumu ndi makomiti a mmidzi idada ndi nkhani ya katangale pa kasankhidwe ka anthu olandira. - Koma mafumu auza Tamvani kuti njira yomwe ikutsatidwa tsopanoyi ndiyo ingapititse patsogolo katangale chifukwa anthu osayenera kulandira akhoza kupeza danga kaamba koti olembawo sakudziwa za mmadera. - Tikungomva kuti anthu akulembedwa maina kuti akalandire chakudya kapena ndalama ife mafumu osatengapo mbali ndiye mapeto ake, anthu osayenera kupindula nawo akupezeka pamndandanda, adatero Senior Chief Chapananga wa ku Chikwawa. - Mfumu yaikulu Chadza ya ku Lilongwe idati chifukwa choti anthu omwe akuchita kalemberayu sadziwa bwinobwino madera omwe akugwiramo ntchitowo, midzi yambiri ikudumphidwa kusiya anthu ambiri padzuwa. - Anthu omwe akuchita kalembera sadziwa malire kuti adayenda bwanji kapena kuti kuli anthu ochuluka bwanji. Pachifukwachi, midzi yambiri ikudumphidwa; mwachitsanzo, mdera langa lino, muli Senior Group Mwenda yemwe ali ndi mafumu 80 komanso anthu 6 000 omwe adumphidwa, adatero Chadza. - Senior Chief Lukwa wa ku Kasungu adati mwa mafumu opitirira 200 a mdera lake, mafumu 6 okha ndiwo alowa mukalembera wa anthu olandira chakudya kutanthauza kuti midzi yambiri yasiyidwa ndipo avutika. - Mfumu yaikulu Chindi ku Mzimba adati iye adangomva kuti anthu ena alembedwa maina ndipo kuti ena ayamba kulandira chakudya koma osadziwa komwe zikuchokera ndi momwe zikuyendera. - Adalembana okha komweko ife sizidatikhudze ayi komanso zoti anthu akulandira chakudya tikungomva. Mwachitsanzo, ndidangomva mphekesera kuti cha ku Edingeni anthu adalandirako chimanga koma ndilibe umboni, adatero Chindi. - Mneneri wa nthambi ya Dodma Jeremiah Mphande adati njira yomwe ikugwiritsidwa ntchito posankha anthu ndiyamakono komanso yothandiza kuchepetsa chinyengo ndi katangale yemwe adalipo kale. - Njirayi yomwe akuitcha Unified Beneficiary Registry (UBR) imatenga kaundula wa anthu ovutika nkuwayika mmagulu potengera mavutikidwe awo ndipo kuchoka apo amazindikira thandizo loyenera kupereka ku maguluwo. - Kuchoka pa mndandandawu, amthandizi pakhomo, amatengapo anthu awo, a ntchito za chitukuko amatengaponso ndipo ofunika thandizo la chakudya nawo amachoka momwemo. Njirayi imachepetsa kulakwitsa kowonjezera kapena kuchotsera anthu mu kaundula, adatero Mphande. - Malingana ndi DC wa mboma la Lilongwe, Charles Makanga, bomali lidatsatadi njira yatsopano pofuna kuthetsamavuto ena omwe adalipo mnjira yakale monga kulowetsa ndale za pamudzi mupologalamu. - Chomwe chimachitika mundondomeko yakale nchakuti mafumu amayenera kugwirira ntchito limodzi ndi makomiti monga Village Development Committee (VDC) ndi Area Development Committee (ADC) koma pamakhala kuyendana mmbali. - Tili ndi zitsanzo zambiri zomwe kumapezeka kuti mfumu payekha walemba maina kapena anyamata ena a mukomiti alemba maina kwa okha ndiye zimasokoneza pologalamu, adatero Makanga. -",LOCALCHIEFS -ID_fQHKZBtm," Avulaza shehe akuitanira mapemphero Nthawi ikamathamangira 5 koloko mmawa, anthu achipembedzo cha Chisilamu amadzutsidwa kuti akachite mapemphero kumzikiti pamene shehe kapena mwazini (muezzin) amakhala akukuwa. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Koma zachitika ku Nkhotakota si ndizo komwe anthu achiwembu avulaza shehe amene amaitanira mapempherowo. - Ali mu ululu: Shehe Ainani kulandira chithandizo mchipatala Mneneri wa polisi ya Nkhotakota, Williams Kaponda, wati izi zidachitika mmawa wa Lachitatu lapitali ndipo sheheyu adamugoneka mchipatala cha Nkhotakota. - Kaponda adati sheheyu dzina lake ndi Namandwa Ainani, wa zaka 57, amene akuchokera mmudzi mwa Malenga kwa Senior Chief Malengachanzi mbomalo. - Ainani adadzuka mmawa pamene amamemeza anthu achipembedzo cha Chisilamu kuti adzuke akapemphere kumzikiti wa Malenga. -",RELIGION -ID_fSpCkPbi,"Ngozi Zapansewu Mboma la Ntcheu Zachepa ndi 53% Apolisi mboma la Ntcheu ati akwanitsa kuchepetsa ngozi zapansewu ndi 53.8% mmiyezi itatu yoyambirira ya chakachi kuyambira January kufika March poyerekeza ndi nthawi ngati yomweyi chaka chatha. -Chigalu: Takwanitsa kuchepetsa ngozi zapansewu Malinga ndi mneneri wa apolisi mbomalo, Sub Inspector Hastings Chigalu, chaka chino mu nthawiyi kwachitika ngozi zokwana 23, ndipo pa ngozi-zi anthu 12 ndi omwe afa kusiyana ndi chaka chatha pomwe anthu 26 anafa pangozi 15 zomwe zinachitika mu nthawi ngati yomweyi. -Iwo ati mu mwezi wa April chaka chino kunachitika ngozi zisanu ndi imodzi ndipo mwangozi-zi anthu asanu ndi omwe anataya miyoyo yawo pamene atatu anavulala. -Ndizoona kuti ife apolisi tikayamba chaka chilichonse timachigawa mmagawo atatu omwe pa miyezi iliyonse timaona mmene tagwirira ntchito ndipo chaka chino takwanisa kuchepesa miyoyo yawanthu omwe afera panseu. -Iwo adandaula ndi milandu yakupha yomwe ati mchakachi yakwera ndi 9 pamene chaka chatha inali iwiri ndipo apempha anthu kuti agwire ntchito limodzi pa ntchito yolimbana ndi mavuto osiyanasiyana mbomalo. -",SOCIAL -ID_fTxWToDt," Othawa nkhondo akutuwa ndi njala Kwathina kukampu ya anthu othawa nkhondo mdziko la Mozambique amene akukhala ku Mwanza ndi Neno komwe anthuwa akutuwa ndi njala. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ena atha sabata ziwiri tsopano popanda chakudya ndipo amene ali bwino ndi anthu amene adabwera ndi ndalama kuchokera mdziko lawo. - Gulupu Ngwenyama wa mboma la Mwanza wati anthuwa akusowa mtengo wogwira kupatula anthu amene adayenda ndi ndalama kuchokera mdziko lawo. - Ndiwo ndi vuto lalikulu kwa othawa nkhondo Amene adabwera ndi ndalama ndiwo sakulira kwambiri chifukwa akumagula zakudya, koma amene adangobwera opanda kanthu ndi amene akuvutika chifukwa akungodikira thandizo la mabungwe, adatero. - Gulu la anthu lidayamba kukhamukira mdziko muno kuchokera ku Mozambique komwe akugwebana pachiweniweni pakati pa otsutsa boma ndi aboma. - Kumenyanako, komwe kudayamba chaka cha tha, kudafika poipitsitsa mu January pamene nzika zina za dzikolo zidayamba kuthawira mdziko la Malawi. - Kampu ya Luwani ku Neno yomwe ikusunga anthu pafupifupi 1 400 njomwenso yakhudzidwa kwambiri ndi njalayi. Kampu ina ndi ya Kapise mboma la Mwanza komwe kuli anthu pafupifupi 900. - Malinga ndi Ngwenyama, pali chiyembekezo kuti Lolemba likudzali bungwe la World Food Programme (WPF) ligawa chakudya kwa anthuwa. - Naye Senior Chief Saimoni wa mboma la Neno wati mavuto a njala ndi osakambika chifukwa nthawi zonse kukumakhala mavuto. -",POLITICS -ID_fTzZntaX," Boma likonzekera el ninochilima Boma lati alimi ndi anthu mdziko muno asanjenjemere ndi lipoti la nthambi ya zanyengo loti chaka chino kukhoza kukhala mphepo ya El Nino ponena kuti zikachitika ilo ndi lokonzeka kuthana ndi mavuto amene angadze. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino, Saulos Chilima, adalengeza posachedwapa pamsonkhano wa atolankhani pofuna kupereka chilimbikitso kwa alimi ndi anthu onse. - Chilima:Boma litumiza alangizi ndi achitetezo mmadera osiyanasiyana Takhazikitsa thumba la ndalama zokwana K1 biliyoni zoti zitithandize kukonzekera mphepo imeneyi kuti isadzaononge, adatero Chilima. - Chilima adati ndalama zomwe boma lakhazikitsazi ntchito yake nkudzalimbana ndi mavuto monga kusefukira kwa madzi kapena ngamba zitati zachitika potsatira mphepo ya El Nino yomwe ikumvekayi. - Iye adati pokonzekera El Ninoyu, boma litumiza alangizi ndi achitetezo mmadera osiyanasiyana kuti mphepoyi itati yafika adzakhale athandizi a anthu populumutsa katundu ndi miyoyo ya anthu. - El Nino ndi mphepo yomwe imasokoneza ntchito za ulimi chifukwa chosapanganika. Nthawi zina mphepoyi imachititsa kuti mvula igwe yoononga pomwe nthawi zina imachititsa ngamba. - Mneneri wa unduna wa zamalimidwe Erica Maganga adati mvula ikagwa mopitirira muyeso, mbewu zimakokoloka pomwe kukachita ngamba mbewu zambiri zimalephera kucha. - Iye adati njira ziwirizi zimabweretsa vuto la njala ndi umphawi mdziko chifukwa anthu amakhala opanda chakudya ndi choti angagulitse kuti athandizike. - Chaka chatha mbewu zambiri zidakokoloka ndi madzi mvula itabwera moonjeza panthawi yochepa koma akatswiri adati izi sizidali zotsatira za mphepo ya El Nino koma kusintha kwa nyengo. - Mneneri wa nthambi yoona za nyengo, Sute Mwakasungula, wati anthu azitsatira zomwe nthambiyi ikunena pa mmene nyengo ikuyendera ndi kutsatira malangizo omwe nthambiyi ikupereka. - Iye adati mphekesera zina zomwe zimamveka pankhani yokhudza za nyengo zikhoza kusokoneza anthu, makamaka alimi omwe amakhala ndi nkhawa kuti mpamvu ndi zipangizo zawo zikhoza kupita pachabe. - Nthambi yathu ili ndi akatswiri omwe amadziwa momwe nyengo ikhalire ndipo amapereka malangizo a zomwe anthu angachite kuti asakhudzidwe kwambiri. Anthu azitsatira zimenezi, adatero Mwakasungula. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_fULhlUcC," Mayi Mutharika ndi mlatho wa amayi Anthu osiyanayana ayamikira mtsogolerio wa dziko lino Peter Mutharika poganiza zokwatira atangopambana pachisankho cha pa 20 May ati chifukwa mayi wa fuko amathandiza mtsogoleri pogwira ntchito yotukula dziko. - Amayi ena omwe tidayankhulana nawo kumpingo wa St Michaels and All Angels Lamulungu, komwe ukwati wa awiriwua udamangidwa mumzinda wa Blantyre, adati kubwera kwa Mayi Gertrude Mutharika kwatsegula khomo lina loti amayi aziperekerako madadandaulo awo komanso kupempha zinthu zina zachitukuko. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mayi Mutharika Phungu wogonja pampando wa uphungu kudera la kumadzulo kwa mzinda wa Blantyre, Bertha Masiku, adati ali ndi chikhulupiriro kuti Mayi Mutharika athandiza dziko lino makamaka polimbikitsa ntchito za amayi ndipo adalangiza anzawo onse ogonja kuti aganizire zothandiza boma posayanganira chipani chawo. - Tiyamikire a Pulezidenti komanso mayi a kunyumba kwawo pogwirizana kuti athandizane potukula dziko. Pachikhalidwe chathu, timadziwa kuti pempho lodzera mwa amayi limadutsa kwa abambo. Amayi tili ndi chiyembekezo kuti mtsogoleri wa dziko lino apereka chilichonse kudzera mwa mayi wa fukoyu pothandiza ntchito zotukula miyoyo ya amayi, adatero Masiku. - Woyangamira ntchito za uchembere wabwino mdziko muno, Dorothy Ngoma, naye adayamikira mtsogoleri wa dziko lino ndipo adati izi zithandiza pantchito za amayi. Iye adati popanda mayi kunyumba yachifumu chidwi pankhani za umoyo wa amayi zidakakhala zochepa popeza ntchito zambiri zachitukuko mdziko muno zimadalira chidwi kuchokera kwa atsogoleri. - Pokhala mayi wa fuko, tili ndi chikhulupiriro kuti azitiyankhulira pankhani zosiyanasiyana zokhudza amayi, makamakanso pomwe dziko likutaya miyoyo yambiri chifikwa cha kusowa kwa zipangizo zothandizira amayi oyembekezera ndi zina, adatero Ngoma. - Iye adati dziko lino likutaya amayi pakati pa 3 000 ndi 4 000 pazifukwa za uchembere komanso matenda ena monga HIV ndi Edzi, khansa ndi TB. - Phungu wogonja ku Mulanje Pasani Peter Nowa adati nzonyaditsa kuti mayi wa fuko ndi mayi woti adakhalapo mNyumba ya Malamulo ndipo akudziwa mavuto amene aphungu ngakhalenso makhansala amakumana nawo akamapempha zinthu zina. - Iye adati mbiri ya mayiyu ikuonetsa kuti ndi wolimbikira ndipo pali chiyembekezo chachikulu kuti athamangathamanga ndi kugwira ntchito ndi athu onse pokweza dziko lino. -",POLITICS -ID_fWzDtjeA," Ziweto zisasowe mtendere mkhola yengo ya mvula ino, ziweto monga ngombe, mbuzi, nkhosa ndi nkhumba zimasauka kaamba ka matope mkhola, zomwe zimachititsa kuti ziwetozi zizisowa mtendere. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Nthawi zambiri ziweto zomwe khola lake limadikha, zimakhala zofooka nthawi zonse poti zimalephera kupuma mokwanira kaamba kakuti zimagona choimirira chifukwa cha chidikhacho. - Ngombe sizingapeze mtendere mkhola ngati ili. Ngakhale mkakawo ungakome? Mkulu woyanganira za ulimi wa ziweto ndi kuchulukitsa ziwetozo, Dr Ben Chimera, wati mchitidwe ngati umenewu umabwezeretsa ulimi wa ziweto mmbuyo chifukwa nthawi zina ziweto zimatha kugwidwa ndi matenda. - Pocheza ndi Uchikumbe, Chimera adati zoterezi zimachititsanso kuti mmalo monenepa, chifukwa msipu wamera, ziweto zimayamba kunyentchera kaamba koti mmalo moti zizidya, zimakhalira kugona kubusa. - Zimadabwitsa kuti mmalo moti ziweto zizinenepa poti msipu wamera, zikunyentchera. Chifukwa chake sichikhala china, ayi, usiku zimakhala kuti zachezera chiyimirire ndiye masana zimafuna kugona pamalo ouma mmalo momadya, adatero Chimera. - Iye adati ulimi wabwino wa ziweto nkutsatira zomwe amanena a zamalimidwe pakakonzedwe ka khola la ziweto komwe kamathandiza kuti nthawi zonse mkhola muzikhala mouma ndi mwaukhondo. - Pali njira zosiyanasiyana koma njira yosaboola mthumba ndi yomanga khola pamalo otsetsereka kuti madzi asamadekha mkhola. Ziweto zili ngati anthu, nazonso zimafuna malo abwino kuti zizitakasuka, adatero Chimera. - Mkuluyu adati kwa alimi a ziweto monga mbuzi ndi nkhosa, khola labwino ndi lammwamba kuti ndowe zizigwera pansi komanso madzi asamakhale mkholamo. - Chimera adati mlimi akhoza kumanga khola labwino pogwiritsa ntchito mitengo, luzi ndi tsekera ngati palibe ndalama zokwanira kugulira zitsulo ndi malata koma chachikulu nchakuti mkholamo muzikhala mouma. - Apa mutha kuona chomwe timalimbikitsira kubzala mitengo mmunda ndi pakhomo chifukwa sungavutike kokapeza mitengo yomangira khola, kungofunika kugula pepala lofolerera, basi kwinaku nkugwiritsa ntchito luzi, adatero Chimera. - Malingana ndi chimera, ziweto zokhala mkhola laukhondo zimadya mosangalala ndipo mpovuta kugwidwa ndi matenda ndipo zimaonekera bweya bwake kusalala kuti ndi zaukhondo. -",FARMING -ID_fYomVgAp," Ntchito za wedewede zanyanya Kusowa ndalama zoyendera zitukuko komanso kulekera anthu a kumudzi kugwira ntchito zomangamanga zachitukuko kukuchititsa kuti ntchitozi zizikhala zawedewede, atero akadaulo ena. - Izi zikudza patangotha sabata imodzi chipinda cha sukulu ya pulaimale ya Natchengwa ku Zomba chitagwa ndi kupha ophunzira 4 ndi kuvulaza ena. Mwezi watha, mlatho wina udadilizika galimoto ina ikudutsa ndipo anthu akhala akugawana zithunzi za msewu wosalongosoka mumzinda wa Lilongwe. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Zipinda za ku Nantchengwa zzidamangidwa ndi dothi Komiti ya zomangamanga ku Nyumba ya Malamulo ili ndi mphamvu zoyanganira ndi kuunikira pa momwe nyumba, misewu kapena milatho zikumangidwira kuti zizikhala zapamwamba ndi zolimba. - Koma wapampando wa komitiyo, Victor White Mbewe adati nthawi zambiri komitiyi imalephera kukwaniritsa ntchitoyi chifukwa imalandira thumba losakwanira kuzungulira dziko lonse kuyendera zitukuko. - Tikadakhala kuti timalandira thumba lokwanira, si bwenzi iyi ili nkhani chifukwa bwenzi tikumayenda paliponse kukaona momwe zitukuko zikuyendera. Zitukuko zambiri zikumangidwa ndi anthu akudera osayenderedwa, adatero Mbewe. - Mkulu wa bungwe la akatswiri a zomangamanga la Malawi Institute of Architects Mariam Mdooko wavomeleza kuti vuto lalikulu ndi loti nyumba zambiri zimamangidwa osafunsa ukadaulo wa ozidziwa. - Pali sukulu, zipatala, malo a bizinesi ndi nyumba zina zimene zikumangidwa osatsata ndondomeko. Ife akadaulo timadziwa zofunika ndi mamangidwe ake koma nthawi zambiri zimangomangidwa osatifunsa, adatero Mdooko. - Iye adati njira yokhayo yothanirana ndi vutoli nkuonetsetsa kuti ntchito yomanga isadayambike, akadaulo kaya a pakhonsolo kapena a mabungwe akuluakuluwa azifunsidwa. - Mneneri wa bungwe loyanganira ntchito zomangamanga mdziko muno la National Construction Industry Council Laison Gideon adati nthambiyo ili ndi malamulo omwe amayenera kutsatidwa kuchokera pachiyambi mpaka kumapeto. - Malamulo athu amati kontilakitala aliyense akuyenera kulembetsa mkaundula wathu. Ndipo ntchito iliyonse isadayambe tiuzidwe kuti tizitha kuyilondoloza ndipo timatero, adatero Gideon. - Iye adati ndondomeko izi sizitsatidwa nthawi zambiri chifukwa anthu ena amafuna kupanga zozemba koma sadziwa kuti zotsatira zake zimakhala zovuta ngati zomwe zimawonekazi. - Gulupu Matabwa, kwa T/A Chitekwere ku Lilongwe adati aphungu ndi makhansala amaika dyera ndi ndale patsogolo, zomwe zimadzetsa zitukuko zawedewede, zomwe zimathera mngozi ngati ya ku Zomba. Iye adati nthawi zina adindowa amadza ndi kontilakita wawowawo, mosemphana ndi amene komiti yachitukuko idasankha. - Komiti imatha kugwirizana wodzagwira ntchito ya chitukuko koma nthawi ikakwana, timangoona akubweretsapo munthu wawo. Timangozindikira katundu wafika ndipo ayamba kugwira ntchito, idatero mfumuyo. - Mkulu a bungwe loona kuti maphunziro ndi apamwamba, la Civil Society Coalition for Education (CSCE) Benedicto Kondowe wati kafukufuku wawo adapeza madera ambiri omwe anthu amadandaula kuti aphungu awo amawabweretsera kontilakitala komanso kuwagulira zipangizo osawafunsa maganizo awo. - Mlembi wamkulu muunduna wa za maboma angonoangono ndi chitukuko cha mmidzi Kiswell Dakamau adati mundondomeko ya mphamvu ku anthu, boma lidakhazikitsa ndondomeko ya momwe akadaulo aboma aziyanganira momwe zitukuko zikuyendera ndipo izi zikutheka. - Iye adati akati mphamvu ku anthu amangofuna kuti eni dera azitengapo mbali posankha chitukuko, kupeza malo komanso kuchita kalondolondo wa momwe ndalama zachitukuko cha mdera lawo zikugwirira ntchito. - Zinthu zikuyenda mmadera ambiri ndipo kunena kuti boma limalekerera anthu a kumudzi sizoona chifukwa chitukuko chilichonse chomwe chalowa mmabuku athu, chimakhala ndi wochiyanganira pokhapokha ngati sitikuchidziwa, adatero Dakamau. - Mkulu wa bungwe loyanganira za misewu Emmanuel Matabwa adati potsitira mgwirizano wa maiko a Sadc, nthambiyi idasintha kasankhidwe ka makontirakitala ndi kuunika ntchito. - Panopa kulibe zawedewede chifukwa tidamanga mabauti kuyambira pakasankhidwe ka makontilakitala, kuwapatsa mlingo omwe tikufuna ndi kuunika kuti akutsatiradi zomwe tawauzazo, adatero Matabwa. - Iye adati chitsanzo cha misewu yotere ndi wa Mzuzu-Nkhatabay omwe uli ndi milatho yolimba komanso ndi wotakasuka ndi wopsinjidwa bwino kuti usadzaonongeke msanga. -",ECONOMY -ID_fZCCbcuW," Anatchezera Wamboni, ine Msilamu Zikomo Anatchereza, Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ndinagwa mchikondi ndi mtsikana wa Mboni za Yehova mpaka ndinamuchimwitsa moti ndikunena pano kuli mwana wamphongo. Makolo ake atamufunsa ananditchula ineyo ndipo atandiitana ndi akwathu ndidavomera mlanduwo. Makolo a mtsikanayu adati ngati ndikufuna kuti zithe bwino ndilowe mpingo wawo kuti asakandisumire kukhoti komanso kuti ndizisamalira mwana wangayo. Ine sindikufuna kulowa mpingowo, koma mtsikanayu akuti akhoza kulola kulowa Chisilamu ngati makolo ake angalole. Kodi apapa ndiye nditani kuti mwanayu ndizimusamalira popanda kulowa mumpingo wawowo? Kodi nditani kuti mkaziyu ndimukwatire? BJ, Lilongwe BJ, Mwazingwadi, achimwene a BJ. Vuto lili apa ndi loti inuyo simufuna kulolera zofuna za makolo a mkazi munamuchimwitsayo koma mukufuna zanu ziyende basi! Sizikhala choncho mukafuna kulowa moyo wa banja. Kulolerana ndiye gwero la banja. Mkazi munamuchimwitsayo waonetsa kale chikondi chake kwa inu chifukwa akulolera kuti atha kukutsatirani ku Chisilamu bola makolo ake amulole, koma inu chikondi chanu nchoperewerako pangono chifukwa mukumenyetsa nkhwanga pamwala kuti simungayerekeze kulowa mpingo wa mkazi wanuyo. Mulungu ndi mmodzi, baba, mipingo ndiye njambirimbiri! Langizo langa apa ndi loti zonse zimatha nkukambirana. Ngati akuchikazi nawonso sakulolera zoti mwana wawoyo alowe Chisilamu, monga inuyo mmene mwakanira kuti simungalowe mpingo wa Mboni za Yehova, kwatsala njira imodzimuthabe kulowa mbanja, koma aliyense akhale ndi ufulu wokapemphera koma akufuna. Zikakaniza apo, ndiy kaya. Ndakhala ndikunena nthawi zambiri kuti banja si masewera; pamakhala zambiri zofuna kutsatidwa musanalowane, koma mukadya mfulumiza, mavuto ake amakhala ngati amenewa. Koma, baba, nzoona mungalephere kuthandiza mwana wanu kaamba ka kusiyana mipingo? Mwana adalakwa chiyani? Nzoona makolo a mkazi akukuletsani kuthandiza mwana wanu kaamba koti simunalowe mpingo wawo? Chonde, mwana yekhayo asavutike chifukwa cha nkhani yanu. Muzimuthandiza mjira iliyonse, makolo a mkazi ndikhulupirira sadzaona cholakwika mwana wanu akamalandira thandizo kuchokera kwa bambo ake omubereka. - Amandikakamiza zogonana Agogo, Ndine mtsikana wa za 17 ndipo ndili ndi chibwenzi chomwe chimandikakamiza kuti tiyambe kugonana. Nditani? Mwana wanga, musiye ameneyo, sadzakuthandiza! Ndipo wachita bwino kundiuza msanga za nkhawa yako. Anzako ambiri amakopeka ndi zautsiru ngati zimene akukukakamiza bwenzi lakolo ndipo mapeto ake ndi kutengapo mimba kapena matenda opatsirana pogonana. Anyamata kapena abambo ambiri si okonzeka kuvomereza kuti ndiwo akupatsa pathupi kapena matenda ndiye chimakutsalira, tsogolo lako nkupiratu pamenepo. Fatsa, mwana wanga, sunga khosi ndipo mkanda woyera udzavala! Ukadzisunga udzaona kukoma moyo wako onse utapeza mwamuna weniweni amene adzakukonde ndi mtima wake wonse, osati kamberembere amene akuti muzigonana panopa muli pachibwenzi. Umuuziretu kuti iwe si chidole choseweretsa. Asaa! Ofuna mabanja Ndikufuna mkazi wa zaka 19-23 komanso woopa Mulungu0881 131 533 Ndine mkazi wa zaka 33 ndipo ndili ndi mwana mmodzi. Ndili ndi kachilombo ka HIV koma ndikumwa mankhwala. - Ndikufuna mwamuna wa zaka 35-37. Wondifuna aimbe pa 0882 617 531 Ndine mwamuna wa zaka 35 ndipo ndi ana awiri. - Ndikufuna wachikondi woti ndikwatire, akhale Mkhristu wa zaka 25-30 wokhala ku Lilongwe konkuno. Akhale wokonzeka kukayezetsa magazi. Wondifuna andiimbire pa 0882 511 934. -",RELATIONSHIPS -ID_fcYSPfnp," Kusanthula chaka cha ulamuliro wa JB Pamene dziko lino mawa pa 7 April likhale likusangalala kuti mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda watha chaka akulamulira, ena ayamikira ulamuliro wake pomwe ena akuti palibe chimene wachita cholozeka ndipo akuti nkungoononga nthawi ndi chuma polonza zisangalalo patsikuli. - Ndemangazi zikuchokera kwa anthu osiyanasiyana monga mkulu wa bungwe loona ufulu wa atolankhani la Media Institute of Southern Africa (MISA-Malawi) Anthony Kasunda; mkulu wa bungwe loona za ufulu wa anthu ogula la Consumers Association of Malawi (Cama) John Kapito; kadaulo pa zachuma Nelson Mkandawire; mafumu ndi anthu ena. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mwa zina, anthuwa akuti ngakhale zina ndi zina zayenda bwino muulamuliro wa Banda, mwina ndi mwina mwakhota kotero boma likuyenera kukonzamo. - Zina zomwe akuzidandaula ndi kukwera mitengo kwa zinthu, umphawi ndi kusowa kwa chimanga mmisika ya Admarc. - Kapito wati sakuona choti boma la mayi Banda lingamakumbukira kapena kusangalalira kuti patha chaka akulamula chifukwa moyo wa Amalawi uli pamoto. - Kusangalalira chani? Kusangalala kuti atha chaka akulamula? Bola pasakhale zisangalalo chifukwa sindikuona kanthu koti munthu ungasangalalire. Mwina atamasangalala kuti tsiku limeneli adakwanitsa kukhala mtsogoleri wa dziko, watero Kapito. - Iye wati umphawi wakula, maka kumidzi, ndipo kutenga boma kwa Banda kudali kungosonkhezera mavuto ena. - Sitinganene kuti boma lapita lija ndilo limakonza zinthu chifukwa mavuto adaliponso, koma ndalama zimapezeka, koma pano ndiye mavuto osasimbika, akutero Kapito poonjezera. - Kasunda wati ndi kudya mfulumira kunena kuti zinthu zili bwino mdziko muno chifukwa mwina mukuyenera kukonzedwa. - Zinthu zidaipiratu muulamuliro wapita wa Bingu wa Mutharika; idali nthawi ya mdima maka paufulu wa atolankhani. Monga momwe andale achitira, zikuonetsa kuti zomwe Pulezidenti Banda adalonjeza atangotenga dziko lino zidali njerengo chabe. - Adanena kuti MBC idzakhala yotumikira aliyense. Zomwe zikuchitika pano ndi kutumikira boma komanso chipani chake cha Peoples Party (PP), adatero Kasunda. - Iye adatinso msonkhano wa atolankhani kukumakhala otsatira chipani omwe akumadzuma atolankhani akamafunsa mafunso. - Izi ndizo tidadandaula muulamuliro wa Mutharika ndipo mayi Banda adatifunsa momwe akufunira msonkhanowu uzichitikira. Tidapereka maganizo athu kuti pamsonkhanowu pasamakhale otsatira chipani koma zikuoneka kuti izi zidalowa mmakutu osamva, adatero. - Koma Kasunda adathokoza bomali pochotsa msonkho panyuzipepala komanso kuonetsa chidwi chochotsa Gawo 46 la malamulo a dziko lino. - Gawoli limapereka mphamvu kwa nduna kutseka nyuzipepala kapena wailesi ngati awona kuti zalakwitsa. Lamuloli komanso kukweza msonkhowo zidadza muulamuliro wa Mutharika ndipo ena amaona ngati zikufinya ufulu wa atolankhani. - Koma Mkandawire wati zinthu zasintha mwaubwino ndipo dziko likuyenera kuyamika utsogoleri wa Banda. - Iye adati muulamuliro wa Mutharika mafuta ndi ndalama zakunja zinkasowa koma pano iyi ndi mbiri yakale. - Vuto ndi lakuti Amalawi sitiyamika, akutero Mkandawire. Kuti zinthu zibwerere mchimake zimatenga nthawi ndipo njira yomwe boma latenga ithandiza kuti tifike pomwe tikufuna. Inde pali mwina moti mukonzedwe, monga kasamalidwe ka chuma. - Koma T/A Mwakaboko wa mboma la Karonga wati zinthu zingapo zasintha koma zenizenizo sizidaoneke chifukwa Banda akungopitiriza zomwe Mutharika adayamba. - Ziwawa zakula mdziko muno zomwe zikuchititsa kuti ena aziphwanya ufulu wawo [wochita zionetsero] ndi kumaononga katundu wa anthu. Izi zikuyenera zichepe ndipo boma lichitepo kanthu, akutero Mwakaboko. - Koma Charles Kabaghe, wochokera mmudzi mwa Mukombanyama kwa T/A Mwaulambia mboma la Chitipa, wati zinthu zankitsa muulamuliro wa Banda. - Iye wati ngakhale zinthu zikupezeka ndi zokwera mtengo kwambiri ndipo munthu wakumudzi, ngakhale mtauni momwe, sangakwanitse kugula. - Thumba la fetereza tikugula mokwera zedi. Ngakhale anthu akuti zinthu zomwe zimasowa zayamba kupezeka koma tikulephera kugula. Boma lichitepo kanthu kuti mitengo ya zinthu itsike, apo ayi, tili pamoto ndipo tifa kumene, adatero Kabaghe. - Koma Banda adati zinthu mdziko muno zasintha mokomera Amalawi monga kupezeka kwa mafuta agalimoto ndi ndalama zakunja komanso ufulu wa atolankhani. - Msabatayi kudali manongonongo akumveka kuti boma likufuna kukonza zisangalalo kuti latha chaka zomwe kadaulo pazandale, Joseph Chunga, ndi ena adati ndi zosayenera. - Zisangalalozi zibwera pomwe Amalawi akulira ndi kukwera mitengo ya zinthu komwe kwadza ndi kugwa kwa ndalama ya kwacha. - Mutharika adamwalira pa 5 April 2012 ndipo Banda, yemwe adali wachiwiri kwa Mutharika pomwe amatisiya, adalowa mmalo mwake pa 7 April ndipo adasankha Khumbo Kachali kukhala wachiwiri wake. -",POLITICS -ID_feItaHAB,"Chimulirenji apempha nduna zipewe katangale By Thokozani Chapola ent/uploads/2019/07/chimu.jpg"" alt="""" width=""481"" height=""318"" />Wachenjeza nduna za boma Chimulirenji Wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino Everton Chimulirenji walangiza nduna komanso achiwiri kwa nduna za boma kuti apewe katangale ndi ziphuphu. -Chimulirenji walankhula izi pamene amatsegulira maphunziro a nduna za boma ku Sunbird Nkopola Lodge mboma la Mangochi. Iye walangizanso ndunazi kuti zikhale ndi chidwi pa maphunzirowa kaamba koti ndi omwe awathandize kugwira ntchito yawo moyenera. -Ngati nduna mugwire ntchito yanu modzipereka komanso mupewe kuchita katangale mu ntchito yanu chifukwa katangale ndi mdani wa chitukuko, anatero Chimulirenji. -Polankhulapo nduna yowona za maboma aangono ndi chitukuko cha kumudzi Ben Phiri wati aliyense amene apezeke kuti akukhudzidwa ndi katangale, lamulo ligwira ntchito pa iye. -Nkhani yothetsa katangale si president yekha ayi koma ifeyo amene iye watikhulupilira kuti tiyendetse naye limodzi dziko lino. Amene apezeke akukhudzidwa ndi katangale lamulo ligwire ntchito pa iye ndipo panopa pakufunika munthu akakhudzidwa ndi katangale azichotsedwa ntchito osati kungomusintha malo ogwira ntchito, anatero a Phiri. -Kumbali yake nduna yoona za ntchito mayi Martha Lunji Mhone Chanjo wati maphunzirowa awathandiza kudzindikira bwino ntchito yawo. -ngati nduna timakhala patsogolo kupanga ziganizo mmalo mwa anthu choncho maphunzirowa atithandiza kuzama mmaganizidwe, kudziwa bwino ntchito yathu kuti titumikire anthu moyenera, anatero mayi Chanjo. -Maphunzirowa omwe ndi a masiku awiri anayamba lolemba pa 15 July ndipo anatha lachiwiri pa 16 July, 2019. -",SOCIAL -ID_fifmMiBa,"CSEC Yapempa University za Malawi Ziyambe Kugwira Ntchito Pazokha Bungwe lomenyera ufulu wa maphunziro mdziko muno la Civil Society For Education Coalition Network lati kuchedwa kwa sukulu za ukachenjede zomwe anazichotsa mu University ya Malawi kuti ziyambe kugwira ntchito kukusokoneza maphunziro mdziko muno. -Mkulu wa bungweli a Benedicto Kondowe ndi omwe anena izi polankhula ndi Radio Maria Malawi. -Iwo ati ndi zokhumudwitsa kuti boma silinasankhebe akuluakulu oyendetsa sukuluzi (Vice Chancellor) zomwe ati zikukhudza kaperekedwe ka maphunziro msukuluzi. -Tikudikira gawo lotsiriza pa ndondomekoyi-Gama Koma polankhulapo wapampando wa University ya Malawi, mbusa Dr. Billy Gama wati pakadali pano akudikira gawo lotsilizira kuti ma University amenewa akhale oyima pawokha ndi kuyamba kugwira ntchito zawo. -Tikudikirabe gawo lotsiriza la zokonzekerazi lomwe limatchedwa kuti commitment notice kaamba koti ndi yomwe inapatsidwa mphanvu kupereka ku ministry of education kuti tsopano ma college aja akonzeka bwinobwino ndipo akhonza kuyima pawokha, anatero Dr. Gama. -Mwazina iwo ati akufuna kuti akazagawa ma university wa adzakhale kuti akonzeka kuziyimira pawokha komanso kunja kwa dziko lino choncho akuyenera kuchita zinthu mu dongosolo lake kuti zikhale zapamwamba. -",EDUCATION -ID_fjkdWbOP,"CCMP Ipempha Atolankhani Alimbikitse Nkhani za Kusinntha kwa Nyengo Wolemba: Sylvester Kasitomu Atolankhani nkhani mdziko muno, awapempha kuti akhale patsogolo kumemeza zakusintha kwa nyengo mdziko muno. -Mkulu wa project ya Climate Challenge Malawi Programme kudzera ku bungwe la CADECOM, a Mercy Chirambo, anena izi pambuyo pa mkumano womwe anali nawo ndi atolankhani ndi cholinga chowazindikilitsa zaudindo wawo pothandiza kuzindikiritsa anthu zakusintha kwanyengo komanso chilungamo pa nkhani yakusintha kwa nyengo. -Mayi Chirambo ati ntchitoyi ikuyangana ngodya zitatu zomwe zithandize kwambiri kufuna kuchepetsa kusintha kwa nyengo ndi kuonongeka kwa zachilengedwe mdziko muno. -Ngakhale nyengo yasitha koma ife tinachiwona chanzeru kuti tikhale ndi mkumano ndi atolankhani kaamba koti iwo ndi amene ali ndi kuthekera kouza anthu zakufunika kosamala zachilengedwe, anatero mayi Chirambo, Mwazina iwo ati dziko lino likukumana ndi mavuto ambiri omwe akudza kaamba kakusintha kwa nyengo monga kusowa kwa madzi zomwe zikubwezeretsa mbuyo ntchito za ulimi umene anthu ambiri madalira mdziko muno. -Project ya Climate Challenge Malawi Programme kudzera ku mbungwe la CADECOM, ikugwira ntchito mmaboma a Zomba, Balaka, Machinga komanso Chikwawa. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_fmYRIFwl," DPP madzi afika mkhosiMuntali Zipani zotsutsa zati nzodabwa kuti boma lagundika kukweza anthu ogwira ntchito mboma, komanso kulipira mafumu nthawi ino ya kampeni pamene mmbuyo monsemu akhala akudandaula koma samathandizidwa. - Mwezi umodzi wokha boma lakweza apunzitsi 20 000, apolisi 7 000 moti padakali pano lili mkati molipira mafumu 42 000 ndalama za miyezi 6 zomwe zidatsalira chaka chatha. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Otsutsa akuti chipani cha DPP chikunyengerera mafumu kuti adzachivotere Boma ligwiritsa ntchito K832 miliyoni polipira mafumuwo. - Zipani zotsutsa zati zikuona kuti chipani cholamula cha Democratic Progressive (DPP) chikungofuna kugwiritsa ntchito ndondomeko zaboma pochita kampeni. - Koma mneneri wa boma Henry Musa adati sakuonapo vuto lililonse chifukwa palibe lamulo lomwe limafotokoza nthawi yokwezera anthu pantchito kapena kulipira mafumu. - Anthu ogwira ntchito mboma akhala akukwezedwa, komanso mafumu akhala akulipidwa mmaulamuliro onse omwe akhalapo. - Choseketsa nchoti palibe lamulo lomwe lifotokoza nthawi yokwezera ogwira ntchito kapena kulipilira mafumu, adatero Mussa. - Mfumu Chindi ya ku Mzimba, Chadza ya ku Lilongwe ndi Dambe ya ku Neno yatsimikizira Tamvani kuti mafumu alandira mswahara wa June mpaka December 2018. - Mneneri wa unduna wa maboma angonoangono ndi chitukuko cha mmidzi Muhlabase Mughogho adati ndalamazi nzomwe boma limayenera kuonjezera pa mswahara wa mafumuwo kuchokera pomwe Nyumba ya Malamulo idakweza mswaharawo. - Nyumba ya Malamulo idavomereza kuti mswahara wa mafumu ukwere ndi K100 pa K1 000 iliyonse koma kuyambira mwezi wa June mpaka December 2018, mafumu samalandira ndalama yoonjezerayo ndiye akupatsidwa pano, adatero Mughogho. - Mlembi wamkulu wa chipani cha UTM Patricia Kaliati adati ndiwodabwa kuti kuonjezera mswahara wa mafumu kutavomerezedwa, aphungu adaika mbajeti ndiye nchifukwa chiyani samapatsidwa ndalama zonse? Apatu ndikuona kuti boma limazunza dala mafumu kuti pambuyo pake adzawatseke mmaso nthawi ya kampeni. - Uku nkulakwa chifukwa panthawiyo akadatha kupanga ndondomeko zina, adatero Kaliati. - Koma iye adati ndiwokondwa kuti mafumuwo alandira ndalama zawo zomwe adagwirira ntchito ngakhale azilandira nthawi yolakwika. - Kaliati adati ndalamazo nzofunika kuonjezeranso chifukwa nzochepa poyerekeza ndi ntchito yomwe mafumu amagwira. - Mawuwa akugwirizana ndi omwe adalankhula mtsogoleri wa chipani cha Malawi Congress (MCP) Lazarus Chakwera pa msonkhano wake wa ku Kasiya kuti mswahara wa mafumu ndiwofunika kuganiziridwa, komanso azipatsidwa mu nthawi yake. - Mneneri wa MCP Maurice Munthali adati zomwe zikuchitikazi zikusonyeza kuti chipani cha DPP chapanikizika chifukwa cholephera kuchita zinthu mu nthawi yake. - Kodi aphunzitsi amayenera kukwezedwa liti? Nanga mafumu amayenera kulandira liti ndalamazo? Panopa madzi ali mkhosi ndiye akufuna awanamize? Ayi sititero, adatero Munthali. - Iye adati aphunzitsi ndi apolisi omwe akwezedwawo awonetsetse kuti zofunikira zonse zatheka kuti wina asadzawakanire mawa, komanso mafumu alandire ndalama zawo koma zisawasokoneze pokavota, adatero Munthali. - Mlembi wamkulu wa chipani cha United Democratic Front (UDF) Kandi Padambo adati boma lifotokozere bwino mafumu ndi anthu komwe kwachokera ndalamazo chifukwa ena akhoza kumaona ngati DPP ndiyo yapereka. - Katswiri pa ndale George Phiri adati Mussa akunena zoona kuti palibe lamulo lofotokoza nthawi yokwezera munthu kapena kumulipira malipiro ake, koma pali ndondomeko zina zomwe zimayenera kutsatidwa zomwe akuona kuti sizidatsatidwe. - Choyamba munthu amakwenzedwa akagwira bwino ntchito. - Nzowona kuti aphunzitsi ndi apolisi onsewa akugwira bwino ntchito yawo? Chachiwiri adziwa liti kuti akuyenera kukwenzedwa pa ntchito? adatero Phiri. - Iye adati nkhaniyi ikapanda kuunikidwa bwino, idzabweretsa mavuto aakulu patsogolo makamaka ngati sipakhala makalata a umboni oti anthu akukwezedwadi pa ntchito. -",POLITICS -ID_fnukaiYm," Ulemu ulibe mkazi kaya mwamuna Ulemu ndi khalidwe lofunika pamoyo wa munthu wina aliyensewamwamuna kapena wamkazichoncho mtsogoleri wadziko lino sadaphonye kwenikweni masiku apitawa pomwe adakumbutsa amayi za kufunikira kwa ulemu pabanja. - Kungoti langizo labwinoli lidakhala ngati lapotokera mbali imodzi, ya amayi, pomwe abambonso amayenera kuchitako mbali yawo popereka ulemu kwa akazi awo kuti banja liyende bwino. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kulankhula kotereku kungathe kupititsanso patsogolo maganizidwe aja oika udindo onse oonetsetsa kuti banja lilimbe uli mdzanja la mayi pomwe bambonso ali ndi mbali yaikulu yoti achite poonetsetsa kuti banja liyende bwino. - Kuphatikiza apo, langizo lakukhala wa ulemu ndi limodzi mwa malangizo omwe amayi akhala akuuzidwa kwa nthawi yaitali, kuphatikizapo ena aja akukhala opirira komanso omvera. - Kotero kuti kufunikira kwa ulemu amayi ambiri akhonza kukhala kuti akukudziwa bwino kuposa abambo chifukwa pachilangizo cha anamwali omwe atha msinkhu kapena omwe akulowa mmbanja, nkhani ya ulemuyi imanenedwa kwambiri. - Amayi enanso ulemuwu saumvetsetsa bwino kotero kuti akamenyedwa salandula konse; mmalo mwake amapepesa bambo owamenyayo, ati ulemu; zomwe zikuchititsa kuti nkhanza za mbanja zisathe. - Choncho mmalo mowirikiza za kufunika kwa ulemu, ndibwino titathandizana kumvetsetsa kuti ulemu ndi chani ndipo kuti uli ndi malire ati makamaka mokhudzana ndi zinthu zomwe siziyenera kuchitika mbanja monga nkhanza. - Kuphatikiza apo, atsogoleri angathandize poika mtima kwambiri pankhani zomwe zikubwenzera mmbuyo moyo wa amayi ndi mabanja awo. Izi ndi nkhani monga kulephera kwa amayi ambiri kudziimira paokha pa chuma. - Chiwerengero cha amayi omwe akungokhala kudikira kuti athandizidwe ndi abambo chikadali chokwera. Palinso amayi ambiri omwe akukakamira mabanja achizunzo podziwa kuti akalituluka banjalo alibe mtengo ogwira kumbali ya kapezedwe ka chuma. Apa pakufunika kukonza. - Sindikuti amayi azichita mwano mmabanjamu. Mwano ngosathandiza pabanja ndipo ulemu ndiwofunika zedi. Koma, ulemuwu tiumvetse bwino ndipo uchokere mbali zonse ziwirimayi ndi bambochifukwa kukhala wa ulemu sikufunika kuti ukhale wa mkazi kapena wamwamuna ndipo aliyense amafuna kupatsidwa ulemu. -",CULTURE -ID_frcdHZpP,"Anjatidwa Kamba Kogona ndi Galu Apolisi mboma la Mchinji amanga mamuna wina wa zaka 20 zakubadwa Glandisoni Feliyala kaamba komuganidzira kuti anachita zadama ndi galu. -Wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo, Inspector Kaitano Lubrino wati mkuluyu anapezeleredwa ndi mkazi wake akuchita zadama ndi galu usiku wapa 27 December 2019. - Mkazi wake atamuuza kuti akagone anakana ndipo mayiyo anakalowa yekha mnyumba koma atawona kuchedwa anaganiza zotuluka kuti awone chomwe chachitika kwa mamuna wakeyo ndipo ndi pomwe anamupeza akugona ndi galu. -Anayitana Anthu ena oyandikana nawo ndipo anthuwa anamugwira mkuluyu ndi kumupititsa ku polisi, anatero Inspecto Lubrino. -Inspector Lubrino wati a Feliyala anauza apolisi kuti iwo adawudzidwa ndi nsinganga wina wa ku Karonga kuti ngati akufuna kulemera agone ndi galu ngati chizimba. -A Glandisoni Feliyala ali ndi zaka 20 ndipo amachokera mmudzi mwa Malewa, T/A Gumba mboma la Mchinji ndipo akuyembekedzereka kukawonekera ku bwalo la milandu posachedwapa. -",SOCIAL -ID_gCNQklcC,"Bambo Anjatidwa Kamba Kogwililira Gogo wa Zaka 75 Apolisi mboma la Chikwawa amanga bambo wina wa zaka 27, pomuganizira kuti wagwililira gogo wa zaka 75 pamalo ena omwera mowa mbomalo. -Malinga ndi wachiwiri kwa wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sergeant Dickson Matemba, mkuluyu Yesani Chumachawo, anapalamula mlanduwu usiku wa pa 31 May 2020, pomwe iye ndi gogoyu anali limodzi pa malo ena omwera mowa. -Gogoyu atanyamuka pa malowa kubwelera kwawo, mkuluyu akuti anamutsatira, atafika kutali ndi anthu, mkuluyu anakokera gogoyu pa tchire ndi kuchita naye zadama. -Ndizoona tatsekera mchitokosi bambo wina wa zaka 27 yemwe anagwililira agogo wazaka 75 usiku wina mchaka chino cha 2020, anatero Sergeant Matemba. -Mwapadera apilosi ayamikira a chitetezo chakumidzi kaamba kothandizana ndi apolisiwa kupeza mkuluyu yemwe anathawa atachita izi. Padakalipano mkuluy akuyembekezeka kukawonekera ku bwalo la milandu posachedwapa kuti akayankhe mlanduwu. -",LAW/ORDER -ID_gDsfXkNe," TB imakhudza ziwalo zonse Kusiyana ndi nthenda zina, nthenda ya chifuwa chachikulu ya TB imakhudza chiwalo china chilichonse, kupatula zikhadabo ndi tsitsi, watero woona za nthendayi ku unduna wa zaumoyo, James Mpunga. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Iye adati izi zili chomwecho chifukwa tizilombo toyambitsa nthendayi totchedwa microbacterium timatha kulowa mchiwalo china chilichonse cha thupi. - Mpunga: Chofunika nkusadukiza mankhwala Ichi nchifukwa chake zizindikiro zakenso zimakhala zochuluka. Mwachitsanzo, kukhosomola, kupweteka kwa pachifuwa, nthawi zina kutulutsa makhololo a magazi, kutuluka thukuta makamaka usiku, kutentha kwa thupi, komanso kupweteka kwa msana. Chifukwa cha ichi, kawirikawiri sikelo ya wodwala imatha kutsika mosavuta, iye adatero. - Mpunga adati ngakhale nthenda ya TB imaika anthu pachiopsezo, ndi nthenda yosavuta kuchiza, chachikulu ndi kuyezetsa mwamsanga kuti munthu ayambe kulandira mankhwala komanso kumamwa mankhwala mosadumphitsa ndi mosalekera panjira kufikira munthu atachira. - Iye adati chifukwa cha ichi, ndi anthu ochepa okha omwe amamwalira ndi nthendayi ndipo nkhani yaikulu imakhala kunyalanyaza chabe. - Munthu odumphizadumphiza kumwa mankhwala amakhala pachiopsezo chosadzachira ndi mankhwalawa, iye adatero. - Mpunga adaonjezanso kuti munthu wodwala nthendayi amayenera kulandira chisamaliro choyenera ngati odwala wina aliyense ndipo kuonjezera apa, amayenera kupatsidwa upangiri wa momwe angamamwere mankhwala komanso pa zomwe akuyenera kuchita kuti asapatsire anzake omwe alibe nthendayi. - Iye adafotokoza kuti wodwala nthendayi amayenera kumaphimba kukamwa pokhosomola komanso sakuyenera kumakhala pamodzi ndi anthu mmalo othinana ndiopanda mazenera chifukwa potero, akhonza kupatsira anthu enawo mosavuta. - Nthendayi ndi yopeweka ndipo njira yodalirika ndi kusapuma mpweya wa munthu yemwe ali ndi nthendayi chifukwa tizilombo toyambitsa nthendayi timafala mwachangu kudzera mumpweya omwe timapuma, iye adatero. -",HEALTH -ID_gIAJRnWt," Anthu 50 000 akutenga HIV chaka chilichonse Pamene nkhondo yolimbana ndi matenda a Edzi ikupitirira, zadziwika kuti chaka chilichonse anthu 50 000 akutenga kachirombo ka HIV kamene kamayambitsa matendawa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Polankhula pamwambo woganizira anthu amene adataya miyoyo yawo kaamba ka nthendayi komanso amene ali ndi kachirombo koyambitsa nthendayi, wachiwiri kwa pulezidenti wa dziko lino Khumbo Kachali adati aliyense ayenera kutengapo gawo kuti chiwerengerochi chitsike. - Ndi udindo wa tonse kulimbana ndi matenda a Edzi ndipo tonse tiyenera kuyezetsa, adatero Kachali, yemwenso ndi nduna ya zaumoyo. - Mkulu wa bungwe la UNAIDS ku Malawi Patrick Brenny adati Malawi ikuchita bwino pankhondo yolimbana ndi matendawa. - Malawi akuchita bwino makamaka makamaka pankhani ya kadyedwe, kuchepetsa kupatsirana kwa nthendayi pakati pa mayi ndi mwana komanso ma ARV, adatero iye. - Koma Brenny adati nkofunika kuti Amalawi agwirane manja ndipo asatope popewa matendawa. - Pamwambowo, wogwira ntchito kuwailesi Wesely Kumwenda adati atolankhani amene adapezeka ndi HIV ayenera kubwera poyera. Iye adati ngakhale adamupeza ndi HIV zaka 10 zapitazo, alibe nkhawa, ndipo wabereka ana awiri pakatipa. -",HEALTH -ID_gJPzCkSz," Mvula iwononga katundu ku Phalombe Inde mvula ndi madalitso, komabe kwa anthu a ku Phalombe ndi Mulanje madalitsowa akuwalandirira kulimba. - Ngozi zogwa mwadzidzidzi zafika pena kumeneku. Mu November kudali ku Mulanje komwe anthu 500 adakhudzidwa. Pano ndi ku Phalombe komwe anthu 279 akusowa pogwira mvula ya mphepo itasasula nyumba zawo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Wothandizira kwa wamkulu woona ngozi zogwa mwa dzidzidzi ku Phalombe Dave Chibani akuti mavutowa adayamba pa 18 December ndipo kufika pano anthuwo sadalandirebe thandizo. - Tawalembera kale anthu oyenerera kuti atithandize. Zinthu sizili bwino, kufika lero [31 December] sitidalandire thandizo lililonse, adatero Chibani. - Nako ku Mulanje anthu adakasowa pogwira. Nyumba zidasasuka ndipo anthu ena kuvulazidwa pothawira malo oti azembe ngoziyo. - Padakalipano, Chibani wati podikira thandizo, alimbikitsa kupereka mitengo kwa makomiti amene amaona ngozi zigwa mwadzidzidzi. - Mitengo 800 ndiyo yagawidwa kwa makomitiwa mboma la Phalombe mwa ma T/A 6. Mitengo imathandiza ngozi monga izi, komanso mitengoyi iwapatsa ubwino wina akabzala chifukwa ndi ya zipatso. - Sitinangowapatsa koma tinawaphunzitsa, bungwe la Concern Universal ndi bungwe la Irish Aid ndilo lidatipatsa mitengoyi kotero zitithandiza ndi ngozi yachitikayi chifukwa anthu amene tawapatsawo ndiwo amatithandiza kukachitika ngozi za dzidzidzi, adatero Chibani. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_gLDhxFRE,"Arch-dayosizi ya Lilongwe Yatsekula Parish Yatsopano Arch-dayosizi ya Lilongwe yawonjezera ma parish ake kutsatira kukhazikitsidwa kwa parish yatsopano ku Mchinji boma. -Walengeza za nkhaniyi-Ziyaye Kudzera mu kalata yomwe yasayinidwa ndi Arch Episkop a Arch-dayosizi yi ambuye Tarsiziyo Ziyaye ati mwambo wapadera okhazikitsa parish yi uchitika masiku akudzawa. -Izi zikutanthauza kuti tsopano Arch-dayosiziyi ili ndi ma parish okwana 41. Kalatayi yafotokozanso kuti bambo Audifansio Kapinga ndiwo asankhidwa kukhala Bambo mfumu ku parish yatsopanoyi. -Mwazina kalatayi yafotokozanso ma udindo ena omwe ambuye Ziyaye asankha komanso ena kuwatumiza kukatumikira kwina. -Bambo Francisco Bisai awasankha kukhala Bambo mfumuku parish ya Kachebere mboma la Mchinji, Bambo Andrew Kholowa awasankha kukhala bambo mfumu ku parish ya Mkanda mbomalomweli la Mchinji, Bambo John Kaliwamba awasankha kukhala mlembi wa Arch Episkop a Arch-dayosiziyi ya Lilongwe, Bambo Alberto Elifala awasankha kukhala bambo mthandizi ku parish ya Mtima Woyera ku Lilongwe, Bambo Geoffrey Chikapa awasankha kukhala bambo mthandizi ku parish ya Nambuma mboma la Dowa, Ndipo Bambo Demetrio Banda awasankha kukhala owona zachuma ku St. Pauls Minor Seminary ku Mlale. -Pamenepa, Ambuye Ziyaye ati ma udindowa ayamba kugwira ntchito pano ndipo afunira zabwino ansembewa pomwe akhale akugwira ntchito yawo. -",RELIGION -ID_gNkgKADE," Moto buuu! 2019 yafukiza zipani Fumbi lachita kobooo! mzipani pamene kwangotsala chaka chimodzi kuti chisankho cha patatu chichitike mdziko muno. Chisankho cha patatu chidzakhalako pa 21 May 2019. - Izi zili choncho, zikuoneka kuti mzipani mwabuka moto pomwe nkhondo yolimbirana wodzaimira zipanizo yakula. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kumsonkhano wa Aford ena adachita kugona komweko Pamene ena mchipani cha DPP akhala akunena kuti Peter Mutharika apereke mpata kwa wachiwiri wake Saulos Chilima kuti adzaimire chipanicho, mtsogoleri wadziko linoyo wati zivute zitani, adzaimirabe DPP. Ku chipani chachikulu chotsutsa boma cha MCP ndiye kokera kwako wayala nthenje pomwe mpaka lero sizikudziwika kuti msonkhano waukulu uchitika liti kuti akasankhe wochiimirira. - Chipani cha UDF nacho kuli mkokemkoke pomwe mlembi wamkulu wachipanicho Kandi Padambo wati ngakhale chipanicho chikhale ndi msonkhano waukulu pa 1 August, chipanicho chagwirizana kuti Atupele Muluzi ndiye adzachitsogolere, chonsecho Lucius Banda wakhala akunena kuti akufuna kudzaimira chipanicho. - Koma njerengo zili ku Aford komwe pofika Lachinayi kudali ochitsogolera awiri: Enoch Chihana ndi Frank Mwenifumbo. Zidaliko Lachiwiri kumsonkhano waukulu wa chipanicho pomwe adalephera kugwirizana kuti woyenera kuvota ndani ndipo mbandakucha wa Lachitatu otsatira Mwenifumbo adamusankha kukhala mtsogoleri. Masana a tsikulo, otsatira Chihana adamusankha kuti ndiye mtsogoleri. - Chihana adati Mwenefumbo amabweretsa mamembala a DPP kumsonkhanowo kuti akavotenayenso Mwenefumbo adati Chihana adafika ndi anthu amene maina awo mulibe mu kaundula wa chipanicho. - Uwu si msonkhano wa DPP. Iyi ndi Aford, ndine wokonzeka kuwauza anthu avote bolani akhale athu, adatero Chihana. - Koma Mwenifumbo sadaimve: Aford si chipani cha banja kuti chilichonse chizichokera kwa Chihana basi. - Ndipo ngakhale Mutharika wanenetsa kuti adzaimira DPP, omwe akufuna Chilima akuti ndi maloto chabe. Mmodzi mwa iwo, Bon Kalindo, wati achita zotheka kuti Mutharika asaime, koma Chilima. - Tikukumana ndipo posakhalitsapa tilankhula zomwe takonza, koma dziwani kuti Chilima ndiye atitengere kuchisankho. Kodi nchifukwa chiyani tizikakamirabe Mutharika yemwe wakula? akudabwa Kalindo. - Mneneri wa DPP Francis Kasaila adati chipani chawo chikudziwa kuti Mutharika ndiye atengere chipanichi kuchisankho. - Mgwirizano wa zipani Pamene mkokemkokewu ukupitirira, zikuoneka kuti zipani zikudzigulira malo polowa mumgwirizano. - Pofika mdziko lino kuchokera kunja kumene wakhala zaka zinayi chichokere pampando, adalandiridwa ndi otsatira PP komanso a MCP amene adakumana nawo kwa mphindi 30. - Polankhula kwa anthu, Banda adakwanitsa kupereka moni kwa MCP: Tilandirenso anzathu a MCP amene tili nawo pano. - Koma mlembi wa MCP, Eseinhower Mkaka adakana kuyankhapo za mgwirizano wa zipanizi. Ndisayankhe zimenezo koma nditsimikize kuti anthu athu adapita kukalandira mtsogoleri wakale wa dziko lino Joyce Banda. Uwu ndi ulemu wathu chifukwa adali mtsogoleri wa dziko lino, adatero Mkaka. - Malinga ndi kadaulo pa zandale, Henry Chingaipe, nzosadabwitsa kuti zipani za MCP ndi PP zikhoza kulowa mumgwirizano. - Chisankho cha 2014 chisadachitike, padali zingapo zoonetsa ubale wa chipani cha PP ndi MCP. Sindikudabwa kumva zomwe zidachitika pamene Banda amafika mdziko muno. Izi zingatheke, adatero Chingaipe. - Ndipo pachisankho chapadera cha makhansala chimene chidachitika mmadera ena miyezi ingapo yapitayo, zipani za UDF ndi DPP zidayendera limodzi popatsana mpata mmadera amene ali ndi mphamvu. Ndipo atapambana, otsatira zipanizo amaimba nyimbo imodzi. - Chingaipe adati zikuoneka kuti DPP ndi UDF angayendere limodzi mchisankhocho komabe wachenjeza UDF kuti uwu ungakhale ulendo wokutha ngati makatani. - DPP ikulamula kale, ngati angachite ubale ndiye kuti UDF itha kumezedwa, zomwe zingazimitse banja la Muluzi pankhani ya ndale. Atha kuchita mgwirizano, koma asamale, adaonjeza motero. -",POLITICS -ID_gcQrMKBH," Kuphana kwaphweka pa Wenela Tsiku limenelo diraiva wina adati ndikhale kondakitala wa ganyu paulendo wake wolowera ku Machinjiri. Nkhani zinkakamba anthu mmenemo zidali zachilendo kwa ine. - Namwino wina, amene adatsika pa Magalasi ankanena za kachilombo koopsa ka Zika kamene kakuchititsa ana ena a ku Brazil azibadwa ndi mitu yaingono zedi. Nthenda zachilendo zachuluka. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kuchoka apo, namwinoyo ankakamba za mankhwala oopsa otchedwa polonium-210. Ameneyotu ndi poizoni woopsa amene wapha anthu ena otchuka. Asayansi akuti poizoni woopsayu akupezekanso mufodya yemwe ena amakwemba, adapitiriza chiphunzitso namwinoyo. - Abale anzanga, ine nkadatolapo chiyani? Kwa ine kudali kutolera ndalama ndi kutseka chitseko. - Chongoti mayi uja tsikeni, nkhani zidasintha. - Abale, koma tikuphana udyo. Chikuchitika nchiyani? Nkhani ingonongono basi wina wafapo, adatero bambo adakhala mpando wakutsogolo. - Ndi chiyani koma? Ku Machinjiri kwathuku, miyezi iwiri yapitayi nkhanizi ndiye zosayamba. Wantchito wapanja wina paja adapha wantchito wamnyumba nkuthawa ndi matumba atatu a chimanga. Wabizinesi wina wapha wabizinesi mnzake ndipo wina ndi uyu adapezeka ataphedwa nkuchotsedwa maso ndi nkhope. Zoopsa, adayankhira wina. - Si ku Machinjiri kokha. Mwaiwala za bambo wa ku Zingwangwa woombera mkazi ndi mwana wake nkudziphayu? Nanga mwana wa ku Mulanje wapha mayi ake nkuwakwirira mnyumba ati chifukwa amamudzudzula kuba? mtsikana wina amene adavala yunifomu ya sukulu ya za hotela adatero. - Nanga uyu bambo wopha mkazi wake atapeza mauthenga a foni amene amakaikira kuti mkaziyo amatumizira bwenzi lake chonsecho mauthengawo adali a mngono wa mkaziyo yemwe adabwereka foni. Nchiyani chatigwera? adafunsa mkulu wake atanyamula majumbo mosaona zoti ndi pakati pa January. - Mawu anu ali mkamwa, simunamve za mzimayi wapezeka ataphedwa mnyumba yogona alendo ku Bangwe? adafunsa diraiva. - Ndidaikira mangombe: Nanga za mkulu wotuma zigandanga kukapha mkazi wake wakale uja bwanji? Abale anzanga, ndisaname, izi zikundipatsa mantha. Thupi lamera tsemwe. Moyo wa munthu uli mmanja ndithu. - Mungayembekeze zotani mdziko limene mukunena kuti anthu ophwanya malamulo ena asamamangidwe? Poyamba ndimayesatu akadachotsa kaye lamulolo kusiyana ndi kuti ophwanya lamulo asamamangidwe, kapena akamangidwa azitulutsidwa, adatero mkulu wina. - Zoona. Anthutu ogonanana ndi abale awo alipo muno. Tsono akayamba kubwera poyera kuti nawonso alipo ochepa kwambiri ndipo ndi chilengedwe chawo kutero choncho kuwamanga nkuwaphwanyira ufulu. Chipwirikiti chobwera chikhala chotani? adafunsa mzimayi adayandikana naye. - Aliyense mbasimo adangoti duu! Diraiva adatsegula wailesi pomwe aliyense amalingalira za nkhanizo. Padali Moya Pete. Adali maganizo athu kuti Moya Pete akambapo kanthu pa zakuphana chisawawa kukuchitikaku. - Koma ayi. - Yesu anati akakumenyani khofi mbali iyi, mupereke linali. Otsutsa ndi a mabungwe mwandimenya mbali iyi ndakupatsani tsaya linali. Tsono Yesu sadanene kuti mukandimenyanso khofi lina ndichitenji. Mwandimenya katatu tsono ndiona umo ndingachitire, adatero. - Mkulu wina adaseka chikhakhali. Kodi ndimayesa Yesu adati munthu akakulakwira ka 539 uyeneranso kumukhululukiranso ka 539, adatero iye. -",SOCIAL ISSUES -ID_gcptCZPi," Kutambasula nthenda ya kadzamkodzo Kunjaku kuli nthenda zosiyanasiyana koma nthenda zina ukamva, kudulitsa mutu wazizwa. Sabata yapitayi, nduna ya zaumoyo, Dr Peter Kumpalume, adatsogolera Amalawi kutsegulira nyengo yokumbukira matenda a kadzamkodzo (Fistula) mboma la Kasungu. STEVEN PEMBAMOYO adachita chidwi ndi nthendayi ndipo adacheza ndi ndunayi, yomweso idagwiraponso ntchito ya udokotala, kuti itambasule za nthendayi motere: Kumpalume kutsindika za vuto la kadzamkodzo Anduna, anthu akudziweni. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ndine Dr Peter Kumpalume, nduna ya zaumoyo, komanso phungu wa chipani cha Democratic Progressive Party (DPP) kudera la kumadzulo kwa boma la Blantyre. Ndagwirapo ntchito zachipatala mmadipatimenti osiyabnasiyana mdziko muno ndi maiko akunja. - Kodi apa mukuti pakuchitika zokhudza kadzamkodzo, chimenechi nchiyani? Iyi ndi nthenda yoopsa kwambiri koma anthu ambiri sazindikira. Nthenda imeneyi imagwira amayi ndipo mzimayi akagwidwa ndi nthenda imeneyi, moyo wake umasinthiratu. Amadutsa mchipsinjo chachikulu, makamaka chifukwa chosalidwa ndi amayi anzake ngakhale abambo apakhomo, moti ena banja mpaka limatha. - Amasalidwa mnjira yanji, kapena matendawa ndi opatsirana? Ayi, matendawa si opatsirana koma amayamba malingana ndi zichitochito zina pamoyo wa munthu, makamaka pazokhudzana ndi uchembere. Mayi amagwidwa ndi matendawa malingana ndi momwe wayendetsera moyo wake wa uchembere, koma palibe mwayi woti wina akagwidwa akhoza kupatsira anzake, ayi. - Ndiye chomusalira nchiyani? Poyamba mukuyenera kumvetsetsa kuti nthendayi ndi nthenda yanji ndipo imachita zotani. Imeneyi ndi nthenda yokhudza njira ya amayi. Pazifukwa zina, njirayi imapezeka kuti yabooka ndiye mkodzo ukamabwera umangodutsa nkumachucha, mwinanso nkusakanikirana ndi chimbudzi. Pachifukwachi, mzimayi amamveka fungo kwambiri moti pagulu la anzake amasowa mtendere komanso anzake amamuthawa. Chomwechomwechonso, abambo a kunyumba amatha kupirira kwa kanthawi koma pena amatopa nkuchoka pakhomopo. Si nkhani yamasewera, ayi, makamaka kwa mayi yemwe wagwidwa ndi matendawo. - Mwangoti pazifukwa zina, kodi simungatambasuleko zina mwa zifukwazo? Ndikufotokozerani zifukwa zitatu zomwe ndi zikuluzikulu muno mMalawi. Pali uchembere olawirira. Munthu akatenga pakati ali wamngono, ziwalo zake zimakhala kuti sizidakhwime ndiye chifukwa chokakamiza pobereka, vuto lotere likhoza kubwera. Njira ina nkubereka pafupipafupi, ziwalo zimatopa mpaka nthawi imadzakwana yoti vuto laonekera komanso njira ina ndi kukonda kuchirira kwa azamba chifukwa pakabwera vuto panthawi yochira, azamba amalephera machitidwe ake. - Ndiye mwati vutoli ndi lalikulu mdziko muno, palibe njira yothandizira amayi oterewa? Njira ilipo yomwe nkuthamangira kuchipatala basi. Mdziko muno muli zipatala zingapo komwe kuli madipatimenti othandiza pavutoli koma anthu ambiri amatsogoza kuti matendawa amabwera kaamba kolodzana moti amataya nthawi nkumayendayenda mwa asinganga mmalo moti athamangire kuchipatala akalandire thandizo zinthu zisadafike poipitsitsa. - Nanga kungoti zipatala, osatiuzako kuti ndi kuti kuli zipatalazo? Zina mwa zipatala zomwe zikupereka nawo thandizo kwa amayi omwe ali ndi nthendayi ndi Queen Elizabeth Central Hospital (Quech) mumzinda wa Blantyre, Zomba Central Hospital ku Zomba, Bwaila ku Lilongwe, Mzuzu Central Hospital ndi Monkey Bay. -",HEALTH -ID_ggGOcZRW," Olowa mdziko mozemba aonjeza mavuto mndende Mavuto a mndende za mdziko muno ngosakamba koma kafukufuku wa Tamvani wasonyeza kuti ena mwa mavutowa akudza kaamba ka anthu osamangidwa koma ongosungidwa mndende chifukwa cholowa mdziko muno popanda chilolezo. - Malingana ndi wachiwiri wa mneneri wa nthambi yoona za anthu olowa ndi kutuluka mdziko muno, Wellington Chiponde, chiwerengero cha anthu oterewa chimasinthasintha kaamba koti yemwe wakonzeka amatuluka nkumanka kwawo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ena mwa olowa mdziko muno popanda chilolezo atawagwira ku Nkhata Bay Aliyense mwa anthuwa amadzionera yekha chochita kuti abwerere kwawo, chifukwa boma siliperekapo chilichonse kupatula kuwadyetsa ndi kuwasunga pamalo okhazikika, omwe nkundendeko, adatero Chiponde. - Iye adati anthuwa sakhala kundendeko ngati akayidi koma ngati njira yowathandizira malo okhala ndi chakudya poyembekezera kuti azipita kwawo akakonzeka polingalira kuti dziko lino lilibe malo osungirako nzika za maiko ena zolowa mdziko muno popanda chilolezo. - Chiponde adati malamulo amalola anthu oterewa kusungidwa mndende kwa sabata ziwiri zokha ndipo ikakwana nthawiyi amafunsidwa ngati apeza njira yopitira kwawo, koma ngati njirayo sidapezeke, amawapatsanso masiku ena kufikira pomwe adzakonzeke kubwerera kwawo. - Si nkhanza, ayi, koma malamulo a dziko amatero kuti nzika ya dziko lina si yoyenera kukhala mdziko muno popanda chilolezo pazifukwa zingapo. Mudziwa kuti boma limayenera kupanga ndondomeko ya zinthu zambiri monga chitetezo, mankhwala, chakudya ndi zina. - Kuti ndondomeko imeneyi iyende bwino, boma limayenera kudziwa chiwerengero cha anthu omwe ali mdziko nchifukwa chake othawa nkhondo kapena odzausa mwandondomeko amakhala ndi zowayenereza ndipo amakhala ndi malo awoawo, adatero Chiponde. - Iye adati malamulo oterewa ali mdziko lililonse ndipo maiko ena ali ndi malo akeake osungirako anthu oterewa koma poti dziko lino likadalibe malowa, limasunga anthuwa mndende. - Potsirapo ndemanga pankhaniyi, mneneri wa zandende mdziko muno, Smart Maliro, adati ichi nchipsinjo chachikulu kwa akuluakulu oyanganira za ndende polingalira kuti iwo amayenera kuti azidyetsa ndi kuyanganira anthuwa kufikira pomwe adzatuluke. - Naye adati chiwerengero cha anthuwa chimasinthasintha kutengera ndi momwe akulowera komanso kutuluka koma zonse zimatengera kuti a nthambi yoona za anthu olowa nkutuluka anenanji. - Ife timangolandira nkusunga anthuwa koma zonse amayendetsa ndi anthambi yoona za anthu olowa nkutuluka mdziko chifukwa sikuti anthuwa ndi omangidwa, ayi. Nkhawa yathu imangokhala pachisamaliro chifukwa zonse zimagwera ife. - Mwachitsanzo timayenera kupeza malo oti akhalepo, chakudya komanso poti chiwerengero cha anthu mndende chimakwera, zinthu monga madzi ndi zina zimagwira ntchito kwambiri ndiye mabilu nawo amakwera, adatero Maliro. - Nawo oyanganira za maufulu a anthu ati zomwe amaona anthu olowa mdziko mwachinyengowa nzopweteka komanso zowaphwanyira ufulu kaamba koti amasungidwa mmalo oyenera omangidwa. - Mkulu wa bungwe la Centre for Human Right and Rehabilitation (CHRR), Timothy Mtambo, adati ndende za mdziko muno zili ndi mbiri zosakhala bwino, makamaka pankhani yothithikana, zaumoyo ndi kuvuta kwa chakudya. - Mkuluyu adaona kuti kusunga anthuwa mmalo ngati amenewa nkuwalakwira kwambiri potengera malamulo a zaufulu wa anthu padziko lonse. - Kumeneko nkulakwa chifukwa anthuwa sadamangidwe, ayi, akungoyenera kutumizidwa kwawo basi osati mpaka kumasungidwa mndende ngati kuti azengedwa mlandu nkumangidwa, adatero Mtambo. - Iye adati njira yabwino nkumanga malo osungirako anthu oterewa poyembekeza kuti azinka kwawo monga momwe zilili mmaiko ena. - Nduna ya zamdziko, Jappie Mhango, adati ganizo lomanga malo osungilako anthuwa ndi labwino, makamaka pankhani yachitetezo, koma adati pakalipano palibe mapulani otere polingalira mavuto a zachuma omwe ali mdziko muno. - Ndi maganizo abwino kwambiri chifukwa anthuwa amachokera kosiyanasiyana ndiye sitinganeneretu kuti moyo wawo ndi wotani. Mwina ena adali zigawenga zikuluzikulu kwawo, akhoza kuphunzitsa anthu anthu omwe ali mndende, adatero Mhango. - Iye adati mtsogolo muno zinthu zikadzayamba kuyenda bwino, boma lidzaganizirapo kuti mwina lidzamange malo osungirako anthuwa kuti azikakhala kwaokha. -",POLITICS -ID_ggVqfiqK," Anatchezera ANATCHEREZA Akundikakamira Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndili ndi mkazi yemwe ndili naye mwana mmodzi. Vuto lake ndi limodzi: amakhalira kunyoza makolo ndi abale anga. Amati banja sakulifuna koma ndikati amange zake, amakakamira. Ndichitenji? H, Blantyre. - Zikomo H, Kodi banja lanu mudamangitsa kuti? Kodi mudangogwiriziza kwa ankhoswe? Ngati ndi choncho bwanji osakatula nkhawazo kumeneko? Ngati mudamangitsa kumpingo, mukhonzanso kupita uko akakuthandizeni. - Banjatu sakakamiza ndipo apapa zikuonetseratu kuti mkazi wanuyo ali ndi chibwana komanso musakaike, ameneyo ali ndi wina amene amamulimbitsa mtima. Nkutheka kuti winayonso ali pabanja ndipo amamunamiza kuti adzasiya mkazi wake ndi kutengana ndi wanuyo. - Izi si nkhambakamwa, ndipo mumufufuze bwino mayendedwe ake. Samalani naye mudzalirira kuutsi atakubweretserani kwayauotche. - Akuti ndidzamukwatire iyeyo basi Zikomo agogo, Bambo ndi mayi anga adasiyana ukwati ndipo adakwatirana ndi mkazi wina yemwe analinso ndi ana ena. Mmodzi mwa anawo ndi wamkazi ndipo ndamulera mpaka kusukulu ya ukachenjede kumene akuphunzira panopa. - Vuto langa nali, iyeyo akuti sakufuna adzamve zoti ndakwatira mkazi wina chifukwa amandikonda kwambiri. Iye adati adzamuikira chiphe mkazi amene ndingadzakwatire. - Iyeyo akuti ndi bunthu ndipo akuti sadzalola mwamuna aliyense kudzamuyamba koma ine ndekha. Iyeyotu amati palibe chibale pakati pa ine ndi iyeyo. Ndichitenji? TD, Lilongwe. - TD Monga ndanena, banja sakakamiza. Chikondi chili ngati fupa, ukakakamiza, mphika umasweka. Apatu mlongo wanuyo ayenera kuti palibe angakakamize wina kukonda mnzake, mapeto ake ndi ngozi. - Chomwe muyenera kumuuza nchakuti, si kuti munthu akakuchitira zabwino ndiye kuti nawenso udzikakamize kubwezera zabwino, kuphatikiza zimene zili zosadziwika bwino. Tamvapo za amayi ena amene apatsidwa mimba komanso matenda ndi abambo ena amene amawathokoza powapatsa ntchito. - Mumuuzitse kuti pamene mumamuthandiza, si kuti mumayembekezera kuti adzabwenza china chake. -",RELATIONSHIPS -ID_gglZRJZx," Tidadziwana tili ana Mtolankhani wa za masewero ku wailesi ya Voice of Livingstonia (VOL) Sylvester Siloh Kapondera adakumana ndi wokondedwa wake Annie Chivunga Kalasa ali ana mboma la Kasungu. - Apatu nkuti Kapondera ali ndi zaka 11, mchaka cha 2001, ndipo ankacheza ndi achimwene a namwali wakeyu. Panthawiyo nkuti Kalasa naye ali wachichepere kwambiri. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ubwenzi wa anawatu udali bwino kwambiri chifukwa nawo makolo awo adali anansi pomwe onse ankaphunzitsa pa sukulu ya Mwimba, mboma la Kasungu. - Siloh ndi Annisha: Zidayamba ngati chibwana Koma patadutsa zaka zingapo anthuwa adatayana pomwe adalowera malo osiyana. - Koma mudali mchaka cha 2013 pomwe ndinkagwira ntchito kuwailesi ya Tigabane pomwe ndidayamba kumufuna namwaliyu! Panthawiyo nkuti akuchita maphunziro ake auphunzitsi ku Nkhamenya, mboma la Kasungu, adalongosola Kapondera. - Iye adalongosola kuti atamuona Kalasa mtima wake udatumphatumpha mpaka kupempha nambala yake ya lamya yomwe adapatsidwa mosavuta chifukwa adali kale anansi. - Nditabwerera ku Mzuzu ndidayamba kuchezetsa ndipo ndidamuuza mawu a chikondi komabe ndidakanidwa, ndidayesetsa koma zidavuta! Kenako kukhala ndekha kudandivuta ndipo ndidapeza mkazi wina! Komabe mtima wanga umakumbukirabe Annie! adatero Kapondera. - Koma mwatsoka adasiyana ndi mkazi winayo ndipo Kapondera sadaupeze koma kubwerera kwa Kalasa komwe mtima wake udali. - Nditasiyana ndi mkazi winayo kumayambirilo kwa 2017 sindidachedwe kupitaso kwa Kalasa komwe malingaliro anga adali! Apaso nayeso sadachedwe koma kundisekerera nkundilora ataona zoti sindimafuna kupanga naye chibwenzi wamba koma ubwezi woti timange banja, adalongosola Kapondera. - Komatu ubwenzi wa awiriwa wakumana ndi zokhoma zosiyanasiyana monga kupekeredwa nkhani mwa zina. - Chomwe chidandikopa kwambiri kwaiye ndichoti kupatula kuwala kwa namwaliyo, Ali ndi khalidwe lwabwino, ndi ofatsa komaso okonda kuseka moti sindimavutika kupeze nkhani yoseketsa kwambiri kuti mwina ndioneko mano ake, adatero Kapondera. - Iye adati chikondi chawo chimalimba chifukwa chokhulupilirana komaso kulemekezana ndi kumvetsetsana! Polankhulapo, Kalasa adati adamukonda Kapondera chifukwa ankamuonetsera chikondi. - Kalasa adati Kapondera amakondedwa ngakhale ndi abale ake. - Ukwati wa awiriwa uliko pa April 28 kuholo ya sukulu ya sekondale ya Katoto. - Kapondera ndi mwana wachiwiri kubadwa mbanja la ana asanu pomwe Kalasa ndi mzime mbanja la ana 6. -",SOCIAL ISSUES -ID_gjwseSlA,"Papa Wapempha Akhristu Ayike Chikhulupiriro Mwa Mulungu Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wapempha akhristu mu mpingowu kuti ayike chikhulupiriro chawo mwa Mulungu kaamba koti ndi yemwe angathetse mavuto amwe amakumana nawo. -Papa Francisco walankhula izi mu zolankhulalankhula zomwe amakhala nazo lachitatu lililonse ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Iye wati ankhristu atengere chitsanzo cha Batumeyo wankhungu yemwe anachiritsidwa ku vuto losaona atakhulupilira yesu khristu choncho wapempha ankhristu kuti azikhala ndi chidwi choitana yesu khristu kuti awachiritse ku nthenda komanso mavuto omwe akukumana nawo potengera chisanzo cha Batumeyo-yu. -Mwazina wati Yesu Khristu ndi yekhayo amene angawachotsere anthu mdima wa tchimo ndi kuwakhululukira. -",RELIGION -ID_gnxTloWv," Anatchereza Wokondedwa Anatchereza, Zikomo chifukwa cha malangizo amene mukumapereka. Thandizeni. - Ndili ndi mkazi yemwe ndakhala naye kwa nthawi ndithu. Iye adapezeka wodwala ndipo mthunzi wake utatsala miyezi iwiri kuti akhale ndi mwana, makolo ake adamuitanitsa. Pozindikira kuti izi zimachitika, ndidaloleza kuti apite. - Ndipo sindidafowoke kumuthandiza nthawi yonseyo mpaka kuchira. Koma atachira, achibalewo adati ndichoke kumene ndikukhala ndipite kwawoko. - Sindidagwirizane nazo ndipo ndidakana. Mwanayo atabadwa, adati ndisapite kukamutenga koma ndipite komweko tizikakhala. Sindidagwirizane nazo ndipo ndidaneneratu kuti sindingapiteko. - Lero patha miyezi 13, ndipo makolowo akunena kuti ndipite kumudziko ndikamutenge mwanayo. Ndichitenji? SL, Balaka SL, Zikomo chifukwa chondikhulupirira. Choyamba mukuyenera kuzindikira kuti pena anthu amakhala ndi zikhulupiriro zosiyanasiyana. Ndikulangizani molingana ndi kuti simunatiuze ngati mkazi wanu ndi inu muli a mitundu yofanana. - Ngati muli a mtundu umodzi, mukudziwa chimene ndikunena. Komanso mukuyenera kudziwa chimene makolowo akuchitira izi. - Nchifukwa chake ndinganene kuti ngati muli a mtundu umodzi, mwina mukhoza kudziwa kuti panali china chimene amafuna achite naye mwanayo, ndiye amakumangani. Koma chifukwa sizinatheke, nchifukwa akukuuzani mupite. - Koma zonsezo ndi inu ndi mkazi wanu. Kodi maganizo ake ali pati? Akudziwa, akuuzani. - Sindikhulupirira zaufiti, koma izitu ziliko. - Tsono pa ganizo lakuti mukamutenge mwanayo kapena ayi, ndikuuzani motere: mwanayo mukamutenge, chifukwa ndi wanu. Koma mupite kukamutenga patapita nthawi mpaka kutamvetsetsa chimene chikuchitika. Pitirizani kumuthandiza kuti musamuphere ufulu. - Cholinga choti pathe nthawi kaye nchakuti, muone momwe zikukhalira. Panopa, tumizani zofunika. - Anatchereza. - Kodi akazi amafuna chiyani? Zikomo Anatchereza, Ine ndi mnyamata wa zaka 24 ndipo ndikusaka msungwana wakuti ndimange naye banja. Komatu zikundivuta. - Vuto lalikulu ndilakuti sindikudziwa kuti akaziwa amafuna chiyani kwenikweni. - Izitu ndikunena chifukwa cha zomwe ndakhala ndikuziona. Panopa ndafunsira akazi okwana atatu koma chomwe ndikuchiona nchakuti ngakhale akundikana, pakatha masiku angapo, amandiimbira, kapena kuchita zina, kundikopa kuti chibwenzi chiyambepo. - Nchifukwa chiyani akuchita izi? Ndikufuna kukwatira, koma sindikudziwa kuti kwenikweni amafuna chiyani? Thandizeni gogo. - CGS, Karonga CGS, Zikomo chifukwa cha uthenga wanu. - Mkazi asanalole mwamuna ukwati, amadikira kaye ngatidi mwamunayo watsimikiza. - Akatero, amaona kaye ngati mwamunayo angamuthandize. Apa amaunikiranso ngati angayanjane magazi polingalira mtundu, chipembedzo, maphunziro ndi zina zotero. - Malingaliro otero angabweee patatha nthawi tsono nchifukwa chake kuyambira kale amanena kuti ndikuyankha mawa. - Iyi imakhala nthawi yoti akufufuzeni ngati simukudziwana bwino. - Kodi inuyo mbiri yanu njotani? Mwinatu akaziwo sakukudziwani ndiye akafufuza akupeza kuti mulibe banga, nchifukwa chake akubwerera kuti mukwatirane nawo. - Malangizo anga ndi akuyi, musanafunsire, muzimulola mkaziyo akudziweni. Muzimupatsa nthawi yokwanira ndi kumulola kuti akudziweni bwinobwino. - Kupanda kutero, palibe chotheka. - Anatchereza. -",RELATIONSHIPS -ID_gsALwwwq," Kusowa kwa shuga kudzetsa kulira kwa Amalawi Amalawi mdziko muno ati sakudziwa chomwe chikuchitika mdziko muno kotero boma likuyenera kubweretsa mayankho mwachangu zinthu zisadavute. - Izi zadza pomwe mmizinda ikuluikulu yadziko lino ya Blantyre, Lilongwe ndi Mzuzu mudali mizere ya anthu ofuna shuga. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ndemangazi zadza msabatayi pomwe mavuto a kusowa kwa shuga adayala paliponse mdziko muno. - Anthuwa ati boma likuyenera kuganizira moto wa anthu chifukwa ndiwo adasankha bomali kuti lidzitandiza zomwe akukumana nazo. - Ruth Samikwa wa ku Ndirande mumzinda wa Blantyre wati kumeneko pofika Lachitatu amagula sugar woyera pa mtengo wa K400. - Zinthu zavuta ndipo sindikudziwa ngati sitithawa mdziko muno. Shuga wa bulawuni adasowa kalekale pano yemwe akupezeka mwa apo ndi apo akupanga K400, adatero Samikwa. - Thocco Loga wa ku Kawale mumzinda wa Lilongwe wati kumeneko ndiye zafika ngati akusaka mafuta agalimoto. - Moyo wasinthiratu moti chifukwa tiyi ndidamwa kale. Shuga akupezeka koma uyambe wavutika ngati ukufuna umupeze ndipo akugulitsidwa pa K450, adatero Loga. - Mwezi wangothawu shuga wa dziko lino wakhala akugwidwa ku Tanzania ndi maiko ena. -",ECONOMY -ID_gvkZxDZB," Apolisi, mabungwe akufuna kuteteza ufulu wa ana Apolisi ati agwirana manja ndi mabungwe osiyanasiyana pa ntchito yoteteza ufulu wa ana mdziko muno. - Mkulu wa polisi ya Chirimba, Aubrey Chimenya ndiye adalankhula izi pamsonkhano womwe bungwe la Chisomo Childrens Club idachititsa pa sukulu ya Chirimba mu mzinda wa Blantyre. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mwana ali ndi ufulu wophunzira, koma nzokhumudwitsa kuti mmalo motumiza ana kusukulu makolo akumatumiza ana awo kukagulitsa zibwente, zitumbuwa, zindasi, madonasi ndi zinthu zina, adatero Chimenya. - Iye adati agwira ntchito ndi mabungwe osiyanasiyana kuphatikizirapo la Chisomo kuti athane ndi mchitidwewu. - Tiziyenda mmisika ndipo tikapeza ana akugulitsa katundu mmisika tiziwaitana kuti atiuze zolinga zawo, adatero Chimenya. - Mkulu wa bungwe la Chisomo mchigawo cha kummwera, Auspicious Ndamuwa, adati cholinga cha bungwe lake ndi kuonetsetsa kuti ufulu wa ana ukutetezedwa. - Iye adati mwana ali ndi ufulu wopatsidwa dzina, mankhwala akadwala, kutetezedwa, kusingiridwa chinsinsi, wosonkhana ndi a mnzake, wolankhula zakukhosi ndi maphunziro. - Ntchito yopeza ndalama zogwiritsira pakhomo si ya ana, koma makolo. Choncho makolo asaphwanye ufulu wa maphunziro wa ana powatumiza kukagulitsa malonda anzawo ali mkalasi, adatero Ndamuwa. - Mphunzitsi wamkulu wa pa sukulupo, ndi yemwe adaimirira nyakwawa ya mderalo adavomereza kuti ana ambiri amapezeka pa msika wa Chirimba nthawi ya maphunziro. -",LAW/ORDER -ID_gvmicfEP,"Otsatira Tonse Alliance ku Zomba Achita Chikondwelero Atapambana Pa Chisankho Otsatira mgwirizano wa zipani za ndale wa Tonse mu mzinda wa Zomba, dzulo anachita chikondwelero kutsatira kupambana kwawo pa chisankho cha President. -Chikondwelerochi chinayambira ku Chinamwali, kuzungulira mu mzinda wa Zomba ndi kukathera pa bwalo la zamasewero la Gymkhana. -Poyankhula ndi atolankhani pambuyo pa chisangalarochi, mlembi wa amayi mchipani cha UTM, mayi Mwiza Malweni apempha achinyamata kuti akonde dziko lawo pothandidza pa ntchito za chitukuko zosiyanasiyana. -Victory parade yathu ndi chisangalaro chosonyeza kuti tatenga boma tawina ndipo langizo langa ndi lakuti achinyamata tizitenga gawo pothandiza chitukuko cha mdziko osati kuwononga zinthu, anatero mayi Mwalweni. -Mmawu ake mlembi wa chipani cha Malawi Congress (MCP) mchigawo chaku mmawa, a Geoffrey Banda anati uthenga omwe amapereka pa tsikuli ndi wa chisangalalo ndipo athokoza Mulungu ponena kuti zomwe amafuna zakwaniritsidwa. -Ngati mgwirizano wa Tonse, chaka chino chakhala cha chisangalalo kuyambira pamene bwalo la milandu linagamula kuti kukhale chisankho ndipo chisankhocho chasonyeza kuti mavoti anaberedwadi ndipo lero tikusangalala chifukwa choti tawina, anatero a Banda. -",POLITICS -ID_gwbjeQyV," Mtima pansiAPM Ngati aMalawi adali ndi chiyembekezo choti aona kusintha kwakukulu pachuma ndi zina ndi zina zokhudza moyo wawo pambuyo pa kulumbiritsidwa kwa boma latsopano lotsogozedwa ndi Pulezidenti Peter Arthur Mutharika ndi chipani chake cha DPP, asathamange magazi chifukwa izi sizitheka lero ndi lero. - Izi zili choncho chifukwa mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika Lachiwiri adati aphungu a Nyumba ya Malamulo sakambirana ndondomeko ya chuma cha dziko lino (Bajeti) yomwe imayenera kuyamba pa 1 July, 2014 mpakana pa 31 June 2015. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Polankhula koyamba ngati mtsogoleri wa dziko lino mNyumbayo, Mutharika adati mmalo mwake ndondomekoyi adzaikambirana mwezi wa August pofuna kupereka mpata woti boma liunike bwinobwino kunthambi zosiyanasiyana zinthu zofunika mundondomekoyi. - Iye adati mmalo mwake aphungu angokambirana za ndondomeko ya chuma chapadera chomwe boma ligwiritse ntchito kuyambira mwezi wa July mpakana September, 2014. - Gawo 178 la malamulo oyendetsera dziko lino limalola kukhala ndi ndondomeko yongoyembekezerayi. Tinali ndi nthawi yochepa yokonza ndondomeko ya chaka chonse. Komanso tiyenera kuunikira bwino ndalama zomwe zatsala kuthunba la boma tisanakonze ndondomekoyi, adatero Mutharika. - Nduna ya zachuma Goodall Gondwe akuyembekezeka kukapereka ndondomeko yoyembekezerayi sabata ya mawa. - Tikapereka ndondomekoyi tikhala tikufunsa anthu zimene akufuna kuti tiganizire mundondomeko ya chuma ya chaka chonse, adatero Gondwe. - Mwa zina, Amalawi ambiri chidwo chawo chagona poti boma la Mutharika litsitsa liti mitengo ya malata ndi simenti kuti osauka amene akugona nyumba zofoleredwa ndi udzu komanso zozira ndi donthi nawo athe kumanga zofolera ndi malata komanso zasimenti pansi. - Pokopa anthu kuti adzachivotere chipanichi panthawi ya kampeni zisankho zisadachitike pa May 20, 2014, akuluakulu adalonjedza Amalawi kuti chipani cha DPP chikadzakhalanso mboma chimodzi mwa zinthu zoyambirira pofuna kutukula miyoyo ya Amalawi ku kutsitsa mitengo ya malata ndi simenti kuti aliyense azigona mnyumba yoyenerera. - Akatswiri mnthambi zosiyanasiyana mdziko muno ati boma lingachite bwino pachitukuko cha dziko litatsata bwino mfundo zomwe Mutharika adanena potsegulira Nyumbayo. - Akatswiriwa ati Mutharika adanena mfundo zabwino zokhudza chitukuko koma sadatambasule bwino momwe mfundozo bioma lidzakwaniritsire. - Zina mwa mfundo zomwe akatswiriwa ayamikira ndi zotukula ntchito za umoyo, ulimi ndi maphunziro koma ati sizikutambasula bwino mmene zidzayendere. - Dalitso Kubalasa, mmodzi mwa akatsiwiriwa, yemwe ndi mkulu wa bungwe la Malawi Economic Justice Network lomwe ntchito yake ndi kuona mmene boma likuyendetsera chuma kuti chipindulire aliyense, wati boma lakhazikitsa mfundo zabwino kwambiri koma lalephera kufotokozera Amalawi mmene zidzayendetsedwere. - Mfundozi ndizabwino kwambiri pachitukuko cha dziko lino ndipo nzosangalatsa kuti mtsogoleri akudziwa za mavuto omwe alipo pachuma. Koma ngakhale zili choncho, pali mfundo zina zofunika kuwongoledwa bwino kuti zigwire bwino ntchito yake, adatero Kubalasa pocheza ndi Tamvani Lachiwiri lapitali. - Pankhani za umoyo, Mutharika adati, mwa zina, boma lidzakhazikitsa chisamaliro chapadera cha anthu ogwira ntchito mboma komanso lidzatukula miyoyo ya anthu ogwira ntchito mboma pakakwenzedwe pantchto ndi malipiro. - Mkulu wa bungwe loona kuti ntchito za umoyo zikufikira anthu onse mofanana la Malawi Health Equity Network (Mhen), Martha Kwataine, akuti boma laganiza bwino pokhazikitsa chisamaliro chapadera cha anthu ogwira ntchito mboma, koma wadzudzula kuti silidatambasule bwino makamaka pa nthawi yomwe ntchitoyi idzayambe. - Izi ndi zomwe takhala tikumenyerera kwa nthawi yaitali ndipo apa boma laganiza bwino kwambiri makamaka pakulonjeza kutukula miyoyo ya anthu ogwira ntchito za chipatala. - Koma chomwe ndingapemphe boma ndi kutambasula bwinobwino nthawi yomwe izi zidzayambe kusiyana ndi kuti anthu azingokhala mumdima, adatero Kwataine. - Mutharika adatinso boma lidzalimbikitsa ntchito zotukula achinyamata pokhazikitsa malo ophunzitsa achinyamata ntchito zosiyanasiyana kuti azikhala odzidalira paokha. - Nduna yakale ya zachuma, Mathews Chikaonda, adati boma likuyeneranso kubwera poyera mmene ntchito yotukula achinyamatayi idzakhalire. - Iye adati achinyamata ndi ofunika kwambiri pachitukuko cha mdziko choncho nkofunika kuika patsogolo ntchito zowatukula. -",POLITICS -ID_gxkBRKXb," Achikulire asowa thandizo madzi atavuta Limodzi mwa mabungwe omenyera ufulu wa anthu achikulire mdziko muno lati ena mwa achikulire amene adakhudzidwa ndi madzi osefukira sabata ziwiri zapitazo sakulandira thandizo loyenera kuchokera ku boma. - Madzi osefukirawa akhudza maboma 15 mwa 28 mdziko muno, ndipo anthu 868 895 ndiwo akusowa pokhala chifukwa cha vutoli. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mwa anthuwa, 672 ndiwo adavulala pomwe 56 adaphedwa, malinga ndi kalata yomwe bungwe la Unicef idatulutsa Lachitatu. - Kazembe adagonekedwa kuchipatala Pakadalipano anthu 90 000 akukhala mmisasa yomwe yakhazikitsidwa mmaboma ena monga Chikwawa ndi Nsanje. Komatu anthuwa akulandira thandizo loperewera lomwenso likumafika mochedwa malinga ndi kalata yochokera ku bungwe la European Commissions Joint Research Centre(JRC). - Koma mwa anthuwa achikulire ndiwo akuvutika kwambiri chifukwa akungodalira thandizolo chifukwa cha ukalamba. - Bungwe la Friends for the Elderly lati kafukufuku wake akuonetsa kuti anthu achikulire ena sadalandirebe thandizo mpaka lero ngakhale ngozi ya madzi osefukirawa idagwa sabata zitatu zapitazo kuchokera pa 5 March. - Malinga ndi kalata yomwe bungwelo latulutsa yosainidwa ndi mmodzi mwa oyendetsa bungwelo Mike Magelegele, bungwe lake lidapeza kuti vutoli lakhudza achikulire omwe amakhala okha opanda owasamalira komanso mmalo ena kufikamo. - Bungwelo lati mmodzi mwa nkhalambazi, Gogo Naphiri yemwe amakhala mmudzi mwa Namboya kwa T/A Machinjiri mboma la Blantyre adamupeza ali yekhayekha opanda thandizo ndipo kuti anthu a mmudzi mwake sangamuthandize chifukwa ati ndi mfiti. - Naye gogo Fanny Kazembe wa zakat 56 yemwe ndi Nyakwawa Nnunkha ya kwa T/A Mpama mboma la Chiradzulu yemwe nyumba yake idamugwera pa March 7 ndipo adavulala phazi, kumsana ndi mmapewa mpaka kugonekedwa pachipatala cha Nguludi thandizo lochokera kuboma monga chakudya ndi zina silinamupeze. -",SOCIAL ISSUES -ID_hBjpyVnh," Ulangizi wa pafoni uthandiza alimi Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ndizachidziwikile kuti dziko la Malawi limadalira ulimi pa chuma chake ndipo ambiri mwa alimi mdziko muno ndi alimi a minda ingonoingono omwe amadalira alangizi kuti awafikire ndi njira komanso luso la makono pa ulimi. - Nawonso akatswiri a za ulimi omwe akukangalika kuchita kafukufuku pofuna kupeza njira komanso luso la makono paulimi amadaliranso alangizi kuti afikire alimi ndi luso ndi njira za makonozi. - Koma ngakhale izi zili choncho, ntchito za ulangizi zikukumana ndi mavuto ochuluka monga mlili wa Edzi, kuchepa kwa zipangizo zogwiritsa ntchito, ufulu pankhani za misika komanso ufulu wa demokalase kungotchulapo ochepa. Kupatula zonsezi, onse okhuzidwa ndi ntchito za ulangizi akhala akutsatira njira za ulangizi zodalira kuti mlimi ndi mlangizi akumane maso ndi maso. - Pofuna kuchepetsa ena mwa mavutowa polingaliranso kuti chiwerengero cha alangizi chikuchepa, unduna wamalimidwe kudzera ku nthambi ya ulangizi mogwirizana ndi mabungwe omwe siaboma, adakonza msonkhano wokambirana zolimbikitsa ulangizi pogwiritsa ntchito luso lamakono pogwiritsa ntchito malo oimbira foni kapena kuunguza zinthu pa Internet. - Msonkhanowu udachitikira ku Malawi Institute of Management mumzinda wa Lilongwe ndipo udabweretsa pamodzi akatswiri kuchokera ku unduna wa zamalimidwe, sukulu za ukachenjede za Luanar komanso NRC ndi makampani komanso mabungwe a Self-Help Africa, TNM, Airtel, Farm Radio Trust, Technobrain, atolankhani, alimi komanso ena ambiri. - Zolinga za msonkhanowu zidali zitatu. Cholinga choyamba chidali kukhazikitsa masomphenya a kayendetsedwe ka malo olandira ndi kupereka mauthenga a ulangizi (call centre). Chachiwiri chidali kugawana nzeru pakayendetsedwe ka malowa. - Chomaliza chidali kupangana momwe dongosolo la malowa liyendere kuno ku Malawi. - Akatswiri osiyanasiyana adapereka maganizo awo pakayendetsedwe ka malo amenewa. - Call centre ndi malo omwe alimi amene ali ndi foni za mmanja amatha kuimba kapena kutumiza mauthenga kufuna kupeza ulangizi ndipo akatero amalandira mayankho malingana ndi zomwe adafunsa. - Yemwe adatsogolera kupereka maganizo ake adali mkulu wa kampani ya foni za mmanja ya Airtel. Atatha mkulu wa Airtel, padabwera anthu asanu ndi awiri omwe adaperekanso maganizo awo motsatizana. - Anthu adaloledwa kufunsa mafunso ndi kupereka ndemanga pa zomwe akuluakuluwa adalankhula. - Pamapeto pa zokambirana, anthu onse adagwirizana kuti njira yogwiritsa ntchito malowa yingathandize kwambiri kupereka ulangizi kwa alimi makamaka pano pomwe chiwerengero cha alimi chikuchuluka kuyerekeza ndi alangizi. - Pali chiyembekezo choti malowa athandiza kutukula nchito za ulimi popereka ulangizi woyenera panthawi yake. - Ndipo poyankhula pa mwambowu, mmodzi mwa akuluakulu mu unduna wa za malimidwe yemwenso adali mlendo wolemekezeka pa mwambowu Dr Wilfred Lipita adati iye akukhulupilira kuti umphawi ukupita mtsogolo pakati pa alimi kaamba kosowa uthenga wokwanira ndipo podzindikira kufunikira kogwiritsa ntchito njira zamakono pa ulangizi, unduna wake wakhazikitsa komiti yapadera yoonetsetsa kuti luso lamakono likugwiritsidwa ntchito bwino pa ulangizi yotchedwa the National Agricultural Content Committee for ICT. - Ngati unduna, tikudzindikira kufunikira kogwiritsa ntchito luso lamakono pa ulangizi kotero takhazikitsa komiti yapadera yoonetsetsa kuti pasakhale chisawawa pogwiritsa ntchito luso lamakono pa ulangizi,adatero Lipita. - Ngati muli ndi mafunso kapena ndemanga pa nkhaniyi, lemberani kalata kapena kuimba lamya kwa: Head Extension Department P. O. Box 219 Lilongwe 01 277 260. -",FARMING -ID_hEpYBtfh," MEC igwira njakata pa zisankho zapadera Zinthu sizikuyenda kubungwe loyendetsa zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) komwe tsogolo la zisankho zapadera silikudziwika. - Lachitatu lapitali, mkulu wa nthambi yoona za chuma kubungweli, Linda Kunje, adauza Tamvani kuti zisankho zachibwereza zichitikabe mtsogolo muno koma tsiku lenileni silikudziwika. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mathanga: Tikudikirabe ndalama kuchokera kuboma Posachedwa bungwe la MEC lidatulutsa chikalata chodziwitsa onse okhudzidwa ndi zisankhozi kuti ayamba aziimitsa kaye kaamba koti boma silidapereke ndalama zoyendetsera zisankhozi, zomwe zikuyembekezeka kuchitika ku Mchinji West Constituency, Kaliyeka Ward ku Lilongwe City South East Constituency, Sadzi Ward ku Zomba Central constituency, Bunda Ward ku Kasungu Central Constituency ndi Bembeke Ward ku Dedza South Constituency. - Mmodzi mwa makomishona kubungweli, Jean Mathanga, akuti pakufunika zosachepera K499 miliyoni zoyendetsera zisankhozi. - Mathanga adati boma silidawapatse ndalamazo koma adatsimikiza kuti zisankhozi zichitikabe mtsogolo muno. - Koma mneneri wa nthambi yoona za chuma kuboma, Nations Msowoya, watsindika kuti boma silipereka ndalama ku MEC pokhapokha lipoti lofotokoza za kusokonezeka kwa ndalama kubungweli litatulutsidwa. - Msowoya: Boma silipereka msanga ndalama Ife tidapempha kuti pakhale kafukufuku pa momwe ndalama zidayendera ndipo chomwe tikudikira ndi lipoti. Akatipatsa lipotilo, ndipo tikakhutitsidwa nalo tikhala okonzeka kupereka ndalamazo, adatero Msowoya. - Mchaka cha 2012 mpaka 2014, kubungweli kudasowa ndalama zoposa K15 miliyoni. Kusowa kwa ndalamazi kudachititsa kuti akuluakulu ena kubungweli akakamizidwe kuti akapume kaye ndi cholinga choti afufuze bwino za mmene ndalama zosowazo zidayendera. - Pa 24 August chaka chino, MEC idatumiza akuluakuluwo, omwe ndi mkulu wa zisankho Willie Kalonga, komanso Harris Potani, George Khaki, Khumbo Phiri, Edington Chilapondwa, Chimwemwe Kamala, ndi Sydney Ndembe kuti abapuma kaye pomwe zofufuzazo zili mkati. - Zitachitika izi, mu August momwemo, boma lidalemba anamnadwa atatu, Rex Harawa, Stevenson Kamphasa ndi Duncan Tambala kuti achite kafukufuku pa kusokonekera kwa ndalamazo. - Koma izi zili chonchi, Kunje akuti zisankho zikhalapobe posakhalitsapa. - Mitima ya anthu ikhale mmalo. Ngakhale sitingalonjeze tsiku lenileni lomwe zisankhozi zidzachitike, zichitika ndithu posakhalitsa, adatero iye. - Si izi zokha, kumwaliranso kwa wapampando wa MEC, Maxon Mbendera, ndi komwe kukukayikitsa ngati bungweli lingapangitse zisankho posakhalitsa. Koma malinga ndi Kunje, ili si vuto. -",POLITICS -ID_hJrdNfTv," Kudali kukwaya ku Mtima Woyera Udali ulendo wokhetsa thukuta lowopsa kuti zonse zilongosoke pakati pa Gray Lizimba ndi Iness Chimombo koma zonse zidafika pampondachimera Loweruka lapitali pomwe awiriwa adapatsana malonjezano omaliza. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Inde, pamtendere ndi pamavuto, moyo wabwino kapena matenda sadzasiyana. Awa ndiwo adali malonjezo pakati pa Gray ndi Iness omwe amachokera ku Bembeke mboma la Dedza ndipo onse amachita bizinesi mumzinda wa Lilongwe komanso amayimbira limodzi kwaya ku Mtima Woyera Parish ya mpingo wa Katolika mumzinda wa Lilongwe. - Gray akuti ulendo udayamba mchaka cha 2009 awiriwa atakumana kutchalitchi ndipo Gray sadafune kuchedwa koma kufunsira pomwepo koma akuti sizidayende. - Adandiyankha kuti ndisadzayerekeze kumulankhulanso za nkhaniyo, koma sindikadakwanitsa kutero. Mtima wanga udali pa iye ndipo ndidapitiriza kutchetcherera mpaka mu April, 2012 mpomwe adandilola, adatero Gray. - Gray ndi Iness kupsopsonana patsikulo Iye adati atangomva mawu oti ndavomera adamva ngati wanyamula dziko lonse mmanja mwake, mtima ukudumphadumpha uku mmasaya muli chimwemwe chokhachokha. - Iye akuti adakhala pachibwenzi mpaka mchaka cha 2014 mwezi wa November pomwe awiriwa adapanga malonjezano oyamba pachinkhonswe ndipo adagwirizana kukhala zaka zina ziwiri asadapange ukwati kuti akonzekere mokwanira. - Kuchoka apo tinkakonzekera ukwati wathu ndipo tonse tidaikapo mtima mpakana zonse zidatheka pa 4 June, 2016. Tidakadalitsira ku Mtima Woyera ndipo madyerero adali kubwalo la St Peters Anglican ku Lilongwe, adatero Gray. - Iye akuti Iness ndi chimwemwe komanso ufulu wake chifukwa amamulimbikitsa mzinthu zambiri ndi kumuthandiza mmaganizo pomwe mutu waima. - Iness sadafune kunena zambiri koma kungotsimikiza kuti iye ali ndi chimwemswe kuti mtunda womwe adauyamba zaka 7 zapitazo wafika pampondachimera. -",RELIGION -ID_hOQHIequ," Kamuleni ndi Polisi Palibe Tsikulo nkhani idavuta ndi ya anyamata ena aja adabutsa bwalo la milandu mtaunimu. Adaganiza bwanji anthuwa? Uku nkugenda kupolisi wamkulu fodya ali mthumba la kumbuyo. - Kukhala mavuto, anthu tsopano aziyenda kuchoka ku Chirimba, Ndirande ndi Chilomoni kupita kuja koonekera ku Chichiri. Yalakwa, adatero Abiti Patuma. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Apatu khoswe ali pamkhate koma ndani angaope kuswa mkhate lero? Ndani lero angaloze kuti uwo ndi mkhate? Kuuswa basi! Tisachedwe ndi anyamata olangika ndi zotsatira za mkalabongo. Nkhani idazunguza anthu pa Wenela ndi ya zochitika ku Polisi Palibe, gulu la masiye. - Ndikumva kuti nkhani ikuvuta ndi ya kulimbana pankhani ya Kamuleni Kaduwa komanso Udadili Issa omwe anenetsa kuti libolonje lalowa ku Polisi Palibe kuchokera ku Dizilo Petulo Palibe, adatero Gervazzio, wapamalopo. - Abodza amenewo. Kodi onsewo ndimayesa adali ndi zipani zawo lero akudzetsa mpungwepungwe kwa Adona Hilida. Kodi Kaduwa suja adazunguza Mpando Wamkulu ndi PDM yake? Nanga uyu Issa sankati tonse ndi Amaravi? adayankha Abiti Patuma. - Abale anzanga, musandifunse kuti ankatanthauza chiyani chifukwa sindikuuzani. Ndipo mukadziwa mukufuna mutani? Nthawi yomweyo, Gervazzio adaika nyimbo ya San B komanso Nepman, inde nyimbo imene adaimba uja mnyamata wa ku Chileka. - .Amatigoneka kukada Amatidzutsa kukacha Amatidyetsa tikamva njala Ili ndi pemphero limene lalowerera paliponse pamene kulira ndi njala kwafika pena. Kugona kumsika kuti ugule chimanga, kuotha dzuwa komweko mpaka nthawi ya nkhomaliro opanda chakudya. - Ndimakumbuka tsiku lina titamupanikiza Moya Pete kuti atifotokozere bwino za mmene abweretsere chakudya pano pa Wenela. Mmalo mwake adati: Amalawi tikutukwanana kwambiri pa Facebook. Tikuphana osati masewera kwambiri. - Koma ine ndikuona ngati kuimbanso nyimbo za Michael Jackson kapena Bob Marley nkutaya nthawi. Adaziimba bwino kale, adatero Gervazzio. - Palibe uyo adayankhira nkhani imeneyo chifukwatu maimbidwe ali mmagulu. - Tili pa Wenela chomwecho adatulukira Fula Kasamba. Tonse chimwemwe chidadzala tsaya. Koma abale, kuphwetsana madzi kotereku bwanji? Walakwanji munthu? Ndatulukamo motenthamo. Iwe Tade usandilankhule, sindikufunanso kupalamula. Zoona tsiku ngakhale limodzi osabwera kudzandiona? Ufiti wako udafika pamenepo? adafunsa Fula. -",LAW/ORDER -ID_hPUljxDp," Ndithu chili ndi mwini Kusankha Balaba Kumukana Yesu Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Usapange mistake, chonde chonde Nyimbo ya Evans Meleka idali kuphulika pa Wenela tsiku limenelo. - Ya Ndirande iyi! Machinjiri inayo! Za Lilongwe mpaka ku Area 18 mwinamo! Koma abale anzanga, ngati pali dera limene latchuka zedi zaka zimenezi ndiye ndi Area 18. Pajatu nanenso mizu yanga ili ku Upper Area 18, inde kuja kwa Senti! Chomwe ndimadabwa nchoti akaphika nsima imakoma ngati muli kale soya pieces. - Abale soya akanakhalako ndi khalidwe. Akanangosankha chimodzi. Soya yemweyo ena akukonza mkaka. Soya yemweyo ena akukonza masoseji! Akanakhala ndi khalidwe soyayu. - Kumukana Yesu Kufuna Balaba! Nyimboyi idavuta kwambiri pa Wenela tsiku limenelo potengera ndi zija zidaachitika kwa Chinsapo. Atitu kumeneko chigandanga china chotchedwa Balaba chidaphedwa nkuvulidwa chinochino. - Ya Ndirande iyi! Ya Machinjiri iyo! Ya ku Area 18 inayo! Mkulu anali oopsa uyu. Ngakhale apolisi amamuopa, moti anthu akakanena kupolisi kuti Balaba akuwasautsa, apolisiwo amaneneratu kuti mukamugwira Balaba mumubweretse kuno. Mpake anthuwo anamupititsa Balaba wakufa kupolisiko, adatero Abiti Patuma. - Kusankha Balaba Kumukana Yesu Usapange mistake, chonde chonde! Ndipo ndangomva kuti mkulu wina wa kampani ya alonda wapeza tender yolondera polisi ya pa Wenela. Koma zisatikhudze, adatero wa pamalopo, Gervazzio. - Gervazzio adayatsa kanema. Padali MBC-TV ndipo adabwera Jeffrey Kapusa. Adali kuulutsa nkhani ya mwana wina amene adagwiriridwa ndipo apolisi komanso amene amayenera kumuthandiza ena sanatero, msungwana kumangolira. - Anthu ogwirira anawa tikadatha kuwatchula kuti zitsiru, koma sititero chifukwa mawuwo siwoyenera kuwatchula pagulu. Choncho tingoti ndi wopusa. Si zitsiru ayi, Kapusa adali kutero. Mr Splash! Mawu ake ali mkamwa, adatulukira Moya Pete. - Ndakwiya khwambiri. Anthu inu ndi zitsiru! Ndinu zitsiru kwambiri! Zitsiru zakumwa madzi wochapira ndevu, adali kutero Moya Pete. - Kenako, adatenga cholembera, nkulemba pamalaya a Gervazzio: Chitsiru. -",SOCIAL ISSUES -ID_hPaByFVU," Kudali ku sitolo ya Peoples Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Khalidwe la Gift Simkonda lokonda kukagula katundu kusitolo ya Peoples kwa Magalasi ku Ndirande mumzinda wa Blantyre mchaka cha 2010 lidathera kwa mnyamatayu kuzulamo nthiti yake, Eunice Chingoni. - Panthawiyo nkuti Eunice akugwira ntchito ya pa till msitolomo pamene Gift adali akugwira ntchito ku sitolo za Dapp ngati wophunzitsa anthu za mmene angamachitile malonda ku Ndirandeko. - Malinga ndi Eunice, nthawi zonse akaona Gift akulowa musitoloyo, mtima wake umakankha mwazi mwaliwiro kulakalaka mnyamatayu atadzakhala wakumkeka wake koma poti ndi mkazi sakadalankhula kotero amayesetsa kumuchitira mkomya musitolo momwemo pomudindira komanso kumulongezera mnyamatayu katundu bwino mujumbo akagula katundu. - Banja la Simkonda tsiku la ukwati Zinkandiwawa Gift akapita podinditsira mitengo pamunthu wina chifukwa ndinkadziwa kuti sindimva mawu ake komanso sandiona, adatero Eunice. - Iye adati, chimene chinkamuzula moyo kwambiri mwa Gift ndi lilime lake la Chitumbuka, maonekedwe ake ofatsa komanso kuumbidwa bwino kwa mnyamatayu. - Naye Gift adati mtima wake udayamba kuthawathawa mmalo ngati netiweki ya lamya za mmanja atasiyanitsa umunthu umene nthandayi idali nayo pa makasitomala kufikira pamene naye adayamba kudyerera maso padonalo. - Gift adati kupatula kudzichepetsa komanso nsangala zimene zidakuta wakumkeka wakeyu, mnyamatayotu akutinso ankakopeka ndi dzino logamphuka limene lili mkamwa mwadonalo limene limaonekera akamamwetulira. - Nditayizindikira nyenyeziyi sindidachedwe koma kupatsana nayo nambala ya foni ndipo patadutsa masiku tidagwirizana kuti tikumane kuti ndikatule nkhawa zanga pa iye, adatero Gift. - Koma Gift akuti adakhumudwa ataponya khoka lake la chikondi mudziwe la chikondi la njoleyi pamene duwali lidatemetsa nkhwangwa pamwala kuti silikufuna kugwa mchikondi ndi iye. - Ndidakana dala ngakhale pansi pamtima ndinkadziwa kuti ndikumufuna. Ndinkafuna kuonetsetsa kuya kwa chikondi chake paine ndipo pakutha pa miyezi iwiri ndi pamene ndidampatsa makiyi a mtima wanga, adatero Eunice. - Nkhani ya awiriwa itafika mmakwawo kuti akufuna akwatirane idautsa mapiri pachigwa chifukwa akwawo kwa Eunice, mngoni, sankafuna akwatirane ndi mtumbuka ndipo akwawo kwa Gift sankafuna kuti mwana wao akwatirane ndi mngoni. - Awiriwa adati zidali zopweteka kwambiri ngati dzino lobooka kuzimvetsetsa kuti asakwatirane chifukwa cha kusiyana chilankhulo ndi mtundu. - Pafupifupi chaka chinadutsa anthu akwathu atatisiyanitsa koma sitidakhale chete tidayetsetsa kuwaunikira kuti chikondi adalenga ndi Mulungu ndipo Mulunguyo ali ndi mphamvu yolumikizanitsa anthu amitundu yosiyanasiyana ndikukhala thupi limodzi. Tidali okondwa anthu ambali zonse ziwiri atatimvetsetsa ndikutilola kuti titengane, adatero Gift. - Awiriwa adamangitsa woyera pa August 4 2013 ndipo ali ndi mwana mmodzi, Wongani, amene akwanitse chaka chimodzi chaka chino. Banjali likukhala ku Zomba kumene Eunice akugwira ntchito ku sitolo ya Peoples ya Matawale pamene Gift akugwira ku Dapp ya mumzinda wa Zomba. -",SOCIAL ISSUES -ID_hQLwAgXC," Amanga ogulitsa chamba Wolemba ndi JOSEPH MKANGO* Apolisi ku Zalewa mboma la Neno amanga abambo awiri atawapeza ndi chamba cholemera makilogalamu 10. - Minda ya chamba ngati iyi njoletsedwa Malinga ndi wapolisi wofufuza nkhani zosiyanasiyana James Kancheka, awiriwo ndi John Tamani wa zaka 27 ndi James Chibani wa zaka 34 omwe ndiwochokera kwa mmudzi mwa Zalewa kwa T/A Symon mbomalo. - Anthu ndiwo adatsina khutu apolisi ponena kuti awiriwa amagulitsa chamba. Mchitidwe wogulitsa chamba ukusokoneza ena mpaka kusiya sukulu panjira ndipo ena akupenga nacho kumene, adatero Kancheka. - Iye adati nchifukwa chake apolisi akuchilimika kumanga opezeka ndi chamba kuti ena atengerepo phunziro. - Padakalipano, chambacho achitengera kumalo ofufuzira zinthu a Bvumbwe Research Station kuti akachiyese. Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi *a Mkango ndi mtolankhani wathu wapadera. -",LAW/ORDER -ID_hQmJDuyV,"Papa Wasankha Archbishop Giordana Kuti Awunike Ofesi Ya Tchalitchi Cha St. Peters Basilica Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wasankha mkulu woti awunike momwe ofesi yomwe imayanganira tchalichi lalikulu la Saint Peters Basilica izigwirira ntchito zake. -Malinga ndi malipoti a Vatican Radio, Papa wasankha Archbishop Mario Giordana kuti agwire ntchitoyi. -Malipoti akuti mwazina Archbishop Giordana awunika malamulo omwe ofesi yomwe imayanganira tchalichi lalikulu la Saint Peters Basilica izigwiritsa ntchito. -Archbishop Giordana agwira ntchitoyi ngati Commissioner wapadera (Extraordinary Commissioner) mothandizana ndi bungwe lomwe alikhazikitse Ofesi yomwe imayanganira tchalichi lalikulu la Saint Peters Basilica amayitchula kuti the Fabric of Saint Peter kapena kuti Fabbrica di San Pietro ndipo zina mwa ntchito zake ndi kuonetsetsa kuti tchalitchi la Saint Peters Basilica likusamalidwa bwino komanso kukonza zomwe sizili bwino mtchalichili (maintainance). -Lolemba pa 1 June 2020 likulu la mpingo wa katolika ku Vatican linatulutsa kalata yonena za lamulo la tsopano lomwe Papa Francisco adakhazikitsa lothandiza kuteteza chuma ku likulu la Mpingowu komanso momwe ma kampani ogwira ntchito ndi likulu la Mpingowu azisankhidwira. -Malinga ndi kalatayo ma kampani ofuna kugwira ntchito ndi likulu la Mpingowu azipikisana ndipo azisankhidwa potsata ndondomeko zokhazikika ndipo izi zizichitika poyera popewa chinyengo china chilichonse. -Likulu la Mpingo wa Katolika, Vatican, lomwe ndi dziko loima pa lokha linakhazikitsa lamuloli lomwe lili ndi mitu 86 mogwirizana ndi mfundo za bungwe la United Nations zolimbina ndi mchitidwe wa ziphuphu ndi katangale. -",RELIGION -ID_hRvkZUlQ," Anthu 500 000 sadalembetse Zotsatira za kalembera wachisankho mgawo loyamba ndi lachiwiri zasonyeza kuti anthu 468 860 omwe amayenera kulembetsa sadalembetse nawo mkaundulayo. - Malingana ndi zotsatira zochokera ku bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC), mgawo loyamba, anthu 1 094 269 amayenera kulembetsa koma anthu 798 351 ndiwo adalembetsa kuimirira anthu 73 pa anthu 100 aliwonse. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mgawo Lachiwiri, anthu 1 048 080 ndiwo amayenera kulembetsa koma anthu 875 138 okha ndiwo adalembetsa kuimirira anthu 83 pa anthu 100 aliwonse ofunika kulembetsa. - Apa zikutanthauza kuti mmagawo onse awiri, anthu 2142 349 ndiwo amayenera kulembetsa koma mmalo mwake, anthu 1 673 489 ndiwo adalembetsa kutanthauza kuti anthu otsala osalembetsa mmagawowa ndi 468 860. - Mwa anthu omwe adalembetsawa, 901 060 ndi amayi pomwe 771 922 ndi abambo ndipo chiwerengerochi sichidasangalatse chipani chachikulu chotsutsa cha Malawi Congress (MCP) komanso bungwe lowona za ufulu wa anthu la Centre for Human Rights and Rehabilitation (CHRR). - MCP ndi CHRR adapempha bungwe la MEC kuti liganizire kudzabwereza kalembera mmaboma omwe mudachitika kalemberayu mmagawo awiriwa kuti anthu omwe adatsalirawa adzapeze mpata wolembetsa. - Mneneri wa MCP Rev Maurice Munthali adati kalemberayo ngoyenera kuchitikanso mmaboma omwe adakhudzidwa chifukwa anthu omwe sadalembetse ndi wochuluka kwambiri. - Sitingasiye anthu onsewa osalembetsa ayi ndiye kuti sitikudziwa chomwe tikupanga. MEC ikuyenera kudzabwerera mmaboma omwe akukhudzidwa mmagawo amenewa, adatero Munthali. - Mkulu wa bungwe la CHRR Timothy Mtambo adati potengera kulemekeza ufulu wa anthu, mpoyenera kuti kalembera adzabwerezedwe mmaboma okhudzidwawa. - Anthu ali ndi maufulu osiyanasiyana ndipo umodzi mwa maufuluwo ndi otenga nawo mbali posankha atsogoleri ngati momwe tikuyembekezera chaka cha mawachi. Apapa, zikuonetseratu kuti anthu ambiri sadalembetse kotero ufulu wawo odzasankha atsogoleri waphwanyidwa, adatero Mtambo. - Mkulu wa MEC Jane Ansah adati kalembera mmagawo oyambirirawa adavuta chifukwa anthu adali asadamve mauthenga bwinobwino komanso padali mavuto okhudzana ndi zipangizo zomwe zimafaifa koma adati mavutowa adatha. - Iye adapempha mabungwe ndi zipani zandale kuti zichilimike kumema anthu kukalembetsa mkaundula kuti akavote nawo chaka cha mawa pachisankho cha patatu. - Mkulu wa bungwe loona kuti zisankho zikuyenda bwino la Malawi Electoral Support Network (Mesn) Steve Duwa adagwirizana ndi Ansah kuti mabungwe ndi zipani zandale athandizirepo kwambiri kumema anthu kukalembetsa kuti chisankho cha chaka chamawa chidzakhale chatanthauzo. -",POLITICS -ID_hSGKfAbz,"Papa Wati Moyo ndi Mphatso ya Mtengo Wapatali Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wati moyo ndi mphatso ya mtengo wa patali. -Papa Francisko Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa walankhula izi mu uthenga wake kwa ma episkopi a ku United Kingdom komanso Ireland pa tsiku lomwe akhristu a mpingowu amakondwerera mphatso ya mtengo wa patali ya moyo. -Mu uthengawo iye wati pozindikira kuti moyo ndi mphatso ya mtengo wapatali, anthu akuyenera kulemekeza ulemelero wa munthu aliyense. -Kusankha moyo ndiye mutu wa chikondwerero cha chaka chino. -",RELIGION -ID_hVShUCbO," Tambala wameza chimanga Kusadabuzika kwa chipani cha DPP pa chisankho chapadera kukutanthauza kuti Amalawi atopa ndi ulamuliro wa chipanicho, akadaulo a ndale ena atero. - Malinga ndi zotsatira za bungwe loyendetsa chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC), pachisankho chapadera chimene chidachitika Lachiwiri mmadera a phungu atatu ndi makhansalanso atatu, chipani cha MCP chidasesa mipando yonse ya phungu ndi iwiri ya khansala pomwe chipani cholamula cha DPP chidapeza mpanda wa khansala umodzi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Otsatira MCP kusangalala mumzinda wa Blantyre Akadaulo pankhani za ndale, Henry Chingaipe ndi Mustapha Hussein paokhapaokha adati kusakwaniritsa malonjezo amene DPP idapanga pachisankho cha 2014, ndizo zapangitsa kuti anthu ade nacho kukhosi. - Hussein adati izi zikutanthauza kuti anthu sakukhutira ndi chipani cholamula cha DPP chimene wati sichikukwaniritsa malonjezo ake a pachisankho cha 2014. - Amalawi sakukhutira ndi momwe [DPP] ikuyendetsera zinthu. Ngati chipanicho sichisintha, adzaona zakuda mu 2019, adatero Hussein. - Zotsatira za chisankhochi zikudza pamene gulu lofufuza momwe ndale ndi zina zikuyendera mu Africa la Afro-barometer litatulutsa kafukufuku wawo amene amasonyeza kuti ngati chisankho chitachitika lero, Amalawi angavotere MCP pamene amati ataya chikhulupiriro mwa DPP. - Kafukufukuyu atatuluka, chipani cha DPP chidatsutsa ndipo chidati anthu sangayiwale ntchito zabwino zomwe akuchitira Amalawi. - Hussein wati zotsatira za chisankhochi zikuphera mphongo pa kafukufukuyo. Vuto chipani cha DPP chimakonda kutsutsa. Koma akuyenera kusinkhasinkha pa zomwe zachitikazi, adaonjeza. - Naye Chingaipe akuti chisankhochi ndi uthenga kuti anthu atopa ndi ntchito za DPP. Iye adati chisankhochi chili ngati mpeni wa nsengwa wothwa konsekonse. - Mu 2014, DPP idalonjeza zambiri monga kuthana ndi mavuto a kuzimazima kwa magetsi, kusowa kwa madzi, ziphuphu komanso nkhani za umoyo. Mpaka lero palibe chachitika. - Lero Amalawi apereka uthenga womveka ku boma kuti ngati sasamala, aika chikhulupiriro chawo pa chipani cha MCP, adatero Chingaipe. - Koma mneneri wa boma Nicholas Dausi adati avomereza kuti agonja. Ayi tivomere, tagonja ndewu koma nkhondo sitidagonje, adatero Dausi. - Iye adati abwerera kwa Amalawi kuti amve pakhota nyani mchira kuti mpaka ziwavute choncho. - Wachiwiri kwa mlembi wa MCP Eisenhower Mkaka wati ichi ndi chizindikiro kuti chipanichi chidaberedwa mavoti mu chisankho cha 2014. - Mwaona nokha zotsatira, tanthauzo kuti mu 2014 adatibera mavoti. Tili ndi chiyembekezo kuti mu 2019 chipani chathu chidzapambana, adatero Mkaka. - Polengeza Mkulu wa bungwe loyendetsa chisankho la MEC, Jane Ansah Lachitatu adalengetsa zotsatira za chisankho chapadera chomwe chidachitika mmadera atatu. - Chipani cha MCP chidapeza mipando ya kumpoto kwa Lilongwe Msozi, komwe adapambana ndi Sosten Gwengwe; kumwera cha kummawa kwa mzinda wa Lilongwe kumene adatola chikwama ndi Ulemu Msungama pomwe Lawrence Sitolo adatenga mpando wa ku Nsanje Lalanje. - Ndipo chipanicho chidazomolanso mipando ya khansala wa kuwodi ya Mtsiriza ku Lilongwe komwe adapambana ndi Kingwell Zikaola komanso kuwodi ya Ndirande Makata kumene adapambana ndi Thom Litchowa. - Wopambana yekhayo wa DPP adali Nicholas Josiya yemwe adatenga wodi ya kumpoto kwa Mayani ku Dedza. -",POLITICS -ID_hWJwKNuO,"T/A Kaphuka Alonjeza Kuthana ndi Miyambo Yokolezera Edzi Chipatala cha mpingo wa katolika cha Kasina mu dayosizi ya Dedza chinachita nawo mwambo wokumbukira matenda a Edzi pa dziko lonse wa chaka chino. -Mwambo-wu wachitika lolemba pa bwalo la zamasewero la Nampala lomwe lili mdera la mfumu yaikulu Kaphuka. Mmau ake mkulu woyanganira zoyeza magazi pa chipatala cha Mission cha Kasina Mai Dorothy Chikafa ati nkoyenera kuti munthu aliyense adzidziwa momwe mthupi mwake mulili poyezetsa magazi. -Tikupempha kwambiri abambo ambiri kuti azibwera kudzayezetsa magazi kaamba koti ngakhale anthu ali banja amatha kuthala ndi zotsatira zosiyana anatero mayi chikafa. -Polankhulanso mfumu yaikulu Kaphuka ya mbomalo yomwe inali nawo ku mwambowu yati iyesetsa kulimbana ndi miyambo ina yomwe ikupitilira kukolezera kufala kwa kachilombo koyambitsa matenda a edzi ka HIV ndipo kuti aliyense yemwe apezeka akulimbikitsa miyambo yoyipayi mmudzi mwawo azilandila chilango chokhwima kuti wena atengerepo phunziro. -",HEALTH -ID_hWnImpaN," Pimani onyamula mafuta Kati deru kadaopsa mlenje. Anthu okhala kwa Sonda komwe kuli nkhokwe za mafuta mzinda wa Mzuzu sakumwa madzi ndi madalaivala amene amadzatula mafuta kuchokera mdziko la Tanzania. - Pomwe tinkasindikiza nkhanyiyi nkuti mdziko la Tanzania anthu 285 akudwala matenda a Covid-19, 11 atachira ndipo 10 atamwalira ndi matendawa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Izi zikupereka mantha kwa anthu a kwa Sonda kuti madalaivala omwe akubweretsa mafuta mderali atha kuwatengera imfa. - Madalaivalawa akamalowa mdziko muno sakuwabindikiza monga zikuyenera kukhalira pamene ukutuluka kapena kulowa mdziko muno. - Galimoto zonyamula mafuta kungofika kumene kuchokera ku Tanzania Koma mneneri wa unduna wa zaumoyo Joshua Malango adati anthu asachite mantha chifukwa boma liyamba kubindikiza madalaivalawo kwa sabata ziwiri pachipata cha dziko lino kuyambira sabata ino. - Iye adati kusunga madalaivalawo kuthandiza kuthana ndi matendawo. - Anthuwo sadziyezedwa ngati ali ndi Covid-19 kapena ayi mokakamizidwa, koma chizichitika nchakuti aliyense wolowa mdziko muno adzikhala kaye kwa sabata ziwiri pa malo olowerawa, kuti tione ngati akuonetsa zizindikiro za nthendayo ndipo aziyesedwa akaonetsa zizindikirozo, adatero Malango. - Malinga ndi wapampando wa nthambi ya chitetezo mderalo, Isaac Soko, madalaivalawo akafika kumeneko amakonda kuyendayenda, zomwe zikupereka chiwopsezo kuti atha kubweretsa mliri wa Covid-19 kuderalo. - Soko adati nthawi zina madalaivalawo amakhala oposa 40 koma satsatira ndondomeko zoyenera kuti asafalitse kapena kutenga matendawo. - Tili pachiwopsezo chachikulu cha nthenda ya Covid-19 chifukwa anthuwa akuchokera mdziko la Tanzania komwe nthendayi yafala kwambiri, adatero Soko. - Iye adati mantha awo akuchuluka chifukwa madalaivalawo akafika mdziko muno akumayendayenda ndi anthu a mderalo. - Iye adati madalaivala ambiri ndi a chi Swahili ndiye akafika kuno Chichewa chimawavuto, zomwe zimawachititsa kuti atengane ndi Amalawi amene amalankhula Chichewa. - Mfumu ya deralo, Belewa, yomwe idadandaula za vutolo pamaliro mkati mwa sabatayi, idapempha boma kuti lidzionetsetsa kuti madalaivalawo akuyezedwa asadalowe mdziko muno, komanso adzikhala ku mbindikiro wa sabata ziwiri. - Malo oyezera nthendayo mchigawo cha kumpoto adatsekulidwa Loweruka pa April 11 ndipo pofika pomwe timalemba nkhaniyi anthu osapitilira khumi ndiwo adayezedwa. - Pa anthuwo, palibe adapezeka ndi nthendayo mchigawocho. - Mneneri wa bungwe la National Oil Company of Malawi (Nocma), lomwe limabweretsa mafutawo, Telephorous Chigwenembe, adakana kulankhulapo pa zomwe akuchita madalaivalawo akafika mdziko muno. - Dziko la Malawi nalo lili pa nkhondo yolimbana ndi matendawo. Pofika dzulo, anthu 33 ndi omwe adatsimikizika kuti akudwala matendawo, atatu adamwalira ndipo atatu ena adachira, kutanthauza kuti 27 ndi omwe akudwala matendawa. - Maiko a Uganda ndi Kenya ndi ena mwa maiko omwe akudadandaula ndi madalaivala a galimoto zonyamula katundu. Mwachitsanzo, mdziko la Uganda, madalaivala awiri ochokera ku Tanzania apezeka ndi nthendayo Lachitatu msabatayi. -",LAW/ORDER -ID_hYXFnyMa,"Nyanja ya Chilwa Ikuyika Pachiopsezo Boma la Zomba ku Coronavirus Boma la Zomba lili pa chiopsezo chokhudzidwa kwambiri ndi nthenda ya Covid-19 kaamba ka kusayezedwa kwa anthu omwe akulowa mdziko muno kudzera pa nyanja ya Chilwa mbomalo. -Anthu akumadzera pa nyanjayi osayezedwa Izi zadziwika pamene nduna ya zamalamulo a Bright Msaka amayendera malo omwe boma la Zomba lakonza kuti lidzisungirako anthu omwe angapezeke ndi kachirombo ka Coronavirus komwe kamayambitsa nthendayi. -Ndipo poyankhapo pankhaniyi, ndunayi yati boma likuyesetsa kuyeza anthu omwe akumalowa kudzera mzipata zonse za dziko lino ndipo ati boma lichitapo kanthu kuti anthu omwe akumadutsira pa njanjayi adziyezedwanso ngati ali ndi kachilomboka. -Pozindikira kuti kuno ku eastern region kuli ma border omwe tikumayeza anthu onse olowa mdziko muno, koma kuno ku Chilwa kulibe malo oyezerawa ndipo anthuwa akulowa popanda chovuta, anatero a Msaka. -",HEALTH -ID_hZqdYode,"Boma Lapempha Makolo Ateteze Ana ku COVID-19 Boma lapempha makolo mdziko muno kuti ayanganire mwatcheru ana pofuna kuwonetsetsa kuti sakukhala pa chiwopsezo chotenga nthenda ya COVID-19 kamba koti mmodzi mwa anthu asanu ndi atatu omwe apezeka ndi Coronavirus mdziko muno ndi mwana wa zaka khumi ndi ziwili (12). -Navicha: Tetezani ana anu Polankhula pa msonkhano womwe komiti yowona za matendawa inachititsa mu mzinda wa Lilongwe, nduna mu unduna woona zoti sipakukhala kusiyana pakati pa amayi ndi abambo, ana ndi olumala, mayi Mary Navicha ati makolo akhale tcheru kupereka chisamaliro ndi chitetezo chokwanira kwa ana awo powonetsetsa kuti sakukhala ndi kusewera mmalo a chiwopsezo chotenga kachilombo ka Coronavirus. -Komititiyi patsikuli, yalengezanso kuti anthu ena atatu atsopano apezekanso ndi kachilomboka ndipo mmodzi wamwalira. -A Navicha ati nthawi yomwe ana ali pakhomo amakhalanso pa chiopsezo pa nkhani zochitiridwa nkhanza zosiyanasiyana monga kugwiliridwa ndi zina zomwe wati makolo akuyeyra kutengapo gawo lowateteza ku izi. -Msonkhanowu wauza atolankhani zomwe boma likuchita padakali pano pofuna kuthana ndi Coronavirus ku mbali zosiyanasiyana monga pa za chitetezo makamaka ku zinthu zolowa mdziko muno, komanso kupezeka kwa zipangizo za chipatala. -Padakali pano anthu asanu ndi atatu ndi omwe atsimikizika kuti apezeka ndi nthenda ya COVID-19 mdziko muno. -",HEALTH -ID_hcBJQQGk," MESN ikufuna kuwerengera kwapadera Mgwirizano wa mabungwe a zachisankho la Malawi Electoral Support Network (Mesn) lati likumenyerera mabungwe ena kuti lidzakhale ndi malo apadera owerengera mavoti pachisankho cha 2014. - Bungweli likufuna malo apaderawa kuti adzafanizire zotsatira za chisankho ndi zimene bungwe loona za chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) lidzapeze. Izi ndi zothandiza kuti pasakhale chinyengo chobera mavoti poonkhetsa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Msabata ikuthayi, Mesn idali ndi msonkhano wofuna kumva maganizo a mabungwe amene adapatsidwa chilolezo ndi MEC poyendetsa nawo chisankho. - Wapampando wa bungweli Steven Duwa adati njirayi ndi yabwino ndipo ingathandize akadaulo amene alibe mbali kuunikira bwino momwe anthu aponyera voti komanso kuwerengera mavotiwo. - Iye adati bungwelo likukonza zodzatumiza akadaulo 84 oona momwe chisankho chikuyendera komanso akadaulo 800 okaonkhetsa mwapadera mavoti komanso anthu ena 1 500 owona chisankho kuti pasakhale chinyengo. - Tikufuna kugwira ntchitoyi limodzi ndi mabungwe ena kuti pakhale chilinganizo chapadera kuti chisankho chilongosoke, adatero Duwa. - Ngakhale MEC idavomereza Mesn kuti ikhoza kukhazikitsa chilinganizochi, bungwelo lidati sichidzakhala chanzeru kuti Mesn idzangoonkhetsa mavoti mmadera ochepa. Bungwelo lidati ntchitoyi iyenera kugwiridwa mmadera onse a dziko lino. - Zikuoneka kuti chisankho cha 2014, mpikisano ukhala waukulu, choncho chilinganizochi chikhoza kuthandiza kuthana ndi ziwawa. -",POLITICS -ID_hfYSmPWp,"Akhristu Awapempha Akonde Kuthandiza Radio Maria Malawi Wolemba: Glory Kondowe Akhristu a mpingo wa katolika mdziko muno awapempha kuti azithandiza Radio Maria Malawi. -A Maxwell Chikafa omwe ndi mbusa wa dera la Mzimu Woyera 1 ku St. Marys Nzama Parish mu Diocese ya Dedza ndiwo alakhula izi, lamulugu lapitali pambuyo pa mwambo wa Thandizani Radio Maria omwe unachitikira ku tchalitchi cha Mzimu Woyera 1 Tsangano Turn Off komwe akhristu anathandiza wayilesiyi ndi ndalama yokwana Mk133, 860. -Abusa Chikafa ati ngati anthu akonda kuthandiza Radio Maria, wayilesiyi singamakumane ndi mabvuto azachuma, ngati mmene ziliri zithu padakalipano, polingaliranso kuti wailesiyi yatha zaka 20 ikutumikira anthu pofalitsa nthenga wabwino. -Wayilesiyi imatithandiza munjira zosiyanasiyana moti kufalitsa mnthenga wabwino wa Yesu khristu zomwe zimatipatsa chiyembekeza. -Wailesiyi imasowa zinthu zosiyanasiyana ndiye tiyenera kuyithandiza pa nkhani ya zachuma. -A Chikafa anatinso akhristu ena ayenera kuchita chotheka poyikapo chidwi kugwira ntchito ndi wailesiyi ndipo aliyese amene atenga nawo mbari pothandiza radio maria zingati kutenga nawo mbali kufalitsa uthenga wabwino pa zaka 20 zomwe wailesiyi yakhala ikufalitsa nthenga wabwino monga chitsulo chimodzi sichiwunda chulu. -Iwo anathokodzaso anthu onse amene amagwira ntchito yozipereka ngati awulutsi komanso atolankhani awailesiyi ndi kuwapempha kuti apitilize ntchito yopambanayi. -",RELIGION -ID_hfnYshBo,"Apempha Akatolika Amvere Maepiskopi Awo pa Kapewedwe ka Coronavirus Akhristu a mpingo wa katolika mdziko muno awapempha kuti atsatire ndondomeko zomwe maepiskopi awo ananena kudzera muchikalata chomwe analemba sabata zapitazo, ngati njira imodzi yopewera mliri wa COVID-19. - Analemba chikalata choyimitsa mapemphero mmatchalitchi onse Mkulu wofalitsa nkhani mu dayosizi ya Dedza, bambo Josephy Billiati ati chikalatachi chinapempha akhristuwa kuti asamakumane ku tchalitchi koma mmalo mwake azipemphera mnyumba zawo ndi cholinga chofuna kupewa kutenga kapena kufalitsa kachilomboka kudzera mu kukumana mmatchalitchi. -Iwo atinso akhristuwa akuyenera kukhala omvera atsogoleri awo kuphatikiza pa ndondomeko zomwe dayosizi yawo yakonza. -Zoonadi ma episkopi athu anatilembera kalata kuti tisamakumane kuti tipewe kufalitsa matenda a COVID-19 koma akhristu ena sakutsatira zimenezi. Koma ndi koyenera kuti tiphunzire kutsatira zomwe akuluakulu athu akutilamula, anatero bambo Biliati. -Iwo pempha akhritsu kuti atsatire zomwe ma episkopiwa anapempha ndipo asadikire kuti mbindikiro uchite kuyamba. -",HEALTH -ID_hgryvywe,"Ayamikira Chakwera Ponena Kuti Adzikayankha Mafunso ku Nyumba Ya Malamulo Mmodzi mwa akatswiri pa nkhani za ndale mdziko muno George Phiri wayamikira ganizo la mtsogoleri wa dziko lino Lazarus Chakwera loti adzipita kunyumba ya malamulo kukayankha mafunso kuchokera kwa aphungu a kunyumba ya malamulo. -A Phiri omwe ndi mphunzitsi wa phunziro la za ndale ku University ya Livingstonia wauza Radio Maria Malawi kuti ganizoli ndi labwino kwambiri ndipo lingathandize mtsogoleriyu kudziwa za mavuto omwe anthu ake akukumanan nawo. Phiri wati President adalembedwa ntchito ndi Amalawi choncho ndi kofunika kuti adzikayankha mafunso kunyumba yamalamulo chifukwa ndi mbali imodzi mwa ntchito yomwe adalembedwera. -Mtsogoleri ndi wantchito wathu osati olamulira-Phiri Katswiriyu wati anthu akuyenera kuti achotse maganizo akuti mtsogoleri ndi olamulira ndipo akuyenera kudziwa kuti mtsogoleri ndi munthu amene amalembedwa ntchito ndi anthu ndipo akuyenera kuwatumikira moyenera. Iye wati pali zinthu zambiri zomwe anthu akuyenera kudziwa kuchoka kwa mtsogoleri wawo. -Pankhani yakuti President adzikhalanso ndi nthawi yokumana ndi mtsogoleri wotsutsa boma kunyumba ya malamulo phiri wati ndi zinthu zabwino kwambiri ponena kuti kutsutsa boma sikutanthauza kufuna kugwetsa boma koma kuti kukonza zinthu zomwe zikuwonongeka. -Katswiriyu wayamikiranso zomwe anayankhula mtsogoleri wa dziko linoyu kuti munthu ayenera kugwira ntchito molimbika kuti adzilipidwa ndalama osati kulipidwa kaamba kowomba mmanja kapena kuyimba nyimbo pa misonkhano ya chipani. Iwo ati ndi koyenera kuti anthu akhale olimbika pa ntchito komanso business zomwe akuchita ponena kuti zimenezi ndi zothandiza pokweza chitukuko cha dziko lino. -Anthu ambiri mdziko muno ayamikira zomwe anayankhula Dr. Chakwera pomwe amalandira lupanga la nkhondo losonyeza ukulu wa asilikali a nkhondo mdziko muno pomwenso dziko lino limakondwelera zaka 56 za ufulu odzilamulira. -",POLITICS -ID_hlExbIqR," Mtima pansi, mayeso A jce alipo chaka chino Ngati panali kupeneka kulikonse kuti chaka cha 2015/16 kukhala kapena sikukhala mayeso a Junior Certificate of Education (JCE) kutsatira zomwe boma lidalengeza posachepadwa kuti lathetsa mayesowo msukulu za sekondale, kukaikako kutheretu chifukwa boma latsimikiza kuti mayesowo alembedwa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Escom in free-for-all fuel scam Eni sukulu zomwe si zaboma akhala akudandaula kuti boma lawaika pachingwe cha kangaude polephera kubwera poyera ndi kufotokoza ngati mayesowo aliko kapena ayi zitangomveka kuti boma lathetsa satifiketi ya JCE, koma osamasula kuti zimenezi ziyamba liti. - Ophunzira kulemba mayeso a JCE mmbuyomu Mneneri wa unduna wa zamaphunziro, Manfred Ndovi, wati pasakhale mpungwepungwe uliwonse pankhaniyi poti mayesowa aliko koma kuyambira chaka cha mawa cha 2017 mayesowa sadzalembedwanso. - Mayeso aliko! Chaka chino chikhala chomaliza kulembetsa mayeso a JCE koma kuyambira chaka cha 2017 sikudzakhalanso mayeso oterewa, adatero Ndovi pouza Tamvani palamya. - Iye adati sukulu ndi ana onse omwe ali Fomu 2 ndipo akuyembekezera kulemba mayeso a JCE, atsatire ndondomeko zonse zoyenerera pokonzekera mayesowa, osati kutekeseka. - Mkulu wa bungwe la eni sukulu zomwe si zaboma, Joseph Patel, adauza Tamvani kumayambiriro a sabatayi kuti eni sukuluzi akusowa kolowera pankhaniyi kaamba kakuti sakudziwa ngati mayesowa alembedwe chaka chino kapena ayi. - Boma lidaganiza zoyambitsa njira yosefera ophunzira potengera momwe akuchitira mkalasi komanso pamayeso a teremu iliyonse mmakalasi onse kulekeza Fomu 3 kuti Fomu 4 ndiyo azilemba mayeso a boma. - Pofotokoza mmene zizidzayendera, nduna ya zamaphunziro, Dr Emmanuel Fabiano, idauza Tamvani kuti ndondomeko yatsopanoyi ikadzayamba bungwe la Maneb lidzasamba mmanja pachilichonse chokhudza JCE ndipo malo olemberamo mayeso (cluster centres) ndiwo adzasenze udindo. - Ndondomeko idzakhala yakuti malo olemberamo mayeso ndi ana omwe akuyenera kulemba mayeso azidzalipira ndalama za mayeso ku cluster yomwe izidzakonza mayeso ndi kulembetsa, adatero Fabiano. - Ndunayi idati sipadzakhala zobwereza kalasi kapena kuchotsedwaokhoza ndi olakwa omwe azidzapitirira mpaka mu Fomu 3. - Fabiano adati boma lagani izi pofuna kupereka mpata kwa ophunzira onse omaliza nawo maphunziro a kusekondale komwe akalemba mayeso a Fomu 4, okhoza azidzapatsidwa satifiketi ya MSCE pomwe olakwa azidzalandira kalata yaumboni yoti adamaliza maphunziro a kusekondale. - Iye adati izi zizichititsa kuti ambiri azilandira nawo maphunziro okwanira chifukwa mundondomeko yakale, olakwa JCE amachoka pasukulu ndipo ambiri sankakhalanso ndi chidwi chokapitiriza kwina. - Mfundo ya boma pochotsa mayeso a JCE ndi yakuti satifiketiyi idatha mphamvu chifukwa olemba ntchito ambiri masiku ano safuna satifiketiyi koma yokwererapo. -",EDUCATION -ID_hljxyccK," ANATCHEZERA Wamkulu ndine Zikomo agogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndili ndi chibwenzi koma timasiyana ndi chaka chimodzi, wamkulu ndineyo. Kodi tingathe kukwatirana? Iyeyu akufunitsitsa atandikwatira chifukwa amandikonda kwambiri ndipo inenso ndimamukoinda zedi. - CM Lilongwe Wokondeka CM, Zikomo pondilembera. Kusiyana zaka chisakhale chopinga kuti mukwatirane, bola chikondi ndi kulemekezana. Si chifukwa mkazi kukhala wamkulu pakubadwa bola chikondi. Chimene chimavuta nthawi zina ndi kudererana mbanja, kapena kusapatsana ulemu. Pali akazi ena amene salemekeza amuna awo ati poti iwowo ndiwo ndi aakulu pobadwa, koma pachikhalidwe chathu mkazi ayenera kulemekeza mwamuna wake ngakhale akhale wochepa msinthu ndi zaka zobadwa. Chimodzimodzi mwamuna akakhala wamkulu pobadwa naye ayenera kulemekeza banja lake, osatenga mkazi wake ngati mwana chifukwa choti ndi wa zaka zocheperako kuposa iye. Mbanja laulemu mudza mwamuka akuti awa ndi akazi anga ndipo mkazi naye amati awa ndi amuna anga osati uyu ndi mkazi wanga kapena uyu ndi mwamuna wanga pagulu. Tsono ngakhale wamkulu ndiwe pobadwa umulole mwamunayo kuti mukhale thupi limodzi ngatidi pali chikondi chenicheni pakati panu. - Akukana woyera Agogo, Ndine mtsikana wa zaka 23 ndipo ndapeza mwamuna ndipo iye akuti akufuna ndimuberekere mwana koma akuti tisamange ukwati woyera. Komanso ndamva kuti anakaonetsa kale mkazi kwawo. Koma kunena zoona mwamunayu ndamukonda , nditani pamenepa? LL, Area 1, Lilongwe Wokondeka LL, Apa ndiye ukufuna ndikuuze chiyani, mwana wanga? Ukufunsa chinyezi mbafa, nanga ndinene kuti chiyani? Apa zikuonekeratu kuti mwamunayu alibe chidwi choti mukwatirane koma akuti akufuna mwana, mwana wachiyani? Ungomuberekera mwana basi, mwanayo azikachita naye chiyani ngati simukhala limodzi? Iwe mwana ulibe naye ntchito? Zachibwana basi! Ndiye ukuti umamukonda mwamunayu, chikondi chako chili pati poti iye wachita kunena yekha kuti sakufuna ukwati ndi iwe koma zogonana basi, ndipo wanena wekha kuti adakaonetsa kale mkazi wina kwawo, ndiwe iwe ukufunsa kuti utani pamenepa? Umusiye basi, upeza wina wofuna banja osati zamasanje zomwe akunena mwamunayo ayi. Kulera mwana si ntchito yapafupi, imafunika banja lachikondi ndi logwirizana. Ndiye ngati iyeyo za banja ali nazo kutali ndi iwe, chotayira ntchawi yako ndi iyeyo nchiyani? A Gama abwerere Ine ndine Mrs Jean Makolosi. Amuna anga adachoka chaka chatha kupita ku Mzuzu komwe ndamva kuti akwatira mkazi wina. Ndikufuna mwamuna wanga abwereko mwamnsanga popeza sitinayambane. Mwamuna wanga ndimamukonda, abwere mwezi uno usanathe chonde. Dzina lawo ndi a Paul makolosi Gama. -",RELATIONSHIPS -ID_hmlvqXga," ANATCHEZERA Mkazi wanga asabwere? Anatchereza, Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ndili ndi zaka 25 ndipo ndili pantchito yokhalira pomwepo. Ndine wokwatira ndipo ndili mwana mmodzi. Abwana anga aakazi ndi achikulire kwambiri ndithu koma ndikati ndiwapemphe kuti ndiitanitse mkazi wanga kuti tizidzakhala limodzi amakana. Ndichite bwanji pamenepa? Chonde, thandizeni maganizo. - I.J. - Mzuzu Zikomo IJ, Ndathokoza chifukwa cha kundilembera kuti ndikuthandizeni maganizo pankhani ya banja lanu. Kodi mudayamba mwawafunsa abwana anuwo kuti nchifukwa chiyani safuna kuti mkazi wanu abwere kuti muzikhala naye pantchitopo? Ndithu payenera kukhala chifukwa. Kodi abwana anuwo ali ndi amuna awo kapena ali okha? Ndafunsa dala mafunsowa chifukwa mwina akhoza kukuthandizani nokha kudziwa chifukwa chomwe safunira kuti mkazi wanu abwere pakhomopo. Mukandiyankha mafunsowa mwina ndidzatha kukuthandizani bwino pa chomwe mungachite chifukwa pano ndinama poti gwero lake lenileni lomwe amakanira kuti mkazi wanu abwere sindikulidziwa nkomwe. Ndisapupulume kupereka chigamulo pomwe nkhani yonse sindikuidziwa bwino lomwe. - Natchereza Sakundifunanso Gogo wanga, Ndidakwatiwa chaka chathachi pambuyo popanga chinkhoswe. Tidakhala mbanja mwezi wathuthunthu osandiuza kuti amamwa ma ARV koma tsiku lina ndidatulira nditapeza mankhwalawo mmabotolo. Nditamufunsa mwamuna wangayu adayankha kuti: Pepa mkazi wanga, ndimaopa kuti ndikakuuza ukana kuti tikwatirane. Koma usadandaule chifukwa ndisamala ana ako pamodzi ndi iweyo moyo wanga wonse. - Timakhalabe ngati banja, koma nditadwala ndidapita kuchipatala komwe adandiuza magazi koma amati zotsatira zake samaziona bwino. Nditapitanso adandiuza kuti ndilibe kachilombo ka HIV ndipo nditamuuza mwamuna wanga adati sakundifunanso banja ati chifukwa ndilibe kachilombo. Nditani? Chonde ndithandizeni. - Zina zikamachitika kumangothokoza Mulungu! Mwati mwamuna wanu akuti basi sakukufunaninso banja chifukwa mulibe kachilombo? Zoona? Cholinga chake kuchokera pachiyambi chidali chiyani? Kunena zoona, iyeyu adali ndi kampeni kakuthwa kumphasaamadziwa bwino lomwe kuti ali ndi kachilombo ka HIV ndipo ndikhoza kunena pano popanda mantha kuti cholinga chake chidali kufalitsa dala kachilomboko. Moyo woipa zedi umenewo. Kufalitsa dala kachilombo ka HIV kapena matenda ena alionse ndi mlandu waukulu ngati sindikulakwa ndipo munthu wotero ayenera kulangidwa. Ndiye inu mwati mwakayezetsa kawiri konse koma sadakupzeni ndi kachilombo, thokozani Chauta! Tsono ngati akuti sakukufunaninso ukwati, inu vuto lanu nchiyani? Alibe chikondi ameneyo, musiyeni mudakali moyo. Koma osangomusiyasiya ameneyo, mukamusumire kumabungwe kapena kukhoti kuti chilungamo chioneke mwina ena angatengerepo phunziro. -",RELATIONSHIPS -ID_hpFsCwEf,"Sheikh Chabulika ayamikira Radio Maria Wolemba: Thokozani Chapola /uploads/2019/09/chabulika.jpg"" alt="""" width=""293"" height=""165"" /> Chabulika: Ndimakonda kumvera Radio Maria Mmodzi mwa atsogoleri a chipembedzo cha chisilamu mdziko muno Sheikh DINALA CHABULIKA wayamikira RADIO MARIA MALAWI kamba koulutsa nkhani zothandiza kulimbikitsa bata ndi mtendere. -SHELK CHABULIKA yemwenso ndi mneneli wa bungwe la MUSLIM ASSOCIATION OF MALAWI (MAM) walankhula izi popereka uthenga wake wa mafuno abwino ku wailesi-yi imene LOWELUKA likudzali pa 28 SEPTEMBER 2019 ikhale ikuchita mwambo wokondwelera kuti yakwanitsa zaka 20 chifikireni mdziko muno. -Sheikh CHABULIKA wati RADIO MARIA ndi wailesi imene ili ndi ukadaulo wabwino wa kaulutsidwe ka mawu mdziko muno. -Ndimakonda kumvera Radio Maria chifukwa ndi wailesi imene imalimbikitsa bata ndi mtendere simatenga nawo mbali polimbikitsa ziwawa ngati momwe ma wailesi ena amachitira, anatero Sheikh Chabulika. -Iwo apempha atolankhani a wailesi zina mdziko muno kuti atengere chitsanzo cha Radio Maria Malawi pomalemba nkhani zolimbikitsa mtendere mdziko muno. -",RELIGION -ID_hqNwKAab,"MOAM Yati Ogwiritsa Ntchito Mitengo ya Minibus Yosavomerezeka Anjatidwe Bungwe la eni minibus mdziko muno la Minibus Owners Association of Malawi lati madalaivala omwe akugwiritsabe ntchito mitengo yokwera yomwe ndi yosavomerezeka ndi bungweli akuyenera kuti anjatidwe kamba koti kumeneku ndikuba. -Okwera minibus akulipirabe modula Wapampando wa bungweli Felix Mbonekera ndi yemwe wanena izi poyankhapo pa nkhawa zomwe a Malawi ochuluka ali nazo ndi kukwera kwa mitengo yokwelera ma minibus ngakhale kutsika kwa mafuta a galimoto kwachitika kawiri konse motsatana mdziko muno. -Iwo ati bungwe lawo linakambirana zotsitsa mitengo yokwelera minibus pa 8 May ndipo ngati oyendetsa minibus-wa sanatsitsebe, ndiye kuti akuphwanya malamulo. -Kungoti pansewu pachuluka nyasi zambiri. Pali madalaivala ndi makondakitala ena osamva. Ife tinawauza kalekale kuti mitengo ikuyenera kutsika ndipo akuyenera kumata mitengoyo pa galasi kuti aliyense asanakwere azidziwa mtengo wake woyenera ndipo ngati pali ena omwe sakutero apolisi agwire ntchito yawo, anatero a Mbonekera. -Mmwezi wa March chaka chino, boma linakhazikitsa ndondomeko yochepetsa anthu okwera minibus pofuna kuchepetsa kufala kwa kachilombo ka Coronavirus ndipo kutsatira izi mtengo wokwelera minibus unakweranso ndipo pambuyo pake mtengo wa Mafuta unatsika kawiri konse zomwe zimapereka chiyembekezo kuti eni minibus atsitsanso mitengo yawo zinthu zomwe sizinachiyike mpaka padakalipano. -",TRANSPORT -ID_hqXGkHEu,"Anthu 15 Anjatidwa Kamba Kotentha Zipangizo Zophera Nsomba Wolemba: Thokozani Chapola mw/wp-content/uploads/2019/05/handcuff-300x168.jpg"" alt="""" width=""300"" height=""168"" /> Apolisi mboma la Mangochi amanga anthu khumi ndi asanu (15) powaganizira kuti anatentha zipangizo zophera nsomba za ndalama zoposa 9 million kwacha za a Labani Mhone. -Wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Roderick Maida watsimikiza za nkhaniyi. -Iye wati apa 14 mwezi uno amunawa anachita izi kaamba ka mkwiyo poganizira kuti a Mhone ndi omwe anachititsa kuti msodzi wina amire mmadzi ngati zizimba zoti adzipha nsomba zambiri. -Anthuwa ati amawaganizira a Mhone kuti ndi amene anachititsa kuti msodzi wina amire mmadzi ngati mwamatsenga kuti azipha nsomba zambiri. -Ndipo apa ndi pomwe anakawotcha ma boti anayi, ukonde ophera nsomba uwiri, engine ya yamaha imodzi komanso mabwato anayi, anatero a Maida. -Maida wati msodzi yemwe anamira mmadziyu akupitilirabe kusowa. -",LAW/ORDER -ID_hqiqQOJU,"HRDC Yauza A Malawi Akhale Tcheru pa Chisankho Bungwe lomenyera ufulu wa anthu mdziko muno la Human Rights Defenders Coalition (HRDC) lapempha anthu mdziko muno kuti akhale tcheru pa mchitidwe uliwonse omwe ungakhale okayikitsa pa chisankho chomwe chikudzachi. -Mkulu wa bungweli Gift Trapence wanena izi pa msonkhano wa atolankhani omwe bungweli linachititsa lero mu mzinda wa Lilongwe. -Ena mwa mamembala a bungwe la HRDC Trapence wati pali mphekesera zakuti pali ena omwe akufuna kubera chisankho choncho ndi kofunika kukhala tcheru mu nyengoyi ndi kuwonetsetsa chilichonse chomwe chikuchitika mdziko muno. -Iwo apempha athu kuti akhale tcheru ndi mmalire mwa dziko lino komanso mmabwalo a ndege pamene pakumveka mphekesera kuti ena afuna alowetse mapepala oponyera voti mwachinyengo. -Pamenepa iwo atsimikizira a Malawi kuti aliyense obera chisankhochi azayankha mlandu payekha-payekha ati popeza apeza kale owaimira mlandu pakazachitika chisokonezo chilichonse. -Trapence anatinso kutsatira kukanidwa kwa bungwe lawo kuti liyanganire nawo chisankhochi, iwo agwira ntchito ndi mabungwe ena omwe achita nawo ubale omwe anapatsidwa kale chaka chatha chilolezo chochita izi kuti azipeza mauthenga okhudza chisankhochi. -",POLITICS -ID_htsWzCvx," Gulewamkulu, agumula sitolo Gulewamkulu wina Lachwiri lapitalo akumukayikira kuti adagumula sitolo ina pamsika wa Nkhalambayasamba mboma la Mchinji ndipo akumukaikira kuti adasakaza katundu wa K3.5 miliyoni. - Mneneri wapolisiyo, Kaitano Lubrino, Lachisanu adati apolisi amanga anthu 16 amene akuwaganizira kuti akukhudzidwa ndi nkhaniyo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Apolisi kuyendera sitolo idathyoledwayo Anthu onsewa tikuwaganizira kuti akukhudzidwa ndi zophwanya sitoloyo komanso kuba katundu, adatero Lubrino. - Malinga ndi Lubrino, kuderalo kudamwalira mkulu wina wa bizinesi Rabson Wisalamu ndipo imfayo idadabwitsa anthu. - Malinga ndi mfumu Nani yomwenso ndi mbale wa malemuyo, imfayo anthu amaganiza kuti imfayo idali yamatsenga. - Adali mushopu yake akugulitsa katundu. Kenaka tidangomva kuti mthupi mukumuwawa, kupita naye kuchipatala cha St Gabriel, adangoti ndagona pano. Kwathu sadayambane ndi aliyense, tikupenekera kushopuko kuti alipo adayambana naye kuti mpaka amuchitire chipongwe, adatero Nano polankhula naye pafoni. - Patsiku logumula sitoloyo, maliro a Wisalamu adaikidwa, ndipo mwambo utatha, akuti kudavumbuluka gulewamkulu pamsikawo. - Guleyo akuti adalipo 20, ndipo atafika pagolosale ya Julaye, adagumula shopuyo ndi kuyamba kutenga katundu wina akumusakaza. - Kafukufuku wathu wapeza kuti pamene guleyo amafika nkuti Julaye ndi banja lake atathawa kale ndipo komwe ali sikukudziwika koma tikufufuzabe, adatero Lubrino. Izi zitachitika guleyo adabwerera atatuta katundu wa mshopumo. - Mphekesera zikumveka kuti guleyo amachokera ku dambwe la Nani chifukwa kumeneko ndi komwe kumachokera malemuwo. - Koma mfumu Nani yauza Msangulutso kuti ilo ndi bodza. Ine ndi anthu anga titachoka kumanda tidabwerera kunyumba kukapitiriza mwambo wa maliro. Dziwani kuti ife tidavomereza imfa ya munthu wathu ndipo palibe amene tikumuganizira, adatero amfumuwo. - Lubrino wati apolisi anjata gulupu Kabuthu amene dzina lonse ndi Tenthani Nsaima a zaka 46 komanso woyanganira msika wa Nkhalambayasamba, Daniel Joseph wa zaka 40 onse a kwa mfumu Mavwere mbomalo kuti akayankhe mafunso angapo za umbandawo. - Posakhalitsapa, gulewamkulu adagwidwa ku Chikwawa ataba mbuzi, komanso mumzinda wa Lilongwe guleyo wakhala akugenda galimoto zomwe sizimupatsa ndalama. - Mfumu ya mtundu wa Achewa, Kaomba akuti uyu si gulewamkulu koma zigandanga dzomwe zikufuna kuononga chikhalidwe chawo. - Awa akungotionongera mbiri. Gulewamkulu amasunga mwambo. Ichitu ndi chikhalidwe, adatero. - Apolisi ati akufufuzabe kuti anjate amene adachita chipongwecho. -",SOCIAL ISSUES -ID_huLLnzaU,"Mmodzi Wafa pa Ngozi Mboma la Ntcheu Munthu mmodzi wafa ndipo asanu ndi atatu (8) avulala modetsa nkhawa galimoto yomwe anakwera itagubuduka mmudzi mwa Bula, ku Nsipe mboma la Ntcheu. -Malingana ndi mneneri wa apolice mbomali Sub Inspector Hastings Chigalu wati galimotoyi yomwe imayendetsedwa a Enerst Chitamba a zaka 22 zakubadwa a mboma la mzimba, inanyamula anthu a mpingo wa CCAP 13 omwe pa nthawi-yi anali akuchokera ku maliro mboma la Chiradzulu. -Iye wati galimoto-yi itafika pamalowa inagubuduzika ndi mmodzi mwa anthuwa a Charles Bonongwe wa mmudzi mwa Mzonda mdera la mfumu yayikulu Chitukula mboma la Lilongwe ndi amene wamwalira pa ngoziyi pomwe ena asanu ndi atatu avulala ndipo ayamba kulandira thandizo pa chipatala cha Ntcheu. -",SOCIAL -ID_huMFzSQn," Pafunika K450 miliyoni ya makhansala Pafupifupi K450 miliyoni zikufunika kuti boma likwanitse lonjezo lake lopezera makhansala njira ya mayendedwe akamayendetsa ntchito za chitukuko mmadera awo, Tamvani wapeza. - Pulezidenti wa makhansala mdziko muno Samson Chaziya adatsimikiza kuti boma lidavomereza kuti lipereka K1 miliyoni kwa khansala aliyense kuti adzipezere mayendedwe. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Tidali ndi mkhumano ndi nduna ya maboma angonoangono ndi komiti ya ku undunawu pa 13 February 2015 pomwe timakambirana nkhaniyi ndipo adalonjeza kuti khansala aliyense alandira K1 miliyoni yoti aonere mayendedwe, adatero Chaziya. - Iye adati pakadalipano makhansala alipo okwana 450. - Nkhani ya mayendedwe a makhansala idavuta pomwe boma limafuna kupereka njinga za moto za ngongole kwa makhansalawo koma ndondomekoyi siyidakomere makhansala. - Woyendetsa ntchito za maboma angonoangono ku undunawu Kiswell Dakamau adatsimikiza za mkhumanowo koma adakana kuwulula zomwe zidakambidwa. - Mneneri wa unduna wa maboma angonoangono ndi chitukuko cha mmidzi Muhlabase Mughogho adati pamsonkhanowo padatuluka nkhani ziwiri zikuluzikulu zomwe magulu awiriwo adakambirana. - Iye adati nkhani yoyamba idali ya ngongole za mayendedwe ndipo adatsimikiza kuti unduna udavomereza zopereka ma K1 miliyoni kwa makhansala osati njinga monga momwe chikonzero chidalili poyamba. - Ndalamazo sizichokera kuunduna koma unduna ukambirana ndi mabanki kuti apereke ngongole kwa makhansalawo ndipo za mmene ndalamazo zidzabwezedwere tidzachita kukambirana, adatero Mughogho. -",ECONOMY -ID_huWVsQYn," Utsi ku Nam pamene ma Queens anyamuka Utsi ukufukabe ku bungwe loyendetsa masewero a ntchemberembaye la Netball Association of Malawi (NAM) kaamba kosemphana zochita pakati pa mphunzitsi wa timuyi Peace Chawinga-Kalua ndi bungweli. - Timu ya ntchemberembaye yomwe imangodziwika kuti Malawi Queens idanyamuka mdziko muno Lachitatu msabatayi ulendo ku Sydney mdziko la Australia komwe ikukapikisananawo mchikho chapadziko lonse. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kugwebana kudayambika pamene zidadziwika kuti NAM idatumiza kale maina a atsikana amene apita ku Australia mosadziwitsa Kalua. - Malinga ndi Kalua, NAM idatumiza maina a osewerawo pamene iye asadawaitane kukampu kuti akachite zokonzekera. - Ineyo ndi amene ndimayenera ndisankhe osewera amene achita bwino kukampuko. Koma zomwe zachitika nkuti NAM yasankha kale osewera ine ndisakudziwa. Nditatulutsa mndandanda wa osewera anga amene ndikuwafuna, iwo akana osewera ena amene ndawapatsa ndipo aika amene akuwafuna, adatero Kalua. - Queens captured on departure at Chileka Airport in Blantyre. - Koma pamene amanyamuka pa bwalo la ndege la Chileka Lachitatu, nkhope za akuluakulu a NAM ndi mphunzitsiyu zimaoneka kuti sizikumvana zochita. - Chitsanzo, titamufunsa mphunzitsiyu zomwe akonzekera kukabweretsa kuchokera ku mpikisanowo, iye adati, funsani amene akonzekera kukabweretsa zotsatira zomwe mukufunsazo. Ine sindingayankhe zimenezo, adatero mphunzitsiyu uko akusonya a NAM kuti atifotokozere. - Koma titamufunsa pulezidenti wa NAM Rose Chinunda, iye adati sakuonapo vuto chifukwa ganizolo lidachitika atakambirana ndi wachiwiri kwa Kalua yemwe ndi Mary Waya komanso Griffin Saenda yemwe ndi wothandizira aphunzitsiwa kagwiridwe ka ntchito yawo. - Tidafunsa anthu amenewa koma mphunzitsi yekha ndiye sitidamufunse. Ganizo lochotsa wosewera wina ndikubwereretsapo wina lidabwera titamva kwa awiriwa, ndiye palibe vuto komanso dziwani kuti majority rules [timamvera anthu ambiri popanga ganizo] adatero Chinunda. - Komabe izi zakhumudwitsa kampani ya Airtel Malawi yomwe imathandiza atsikanawa. Mneneri wa kampaniyi Edith Tsilizani adapempha mbalizi kuti zikambirane ndikuthetsa kusamvanaku. - Ndizodandaulitsa kuti pali chimkulirano chotere, koma ife tikupempha kuti akambirane ngati akufuna kuti tikabwere ndi zotsatira zabwino kuchokera ku ulendowo, adatero Tsilizani yemwe kampani yake idapereka K7 miliyoni pa ulendowu. - Kalua amafuna atenge Ellen Chiboko wa Tigresses koma mmalo mwake NAM idachotsa dzina lake ndikuikapo Jean Chimaliro zomwe zadabwitsa. - Uwu ndi mndandanda wa osewera amene anyamuka ulendo ku Sydney; Mwawi Kumwenda, Joyce Mvula, Towera Vinkhumbo, Carol Ngwira, Sindi Simtowe, Takondwa Lwazi, Chimaliro, Grace Mhango, Lauren Ngwira, Thandi Galeta, Bridget Kumwenda ndi Martha Dambo. - Atsikanawa adatsimikiza kuti ngakhale pali kusamvana komabe ulendo wa ku Sydney akukamenya nkhondo. -",SPORTS -ID_iCRlrbZS," Anatchezera Nditani Anatchereza? Agogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndine mtsikana wa zaka 20 ndipo ndili ku koleji. Ndili ndi chibwenzi chomwe tidagwirizana kuti tidzamange banja mtsogolo muno. Mnzangayu amati akufuna kuti adzandidziwire mbanja chifukwa akayamba kundigona panopa atha nane filimu. Ndiye akuti poti iyeyu ndi munthu pena zimavuta ndiye akuti akufuna apeze mkazi woti azigonana naye popewa kugonana ndi ine kuti inyeyo adzandikwatire. Kodi kumeneku ndi kukonda? Ndithandizeni, agogo, nditani. - Ndi L, Likuni, Lilongwe Wokondeka L, Funso lako ndalimva ndipo ndikuti wafunsa bwino zedi. Bwenzi lakolo ndi munthu wachilungamo, koma chilungamo chake chaonjeza. Munthu wotere osamukhulupirira chifukwa ndi kamberembere. Iyeyu wanena chinthu chanzeru kwambiri kuti pakalipano musamagonane chofukwa akuopa kuti akatero atha nawe chilakolako chifukwa wakudziwa. Koma akuti akufuna apeze mkazi wina wapambali kuti azikapumirako poti iye ndi munthu, nanga iwe wakuuza kuti nawe utha kupeza wina woti uzicheza naye pamene mukudikira kuti mudzakwatirane? Akunama ameneyo; akufuna kuti azioneka ngati munthu wokhulupirika pomwe ndi wachimasomaso ndi akazi ena. Tikamati kudzisunga ndi nonse awiri, osati wina aziti mnzangawe udzisunge koma ine ndikayendayenda. Kunjaku kwaopsatu, ndiye wina azipanga dala zachibwana ngati zimene akunenazo, si zoona ayi. Ngati ndi wachilungamo, iyenso ayenera kupirira kuchilakolako cha thupi kufikira tsiku lomwe mudzalowe mbanja. Koma ngati adayamba kale zogonana ndi akazi ena, mchitidwe umenewo sadzausiya. Ndiye, kunena zoona, mwamunayo sali woyenerera kumanga naye banja chifukwa alibe chikondi chenicheni ndi iwe. Amati mbuzi ikalawa mchere sigwirika! Amandikakamiza Agogo, Ndine mtsikana wa zaka 16 ndipo ndili ndi bwenzi langa wa zaka 19. Iyeyu amandikakamiza kugonana naye. Ine zimenezo sindimafuna koma ndimalola kupanga naye zimenezo chifukwa ndimamukonda kwambiri ndipo kukana ndimaopa kumukhumudwitsa. Ndiyeno ndipange chiyani kuti mchitidwewu uthe? Zikomo. -",RELATIONSHIPS -ID_iCbmKiJX,"Bambo Kubalasa Apempha Akhristu AKonde Kuchitira Ena Zabwino Akhristu ampingo wa katolika mdziko muno awapempha kuti azikonda kuchita zinthu zomwe zingawathandize kukhala pafupi ndi Mulungu. -Bambo mthandizi wa Banja Loyera Chilinde parish mu arkidayosizi ya Lilongwe, bambo Maxwell Kubalasa anena izi lamulungu lapitali ku parishiyi pomwenso mpingo wa katolika umachita chaka cha kutsika kwa Mzimu woyera. -Iwo anati zizolowezi zomwe akhristu ambiri amakhala nazo zimakhala zosemphana ndi chifuniro cha Mulungu ndipo anati ngati apempha Mzimu Woyera kuti awatsogolore muzochita zawo, angawathandize koposa pokhala ndi zizolowezi zabwino zomwenso zingakondweletse Mulungu. -Ndi kofunika kuti akhristu azindikire zomwe mzimu woyera amachita mwa munthu amene akugwiramo ntchito. Pali zambiri zomwe anthu akuyenera kupeza akalandira mphatso za mzimu woyerazi maka popititsa patsogolo ntchito yofalitsa uthenga wa Mulungu, anatero bambo Kubalasa. -Akhristu a mpingo wa katolika pa dziko lonse amachita chaka cha Pentecost lomwe ndi lamulungu lotsiliza mu nyengo ya Pasaka. -",RELIGION -ID_iDQpMPvo," Fodya wakunja wayamba kulowa Pomwe dziko la Malawi lalima fodya wochepa ndi makilogalamu 27 miliyoni pamlingo omwe ogula fodyayu adaitanitsa, mavenda ena amachawi ayamba kulowetsa fodya kuchoka mmaiko oyandikana ndi dziko lino. - Fodyayu akumalowetsedwa pogwiritsa ntchito njira zozemba chifukwa mchitidwewu ngosemphana ndi malamulo a dziko lino. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Wogwirizira udindo wa mkulu wa bungwe loyendetsa ulimi wa fodya mdziko muno la Tobacco Control Commission (TCC) David Luka adati bungwe lake likudziwa za mchitidwewu ndipo lidatumiza maofesala ake kumalo onse omwe izi zikuchitika. - Maofesala athu ali ku Nkhamenya, mboma la Kasungu komwe kumalowera fodya kuchokera mdziko la Zambia ndipo ena ali ku Mchinji komanso ku Namwera mboma la Mangochi komwe fodya wake amakhala ochokera ku Mozambique, adatero Luka. - Iye adati bungwe lake ndi lokhumudwa ndi mchitidwewu omwe uli vuto lalikulu pa ulimi wa fodya mdziko muno. - Ntchito yoyesetsa kuti fodya asalowe kapena kutuluka mdziko muno siyapafupi, ndipo sikwapafupi kuchitapo kanthu adatero Luka. - Iye adaonjezeranso kuti nkhanizi kwambiri ndi zokhudza dziko ndi dziko linzake. - Alimi a fodya ena mboma la Mchinji adatsimikiza za kulowa kwa Fodya mdziko muno. - Mmodzi mwa alimiwa, Lazarus Chitedze, yemwe wakhala akulima fodya kwa zaka pafupifupi 20 adati fodyayu akulowa pangono chabe kuchokera mdziko la Zambia kusiyana ndi momwe zimakhalira zaka zonse. - Akulowetsa fodya ndi mavenda angonoangono omwe amagwiritsa ntchito njinga, mwina chifukwa chakuti mmaliremu muli asilikali omwe akulondera chimanga kuti chisatuluke, adatero Chitedze. - Iye adati chaka ndi chaka fodya amalowa kuchokera ku Zambiako kapena kutuluka kuchoka mdziko muno. - Zimatengera komwe msika uli bwino chaka chimenecho.Ngati ku Zambia zili bwino, mavenda amazembetsa fodya kupita naye komweko, adatero Chitedze. - Iye adati zikatere zimawakomera alimiwa chifukwa mavendawa amawagula mokwera mtengo kusiyana ndi ku msika wa fodya. - Malinga ndi Chitedze, chiopsezo chimakhalapo fodya akamalowa kuchokera mdzikolo chifukwa zikhonza kuchulutsa fodya pamsika kuposera mlingo omwe ogula akufuna. - Polankhulapo mlimi wina yemwe sadafune kutchulidwa dzina lake adati fodyayu akulowa pangono chifukwa ku Zambiako ayamba kumene kusankha fodya. - Akangoti wafika pachimake kumeneko, timuona akulowa wochuluka zedi, adatero mlimiyo. - Mwezi wathawu, woyanganira dera la kummawa mboma la Zambia Chanda Kasolo adauza ena mwa atolankhani a dzikolo kuti asilikali omwe ali mmalire a dziko lino ndi dzikolo akutetezanso kuzembetsa fodya. - Dziko la Zambia lidalengeza chaka chathachi kuti likweza mlingo wa fodya yemwe amalima kuchoka pa ma kilogalamu 23 miliyoni kufika pa 30 miliyoni chaka chino. - Ndipo chaka chathachi mtsogoleri wa bungwe la alimi la Eastern Fodya Association of Zambia (Efaz) Franklyn Mwale adadandaulira bungwe loyendetsa ulimi wa fodya mdzikolo kuti msika wawo amautsekula mochedwa poyerekeza ndi wa dziko lino. - Koma limodzi mwa mabungwe a alimi la Tobacco Association of Malawi (Tama) lidati silidalandire lipoti lililonse lokhudza kulowa kwa fodya kuchokera mdziko la Zambia. -",ECONOMY -ID_iEixECkL,"Papa Wapempha Akhristu Kukhala a Chikhulupiriro Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wati akhristu akuyenera kuyika chikhulupiliro chawo mwa Mulungu yemwe ndi wa chifundo komanso wa chilungamo. -Papa Francisko Papa Francisco walankhula izi lolemba pa Misa yomwe watsogolera ku likulu la mpingo-wu ku Vatican. -Iye wati ndi koyenera kuti akhristu azikumbukira kuti ngakhale amachimwa, mulungu ndi wa chifundo komanso wa chilungamo. -Papa Francisco wati Mulungu ndi wa chifundo komanso wa chilungamo ndipo amasintha anthu oipa kukhala anthu abwino. -Mwazina pa misayi Papa Francisco wapempherera onse omwe adzadzidwa ndi mantha chifukwa cha nthenda ya Covid-19 yomwe yakhudza dziko lonse lapansi ndipo wakumbutsa anthu kuti Mulungu sataya anthu ake koma amakhala nawo nthawi zonse. -",RELIGION -ID_iFMVlzQf,"Poly Alumni Ithandiza Ophunzira Osowa kudzera mma SMS Wolemba: Precious Chipondeponde Sukulu ya ukachenjede ya Poletekiniki yayambitsa kulandira mauthenga a lamya ndicholinga chofuna kuthandiza ophunzira amene akuvutika kulipira sukulu komanso kupeza zowathandizira pamaphunziro awo. -Edna Nkono, amene ndiwosonkhanitsa chuma kugulu la Polytechnic Alumni Association (PAA), watinjira yolandira mauthenga pa lamya ithandiza kupeza ndalama zothandizira ophunzira amene sangakwanise kulipira sukulu mwaiwo okha komanso enaamene amasowa thandizo pazofunik ammaphunziro awo. -Sukuluyi ili ndi ophunzira oposa zana limodzi amene amasowa thandizoli. Ophunzirawa amaosowa malo ogona, chakudya, zipangizo zowathandizira pa maphunziro awo ndi zina zambiri. Ndizomvetsa chisoni kuti ena amatha kugona mkalasi kamba kosowa malo ogona. Anatero a Nkono Pofuna kupeza ophunzira osowa thandizoli tidzagwira ntchito limodz indi bungwe la ophunzila la Polytechnic Students Union. Izi zitithandiza kupeza ophunzira eni eni amene akusowa thandizoli. -Chiyambireni guluri mu chaka cha 2016, guluri lapeza ndalama zokwana 16 miliyoni ndipo pakadali pano guluri liri ndi ophunzira okwana oposa 80 amene amathandizidwa A Nkono apempha anthu ofuna kuthandiza kuti alowe nawo polemba uthenga pa lamya oti YAMBA mu Chichewa kapena START muchingerezi ndipo atumize ku 2025 ndipo adzilandira mauthenga tsiku ndi tsiku pa nkhani zokhudza sukuluyi. Utheng auliwonse udzadula ndalama zokwana K50. -",EDUCATION -ID_iJHpvhPB," CMST iyambanso kugawa mankhwala Nkhokwe ya mankhwala ya Central Medical Stores Trust (CMST) yatsiriza kukambirana ndi mabungwe omwe amathandiza dziko lino pa nkhani ya zaumoyo kuti udindo wosunga ndi kugawa mankhwala ubwerere mmanja mwake. - Mkulu woyendetsa ntchito zaumoyo mdziko muno, Dr Charles Mwansambo, komanso mkulu wa CMST, Feston Kaupa, atsimikiza za nkhaniyi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ngoma: Ana ndi amayi amavutika Akuluakulu awiriwa ati izi zikutanthauza kuti mabungwe ndi maiko othandiza dziko lino pa zaumoyo akhutira ndi kusintha kwa ndondomeko zoyendetsera ntchito za ku nkhokweko makamaka pa chitetezo cha mankhwalawo. - Apa ndiye kuti mabungwe ali ndi chikhulupiliro mu nkhokwe yathu ya mankhwala chifukwa adayamba kupereka okha mankhwala mzipatala kusolola mankhwala kutavuta mzaka za mu 2002, watero Mwansambo. - Kaupa wati, mwa zina, mabungwe adatuluka mu ndondomeko yakale yodzera ku nkhokwe pogawa mankhwala pofuna kuti zinthu zina zisinthidwe ku nkhokweko ndipo zonse zatheka tsopano. - Tidasintha zambiri monga chitetezo cha mankhwala mu nkhokwe, komanso pakagawidwe kake. Nkhokwe zathu nzamakono, nzovomerezeka kusungamo mankhwala, komanso tili ndi galimoto zapamwamba zokhala ndi zipangizo zoilondola kuti mankhwala asabedwe, watero Kaupa. - Koma kadaulo wina pa zaumoyo Dorothy Ngoma wati ngakhale nkhaniyi ikumveka yokoma, akuluakulu aku nkhokweyo akuyenera kuganizira mozama amayi ndi ana pa ntchito yawo. - Apa zikutanthauza kuti mphamvu zikubwera mmanja mwawo ndiye sitikufuna kuti posachedwapa tiyambenso kumva nkhani zogonthetsa mkhutu kuti mankhwala ena sakupezeka kapena ndiwoonongeka ayi. Zimenezi zimazunzitsa amayi ndi ana, watero Ngoma. - Kadauloyu wati pomwe mabungwe ankaganiza zotuluka mndondomekoyi adaona kuti amayi ndi ana ndiwo amavutika. Choncho akhoza kukhala akuyesa ngati utsogoleri wa ku nkhokweyo wasinthadi. - Chomwe chimavuta nchoti amakhalapo ena ofunadi kusintha zinthu, koma mkati momwemo mukhalanso ena atambwali ndiye tiyeni tiona kuti aziyendetsa motani, koma langizo langa ndiloti tichepetse mtima wodzikonda, watero Ngoma. - Mwansambo wati mabungwe atakhumudwa ndi kubedwa kwa mankhwala, adanyanyala nkuyamba kupereka okha mankhwala mzipatala moti kuchoka 2002, kudali magulu oposa 12 osunga ndi kugawa mankhwala okha. - Chomwe chimachitika nchoti padali ena osunga ndikugawa mankhwala okhudzana ndi matenda a edzi, ena amapanga za mankhwala achifuwa chachikulu, ena zauchembere ndi zina zosiyanasiyana, koma tsopano zonsezi zibwera pamodzi pansi pa nkhokwe yathu, watero Mwansambo. - Iye wati izi zithandiza kuchepetsa ndalama zonyamulira mankhwala kupita mzipatala za boma chifukwa ofesi ya zaumoyo ikayitanitsa mankhwala, onse azinyamulidwa pakamodzi mmalo moti ena apititse pa wokha, enanso pa wokha. -",HEALTH -ID_iJTcbEbN," Akulimbana ndi Edzi Pothandiza kuti uthenga wokhudza matenda a EDZI ufikire achinyamata ambiri makamaka pobweretsa uthengawo pafupi ndiponso kunjira zomwe achinyamata akugwiritsa ntchito kwambiri, bungwe la Digital Multimedia Solutions ndi la Solutions ndi Sustainable Rural Growth &Development Initiative (SRGDI) lakhazikha njira yofalitsira uthengawu podzera mma CD ndi Facebook. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mkulu wa bungwe la SRGDI Maynard Nyirenda poyankhula mwapadera anati bungwe lake lakhazikitsa CD yokhala ndi uthenga wosiyanasiyana wa Edzi kuti uthenga wamatendawa ufikire achinyamata ambiri makamaka omwe ali msukulu za sekondale komwe angathe kupeza mwayi wogwiritsa ntchito computer. - Nyirenda akuti kwa omwe alibe ndi mwayi wa makinawa azipeza uthenga wofanana komanso wochulukirapo wa Edzi kudzera ku akaunti yapadera yabungweli ya Facebook. - Ngati poyambira chabe, bungwe la SRGDI likufikira sukulu makumi awiri mumzinda wa Blantyre ndi CD komanso dziko lonse kudzera pa internet. - Akatswiri a zaumoyo makamaka omwe akugwira ntchito yolimbana ndi matenda a Edzi akhala akunenetsa kuti mlili wa Edzi ungagonjetsedwe pokhapokha uthenga womveka bwino wokhuza matendawa utafikira mtundu wonse padziko lapansi. - Ngakhale izi zili zomveka bwino,kafikidwe ka uthengawu ku magulu a anthu osiyansiyana kwakhala nkovuta choncho akatswiri ena akuti zikuchititsa kuti anthu ena asapindule ndi mauthengawa. - Achinyamata apakati pa zaka khumi ndi zisanu ndi makumi awiri ndi zinayi ndi gulu lomwe mabungwe osiyanasiyana azaumoyo kuphatikizapo bungwe lazaumoyo lalikulu padziko lonse la World Health Organisation (WHO) akuti liri ndi chiwerengero chochuluka cha anthu omwe akutenga kachirombo koyambitsa matendawa tsiku ndi tsiku. -",HEALTH -ID_iKBfWyqn," Zig Zero: Mnyamata wa nyimbo za dansi Kuyambira kuubwana wake chimene amaganiza, kulota ndi kuchita ndi kuimba nyimbo basi. Inde, Mulungu adamudalitsa ndi liwu lanthetemya mnyamata ameneyu ndipo pano akugwiritsa ntchito luntha lomwelo kuti apeze chakudya cha tsiku ndi tsiku komanso zosowa pamoyo wake. Uyu ndi Joseph Alufandika, mnyamata wosangalatsa anthu ndi mingoli yokoma. CHIMWEMWE SEFASI adapezana naye poduka mphepo ndipo adacheza naye motere: Kudyera pakamwa: Alufandika Ndikudziwe Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Dzina langa ndine Joseph Alufandika, ndipo ndine wosakwatira, ndimachokera kuchigawo chakumwera konkuno mboma la Nsanje. Anthu okonda nyimbo za dansi amandidziwa ndi dzina loti Zig Zero. - Kodi kuimba nyimbo za dansi udayamba liti? Kuimba ndidayamba pakale ndithu. Ndili kusekondale ndi pamene ndidazindikira kuti ndili ndi luso losangalatsa anthu kudzera mumaimbidwe, munyimbo za dansi. - Kodi kupatula kuimba umachitanso chiyani? Inetu ndimapanga bizinesi komanso ndikupitiriza maphunziro kusukulu ya Malawi College of Accountancy komwe ndikuphunzira zoonkhetsa chuma. - Kodi chimbale chako chatsopano chituluka liti? Mutu wake ndi chiyani? Chimbale changa chikuyembezereka kutuka kumapeto a mwezi wa August, chomwe chikhale ndi nyimbo 14 zomwe zaimbidwa mChichewa ndi mChingerezi. Ndipo kuyambira pa 3 August mpomwe nditawadziwitse Amalawi zambiri. - Kodi ndi mavuto ati omwe oimba nyimbo za dansinu mumakumana nawo? Mavuto omwe timakumana nawo ndi monga kupita kuzoimbaimba koma osapatsidwa ndalama yomwe tinagwiriza. Kumeneku ife timaona ngati tikuponderezedwa komanso anthu ena kuti atukule luso lathu amafuna kuti tiwapatse ndalama. - Kodi nyimbo za dansi ngati zomwe umaimba iweyo ukuona kuti zikupita patsogolo? Kunena mosanama, Chimwemwe uli apa, nyimbo zaimbidwa ndi achinyamata zikupita patsogolo kwambiri chifukwa anthu akati ali pamalo achisangalalo monga kuukwati, zinkhoswe, malo osiyanasiyana, chisangalalo chawo chimakhala chopambana chifukwa cha uthenga womwe tikumapereka kudzera mnyimbo zomwe tikumawapatsira . - Kodi ndi anthu ati omwe unaimbapo nawo nyimbo limodzi chiyambireni kuimba pa Malawi pano? Inetu chiyambireni kuyimba pa Malawi pano ndaimbapo nyimbo ndi anthu ambiri monga Marcus Pasanje wa Dare Devils, Blasto, BFB ndi ena ambiri. - Pomaliza tandiuze zomwe umakonda. - Ine ndimakonda kuimba ndi kumvera nyimbo. Nthawi zina ndimakonda kuyenda ndi kumaona malo osiyanasiyana ndi kukumana ndi anthu osiyanasiyananso. -",MUSIC -ID_iKzRRaCY," Kulandira mwana ndi nkanulo Zikhulupiriro zina ukamva, mutu wake weniweni sowe. Pali zambiri zomwe makolo amakhulupilira paumoyo wa munthu kuyambira kubadwa mpaka kumwalira. Anthu ena akuti amakhulupirira kuti mwana akabadwa, pamafunika mwambo wa nkanulo ati kusonyeza kuti mwanayo walandiridwadi pakati pa abale. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi mayi Miriam Chongwe a kwa mfumu yaikulu (T/A) Maganga mboma la Salima yemwe akufotokoza zambiri za mwambowu. - Mayi Chongwe (kumanja) kulongosola za mwambo wa nkanulo Mayi, ndati ndicheze nanu pa mwambo wa nkanulo. Mwambowu ndi wotani? Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Uwu ndi mwambo womwe umatsatidwa mwana akabadwa kusonyeza kuti abale ndi anthu pamudzipo amulandira ndipo ndi mmodzi wa iwo. Izi zimatanthauza kuti ndi mfulu kukhala ndi malo monga muja zikhalira ndi malo a banja chifukwa munthu wongobwera amavutika kupeza malo chifukwa palibe mizu yake yomwe angalondoloze. - Mwambowu umayenda bwanji? Sikuti anthu amachita kusonkhana ngati momwe miyambo ina imakhalira, ayi. Chomwe chimachitika nchakuti mwana akabadwa, chinthu choyambirira nkudziwitsa abale, makamaka amalume ake kapena azakhali, omwe amakanena kwa amfumu kenako anthu amamasuka kupita kukaona mwanayo ndi kumupititsira mphatso ngati ali nazo. - Mukati chinthu choyambirira mukutanthauzanji poti azaumoyo amati mwana akangobadwa, pompo ayamwe? Zimenezo nzoona koma apa tikukamba za mwambo. Umu ndimo makolo kalelo ankakhulupirira zinthu zisadayambe kusintha. Masiku ano miyambo yambiri ikutha pangonopangono chifukwa cha maphunziro, anthu adayamba kuzindikira kuti miyambo ina imaononga mmalo mokonza zinthu. - Tsopano mukati nkanulo timadziwa tanthauzo lokanula koma apapa pali mgwirizano wanji ndi mwambo? Eya, ndimayembekezera funso limenelo. Kumbukani kuti ndati chimakhala chinthu choyambirira mwana akangobadwa ndiye kukanulako nkutsegula mwanayo kukamwa kuti akhoza kuyamwa chifukwa walandiridwa pakati pa mudzi ndi banja lomwe wabadwiralo. - Inu mudachitapo mwambo umenewu? Mzaka za mmbuyomo nditangokwatiwa kumene koma kenako ndidazindikira kuti nkulakwa chifukwa chimakhala chilango kwa mwana. Mwachitsanzo, kumatheka kuti panthawi yomwe mwana wabadwa, palibe mayendedwe achangu malingana nkuti nthawiyo mauthenga amachita kukaperekedwa pakamwa kapena pakalata, foni kudalibe nthawi imeneyo ndiye mudikire munthu ayende kukapereka uthenga kuno mwana ali ndi njala. - Koma madotolo ndi anamwino amadziwa kuti izi zikuchitika? Sindikudziwa koma zimachitika kwambiri chifukwa chochirira kwa azamba mmidzi. Mwina ndinene kuti kukhwefula ntchito za azamba ammidzi kudathandiza nawo kuchepetsa mwambo umenewu. Sindikukhulupirira kuti dotolo kapena namwino angalekerere izi zikuchitika. - Pano zinthu zili motani? Panopa zinthu zili bwino chifukwa ndi maphunziro a zauchembere wabwino, anthu tidatsekuka mmaso. Mwina pena ndi pena zikhoza kumachitikabe poti uthenga umafika mosiyanasiyana koma nkhani yaikulu ndi yoti anthu ambiri adatsekuka mmaso chifukwa olo zokachirira kwa azamba ammidzi zidachepa. -",SOCIAL ISSUES -ID_iMTKVPFD," Aphangirana ufa Mwambo wa mapemphero Achisilamu otchedwa dawa udasokonekera kwa Chitulu kwa T/A Mwambo mboma la Zomba Loweruka pa 2 April pomwe khwimbi la anthu lidakhamukira kumeneko kukalimbirana ufa womwe amati agawe mwambowo ukatha. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kuderalo kudafika bungwe la Eid Charitable la mdziko la Qatar lomwe limachititsa mapemphero Achisilamu ndipo pakutha pa mapemphero amayenera kugawa ufa kwa Asilamu ndi anthu ena ovutika. - Asanayambe kugawa chakudyacho amayamba ndi mapemphero a dawa ndi kupereka mwayi kwa ofuna kulowa Chisilamu kuti atha kutero povomereza kuti Muhammad ndiye mneneri wa Mulungu womaliza. - Mapemphero akupita kumapeto, Asilamuwa adapempha anthu amene ankafuna kulowa Chisilamu kuti anene pemphero loti Ashihadu anla ilaha llah. Wa a shadu anna Muhammad u rrasulu llah (Ndikuikira umboni kuti pali Mulungu mmodzi yekha. Ndipo ndikuikiranso umboni kuti Muhammad ndi mtumiki wake womaliza). - Khwimbi la anthu kudikira kuti alandire kangachepe Apa mpomwe gulu la anthu ambiri, ena mwa iwo Akhrisitu, adanena nawo pempheroli ndi kuvomereza kuti alowa Chisilamu, adatero Shehe Mustapha Saidi, yemwe amayanganira mzikiti wa Chitulu. - Mwambo wa dawa uli mkati, galimoto yomwe idanyamula ufawo idatulukira, zomwe zidayambitsa kuti khwimbi la anthu likhamukireko ndipo padali ali nmwana agwiritse pomwe amati ayambe kugawa ufawo. - Mwina poona kuti suwakwana onse, zidavuta kuti akhale pamzere ndipo ena adayamba kukwera okha pamwamba pa loleyo kukadzithandiza okha potenga matumba a ufa. Ena amatenga awiri ena atatu amene, olemera makilogalamu 25 limodzi. - Martin Umi, wa mmudzi mwa Chitulo, akuti iye ndi Mkhristu koma adalumbira nawo ponena pemphero la Chisilamulo kuti alandire nawo ufa. - Kunena zoona ndidavomereza kuti ndalowa Chisilamu koma ndimangofuna kuti ndilandire nawo ufawo chifukwa cha njala pakhomo panga. Komabe mwina mtsogolomu ndilowadi Chisilamu, nanga si anthu amene akutithandiza, adatero Umi. - Iye adati adakwanitsa kutenga matumba awiri, koma adavulala atapondedwa pamene amathawitsa ufawo. - Mfumu Chitulu idati kudera lake komanso madera ena kuli njala yadzaoneni chifukwa mvula idasiya kugwa mu January kupangitsa kuti chimanga chipserere. - Momwe njala yavutira kuno, nkovuta kuti wina angatsale pakhomo atamva kuti kwina kukubwera chakudya. Si zodabwitsa kuona kuti anthu adaphangirana ufawo, idatero mfumuyi, yomwe mmudzi mwake muli anthu 1 470, omwe ndi mabanja 240. - Shehe Saidi adati chipwirikiticho chidakhumudwitsa mamembala awo amene sadalandireko ufawo. - Zachisoni kuti mamembala athu ambiri sadalandire nawo ufawo, zomwe zachititsa kuti ena asiye kutumiza ana awo kumadrasa [sukulu ya ana ophunzira Chisilamu], adatero Saidi, yemwe adati akuyembezabe kuona ngati omwe amati alowa Chisilamu patsiku logawa ufalo abwere kumzikiti kudzapemphera. - Si bwino kunamizira kulowa mpingo kaamba koti ukufuna chithandizo cha kuthupi koma uzilowa mpingo kaamba kofuna kukapulumuka kumwamba, adaonjezera Shehe Saidi, pouza Msangulutso Lachisanu lapitali. - Lero Lachisanu olo mmodzi mwa omwe adati alowa Chisilamu patsikulo palibe amene wabwera kumapemphero. Amatero? Bungwe la Eid Charitable lidabweretsa ufa mdziko muno womwe udagawidwa mboma la Zomba, Machinga ndi Mangochi. - Mkulu wa gululi, Ali Muhammad Al-saaq, adati adauzidwa ndi bungwe la Zamzam Foundation la ku Malawi za mavuto amene Amalawi akukumana nawo kaamba ka njala. - Titamva za mavutowa, tidabwera ndi ufa kuti ovutika athandizike. Tipemphenso anthu ena kuti athandize dziko lino. Ifeyo tikabwerera tikasakanso thandizo lina ndipo tipitiriza kuthandiza dziko lino, adatero Al-saaq. -",SOCIAL ISSUES -ID_iRGntRTj," PAC iunguza za boma la chifedulo Nthumwi zomwe zimakumana mumzinda wa Blantyre kukambirana za nkhani yakuti zigawo za dziko lino zizikhala ndi mtsogoleri wakewake pansi pa mtsogoleri wa dziko zati nkhaniyi kuti iyende bwino mpofunika kusintha malamulo ena. - Mfundoyi ikugwirizana ndi zomwe adanena mphunzitsi wa za ndale kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College, Blessings Chinsinga, kuti popanda kuunika malamulo, nkhaniyi ikhoza kudzetsa chisokonezo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Senior Chief Chikumbu ya ku Mulanje kufuna kutsitsa mfundo pamsonkhanowo Choyamba tiunike kuti malamulo athu akutinji chifukwa mukhoza kukhala ndi zigawo zodziyimira pazokha zomwe zingamakolanenso chifukwa cha malamulo omwe mukutsata, adatero Chinsinga. - Msonkhanowo udakonzedwa ndi bungwe la mipingo la Public Affairs Committee (PAC) ndipo cholinga chake chidali kuunika chomwe chidayambitsa nkhaniyi ndi kukambirana momwe ingayendere. - Malinga ndi wapampando wa bungwe la PAC, Mbusa Felix Chingota, nthumwi za kumsonkhanowo zidapeza kuti nkhaniyo idachokera pakusamvetsetsana pa momwe zinthu zina zikuyendera. - Nthumwi zidapeza kuti nkhani monga kusankhana kochokera, kukondera pakasankhidwe ka maudindo, kusiyanitsa pakagawidwe ka zinthu ndi kupondereza zitukuko zomwe atsogoleri ena adayamba ndi zina mwa zinthu zomwe anthu akuona kuti ndi bwino aziyendetsa okha zinthu, adatero Chingota. - Mlangizi wa mtsogoleri wa dziko lino pankhani za mgwirizano wa mdziko muno, Vuwa Kaunda, adati ndi cholinga cha mtsogoleri wa dziko lino, Peter Mutharika, kuti anthu azipereka maganizo awo kuti zinthu ziziyenda bwino. - Kaunda adati Mutharika adalumbira kuti adzalemekeza malamulo a dziko lino omwe amapereka mwayi kwa Amalawi wolankhula zakukhosi kwawo. - Mafumu nawo ayamikira zomwe lidachita bungwe la PAC pokonza msonkhanowo ndi zomwe nthumwi zidagwirizanazo. - Paramount Chief Chikulamayembe wa ku Rumphi adati nzopatsa chidwi kuti boma ndi mabungwe akugwirizana pankhani yofuna kudzetsa umodzi ndi mtendere pomanga mfundo zoyendetsera nkhani zikuluzikulu monga imeneyi. - Apa ndiye kuti zinthu ziyenda kusiyana nkuti anthu azingopanga phokoso lopanda tsogolo lake. Tionera kwa akuluakuluwo kuti akonza zotani, adatero Chikulamayembe. - Koma malinga ndi Chinsinga, nkhaniyi ingaphweke Amalawi atalangizidwa bwino momwe ulamuliro wotere ungayendere. Iye adati nzomvetsa chisoni ndi kuchititsa mantha kuti Amalawi ena akungotsatira maganizo a anzawo chifukwa chosamvetsetsa. - Iyitu si nkhani yaingono koma pakuoneka kuti anthu ambiri sakumvetsetsa mutuwu mmalo mwake angotsatirapo poti walankhulayo amamukhulupirira. Mpofunikanso kumasulira bwinobwino tanthauzo la nkhaniyi nkuphunzitsa Amalawi kuti azipereka maganizo awo enieni, adatero Chinsinga. - Iye adati ulamuliro wotere ndi njira yoyendetsera boma yomwe dziko limagawidwa mmagawo omwe amayendetsa okha ntchito za chitukuko koma ali pansi pa ulamuliro wa mtsogoleri mmodzi. - Iye adati kutengera pamgongo nkhani yotereyi kukhoza kubweretsa kusamvana ndi chisokonezo pazinthu zingonongono. - Muganizire apa. Dzikoli ndi lalingono kwambiri komanso njira zobweretsa ndalama nzochepa. Pofuna kugawa, mpofunika kuunika bwinobwino mmene malire akhalire komanso kuti chigawo chanji chitenga chiyani, adatero Chinsinga. - Mkulu wa bungwe la PAC, Robert Phiri, adati msonkhano womwe bungweli lidakonza udakambirana zina mwa nkhani zoterezi. - Msonkhanowo udachitika Lolemba ndi Lachiwiri mumzinda wa Blantyre ndipo udabweretsa pamodzi akuluakulu a mnthambi za boma, mabungwe oyima paokha ndi otsata mbiri ya dziko lino. - Phiri adati zomwe adakambirana akuluakuluwo azitulutsa ndi kuzipereka kuboma ndi mabungwe kuti zipereke chithunzithunzi cha mmene angagwirire ntchito ndi anthu pankhaniyi. - Mmbuyomu, kafukufuku yemwe nyuzipepala ya The Nation idachita adasonyeza kuti aphungu 61 mwa 100 alionse adati nkhaniyi itapita ku Nyumba ya Malamulo akhoza kuikana. Nyuzipepalayi itafunsa aphungu 122 mwa 193, 75 adati angakane mfundoyi, aphungu 17 adali asanaganize ngati angaivomereze kapena ayi pomwe aphungu 30 adati angavomereze za mfundoyi. - Mchaka cha 2006, mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika adanena kuti boma la mtunduwu likhoza kuthandiza pachitukuko cha dziko lino. Uku kudali msonkhano wounikira malamulo a dziko lino. Koma masiku ano, Mutharika amatsutsana ndi maganizowa ati kugawa dziko. - Pamsonkhanowo padali a zipani zosiyanasiyana, mafumu, azipembedzo, mabungwe omwe si aboma ndipo amayendetsa zokambiranazo ndi sipikala wakale wa Nyumba ya Malamulo Henry Chimunthu Banda ndi wachiwiri kwa mtsogoleri wakale wa dziko lino Justin Malewezi. -",POLITICS -ID_iUEsmWkv,"Chipani cha DPP Chayimitsa Membala Wake Wamkulu Chipani cholamula cha Democratic Progressive (DPP), chayimitsa mmodzi mwa mamembala ake a Mike Chitenje ati kaamba kosowa mwambo. -Wayimitsidwa Mchipani-Chitenje (wavala chipewa ndi malaya a mizere) Malinga ndi chikalata chomwe Radio Maria Malawi yawona, chomwe chasayinidwa ndi mlembi wamkulu wa chipanichi mayi Grezelder Jeffrey lachisanu pa 24 April, Chitenje yemwenso amadziwika ndi dzina loti Bangwe 1, waonetsa khalidwe loyipa lomwe litha kuwononga mbiri ya chipanichi pomwe iye amadzudzula monyoza mkulu wa chitetezo cha pulezidenti wa dziko lino a Norman Chisale. -Chikalatachi, chachenjeza mkuluyu kuti asayankhe chikalatachi mu njira iliyonse ndipo komiti yosungitsa mwambo mchipanichi imuyitanitsa posachedwapa ndipo akanyalanyaza achotsedwa mchipani kuti akalowe chipani chilichonse chomwe akufuna. -Posachedwapa Bangwe 1 amene ndi mmodzi mwa achinyamata a chipani cha DPP mchigawo cha kummwera, wakhala akudzudzula mkulu wa chitetezo cha pulezidenti Mutharika a Norman Chisale kudzera mmasamba a mchezo a intaneti, ponena kuti akutsekereza mamembala ena a DPP kupeza thandizo kuchokera kwa pulezidenti, zomwe sizinasangalatse chipanichi. -",POLITICS -ID_iVTVHxbc," Chisankho chachibwereza chilipo pa 6 June Bungwe loyendetsa zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) lakhazikitsa pa 6 June 2017 kuti Amalawi adzaponye voti yachibwereza kummwera cha kummawa kwa Lilongwe patangotha mwezi bwalo lamilandu la apilo litagamula kuti chisankho cha kuderali sichidayende bwino. - Chigamulochi chidaperekedwa potsatira dandaulo la yemwe ankaimira chipani cha Malawi Congress Party (MCP) Ulemu Msungama kuti chinyengo chidachitika pachisankhocho. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Voters will still use voter ID cards in 2019 Chigamulochi chitaperekedwa, zipani zandale zidapempha MEC kuti ichititse chisankho chachibwereza kuderalo msanga kuti anthu akhale ndi phungu wowaimirira ku Nyumba ya Malamulo chifukwa chigamulocho chidatanthauza kuti deralo lilibe phungu. - Pachisankho cha pa 20 May, 204, MEC idalengeza kuti Bentley Namasasu wa Democratic Progressive Party (DPP) ndiye adapambana koma Msungama adakamangala ku bwalo la mirandu za chigamulochi. - Wachiwiri kwa mlembi wa chipani cha MCP Eisenhower Mkaka, mneneri wachipani cha Peoples Party (PP) Noah Chimpeni ndi mneneri wa United Democratic Front (UDF) Ken Ndanga adati MEC isapange chidodo pa zopangitsa chisankho chachibwereza. - Mobweretsa chilimbikitso pa nkhawa ya za vuto la ndalama zopangitsira chisankhochi lomwe bungwe la MEC lidanena poyamba, bungweri lati chisankhochi chilipo pa 6 June 2017. - Potsatila chigamulo cha bwalo la mirandu la apilo, bungwe la MEC lidapangitsa msonkhano pa 4 April omwe lidafotokozera zipani ndi okhudzidwa ena kuti lipangitsa chisankho ku dera la ku mmwera cha ku mmawa kwa Lilongwe pa 6 June 2017, chidatero chikalata chomwe bungweli lidatulutsa. - Chikalatachi chidatinso pofuna kuti bungweli lisawononge ndalama zambiri, chisankhochi chichitika limodzi ndi zisankho zina monga kumpoto kwa Lilongwe Msozi, chisankho cha khansala wa kumpoto kwa Mayani ku Dedza ndi khansala wa kwa Mtsiliza ku Lilongwe. - Bungwe la MEC lati makandideti akale ndi atsopano ndi olandilidwa kupikisana nawo motsatana ndi malamulo a zisankho. - Pa zisankhozi, bungwe la MEC lati omwe adzaloledwe kuponya voti ndi okhawo omwe adalembetsa mkaundula wa 2014 ndipo sipadzakhala zosintha malo okaponyera voti. - Zipani za MCP, PP ndi UDF zati nkhaniyi ndi yabwino koma zati mpofunika kuwonetsetsa kuti pasadzachitikenso zachinyengo zomwe zingadzapangitse kuti zotsatira za chisankhochi zidzakanidweso. -",POLITICS -ID_iVmCszdq," Samalani ndi chitopa Kuchokera ku phindu la ulimi wothirira, Catherine Bamusi wa mboma la Blantyre adaganiza zogulako nkhuku zachikuda kuti zizimupatsa manyowa, ndiwo ngakhalenso ndalama akazingwa. - Iye adayamba ndi nkhuku 6 chaka chathachi ndipo pamene amalowa mchaka chino zidali zitachulukana kufika 50. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndili mkati modyerera, nkhuku zanga zidagwidwa ndi chitopa ndipo padakalipano ndilibe ndi imodzi yomwe chifukwa zonse zidafa, adandaula motero Bamusi. - Pezani phindu lochuluka ku nkhuku zachikuda pozipatsa katemera Marcus Twayah wa mboma la Mulanje akuti chitopa chimamusautsa chaka chilichonse koma khama pa ulimiwu ndi lomwe limamuchititsa kuti zikafa, agule nkhuku zina ndi kuyambiranso kuweta. - Padakakhala kuti palibe chitopa, bwenzi ndikutakata kwambiri chifukwa ulimiwu ndi waphindu. - Ndimakwanitsa kuyambiranso chifukwa siulira zambiri ngati momwe umakhalira ulimi wa nkhuku za mazira ndi zanyama, adabwekera motero mlimiyu. - Malingana ndi mphunzitsi wa zaulimi wa ziweto ku Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources (Luanar) Jonathan Tanganyika, matenda a chitopa ndi oopsa kwambiri. - Iye adati awa ndi matenda omwe amapha nkhuku zambiri zachikuda mdziko muno. - Matenda ena akagwira nkhuku amapha koma sangafanane ndi momwe chitopa chomwe ena amachitchula kuti chideru chimasakazira. - Matendawa amagwira nkhuku panthawi ndi kupha zambiri ndipo pamadutsa miyezi ingapo asadabwerenso, iye adafotokoza motero. - Malingana ndi mphunzitsiyo, matendawa amayamba ndi mavayilasi choncho chifukwa choti tizilombo tamtunduwu timavuta kupha, palibe mankhwala omwe amachiza chitopa chikagwa mkhola. - Iye adachenjeza alimi kuti asamanamizidwe kuti pali mankhwala a chitopa kapena zitsamba zochiza matendawa. - Alimi ayenera kuteteza nkhuku zawo ku matendawa pozipatsa katemera wa matendawa monga I-2 yemwe akupezeka msitolo za vetenale za mdziko muno. - Katemerayu ndi wotsika mtengo ndipo alimi akuyenera kumapatsira nkhuku zawo mmiyezi inayi iliyonse kuti zizitetezeka, adatero Tanganyika. - Mphunzisiyu adati mbotolo la katemerayu mumakhala madontho 200 omwe mlimi amayenera kupatsira ku nkhuku 200. - Iye adati mlimi amayenera kudonthetsera mdiso limodzi la nkhuku iliyonse. - Kadaulo wa ulimi wa ziweto mboma la Blantyre Edwin Nyondo adati katemera wina wotetezera ku chitopa ndi lasota. - Alimi amayenera kumwetsa nkhuku katemerayu miyezi itatu iliyonse komanso anapiye asanakwane sabata ziwiri, adafotokoza motero. - Tanganyika adati katemera ndi njira yokhayo yotetezera nkhuku zachikuda ku matendawa mdziko muno chifukwa nzosatheka kuziweta mnjira yoti zisamasakanikirane ndi nkhuku zina ngati momwe amachitira mmaiko ena. - Mphunzisiyu adati izi zili chomwechi chifukwa nkhuku zachikuda mdziko muno zimayendayenda kusakasaka zakudya. - Kuonjezera apo, iye adati nyengo ino ndiyamaukwati komanso zinamwali choncho nkosavuta kufalitsa matendawa. - Ichi nchifukwa china chomwe chimachititsa kuti mnyengo yotentha matendawa afalikire kwambiri. - Chinthu china chomwe chimachititsa izi nchoti mnyengo yotentha nkhuku zimayenda mtunda wautali kusakasaka zakudya chifukwa chimachepa ndipo potero zimakatengako matendawa, iye adatero. - Mphunzitsiyo adaonjeza kuti katemera wa chitopa sioopsa ndipo sasintha kaonekedwe ndi kakomedwe ka nyama ya nkhuku koma amangoiteteza basi. - Tanganyika adafotokoza kuti katemerayu sagwira ntchito ku nkhuku zomwe zagwidwa kale ndi matendawa choncho alimi akuyenera kutsatira ndondomeko. - Katemerayu amagwira ntchito kwa miyezi inayi ndipo ichi nchifukwa chake mlimi ayenera kupatsira mmiyezi inayi iliyonse, iye adatero. - Tanganyika adaonjeza kuti zizindikiro za matendawa zimaonekera mbali ya thupi yomwe agwira. - Mwachitsanzo, iye adati akagwira mu ubongo khuku imapinda khosi, imazungulira malo amodzi kapena kumangogwa. - Akagwira mapapo nkhuku imatsokomola, kuyetsemula ndi kutulutsa mamina. - Akagwira mmatumbo nkhuku imatsegula mmimba, adafotokoza motero. -",FARMING -ID_iaYxksvi,"Apempha Achinyamata Asinkhesinkhe Mozama za Chiyitanidwe Chawo Achinyamata mdziko muno awapempha kuti adzipemphera komanso kusinkhasinkha mozama za chomwe iwo amafuna kudzakhala mmoyo. -Mwakhwawa: Achinyamata apemphere zolimba Mkulu wamu ofesi yowona ntchito za mabungwe a Papa la Pontifical Mission Societies (PMS), bambo Vincent Mwakhwawa anena izi lero pomwe mpingo wakatolika umachita chaka cha kuyitanidwa. -Iwo ati kupemphera komanso kusinkhasinkha mozama kungathandize achinyamatawa kuti avomere mayitanidwe awo mwanzeru. -Ansembe, asisteri kukondwelera tsikuli zaka zammbuyomu Tsiku limeneli mpingo unatipatsa achinyamata kuti apempherere ndipo asinkhe sinkhe zomwe akufuna azachite mtsogolomu chifukwa choti Mulungu ndi amene amatitsogolera nthawi zonse, anatero bambo Mwakhwawa. -Chaka chino zinthu zizinachitike monga nthawi zonse malinga ndi mmene dongosolo la tsikuli limayenera kukhalira kaamb ka mliri wa COVID-19. -",RELIGION -ID_iauSBTAM," Akukambirana zolola ana a chi Rasta msukulu Unduna wa za maphunziro wati ukukambirana ndi ma Rasta komanso unduna wa za malamulo pa za ana 26 amene ma Rasta adapempha kuti aziloledwa kuphunzira msukulu za boma ali ndi tsitsi la mizeremadiredi. - Anawa, amene padakali pano sakupita kusukulu, akuimira ana ena onse a ma Rasta amene amaletsedwa kusunga tsitsi lopotana msukulu za boma za mdziko muno. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mwanamanga: Tinkakambirana ndi Bingu Kalata yomwe unduna wa za malamulo udalembera unduna wa za maphunziro pa 27 January, 2017, idaunikira kuti undunawo ukuyenera kulandira mwana aliyense, kuphatikizapo ana amene akusunga tsitsi lopotana, malinga ndi chipembedzo chawo. - Potengera ndi kulemekeza mphamvu ya malamulo a dziko lino, pa magawo 20, 25 ndi 33, ndi ufulu wa mMalawi, aliyense kusasalidwa ndipo munthu aliyense ali ndi ufulu wolandira maphunziro komanso otsatira chipembedzo chomwe akufuna. - Kotero, potengera kusintha lamulo lokhudza maonekedwe ndi za kavalidwe pakati pa ophunzira, lomwe limaletsa kusunga tsitsi pasukulu, mukuyenera kulola ana omwe ali ndi tsitsi lopotana potengera chipembedzo cha chi Rasta msukulu za boma, idatero kalatayo. - Mneneri wa unduna wa za maphunziro Lindiwe Chide adati undunawu ukudziwa za kalata yochokera ku unduna wa za malamuloyo ndipo adati undunawo ukukambirana ndi mbali zonse zokhudzidwa pa momwe izi zingatsatidwire. - Tikukambirana ndi mbali zosiyanasiyana zokhudzidwa za momwe tingayendetsere pulogalamuyi ndipo zikatheka mumva sizidzasowa, adatero Chide. - Sukulu za boma za pulaimale ndi sekondale mdziko muno zimathamangitsa ana omwe ali ndi tsitsi lopotana potsatira chipembedzo cha u Rasta ndipo nkhaniyi siyikondweretsa mpangono pomwe eni chipembedzochi. - Kwa zaka zoposa 20 tsopano, otsatira chipembedzochi akhala akumenyerera kuti unduna wa zamaphunziro usinthe maganizo nkuyamba kulola anawa msukuluzi kuti nawonso azidyerera ufulu wawo wamaphunziro. - Mtsogoleri wachipembedzochi mdziko muno mgawo la Nyabinghi, Ras Mikah Chiserah wati zomwe zikuchitikazi zikutanthauza kuti dziko la Malawi silivomereza chipembedzo cha chi Rasta monga momwe malamulo amanenera. - Apatu zikutanthauza kuti ife ma Rasta tikufera chipembedzo chonsecho malamulo amati munthu aliyense ali ndi ufulu otsata chipembedzo chomwe akufuna pambali pa ufulu wa maphunziro, adatero Ras Chiserah. - Iye adati pomwe ufulu wa zipembedzo unkabwera kumayambiliro a ulamuliro wa zipani zambiri, iwo ankaona ngati kuponderezedwa kwa owutsatira kwatha koma akudabwa kuti boma likulephera kutsatira malamulo opanga lokha. - Kadaulo pa zamalamulo yemwenso ndi mphunzitsi ku sukulu ya ukachenjede ya Chancellor College ku thambi ya zamalamulo, Edge Kanyongolo adati ufulu uli ndi mlingo wake koma akaunika nkhani ya ma Rastayi, saonapo vuto. - Mmalamulo a dziko lino muli maufulu osiyanasiyana ndipo umodzi mwa maufuluwa nkukondedwa mofanana. Chifukwa chokhacho chomwe ufulu ungapatsidwe mlingo, mpomwe ukuphwanya ufulu wa anthu ena ndipo sindikuona kukhala ndi tsitsi lopotana kukuphwanya ufulu wa munthu wina, adatero Kanyongolo. - Malingana ndi mneneri wa Nyabinghi, Ras Fred Mwanamanga, kusunga tsitsi lopotana ndi umodzi mwa mizati ya chipembedzo cha chi Rasta ndipo kuti ngati Amalawi, otsatira chipembedzochi amayenera kuloledwa kupanga chilichonse chomwe otsatira zipembedzo zina amaloledwa kupanga. - Pomenyerera ufulu wa maphunziro omwe Mwanamanga adati otsatira chipembedzochi amamanidwa, ma Rasta adakumana ndi mtsogoleri wakale Bingu wa Mutharika yemwe adawalonjeza kuti zonse zikhala bwino. - Mwanamanga adati mwatsoka, zisadakhale bwino monga momwe amayembekezeramo, Mutharika adamwalira ndipo izi zidachititsa kuti ma Rastawa ayambirenso nkhondo yomenyerera ufulu wawo. - Titangomva za imfa ya a Mutharika, tidasweka mitima chifukwa tidadziwa kuti ntchito ikadalipo. Mu 2013, tidayenda ndawala yokapereka kalata ya madandaulo kulikulu la dziko lino ku Lilongwe komwe tidayankhidwa kuti madandaulo athu apita kwa a Pulezidenti, watero Mwanamanga. - Iye wati pakhala pakuchitika zokambirana pankhaniyi pakati pa ma Rasta, unduna wa zamaphunziro, unduna wa za malamulo ndi magulu a zamaufulu ndipo potsatira zokambiranazi, unduna wa za malamulo udalangiza unduna wa za maphunziro kuti uyambe kupereka mpata kwa ophunzira a chipembedzo cha chi Rasta. -",EDUCATION -ID_ibHAXraB," Imfa ya Chikulamayembe yautsa mapiri pachigwa Mkangano wabuka mbanja la a Gondwe pa za munthu yemwe akuyenera kulowa ufumu wa Chikulamayembe. - Mpungwepungwewu wayamba potsatira imfa ya Walter Gondwe, yemwe adali mfumu Chikulamayembe. Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Malemu mfumu Chikulamayembe Mfumu Chikulamayembe idamwalira pa November 29 2018. - Isadamwalire idasankhiratu mwana wake, Mtima Gondwe, kuti ndiye adzalowe ufumu wake ndipo mafumu ena adavomera nkusainira panganoli ndi Chikulamayembe asadatsikire kulichete. - Koma atamwalira zinthu zidasokonekera kaamba koti mafumu ena akuti Mtima sangalowe ufumu mmalo mwa atate wake kaamba koti ufumuwu si wa banja limodzi, koma umazungulira mmabanja 12. - Mafumu Achitumbuka akuti kuchokera mu 1795 pamene ufumu wa Chikulamayembe adaukhazikitsa, wazungulira mmabanja 9. - Mabanjawa ndi a Gonapamuhanya, Kampungu, Pitamkusa, Bwati woyamba ndi wachiwiri, Bamantha, Mkuwayira ndi Mujuma. - Mabanja atatu omwe atsala kuti nawonso alongedwe ufumu wa Chikulamayembe ndi a Mkupa, Mzakwacha ndi Bongololo. - Pachifukwa ichi, mabanja ena akuti ufumuwu sukuyenera kubwerera mbanja la Walter moti akadandaula ku bwalo lalikulu la milandu mu mzinda wa Mzuzu. - Iwo akuti ufumu wa Chitumbuka, umasiyana ndi wa Chingoni, kaamba koti sukhala wa banja limodzi. - Pofuna kumvetsetsa nkhaniyi, Msangulutso udacheza ndi mafumu 6 a mbanja la a Gondwe omwe ndi a Chikalamba, Bongololo, Mkupa, Kalizga, Tawona ndi a Webster omwe atsimikiza kuti adakasumadi ku khoti. - Mneneri wa mafumuwa, Stowel Kalizga Gondwe, adalongosola kuti ufumu wa Chikulamayembe wakhala ukuzungulira mbanja limodzi kuchokera nthawi ya John Hardy Gondwe mu 1977. - Atamwalira John Hardy ufumu sumayenera kupita kwa mwana wake, Walter Gondwe, koma kwa Bwati Gondwe. - Koma chifukwa choti Walter amakhala bwino ndi anthu, komanso adali wophunzira mafumu adaganiza zomulongabe ufumu, adatero gogo Chikalamba. - Apa mpomwe padapindika nkhani. - Padakali pano ife aku banja la a Gondwe tikufuna ufumu wathu uyambenso kuzungulira monga momwe zidaliri mmbuyomu Angoni asadatithire nkhondo. - Tikufuna dziko lidziwe mwambo wa ufumu wathu, koma anzathu a gulu la Mtima Gondwe sakugwirizana nazo, adatero Kalizga Gondwe. - Iye adati banja la a Gondwe likuyenera kusankha mfumu kuchokera mmabanja atatu otsala aja. - Titakatula madandaulo athu kwa bwanamkubwa wa boma lino, adatibwenza potiuza kuti sagwira ntchito ndi mafumu wamba. - Pachifukwa ichi tidalemba kalata ku boma yofotokoza madandaulo athu, koma mpaka lero sadatiyankhebe. - Titaona kuti masiku akudutsa osayankhidwa, mmwezi wa March tidakasuma ku bwalo la milandu ndipo pakadali pano tikungodikira masiku, adatero Kalizga Gondwe. - Iye adati asadapite ku khoti, mabanja onse okhudzidwa adakhala pansi ndi mafumu Mwamlowe, Katumbi, woimira anthu pa milandu Victor Gondwe, komanso abizinesi ena monga Alfred Longwe ndi Malopa Gondwe kuti akambirane mwamtendere. - Kalizga adati adagwirizana zoti Mtima apitirize kulamulira, koma akadzangochoka, ufumu udzayambenso kuyenda mmabanja. - Koma zomwe zidachititsa kusintha maganizo mpaka poti tikafike ku khoti ndi zoti titachoka kuzokambiranazo, komwe Mtima sadabwereko koma adangotumiza nthumwi, iye adatero. Mmodzi mwa mafumuwo, Tawona Gondwe, adati zinthu zidalakwika pachiyambi pamene malemu Walter adasankhiratu mwana wake kuti ndiye adzalowe mmalo mwake akadzamwalira. - Polankhulapo imodzi mwa mafumu omwe adawakhazika anthuwa pansi, Mwamlowe idati nzokhumudwitsa kuti nkhani za ufumu zizipita ku bwalo la milandu. - Iye adati kuzokambiranaku mafumuwa adadandaula za khalidwe la Mtima. Koma tidagwirizana kuti popeza adasainira kale Walter asadamwalire kuti mwana wakeyu ndiye mlowammalo, angopitiriza kuti adzayambe kutsatira mwambo wawo Mtima akadzachoka. - Sindikudziwa kuti chidachitika nchiyani kuti ayambenso kuwatukwana anzake. Ngati mafumu, tikhalanso pansi kuti tikambirane chifukwa mfumu imayenera izilemekeza anthu ake, izikhala ya bata, komanso yodzichepetsa, adalongosola Mwamlowe. - Polankhulapo ndi Msangulutso, Mtima Gondwe adati sakudziwa zomwe mafumuwo akukamba. - Inetu adachita kundiitanita mchaka cha 2012 kuti ndidzakhale mfumu kuno chifukwa ndinkagwira ntchito ngati community development officer mu unduna woona zoti pasamakhale kusiyana pakati pa amayi ndi abambo, adalongosola motero Mtima. - Iye adati ufumu wa Chikulamayembe ndi wake. -",POLITICS -ID_ibUbehQv," Zipani za moyo zionekeCMD Kodi zipani zinazi zili moyo? Nthawi yofukula yakwana mzipani pamene bungwe loona mgwirizano wa zipani zosiyanasiyana la Centre for Multiparty Democracy (CMD) lalengeza zokumana ndi akuluakulu a zipani. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Bungweli laitana zipani 41 zomwe zidalembetsedwa koma zilibe aphungu mNyumba ya Malamulo. - CMD ikuchita izi kutsatira kudutsa kwa bilo yokamba za kayendetsedwe ka zipani imene mwa zina ikuti zipani zimene sizikuoneka zichotsedwe mkaundula pakatha miyezi 12. - Tenthani: Tiwaimbira Kalata yomwe CMD yatulutsa ikuti eni zipanizo atumize ku bungwelo maina a mtsogoleri wawo ndi mlembiatumizenso nambala, madera amene akukhala. - Mkulu wa bungwelo, Kizito Tenthani adati zipanizo zikatumiza maina ndi manambalawo adzawaimbira kuti akumane nawo kuti awafotokozere zomwe zili mbiloyo. - Iye adati: Ngati satiyankha mwina zisonyeza kuti kulibe munthu. Pakatha miyezi 12 ndiye kuti zisonyeza kuti chipanicho chazimirirakusonyeza kuti osindikiza zipani atha kuchifufuta. - Mwa zipani zomwe zaitanidwa ndi cha The Malawi Democratic (MDP) chomwe mwa ena amene adachiyambitsa ndi Kamlepo Kalua yemwe lero ali ku PP. - Chipani china ndi cha Malavi Peoples Party (MPP) chomwe adayambitsa ndi Uladi Mussa amene akungoyendayenda. Adali ku UDF asadasinthe golo kupita ku DPP. Madzi atachitako katondo adalumphamo kugwera mu PP, lero wasinthanso golo kubwerera ku DPP. - Titamuimbira foni ngati alembere bungweli monga iye mtsogoleri, Mussa adayankha modabwa. Malavi ndiye chiyani? adafunsa. Aaa! Nanga ine mesa ndidachokako, ndidali ku PP pano ndili ku DPP. Inuyo mungopitako mukaone atsogoleri amene apitawo osati muzindifunsa ine, adatero. - Koma Tenthani ali ndi chikhulupiriro kuti zipanizi ziwalembera. Ine ndi mkulu wa CMD, nditachoka lero sizikutanthauza kuti CMD yatha, atsogoleri otsalawo ndiwo angayankhepo ngati atafunidwa. Titsimikiza kuti mzipanizo mudatsala ena amene atilembere, adatero. - Mndandanda wa zipanizi ndi womwe udalembetsedwa mdziko muno kuti ndi zipani zokhazikika. Zina mwa zipani zoitanidwazo zidamveka pachisankho cha 1994 osamvekanso. Izi ndi monga cha Congress for the Second Republic cha Kanyama Chiume, Malawi Democratic Union cha Amunandife Mkumba, United Front for Multiparty Democracy, Malawi National Democratic Party ndi zina zotero. - Dziko lino lili ndi zipani zoposera 50. -",POLITICS -ID_icsNMheJ," Chisankho chopanda mudyo? Kodi azitaya? Chisankho cha 2019 ena sakuchionetsa dovu pamene zipani 12 zimene zidatulutsa atsogoleri mu 2014, zinayi zokha pakadalipano ndi zimene zaonetsa chidwi chotulutsa atsogoleri. - Izi zikuchitika pamene kwangotsala miyezi 7 yokha kuti dziko lino lichititse chisankho chapatatu chomwe chichitike mu May chaka chikudzachi. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Chibambo: Cheteyu ndiye kuti sitiyimira Zipani zinayizo ndi Democratic Progressive Party (DPP), Peoples Party (PP), Malawi Congress Party (MCP) ndi cha United Democratic Front (UDF). Komanso kuli gulu la United Transformation Movement (UTM) lomwe langobwera kumene limenenso likuonetsa chidwi chodzapikisana nawo. - Mdziko muno muli zipani zoposa 50 zomwe zidalembetsedwa ndipo zina mwa zipanizo sizipikisana nawo pampando wa mtsogoleri wa dziko. - Pocheza ndi Tamvani, zipani zisanu zatsimikiza kuti sizidzapikisananawo mu 2019 malinga ndi kusadabuzika komwe adakuona pachisankho cha 2014. - Mwa zipanizi ndi cha Malawi Forum for Unity and Development (Mafunde), Peoples Progressive Movement (PPM), National Salvation Front (Nasaf), United Independence Party (UIP) ndi New Labour Party (NLP). - Chipani cha Pfuko (CCP) chomwe mtsogoleri wake anali Davies Katsonga sichipikisana nawo chifukwa chipanicho chidagawana zida pamene mtsogoleri wake Davis Katsonga adasamuka kukalowa ku DPP. - Mtsogoleri wa Mafunde, George Mnensa adati alibe chilakolako chopikisananawo ngati mtsogoleri wa dziko lino chifukwa chaka chatha kudali atsogoleri 12 zomwe adaziona kuti ndizokwanira ku fuko la Malawi. - Ndibwino kuti tingothandizira kuti mwina pakhale oimira ochepa zomwe zimapangitsa anthu kuti asankhe molondola, adatero Mnensa. - Iye adati pali chiyembekezo kuti chipani chake chipanga ubale ndi zipani zina kuti akhale ndi mtsogoleri mmodzi. - Pamene mtsogoleri wa Peoples Transformation Party (Petra), Kamuzu Chibambo adati chete amene waoneka kuchipani kwawo ndi umboni kuti alibe khumbo loimira. - Achikhala ndikuimira bwezi mutamva zochitika zambirimbiri kuti tiwadziwitse anthu, koma zii amene ndi umboni kuti sitikuyimira. Komanso kugwira ntchito limodzi monga zipani ndi chabwino ku mtundu wa Malawi, adatero Chibambo. - Kupatula kugwa mochititsa manyazi komwe adakuona mu 2014, zipanizi zidati zinthu zinanso monga kusagwira ntchito kwa lamulo lokhudza zipani (Political Parties Act) lomwe lidavomerezedwa chaka chatha kwathandiziranso. - Iwo akuti sakufuna kudzangodzidzimutsidwa nthawi yothaitha atachititsa kale kampeni. - Kadaulo pa ndale, Ernest Thindwa adati sizodabwitsa kuti zipani zikulakatika pamene tikupita kuchisankho cha 2019 chifukwa cha ndondomeko ya chisankho imene dziko lino limatsatira. - Iye adati mdziko muno muli ndondomeko yoti amene wapeza mavoti ambiriyo ndi amene wapambana posayangana anthu amene sadamuvotere. - Izi zimapangitsa kuti anthu ambiri agwe mphwayi kuti akapikisane nawo ndiye sizachilendo kumva kuti ena azitaya, adatero Thindwa. - Iye adati achikhala dziko lino limagwiritsira ntchito ndondomeko ya 50+1, anthu ambiri bwezi ataonetsa chidwi chopikisana nawo. -",POLITICS -ID_idJFiyJO," Njala yafikapo, ena akugonera mango Pali chiopsezo kuti anthu ena angafe ndi njala yomwe yagwa mmadera awo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Anthuwa ati ngakhale boma likugawa chimanga mmaboma omwe akhudzidwa, chimangachi ati ndichochepa kuyerekeza anthu omwe akhudzidwa pomwe ena akuti sadalandirebe chimangachi ngakhale madera awo njala yafika posauzana. - Maderawa ndi monga Neno, Dedza, Mwanza, Chiradzulu, komwe anthu akugonera mipama ndi mango. - Mayi Esther Chibwana wa mmudzi mwa Mithiko kwa T/A Mpama mboma la Chiradzulu ali ndi ana anayi ndipo amuna ake sagwira ntchito. - Mayiyu wati adakolola matumba atatu achimanga koma chimangacho chidatha mu Julaye. - Apa moyo udayamba kulimba pomwe adayamba kukhalira maganyu ndipo akadya bwino ndiye kuti agonera gaga yemwe walimitsa. - Timalowa mtaunimu [Chiradzulu boma] komwe timapeza maganyu olima mmunda ndipo timalimitsa gaga koma pano gagayonso akusowa ndiye tikumalimitsa mango omwe tikumakagonera. - Ngati sitipeza chakudya ndiye timagonera mango apo ayi kukangogona koma ndi ana kumakhala kovuta, watero mayiyo, yemwe ndi wa zaka 30 ndipo akuti chimanga ngakhale ufa sizidagawidwe kumeneko. - Iye wati kumudziko mavuto akusowa kwa chakudya afikapo ndipo chiyembekezo chotaya miyoyo chakula. - Nyakwawa Benito ya kwa T/A Mlauli mboma la Neno yati anthu 290 ndiwo akufunika thandizo lachimanga koma mudzi wake udalandira matumba 100. - Tangogawana ndipo ena amapita ndi makilogalamu atatu nanga tikadatani? watero Benito. - Naye Gulupu Mlauli wati mwa anthu 360 omwe akufuna thandizo, mudziwo walandira matumba 110 zomwe zayika ena pamavuto. - Anthu onse adzagwada kwa ine kufuna thandizo chifukwa njala yagwira aliyense kuno chifukwa sitidakolole kaamba ka vuto la mvula, watero Mlauli. - T/A Kachindamoto ya mboma la Dedza yati anthu 70 000 ndiwo akufunika thandizo koma kumeneko adalandira matumba 500 achimanga. - Pena ukuchita kukanika kutuluka mnyumba kuopa anthu chifukwa akuwona ngati vuto ndi ine. Tithokoze boma chifukwa talidandaulira za vutoli ndipo chiyembekezo chilipo kuti litithandizanso, watero Kachindamoto. - T/A Nthache ya mboma la Mwanza yati kumeneko chimanga sichidafike ndipo sakudziwa kuti chifika liti. - Iye wati anthu kumeneko akugonera mango pomwe ena mipama kaamba ka njalayi. - Mfumuyi yati pa 17 Novembala chaka chino mtsogoleri wa dziko lino, Joyce Banda adakapereka ufa koma amagawa matumba 10 mmudzi uliwonse. - Pano zinthu zikupitirira kuvuta, miyoyo ya anthu ili pamoto. Kuno ku Mwanza njala ikukhudza aliyense chifukwa palibe yemwe adakolola. - Chonde boma litikumbuke ndi chimanga chomwe anzathu akulandira, adatero Nthache yemwe adati thandizo likachedwa anthu atha kutaya miyoyo. - Koma mneneri wa boma, Moses Kunkuyu wati sakudziwa kuti mmadera ena mudafika chimanga chosakwana kotero ayambe wafufuza kaye. - Sindikudziwa kuti zili choncho komabe ndifufuza. Ku Dedza mukunenako ndikadzimvera ndeka chifukwa lero [pa 21 Novembala] ndikupita komweko. - Komabe ndithokoze kuti anthu akubwera poyera ndikunena zomwe akukumana nazo ndipo izi zitithandiza, adatero Kunkuyu. - Ngakhale malipoti amawonetsa kuti chaka chino tili ndi chakudya choposera pa mlingo wake komabe njala yatenga malo. - Pulezidenti wa dziko lino adavomereza kuti ngakhale malipoti amasonyeza kuti anthu oposa 1.7 miliyoni ndiwo akhudzidwe ndi njala koma chiwerengerochi chitha kuposa pa 2 miliyoni. -",HEALTH -ID_ieaGIMCg," Mtsutso pa za makanda odabwitsa Mtsutso wakula ngati nkoyenera kuti ana obadwa modabwitsa azituluka mchikuta. - Izi zadza mwana wina wankhope yodabwitsa atabadwa kuchipatala cha Salima sabata yatha. Mwanayo adamwalira Loweruka pachipatala cha Lilongwe. Izi zidachitika patangotha sabata zochepa kuchokera pomwe mwana winanso yemwe adabadwa wopanda maso, mphuno ndi makutu adabwadwa ku Nkhotakota. Uyonso adatisiya. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Pomwe ena akuti ndi bwino kutsatira zomwe zinkachitika kale, kuti ana otere samatuluka mchikuta, ena akuti kutero nkulakwa chifukwa ndi kuwaphera ufulu wokhala moyo anawo. - Mayi wina wa ku Chilomoni, mumzinda wa Blantyre, Martha Banda, akuti ngakhale akudziwa kuti kupha nkulakwa, si bwino kulola anawo atuluke mchikuta chifukwa adzazunzika. - Mzamba wina wodziwa zitsamba ku Mchinji, Ethel Kwitanda, wati kale anaotere sankatuluka mchikuta koma pankachitika nkhanza moti mpaka mwina moyo wa munthu umatha kupita. - Mwana akabadwa ndi ziwalo zodabwitsa akuluakulu ankatha kumupitiriritsa dala mchikuta momwemo moti nthawi zina mayi wake sankazindikira. Ena ankakhulupirira kuti mwanayo amabweretsa mavuto. Amatha kumupitiriritsa dala nkukanena kuti wabwera wakufa kale, akutero Kwitanda. - Koma Dr Adamson Muula, mmodzi mwa adotolo a nthenda zofala, wati si bwino kuchotsa moyo wa mwana pongotengera momwe akuonekera, polingalira kuti moyo ndi chimodzimodzi, osalingalira za momwe khanda likuonekera. - Funso loti tidzifunse ndi loti kodi kuoneka mosiyana ndi ena kungapangitse khanda kuti lisakhale munthu? Khanda lobadwa mwa mayi ndi bambo ndi munthu basi. Kodi tikapha ana obadwa mosiyana ndi ena, kenako tidzapha ndani? akudabwa Muula. - Mmodzi mwa akadaulo oona za momwe anthu amaganizira Symon Chiziwa akuti nkhani ya ana obadwa modabwitsa yakhala ikuzunguza anthu ambiri padziko lapansi. - Ana otere akabadwa kumakhala manongonongo. Nthawi zambiri azamba amangowasiya anawo kuti afe. Makolo amangouzidwa kuti anawo apitirira, akutero Chiziwa. - Iye wati ena amakhulupirira kuti makolo akhoza kuvutika kwambiri kusamalira ana otere, komanso kuti akhoza kuwabweretsera matsoka. - Kalekale ku Greece ana otere akabadwa amatsamwitsidwa kapena kumizidwa. Mwana akabadwa, makolo amayenera kupititsa anawo kwa akuluakulu ndipo akaona kuti kalibe ndi moyo wamphamvu, amakasiya poyera chifukwa amati sikadzakhala nzika yodalirika, iye akutero. - Koma izi zili choncho, Chiziwa akuti anthu amadziwa kuti moyo ndi chinthu chamtengo wapatali choncho kukonza makanda chifukwa cha ichi nkulakwa. - Makolo amakhulupirira kuti akabereka, alera ana kuti adzaime paokha. Ana otere zikhoza kukhala zovuta kuti adzaime paokha. Choncho nkhaniyi ndi yofunika kufunsa makolowo maganizo awo, akutero Chiziwa. - Malamulo a dziko lino amapereka ufulu wokhala ndi moyo kwa munthualiyense. - Gawo lachinayi la malamulo oyendetsera dziko lino limati: Munthu aliyense ali ndi ufulu wokhala ndi moyo ndipo palibe munthu yemwe ali ndi mphamvu zochotsa moyo wa mnzake pokhapokha imfayo yagamulidwa ndi khothi lodziwika bwino litamupeza munthu woti aphedweyo ndi mlandu wofunika kulandira chilango chotero potsatira zomwe malamulowo akunena. - Mkulu wa Bungwe la anamwino ndi azamba mdziko muno Harriet Kapyepye wati mchitidwewu unali wozunza mizimu ya anthu osalakwa pogwiritsa ntchito mfundo zopanda pake. - Iye adati aliyense ali ndi ufulu wokhala ndi moyo ngakhale atabadwa ndi vuto lalikulu chotani. - Kapyepye wati anamwino ndi azamba amdziko muno amaphunzitsidwa mmene nkhanza zoterezi zingapeweredwe komanso amaphunzitsidwa mmene angalangizire amayi omwe amapempha okha kuti mwana yemwe wabadwa ndi chilema amuphe komanso kuti amulandire mbanjamo. - Ife pantchito yathu timaonetsetsa kuti mwana aliyense yemwe wabadwa akhale ndi moyo komanso asanyozeke chifukwa cha chilema. Tili ndi mabungwe osiyanasiyana omwe timatha kutumizako ana amavuto ena ndipo amatha kukonza mavuto ngati amenewo, akutero Kapyepye. -",WITCHCRAFT -ID_igXYPxMr,"Anthu 10 Apezeka ndi Coronavirus, Chiwerengero Chafika pa 33 Nduna ya zaumoyo a Jappie Mhango omwenso ndi wapampando wa komiti yapadera yowona za matenda a COVID-19 alengeza kuti anthu ena khumi 10 apezeka ndi matenda a COVID-19 mdziko muno. -Malingana ndi Mhango, anthu onsewa ndi ochokera kwa Kaliyeka mu mzinda wa Lilongwe, zomwe zafikitsa chiwelengero cha anthuwa pa 33 pomwe atatu amwalira, enanso atatu achira ndipo anthu omwe padakali pano akudwala matendawa ndi okwana 27. -Malinga ndi kafukufuku yemwe wachitika poyeza anthuwa, apeza kuti anthuwa anali pafupi kapena anakhudzana ndi mmodzi mwa odwala yemwe wamwalira dzulo ndi matendawa mu mzinda wa Lilongwe. -",HEALTH -ID_igzrxCtt,"Boma Lakhululukira Akayidi 184 ="""" width=""546"" height=""306"" />Wakhululukira akayidi Mtsogoleri wa dziko lino wakhululukira akayidi okwanira 184 opezeka mu ndende zosiyanasiyana za mdziko muno. -Malingana ndi chikalata chomwe unduna woona zachitetedzo cha dziko watulutsa, mtsogoleri wa dziko linoyu wachita izi ngati njira imodzi yosangalira nyengo ya kubadwa kwa Yesu Khristu. -Akayidi omwe akhululukidwa-wa ndi omwe awonetsa khalidwe labwino komanso omwe anapalamula milandu ingono-ingono. -",LAW/ORDER -ID_ijcEcHbb," Aletsa zionetsero za madzi Mkulu wa bungwe loona za ufulu wa ogula la CAMA John Kapito Lachinayi adalepheretsa zionetsero ngakhale mpaka lero anthu ozungulira Blantyre akusaukirabe madzi. - Chionetserochi chidakonzedwa ndi mkulu wa pamene amati ayende kukadandaulira kampani yogulitsa madzi ya Blantyre Water Board (BWB). - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Zionetserozi zimadza pamene kwatha mpaka miyezi iwiri madzi mmadera ena amumzindawu asakutuluka mumzindawu. Koma Kapito adati: Tidakumana ndi akuluakulu a bungweli ndipo atitsimikizira kuti ayamba kupereka madzi. Taona kuti palibenso chifukwa chochitira zionetsero pamene atilonjeza kuti ayamba kupereka madzi, Kapito adauza atolankhani. - Koma pofika Lachinayi, madera ambiri mumzinda wa Blantyre madzi adali akuvutabe zomwe zidachititsa anthu ena kukwiya nazo. - Mmodzi mwa anthuwo, Rawjazz Siula akuti ndi bwino tsiku lina kudzachita zionetsero zosagwirizana ndi bungwe la Cama popusitsa Amalawi. - Basi bwana Kapito akatinamize pamene tikunena kuti patha sabata zambiri madzi asakutuluka? Bwanji sadayitane anthu omwe amawauza kuti ayende pamsewu kuti zionetsero zalephereka? sakumvetsa Siula. - Mwayi Mbwelera akuti nkhani ya madzi yavuta kotero zionetsero si bwenzi zitalephereka. Kuno ku Mbayani anthu tikusaukira madzi, nthawi yonseyi bwanji samatibweretsera madziwo? Zalakwika, adatero. -",ECONOMY -ID_imsBglSL,"Anthu Ayamba Kuponya Voti Mdziko la Botswana Wolemba: Thokozani Chapola /2019/10/BOTSWANA-VOTING-300x168.jpg"" alt="""" width=""521"" height=""292"" />Anthu a mdziko la Botswana kuyipa pamzere kukaponya voti yawo Anthu a mdziko la Botswana ayamba lero kuponya voti yosankha mtsogoleri wa dziko komanso a phungu akunyumba ya malamulo. -Malinga ndi malipoti a BBC aka ndikoyamba kuti anthu a mdzikomo achite chisankhochi chilandilireni ufulu odzilamulira mchaka cha 1966. -Anthu pafupifupi 900, 000 ndi omwe akuyembekezeka kuti aponye nawo voti-yi. -Zipani ziwiri za Botswana Democratic Party (BDP) chomwe ndi cholamula ndi chipani chotsutsa cha Umbrella for Democratic Change (UDC) ndi zomwe zikupikitsana pa chisankhochi. -Mwa zina chipani chotsutsa cha UDC chati chili ndi chikhulupiliro chonse kuti chipambana pa chisankhochi, kaamba koti Manifesto ake akukamba zodzapereka mwayi wa ntchito kwa anthu 100, 000 chikapambana pa chisankhochi. -Malipoti amasonyeza kuti mwa anthu 2.2 Million omwe ali mdziko-mo 20% ndi anthu omwe sali pa ntchito. -Dziko la Botswana ndi limodzi mwa maiko ochita bwino mmayiko a muno mu Africa kaamba ka malonda a mnyanga ya njovu, kudzaso miyala ya mtengo wapatali ya mtundu wa Diamond. -",POLITICS -ID_inuiAHhz," Wonyozedwa ali moyo Alemekezedwa atamwalira Gogo wina ku Ntcheu, yemwe amagona pachisakasa chonga pogulitsira tomato abale ake akukana kuti agone mnyumba yabwino, adalemekezedwa atamwalira ndipo siwa idali nyumba ya makono ya mmodzi mwa abale amamukana ali moyowo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Batameyu James, wa zaka 67 wakhala akugona panjapo, samapatsidwa chakudya, amangodzionongera, ndipo mvula idakhala ikumuthera pathupi abale ake atatemetsa nkhwangwa pamwala kuti sangayerekeze kumuthandiza. - James mchisakasa chomwe ankagona Gogoyu asadamwalire, adauza Msangulutso pa 25 December 2015 kuti ankagwira ntchito yaulonda ku Lirangwe mboma la Blantyre koma pamene adabwerera kumudzi kwawo anthu sadamulandire. - Ndinkagwira ntchito yolondera. Ndidapita kale ndipo sindingakumbuke kuti ndi liti. Mkazi wanga adamwalira komweko, ndipo ndidaganiza zobwerera kumudzi kuno komanso nthawi yomwe ndimabwera nkuti ndikudwala, adatero gogoyu nthawiyo. - Koma ganizo lobwerera kumudzi kwawo kwa Howa, T/A Phambala silidakomere mchemwali wa gogoyu, Felisita James. - Gogoyo adafikira pamtengo, amagona pomwepo ndipo sabata isadathe akuti matenda adakula ndipo samayenda. - Chimbudzi ndikupangira pomwepa chifukwa sindingakwanitse kupita kuthengo. Miyendo yafa komanso ndikuzizidwa kwambiri chifukwa zofundazinso zikumanyowa kukabwera mvula, adatero akali moyo. - Titamufunsa Felesita chomwe sadamulandirire mbale wake, iye adati sakufuna kulankhula zambiri. Koma titamupempha kuti amulole gogoyu azigona mnyumba mwake, iye adati: Ngati alowe mnyumbamu ndiye ine ndituluka. - Kodi pali chifukwa chiyani chomwe akulangira mbale wawo? Muwafunse kuti adachoka liti pakhomo pano. Ndiye andifune lero? nanensotu ndine wokalamba chifukwa iwowo ndi ine wamkulu ndi ine, adatero iye. - Matenda atakula, gogoyu akuti adakomoka ndiye patsikuli adatengedwa ndi ena oyandikana nyumba kuti agone mnyumba mwawo. - Chisakasa cha Jemusi ndipo kumbuyoko ndi nyumba ya siwa28 Apa ndi pamene mudziwo udagwirizana kuti umumangire nyumba gogoyu koma malinga ndi nyakwawa Howa, izi sizidatheke. - Timafuna tipeze kaye udzu koma mpaka amwalira anthu tisadakumanebe kuti timumangire nyumba gogoyu. Mbale wawo mmodzi wotchedwa Mkwaso ndiye adadzazika timitengoti, idatero mfumuyo. - Pa 13 February akuti kudayamba mvula yosalekeza mpaka pa 15 ndipo mvulayinso akuti idamuthera pathupi gogoyu. - Gogoyo akuti adazizidwa kwambiri ndipo mmawa wa pa 15 adapeza kuti wamwalira. Koma abale adasonkhana ndi kuyamba mwambo wa maliro. - Koma chodabwitsa, thupilo akuti adalirowetsa mnyumba ya Felesita kuti anthu ayambe bwino kukhuza. Nsima yomwe wakhala akuisowa akuti idaphikidwa ndipo achibale adalira mosaleka. - Gulupu Mpochela idati anthu ena adakwiya kuona kuti banjali lidaganiza zolemekeza maliro kusiyana ndi munthu wamoyo. - Gogogyu wakhala akuvutika kwa nthawi yaitali. Adabwera kuno mu October mpaka wamwalira akugona panja opanda chakudya. Lero wamwalira ndiye amulowetsa mnyumba ya malata komanso paphikidwa chakudya, adatero iye. - Mpochela wati izi zakumukhumudwitsa ndipo aitanitsa banjali likamalira kulira malirowo. Uku ndi kulakwa, kuzuza munthu wamoyo choncho komanso wokalamba ngati uyo sibwino. Ndawaitanitsa ku bwalo langa, adatsimikiza Mpochela. - Gogoyu ali moyo adauza Msangulutso kuti ali ndi ana ku Lirangwe, koma pazolengeza za pamalirowo, abanja adati malemuwo sadasiye mwana ndipo mkazi wawo adamwalira. - Malinga ndi wachibale wina amene adakana kumutchula ndipo akukhala mumzinda wa Blantyre, malemuwa sadabereke mwana ndipo ana awiri amene amakhala nawo adali owapeza ndipo sadziwanso komwe anawo ali. - Nkhani zozuza anthu okalamba si zachilendo mdziko muno. Posakhalitsapa, anthu ena ku Neno adapha anthu anayi okalamba powaganizira ufiti. -",SOCIAL ISSUES -ID_isDMyTWT,"Papa Wadzudzula Mchitidwe wa Tsankho Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Francisco walimbikitsa anthu pa dziko lonse kuti akuyenera kumachita zinthu mosakondera kamba koti izi ndi zomwe zimasangalatsa Mulungu. -Papa Francisko Iye wanena izi pakutha pa mwambo wa mapemphero a lero mmawa ku likulu la mpingo-wu ku Vatican. -Iye wati pofuna kupereka thandizo la mtundu wina uliwonse anthu akuyenera kuti azipewa kuchita tsankho kamba koti izi ndi zosayenera pa maso pa Mulungu. -Iye wati Mulungu akamapereka thandizo ndi chisamaliro chake samayanganira khalidwe la munthu kaamba koti chikondi chake ndi chopanda malire. -",SOCIAL -ID_iuObWrVw,"Boma la Zomba Lati Lakonzekera Kuchititsa Chisankho Bwanamkubwa wa boma la Zomba, Smart Gwedemula wati boma la Zomba lakonzeka kuchititsa chisankho cha President lachiwiri likudzali. -Gwedemula wauza Radio Maria kuti padakalipano a zipani za ndale awona kale kuchuluka kwa mapepala ovotera omwe afika mbomalo. -Iwo atsimikizira anthu onse a mboma la Zomba kuti zipangizo zovoterazi zifika mmadera onse mu nthawi yake ngakhale madera ena omwe ndi ovuta mayendedwe. -Ngati zomba district council tili okonzeka kuchititsa chisankho chimenechi ndipo tinaphuzitsidwa bwino ndipo tiyendetsa chisankho chimenechi mwandondomeko, anatero Gwedemula. -Iwo ati malo onse ovuta kufika, akafika cholinga choti onse okhala kumeneko apatsidwe mwayi wosankha mtsogoleri wa kumtima kwawo. -Pothilirapo ndemanga phungu wa dera la Zomba Changalume John Chikalimba yemwenso ndi mkulu wa zofufuza-fufuza mu chipani cha Peoples, wati pakali pano anthu madera onse a mboma la Zomba akonzeka kuti akaponye voti patsikuli. -",POLITICS -ID_iuniskQn,"DODMA Yakhazikitsa Ndondomeko Zatsopano ku Dedza Ofesi yowona za ngozi zogwa mwadzidzidzi mboma la Dedza yati ichilimika pa ntchito yokhazikitsa ndondomeko zofuna kuchepetsa ngozi za mtunduwu mbomalo. -Kusintha kwa nyengo kukubweretsa mavuto ngati awa Mmodzi mwa akuluakulu ku ofesiyi a Blessings Kamtema anena izi pa maphunziro a atolankhani a mboma la Dedza, pomwenso amafotokozera za ndondomeko ya momwe ofesi yawo imagwilira ntchito pa nthawi ya ngozi zogwa mwadzidzidzi. -Mwazina iwo ati pakufunika mgwirizano wabwino pakati pa ofesi yawo ndi atolonkhani pofuna kupewa kulemba nkhani zosokoneza anthu pamene kwachitika ngozi zogwa mwadzidzidzi. -Ndi bwino kuti tichite zitukuko zimene zingachepetse mavuto omwe amabwera Kamba ka mavuto ogwa mwa dzidzidzi komanso tiyike njira zina zomwe zingateteze kuti ngozi zimenezi zisachitike, anatero a Kamtema. -Polankhulapo mmodzi mwa atolankhani omwe anatenga nawo gawo pa maphunzirowa George mponda wati maphunzirowa amuthandiza kudziwa momwe angalembere nkhani zokhudza ngozi zogwa mwadzidzidzi. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_ivIzecwg," Malawi siidalakwe za al-Bashir Mphunzitsi wa za mbiri yakale ku sukulu ya ukachenjede ya Chancellor College, Pulofesa Chijere Chirwa wati dziko lino silingakhudzidwe mnjira iliyonse pokana kuchititsa msonkhono wa mgwirizano wa maiko a mu Africa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mtsogoleri wa dziko lino, Joyce Banda adaletsa kuti msonkhanowu usachitikenso mdziko muno chifukwa chokakamizidwa kuti limange mtsogoleri wa dziko la Sudan, Omar Hassan al-Bashir. - Mkuluyu wakhala akusakidwa ndi bwalo loona milandu ya upandu padziko lapansi la International Criminal Court (ICC) pamilandu ya upandu. - Dziko lino limayembekezereka kuchititsa msonkhanowo kuyambira pa 9 mpaka pa 16 mwezi wa mawa ku Lilongwe. - Sabata ziwiri zapitazo, Banda adanenetsa kuti ngati al-Bashir angayerekeze zobwera mdziko muno adzamangidwa. - Koma akuluakulu a mgwirizanowo adati Malawi monga dziko lomwe lichititse msonkhanowo likuyenera kulandira munthu aliyense yemwe ndi membala wa mgwirizanowo. - Izi zidasokoneza Banda popeza omwe amathandiza dziko lino adanenetsa kuti dziko lino limange al-Bashir akatera mdziko muno. - Banda adalengeza kuti sachititsanso msonkhanowo ndipo mmalo mwake msonkhanowo uchitikira mdziko la Ethiopia. - Koma Chirwa wati ganizo la Banda lili bwino ndipo silingaike dziko lino pamoto. - Ubwino wake nkuti pali maiko ena monga Zambia ndi Botswana omwe ali mumgwirizanowo koma adaneneratu kuti amanga mkuluyu akafika mdziko lawo. - Ichi ndichitsimikizo kuti sitidalakwitse chifukwa maiko ena amagwirizana ndi ganizo lathu lomanga mkuluyo, adatero Chirwa. -",POLITICS -ID_izerkjzj," Miyambo ya ukwati Ukwati sangotengana ngati nkhuku, pali miyambo yake. Ukalakwitsa miyamboyi, mavuto ena akakugwera umasowa mtengo wogwira. Pakati pa Achewa miyambo ya ukwati nayo ilipo. KONDWANI KAMIYALA adacheza ndi Chikumbutso Funani wa mmudzi mwa Phulusa kwa T/A Kasumbu ku Dedza kuti atambasule zoyenera kutsata. Adacheza motere: Akulu zikuyenda? Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Zikuyenda pangonopangono, mavuto a zachuma omwewa basi. - Funani: Kukagwa maliro ungasowe mtengo wogwira Ndaona mukuchita izi za kabanza. Chiyambire ntchito ndiyomweyi? Ayi ndithu. Ndidakagwirako ntchito ku famu ina ku Ntchisi. Ndidagwira kwa chaka chimodzi ndipo nditalandira malipiro anga a pachaka, K47 000, ndidabwerera kumudzi kuno. Ndidagula njinga ndipo ndakhala ndikuchita izi kwa zaka ziwiri. - Maphunziro mudapita nawo patali bwanji? Ndidalekeza sitandade 7 pasukulu ya Chipaluka. Mudziwa zovuta za kuno kumudzi. - Zovuta zanji? Makolo ambiri amakakamiza ana awo kuti aleke sukulu azikawathandiza kumunda kapena kupita kuphiri kukasaka nkhuni. Pofuna kuti tisaone kuzunzika kotero, ambiri timasiya sukulu nkukakwatira kapena kukwatiwa kuti tizidzipangira tokha zapakhomo. Ana ena akukwatira ali ndi zaka 15! Tsono miyambo ya ukwati imayenda bwanji kuno? Kunotu kumakhala kupereka chapamudzi komanso ya chitengwa. Komanso kuli chiwongo, chamsana chimene madera ena amati malowolo komanso pamakhala nkhuku. - Tafotokozani poyamba za chapamudzi ndi chamsana. - Chapamudzi ndi ndalama zimene zimaperekedwa ngati mwamuna akufuna kukhala mkamwini mmudzi. Ndalamayi imapita kwa mfumu. Chitengwa ndiye umapereka kwa mfumu pamene ukutenga mkazi mmudzi kuti ukakhale naye kwanu. - Kodi mitengo yake imasiyana? Eya imasiyana. Mwachitsanzo, padakali pano chapamudzi ndi K7 000 pomwe ya chitengwa ndi K5 000. - Cholinga choperekera kwa amfumu nchiyani? Iwo chikuwakhudza nchiyani pamene anthu awiri akondana? Musatero. Kodi utangobwera nkukwatira mmudzi amfumu osadziwa powapatsa chapamudzi utamwalira mwambo wa maliro ungayende bwanji? Nanga utatenga mkazi kupita naye kwanu amfumu osadziwa chifukwa sunawapatse ya chitengwa, mkaziyo nkumwalira mwambo wa maliro ukhala wotani? Mfumu imakana kuti sitikudziwa kuti tili ndi mkamwini kapena mkazi wakuti ndi nthengwa mmudzi wina. - Kodi mudachita kupita kwa mfumu kukapereka ndalamayo? Ayi. Mwa mwambo wake, tidapita kwa eni banja. Pamtundu wa chifumu amasankha munthu mmodzi amene amatchedwa mwini banja. Tikapereka kwa iwo ndiwo amakapereka kwa mfumu. - Tsono munakamba za chiwongo, chamsana komanso nkhuku. Tatambasulani. - Chiwongo chimaperekedwa ngati kuthokoza kuti mkazi adaleledwa mpaka kukula. Dziwani kuti liwu loti chiwongo limatanthauzanso mfunda umene amayi amakhala nawo. Mwachitsanzo, mwana wamkazi wa Obanda chiwongo chake ndi Nabanda. Tikakamba za chamsana kapena malowolo ndiye amaperekedwa kwa mayi a mkazi. Nkhuku ndiye ndi ija amagawana ankhoswe. - Kodi anthu akuzitsatabe? Alipo ambiri amene akutsata. Koma nthawi zina ena satsatira izi chifukwa mitundu ya sakanikirana. -",CULTURE -ID_jCsonZSm,"Bokoharam Idakasungabe Msungwana Wachikhristu Wolemba: Thokozani Chapola s/2019/09/boko-haram.jpg 303w"" sizes=""(max-width: 576px) 100vw, 576px"" />Zigawenga za Boko Haram Msungwana wina wa chikhristu amene anagwidwa ndi gulu la zauchifwamba la Boko Haram mchaka cha 2018 akuti ali moyo. -Malingana ndi malipoti a Independent Catholic News msungwana-yu anamugwira mu February chaka chatha pamodzi ndi atsikana ena oposera dzana limodzi a pasukulu ina ya ukachenjede mdzikomo. -Malipoti ati atsikana enawo anawatulutsa patangopita mwezi umodzi ati kamba koti anali a chisilamu, koma kuti msungwana-yu Leah Sharibu anamuuza kuti amutulutsa pokhapokha atavomera zosiya chikhristu ndi kulowa chisilamu koma kuti iye anakakamirabe chikhristu chake zomwe zinachititsa kuti asatuluke ku malo a zigawengazo. -Padakalipano boma la dzikolo lauza atolankhani kuti msungwana-yu adakali ku malo a zigawengazi, koma kuti likuchita zokambirana kuti zigawengazo zitulutse msungwanayu. -",RELIGION -ID_jJBYrLsB," Anatchezera Ndazunguzika Agogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndine mtsikana wa zaka 18 ndipo ndinazunguzika mutu chaka chatha pomwe ndinapezeka ndi kachilombo ka HIVkoma sindinagonepo ndi munthu ngakhale ndinali nacho chibwenzi. Amayi anga ali ndi HIV koma abambo anga alibe. Banja la makolo anga lidatha ndili ndi chaka ndi miyezi isanu ndi iwiri. Ndine woyamba kubadwa koma ana onse obadwa kwa amayi anga amabadwa ndi kachilombo. Amayi anga akuti adatenganso pathupi ine ndili ndi miyezi 9 koma abambo anga amakana kuti mwanayo adali wawo. Ndiye ine zinandizunguza mutu kuti kodi zidayenda bwanji. Abambo anga ndi amayi anga ondipeza amandinena kuti ndinatenga kachilomboka kwa chibwenzi chomwe ndinali nacho. Mankhwala ndinayamba kumwa sabata yomwe anandipeza ndi kachilomboka popeza chitetezo chinali chotsika kwambiri, koma sindinadwale, ndidangopita ndekhala kukayezetsa ndipo ndinalibe nkhawa iliyonse. Koma pano ndikusowa mtendere. Ndithandizeni, chonde, nditani? RM, Mzuzu Zikomo mwana wanga RM, Nkhani yako ndaimva bwino lomwe ndipo ndakunyadira chifukwa ndiwe mtsikana wolimba mtima. Si ambiri amene amalimba mtima kukayezetsa magazi ngakhale sakudwala kuti adziwe momwe chitetezo chilili mthupi mwawo, ambiri amaopera kutalitalisafuna kudziwa nkomwe ngati ali ndi kachilombo kapena ayi. Wanena kuti udapezeka ndi kachilombo ka HIV chaka chatha koma wanenetsa kuti sudagonanepo ndi munthu wina aliyense ndiye zidatheka bwanji kupezeka ndi kachilomboka? Iyidi ndi nkhani yozunguza chifukwa ngakhale pali njira zambiri zotengera kachilomboka, njira yodziwika kwambiri ndi yogonana mosadziteteza ndi munthu amene ali ndi kachilomboko. Koma zimatheka ndithu kutenga kachilomboka mwatsoka ndithu ndipo imodzi mwa njira zotere ndi kutengera kachilomboka pobadwa kuchokera kwa mayi amene ali nako. Ndikhulupirira iweyo udatenga kachilomboka panthawi yobadwa chifukwa wanena kuti ana onse obadwa mwa mayi ako akumapezeka ndi kachilombo ka HIV. Chomwe ndingakulangize nchoti pitiriza kumwa mankhwala otalikitsa moyo ndipo udzisunge monga wadzisungira nthawi yonseyi ndipo udzakhala ndi moyo wautali, wosadwaladwala. Uziyesetsa kuti usamakhale ndi nkhawa chifukwa izi zikhoza kubweretsa mavuto ena pamoyo wako. Uzilandira uphungu woyenera kwa akatswiri odziwa za kachilombo ka HIV kuti ukhalebe ndi moyo wathanzi ndi wansangala, osati kudzimvera chisoni. Kupezeka ndi kachilombo sikutanthauza kuti ufa nthawi iliyonse, ayi, utha kukhala zakazaka mpaka kukalamba monga ine, bola kudzisamalira. - Amadikira ndimuimbire Anatchereza, Ndine mtsikana wa zaka 15 ndipo ndili ndi chibwenzi koma anapita ku Nkhotakota. Poyamba timaimbirana foni koma panopa adaleka, amadikira ine ndiimbe. Kodi pamenepa ndimudikire? Agogo, ndithandizeni. -",RELATIONSHIPS -ID_jLKIZeYR,"Matenda Osapatsirana Akuchuluka-Boma Wolemba: Sylvester Kasitomu Boma kudzera muunduna wa zaumoyo lati pofika mchaka cha 2025 anthu ambiri mdziko muno azakhala atakhudzidwa ndi matenda monga kuthamanga kwa magazi ndi shuga kuposa matenda opatsirana monga a Edzi. -Mkulu othandizira kuyendetsa zipatala ku matenda asapatsirana mdziko muno ku undunawu a Hestings Chigalu Chiumia ndiwo ayankhula izi mboma la zomba pomwe amafotokozera akuluakulu aboma la zomba za matenda amgonagona osapatsirana-wa. Mwazina a Chiumia alangiza anthu kuti apewe kusuta fodya ndi kuledzara alimbikitse kudya zakudya zamagulu komanso kuchita masewera olimbitsa thupi zomwe ndizothandiza kuti asadwale matendawa. -Mwazina iwo anati anthu ambiri ngati sasata njira zoyenera pakayendetsedwe kwa moyo wawo azadwala matendawa kuposa amene azapezeke ndi matenda opatsilana monga edzi malungo ndi zina. -Tikamafika mu chaka cha 2025 anthu ambili azakhala atadwala matendawa kaamba koti anthu masiku ano akukonda kudya zakudya za nyama chipisi cha pachiwaya ndi zina zomwe zingapangitse kuti chiwerengero cha mafuta amthupi chikwere ndikuamba kudwala matendawa, anatero a Chiumia. -Mwazina iye wapepha anthu kuti apewe kudya zakudya zomwe zingakoledzere kukwera kwa chiwerengero cha mafuta mthupi komanso kukonda kuchita masewera kafukufuku anasonyeza kuti muchaka cha 2009 anthu odwala matendawa anali 33 pa hundred aliwonse odwala matenda a bp ndipo 6 pa hundred aliwonse odwala matensda a shuga ndipo mu chaka cha 2016 chinafika kufika pa 19 pa hundred aliwonse odwala bp ndipo atatu pa hundred aliwonse odwala shuga. -",HEALTH -ID_jLOOuJri," Mwambo woika maliro a khanda lozizira Amalawi ngakhale ali ndi miyambo yosiyanasiyana malinga ndi mitundu yawo monga Achewa, Angoni, Atumbuka, Alhomwe, Amanganga, Asena kaya ndi Ayao, koma pamwambo woika khanda lopitirira zochitika zimakhala zofanana. DAILES BANDA adacheza ndi mayi Catherine Ligowe kuti afotokoze mmene mwambo woika khanda lozizira umayendera. Adacheza motere: Ndikudziweni mayi wanga. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ndine Catherine Ligowe. Ndidabadwa zaka zambiri zapitazo. Ndimachokera ku Ntcheu mmudzi mwa Chikadya, T/A Ganya. Ndili ndi ana asanu ndi awiri. Ndinenso namkungwi kumudzi kwathu komanso ndidali mzamba. - Kuno ku Mzuzu mukupezekako bwanji? Mavuto mwanawe. Kuyeseyesa kuti tipezeko koponyako mkamwamu. - Ku Mzuzu kunonso ndinu namkungwi? Ayi, ku Mzuzu kuno unamkungwi wanga umakhala wa mmakwalalamu koma kumudzi ndi komwe ndimagwira ntchitoyi kuchinamwali, tere chaka chomwechi ndidali komweko. - Mutiuzeko pangono za maliro akhanda lopitirira Inu mufuna mudziwe chani? Tiyambe ndi mwambo wa maliro mmene umakhalira. - Khanda lopitirira limatchedwa kuti khanda lozizira chifukwa mayi a khanda lija amakhala kuti sadakhale kaye pamodzi ndi mwamuna. - Mukutanthauza kuti khanda litamwalira pamiyezi iwiri makolo ake asadakhalire malo amodzi mwambo wake umakhala ngati wa khanda lopitilira? Eya, chifukwa timakhulupirira kuti mwanayo sadatenthetsedwe ndi bambo ake. - Zimayenda bwanji? Mwana uja akamwalira amakaikidwa ndi azimayi okhaokha koma azimayi aja saloledwa kulira malirowo chifukwa kulira kuja kumachititsa kuti mayi uja asadzaberekenso. Manda a malirowa sakhala akuya ngati a maliro a munthu wamkulu. - Chifukwa chiyani sakhala akuya? Kalekalelo makolo athu ankakhulupirira kuti manda a khanda lozizira akakhala akuya kwambiri mayi wa khandalo sadzaberekanso. - Ndiye maliro a mapasa mumachita bwanji? Akamwalira mmodzi mwa ana amapasa azimayi akalira malirowa timakhulupirira kuti mwana wotsala uja amamwaliranso, komanso tikamaika malirowa timaika khanda lomwaliralo ndi mvunguti pambali pake kuti mzimu wake uziona ngati akadali ndi mnzake uja. - Nanga wotsalayo mumatani naye? Ameneyo timamusambitsa mumankhwala kuti mzimu wa mnzake uja usamamubwerere. - Tsopano inu mumati mudali mzamba, mudabadwitsako mwana wopitirira? Ayi, palibe mwana wopitirira amene ndidabadwitsako. - Mudasiyiranji ntchitoyi? Boma lidaletsa komanso anthu amene amabereketsa azimayi amafa maso nchifukwa chake anamwino ambiri ochiritsa azimayi kuchipatala amakhala ovala magalasi. Kalekalelo mzamba asadayambe kugwira ntchito amayamba kaye wasamba mankhwala kuti adziteteze ku ukhungu. - Chimachititsa kufa masoko ndi chiyani? Chimachitika ndi chakuti azimayi akamabereka amachita zinthu zodabwitsa zambiri ndiye ukaona zinthu zimenezo kwanthawi yaitali maso aja amafa, umangoona zinthu mwa mbuu. - Zikomo kwambiri chifukwa cha nthawi yanu. - Zikomo. -",CULTURE -ID_jMJKGPuO," Zipani zisaope achinyamata Bungwe lolimbikitsa achinyamata pa ndale mu Africa la Centre for Young Leaders in Africa (CYLA), lapempha zipani zandale mdziko muno kuti zisaope kugwira ntchito ndi achinyamata. - Malingana ndi mtsogoleri wa pulogalamu yotchedwa Programme for Young Politicians in Africa (PYPA) ku bungwe la CYLA wochokera mdziko la Zambia, Anna Mate, achinyamata asakhale chiopsezo koma chitetezo pa ndale za mchipani. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mate: Achinyamata ndi ambiri Mate wati zipani zambiri zimene bungwe la CYLA lagwira nazo ntchito zimaonetsa kuti zikupereka mfundo zokhwima ndi cholinga choti achinyamata azichita mantha nkubwerera mmbuyo pa ndale. - Ife monga olimbikitsa achinyamata pa ndale tidakumana ndi akuluakulu a zipani zandale zokhazikika mdziko muno ndipo tawalimbikitsa kuti agwire limodzi ntchito ndi achinyamata pa ndale, adatero Mate. - Iye adati ali ndi chikhulupiliro kuti uthengawu wadza mnthawi yake potengera kuti nzika za dziko lino zikukonzekera kukaponya voti ya patatu chaka cha maya. - Iye adatinso zipani zomwe zatsogoza achinyamata mmaudindo zimakhala ndi mwayi waukulu wopititsa patsogolo kuchuluka kwa owatsatira potengera kuti achinyamata ndi omwe akutenga gawo lalikulu la chiwerengero cha dziko lino. - Iwo apemphanso achinyamata kuthandizana komanso kulimbikitsana pamene akufuna kutengapo gawo pa ndale. - Pakadali pano CYLA ikupitirira kufikira achinyamata ndi cholinga chowadzindikiritsa za udindo wawo pa ndale za dziko lino kuphatikizapo kuwalimbikitsa kukaponya voti pa zisankho za patatu za chaka cha mawa. - Pothirirapo ndemanga yemwe akufuna kudzaimira chipani cha Malawi Congress Party (MCP), ku Salima Gerald Phiri adati zipani zayamba kuthandiza oyimira posatengera zaka za munthu. - Atsogoleri asamangotigwiritsa ntchito achinyamata poyambitsa zipolowe basi. Nthawi yakwana yoti tigwire ntchito limodzi ndi akuluakulu popanda kuopsezedwa, adatero Phiri. -",POLITICS -ID_jMRJcPVx," Chipatala cha khansa chitheka September Odwala khansa ayembekezere kupuma umoyo wina. Chipatala chachikulu chothana ndi matendawa chitsegulidwa September chaka chino mumzinda wa Lilongwe. - Nduna ya zaumoyo Atupele Muluzi yatsimikiza za nkhaniyi ndipo yati chifukwa cha ichi, boma lichepetsa kapena kusiyiratu kutumiza odwala ena kunja kukalandira thandizoli. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Peter Mutharika kukhazikitsa ntchito yomanga chipatala cha khansa Odwala khansa timawatumiza kunja kukalandira thandizo, kumangidwa kwa chipatalachi kwatonthoza ambiri chifukwa mmalo mopita kunja, azithandizidwa mdziko momwemuno, adatero Muluzi. - Malinga ndi nthambi yowona zaumoyo padziko lonse ya World Health Organisation (WHO), matenda a khansa amapulula anthu pafupifupi 9 miliyoni pa chaka. - WHO ikutinso anthu pafupifupi 8 mwa 10 alionse amene akupululuka ndi khansa ndi ochokera mmaiko osauka makamaka mu Africa momwe muli dziko la Malawi. - Mdziko muno, khansa yomwe yafala ndi yokhudza chiberekero, pakhosi komanso mmagazi yomwe anthu akulephera kuphupha. - Chifukwa chachikulu nkuchedwa kupita kuchipatala komanso maiko 30 mwa maiko 100 alionse osauka ali ndi zipatala zoyenera zothandiza khansa, adatero Leslie Mgalula woimilira WHO mdziko muno. - Lachitatu msabatayi, Tamvani itayendera chipatalachi idapeza ntchito yokhoma malata ili mkati, kupereka chiyembekezo kwa Amalawi amene akhala akulira kwa zakazaka. - Mmodzi mwa anthu amene adapulumuka ku khansa, Janet Bonwel wa mmudzi mwa Ndindi mboma la Salima, kumangidwa kwa chipatalako ndi chokoma kwa odwala matendawa. - Ndidapezeka ndi khansa ya pamwendo mu 2001. Mzipatala amangondipatsa panado basi, ululu sumatha, adatero pamene adati adavutika ndi matendawa kwa zaka 6. - Iye wati boma lionetsetse kuti chipatalachi chithandize aliyense osati kusala osauka. - Mkulu wa bungwe loyanganira za anthu ovutika ndi khansa la Cancer Association of Malawi, Regina Njirima, wati khansa imafunika chipatala chakechake ngati momwe zakhaliramu. - Izi zimachitika chifukwa anthu a vuto la khansa amafunika kuonedwa pafupipafupi, adatero. - Njirima adati boma likuyenera kuchilimika kufalitsa uthenga momwe anthu angapezere thandizo kuchipatalachi ponena kuti aliyense akuyenera adziwe za thandizo lomwe chipatalachi chidzipereka. -",HEALTH -ID_jQbImOCD," Okakamira milongoti zawo izo! Lachitatu likubwelali lidzakhala tsiku lowawa kwa iwo amaonera kanema ya mlongoti (aerial). - Makanema ambiri adzazima ndipo kudzakhala mdima wadzaoneni. Patsikulo ena adzayesa kuzimitsa makanema awo nkuyatsanso koma sadzayaka ndipo ena adzawatengera kwa okonzetsa koma chithunzi osaoneka. Koma awa si mathero a dziko. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Okhawo omwe ali ndi zowayenereza kuonera kanema wawo munjira yatsopano ya dijito adzaona kuwala. Awa ndi mathero a zithunzi zamchengamchenga ndinso zooneka ngati mvula ikuwaza pakanema. - Mchaka cha 2006 bungwe la United Nations (UN) lidagwirizana kuti maiko onse asiye kugwiritsa ntchito zithunzi zamchengamchenga nkupita kudijito. - Bungweli lidati ndi dijito zithunzi za kanema zizioneka zopanda mchengamchega komanso mawu azimveka bwino opanda manzenene. - Koma kodi ndi angati akudziwa za kusinthaku? Mwa anthu khumi omwe tidawapeza mmzinda wa Mzuzu, atatu ndi amene akudziwa za kusinthaku. - A bungwe loona za ogula la Consumers Association of Malawi (Cama) ati boma lilibe nazo ntchito kwenikweni za kusinthaku. - Ndi zoonetseratu kuti boma silikukhudzidwa ndi kusinthaku chifukwa silikudziwa chomwe likuchita, ndi anthu omwe silidawadziwitse mokwanira za kusinthaku, adatero John Kapito, mkulu wa bungweli. - Nayo nduna ya zofalitsa nkhani, Kondwani Nankhumwa, mmbuyomu idavomereza kuti boma lalephera kudziwitsa anthu mokwanira za kusinthaku. - Koma mkulu wa bungwe loyanganira za kusinthaku la Malawi Digital Broadcasting Network Limited (MDBNL), Dennis Chirwa, adati bungwe lake layesetsa kuchita zomwe lingathe. - Iye adati bungwe lake lagula ma decoder omwe akugulitsidwa mmapositi ofesi onse mdziko muno pamtengo wa K20 000. -",ARTS AND CRAFTS -ID_jTsbLXcf,"Khansala wa DPP Ali Mchitolokosi pa Mlandu Wa Kuba Khansala wa dera la Bangwe Mthandizi mu mzinda wa Blantyre, Isaac Jomo Osman ali mchitolokosi cha apolisi pomuganizira kuti akhuzidwa ndi mchitidwe owononga katundu komanso kuba. -Akuyankha mlandu wakuba-Osman Malinga ndi ofalitsa nkhani za polisi ya Limbe, Inspector Patrick Mussa, khansalayu yemwe ndi wa chipani cha DPP ndipo amadziwikanso ndi dzina loti Mtopwa 1 wamangidwa lolemba mu tawuni ya Limbe. -Inspector Mussa wati pa 25 May 2019, phungu wa kunyumba ya malamulo mdera la Bangwe, Orphan Shawa anali kunyumba kwake ku Mpingwe kukondwelera kupambana kwake pa chisankhocho ngati phungu woyima payekha. -Chikondwelerochi chili mkati, Osman ndi anzake ena akuti anafika ku nyumbayi atanyamula zikwanje ndi kuyamba kuswa magalasi a galimoto zitatu komanso kuba lamya zammanja zisanu zomwe ndi za ndalama zokwana 1 million and 35 thousand kwacha. -Isaac Jomo Osman amachokera mmudzi mwa Mtalimanja mdera la mfumu yaikulu Mponda mboma la Mangochi. -",LAW/ORDER -ID_jTyjmOMv," Mlonda anjatidwa kaamba kosolola Pamene kampani ya Inovantis mboma la Machinga imanyadira kuti izigona tulo tozuna chifukwa yalemba ntchito Ibrahim Justin, wa zaka 23, ngati mlonda woteteza katundu wawo ku ndipsi, kampaniyi sinadziwe kuti yatuma galu kumalondera nyama ya mbuzi yowotcha kale. - Wapolisi wotengera milandu kukhothi pa Liwonde Police Post, Ezekiel Kalunga, adauza bwalo la milandu la Liwonde kuti pa April 19 chaka chino akuluakulu a kampani ya Inovantis adakagwada kupolisi kukadandaula kuti chipangizo chopanga mphamvu ya magetsi kuchokera kudzuwa (solar panel) chidasowa pakampanipo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kafukufuku woyangana chipangizochi ali mkati mkulu wa alonda pakampanipo adakumana ndi munthu wina atanyamula chipangizocho, chimene adachizindikira kuti ndi cha kampani yawo. - Alonda onse adatengeredwa kupolisi ndipo atapanikizidwa ndi mafunso kuti adazembetsa chipangizocho ndani, Justin adavomera kuti ndiyeyo adasolola. - Kalunga adapempha khothi kuti limuthyape Justin ndi chilango chachikulu popeza khalidwe lakelo ndi lothawitsa anthu, makamaka a maiko akunja monga Inovantis, kudzakhazikitsa bizinesi zawo mdziko muno. - Popereka dandaulo, Justin adapempha bwalo kuti limupatse chilango chochepa popeza iye ndi nsanamira ya banja lake. - Woweruza milandu, Esther Phiri, adagwirizana ndi Kalunga ponena kuti khaliwe lakuba limabwezeretsa chitukuko mmbuyo kotero adamugamula kuti mlondayo akaseweze ndende kwa zaka ziwiri akugwira ntchito yakalavulagaga. - Justin amachokera mmudzi wa Kaudzu mdera la mfumu yaikulu Sitola mbomalo. -",LAW/ORDER -ID_jUHjxFGK," Mawu a JB ndi loto Akuluakulu a mabungwe ena ati mawu a mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda potsegulira msonkhano wa aphungu Lachisanu lapitalo ndi loto la chumba chifukwa ngakhale adapereka chiyembekezo kwa Amalawi, zinthu zikupitirira kuthina. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Izi zadza chifukwa patangotha maola ochepa Banda atangopereka uthenga wa chikhulupiriro ndi chiyembekezo kuti zonse ziyenda, mtengo wamafuta udakwera pomwe bungwe loona za mafuta la Malawi Energy Regulatory Authority (Mera) lidalengeza kuti petulo wakwera kuchoka pa K606.30 kufika pa K704.30 pomwe dizilo adafika pa K683.60 kuchoka pa K597.40. - Malinga ndi mkulu wa bungwe la ogula la Consumers Association of Malawi (Cama) John Kapito kukwerako kukutanthauza kuti zinthu zikweranso mitengo ndipo Amalawi afinyika, kuphwetseratu chiyembekezo chimene Banda adapereka. - Iye adati Amalawi akuyenera kudikira zaka 15 kapena 20 zikubwerazo kuti mfundo zomwe Banda adalankhula zidzayambe kupindulira anthu. - Adangochekenira chifukwa izi ndizo akhala akuzinena. Zangosonyezeratu manthu wamavuto. Akungonena loto chabe koma osati Amalawi angayembekezerepo kanthu. Zambiri akukamba monga za Kayerekera sizingapindulire munthu wakumudzi panopa. - Chiyembekezo chingabwere ngati pali njira zopindulira Amalawi monga za ntchito zomwe anthu amagwira kumudzi komanso mfundo zotukulira anthuwo koma zomwe zilipo ndikungosangalatsa omvera, adatero Kapito yemwe adati uthengawo udali wa ndale chabe. - T/A Mphuka wa mboma la Thyolo adati padakali pano anthu mdera lake komanso madera ambiri mdziko muno akupanidwa malinga ndi mavuto ambiri, kuphatikizapo kukwera mtengo kwa mafuta kwa posachedwapa. - Padakali pano zinthu zina zayamba kale kukwera mtengo. Koma pa mawu a Banda, sindinganenepo kanthu chifukwa ndikudziwa kuti monga mtsogoleri wa dziko lino amaona zapatali choncho mavuto amene alipo panopa akhoza kutha monga akunenera, adatero Mphuka. - Ndipo mkulu wa bungwe loona kuti nkhani zachuma zikuyenda mokomera onse la Malawi Economic Justice Network (Mejn) Dalitso Kubalasa wati zomwe Banda adalankhula zakhala zikukambidwa ndi bomali ndipo wati ndibwino kulankhulaku kuthe ndipo ayambe kukwaniritsa. - Uthengawu ukungofuna kuthunzitsa anthu mtima. Adanenapo kuti nduna ziziunikidwa momwe zikugwirira ntchito. Sitikudziwa ngatinso izi zili pa ndondomeko yofuna kubwezeretsa chuma cha dziko lino. - Zalankhulidwa zambiri koma Amalawi akufuna zooneka kuti akhale pa mpumulo osati kungolankhula, adatero Kubalasa. - Koma kadaulo wa ndale, Blessings Chinsinga adati zikukaikitsa ngati Amalawi angatonthole monga Banda adanenera muuthenga wake ponena kuti pakufunika ntchito ichitike. Iye adadzudzulanso Banda kuti palibe chomwe akuchita pofuna kukwaniritsa mfundo zokonzanso chuma cha dziko lino zomwe zili mu Economic Recovery Plan (ERP). - Akuyenera kuyanganira zambiri. Sitikudziwabe yemwe akuyanganira ndondomeko ya ERP, nanga tikuchitanji kuti tifikire mlingo omwe tikufuna? Tikumvanso kuti mabilu a foni akuchita kufika mamiliyoni osaneneka. Izi zititengera nthawi kufi tifikire pachomwe tikufuna ngati dziko. - Ndikaona uthengawu wangochuluka kulankhula zina zomwe akhala kale akulankhula koma chiyembekezo mulibe chifukwa anthu amadikira ntchito osati mawu, adatero Chinsinga. - Masiku apitawa, kudamveka kuti nyumba ya boma kudali mabilu a foni okwana K98 miliyoni, mmiyezi 9 ndipo kampani ya mafoni ya MTL imafuna kukadula mafoni kunyumba ya bomayo. - Ndipo nkhani ya mavuto a za chuma ili mkamwa, ogwira ntchito mboma Lachiwiri adayamba sitalaka yosonyeza kukwiya kwawo ndi malipiro ochepa, pamene mitengo ya zinthu ikupitirira kukwera. - Iwo adatchinga zipata za kumaofesi a likulu la nthambi za boma ku Lilongwe ndipo atanyamula nthambi za mitengo adali kuimba kuti: Akulemera tikuona! Akunenepa tikuona. - Malinga ndi mkulu wa bungwe la ogwira ntchito mboma la Civil Service Trade Union (CSTU) Eliah Kamphinda Banda akufuna malipiro akwere molingana ndi ogwira ntchito mmakampani. - Ogwira ntchito mboma tatopa ndi kudya bonya. Sitibwerera kuntchito malire ake boma litiganizire. Boma likuchedwa dala kuti lionjezere malipiro athu ndipo tikumva kuti akweza malipiro mu Julaye ndi 5 peresenti. Sitingalole, adatero Banda. - Ndipo dzulo lidali tsiku lomaliza limene bungwe la Cama lidapereka ku boma kuti likonze mfundo zina zimene amati zikulakwika mchikalata chomwe adachipereka pakutha pa zionetsero za pa 17 January. Pomwe timasindikiza, mneneri wa boma Moses Kunkuyu adati aitanitsa akuluakulu a Cama kuti akambirane. -",POLITICS -ID_jUlOydVI," Ana achoke mmindaNduna Mvula yagwa Madera ambiri moti anthu ali kalikiriki mminda kuthira manyowa, kubzala ndi kuwokera koma nkhawa yaikulu yagona pamchitidwe wogwiritsa ana achichepere ntchito za kumunda pofuna kuzemba mtengo wa anthu aganyu. Chaka chino, boma laneneratu kuti silidzasekerera munthu aliyense wopezeka akugwiritsa ana achichepere ntchito mmunda. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi nduna ya zamalimidwe Dr Allan Chiyembekeza pankhaniyi. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu A nduna, tamva mukuchenjeza za mchitidwe wogwiritsa ana achichepere ntchito mmunda, kodi mungatambasulepo bwino pamenepa? Eya, pamenepa tikutanthauza kuti pali anthu ena omwe amaganiza molakwika, mmalo moti azilimbikitsa ana kupita kusukulu, iwo amalemba ana ochepa msinkhu kwambiri ntchito mminda makamaka pano pomwe fodya wagundika. - Mayi ndi mwana wake wachichepere kuchita ganyu mmunda wa fodya. Ana sayenera kugwira ntchito zoposa msinkhu wawo Kodi kumeneku nkulakwa? Kulakwa kwambiri moti ngakhale malamulo a dziko lino zimenezi salola, mwana amayenera kuti azipatsidwa nthawi yokwanira bwino yolimbikira maphunziro. Mwana yemwe amakhalira kugwira ntchito zoposa msinkhu wake monga zakumundazo, amakhala wotopa paliponse ndiye sangalimbikire maphunziro. - Ndimayesa kumeneku nkuphunzitsa mwana ntchito? Ayi kumeneku nkuzunza mwana osati kumuphunzitsa ntchito, ayi. Munthu aliyense amakhala ndi nthawi komanso msinkhu womwe angagwire ntchito zamtundu wina wake osangoti basi tiyeni watopa azikapumira komweko, ayi, nkulakwa kwakukulu kumeneku. - Chiyembekeza: Ana azipita kusukulu, osati kumunda Kodi vuto limeneli ndi lalikulu bwanji? Vutoli ndi lalikulu ndithu komabe poti tidayamba kale kudziwitsa anthu za nkhanza zopita kwa ana makamaka pankhani yowagwiritsa ntchito yoposa msinkhu wawo, anthu ena adamvetsetsa ndipo adasintha koma alipo ena omwe amakhulupirira kuti mwana safuna malipiro ambiri akagwira ntchito ndiye amaona ngati chidule kugwiritsa mwana ntchito kusiyana ndi munthu wamkulu. - Koma zimakhala bwanji anawo sachita kukafunsira ntchitoyo okha? Tikudziwa za nkhani ya umphawi mmene ilili. Ana ambiri akhozadi kukafunsira ntchito okha kuti apezeko mwina chakudya komanso ndalama zodzithandizira kumavuto osiyanasiyana. Ambiri amakhala oti mwina alibe makolo kapenanso iwo ndiwo akuyanganira ana anzawo ndiye palibe chomwe angachite, pogwira alibe. Ambiri mwa ana omwe amakumana ndi nkhanza zamtundu umenewu ali mgulu limeneli. - Nanga munthu utakhala ndi ndalama zolipira aganyu mwana uja nkukupeza kuti akufuna ganyu kuti athandizike ungatani? Apa mpamene pamabwerera mtima wa umunthu. Ngati munthu wamkulu uli ndi udindo wongothandiza mwanayo ngati uli ndi thandizo kapena kumuunikira kuti aike maganizo pasukulu osati maganyu. Ambiri mwa anawa amachokera mmadera momwe ifeyo timakhala ndipo mbiri yawo timayitsata tsono chotiletsa nchiyani kungowathandiza? Nanga poti anthu ena amagwiritsa ntchito ana awo omwe. Anthu oterewa sangadziteteze kuti ndi ufulu wawo poti mwanayo ndi wawo? Malamulo a dziko lino amaneneratu poyera kuti mwana aliyense apite kusukulu osati azikagwira ntchito mmunda, ayi. Palibe munthu yemwe ali ndi mphamvu zilizonse zosintha malamulo amenewa. Ngati lamulo likuti ichi ayi ndi ayi basi. - Ndiye mukungodziwitsa anthu palibe zilango zake? Lamulo lililonse labwino limakhala ndi zilango zomwe olakwa angalandire ataliphwanya. Tikadzapeza munthu wolemba kapena kugwiritsa ana ntchito, tidzamutengera kubwalo la milandu komwe akagamulidwe potsatira zomwe malamulo akunena ndipo sitidzalola kuti anthu oterewa apatside ufulu wosalandira chilango. -",EDUCATION -ID_jWTKonot," Abzala mitengo ku Neno Kukuphopholedwa mitengo ku Neno. Makala ambiri akuti akuchokera mbomalo, malinga ndi mkulu woyanganira nkhalango kumeneko. - Chifukwa cha ichi, mkuluyo, Emmanuel Ngwangwa, komanso DC wa bomalo, Memory Kaleso Monteiro, Lachitatu adatsogolera kubzala mitengo mmudzi mwa Hiwa kwa T/A Chekucheku. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Patsikulo, mitengo 1 200 ndiyo idabzalidwa ndipo chiyembekezo nchakuti pakutha pa chaka chino abzale mitengo 750 000 kusiyana ndi chaka chatha pamene adabzala mitengo pafupifupi 500 000. - Ngwangwa adati ngakhale chaka ndi chaka akubzala mitengo, imene ikupulumuka ndi yochepa chifukwa cha anthu amene amatentha nkhalango komanso amene amadyetsera ziweto paliponse. - Tauza mafumu kuti aonetsetse kuti zotere zachepa. Komanso tauza aliyense kuti abzale mtengo umodzi pa chaka. Atha kuposera apa koma tikufuna kuti aliyense atengepo mbali pobzala mitengo, adatero Ngwangwa. - Bungwe la Shire River Basin Management Project ndilo lidapereka thandizo la mitengoyi komanso thandizo loti pakhale kukumana pakati pa akuluakuluwa ndi anthu awo. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_jZSDufpB," Limbani Simenti: Kukangalika pa zoimba Ku Malawi kuno kuli oimba zauzimu ochuluka. Mmodzi mwa iwo ndi Limbani Simenti yemwe akudziwika bwino. Iyetu amadziwika kwambiri ndi nyimbo ya Ndikuoneni. CHIMWEMWE SEFASI adamupeza mnyamata wa ku Ndirandeyu ndipo adacheza naye motere: Ndikudziwe. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Dzina langa ndine Limbani Simenti, ndimachokera chigawo cha kumwera, mboma la Thyolo, T/A Nsabwe, mmudzi wa Matekenya. - Adaimba Ndikuoneni Baba: Simenti Kodi zoimbaimbazi mudayamba liti? Inetu zoimbaimba ndidayamba pa kanthawi, pamene ndidali sitandade 4, koma chidwi chidayamba kundipeza pomwe ndidayamba kuimba kwaya ya Mount Sinai mu 1999. Mu 2010 pomwe ndidayamba kuimba mu Praise Team ya mpingo wa All for Jesus. Mu 2011 mpomwe ndidatulutsa chimbale changa cha Lungisani Mpiro kutanthauza kuti konzani moyo wanga. - Kodi nkhani zamaimbidwe umaziona bwanji pa Malawi pano? Nkhani za maimbidwe zili bwino pa Malawi. Kungoti ubwino weniweni umaoneka munthu ukakhala ndi chidwi komanso ukaikapo mtima wako wonse, ndi kudziwa chomwe ukufuna pamoyo wako chifukwa zomwe umabzala ndi zomwe umakolola. - Kodi nyimbo yako ya Ndikuoneni imatiphunzitsanji? Ndikuoneni Baba ndi nyimbo yomwe mumapezeka mphamvu. Iyi ndi nyimbo yomwe imatifupikiritsa chifupi ndi Mulungu. Mwachitsanzo, ndikamati Baba ndifuna ndikuoneni imakhala ikusonyeza ife tili paubale weniweni ndi Mulungu, ndi nyimbo yomwe ine uthenga ndimati ndikaumva ndimaona kuti Mlengi ndi amene adandipatsa uthengawo kuti ndilakhule kudzera mnyimbo posonyeza kuti nkhawa zathu timatula kwa Yehova ndi kuonetsa ubale weniweni ndi Mulungu. Nyimbo imeneyi imapezeka mchimbale chotchedwa Lungisani Mpiro chomwe mudali nyimbo 12 monga Uligwindi, Njoka Yokalamba, Yesu Salemphera ndi zina, pamene DVD idatuluka ndi dzina loti Ndikuoneni. - Kodi chaka chino Amalawi ayembekezere zotani kuchoka kwa iwe? Ndikuwalonjeza Amalawi kuti tisanafike kumapeto a chaka chino cha 2015 ndiwapatsira chimbale chomwe chili ndi nyimbo 12, zomwe panopa ndamaliza kujambula. -",ARTS AND CRAFTS -ID_jZTnOWfF," Basi ayisempha Tsiku limenelo sitidakhale pa Wenela. Palibe ojiya, osolola, osenza ndi oitanira amene adatsala pa Wenela. - Tidakwera galimoto la mkulu wina kulowera ku Lilongwe. Si kuti timapita kuja kulikulu la boma kumene masamu ogula mmera asokonekera. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Sindingakambe nkhani imeneyo chifukwa tonse tikudziwa kuti lingaliro la Dizilo Petulo Palibe, malinga ndi kufotokoza kwa Joloji Chiponda, lidali logula chimangacho ku Brazil. Zoona mpaka kuoda chimanga ku Brazil! Nkhani ya chimangayi kwa ine ndiyongotaya nthawi. Ngati Moya Pete adalamula asilikali ake kukwidzinga uja wogina ndi amayi oposa 100 bwanji akulephera kulamulanso amene akuganiziridwa kukazinga mmera wa tonse pano pa Wenela? Zosamveka konse kuti mzimayi woti akufuna kugula chimanga choti adye pakhomo pake, mmalo mopita yekha kumsikako kutuma wina kuti akamugulire kenako nkumadandaula kuti waberedwa! Abale anzanga, tingoyerekeza kuti mwalemba wantchito, ndiye mukumukaikira kuti anaba ndiwo. Kenako mukuuza akazi kapena amuna anu kuti afufuze momwe anabera ndiwozo, wantchito wanu akapita pachulu nkumakuwa kuti: Sindinabe ine! Sindinabe! Chomwe ndimadabwa pano pa Wenela nchakuti nchifukwa chiyani aliyense amafuna kutalika zala pankhani za chimanga? Tidamvapo kuti Adona Hilida adagulitsa matani ochuluka kupita nawo ku Kenya. Nanga za Thursday Jumbo uja naye adadyapo zake za chimanga. Za makuponi ndiye ndisachite kunena. - Nsataye nazo nthawi izo. - Chaka chino talowa Talowa ndi adani omwe Akufuna moyo wanga Kuti aononge Chauta thandizeni Iyi ndi nyimbo imene tinkamvera mugalimoto ya mkulu amene adatitenga. Tidafika kubwalo la mpira latsopano kumene zipolopolo ndi nyerere zimamenyana. Inu, munthu nkupha nyerere poyiwombera! Ndidangomva kuti ena adathyola mipando, kutenga makalilole ndi zina zotero! Komanso abambo ena ankalowa kuzimbudzi za akazi! Utatha mpira, sindikudziwa kuti udatha bwanji, Abiti Patuma adandikoka kuti timuthawe mkulu uja. - Tidakakwera basi imene sindikuyidziwa bwino. Mudali anyamata a Chimwemwe kwambiri. Iwo amangoti 5 kwa 1, 5 kwa 1. Onse atamuona Abiti Patuma adakuwira limodzi: Abiti Patuma! Yo-yo-yo! Wina adamukumbatira, wina kumupsopsona patsaya. - Osadanda, mwayiphula basi! Ndikuthangatani nonse mbasi momwe muno, adatero Abiti Patuma. - Koma abale! Kudalitu kulandirana! Basi imamveka ndithu kuti mashoko siali bwino komabe mmodzimmodzi adali kulandira chithandizo kuchokera kwa Abiti Patuma. - Adati tinyamuke, ulendo wobwerera pa Wenela. - Tili mnjira, yemwe amaoneka kuti ndi mkulu wa anyamatawo adati: Tikakafika ku Mwanza, tikadzera kwa Ayaya tikayamike chifukwa watithandiza kupeza basi. - Ulendo wa kwa Ayaya sunatheke chifukwa basi idatchona pa Manjawira. Poyamba tinkadya kanyenya kuti mwina iyenda. Kenako kudali kusaka mango, ngumbi ndi zina mpaka mdima udagwa. -",CULTURE -ID_jcInLglD,"CCJP Yadzudzula Mchitidwe wa Ziwawa pa Ndale Mdziko Muno Bungwe la chilungamo ndi mtendere la Catholic Commision for Justice and Peace (CCJP) lati ndi lokhudzidwa ndi mchitidwe wa ziwawa pa ndale umene ukuchitika mdziko muno pomwe anthu ali mkati mokonzekera chisankho chatsopano cha mtsogoleri wa dziko lino chomwe chidzachitike pa 2 July chaka chino. -Wasayinira chikalatacho-Chibwana Bungweli lanena izi kudzera mu chikalata chake chomwe latulusa podzudzula mchitidwe-wu. Chikatatachi chati ndi zomvetsa chisoni kuti andale ena sakutenga nawo gawo pophunzitsa anthu owatsatira za kuipa kwa mchitidwe wa ziwawa zomwe zikuononga dziko lino. -Bungweli lati mzika za dziko lino zikuyenera kuti ziwunike bwino andalewa pomwe akuyembekezeka kukaponya voti pa chisankho cha president wa dziko pa 2 July chaka chino. -Mwazina chkalati chatsindika zina mwa ziwawa komanso zamtopola zomwe zachitika mmadera ena mdziko muno monga kuphwanyidwa kwa zipangizo za bungwe la MEC ku malo ochitira kalembera, kuwotchedwa kwa nyumba, komanso kuphedwa kwa anthu ena, zomwe anthu akuganizira kuti akuchita izi ndi a chipani cha Democratic Progressive (DPP). -",POLITICS -ID_jdPYYDnj," Bajeti sidaganizire anthu akumudzi Ali ndi mwana agwiritse, akutero amabungwe ati poti ndondomeko ya boma ya chuma ya chaka cha 2012 mpaka 2013 inayenera kulingalira bwino zochepetsera munthu wakumudzi ululu wa kugwa kwa ndalama ya kwacha. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Izi aunikira ndi mkulu wa bungwe loona ufulu wa ogula la Consumers Association of Malawi (Cama), John Kapito, mphunzitsi wa zachuma ku sukulu ya ukachenjede ya Chancellor College, Ben Kaluwa, mafumu ndi anthu ena msabatayi. - Apa nkuti aphungu ena ku Nyumba ya Malamulo atandaulanso ndi ndondomekoyi pomwe inaperekedwa ndi nduna ya zachuma, Dr Ken Lipenga, mnyumbayo Lachisanu sabata yatha kuti aphungu ayambe kukambirana. - Ndemangazi zalunjika poti ndondomekoyi ikomere akumudzi omwe achulukira malinga ndi kalembera wa anthu wa 2008. - Kalemberayo adaloleza kuti chiwerengero cha anthu mdziko muno chili pafupifupi 13 miliyoni. - Mwa chiwerengerochi, pafupifupi anthu 84 mwa 100 alionse amakhala kumudzi ndipo 16 otsalawo ndi amene ali mmatauni ndi mmizinda. - Mavuto akulu Kapito wati malinga ndikugwa kwa ndalama ya kwacha, moyo wa anthu akumudzi uli pamoto. - Boma lachotsa msonkho pa nyuzipepala, buledi ndi kaunjika koma mutha kuwona kuti izi ndi za anthu a mtawuni mokha, osati a kumudzi. - Njira yopulumutsira munthu wakumudzi ndi kumupatsa maganyu opezerapo kangachepe, watero Kapito. - Iye watinso boma likuyenera kukhazikitsa njira zoti katundu kumudzi asamakwere moboola mthumba. - Kaluwa wati boma langoika chidwi pa anthu a mmizinda ndi mmatauni ndipo nkoyenera lichitepo kanthu pa madandaulowo a akumudzi. - Mbali ya zamaphunziro ndi ya zipangizo zotsika mtengo ndikomwe ndikuona ngati ndondomekoyi yaserapo kuthandiza wakumudzi. - Lolemba lathali, aphungu a ku Nyumba ya Malamulo adapemphanso boma kuti likhazikitse njira zothandizira anthu a kumudzi. - Mneneri wa zachuma kuchipani cha MCP, Joseph Njobvuyalema, anati boma laika patsogolo munthu wa mtauni, osati wakumudzi. - Zipangizo zaulele Njobvuyalema wati boma lidakaonetsetsa kuti ndondomekoyo ikupatsa munthu wakumudzi ntchito kapena ganyu kuti atha kupeza ndalama. - Kugwa kwa ndalama ya kwacha ndi pafupifupi ndi theka la mphamvu zake ndi vuto lalikulu kwa munthu wakumudzi chifukwa zinthu zidakwera pomwe iye alibe pogwira, adatero Njobvuyalema. - T/A Phambala ya mboma la Ntcheu yati ngakhale ndondomekoyi ya chaka chino yaikabe ndondomeko ya zipangizo zotsika mtengo, komabe wati boma lichite kanthu pofewetsa moyo wa munthu wakumudzi. - Iye wati boma likuyenera lipitirize ndondomeko ya nthandizi yomwe akuti ndiyo ingapindulire anthu akumudzi. - Otenga nawo mbali pantchito za pansi pa ndondomeko ya nthandizi amalipidwa pomwe agwira ntchito. Patsiku amalandira amalandira K200. - Boma liganizire zobweretsanso ndondomekoyi komanso kukweza malipiro kufika pa K400, watero Phambala. - Mfumu Yaikulu Themba Chikulamayembe ya mboma la Rumphi yati kumudziko zinthu zakwera mtengo kotero boma liike njira zoti anthu akumudzi athandizike. - Bajeti isinthe miyoyo Mary Jimu wa mboma la Chikhwawa kwa T/A Mulolo wati anthu akumudziko avutika chifukwa ndondomekoyi sidasinthe moyo wawo. - Tili ndi mabungwe kumudzi kuno, bwenzi boma litaika ndalama mmabungwemo kuti azithandizira anthu akumudzi kuno. - Titha kumapeza ngongole kapena ntchito zakumudzi. Koma momwe zilili moyo ukhala wovutirako, adatero Jimu. - Thoko Loga yemwe amathira utoto galimoto ku Chilinde mumzinda wa Blantyre wati mndondomeko ya zachumayo mulibe chawo. - Ntchito zikusowa. Maso a boma akhale pa anthu omwe saali pantchito chifukwa zinthu zakwera mtengo. Yemwe sakugwira ntchito akugulabe zinthuzo pa mtengo wokwerawo, adatero Loga. - Koma Mneneri wa boma, Moses Kunkuyu, wati ndondomekoyi yayesetsa kufungatira akumudzi. Iye watinso anthu asaiwale kuti ndondomekoyi ya chaka chinoyi ndi yofuna kukonza chuma chomwe pakatipa sichimayenda bwino. - Iye wati mndondomekoyi muli zina zomwe zingapindulire munthu wakumudzi monga ndalama zomwe zalowa mgawo la chitukuko cha kumudzi ya Social Cash Transfer. - Tikati kukonzanso sikutanthauza kuti mukukonza mtauni mokha ndikusiya kumudzi. Zilipo zambiri zopindulira munthu wakumudzi. - Mwachitsanzo, kuchotsa misonkho pa buledi ndi zina zipindulira munthu wakumudzi, adatero Kunkuyu. - Anthu enanso anayamikira kale ndondomeko ya chaka chino yomwe ndi ya K406 biliyoni kusiyana ndi ya chaka chatha ya K394 biliyoni. - Unduna wa zamaphunziro walandira K74 biliyoni yomwe ndi yochuluka kuponsa maunduna ena onse. - Chaka chatha undunawo unali ndi K54 biliyoni. - Unduna wa zaulimi walandira K68 biliyoni yomwe K40 biliyoni ndi ya zipangizo zotsika mtengo. -",POLITICS -ID_jfKUBFIl," Aliza abale pa Khrisimasi chifukwa cha mowa Chaka chilichonse, 25 December ndi tsiku lachisangalalo koma chaka changopitachi lidali lachisoni mbanja la a Moses a kwa Chinthambwe mfumu yaikulu Chilowoko mboma la Ntchisi. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Patsikulo, mmodzi mwa a pabanjalo, Steven Moses wa zaka 47, adamwalira atamwa mkalabongo wochuluka komanso osadyera. - Mngono wa malemuyo yemwe amakhala kufupi naye ku Area 25 mumzinda wa Lilongwe, Amos Moses, adati mbale wakeyo adavomereza za nkhaniyo ndipo adati adamva kuchokera kwa wina kuti mbale wakeyo sanali bwino. - Amos: Idali imfa yowawa Iye adati mmbuyomo sadalandireko lipoti lilironse loti mbale wakeyo samamva bwino ndipo atamva uthengawo adathamangira kunyumba ya malemuyo komwe adakapeza atauma kale. - Tidamupeza atauma pamphepete pake pali mabotolo a mkalabongo, ena mulibe kanthu ena osayamba. Idali imfa yowawa, adatero Amos. - Mneneri wapolisi ya Kanengo, Alfred Chimthere, adatsimikiza kuti bamboyo adamwalira kaamba ka mowa. - Titalandira uthenga wa imfayo, tidathamangirako ndipo titatengera mtembowo kuchipatala cha Kamuzu Central, madotolo adatsimikiza kuti imfayo idachitika kaamba ka mowa oposa mlingo, adatero Chimthere. - Aaron Tsokwe, yemwe amagulitsa kanyenya mumsika wa Nsungwi komwe malemuyo amakonda kumwera mowa adati mkuluyu amakonda mowa wa kachasu ndi wa mmasacheti ndipo ngakhale amakonda mowa choncho, adalibe mbiri ya ndewu. - Anthu ambiri tidamuzolowera kuti amakhala chiledzerere. Iye kwake kudali kulongolola, osati ndewu, adatero Tsokwe. - Mkulu wa bungwe lolimbana ndi mchitidwe ogwiritsa ntchito mankhwala ozunguza bongo la Drug Fight Malawi yemwenso amayendetsa mgwirizano wolimbikitsa kuti pakhale ndondomeko zoyendetsera kagwiritsidwe ntchito ka mankhwala wa Malawi Alcohol Policy Alliance, Nelson Zakeyu, adati imfa zotere zikunka patsogolo kaamba kosowa ndondomeko zoyenera. - Iye adati izi zikadatha boma likadakhala ndi ndondomeko zoyenera komanso njira zamphamvu zoonetsetsa kuti ndondomekozo zikugwiradi ntchito. - Timatsogoza kunena kuti anthu azidyera akafuna kumwa mowa mmalo mongoletsa kuti anthuwo asamamwe, adatero Zakeyu. - Mneneri wa polisi mdziko muno James Kadadzera adauza Msangulutso Lachinayi kuti ali mkati mosonkhanitsa ngozi zomwe zachitika mkatikati mwa nyengo ya zisangalalo ntchito yomwe ikukhudza kusonkhanitsa chiwerengero cha imfa zokhala ngati ya Steven. - Iye adati apolisi amagwira ntchito usana ndi usiku kuwonetsetsa kuti anthu akutsatira malamulo ndi cholinga chopewa zinthu zosakhala bwino monga imfa zopeweka ngati za uchidakwa. - Malamulotu alipo monga pamlingo wa zaka zovomerezeka kumwa mowa, nthawi yomwera mowa komanso mamwedwe oyenera. Ichi nchifukwa chake nthawi zina apolisi amayendera malo omwera kufuna kuona ngati ndondomeko zikutsatidwa, adatero Kadadzera. -",SOCIAL ISSUES -ID_jgITTeXh,"Boma Lati Lithandiza Pokhazikitsa Malo Oyezera Coronavirus ku Chancellor College Boma lati ndilokonzeka kuthandiza sukulu ya ukachenjede ya Chancellor mu mzinda wa Zomba kuti ikhazikitse malo oyezera kachilombo ka Coronavirus. -Msaka: Tichitapo kanthu Nduna ya zamalamulo yemwenso ndi membala wa komiti yowona za nthenda ya COVID-19 mdziko muno, a Bright Msaka anena izi lachiwiri pambuyo poyendera ndikuona ntchito zomwe boma la Zomba likugwira polimbana ndi nthendayi. -Iwo ati ndi okhutira ndi malo oyezera omwe alipo padakali pano ku nthambi ya Biology ku sukuluyi omwe ati ali ndi zonse zowayenereza kupatulapo kusowa kwa zipangizo zoyezera nthendayi. -Taona kuti Chancellor College ili ndi zipangizo zoyenera kuyeza matenda a COVID-19 ndipo ikugwira ntchito zomwe achipatala angathe kugwira yomwe ndi mbali imodzi yomwe ife timakhazikitsira sukulu za ukachenjede kuti zizithandiza pamene pasowekera, anatero a Msaka. -Iwo ati boma ndilokonzeka kuthandiza aliyense yemwe waonetsa chidwi chothandiza nawo pa ntchito yolimbana ndi mliriwu. -",HEALTH -ID_jiuBeOtM," Akuganizira mwana kupha bambo ake Kudalembedwa mBaibulo kuti masiku otsiriza mitundu idzaukirana ndipo ana nawo adzaukira makolo awo koma osati momwe zafikira Mponda T/A Nyoka mboma la Mchinji. - Mwana wina kumeneko akumusunga mchitokosi pomuganizira kuti adapha bambo ake pankhani ya malo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mneneri wapolisi mbomalo, Moses Nyirenda, watsimikiza kuti apolisi akusunga Christopher Chirwa wa zaka 56 pomuganizira kuti adapha bambo ake Pataleo Chirwa wa zaka 90, powanyonga pakhosi malingana nzotsatira za kuchipatala. - Ndi mmene nkhani yonse ilili, tikukaikira mwana wa malemuyu pa zifukwa zingapo. Choyamba, adali limodzi tsiku lomwe malemuyo adakapezeka atafa. Chachiwiri, malemuyo adapezeka ali ndi chingwe mkhosi koma pamalo oti munthu sangadzimangilire ndipo chomaliza, achipatala adatsimikiza kuti malemuyo adafa kaamba kokhinyika, adatero Nyirenda. - Nthawi zambiri, anthu omwalira kaamba kodzimangilira, amapezeka akulendewera, kutanthauza kuti sikelo ya thupi lonse imathera pakhosi pomwe padina chingwe chodzimangiliriracho. - Chomwe chidazizwitsa anthu pa imfa ya bamboyu nchakuti adapezeka atakoledwa chingwe mkhosi ngati adadzimangirira koma thupi lonse lili pansi ngati wakhala tsonga ndipo nthambi yomwe idagwira chingweyo ili yowetezeka. - Patsikulo, lomwe ndi pa 16 July, 2016 mmawa, Nyirenda adati mwanayo adauza bambo ake kuti apite kudimbako akaunikirane za malire koma bamboyo sadabwerere mpaka pomwe adapezeka atafa mmunda wina wa mphepete mwa njira. - Nyirenda adati apolisi atafika pamalopo adatenga mtembo wa bamboyo nkupita nawo kuchipatala kuti akaupime pomwe mwanayo adapita naye kupolisi kuti afufuze nkhani yonse mwaufulu. -",LAW/ORDER -ID_jkRDYNQv,"Akagwira Jere Zaka Zinayi Kaamba Kovulaza Bambo Ake Bwalo loyamba la milandu mboma la Mangochi lalamula bambo wina za zaka 40, kuti akakhale kundende kwa zaka zinayi ndi kukagwira ntchito ya kalavula gaga kaamba komupeza olakwa pa mlandu wovulaza bambo wake. -Bwalolo linamva kuti bambo-yu Idi Abdul, anavulaza bambo akewo powakhapa ndi khwangwa paphewa ati kamba kopsa mtima ndi zimene zinachitika posamusungira chakudya atafika nthawi ya usiku pakhomopo. -Popeleka chigamulocho First Grade Magistrate Roy Kakutu anati zomwe mkulu-yi anachita zinali zosayenera kotero akuyenera kuti akakhale ku ndende kwa zaka zinayi kuti ena atengerepo phunziro. -Idi Adbul amachokera mmudzi mwa Bwanali mdera la mfumuyayikulu Chowe mboma lomwelo la Mangochi. -",LAW/ORDER -ID_joLKEURk,"Dziko la DRC Latulutsa Akayidi 1200 Kaamba ka Coronavirus Unduna wa zachilungamo mdziko la Democratic Republic of Congo, watulutsa akayidi okwana 1,200 pofuna kuchepetsa kuchulukana kwa akayidi mndendezi ngati mbali imodzi yolimbana ndi kufala kwa kachilombo ka Coronavirus. -Malingana ndi nduna mu undunawu Celestine Tunda, ena mwa omwe amasulidwa ndi omwe anali ndi milandu ingoingono. -Ndende ya Makala yomwe ili mu mzinda wa Kinshasa ndi imodzi mwa ndendezi ndipo yamasula akayidi okwana 700. -Ndunayi yati akayidi enanso akhala akumasulidwa posachedwapa ndipo yapempha oweruza milandu kuti azimanga okhawo omwe apalamula milandu ikuluikulu monga ya kupha ndi yogwirira. -Mdziko la Democratic Republic of Congo mwapezeka anthu okwana 180 omwe ali ndi matendawa ndipo ena 18 amwalira. -Padakalipano boma la dzikolo layimitsa zochitika zonse za mdera la Gombe mu mzinda wa Kinshasa kwa sabata ziwiri kaamba ka vutoli. -",HEALTH -ID_jpZRbnZM," Ntchito yasowa, wayamba ulimi wa kabichi Adabwera mtauni ya Blantyre kudzasaka ntchito atamaliza Fomu 4. Adaponda paliponse kukasaka ntchito, makalata chilembelenicho ndi satifiketi yake ya Malawi School Certificate of Education (MSCE) koma palibe amene adamutenga. Yankho lidali lobwerera kumudzi kuti akangoyamba ulimi. Lero ulimi wa kabichi wayamba kumupatsa ndalama, wagula ngombe ziwiri, njinga, nkhuku komanso wamangitsa nyumba. Iyi ndiyo nkhani ya Patrick Khuliwa, yemwe akucheza ndi BOBBY KABANGO. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Kodi tingachezeko, wawa? Kwambiri, palibe choletsa. Kaya mufuna ticheze nkhani zanji potitu tangokumana kumunda kuno. - Mbiri yanu komanso ulimi wa kabichi Vuto palibe, uwu ndi munda wanga, ndalima ndekha ndiye palibe pamene pangandivute kufotokoza. - Khuliwa akuti watola chikwama muulimi wa kabichi Koma mbiri yanu ndi yotani? Ndimachokera mmudzi mwa Mulunguzi kwa T/A Juma mboma la Mulanje. Ndili ndi satifiketi ya Fomu 4 yomwe ndidapeza mu 2007. Nditakhoza, ndidapita ku Blantyre monga ambiri amachitira komwe ndimakasaka maganyu. Achimwene, ndidavutika osati masewera, ntchito zikusowa. Zoti ndakhoza mayeso a Fomu 4 ngati bodza, ena ake amati mwina ndiyese ntchito za mnyumba koma malipiro ake adali ochepa. Mapeto ake ndidabwerera nkudzayamba ulimi wa kabichi. - Ulimiwu mudayamba liti? Mu 2007 momwemo nditabwerako kutauni. - Chaka chino mwalima munda wokula bwanji? Nanga mukupeza zotani? Ndalima theka la ekala. Munda umenewu chaka chino ndakolola matumba 20 a kabichi olemera makilogalamu 100 lililonse. - Mwapha ndalama zingati? Thumba limodzi ndimagulitsa K9 000, pamatumba 20 ndidapeza K180 000 koma kabichi wina ndimagulitsira kumunda konkuno. - Msika mumaupeza bwanji? Panopa palibenso nthawi yokayangana msika chifukwa mavenda akumadzagula kumunda konkuno koma chomwe tikuonetsetsa nchakuti mtengo uzikhala wabwino. Monga poyamba timagulitsa K7 000 pa thumba limodzi koma pano lachita kukwera. - Pa chaka mukumalima kangati? Nthawi ya mvula ndimalima kamodzi, koma mvula ikangotha ndimalima kabichi wamthirira yemwe ndikumalima kawiri, kusonyeza kuti ndikumalima katatu. - Uyu ali mmundayu ndi wachingati? Wachiwiri. Ndayambanso kukolola moti sabata ino ndikumaliza kukolola ndipo ndayamba kale kulima wina. Kutereku mbali inayo ndabzala kale. Pofika December ndikhala ndikukolola kusonyeza kuti ndidzakhala ndikukonzekera ulimi wa mvula. - Ulimi woyamba ndi wachiwiriwu mwapeza ndalama zingati? Kupatula zochotsachotsa, ndalama yogwirika yomwe ndidaisunga idalipo K250 000. Ndalama zinazo ndimagwiritsira ntchito pakhomo. - Chiyambireni ulimiwu mwapangapo chiyani? Ndamangitsa nyumba ya njerwa zootcha yomwenso ndi yamalata; ndagula ngombe ziwiri ndipo ndikulankhula pano zili mkhola mwake; komanso ndili ndi nkhuku ndi njinga. Ntchito zapakhomo zikuyenda kuchokera mkabichi yemweyu. -",ECONOMY -ID_jpraLflT," Njengunje pothana ndi matenda a khansa Muli ntchito yaikulu mdziko muno kuti odwala matenda a khansa apeze mpumulo. Izi wanena ndi yemwe adapulumuka ku matendawa, Blandina Khondowe. - Khondowe adaononga K5 miliyoni kuti apulumuke ndipo adachita kupita mdziko la India zitakanika kuti athandizidwe mdziko muno. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mpaka zafikatu pamenepa, amayi kufola pa mzere kuti ayezetse khansa Malinga ndi mkulu woyanganira ntchito za umoyo mu unduna wa zaumoyo Charles Mwansambo, zipatala za Kamuzu Central ndi Queen Elizabeth ndi zokhazo zomwe zili ndi ukadaulo wa matendawa. - Kutanthauza kuti kupatula malowa, kulibenso kwina komwe wodwala angapite mdziko muno. - Boma lidakhazikitsa ntchito yomanga malo wothandizita anthu odwala khansa mu 2007 koma mpaka pano malowa sadayambe kugwira ntchito. - Kwa Khondowe, ili ndi vuto lalikulu lomwe likuika pachiopsezo odwala matendawa. - Kupatula kuti tili ndi zipatala zochepa, vuto lina ndi la zipangizo, adafotokoza, ineyo ndidazindikira kuti bere langa limalimba mchaka cha 2011 ndipo kwa zaka ziwiri ndimayenda mzipatala koma amangondiuza kuti ndi chotupa, mpaka pamene ndidaganiza zopita ku India. - Khondowe adaonjeza, nditapita ku India, ndidaononga K5 miliyoni. Ndi angati angakwanitse ndalama zoterezi? Pokhapokha titapereka mphamvu zambiri ku zipatala zathu, anthu apitirirabe kufa ndi khansa. - Mmodzi mwa akadaulo pa matendawa, Leo Masamba adati pakali pano, chaka ndi chaka, anthu pafupifupi 18 000 amapezeka ndi khansa. - Iye adati mwa anthuwa, amene ali pamoto ndi anthu akumudzi omwe chuma ndi chowavuta. - Kuperewera kwa zipatala kukuzuza kwambiri anthu akumudzi chifukwa alibe ndalama kuti akapeze thandizo, adatero Masamba. - Iye adati chofunika ndi kumema Amalawi kuti athandize boma kukwaniritsa pologalamu yokhazikitsa malo othandizirako anthu a vuto la khansa mzigawo zonse za dziko lino. - Malinga ndi iye, mankhwala oyenera, zipangizo zogwirira ntchito, ogwira ntchito odziwa bwino ndi galimoto zokwanira zonyamula anthu osowa mayendedwe ndi zinthu zomwe zikufunikira. - Akatswiri pa za umoyo ati pokhapokha patachitika chozizwa, Amalawi apitilira kupululuka ndi matendawa chifukwa cha kusowekera kwa zipangizo komanso zipatala. - Mkulu woyanganira nthambi yothandiza ku matenda a khansa pa chipatala cha Kamuzu Central, Richard Nyasosela wati chipatalachi chimalandira anthu osachepera 30 sabata iliyonse. - Steady Chasimpha wa ku nthambi yowona za matenda a khansa wati ku Queen Elizabeth Central Hospital, anthu ofuna thandizo sachepera 22 pa sabata imodzi. - Iye wati nambala zochuluka chotere nzowopsa poyerekeza kuchepa kwa ogwira ntchito ku nthambi za khansa ndi zipangizo zothandizira anthu ovutikawo. - Nambala imeneyi ikusonyeza kuti zinthu sizili bwino, ndipo tikatengera vuto la ogwira ntchito ndi zipangizo, thandizo loperekedwa silingakhale loyenera, adatero Chasimpha. - Kusowekera kwa zipatala kwachititsa kuti anthu ena mmidzi azipita kwa asinganga kukalandira thandizo. - Mtsogoleri wa asinganga mdziko muno, Frank Manyowa akuti patsiku amalandira anthu pafupifupi asanu atatu odwala khansa. - Ambiri mwa anthuwa sapulumuka chifukwa asingana ena amangofuna adyepo ngakhale sangakwanitse, adatero. - Anthu pafupifupi 52 ndiwo amapezeka ndi matenda a khansa pa sabata mdziko muno, pakutha pa mwezi, anthu pafupifupi 204 ndiwo amapezeka ndi matendawa. - Koma Khondowe akuti kutengera zomwe madotolo adamuuza ku India, khansa ndiyochizika ikapezeka mmasiku oyambilira komanso thandizo loyenera likakhala pafupi. Apo ayi ndiye amakangodula chiwalo mukachedwa kulandira thandizo. - Lero Khondowe adayambitsa bungwe la Think Pink lomwe limapita mmadera osiyanasiyana kuphunzitsa anthu za khansa ndi kuwalimbikitsa kuti azikayezetsa. -",HEALTH -ID_jrQmJirM," Kuli ziii! Pa za mthandizi Kwangoti zii! Nkhawa yagunda ngati ntchito za mthandizi zomwe anthu amalandira kangachepe akalima msewu ichitike popeza nthawi yake yadutsa osamvapo kanthu. - Iyi ndi ndondomeko yomwe anthu amalima misewu ndi kulandira ndalama yomwe imathandiza nthawi ya njala. Chaka chilichonse ntchitoyi imachitika mu January ndi February. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Koma pano miyezi itatu yatha mwachinunu, osamva kanthu kuchokera kuboma. Izi zadabwitsa mafumu amene amakhudzidwa ndi ntchitoyi pomemeza anthu a mmidzi yawo kuti akalambule misewu. - Mfumu Kabunduli ya mboma la Nkhata Bay yati njala ikukuta anthu a mdera lake amene amapindula ndi ntchitozo. - February ndi mwezi wa njala, chaka chino anthu akutuwa ndi njala chifukwa cha ngamba. Timadalira kuti tipezako mpumulo tikayamba kulima misewu koma mpaka lero, idatero mfumuyo. - Koma mkulu woona momwe ntchito zachitukuko zikuyendera kunthambi ya Local Development Fund (LDF), Booker Matemvu, wati ntchitoyi yasintha kusiyana ndi zaka zonse. - Ntchitoyi iyamba mu September ndipo idzatha November chaka chino. Iyi ndi nthawi yomwe takonza kuti anthu adzayambe kulima misewu, adatero Matemvu. - Ganizoli likudabwitsa Kabunduli. Asinthiranji? Kapena zalowa ndale? Chifukwa mwezi wa njala ndi February mpaka March. Apapa ndiye kuti asokonezeratu cholinga cha ndondomekoyi, adatero iye. - Tili ndi anthu kumudzi amene alibe chilichonse, ganyu ndi wovuta kumupeza ndipo amadalira kulima misewu kuti apeze thandizo. Popezera ndalama ndi ntchito yomweyi, ndiye akusinthanso? Matemvu wati kusinthaku kwachitika chifukwa zimatenga nthawi yaitali kuti anthu alandire ndalama zawo akalima misewu mu February. - Pena zimafika April anthu asadalandire, nchifukwa chake tasintha. Komanso dziwani kuti mmidzimo tayambitsa ntchito zina zomwe anthu akugwira polandirapo ndalama monga kubwezeretsa zachilengedwe, adatero Matemvu. - Iye adati akukambirana ndi boma kuti ndondomekoyi ichitike monga imachitikira zaka zonse chifukwa cha anthu amene akutuwa ndi njala. - Talandira madandaulo kwa anthu, maka a mmadera amene akhudzidwa ndi njala. Ngati zonse zingathe bwino ndiye kuti ntchitoyi itha kuyamba nthawi iliyonse September asadafike, adatero Matemvu. - Ngakhale ntchitoyi idzayambe mu September monga momwe Matemvu akunenera, madera ambiri misewu ndi yoonongeka chifukwa cha mvula pamene ina ndi yosalambulidwa. - Ndalama zolimitsira misewuyi zachoka ku World Bank. - Nthambi ya LDF yomwe imayendetsa ndondomekoyi idalandira kale K97 biliyoni (132 miliyoni dollars) kuti zigwire ntchito mpaka chaka chamawa. - Njala yakhudza maboma a Neno, Nsanje, Chikwawa, Balaka, Mwanza, Phalombwe, Ntcheu, Blantyre, Karonga ndi ena. -",SOCIAL ISSUES -ID_jvoqupra," Za kulephereka kwa zisankho Muzina Edi mwana Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Edi sebe santu Muzina zizata mfana Ya muzina Sindikudziwa ngati Papa Wemba nyimboyo adaimverapo koma ndimo ndinkayimvera pamene inkaphulika malo aja timakonda pa Wenela. Gervazzio ndiye adaika nyimboyo pokumbukira Papa Wemba amene watsikira kwachete. - Koma dziko ili! Zoona likutenga anthu ofunika ndi otchuka, achina Prince, kusiya ife ojiya, osolola ndi osenza pano pa Wenela. Imfa ikusiya zilengwalengwa. - Tsiku lina ndidzaipha imfa yotenga mayi kusiya mwana akulira. - Tsikulo wina adati ndipite ndikaitanire ku Mibawa. Koma nkadadziwa kuti amandikankhira kunkhondo! Padafika asirikali atavala nkhwani-nkhwani. Komatu eni minibasi samaimva, ati khobwe akatolera kuti? Nawo adabwera ndi mapanza awo, inde magigo. - Sitiimva. Minibasizi ndi zanu kuti muzitolera ndalama? adatero phanza wina, atanyamula miyala. - Kupanda nzeru. Malowa ndi anu? Kodi ogulitsa nkhwani mumsika angamemane kuti azitolera ziphaso ndiwo chifukwa nkhwaniwo ndi wawo? Kupusa! Mnyumba ya mwini saotchera mbewa, adatero wapolisi wina, akukanyanga mmodzi mwa magigowo nkumuponya mchimbaula adachilawa Chihana. - Apo ndeu idabuka koma paja lamulo liposa mphamvu, akhonsolo adawina ndipo adayamba kutolera ndalama kuchokera kwa madalaivala. - Nditabwerera ku Wenela, ndidapeza Abiti Patuma ndi ena onse akumvetsera wailesi. - Chisankho chimati chikhalepo ku Mchinji chalephereka. Boma silidapereke ndalama ati chifukwa lilibe, adatero muulutsi. - Boma lilibe ndalama bwanji? Koma chisankho cha ku Zomba ndiye adapeza ndalama? Pafa khoswe apa, adatero Abiti Patuma. - Paja nawe, kumangomva fungo la khoswe paliponse? Kulitu njala uku, adatero bambo amene adali naye tsikulo. - Zanu. Komabe inetu ndikuona kuti Dizilo Petulo Palibe ikuona kuti kuchititsa chisankho ku Mchinji kukhoza kuchititsa Male Chauvinist Pigs kuoneka mashasha, adayankha Abiti Patuma. - Abale anzanga, musandifunse amatanthauzanji chifukwa nane sindikudziwa. Pajatu ine za matchera ayi. - Padakalipano boma likuphwanya malamulo omwe amaneneratu kuti chisankho chiyenera kuchitika pasanathe masiku mwakuti, adatero Abiti Patuma. - Mukutayatu nthawi. Paja zomatiuza kuti chakuti chichitike pofika tsiku lakuti si mbali yathu, adatero bambo adali naye uja. - Mukutanthauza kuti nthawi yokhala pampando ikadzatha, Mustafa sadzafuna kubweza mpando kwa Ajibu? Adangoti duuu mkulu uja. Adalandira foni. - Mwati bwanji? Shati Choyamba watisiya? Zabodza izo, nkadamva. Ndikudziwa kuti ali ku Tajkstan komwe amuchotsa dzino dzana. Kukonda kupekera ena imfa bwanji? Akukupanitu makofi akabwera, adatero mkuluyo adatero. - Imeneyinso idandipita. Malingaliro adali kwa Papa Wemba komanso Prince. -",POLITICS -ID_jvpjnfqU," Sitalaka pa Wenela Lidali Lachinayi usiku ndipo tidali malo aja timakonda pa Wenela kukambirana izi ndi izo. Adachuluka adali madilaivala ndi makondakitala a minibasi. - Ife ojiya, osenza ndi osolola tidalipo ochepa. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Apapa afune asafune, mawa kulibe woyendetsa minibasi kuchoka pano pa Wenela, adayamba nkhani mmodzi mwa madalaivala. - Komatu tikanaganiza kale. Mawalo msuzi tikaupeza kuti? adafunsa kondakitala wina. - Koma akanadziwa! Anzakewo adamuukira, kumuthira maphuzo, monga achitira anthuwa pamsewu! Nkhani yavuta ndi ya msuziyo! Mabwana aja akamangala papolisipa kuti akatigwira tizilipira ndife osati mabwanawo. Msuzi uzikwaniranso apapa? adafunsa wina bata litabwerera. - Koma inuyo chikuvuta nchiyani makamaka kuti zifike apa? adafunsa Abiti Patuma. - Kodi ndiwe mlendo? Apolisi ayamba kugwiritsa ntchito malamulo amene akutipweteka kwambiri. Sitikufuna zimenezo, adatero wina. - Kodi malamulowo ali mmabuku? adafunsanso Abiti Patuma. - Kodi ukufuna kuvuta bwanji? Kapena ndi zibwenzi zako? Malamulowo ndi wokhazikika kungoti samawagwiritsa ntchito ndiye pano akufuna kutifinya, adayankha mkulu wina, mmaso muli gwaaa! Komatu tinzeru tikucheperako apapa. Ndikuona kuti mutichedwetsa nazo. Tsono mukayamba kuchita zionetsero zokwiya ndi malamulo okhazikika, simukuona kuti masiku akubwerawa nawo ogwiririra adzachita zionetsero kuti chilango cha zaka 14 kwa opezeka olakwa chakula kwambiri? adaponya funso lina Abiti Patuma. - Onse adangoti duuu! Ngati malamulo mukuona kuti akhwima kwambiri, mukadakambirana ndi aphungu anu kuti akasinthitse izi ku Nyumba ya Malamulo. Wina akhoza kubwerapo ndi Minibus Regulations Bill. Osati zanu za umbuli mukuchita apazi, adapitiriza. - Palibe, kaya wina afune kaya asafune, ife tikukachita zionetsero basi, adatero wina, akutulutsa chikwanje. - Adachinola pamsewu. - Mawa lake ndiye kudali moto. Ndidaona anthu akuyenda wapansi kuchoka ku Ndirande mpaka mtauni. Ochokera ku Machinjiri adali kukwera malole. Ku Manja ndi Chimwankhunda ndiye tidamva za kuphwanyidwa kwa galimoto zina. Eyi! Eyi Eyiiiiii! Posafuna kutsalira, zigandanga za ku Machinjiri zidaotcha khoti chaka chatha zidathira moto maofesi apolisi atatu. Ati kusafuna kumangidwa. - Pomwe moto umazilala Loweruka, madalaivala aja adagwirizana zokweza mtengo wa minibasi. - Abiti Patuma adati ndimuperekeze ku Queens. Pa Mibawa, adati mtengo wakwera kuchokera pa K200 kufika pa K250. - Chifukwa? adafunsa. - Kaya, adayankha kondakitala. - Abiti Patuma adalipira K500 ya anthu awiri. Kenaka adatangwanika pa WhatsApp. Sindikudziwa ankalemba chiyani, koma uthenga womaliza udali woti: Tikumana pachipatala pasiteji. - Titafika pasitejipo, tidapeza kuti amalankhula ndi anzake awiri. - Kwerani ndalipira kale kuchoka mu Blantyre ya anthu awiri. Asakulipiritseninso ameneyu. Akachita makani, manambala aapolisi aja si nkhani. Anthu ogenda kupolisi chamba chili mthumba awa, adatero Abiti Patuma. -",LAW/ORDER -ID_jvqCnXcJ," Konvenshoni ya MCP yalephereka Chipani cha Malawi Congress Party (MCP) chati msonkhano wake waukulu wa konvenshoni umene umayenera kukhalapo pakati pa lero ndi Lolemba wamwa madzi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Wapampando wa msonkhanowo Joseph Njobvuyalema, Lachinayi adati msonkhanowo walephereka chifukwa chipanicho chalephera kupeza K35 miliyoni yochitira msonkhanowo komanso ana asukulu ku Natural Resources College komwe nthumwi 700 zimayenera kukagona sanatsekere. - Mmalo mwa K35 miliyoni tangopeza K20 miliyoni ndipo tikadati tichititse msonkhanowu, sukadakhala wapamwamba momwe timafunira. Komanso chifukwa ana asukulu ku NRC sanatsekere, nthumwi 500 zikadasowa kogona chifukwa kusukuluko kuli malo a anthu 200 okha basi, adatero iye. - Izi zidadza pomwe mtsogoleri wa chipanicho John Tembo adapereka zikalata zosonyeza kuti akufuna kupikisana nawo pampando wa mtsogoleri wa chipanichi ngakhale malamulo a chipanicho sakumulola kutero. - Kadaulo wa ndale Henry Chingaipe adati kuimanso kwa Tembo kudadzetsa mafunso omwe Tembo ndiye angayankhe. - Chingaipe adadabwa kuti Tembo adapereka zikalata zake chipanichi chitaonjezera tsiku limodzi loti anthu apereke zikalatazo. - Anthu amene akuoneka kuti alidi ndi khumbo lodzaimira chipanichi ndi kuchitsogolera adapereka mnthawi yoyenera, koma Tembo adakapereka chipanichi chitaonjezera tsiku limodzi. Bwanji sadali woyambirira kukapereka zikalatazo, adatero Chingaipe. - Msabatayi, Jodder Kanjere, Chris Daza, Felix Jumbe, Betson Majoni, Lazarous Chakwera, Lovemore Munlo ndi Eston Kakhome nawo adapereka zikalata zawo. - Malinga ndi mmodzi mwa akuluakulu amene akhala akulandira zikalatazo Potipher Chidaya adati Tembo adaonjezera tsiku limodzi lolandirira zikalatazo. - Chipanichi chidatulutsa ndondomeko ya zoyenereza munthu wopambana. Mwa zina, pali mfundo yakuti mtsogoleri wa chipanichi ayenera kukhala yemwe wakhala membala kwa zaka zisanu, akhale ophunzira ndiponso akhale wakuti sadalowepo chipani china. - Kakhome, yemwe adali mtsogoleri wa chipani cha Social Democratic Party (SDP) nthawi yomwe ndale za dziko lino zimasintha, adati iye ndiwokonzeka kutsogolera MCP. - Ndidagwirapo ntchito mu MCP. Ndikudziwa kuti ichi ndi manthu wa zipani mMalawi ndipo ndine wokonzeka kuchitsogolera komanso kuti tipambane pachisankho ndikubwezeretsa dziko lino mchimake, adatero Kakhome. - Ndipo Jumbe, yemwe adali mkulu wa bungwe la alimi la Farmers Union of Malawi (FUM) adati sikuti nkhani yaikulu ndi kugonjetsa Tembo, koma kutsogolera fuko. - Dziko lino limadalira ulimi, ndipo ine ndi chitsanzo pa momwe tingatukukire ndi ulimi, adatero Jumbe. - Chakwera, yemwe anali mkulu wa mpingo wa Assemblies of God adati sakuonapo cholakwika kuti Tembo akufuna kuima nawo. - Ndi ufulu wake. Sichoncho? adatero Chakwera, yemwe akutinso akufuna kubweretsa msintho muutsogoleri wa chipanicho. - Munlo, yemwe adatula udindo wake wa mkulu wa malamulo, adati iye wakhala ali membala wa MCP kuyambira kale. - Ndidangochoka mu 2000 pomwe ndimakagwira ntchito kubungwe la United Nations komwe samafuna andale. Komanso pomwe ndidali mkulu wa za malamulo, sindimayenera kukhala ndi chipani, adatero Munlo. - Malinga ndi Kanjere, yemwe adakhalapo nduna mu ulamuliro wa mtsogoleri woyamba wadziko lino Dr Hastings Kamuzu Banda, adzaonetsetsa kuti ulamuliro siukukhala paphewa la munthu mmodzi. - Nthawi yakwana kuti MCP ilamulire, osati kumangokhala mbali yotsutsa boma, adatero Kanjere. - Daza, yemwe ndi mlembi wamkulu wa MCP, ndiye wakhala nthawi yaitali akuneneratu kuti wakonzeka kutsogolera chipanichi nthawi ya Tembo pampandowu ikatha. -",POLITICS -ID_jwXsrsYC," Chipatala chidzapulumutsa K730m pachaka Chipatala cha khansa chomwe boma likumanga ku Lilongwe chikatsegulidwa mwezi wa September chaka chino, boma kudzera ku Unduna wa Zaumoyo lizipulumutsa K730 miliyoni pa chaka. - Ndalamazi ndi zomwe boma limagwiritsa ntchito potumiza anthu odwala khansa kunja kukalandira thandizo lomwe tsopano lizipezeka mdziko Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka momwemuno kudzera kuchipatalachi. - Mkulu wa bungwe loona zaumoyo la Malawi Health Equity Network (Mhen), George Jobe, wati iyi ndinkhani yabwino chifukwa Unduna wa Zaumoyo uzigwiritsa ntchito ndalamazi pa zinthu zina zofunikira monga kugula mankhwala ndi mafuta othira mmaambulasi. - K730 miliyoni ndi ndalama zambiri zedi zoti kuzigwiritsa ntchito bwino zikhoza kupindulira anthu ambiri ku ntchito ya zaumoyo. Monga tikudziwa, mafuta a ambulansi ngakhalenso mankhwala zimasowa, adatero Jobe. - Unduna wa zaumoyo wati chiwerengero cha anthu omwe ali ndi khansa chodziwika mdziko muno ndi 15 000 ndipo boma limatumiza anthu 40 mwa anthuwa kunja kukalandira thandizo la mankhwala ndipo munthu mmodzi amafunika K22 miliyoni kuti apite kunja, akalandire thandizo nkubwerako. - Bungwe loona za anthu odwala ndi khansa la Cancer Association of Malawi lati thandizo lomwe odwala khansa amalandira kuchipatala cha Gulupu ku Blantyre ndi loperewera ngakhale kuli mpumulo pangono. - Mkulu wa bungwelo, Regina Njirima adati khansa imafunika chipatala chakechake chifukwa anthu odwala khansa amafunika kuonedwa pafupipafupi komanso kuwasakaniza ndi anthu odwala matenda ena kumawapangitsa kudzimvera chisoni kwambiri. - Wodwala khansa amakhala ndi nkhawa zambiri kotero amafunika pamalo oti nkhawazo zizichepa. Njira yabwino nkukhala ndi chipatala chawochawo chomwe chili ndi zipangizo komanso akadaulo othandiza odwalawo adatero Njirima. - Mmodzi mwa anthu omwe adadwalapo khansa ndipo adachira atapita kuchipatala Janet Bonwel a kwa T/A Ndindi ku Salima adati kupeza thandizo la khansa Mmalawi nkovuta moti anthu ambiri akuvutika ndi matendawa. - Iye wati adapezeka ndi khansa ya mmwendo mu 2001 ndipo kuzipatala zosiyanasiyana komwe amapita amangopatsidwa Panado yemwe samachotsa nkomwe ululu omwe adali nawo. - Iye wati adakapeza thandizo kuchipatala cha Ndimoyo ku Salima komweko. - Ululu wa khansa siwamasewera. Ndidachita kusiya kugwira ntchito iliyonse ndipo sindimatha kugona chifukwa chaululu kumangobuula usiku ndi usana. Ndidalowera uku ndi uko koma osapeza thandizo mpaka ndidafika potaya mtima kuti ndizingodikira imfa, adatero Bonwel. - Iye wati chipatala cha khansa chibweretsa mpumulo waukulu kwa anthu omwe ali ndi khansa. -",ECONOMY -ID_jxDDzyOa," Chipwirikiti pa Malawi Zomwe zikuchitika mdziko la Malawi zaimitsa mitu ya anthu kuphatikizapo akadaulo pa nkhani zosiyanasiyana. - Msabata yomwe ikuthayi, zionetsero zomwe zidaima kwa masiku 14 zidayambiranso Lachitatu ndipo tsiku lomwelo, mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika yemwe akuyenera kumva nkhawa za Amalawi ochita zionetserozo adanyamuka ulendo wa ku msonkhano waukulu wa mgwirizano wa maiko ku America. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ena mwa ochita zionetsero kusonyeza mkwiyo wawo Kuchokera pomwe zionetserozo zidayamba zotsatira za chisankho cha pa 21 May chitangochitika, Mutharika wakhala akutuma wachiwiri wake Everton Chimulirenji kukamuyimilira mmisonkhano yosiyanasiyana kunja kwa dziko lino. Mutharika adangotuluka sabata yatha kukakhala nawo kumaliro a mtsogoleri wakale wa dziko la Zimbabwe Robert Mugabe. - Malinga ndi kadaulo pandale Makhumbo Munthali, ulendowu ukungotsimikiza kuti Mutharika sakukhudzidwa ngati mtsogoleri ndi zomwe zikuchitika mdziko lake. - Ena mwa ochita zionetsero kusonyeza mkwiyo wawo Anyamuka bwanji momwe zinthu zililimu? Amayenera kukhalapo nkuona kuti chichitike nchiyani nkuonetsa utsogoleri wake. Apapa zikungoonekeratu kuti za anthu ake sizikumukhudza, adatero Munthali. - Kadaulo pa ndale George Phiri wati zonse zomwe zikuchitika mdziko muno ndi nthabwala zokhazokha ndipo Amalawi apatsidwa mafunso omwe sakupeza mayankho ake konse. - Kunena zoona, Mutharika samayenera kunyamuka ulendo wake akadatuma nthumwi ngati momwe wakhala akupangira mmbuyomo. Apa, ngakhale wapita, sikuti ndiye kuti mavutowa atha ayi, akamabwera adzawapezanso, adatero. - Izi zili apo, bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC), kupyolera mwa mkulu woyendetsa zisankho Sam Alufandika, lidalengeza kuti lichititsa chisankho chapadera kumwera mboma la Lilongwe November 5, 2019 ngakhale kuli zionetsero zoti mkulu wa bungwelo achoke. Chisankho sichidachitike mderalo pa 21 May chifukwa mmodzi mwa opikisana nawo, Agnes Penemulungu adamwalira chisankhocho chili pafupi kuchitika. - Bungwe la MEC lidzakumana ndi onse okhudzidwa ndi chisankhochi pa 3 October 3 kuti lidzafotokoze ndondomeko yachisankhochi, adatero Alufandika mkalata yake. - Koma akuluakulu a Malawi Congress Party (MCP) ndi UTM Party ati sizingalole kuti bungwe la MEC liyendetsenso chisankho china mlandu omwe akukana zotsatira ukadali kukhoti. - Zipanizo zidatengera kukhoti MEC ndi Mutharika powaganizira kuti adazondotsa zotsatira za chisankho cha mtsogoleri wa dziko lino pomwe MEC idalengeza kuti Mutharika ndiye adapambana. - Mlembi wamkulu wa MCP Eissenhower Mkaka adati chipanicho chilibe chikhulupiliro mwa bungwelo chifukwa ungwiro wake ukuyesedwa mbwalo la milandu. - MEC siyikuyenera kuyendetsa chosankho chilichonse pokhapokha bwalo la milandu litapeza kuti ndi langwiro ndipo lidayendetsa bwino chisankho chapitacho, adatero Mkaka. - Mneneri wa UTM Party Joseph Chidanti Malunga adati chisankho chapaderacho chayikidwa nthawi yolakwika. - Ayi, ndi nthawi yakeyi sizidakhale bwino. A MEC amayenera kudikira asadapangitse chisankho china. Nthawi ndi zochitika sizikugwirizana, adatero Malunga. - Munthali adadzudzula ganizo la MEC lochititsa chisankho chapadera pomwe Amalawi amachita zionetsero zotsutsana nalo. - Apa zawonetseratu kuti kwa iwo, palibe kuthekera koti nkukambirana ndi Amalawi chifukwa asonyeza kuderera konse ndipo atenga Amalawi ngati opanda ntchito, watero Munthali. - Koma poyankhapo, mneneri wa chipani cha DPP Nicholas Dausi adati MEC ikulondola pa zomwe ikupanga chifukwa ikutsatira malamulo. - MEC ikuyenera kugwira ntchito yake potsatira gawo 76 ya malamulo imayipatsira mphamvu. Osasokoneza ntchito za MEC chifukwa cha mangawa, adatero Dausi. -",POLITICS -ID_kAIngmVd," Mwambo woliza mfuti pamaliro Achingoni Mfumu Yachingoni ikagona, pamaliropo amaomba mfuti thupi la mfumuyo lilowe mmanda. Mwezi wathawu, kudachitika maliro a T/A Bvumbwe mboma la Thyolo. ku malirokonso kudalizidwa mfuti, chomwe anthu ena amene adali kumwambowo adadabwa nacho. BOBBY KABANGO adacheza ndi mkulu amene amaomba mfutiyo kuti amve zambiri za mwambowu motere: Wawa Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Fikani ndithu musaope. - Ndikudziweni bwanji? Choyamba dzina langa ndine Moses Chikoko. Mungandidziwe monga mbali ya mbumba kwa T/A Bvumbwe. Ngati mudamvapo za Gomani Chikuse amene adadulidwa khosi, ameneyo ndiye adabereka mayi anga. Mkazi wachinayi wa Gomani Chikuse ndi amene adabereka mayi angawo. - Ndiye mudapezeka bwanji kuti mukukhala ku Thyolo kuno? Pajatu Angoni adali ankhondo, ndiye gulu la mayi anga ndi lomwe lidabwera kuno pamene Angoni ena ankafikira madera ena. Mayi anga adali wa mtundu wa Maseko koma bambo anga adali a kwa Mulauzi. - T/A Bvumbwe wagonayu adali ndani wanu? Wagonayu ndi mwana wanga, koma sindikutanthauza kuti ine ndi amene ndidabereka iyeyu, koma kuti bambo ake adayenda limodzi ndi ine kusukulu, amenewo adali a Steven Bvumbwe. - Mfuti mwatengayi mufuna mugwiritsire ntchito yanji? Ngati mukumva kulira mfuti pamalo pano ndikuliza ndineyo, ntchito yake nkuti ilire pamene tikugoneka mfumu yathu. Dziwani kuti pamaliro a mfumu Yachingoni pamalira mfuti mpaka mfumuyo itatsikira mmanda. - Mumaliza kangati? Mfuti imalira kanayi. Koyamba imalira kusonyeza kuti mfumu yamwalira. Apa amakhala kuti amene alowe mmalo mwake wabwera kudzaona nkhope ndi kutsimikizadi kuti mfumuyo yamwalira. Imalira kachiwiri pamene tikutulutsa thupi la mfumuyo mnyumba. Timalizanso kachitatu pamene tanyamula thupi ulendo kumanda. Pamenepa timaomba kusonyeza kuti akutsanzika. Timadzaombanso komaliza pamene bokosi latsitsiridwa mmanda kusonyeza kuti wafika. - Chifukwa chiyani mumaomba mfuti? Kusonyeza kuti Mngoni ndi wankhondo. Ndiye ngati Mngoni, yemwe timamudziwa bwino kuti ndi wankhondo, wamwalira zotere zimayenera zichitike. - Bvumbwe adamenya kuti nkhondo yake? Bvumbwe adali Mngoni ndipo Angoni amadziwika kuti ndi ankhondo ngakhale sadamenye nkhondoyo. Sindingakuyankheni kuti adamenya kuti koma dziwani kuti Bvumbwe adali Mngoni yemwe ndi wankhondo. - Nkhondo yake iti kodi? Mukudziwa kuti Angoni adachita kumenya nkhondo mpaka kudutsa ku Domwe. Akafika pamalo amayamba amenya nkhondo ndi kukhazikika bwino. Nkhondo yake ndi imeneyo. - Kodi ndimayesa nkhondoyo idatha kalekale? Nanga inu mukuchitabe izi bwanji? Eya, koma nkhondo yathu ndi ya mmagazi, kusonyeza kuti simatha. Mwambo umenewu udayamba kalekale ndi makolo athuwo. - Mfuti zisadayambe kupangidwa mumaliza chiyani? Aaah, mwaiwala? Kudali mfuti zagogodera zomwe tinkagwiritsa ntchito nthawi ngati ino. - Mwapeza bwanji chilolezo choliza mfuti? Choyamba dziwani kuti ndine msirikali, mfuti ndimaidziwa chifukwa cha ntchito. Ndilinso ndi mfuti komanso ndidali Wapayoniya. Ndiye mnyumba mwanga mfuti si yachilendo. - Anthu enatu amadzidzimuka, mumakhala ndi chilolezo kuti muombe mfuti? Nchifukwa chake mwandiona kuti ndakhala kutchire ndekhandekha podziwa kuti pali anthu odwala mtima amene angathe kukomoka mfuti ikalira. - Ndiyetu tailozetsani kumbali kuopa kuti chipolopolo chingafwanthuke Ndikudziwa chomwe ndikuchita, apapa olo zitachita kuvuta kotani singalire. -",CULTURE -ID_kAnnyaPs," Lamulo la chuma cha pulezidenti liunikidwenso Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mmodzi mwa akatswiri a za malamulo Edge Kanyongolo wati lamulo lomwe likukamba za katundu ndi chuma cha atsogoleri a dziko liunikidwenso ndi cholinga chopatsa mphamvu zochuluka kwa Amalawi akafuna kufufuza atsogoleri omwe akugwiritsa ntchito maudindo awo podzikundikira chuma. - Izi zadza pamene dziko la Malawi ladzidzimuka ndi kuchuluka kwa chuma cha mtsogoleri wakale wa dziko lino malemu Bingu wa Mutharika ngakhale kuti adakhala pampandowu kwa kanthawi kochepa. - Kwa zaka 8 zokha zimene Mutharika adakhala pulezidenti wa dziko lino, chuma chake chidawonjezekera modabwitsa kuchoka pa K150 miliyoni panthawi imene asankidwa kukhaka pulezidenti kufika pa K61 biliyoni mmene ankamwalira, zomwe Amalawi ambiri akuti zachulukitsa poyerekeza malipiro amene mtsogoleri wa dziko amalandira pamwezi. - Malamulo a dziko lino amafotokoza kuti Pulezidenti ndi wachiwiri wake sakuyenera kudulidwa msonkho pamalipiro awo apamwezi. Kuphatikiza apo, ndi misonkho ya anthu osauka, atsogoleriwa amakhala ndi bajeti yogulira chakudya komanso ziwiya za mnyumba zawo. - Pakatha zaka zisanu zilizonse, atsogoleriwa alinso ndi ufulu woitanitsa kuchokera kunja galimoto imodzi ya kumtima kwawo popanda kupereka msonkho wotchedwa Duty ku bungwe lotolera msonkho la Malawi Revenue Authotiry (MRA). - Kwa nthawi yaitali, atsogoleri ena akhala akugwiritsa ntchito mphamvu ndi ufulu umene lamulo limawapatsa poitanitsa katundu wochitira bizinesi zosiyanasiyana koma osapereka msonkho ku MRA, zomwe zikutsutsana ndi malamulo a dziko lino. - Pofuna kuthana ndi mchitidwewu, boma lidakhazikitsa bungwe lapadera la Special Law Commission (SLC) mchaka cha 2006 ndi cholinga choti liunikenso bwino gawo 88 la malamulo a dziko lino. - Ntchito yake yaikulu inali kukonza lamulo lokakamiza Pulezidenti, nduna komanso akuluakulu ena ogwira ntchito mboma kunena poyera mmene chuma chawo chilili asanalumbiritsidwe pamaudindo osiyanasiyana. - Kafukufuku wa bungweli adasonyeza kuti kupatula lamulo lokakamiza atsogoleri kubwera poyera pakatundu yemwe ali nawo, maiko monga Uganda, Kenya ndi Tanzania adaikanso ndondomeko ndi mfundo zowonjezera zothandiza munthu akafuna kudziwa kapena kutsatira momwe chuma cha atsogoleri awo chikuchulukira kudzera mumaudindo awo ngati pulezidenti, nduna kapena phungu wa Nyumba ya Malamulo. - Mwa mfundo zina, bungweli lidavomereza kuti munthu wogwira ntchito mboma sakuyenera kugwiritsa ntchito udindo wake podzikundikira yekha chuma kapena anzake; asagwirenso ntchito zina kupatula yomwe adalembedwa ndi boma; apewe kugwira ntchito zomwe sizikugwirizana ndi udindo wake komanso asagwiritse ntchito udindo wake kapena katundu wa boma molakwika. - Ngakhale izi zili choncho, zikuwoneka ngati Amalawi alibe mphamvu komanso lamulo lomwe lingawaikire kumbuyo akafuna kulondoloza chuma cha atsogoleri awo. Izi zikupereka mwayi kwa atsogoleriwa kugwiritsa ntchito maudindo awo momwe angafunire popanda wina kuwafunsa. - Kanyongolo adati izi zikusonyeza kufooka kwa malamulo a dziko lino nchifukwa chake atsogoleri akutengerapo mwayi. - Iye adati lamulo lokhudza katundu ndi chuma cha Pulezidenti, wachiwiri wake ndi nduna za boma ndi lokwanira, koma likusowekera nsanamira zake zimene anthu wamba angagwiritse ntchito polondoloza chumacho. - Mkuluyu adafotokoza kuti poonjezera lamulo limene lilipo kale, Nyumba ya Malamulo iganizirenso zokhazikitsa lamulo lina lokakamiza atsogoleri kubweranso poyera ndi chuma chimene apeza pamene akuchoka mmaudindo awo. - Kanyongolo akuti akadakonda mabungwe a Financial Intelligence Unit (FIU) ndi Malawi Revenue Authority (MRA) atapatsidwa mphamvu zounika mmene chuma cha atsogoleri chilili pamiyezi inayi iliyonse kapena pakutha pa chaka kuti Amalawi azidziwa ngati atsogoleriwa sakugwiritsa ntchito maudindo awo molakwika. - Ndikunena izi chifukwa chipanda nkhani ya msonkho womwe mtsogoleri wakaleyu sanapereke ku MRA, dziko lino silikadadziwa kuti a Mutharika anali wolemera chonchi, Kanyongolo adatero. - Katswiri wina pa zamalamulo, Justin Dzonzi, wati gawo 88 la malamulo a dziko ndi lopanda ntchito chifukwa silikupatsa mphamvu ndi chitetezo kwa nzika imene ikufuna kulondoloza momwe chuma cha atsogoleri chilili. - Dzonzi adati ku Uganda nzika zili ndi mphamvu zofufuza atsogoleri awo mmene akugwiritsira ntchito udindo wawo komanso chuma cha boma. - Koma mkulu wa bungwe la owerengera ndalama la Society of Accountants in Malawi (Socam) Evelyn Mwapasa akuti Amalawi atha kulondoloza katundu wa atsogoleri awo kudzera mmakalata ndi mapepala okhudzana ndi misonkho kuchokera ku MRA. - Koma Mwapasa adatsindika kuti vuto lalikulu mdziko muno ndi kasungidwe ka mafayilo okhudzana ndi misonkho. - Mmaiko ena, munthu sungapikisane nawo pampando wa pulezidenti kapena phungu wa ku Nyumba ya Malamulo pokhapokha utatulutsa umboni wosonyeza kuti umalipira msonkho, Mwapasa adatero. - Iye adati pofuna kuthetsa katangale, bungwe lotolera msonkho liyenera kulimbikitsa ntchito yosunga mafayilo a misonkho. - Ndipo akaona kuti atsogoleri athu akulemera modabwitsa, MRA ikuyenera kufufuza ndi cholinga choti wina asamadyere masuku pamutu Amalawi osauka, Mwapasa adatsindika. - Mkulu wa Consumers Association of Malawi (Cama) John Kapito wapempha Amalawi kuti asataye nthawi kulimbana ndi chuma chimene Mutharika adazikundikira. - Mmalo mwake, Kapito adati anthu akuyenera kukhala tcheru ndi boma la Peoples Party (PP) womwe akuti uli ndi kuthekera kowononga chuma chambiri ngati sipangapezeke njira zolitchingira. - Si zodabwitsa kuti malemu Mutharika adapeza chuma chochuluka motere. Ifeyo ndi amene takhala tikumenya nkhondo yokakamiza atsogoleri kuti aulule chuma chawo, koma mmalo motithandiza pankhondoyi, tikutanganidwa ndi zinthu zina zopanda pake, iye adatero. -",POLITICS -ID_kAnrdhRS," Adutse ndani mu Standard Bank? Ndime ya kotafainolo mu Standard Bank Cup yafika podetsa nkhawa pamene matimu anayi akuyenera kutsanzikana ndi chikhochi sabata ino. - Pamene timalemba nkhaniyi dzulo nkuti matimu a Civo ndi Dedza Young Soccer akuswana pa Civo Stadium. Dedza itatulutsa Kamuzu Barracks kudzera mmapenote ulendo wapitawo, dzulo imayenera kuona ngati ulendo ukhale wopitirira kapena kuthera panjira. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Lero ndiye ulipo wankhodzo za pusi pa Kamuzu Stadium pamene Red Lions ithambitsane ndi Be Forward Wanderers. - Wanderers idatulutsa Mafco kudzeranso mmapenote. Lero kodi Wanderers ichita zakupsa? Anthu ambiri ali ndi chikaiko malinga ndi kugonja motsatizana kwa Wanderers muligi ya TNM, koma kochi Elijah Kananji akuti awa ndi masewero osiyana ndipo akuona timu yake ikuphulapo kanthu lero. - Anyamata akungofunika kuwalimbitsa mtima, koma ndilibe chikaiko malinga ndi momwe akumenyera kuti masewero ndi Red Lions titha kusangalala, adatero Kananji. - Nayo Red Lions ikukumana ndi Wanderers itakumana ndi masautso pamene adagonja ndi Big Bullets 4-2 mligi. Koma Collings Nkuna akuti akubwera pa Kamuzu kuchokera ku Zomba ndi cholinga chofuna kupambana. - Ija idali ligi, apa tikukamba za chikho. Tikuyembekeza kuti tichita bwino mmasewero amenewa, adatero Nkuna. - Mpira wina lero ali pakati pa Silver Strikers ndi Blue Eagles pa Silver Stadium. Matimu onsewa zawayendera kumathero a sabata imeneyi muligi, Silver itapuntha Dedza 2-1 pamene Eagles idawalira Civo 4-1. - Silver, kukhala timu yomwe ikusunga chikhochi, sidagonjepo mligi chibwerereni Young Chimodzi ngati kochi. - Mawa ndiye kukhale fumbi ku Civo pamene Moyale Barracks ikhale ikusambitsana ndi Bullets. Bullets ikungochoka kosemphana ndi chikho cha Carlsberg chomwe idachisiya mmanja mwa Wanderers. -",SPORTS -ID_kDhyTuBg," Akulipitsa kulembetsa khadi Anthu ena amene sadalembetse nambala zawo akulirira kuutsi pamene ma agenti ena akuwauza kuti alipire ngati akufuna nambala yawo ilembetsedwe. - Izi zikudza pamene makampani a foni za mmanja a Airtel ndi TNM adachotsa nambala zimene sizidalembetse pofika pa 30 September chaka chino. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kulembetsa makadi ndi kwa ulere Ngakhale kampanizi zidachotsa nambala zina, eni nambalawo ali ndi mwayi wokalembetsa nthawi iliyonse mwaulere. - Koma izi zikusiyana ndi zimene anthu ena akukumananazo pamene akupemphedwa kulipira kuti nambala yawo ilembetsedwe. - Mboma la Mulanje ndi Thyolo anthu ena akulipira kuti alembetse nambala zawo. - Mtolankhaniyu atayendera malo ena ku Chirimba mafupi ndi sitolo ya Macsteel adauzidwa kuti alipire K300 kuti nambala yake ya Airtel ilembetsedwe. - Tikuyenera tigule mayunitsi a K300 omwe timalowera mu system ya Airtel kuti nambala yanu ilembetsedwe. Koma nambala yanuyo idadulidwa mwezi wapitawo zomwe zimapangitsa kuti ntchito yathu ikhale yovuta, adatero agentiyo. - Titamuuza kuti tili ndi K100, iye adakananso kuti ndalamayo yachepa chifuwa polingalira kukula kwa ntchito yolumikizira nambalayo. - Mneneri wa kampani ya Airtel Norah Chavula-Chirwa adati ndi wodzidzimuka kuti anthu ena apezerapo mwayi kumabera makasitomala awo pamene akulembetsa nambala zawo. - Iye adati kampani yawo iyesetsa kuyenda mmidzi kulangiza anthu kuti sakuyenera kulipira polembetsa nambala. - Tikulangiza makasitomala athu kuti aimbe 121 ngati wina wawauza kuti alipire polembetsa nambala yawo. Ngatinso mderalo kuli ofesi yathu, athamangireko kuwamuneneza agent amene akulipiritsayo. - Apo ayi athamangire kupolisi kukanena. Pamene akuimba 121, ayenera adziwe code ya agent-yo kuti tichotse nambala yake, adatero Chirwa. - Naye mneneri wa kampani ya TNM, Daniel Makata adati alandira nkhani zotere mboma la Mulanje komwe agent akufuna ndalama kuti alembe nambala. - Makata adati kampani yawo idalemba ntchito ma agent oposa 2500 mmadera onse a dziko lino kuti alembe onse amene ali panetiweki ya TNM. - Ifeyo tidawalemba ntchito, ndi kulakwa kuti nawonso ayambe kulipiritsa makasitomala athu. - Anthu adziwe kuti kulembetsa nambala ndi kwaulerere, sakuyenera kulipira kanthu pa ntchito imeneyi. Ngati wina wakupemphani ndalama chonde tidziwitseni apo ayi pitani kupolisi, adatero Makata. - Makata adati pofika pa 30 September, kampani yawo nkuti italemba makasitomala 75 pa 100 alionse. -",POLITICS -ID_kFsHTBPZ," Wezzie: Chiphadzuwa chonenepa cha Mzuni Sukulu yaukachenjede ya Mzuzu University idasankha chiphadzuwa chonenepa Loweruka sabata yatha pomwe adali ndi chisangalalo chawo cha Social Weekend. Mtolankani wathu DAILES BANDA adacheza naye motere: Tikudziweni Chisale watuluka nkumangidwanso Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Ndine Wezzie Lwara ndipo ndimachokera mmudzi mwa Thom Lwara, kwa Inkosi ya Makhosi Mmbelwa mboma la Mzimba. Kwathu tinabadwa ana awiri ndipo ndine woyamba kubadwa. Ndili ndi zaka 20. - Manthu wa ziphadzuwa: Lwara (pakati) ndi omutsatira ake Mbiri yako ya maphunziro ndi yotani? Ndidalemba mayeso anga a Fomu 4 pasukulu ya sekondale ya Ekwendeni, padakalipano ndikuphunzira zokopa alendo pa Mzuzu University. Ndili chaka chachiwiri. - Udayamba liti za uchiphadzuwa? Kunena chilungamo aka nkoyamba kuchita izi. Mnzanga wina adangobwera kudzandiuza kuti ndikayese ndipo ndikhoza kupambana. Kuyesera ndi kupambana kudali komweko. - Udazilandira bwanji za kupambana kwako? Sindikuchitenga chinthu chapafupi chifukwa sindidakonzekera kwambiri monga anzanga adachitira. Ndine wosanglala kwambiri makamaka chifukwa cha mphatso yomwe ndidalandira ya ndalama zokwana K50 000. - Ndiye ukuwauza chiyani makolo ako? Kusukulu ya ukachenjede ndi komwe anthu amaphunzira ndi kuchita zinthu za msangulutso zambiri. Iyi ndi nthawi yomwe aliyense amene adapitako kusukuluzi amakumbikira kuti adasangalala. - Atsikana uwalangiza zotani? Azilimbikira sukulu kuti adzafike malo ngati ano ndipo asamakhale ndi mtima odziderera. Pa atsikana amene tidapikisana, sikuti pasukulu pano atsikana onenepa ndife tokha ayi koma kumakhala kudzikaikira komwe kumatilepheretsa kuchita zinthu. -",SOCIAL ISSUES -ID_kHzRlqjp," Mavuto a UDF angaphe demokalase Chipasupasu cha mchipani chakale cholamula cha United Democratic Front (UDF) chingaopseze ulamuliro wa demokalase mdziko muno womwe umalira kuti pakhale zipani zotsutsa zamphamvu zothandiza kuongolera pomwe chipani cholamula chikulakwitsa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Katswiri wa phunziro la ndale kudzanso otumikiridwa pandale aikira ndemangayi potsatira mgwedegwede womwe wakula mu chipani cha UDF. - Iwo ati kufooka kwa UDFchimodzimodzi mikangano ya mchipani china chotsutsa chachikulu cha MCPkupereka mwayi kwa chipani cholamula cha DPP kuyenda moyera, mosatsutsidwa pa maganizo a kayendetsedwe ka boma. - Katswiri pa maphunziro a ndale yemwenso ndi mphunzitsi pa sukulu ya ukachenjede ya Mzuzu, Noel Mbowela, wati chipani cha UDF chidali cha mphamvu polingalira kuti chidalamulapo koma awa ndi malecheleche ngati sichikonza zolakwikazi. - Iye adati ngati zipani zotsutsa zili za mphamvu, zimakakamiza chipani cholamula kuti chidzilabadira zofuna za anthu ndipo izi zimapindulira dziko. - Kuunikiraku kwadza pomwe tsopano mamulumuzana a UDF, omwe ena mwa iwo ndi a komiti yaikulu yachipanichi, agawikana ndipo kuli mbali ziwiri zomwe sizionana ndi diso labwino. - Mbali imodzi kuli Gorge nga Ntafu, mlembi wamkulu Kennedy Makwangala, Lilian Patel, Atupele Muluzi komanso aphungu onse 15 a chipanichi ku Nyumba ya Malamulo. - Mbali ina kuli Friday Jumbe yemwe adapatsidwa ulamuliro wachipani ndi wapampando wakale Bakili Muluzi, Hophmally Makande, Sam Mpasu, Humphrey Mvula komanso Ken Nsonda. - Pano mbali ya Jumbe yalengeza kuti yachotsa Makwangwala komanso Atupele pomwe ati awiriwa adalephera kukaonekera ku komiti yosungitsa mwambo yachipanichi. - Koma Msonda wati anthu asadandaule chifukwa zomwe zikuchitikazi pochotsa ena ndi njira imodzi yokonzera chipanichi. - Iye wati mavuto onse omwe ali kuchipanichi adadza ndi Bakili chifukwa chodzitengera mwa yekha zochitika mchipanimo. - Mgwedegwede mchipanichi udakula mwezi wa Okutobala 2011 pomwe Atupele Muluzi adabwera poyera ndikulengeza khumbo lake lodzaima nawo pa mpando wa pulezidenti mchaka cha 2014. - Izi sizidakomere komiti yaikulu mchipanichi yomwe idati izi ndizosemphana ndi malamulo achipanichi. - Apa chipanichi chidaitanitsa Atupele kuti akaonekere ku komiti yosungitsa mwambo yachipanichi koma iye adakana ndipo komitiyi idalengeza kuti yamuchotsa mchipani. - Msonda wati aphungu onse akunyumba ya malamulo ali mbali ya Atupele, yemwenso ndi phungu wa dera la kumpoto cha kummawa kwa Machinga. - Kugwedezekaku kudakulanso pa 21 Disembala 2011 pomwe Makwangwala adatulutsa kalata yomwe Msonda wati nkutheka idalembedwa atanamizidwa ndi Bakili Muluzi. - Kalatayo idati: Maudindo onse a mchipanichi abwerera momwe adaliri pa 16 Julaye 2009 pomwe wapampando wachipanichi, Bakili Muluzi adanyamuka kupita kuchipatala ku UK ndikusiya zonse mmanja mwa mlembi wa mkulu wachipanichi. - Ngodya zomwe zakonzedwa kuchoka pa 16 Julaye 2009 zonse zamasulidwa ndipo mamembala onse achipanichi omwe adakakamizidwa kuchoka mchipanichi abwezeretsedwa pamaudindo awo. - Msonkhano wa komiti yaikulu yachipani udzachitika ku likulu la chipanichi ku Limbe pa 28 Disembala 2011 nthawi ya 9 koloko mmawa. - Apa mamulumuzana ena achipanichi komanso Msonda adati kalatayo yalembedwa mosafunsa akuluakulu achipanichi. - Iwo adati Makwangwala alibe mphamvu zoterezi chifukwa komiti yomwe ikugwira ntchito ndiyo idayenera kubweretsa poyera mfundozi ku komiti yaikulu ya chipani zisanatuluke. - Msonda wati mfundo zomwe zidalembedwa mkalatayo, zikutanthauza kuti Bakili Muluzi ndiye adabweretsa mfundozi kuti Makwangwala alembe. - Pa 16 pomwe akunenapo, Muluzi adatula maudindo kwa komiti yomwe ikugwira ntchito ndipo maudindowa adawatenganso atabwera kuchoka kuchipatala. - Mu Disembala 2009, Muluzi adatulira udindo Jumbe pomwe adalengezanso kuti akusiya ndale. - Lero wina akamati maudindo onse abwerera mwakale, akutanthauza kuti Muluzi wayambiranso ndale? Apa ife tikutsimikizirika kuti zonsezi akuchita ndi Muluzi, adatero Msonda. - Kalatayi itangotuluka, akuluakulu achipanichi pamodzi ndi Msonda adakatenga chiletso choletsa msonkhano wa pa 28 Disembala. - Chipanichi chidaitanitsa Makwangwala komanso Atupele ku komiti yosungitsa mwambo, koma awiriwa sadatuyukire. - Apa awiriwa adachotsedwa mchipanimo nkusankha Hophmally Makande kuti akhale wogwirizira mpando wa mlembi wachipanichi. - Chipanichi pa 27 Disembala chidaitanitsa Bakili Muluzi kuti akaonekere ku komiti yosungitsa mwambo pa 11 Januwale 2012 koma Muluzi, pobwera kuchokera ku Zambia, adati izi nzamkutu. - Kalata yomwe idalembedwa ndi Makande idati Muluzi akuyenera kukayankha milandu itatu. - Iyi ndiyo kusowetsa K125 miliyoni yachipanichi, kutenga katundu wachipani ndikukamulembetsa mdzina lake komanso kuitanitsa mamembala achipanichi pamodzi ndi Makwangwala pa 21 Disembala ku zokambirana chikhalilecho alibe mphamvu zotere malinga ndi gawo 12 (b)(vi), 12(b)(vii) ndi 12(b)(ix) a malamulo achipanichi. - Mbowela wati zonsezi zikuonetsa kuti chipanichi komanso ulamuliro wa zipani zambiri ukulowera kuchiwonongeko. - Sam Banda wa mmudzi mwa Chipoka kwa T/A Mponda mboma la Mangochi wati chipasupasuchi chikusokoneza anthu: Nditsate ziti? Sitikudziwa kuti tidzavotera ndani. Akuyenera kugwirizana zochita, adatero Banda. - Sanudi Tambula wa mmudzi mwa Kalembo kwa T/A Kalembo mboma la Balaka wati chidwi ndi chipanichi chikuchoka. - Msonda waloza chala Bakili Muluzi ndipo wakumbutsira zomwe adachita Muluzi ati potenga munthu wakunja kwa chipaniBingu wa Mutharikandikumupatsa ulamuliro wa UDF pa chisankho cha 2004. Iye adati pano Muluzi wayamba kugwiritsa ntchito ena monga Makwangwala kuti azibweretsa zachilendo mchipanichi, zomwe komiti yaikulu ikukana. - Mchaka cha 1994 pomwe chipanichi chidalowa mboma, chipanichi chidali ndi aphungu 92 mnyumba ya malamulo ndipo pofika 1999 nkuti chili ndi aphungu oposa 100 chifukwa aphungu a chipani cha Alliance for Democracy (AFORD) adagwirizana ndi chipanichi. - Mchaka cha 1999 mpaka 2004 chipanichi chidali ndi aphungu 55 ndipo panthawiyi chipani cha MCP ndicho chidatenga aphungu ambiri. - Pano chipanichi chili ndi aphungu 15 okha kunyumba ya malamulo. -",POLITICS -ID_kJdtQhzU," A Malawi akufuna 2018 wa ngwiro Pomwe chaka cha 2018 changoyamba kumene, mtsogoleri wa zipani zotsutsa boma Lazarus Chakwera ndi akadaulo ena ati boma lisinthe kayendetsedwe ka zinthu kuti chakachi chikhale chokomera Amalawi. - Chakwera yemwe ndi mtsogoleri wa chipani cha Malawi Congress Party (MCP), kadaulo pa zamaphunziro Benedicto Kondowe, kadaulo pa zachuma Dalitso Kubalasa, kadaulo pa zaumoyo George Jobe ndi mtsogoleri wa bungwe la alimi la Farmers Union of Malawi (FUM) Alfred Kapichira Banda aunikira momwe zinthu zikuyenera kuyendera. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Chakwera: Amalawi amayembekeza zambiri Akuluakuluwa akhala akudzudzula za momwe boma limayendetsera zinthu zina mchaka chomwe changothachi ndipo poomba mkota wa madandaulo, Chakwera adati boma lidalephera kukwaniritsa malonjezo ake. - Padali zinthu zambiri zomwe Amalawi amayembekezera potsatira malonjezo omwe boma lidalonjeza koma momwe chaka cha 2017 chimapita kumapeto, padalibe chomwe chidaonekapo, adatero Chakwera. - Iye adati mwa zina, boma lidalonjeza kusintha nkhani ya kuthimathima kwa magetsi zomwe sizidatheke mpaka pano, kutukula alimi koma mmalo mwake ndiwo adamva kuwawa kwambiri mchakachi, kuthana ndi katangale zomwe sizidatheke komanso kulemekeza malamulo. - Akuluakuluwa amalankhula ndi Tamvani potsatira mawu a pulezidenti Peter Mutharika polandira chaka chatsopano pomwe adati Amalawi ayembekezere chaka chopambana cha zitukuko. - Mu 2018, titsegulira ntchito yaikulu ya mthirira yomwe idzapindulire mabanja pafupifupi 40, 000, tipitiriza kutsegula mwayi wa ntchito kwa achinyamata, ntchito za mtukula pakhomo ndi ngongole za achinyamata ndi amayi, adatero Mutharika. - Kudali kugona kuchigayo kudikira magetsi ayake Iye adatinso boma lipitiliza kutukula ntchito za chuma powonetsetsa kuti chiwongola dzanja chomwe anthu amapeleka akakongola ndalama ku mabanki chatsika kuti anthu ambiri azitha kutenga ngongole. - Ndikufuna mchaka chimenechi, mlimi, mphunzitsi, namwino, msilikali ndi apolisi azitha kulowa mbanki nkutulakamo atatenga ngongole kuti adzipezere malo ndikumanga nyumba zawo, Mutharika adatero. - Iye adati boma lake lili ndi ndondomeko zomwezidzathandize kuti vuto la magetsi lisadzawonekenso mdziko muno likangotha. - Powonjezerapo pa malonjezowa, nduna ya zamalimidwe, mthilira ndi chitukuko cha madzi Joseph Mwanamvekha adati mchaka cha 2018 boma lipezera alimi misika yabwino ya zokolola kuti apukute misozi yawo. - Chaka chatha sitikadachitira mwina koma kutseka zipata kuti mbeu zisatuluke mpaka tigule chakudya chokwanira koma poti chaka chino chakudya chiliko kale chokwanira, alimi ayembekezere misika yabwino, adatero Mwanamvekha Koma chakwera adati, Bola izi zisakhale zongofuna kupeleka chiyembekezo kwa Amalawi kuti aziti boma litithandiza. Nthawi yopanga ndale zonamiza anthu idatha, pano ndi nthawi yolankhula ndi ntchito. - Pounikira za momwe chuma chikuyenera kuyendera, Dalitso Kubalasa yemwe ndi kadaulo pa za chuma adati boma likuyenera kumanga mabawuti kuti nthambi zonse za boma zizitsatira malamulo oyendetsera chuma cha boma. - Iye adati mu 2017, nthambi zina za boma zidapezeka ndi mirandu yosapeleka malipoti a kayendetsedwe ka chuma cha boma zomwe ziapangitsa kuti papezeke mavuto ambiri pa kauniuni wa chuma ha bomachi. - Tidaona mmene malipoti adalili mchakachi okhudza kauniuni wa chuma cha boma pomwe ndalama za nkhaninkhani sizidaoneke momwe zidagwirira ntchito. Pamenepa pakuyenera kusinthidwa mchakachi, adatero Kubalasa. - Iye adati ngati izi sizitheka, ndiye kuti Amalawi ayembekezere chaka china chowawa ku mbali ya za chuma ndipo mabala ake adzavuta kupola kaamba koti chaka chotsatiracho ndi chachisankho. - Benedicto Kondowe yemwe ndi mkulu wa mgwirizano wa bungwe oyanganira za maphunziro adati boma lisakakamire kutsegula sukulu zokha ndi kusintha maphunziro koma kuti liyike mtima kwambiri pa maphunzirowo apamwamba. - Iye adati maphunziro otukula aphunzitsi apite patsogolo, sukulu zikhale ndi aphunzitsi okwanira, zipangizo zophunzilira ndi ndi kuphunzitsizira zizipezeka mokwanira ndipo oyendera sukulu akhale odzipeleka. - Ndibwino kuti sukulu zikutsegulidwa koma tikuyenera kuwonetsetsa kuti zipangizo zilimo, aphunzitsi ndiwokwanira komanso ophunzitsidwa bwino ndipo pakhale timu ya akadaulo oyendera kuwona kuti maphunzirowo akuyenda bwinodi, adatero Kondowe. - Kadaulo wa zaumoyo George Jobe wati potukula ntchito za umoyo, boma liyambe kukwaniritsa mlingo wa mgwirizano wa mayiko oyika K15 pa K100 mu bajeti yake yopita ku unduna wa zaumoyo. - Iye wati mpofunikanso kukhwimitsa malamulo olangira anthu opezeka akuzembetsa mankhwala ndi zipangizo za chipatala kuti zipangizo zoterezi zizikhalamo mzipatala nthawi zonse. - Nkhani yayikulu apa ndi kukhulupilika ndi kukhala ndi ndondomeko zokhwima bwino zotetezera zipangizo za chipatala. Pamenepa pakukhudzidwanso ndi kukhala ndi ogwira ntchito za chipatala okwaira, adatero Jobe. - Pulezidenti wa alimi Alfred Kapichira Banda adati alimi sakufuna zambiri koma kudzipeleka ku mbali ya boma pa nkhani yotukula alimi makamaka pa nkhani yolimbana nsi mbozi zomwezikuvuta komansomisika. -",POLITICS -ID_kJukelKR," Othawa madzi ati bola azibwerera kwao Mawu oti kwanu nkwanu mthengo mudalaka njoka lero akupherezeka pomwe anthu ena amene adathawa madzi osefukira kumunsi kwa chigwa cha Shire, maka ku Nsanje, akuti akufuna boma liwalole azibwerera kwawo ponena kuti ndi bwino akavutike kusowa pogona koma azikalima. - Nyakwawa Katandika ya kwa T/A Nyachikadza yomwe ikusungidwa pamsasa wa Bitilinyu mbomalo, yati iyo ndi anthu ake akuopa kuti ngati sabwerera msanga ndiye kuti sakhala ndi mwayi wolima, zomwe zingawabweretsere njala yoopsa chaka chino mpaka chamawa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Anzathu chimanga chikupota, pamene ife sitidayambe ndi kulima komwe. Mvula sichedwa kusiya kuno. Ngati tingokhala mmisasamu, ndiye kuti tikuputa dala njala, Katandika adauzaTamvaniLachiwiri. - Koma mkulu woona zomangamanga kuofesi ya DC wa Nsanje, Kennedy Adamson, wanenetsa kuti ngati anthuwo akufuna kupita kapena akukakamirabe mmalo angoziwa ndiye sapeza nawo mwayi wa nyumba zotsika mtengo. - Boma limanga nyumba zotsika mtengo mmadera amene simukhudzidwa ndi ngozizi. Ndiye ngati ena akukana kusamukira kumtunda kapena akubwerera [mmalo momwe chaka ndi chaka mukhala vuto la kusefukira kwa madzi], sapindula nawo ndi ndondomekoyi, adatero Adamson. - Koma Humphrey Magalasi, amene akuyanganira msasa wa Bitilinyu, akuti ngakhale anthuwa akukakamira kubwerera, pali mantha kuti angakavutike chifukwa madzi sadaphwerebe. - Kodi akuti apita kuti? Kuli madzi okhaokhatu komwe amakhalako. Ngati panopa tidakasakabe kuti tipeze anthu amene tikuwaganizira kuti adapita ndi ndipo sadapezekebe, ndiye kuti zinthu zili bwino kumeneko?, adatero Magalasi. - Nawo azanyengo achenjeza kuti kugwa mvula yoopsa kuyambira Lachinayi lathali ndipo pali chiyembekezo kuti ku Chikwawa ndi ku Nsanje madzi asefukiranso. - Mneneri wa nthambi yoona zanyengo Elina Kululanga wati maboma a Blantyre, Zomba ndi Mulanje ndiwo ali pachiopsezo cholandira mvula yochuluka. - Ikhala yaziphaliwali komanso yamphepo ya mkuntho. Ndi mvula yambiri, chiyembekezo chilipo kuti kuchigwa cha Shire madzi asefukiranso, adatero Kululanga ouza Tamvani Lachiwiri. - Kodi nyakwawa Katandika akuti chiyani pa zomwe odziwa zanyengo akunenazi? Iyo ikufotokoza: Chadutsa chija ndi chinyama, sizingatheke kuti madzi otere adutsenso. Ineyo chibadwireni sikunadutseko madzi ngati amenewa. Tisaope, madzi amene aja apita. Malo olima alipo, tikalima kumtunda chifukwatu madziwa aphwerako kusiyana ndi momwe timachokako. - Kwa maola awiri amene Tamvani idakhala pamsasa wa Bitilinyu womwe ukusunga anthu oposa 3 000, nkhani yomwe anthu ambiri amakamba ndi yoti abwerere kwawo basi. - Ngakhale zakudya zikubwera pamsasawu, anthuwa akuti sakukondwa ndi momwe akuwagawira chakudyacho. - Tikuyenera tizidya katatu patsiku, koma tikumadya kawiri basi, komanso chakudya chake chochepa. Kodi ngati sitilima ndiye tizivutikabe chonchi? Boma litipatse mapepala apulasitiki kuti tikamangire nyumba ndipo litivomereze kubwerera kwathu, idatero mfumuyi yomwe idatinso mudzi wake wonse udathawa madzi oopsawo. - Izinso zili chonchi ndi kumsasa wa Makhanga ndi ku Osiyana mbomalo komwe, malinga ndi mkulu wa zaulimi Isaac Ali, anthu ena ayamba kale kutuluka mmisasa yawo. - Ndauzidwa kuti anthu ena akwezedwa mabwato ndipo abwerera. Akuti akukhala cha ku Khonjeni mbali ya Thyolo komwe kulibe chakudya. Kupitako nkovuta chifukwa cha mayendedwe, adatero Ali. - Mvula ya mphamvu idagwa kumayambiriro a mwezi uno ndipo maboma a Chikwawa, Nsanje, Phalombe, Zomba, Rumphi, Karonga, Thyolo, Machinga, Mangochi, Ntcheu, Chiradzulu, Mulanje, Balaka, Salima ndi Blantyre ndiwo adakhudzidwa. - Malinga ndi zomwe mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika walankhula Lachiwiri lapitali, anthu 174 000 atsamutsidwa mmalo mwawo kaamba koti nyumba zawo zakokoloka ndi madzi. - Iye adati sukulu 234 zagwetsedwa ndipo sukulu 181 ndizo zikugwiritsidwa ntchito ngati malo othawirako. - Mutharika adati chiyambireni mavutowa, boma lake lakhala kalikiriki kuthandiza anthu amene akhudzidwawa ndipo ndalama zoposa K38 biliyoni ndizo zikufunika kuti zithangate anthuwa. -",FLOODING -ID_kKPDSLDP,"Papa Wayamikira Ansembe, Madotolo Potumikira Anthu Modzipereka Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wayamikira ansembe ndi madotolo chifukwa chotumikira anthu modzipereka. -Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican Papa walankhula izi lamulungu ku likulu la mpingo ku Vatican, tsiku lomwe mpingo umachita chaka cha Yesu Khristu Mbusa Wabwino. -Papa Francisko Iye wayamikira ansembewa komanso madotolo chifukwa chokhala abusa abwino potumikira anthu modziyiwala iwo eni. -Mmawu ake kumayambiriro a Misa yomwe anatsogolera mtchalichi lalingono la Casa Santa Marta kulikulu la Mpingo ku Vatican, Papa Francisco wathokoza ansembe ndi madotolo chifukwa chotumikira anthu modziyiwala mpaka kuika miyoyo yao yomwe pa chiswe mu nyengo iyi yomwe dziko lapansi lili pa mliri wa Coronavirus. -Iye wati potumikira anthu mwa toto moyo ansembe komanso madotolowa aonetsa kuti naonso ndi abusa abwino polola kuika miyoyo yao pa chiswe chifukwa chofuna kuthandiza anthu. -Papa Francisco wati ansembe oposa 100 komanso madotolo pafupi 154 mdziko la Italy lokha amwalira akutumikira anthu pa nthawi ya mliri wa Coronavirus kusonyeza poyera kuti ndi Abusa Abwino. -Iye wati Yesu Khristu ndiye Mbusa wabwino amene adalola kusenza machimo a anthu onse mpaka kutaya moyo wake pa mtanda pofuna kupulumutsa anthu. Iye wati abusa onse akuyenera kutengera chitsanzo cha Yesu Khristu. -Papa Francisco sadabise mau ponena kuti achulukirenji abusa a chinyengo masiku ano amene cholinga chao mwa zina ndi ndalama komanso kufuna ma udindo. Koma iye wati chosangalatsa nchakuti akhristu amadziwa kusiyanitsa pakati pa abusa enieni ndi abusa a chinyengowa. -Iye wati mbusa akuyenera kumamvetsera komanso kudziwa nkhosa zake. -Ndipo mu uthenga wake wa chaka chino pa za chiitanidwe, Papa Francisco wati Mpingo ukuyenera kupitiriza kulimbikitsa anthu kuti avomere chiitanidwe ku magawo osiyana-siyana a moyo wa chikhristu. -Mu uthengawo iye watinso moyo uliwonse wa chiitanidwe usowa kulimba mtima, kupirira komanso kulimbika mmapemphero popeza zovuta nzambiri poyankha kuitana kwa Mulungu. -",RELIGION -ID_kLOWjYSZ," Tidasala masiku 52 kuti Mulungu atiunikire Nthawi zambiri, anthu timatenga banja ngati sitepe pamoyo wathu basi koma tikalingalira momwe banja la mbusa komanso mlembi wa mkulu wa mpingo wa CCAP Reverend Vasco Kachipapa Banda ndi mkazi wake Madalitso Nyoli, mibadwo yobwerayi idzazindikira momwe banja la umulungu limakhalira. - Awiriwa akuti adakumana mu 1992 onse atasankhidwa kupita kusukulu ya sekondale ya Mitundu ndipo chikondi chawo chidayamba mu 1994 koma uku sikudali kuyamba kwa banja poti zambiri zidadutsapo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Rev. Kachipapa adati mizati itatu ndiyo idagwira ntchito kuti awiriwa atseguke mmaso kutidi adalengedwa kudzakhala limodzi ndi kutumikira Chauta ngati bambo ndi mayi komanso odyetsa ndikusamala nkhosa zake. - Kachipapa ndi Madalitso: Lero ndi banja Mzati woyamba, ineyo ndidadwala tikadali kusukulu mpaka ndidapita kunyumba. Nditapeza bwino nkubwerako, Madalitso adabwera kudzandizonda ndipo aka sikadali komaliza. Pamenepa ndidazindikira kuti ndi umunthu weniweni, adatero Kachipapa. - Iye adati chikondichi sichidasanduke mapeto azonse ayi koma chiyambi cha kudzifunsa ndi kupempha utsogoleri wa Mulungu. - Mchaka cha 1997, tonse awiri tidayamba mapemphero ndi kusala kwa masiku 52 (Loweruka lokhalokha) kupempha Mulungu kuti atiunikire ngatidi tidali oyenera kukwatirana. Ndi mzati wachiwiri ndipo mzati wachitatu udali nthawi yomwe ine ndimapanga maphunziro a zaubusa ku Zomba, mkazi wanga adali atayamba kale ntchito ndipo adandithandiza kupereka malowolo ake omwe, adatero Kachipapa. - Iye adati Chauta atavomereza zonse, ndondomeko zoyenera zidatsatidwa kufikira nthawi ya chinkhoswe mchaka cha 1998 ndipo kenako ukwati woyera ku Ntchisi CCAP. - Ndimakonda mkazi wanga kwambiri chifukwa cha mtima wake wabwino, amakonda kupemphera kwambiri ndipo simkazi wanga chabe koma mzanga muuzimu, adatero Kachipapa. - Nawo mayi a kunyumba akuti (Madalitso) akuti abusawa ndi bambo wabwino wokonda banja lawo ndi wodziwa kusamala. - Ndi bambo abwino kwambiri odziwa udindo wawo ndiokonda banja lawo komanso kusamala ana awo. Timapemphera limodzi, kuyenda limodzi, kudya limodzi mwachidule timapangira zinthu limodzi, adatero mayiwo. -",RELIGION -ID_kRFuxwKP,"CFM Ipempha Mabanja Akhale Ogwirizana Wolemba: Glory Kondowe Mabanja achikhristu mdziko muno awapempha kuti azikhala ogwilizana pofuna kumanga maziko abwino abanja. -Bungwe la mabanja a chikhristu la Christian Family Movement ku Limbe parish mu arch-dayosizi ya Blantyre lanena izi pa mkumano wa bungweli ku Limbe Cathedral. -Polankhula ndi mtolankhani wathu wapampando wa bungwe-li ku Parish ya Limbe, banja la mayi ndi bambo Chinganda linati mchitidwe ozembelana mbanja ndi umene ukusokoneza mmanja ambiri a chikhristu mdziko muno. -Mwazina banja la Chingamba anati mwamuna ndi mkazi ayenera kukhala wokhulupilika kwawina ndidzake ndipo anatinso maanja tiyenera kumayika pansogolo mlungu pachina chilichonse. -Powonjezerapo anatinso azimayi amene amachita makhalindwe oyipawa ayenera kusintha mchitidwewu ndipo ayenera kumapemphera kuopa kusokoneza ma banja awo. -",RELIGION -ID_kYuQPwRT,"Alamulidwa Zaka Zinayi Kaamba ka Kuba Bwalo lachiwiri lamilandu mboma la Balaka lalamula mamuna wina wa zaka 33 zakubadwa kuti akakhale ku ndende ndi kukagwira ntchito ya kalavula-gaga kwa zaka zinayi kaamba kopezeka olakwa pa mlandu wakuba. - Malinga ndi wachiwiri kwa wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sergeant Precious Makuta, mamunayu Jofrey Sidreck anapalamula mulanduwu pa 20 November chaka chatha pomwe anabera a Eliot Ndalowa ndalama zokwana 2 Hundred Thousand pa shop Uptown mbomalo. -Bwaloli linamva kuti Sidreck anatenga ndalamayi kwa mzawoyi ndi cholinga choti amusungire pomwe nzawoyi anali atamwa mowa. Kutacha mmawa mwini ndalamayu analawira kwa Sidreck kukafunsa za ndalama yake ndipo Sidreck anakana kuti sanatenge ndalamayi zomwe zinamuchititsa kukadandaula ku polisiyi. -Ku bwaloli, Sidreck anapezeka olakwa ndipo Second Grade Magistrate Victor Sibu anati wapereka chilangochi kuti ena omwe ali khalidwe ngati ili atengerepo phunziro. -Jofrey Sidreck amachokera mmudzi wa Chingombe mdera la mfumu yayikulu Makwangwala mboma la Ntcheu. -",LAW/ORDER -ID_kisXhWyW," Flames inyamuka mawa Timu ya Flames ikunyamuka mawa mdziko muno ulendo ku Tanzania kukaswana ndi timuyi masewero amene alipo Lachitatu pa 7 October. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Iyi ndi ndime yachipulula mumpikisano wa Fifa 2018 World Cup ndipo masewero achibwereza ali Loweruka likudzali pa Kamuzu Stadium. - Malinga ndi mlembi wa Fam Sugzo Nyirenda, osewera akumana cha mma 6:00 madzulo ano kuchoka kosewerera makalabu awo. - Timu ikanyamukira ku Lilongwe nthawi ikamati 7:30 mmawa. Masewerowa akachitikira pabwalo la Benjamin Mkapa ndipo adzayamba 3:00 masana nthawi ya ku Malawi kuno. - Mtawali adatenga osewera monga Simplex Nthala, Bighton Munthali, Stanley Sanudi, John Lanjesi, Yamikani Fodya, Miracle Gabeya, Pilirani Zonda, Limbikani Mzava, Isaac Kaliati, Chimango Kaira, Robert Ngambi, Micium Mhone, John CJ Banda, Levison Maganizo, Gerald Phiri Jnr, Dalitso Sailesi, Manase Chiyese, Robin Ngalande, Chawanangwa Kaonga ndi Frank Gabadinho Mhango. -",SPORTS -ID_krgNNriI,"Apempha Akhristu Alimbike Popemphera Kolona Wolemba: Sylvester Kasitomu Bambo Edwin Lambulira omwe amatumikira mu dayosizi ya Mangochi loweruka lapitali alimbikitsa akhristu a mpingo wakatolika kuti azikonda kulimbika pa moyo wa mapemphero maka mumwezi uno wachibalalitso cha mpingo. -Bamboo lambulira amalankhula izi pambuyo pa mapemphero a kolona komanso nsembe ya ukalistiya yomwe inachitikira pa Goroto Ya Amayi Maria Amayi A Kolona ku kulikulu la wailesiyi ku Mangochi. -Iwo ati kuchita mapemphero pa goroto ya amayi Maria mu mwezi uno olemekeza amayi Maria wa kolona ndi chinthu cha mtengo wapatali. -Lero tachita misa pa goroto ya amai maria, ku wailesi ya amai maria mu mwezi wakolona zonsezi kulumikizana bwino ndipo zikungofuna kutithandiza kuti tidzindikire kuti nthawi zonse tikuyenera kupempha uneneri wa amai maria kuti atinenere kwa mulungu, anatero bambo Lambulira. -Mwazina iwo alimbikitsa akhristu kukonda mapemphero mu mwezi uno wachibalalitso cha mpingo kuti mpingo ufalikire ponseponse. -",RELIGION -ID_ksmTjqko," Luanar ikhazikitsa magulu a alimi akafukufuku Nthambi ya zaulangizi pasukulu yaukachenjede ya Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources (Luanar) sabata zapitazo idakhazikitsa magulu a alimi a kafukufuku. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Magulu a alimiwa akhazikitsidwa ndi cholinga chopereka mwayi kwa alimi kuti atengepo mbali pa kafukufuku kuti apeze mayankho a mavuto omwe akukumana nawo paulimi. - Kwa nthawi yaitali, alimi akhala akungolandira zotsatira za kafukufuku kuchokera kwa akatswiri a kafukufuku ndi alangizi. Izi zapangitsa kuti alimi azingolandira chilichonse kaya ndi chogwirizana ndi kudera kwawo kapena ayi kotero kukhazikitsidwa kwa maguluwa kuthandiza alimiwo kupeza mayankho a mavuto a ulimi mmadera awo. - Ntchitoyi ndi ya zaka zinayi ndipo ikuchitika kudzera mupulojeketi ya Best Bets III ndi chithandizo chochokera ku McKnight Foundation. Magulu a alimi akafukufukuwa akhazikitsidwa mmadera a zaulimi a Zombwe mboma la Mzimba, Mkanakhoti ku Kasungu ndi Kandeu ku Ntcheu. - Ena mwa alimi otenga nawo gawo pa chilinganizochi Malingana ndi yemwe akutsogolera ntchtitoyi, Daimon Kambewa, kwa nthawi yaitali alimi akhala akutengedwa ngati osadziwa chilichinse kotero akatswri akhala akupanga kafukufuku paokha ndi kumawauza alimi kuti atsatire zomwe apeza. Izi zachititsa alimi kumangotsatira zilizonse ndipo njira zina sizinathandize kutukula ulimi. - Kutengapo mbali pa kafukufuku kuthandiza alimi kukhala ndi luntha ndi chidwi choganiza ndi kupeza njira zomwe zingawathandize kuthetsa mavuto awo paulimi mogwirizana ndi madera awo. - Kwanthawi yaitali akatswiri a zaulimi akhala akupanga kafukufuku wawo paokha ndi kumawauza alimi zoti achite ndipo izi zapangitsa alimi kumangodikira alangizi kuti abweretse njira zatsopano za ulimi. Ntchito yopanga kafukufuku limodzi ndi alimi ithandiza kulimbikitsa kudzidalira komanso kukhala ndi luntha, luso ndi chidwi chithetsa mavuto a ulimi paokha, adatero Kambewa. - Gulu lililonse lili ndi anthu 22 ndipo anthuwo asankhidwa ndi anthu a mmadera awo potengera chidwi chawo poyesera luso lamakono paulimi. Membala aliyense wa gulu akhala ndi munda wa chionetsero koma azikumana ndi kumakambirana nagawana nzeru. - Alimiwa aziyenderana mminda ya wina ndi mnzake kuti aziphunzitsana ndi kumalimbikitsana. - Ntchitoyi ikuyembekezeka kuthandiza alimi kukhala anthu oganiza mozama pofuna kuthetsa mavuto omwe akukumana nawo paulimi ndipo zichepetsa mchitidwe wodalira kapena kudikira alangizi kuti awauze njira zothetsera mavuto awo popeza alangizi alipo ochepa kuyerekeza ndi alimi. -",FARMING -ID_kxDNdZlb,"Boma Lichenjeza Anthu Oba Zinthu za Mbiri ya Makedzana Wolemba: Thokozani Chapola aria.mw/wp-content/uploads/2019/09/archive.jpg"" alt="""" width=""463"" height=""367"" />Zina mwa zinthu zopezeka ku National Archives Boma lapempha anthu kuti aleke mchitidwe wakuba zinthu zomwe zimapezeka ku malo osungirako zinthu za mbiri ya makedzana (National Archives). -Nduna yoona za masewero ndi chikhalidwe a Francis Phiso anena izi ku Zomba pamene anakayendera ma ofesi omwe amasunga mbiri ya makedzana mdziko muno (National Archives). -Iwo ati malowa ndi ofunika kuwasamalira ndipo alonjeza kuti boma limanga malo atsopano ndi cholinga choti mbiriyi isamalike kaamba koti ma ofesi a nthambiyi padakalipano ndi aangono. -A Phiso(pakati) kulankhula ndid a Lihoma (kumanja) Anthu ena amaba kapenanso kuwononga katundu wopezeka kuno mwina chifukwa kulibe chitetezo chokwanira. Ndiye timanga nyumba yabwino yotetezeka kuti zinthu zimenezi zisamalike, anatero aPhiso. -Pamenepa a Phiso ati boma likulingalira zowonjezera mtengo wa ndalama yomwe anthu okawona zinthuzi amalipira kuchoka pa 2000-kwacha pa chaka kupita patsogolo. -Polankhulapo mkulu wa National Archives mdziko muno Dr. Paul Lihoma ati ofesi yawo ikusungira mbiri ya dziko lino yolembedwa kuyambira mzaka za mma 1861. -Tikusungirazinthu zochuluka kwambiri koma vuto ndi la kasungidwe chifukwa zambiri timazisunga mmapepala ngati mmene amakhalira ma nyuzipepala zomwe sizimachedwa kuwonongeka, anatero a Lihoma. -Iwo apempha boma kuti lilingalire zomanga nyumba yabwino yosungirako zinthu za mbiri ya makedzana ndi cholinga choti zisamalilike. -",LAW/ORDER -ID_kxbxtyhl,"YCW Ichilimike Polimbikitsa Akhristu za Baibulo-Sichinga Mamembala a bungwe la achinyamata mu mpingo wakatolika la Young Christian Workers (YCW) mu dayosizi ya Mangochi awapempha akuti akhale patsogolo pokonda kuwerenga baibulo kuti akhale mboni zenizeni zauthenga wabwino mu chaka chino cha baibulo. -Bambo mlangizi wa achinyamata mu dayosizi-yi bambo Christopher Sichinga ndi omwe anena izi lamulungu ku parish ya mpingowu ya Kausi komwe kumachitikira msonkhano wa atsogoleri a bungwe-li mma section onse opezeka mu dayosizi-yi. -Iwo ati mpingo kuyembekezera kuti membala a bungweli ndi omwenso akhale patsogolo polimbikitsa ena zaubwino wokonda kuwerenga mau a Mulungu. -Mpingo ukuyembekezera kuti iwowa akhala patsogolo kumemeza ena kuti akonde kuwerenga baibulo, kuhala nalo kumanso kukhala chomwe baibulo likunena, anatero bamboo Sichinga. -Polankhulanso wachiwiri kwa President wa bungwe la YCW mu dayosizi ya Mangochi, Peter Mukhori anati bungwe la YCW mu dayosizi ya Mangochi liyesetsa pa ntchito zokweza mpingo-wu mchakachi. -Anthu ambiri amati sitimakonda zauzimu koma ife tikutsutsa zimenezo. Chaka chino tikufuna tiwaonetse anthu kuti zauzimo ziliko ku YCW ndipo posachedwapa tikhala ndi retreat yomwe ikachitikire ku phiri la Unangu komwe ndi malo oyera mu dayosizi mwathu muno, anatero a Mukhori. -Iwo ati chakchimenechi awonetsetsanso kuti athandiza parishi imene ikusowa thandizo lapadera. -",RELIGION -ID_kybUnPRD," Bajeti iganizire mavuto a anthu Ndondomeko ya chuma ndiyo chiyembekezo chachikulu tsopano chomwe chingachepetse mavuto omwe anthu akukumana nawo kaamba ka kukwera mitengo ya zinthu mdziko muno. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda dzulo watsegulira msonkhano wa aphungu a Nyumba ya Malamulo omwe akuyembekezeka kukakambirana za ndondomeko ya chuma choyendetsera dziko lino (Bajeti) kuyambira chaka chino mpaka 2014. - Maganizo a amabungwe, mafumu komanso anthu ena amene takamba nawo asonyeza kuti pokhapokhapo boma liganizire anthu ake popanga ndondomekoyi, ndiye kuti mavuto omwe adza kaamba ka kugwa kwa mphamvu ya kwacha akhoza kunyanyira. - Pofotokozera Tamvani, mkulu wa bungwe loona za ufulu wa ogula la Consumers Association of Malawi (Cama) John Kapito, mafumu ndi anthu ena ati mavuto, makamaka okhudza nkhani ya mitengo ya zinthu poyerekeza ndi mmene anthu amapezera, akula kwambiri. - Ndemangazi zadzudzula kwambiri zina mwa mfundo zomwe ndondomeko ya chuma ya 2012 mpaka 2013 idatsata ponena kuti mmalo mochepetsa mavuto a anthu, zidaonjezera zowawa, makamaka kwa anthu akumudzi omwe kapezedwe ka ndalama nkovuta. - Malinga ndi Kapito, zina zomwe zidavuta mu Bajeti ya 2012/2013 ndi zoti pambali poti ndondomeko yomwe ikungothayi ikadayesetsa kuyangana mbali zina, iyo sidaganizire anthu akumudzi chifukwa mbali zambiri zomwe ndondomekoyi idakonza sizidawakhudze. - Iye akuti boma lidachotsa misonkho panyuzipepala, kaunjika ndi buledi, mwa zina zomwe amagula kwambiri ndi anthu okhala mmadera a mmizinda ndi mmatauni momwe njira zopezera ndalama zimapezekako kusiyana ndi kumudzi. - Bola popanga ndondomeko ya 2013/2014 aganizirepo kwambiri mmene anthu akumidzi angawathandizire kuti azitha kupeza ndalama zogulira katundu wofunika kwambiri pamoyo wa tsiku ndi tsiku. - Mndondomeko yomwe ikupita kumapetoyi mbali imeneyi sadayiganizire mokwanira nchifukwa chake anthu akhala akuvutika kwambiri mitengo ya zinthu itayamba kukwera. Ena mpakana anasiya kukwera mabasi chifukwa choopa mtengo ndipo ena adaimika galimoto zawo chifukwa cholephera kugula mafuta. - Ndikanakhala wosangalala kwambiri ngati potulutsa ndondomeko ya chaka tikuchiyambachi aganizirepo zinthu ngati zimenezi, adatero Kapito. - Itangotuluka Bajeti ya 2012/2013, mneneri wa za chuma mchipani cha Malawi Congress Party (MCP) Joseph Njobvuyalema adati ndondomekoyo idangoganizira anthu okhala kutauni osati kumudzi monga mmene aphungu ambiri ankayembekezera. - Kutukula anthu Njobvuyalema adati boma limafunika kuonetsetsa kuti Bajeti ikupatsa anthu akumudzi mwayi wogwira ntchito zingonozingono kuti azitha kupeza kangachepe koti azithandizikira poyerekeza ndi kuti ndalama ya kwacha inachepa mphamvu kwambiri. - Nthawi zambiri akumudzi omwe amapezako ndalama amaipeza pakamodzi makamaka akagulitsa mbewu zawo ndiye ndalama ikagwa iwo atagulitsa kale, ndalama yawoyo simalimba choncho amakhala mmavuto pafupipafupi, adatero Njobvuyalema. - T/A Njewa ya ku Lilongwe yati popanga ndondomekoyi boma liganizireponso bwino ndalama zopita kuthumba logulira zipangizo za ulimi zotsika mtengo poganizira kuti chiwerengero cha anthu ofuna kupindula nawo chikunka chikwererakwerera. - Njewa adati poganizira mbaliyi boma lionetsetsenso kuti ndondomekoyo ili ndi njira zabwino zoyendetsera kagwiritsidwe ntchito ka ndalamazo poopa kuti alimi angaone zomwe zidaoneka chaka chatha pogula fetereza ndi mbewu zotsika mtengo. - Pakufunika kutinso akamakonza ndondomekoyo aganizirepo zokhazikitsa mfundo za kayendetsedwe ka ndalama zogulira zipangizo zotsika mtengo kuti pasamakhale chinyengo cha mtundu uliwonse. Chaka chatha alimi ambiri makamaka kuno kwathu anapezeka kuti agula mbewu yomwe idakanika kumera mpaka anakakamizidwa kugulanso mbewu ina, ndiye ndi mavuto omwe ali mmidzimu pankhani ya zachuma pamenepa, mpofunika patakonzedwa, adatero Njewa. - Anthu akutipo chiyani? Foster Ngondo yemwe amakonza galimoto mumzinda wa Lilongwe, akuti pomwe aphungu akukakambirana ndondomekoyi, ndi mwayi kuti athe kukonza zomwe zidavuta kwambiri mchaka chomwe chikuthachi. - Akuti masitalaka osiyanasiyana omwe akhala akuchitika okhudza malipiro mchakachi ndi umboni wokwanira kuti anthu adakumana ndi mavuto ambiri omwe akufunika kukonzedwa. - Tiyembekezera zakupsa kuchoka kumeneku [ku Nyumba ya Malamulo] osati tizidzatinso pakadakhala chonchi, ayi. Momwe munali mavuto akuluakulu tamuwona ndipo akuluakuluwonso aonamo, choncho akuyenera kuti mmalo ngati amenewo akonzemo, adatero Ngondo. - Naye Loveness Botomani, yemwe amagulitsa msitolo yogulitsa ziwiya, wati boma lisalimbe mtima kwambiri ndi ndalama zomwe likuyembekezera kuchokera kufodya chifukwa ndondomeko ya chaka chino ifunika kuonjeramo ndalama zambiri. - Tisataye nthawi ndi kuwona ngati tili ndi ndalama zambiri zomwe zachokera kufodya. Tikuyenera kuganiza kuti mu Bajeti ya chaka chino muli zosowa zambiri. Osaiwala kuti pakatipa malipiro akwezedwakwezedwa komanso zina ndi zina zasintha choncho pafunika ndalama zambiri zowonjezera mundondomekoyi, adatero Botomani. - Boma likutinji? Koma mneneri wa boma Moses Kunkuyu wati ndondomeko ya chuma ya 2012/2013 yayesetsa kutukula miyoyo ya anthu akumidzi koma kuti sizidawonekere chifukwa nthawi zambiri anthu amathamangira kuloza pomwe pakuperewera. - Si zoona kuti ndondomekoyi inasiyiratu kunja anthu akumidzi chifukwa pali zambiri zomwe zinali mndondomekoyi zomwe cholinga chake chinali kutukula miyoyo ya anthu akumidzi ndipo zambiri mwa izo zinakwaniritsidwa. - Mndondomekoyi ndalama zina zinagwiritsidwa ntchito ya chitukuko cha kumidzi ya Social Cash Transfer yomwe yapindulirapo anthu ambiri a mmadera a kumidzi komanso munali pologalamu ya zipangizo za ulimi zotsika mtengo yomwe alimi ambiri akumidzi adapindula nayo, kungotchulapo zochepa chabe, adatero Kunkuyu. - Iye adati pokonzekera ndondomeko ya chuma cha 2013/2014 boma linapanga kale kafukufuku wa mnthambi zosiyanasiyana zofunika kulandira ndalama kuphatikizapo madera a kumidzi ndipo lakonzekera bwinobwino. - Bajeti ya 2012/2013 idali ya ndalama zokwana K406 biliyoni ndipo mwa ndalamazi, zambiri zinapita ku unduna wa maphunziro womwe udalandira K74 biliyoni ndi unduna wa zaulimi womwe udalandira K68 biliyoni yomwe K40 biliyoni idali ya pologalamu ya zipangizo za ulimi zotsika mtengo. -",ECONOMY -ID_lFTVFVUp,"PMS Yakhutira ndi Ntchito Yophunzitsa ana a Tilitonse pa Radio Maria Ofesi yowona za mabungwe a utumiki wa a Papa mdziko muno ya Pontifical Mission Societies (PMS) yati ndi yokhutira ndi momwe maphunziro a mpingo pakati pa ana akuyendera kudzera pa Radio Maria Malawi. -Mkulu wa ku ofesiyi bambo Vincent Mwakhwawa anena izi polankhula ndi mtolankhani wathu pomwe amathilira ndemanga pa za momwe maphunziro a ana Tilitonse akuyendera chiwakhadzikitsileni pa wailesiyi. -Iwo apempha aphunzitsi a anawa pamodzi ndi makolo awo kuti adzipereke pa ntchito yolimbikitsa anawa kuti adzimvera ndi kutenga nawo mbai pa maphunzirowa kudzera pa Radio Maria. -Maphunziro amene tikuchita pa Radio Maria akupindula kwambiri kaamba koti mu nthawi ino yomwe kuli mliri wa Coronavirus ana sangathe kusonkhana pamodzi, choncho tikupempha makolo komanso ana onse kuti alimbikitse anawa kutenga nawo gawo mu maphunzirowa kudzera pa wailesi ya Amayi Maria, anatero bambo Mwakhwawa. -Mwazina bambo Mwakhwawa ati pambuyo pa maphuzirowa anawa azafunsidwa mayeso omwe ana amene azachite bwino azalandila mphoto zosiyanasiyana. -",RELIGION -ID_lIiOrgVQ," Akhoti anyanyala ntchito Mavenda 40 omwe adamangidwa mu mzinda wa Lilongwe sabata yathayi ali mgulu la anthu zikwizikwi za anthu amene akhudzidwa ndi kunyanyala ntchito kwa anthu ogwira ntchito mmabwalo amilandu mdziko muno komwe kunayambika Lolemba lapitali. - Chifukwa chakusayenda kwa zinthu mmabwalo amilanduwa iwowa alephera kupeza belo kapena chithandizo china chilichonse ndipo afinyikabe mpaka kunyanyala ntchitoku kutatha. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Onyanyala ntchitowa ati akuchita izi pofuna kukakamiza boma kuti liyambe kupereka malipiro omwe adagwirizana mchaka cha 2006. - Apa akatswiri pa ndale, amabungwe komanso anthu otumikiridwa ndi mabwalowa ati boma likuyenera kulongosola izi madzi asadafike mkhosi. - Kuyambira Lolemba mabwalo amilandu adali otseka, ndipo pofika Lachitatu pomwe timasindikiza Tamvani, mabwalowo adali asadawatsegule. - Malinga ndi mkulu wa bungwe loona zaufulu wa anthu la Malawi Watch Billy Banda wati kunyanyala ntchitoko kwasonyeza kuti boma silikulabadira miyoyo ya anthu. - Banda wati ngati kunyanyalaku kungapitirire, Amalawi ambiri avutika chifukwa pali ena omwe sakuyenera kukhala kundende koma ali kumeneko chifukwa cha kunyanyala ntchitoku. - Mavenda 40 omwe adamangidwa ku Lilongwe pazipolowe amayenera kukaonekera kubwalo lamilandu Lolemba koma sizidatheke chifukwa cha sitalakayo. - Mneneri wa polisi mchigawo chapakati, John Namalenga, Lachiwiri adavomereza kuti anthuwa adalephera kukaonekera kubwalo lamilandu chifukwa choti kumabwaloko kudali kotseka. - Iye adati kunyanyalaku kukapitirira ndiye kuti zitokosi zamdziko muno zikhala zodzadza. - Ngati anthu achuluka mchitolokosi timakawasunga ku polisi za Kawale ndi Lingadzi. Koma ngati kunyanyalaku kungapitirire tisowa pogwira. - Kudzadzaku kungachitike ngati titamanga anthu ambiri pakamodzi chifukwa zimatheka kumanga anthu oposa 100 patsiku, adatero Namalenga. - Mphunzitsi wa zandale kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College, Joseph Chunga, wati uku ndikupha ufulu wachibadwidwe makamaka kwa anthu omwe ali mmanja mwa apolisi chifukwa amayenera kukaonekera kubwalo lamilandu kuti akapatsidwe belo kapena kuti akadziwike ngati ndi wolakwa pa mlandu omwe amangidwira. - Monga mwa malamulo, pamayenera pasadutse maola 48 omangidwa asadakaonekere kubwalo lamilandu. Ngati izi sizidatsatidwe, ndiye kuti ufulu wako waphwanyidwa. - Iye adati kunyanyalako kukapitirira pali chiopsezo kuti boma lingatengerepo mwayi chifukwa lidziwa kuti munthu akamangidwa sakaonekera kubwalo la milandu. - Izi zikutanthauza kuti ulamuliro wotsatira malamulo watha, adatero Chunga. - Ndipo Osman Chimenya wa ku Kanjedza mumzinda wa Blantyre adavomerezana ndi Chunga ndipo adati boma likuyenera kukwaniritsa mgwirizano wake ndi ogwira ntchitowa. - Erick Gomani wa ku Malewule kwa T/A Kapeni mboma la Blantyre adaikira mangombe, ndi kuti anthuwa adalonjezedwa kuti apatsidwa malipiro atsopano kotero boma likuyenera kukwaniritsa. - Mneneri wa gulu lomwe likunyanyalali yemwenso ndi kalaliki wamkulu ku High Court mumzinda wa Blantyre, Austin Kamanga wati sasintha ganizo lonyanyala ntchito pokhapokha boma litayamba kupereka ndalama zomwe zidavomerezedwa ndi Nyumba ya Malamulo mchaka cha 2006. - Iye adati malipiro a anthu omwe amagwira ntchito zina kumabwalo amilandu amavomerezedwa ndi nduna ya zachuma zomwe akuti zidachitika mu 2006 koma boma silidafune kukwaniritsa. - Kuyambira 1997, malamulo akagwiridwe ka ntchito a ogwira ntchito kumabwalo amilandu amaunikidwa pakatha zaka zitatu, ndipo akaonedwa amatumizidwa kunyumba ya malamulo kuti aphungu akaunikire ndikuvomereza, adatero Kamanga. - Mu 2006, Nyumba ya Malamulo itavomereza komanso nduna ya zachuma itavomereza, anthuwa akuti sadalandire malipiro atsopanowo ndipo kukokanakokana kudayambika. - Kamanga adaonjeza kuti: Mchaka cha 2009, boma lidangolengeza kuti litionjezera malipiro ndi K15 pa K100 iliyonse koma sitikumvetsa kuti ndalama imeneyi imachokera pati? Tikufuna tiyambe kulandira ndalama zathu, apo ayi sitibwerera kuntchito, adalumbira Kamanga. - Nduna ya zachuma, Ken Lipenga, samayankha lamya yake ya mmanja pomwe Tamvani imafuna kulankhula naye. - Koma iye adauza atolankhani Lachiwiri msabatayi kuti unduna wake ukukambirana ndi okhudzidwa kuti ayankhe mavuto a anthuwa. - Iye adati alankhulapo pa nkhaniyo akangomaliza kukambirana ndi mbali zokhudzidwa pa nkhaniyo. -",POLITICS -ID_lJQtMoGZ," Sitilemba akunjaAnsah Pamene kalembera wachisankho walowa gawo lachisanu, mkulu wa bungwe la zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) Jane Ansah wati Amalawi asade nkhawa, chifukwa anthu a kunja salembetsa nawo mkaundula. - Ansah adanena izi potsatira ndemanga za ena kuti pali chiopsezo choti nzika zina za dziko la Mozambique zikhonza kulembetsa mkaundula mboma la Mulanje. Malinga ndi anthu ena, pali chiopsezo kuti anthu ena a ku Mozambique akhonza kufuna kulembetsa nawo, makamaka ku Limbuli ndi Muloza, komwe ndi dera la mmalire ndi Mozambique. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Koma Ansah adanenetsa: Taika ndondomeko zonse kuti pasakhale wakunja woti walembetsa. Izi tikuchita poonetsetsa kuti pali mamonitala a kuderalo amenenso adzaonetsetse kuti ofuna kulembetsa ali ndi chitupa cha unzika. - Mkulu wa nthambi yoona za kalembera wa unzika mboma la Mulanje, Wellingtone Kalambo wati akumanapo ndi nzika za ku Mozambique zofuna kulembetsa nawo mavoti. - Taonapo mafumu a ku Muloza akupereka umboni kuti munthu ndi mMalawi, koma kuwafunsitsa, tidapeza kuti ndi a ku Mozambique, adatero Kalambo. - Kalembera wa chisankho adalowa mgawo lachisanu Lolemba ndipo likuyembekezeka kudzatha pa Malinga ndi MEC, anthu 3 271 744 adalembetsa mmagawo apitawa, pomwe MEC imayembekezera kulembetsa anthu 4 619 174. Izi zikusonyeza kuti anthu 81 mwa 100 alionse amene amayenera kulembetsa ndiwo adatero. - Kutsika kwa anthu amene akulembetsa kwakhudza akadaulo, a mabungwe ndi zipani zandale zina. - Katswiri wa zandale wa ku Chancellor College Ernest Thindwa wati mchitidwe wamphwayi kukalembetsa ukhonza kukhala kukhumudwa kwa Amalawi ndi mchitidwe wa andale omwe amasintha mawanga akasankhidwa mmaudindo. - Mwina anthu adagwa mphwayi ndi nkhani za zisankho chifukwa amakhumudwa ndi mchitidwe wa atsogoleri omwe amalonjeza zinthu zina nthawi ya kampeni koma osazikwaniritsa akasankhidwa, adatero Thindwa. - Koma zipani zandale, zaalunjika ponena kuti bungwe la MEC silinafalitse bwino uthenga wa kalembera chifukwa likulimbikira pofalitsa mauthenga pa wailesi ndi nyuzipepala basi, mmalo mopitanso kumaderawo. - Mneneri wa chipani cha United Democratic Front (UDF) Ken Ndanga, wati kafukufuku wawo adaonetsa kuti bungwe la MEC silidafalitse uthenga mokwanira mmadera. - Tikawafunsa bwanji sanalembetse, anthu mmadera amati samadziwa zoti kalembera wafika mdera lawo. Ngati chipani, tikumapita mmaderamu kumema anthu, adatero Ndanga. - Mlembi wamkulu wag ulu la United Transformation Movement (UTM) Patricia Kaliati komanso mlembi wamkulu wa Malawi Congress Party (MCP) Eissenhower Mkaka adagwirizana ndi Ndanga podzudzula MEC. - Ndikunena pano ndili ku Mulanje kumene kalembera ali mkati koma sindinaone galimoto ya MEc ngakhale chimkuzamawu kumema anthu kukalembetsa. - Mkaka adati chipani chawo, chomwe chakhala chikupempha MEC kuti ibwereze kalembera mmadera ena, chimayembekezera kuti pofika gawo lachinayi la kalembera, zinthu zikhala zitasintha koma mmalo mwake zikunkira kuonongeka. - Mgawo loyamba ndi lachiwiri, zidali zomveka kuti uthenga udali usadamwazidwe mokwanira koma mgawo lachinayi tizikamba nkhani imeneyi? Ayi sizoona MEC ikadawonapo bwino, adatero Mkaka. - Mkulu wa mgwirizano wa mabungwe okhudzidwa ndi zisankho la Malawi Electoral Support Network (Mesn) Steve Duwa adagwirizana ndi zipanizi kuti MEC yalephera kumwaza mauthenga a kalembera. - Ndidali ku Thyolo ndi Luchenza komwe anthu samaonetsa chidwi ndipo ntafunsa, makhansala ngakhaleso anthu amati sadalandire uthenga uliwonse woti kukuchitika kalembera mdera lawo kutanthauza kuti ntchito ikadalipo, adatero Duwa. - Koma malinga ndi Ansah, palibe kuwiringula kulikonse koti mauthenga sadamwazidwe chifukwa MEC ndi mabungwe ena monga National Initiative for Civic Education (Nice) Trust ayesetsa kumwaza mauthenga. - Kupatula njira yomwaza mauthenga pa wailesi, timagwiritsanso ntchito galimoto zokhala ndi zimkuzamawu. Mgawo loyamba, tidagwiritsa ntchito galimoto 15, gawo lachiwiri galimoto 14, gawo lachitatu galimoto 18 ndipo gawo lachinayi galimoto 17, adatero Ansah. - Iye adati bungweli lidzaunika pamapeto pa zonse ngati nkoyenera kubwereza ntchito ya kalembera mmaboma omwe sizidayende bwino. -",POLITICS -ID_lJVoxQfi," Sensasi ili mkati Pamene kalembera wa anthu ndi nyumba ali mkati, mafumu ena ati akuyembekezera kuti mavuto amene amakumana nawo achepa chifukwa boma limagwiritsa ntchito zotsatira za kalemberayo popereka zofunika kwa Amalawi. - Kalemberayo, amene amachitika pakatha zaka 10 zilizonse, adayamba pa 3 mwezi uno ndipo akuyembekezeka kudzatha pa 23. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Wogwira ntchito ya kalembera kulembera banja lina ku Lilongwe Polankhula ndi Tamvani, T/A Mlauli ya ku Mwanza, T/A Chindi ku Mzimba komanso T/A Mkanda ku Mchinji adanena payekhapayekha kuti ali ndi chiyembekezo kuti mavuto amene adza kaamba ka kukula kwa chiwerengero achepa. - Vuto lalikulu limene tili nalo ndi la madzi. Ngakhale anthu akumanga nyumba zofolera ndi malate, madzi tikumwabe mzitsime zosasaamalika. Izi zimadzetsa matenda amene timakavutikanso nawo kuchipatala, adatero Mkanda. - T/A Chindi adati ngakhale kuli mavuto ena monga kusowa vuto la zaumoyo, nkhani yamadzi siyimugoneka tulo. - Amayi amadzuka mbandakucha kukatunga madzi dzuwa litakwera. Kungochedwa pangono ndiye kuti pakhomo pawo. Mukhonza kuona ngati madzi akukanganiranawo ndi a pampope, koma ayi ndi a pachitsime, adatero Chindi. - T/A Mlauli wa ku Neno idati vuto la madzi likusautsa, makamaka mchilimwe pomwe dzuwa likuomba kwambiri. Iye adati izi zikukhudzaa kwambiri dera lake limene ndi lotentha kwambiri. - Akukonza zina ndi zina, koma pa nkhani ya madzi, tisanamizanepo zinthu zikuyipirayipira. Mijigo ili apo ndi apo koma chiwerengero cha anthu ofuna madzi abwino chikungokwererabe, adatero Mlauli. - Kalemberayu akuyamba kumene, padali mavuto osiyanasiyana, kuphatikizapo la kuchedwa kwa malipiro a ogwira ntchitoyi 25 000 pomwe adangolandira K20 000 mmalo mwa K120 000 imene amayenera kulandira ataphunzira ntchitoyi. Ogwira ntchito enanso adandaula kuti sanapeze nawo lamya zogwirira ntchitoyo. Vuto lina lidali la kubedwa kwa zipangizo za ogwira ntchitoyi ku Ntcheu. - Mneneri wa nthambi yoona za kalemberayu ya National Statistical Office (NSO) Kingsley Manda adatsimikiza za mavutowa koma adati zonse zili tayale tsopano. - Chilichose chilibwino, onse adalandira ndalama zawo, tawatsimikizira kuti mayunitsi afika sabata ino koma awo amafuna lamyawo, tawafotokozera kuti lamya nzawokhawo omwe akuyenda mmidzi kutenga mafigala, adatero Manda. - Iye adati vuto lalikulu lomwe lidalipo lidali lokhudza netiweki yotumizira ma figala makamaka mmadera momwe mulibe netiweki koma vutolonso adalikonza. - Padali vuto la netiweki mmadera ena ndiye poti makina omwe tikugwiritsa ntchito ngolira netiweki kuti tilumikizane, tidapereka galimoto zomwe akumagwiritsa ntchito kuyenda kukafika pomwe pali netiweki nkutumiza, adatero Manda. - Mmodzi mwa owelengera anthuwa ku Mpsupsu mboma la Zomba amene sanadzitchule dzina adati pa tsiku akumawerenga makomo osachepera 40. - Iye adati ngakhale nyumba za derali zili patalipatali koma akumakwanitsa kuwerenga anthu ochuluka chotere chifukwa kufunsa mafunso pogwiritsa ntchito tablet sizikumatenga nthawi kuti atsirize. - Mmodzi wa anthu amene awerengedwa kwa Jali mboma la Zomba Lones Kamwana adati mphindi zosaposera 45 zimene adafunsidwa mafunso akuti mphindizi zidali zopindulitsa kwa iye mwini ngakhalenso ku dziko. - Mafunso ake akumufukula munthu kuchokera pa phata zinthu zimene a Malawi tikayankha mwachilungamo zithandizira kuti dziko lathu lino likhale lotukuka, adatero Kamwana. - Kalembera wa mchaka cha 2008 chiwerengero cha anthu chidapezeka kuti ndi 13 077 160. Lipoti la kalemberayu limasonyeza kuti anthu 48 mwa anthu 100 aliwonse amamwa madzi a pamjigo, anthu 18 pa 100 aliwonse amamwa mzitsime zosatetezedwa. - Lipotili likusonyezaso kuti anthu 43 pa 100 amakhala mnyumba zawedewede, anthu 34 pa 100 amakhala mnyumba zowonekako bwino ndipo 23 pa 100 aliwose amakhala mnyumba zolongosoka. - Malinga ndi NSO, chiwerengero cha Amalawi chikhonza kufika pa 17 931 637 chaka chino. -",POLITICS -ID_lOiYSTTt," MCP, UTM asainira mgwirizano Kudali khwimbi la anthu ku Kamuzu Institute for Sports ku Lilongwe Lachinayi pomwe zipani zotsutsa zimasayinira mgwirizano wawo motsogozedwa ndi Lazarus Chakwera wa Malawi Congress Party (MCP) ndi Saulos Chilima wa UTM Party. - Mumgwirizanowu muli zipani za MCP, UTM Party, Peoples Party, Aford, Mafunde, Umodzi Party, Petra, Freedom Party ndi PPM. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Chakwera ndi Chilima kupatsana moni Kadaulo pa ndale George Phiri wati mgwirizano wangati umenewu sudachitikeponso mdziko la Malawi ndipo iye adati zipanizi zikapitirira kuyenda limodzi chonchi, palibe chokaikitsa kuti adzapambana pachisankho chobwereza chomwe chikubwera mtsogolomu. - Mukakumbuka, ndidanenapo mmbuyomo chisadachitike chisankho cha pa 21 May 2019 kuti mgwirizano wa zipani za MCP ndi UTM ndiwoopsa ndiye pano tikunena za zipani zingapo, amenewo simasewera, adatero Phiri. - Padakalipano, minofu ya mgwirizanowo ikadali yobisika ndipo yemwe adayendetsa mwambowo Richard Chimwendo Banda adati pakhala tsiku lapadera lomwe zipanizo zidzalengeze momwe maudindo akhalire mumgwirizanowo. - Mgwirizanowo adasayinira ndi Chakwera ndi Chilima komanso alembi a zipanizo Eisenhower Mkaka ndi Patricia Kaliati ndipo mtsogoleri wakale wadziko lino Joyce Banda adasayina ngati mboni ya MCP pomwe Enoch Chihana wa Aford adasayina ngati mboni ya UTM Party. - Chakwera ndi Chilima onse polankhula kwa khwimbiro adati tsiku losayinirana mgwirizanowo lidali potembenukira pa dziko la Malawi kuchoka mmavuto adzawoneni nkuyamba kulunjika ku dziko la mkaka ndi uchi. - Chilima yemwe adayamba kulankhula adati ulendo omwe mgwirizanowo udayamba ndi wopita ku nyumba ya boma kuti akayendetse dziko mwangwiro. - Ulendo wathuwu tikulowera kunyumba ya boma. Mmodzi mwa ife akakhala kumeneko chifukwa ulendo uno palibe zoti wina abera chisankho. Tamva kale kuti akuyesayesa njira zoti akoke mphamvu za mafoni kuti azikazisokonezera ku nyumba imene ija pachisankho, adatero Chilima akuloza nyumba ya boma ya ku Lilongwe. - Chakwera adatsimikizira anthu kuti nthawi yotenga boma yakwana ndipo adawalimbikitsa kuti asadandaule chilichonse. - Iye adadzudzula zomwe adapanga mtsogoleri wadziko lino Peter Mutharika pokana kusayina mabilu oyendetsera chisankho komanso kunyazitsa komiti yoona zosankha anthu mmaudindo ena mboma (PAC) pokana kuchotsa makomishona a MEC. - Chavuta apa nkufunitsitsa kudzikundikira mphamvu ngakhale mphamvuzo zikuwakana. Chomwe timadziwa ife nchoti mphamvu ndi za wanthu ife atsogoleri ndi wongotumikira, adatero Chakwera. - Iye adatenga kanthawi kuphunzitsa anthuwo za matenda a coronavirus. -",POLITICS -ID_lRLSLUNG," Dekhani pa zogawa dzikoAkadaulo Odziwa zandale ndi malamulo ati maganizo ogawa dziko lino kuti chigawo cha kumpoto kukhale dziko loima palokha akufunika kudekha ndi kulingalira mozama. - Akuluakuluwo adatambasula izi Tamvani utafuna kumva maganizo awo pa zomwe adanena gavanala wa chipani cha Peoples Party mchigawo cha kumpoto, Christopher Mzomera Ngwira yemwe mmbuyomu adanena kuti chigawo cha kumpoto chikhale dziko loima palokha. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Roadblock ya Jenda: Malire a zigawo zina ndi kumpoto Koma atafunsidwa mosiyana, katswiri wa zamalamulo Edge Kanyonyongolo, mkulu wa bungwe lolimbikitsa kukambirana pa za mfundo zoyendetsera dziko lino la Institute for Policy Interaction (IPI) Rafiq Hajat, komanso otambasula za ndale Boniface Dulani ndi Blessings Chinsinga adagwirizana pamodzi: nkhaniyi siyikufunika phuma. - Malinga ndi Kanyongolo, dera kapena gawo likathothoka kudziko nkukhala palokha limakumana ndi mavuto kuti maiko ena alivomereze kuti ndi dziko. - Vuto ndi lakuti maiko ena amachiona chovuta kuvomereza dziko latsopanolo mmalo mwake silikhala ndi mpata wotenga nawo mbali pa zinthu zomwe maiko amachitira limodzi, adatero Kanyongolo. - Dulani adati kulimbikitsa zogawa dziko kuli ngati kuukira zomwe siziloledwa mmalamulo a dziko lino. - Iye adati ngati mbali kapena gawo lina likuona zovuta ndi mmene boma likuyendera, njira yabwino nkupempha kuti apatsidwe mphamvu zomayendetsera gawo lawo osati kukhala paokha. Mfundo imeneyi, kapena kuti federation mChingerezi ikulimbikitsidwa ndi chipani cha Malawi Congress Party. Maiko a South Africa, Nigeria, United States of America amatsata njirayi. - Njira yopempha mphamvuyi imakhala bwino maiko omwe ndi akuluakulu powerengera kuti madera ena amakhala kutali kwambiri ndi likulu ndiye mpovutadi kulandira thandizo moyenera, adatero iye. - Hajat adati nkhaniyi ndiyosafunika phuma koma kuunika bwinobwino. - Anthu omwe akulimbikira izi akhoza kukhala ndi mfundo zokonza kusamvana komwe ndi gwero la nkhaniyi. Nthawi zina ndi bwino anthu oterewa kuwapatsa mpata oti ayese zomwe akutanthauzazo, adatero Hajat. - Ndipo Chinsinga adati kugawa dziko si za masewera chifukwa chitukuko chikhoza kusokonekera. - Iye adati pali mtunda waukulu kuti dziko lagawidwe chifukwa akuluakulu ndi anthu okhudzidwa amayenera kukhalirana pansi ndi kugwirizana mmene kagawidweko kayendere. - Nkhani yoyamba ndi kukonza chisankho cha liferendamu chomwe sichinthu cha pafupi chifukwa akuluakuluwo amayenera kugwirizana bwinobwino mmene zinthu zikhalire dzikolo likagawidwa, adatero Chinsinga. - Iye adati zikakhala chonchi, munthu aliyense amakhala ndi mpata wosankha mbali yomwe akufuna kuti akhale posatengera komwe amachokera. - Katswiriyu adati ntchitoyi ikhoza kuvuta chifukwa cha nkhani ya maukwati ndi ntchito komanso zitukuko zomwe anthu ochokera mchigawo china adakhazikitsa mchigawo chomwe si chakwawo. - Iye adagwirizana ndi Dulani kuti maiko ambiri omwe mumakhala mpungwepungwe ngati uwu amagwirizana kuti chigawo chomwe sichikukhutitsidwa ndikayendetsedwe kazinthucho chikhale ndi mphamvu zoyendetsera chigawocho koma chilli pansi paulamuliro wa dziko lomwelo. - Mafumu ena a mchigawo cha kumpotochi atsutsana ndi maganizo a Ngwira ponena kuti zomwe akunenazo si maganizo a anthu a kumpoto. - Mmodzi mwa mafumuwa, Kyungu yak u Karonga adati anthu omwe akulimbikitsa zokhazikitsa chigawochi ngati dziko pa lokha sadafunse anthu kuti apereke maganizo awo. - Sadafunse munthu aliyense pankhaniyi ndiye akhala bwanji maganizo a anthu a kumpoto? Ife zimenezo sitikuzidziwa ayi, adatero Kyungu. - Mfumun yaikulu Chikulamayembe ya ku Rumphi nayo idakana kutenga nawo mbali pa maganizo opanga chigawochi kukhala dziko pa lokha ndipo nayo idati mpofunika anthu atafunsidwa kaye nkumva maganizo awo. - Mmodzi mwa akuluakulu a mabungwe omwe si aboma pankhani ya maphunziro Benedicto Kondowe adati nzomvetsa chisoni kuti Amalawi safuna kuphunzirira pa zinthu zomwe zidachitikapo kale nkulephereka kugwira ntchito. - Kondowe yemwe ndi mkulu wa bungwe loyendetsa mgwirizano wa mabungwe omwe amakhudzidwa ndi nkhani za chitukuko cha maphunziro la Civil Society Coalition for Education Quality adati nkhani yolowetsa mitundu pandale idabwezeretsako chitukuko cha maphunziro mmbuyo ndipo kubwereza zoterezi kungakhale ndi zotsatira zowawa kwambiri. - Nkhani yolowetsa mitundu pa ndale idavuta mzaka za mma 1988/89 pomwe boma la Malawi Congress Party lidalamula kuti aphunzitsi onse a kumpoto abwerere kwawo. Chifukwa cha ichi kudapezeka kuti sukulu zina zidagwa mmavuto a aphunzitsi, adatero Kondowe. - Iye adati chofunika nkuunika chomwe chayambitsa nkhani yogawanayi nkukonza mowonongeka monse kuti dziko lipitirire kuyenda bwino. - Malinga ndi Mzomera Ngwira yemwe akuti chigawo cha kumpoto chimasalidwa mzinthu zambiri monga ntchito za chitukuko. Koma malinga ndi malipoti, mtsogoleri wakale wadziko lino Joyce Banda adati izo nzosatheka ndipo zipani zina zotsutsa monga cha UDF sidatinso ganizoli silingathandize. - Ngwira adati ali ndi chikhulupiriro kuti anthu a kumpoto atapatsidwa mwayi woponya chisankho cha liferendamu akhoza kusankha kuti chigawochi chichoke mmanja mwa dziko la Malawi ndi kukhala dziko lina palokha. - Ndikudziwa zomwe ndikunena ndipo si kuti ndikulankhula zopanda pake ayi. Mwina pa anthu 100 aliwonse awiri kapena atatu okha ndiwo sangagwirizane ndi maganizo osandutsa mpoto kukhala dziko palokha, adatero iye. -",POLITICS -ID_lZpVsceL," Anatchereza Mkazi wanga koma mkonono Agogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Langa ndi dandaulo pa mkazi wanga wokondeka. Iyetu mwano alibe ndiponso ntchito amagwira molimbika. Abale anga amawalemekeza ndipo ana athu akuloledwa bwino. Koma chimodzi, mkazi wanga mkonono. Ndichite chiyani? YH, Zomba. - YH, Zoonadi mkonono nthawi zina umasokoneza anthu ena. Komatu ichi si chifukwa choti nkudana nawo. - Muziwalimbikitsa akazi anuwo kuti azigona chambali kapena kuti champeni, osati chagada. Mudziwe kuti nthawi zina mkonono umadza chifukwa munthu ndi wonenepa kwambiri. Choncho alimbikitseni akazi anuwo azichita masewera olimbitsa thupi kuti mwina thupi nkuchepako komanso kusamala zimene amadya kuti zisakhale zonenepetsa kwambiri. - Nthawi zinanso, kumwa mowa kwambiri ngakhalenso kusuta kumakuza mkonono. Kusiya izi kukhonza kuthandiza. - Koma ngati zikupitirira, mukhonza kumatchinga makutu anu ndi zinthu zina monga thonje. Ngati nyumba yanu ndi ya zipinda zingapo, mukhonza kumakagona chipinda china. Machitidwe a mbanja muziona nokha. - Mwamuna wanga ulesi Zikomo Anatchereza, Ndidakwatirana ndi mwamuna wanga chaka chatha koma ndiwaulesi osati masewera. Ndimagwira ntchito masiku ochuluka ndine ndipo ndikabwera amayembekezera kuti ndiphike ndine komanso kukonza mnyumba. Nthawi zonse ndimakhala otopa moti sabata iliyonse ndimapita kwa makolo anga kuti ndikapumeko. Ndichite naye chiyani? AB, Lilongwe. - AB, Nzomvetsa chisoni kuti amuna ena akadali ndi moyo woti ntchito zonse azigwira ndi amayi. Kukakhala kumudzi, mupeza amayi ndi abambo apita limodzi kumunda kukalima. Pobwera uko, amayi asenza nkhuni kumbuyo atabereka mwana. - Kufika pakhomo, amayiwo amapita kumadzi, kenako kuphika nsima ndi ndiwo. Chonsecho abambo akusewera bawo. - Khalidwe ili ndi lachikale. Zoti ntchito zonse zapakhomo azigwira ndi mayi zidapita. Mukuyenera kulankhula naye mwamuna wanuyo chifukwa izi sizikuthandizani. - Komanso mopempha, zothawira kwa makolo anu sizikuthandizani. Kumeneko sikuthana ndi vuto koma kungolikankhira kaye pambali. - Adakwatiwa ndi ndale? Anatchereza, Ndimanyadira ndi malangizo anu. Kale, ndinkaona ngati sindingakhale ndi vuto mpaka kukuuzani. Koma izi zandikulira. - Mkazi wanga koma ndale. Chingasinthe chipani cholamula, iye amapezeka nsalu ya chipanicho ali nacho. Ndipo kukangoti kuli msonkhano, timayembekezera kuti tidya mochedwa. - Ndikamufunsa, amayankha kuti akukonza kapansi, tilemera chifukwa anzake ena apita patsogolo poimbira ndi kuvinira andale. Ndimusiye? Dennis M, Zomba. - Bambo Dennis, Kuimbira andale kumayenera kutha kalekale. Nzomvetsa chisoni kuti amayi, asungwana komanso abambo ndi achinyamata ena akusiya ntchito zawo kukaimbira andale. Ili si vuto la amayi okha, mwaonapo inu achinyamata akudzipenta makaka a chipani. - Sindikudziwa kuti amapindula chiyani. Koma chomwe ndikudziwa uku nkutaya nthawi. -",RELATIONSHIPS -ID_lcgMqJQe,"Abwenzi Alonjeza Kuthandiza Radio Maria mu Nthawi ya Mariatona Wolemba Richard Makombe Abwenzi a Radio Maria mu Akidayosizi ya Blantyre ati ndiokonzeka kuthandiza wayilesiyi mu nthawi ino ya Mariatona kuti ikwanitse kupeza ndalama zomangira studio yayingono mu mzinda wa Mzuzu. -Wapa mpando wa Abwenzi a Radio Maria mu Akidayosizi ya Blantyre a James Ngomba awuza Radio Maria kuti gulu lawo ndilokonzeka kuonesetsa kuti mu nthawin ya Mariatona wa October Radio Maria ipeze ndalama zokwanira kuti cholinga cha wayilesiyi chikwaniritsidwe. -Radio Maria imadalira thandizo kuchokera kwa anthu komanso akhristu eni ake choncho ife ngati abwenzi tikuyenera kukhala patsogolo kuthamanga ndi amayi Maria pofuna kupeza thandizo loyenera kuti lithandize wayilesiyianatero a Ngomba. -A Ngomba ati ayesetsa kufikira anthu ambiri kuti atahandize wayilesiyi komanso kuonesetsa kuti katundu monga ma booklet a Radio Maria afika kwa anthu ochuluka kuti akwanitse kuthandiza mu nyengo ya Mariatona. -Mariatona inayamba pa 13 October ndipo ikuyembekezeka kufika kumapeto pa 8 December 2019,ndipo wayilesiyi ikuyembekezeka kupeza ndalama zokwana 15 million kwacha. -",RELIGION -ID_ldMeMShd," Mandela alowa mmanda mawa Galimoto yonyamula thupi la Mandela kutuluka kuchipatala cha asirikali Thupi la mtsogoleri woyamba wachikuda wa dziko la South Africa, Nelson Mandela, likuyembekezeka kulowa mmanda mawa kumudzi kwawo ku Qunu mdzikolo. - Mandela, yemwe adali ndi zaka 95, adatisiya Lachinayi sabata yatha atadwala kwa nthawi ndipo maliro ake adakhudza anthu ambiri padziko lapansi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Pamwambo wokumbukira ntchito yaikulu imene Mandela adaigwira polimbana ndi tsankho, umene udachitika Lachiwiri mumzinda wa Johannesburg mdzikolo, padafika atsogoleri oposa 90 a maiko osiyanasiyana a dziko lapansi, kuphatikizapo mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda. Kuchikumbukirocho, chimene chidachitikira kubwalo la za masewero la FNB, kudafika anthu oposa 90 000. - Atsogoleri osiyanasiyana, kuphatikizapo Barack Obama wa dziko la United States, komanso mlembi wamkulu wa mgwirizano wa maiko la United Nations Ban Ki Moon ndi ena ambiri adatamanda Mandela chifukwa cha kulimba mtima kwake, kutsata chilungamo, kukhululuka ndi kulemekeza ena. - Mandela adatiphunzitsa mphamvu ya kuchita komanso maganizo. Inde, ubwino wolingalira mwakuya ndi mtsutso. Ubwino wounikira momwe amene timagwirizana nawo ngakhalenso amene sitigwirizana nawo akuchitira zinthu zawo. Adationetsa kuti palibe ndende yozinga malingaliro kuti ngakhale chipolopolo cha maliwongo sichingafafanize maganizo, adatero Obama. - Lero, asirikali akuyembekezeka kunyamula thupi la Mandela kupita ku Qunu kuchoka ku Pretoria kumene anthu a maiko osiyanasiyana akhala akuona nkhope komaliza kuyambira Lachitatu. - Mandela adabadwa mchaka cha 1918 ku banja lachifumu wa mtundu wa Thembu. Iye amadziwika ndi maina aulemu monga Madiba komanso Rolihlahla (kutanthauza kuti munthu wovuta). Omukonda enanso amamutchula kuti Tata (kutanthauza kuti Tate mChichewa). - Iye adali mchipani cha African National Congress (ANC) chimene chidalimbana kwambiri ndi tsankho mdzikolo. Iye adamangidwa mu ndipo adatulutsidwa mchaka cha 1990. - Ngakhale iye adazunzidwa zaka 27 kundende ya Robben Island, imene ili mkatikati mwa nyanja ya mchere ya Indian Ocean, iye sadabwezere choipa ndipo sadafune kuimanso pampando wa pulezidenti mu 1999, pamene Thabo Mbeki adalowa mmalo mwake. - Mandela adakwatirapo katatu. Mkazi wake woyamba adali Evelyn Mase mu 1944 ndipo kenako adatengana ndi Winnie Madikizera-Mandela mu 1958 ndipo ukwati wawo udatha mu 1996. Mchaka cha 1998, Mandela adakwatira Graa Machel, yemwe adali mkazi wa mtsogoleri wakale wa dziko la Mozambique, malemu Samora Machel. - Atachoka ku mwambo wokumbukira ntchito za Mandela, mtsogoleri wa dziko lino adalowera ku Kenya kukakhala nawo pamwambo wokumbukira ufulu wa dzikolo. Iye akuyembekezeka kukakhala nawo kumwambo woika mmanda Mandela mawa. - Malinga ndi mneneri wa ku nyumba ya boma Steve Nhlane, maulendowa akulipiridwa ndi anthu akufuna kwabwino. -",SOCIAL ISSUES -ID_ldNtIDsW," Anatchezera Sitinakumanepo Anatchereza, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndili ndi mkazi amene ndidamufunsira pafoni koma sitinaonanepo. Timangoimbirana foni basi koma amandiuza kuti amandikonda kwambiri. Ndimukhululupirire? Zikomo, Nzovuta kukuthandizani chifukwa simunanene kuti zidayamba bwanji kuti mumufunsire mkaziyo pafoni. Kodi nambala yake mudaitenga kuti? Adakupatsani ndi mbale wanu kapena mbale wamkaziyo? Mnzanu? Mnzake? Mwa njira iliyonse, nanunso mukuonetsa kuti mukhoza kukhala ndi kamtima ka chisembwere kapena mwalifunitsitsa banja ndiye mukufuna kupeza mkazi basi. Dekhani. - Komanso ine pokhala wa mvula zakale zambiri zikumandidutsa komabe adzukulu ena amandiuza kuti kunjaku kwadza njira zamakono zochezera pafoni monga Whatsapp, Facebook ndi zina zotere. - Sindikudziwa ngati nkotheka kuti mudapatsana manambala kupyolera mnjira zimenezi. - Choti mudziwe nchakuti njira zopezera mwamuna zimakhala zosiyanasiyana koma chachikulu chimakhala chakuti munthu amene ukumanga naye banja ayenera kukhala yekhayo ukumudziwa bwino. - Pali banja apa? Zikomo gogo, Tidamangitsa ukwati ndi mkazi mu 2010. Tili ndi mwana mmodzi. Ali ndi mimba, iye ankakana kukhalira malo amodzi ati poopa kuti mimba ichoka. Nkhaniyo ndidaitengera kwa ankhoswe omwe adatithandiza kuti ziyambenso kuyenda monga banja. Koma mwanayo atabadwa, iye adayambanso kukana zokhalira malo amodzi ati chifukwa azikhala wotopa. - Nditayitengera nkhaniyo kwa ankhoswe, adayikanika. - Kuntchito adandisamutsira ku Mzuzu koma iye adakana kupita nawo. Ndidapitiriza kumulipirira lendi koma patatha miyezi ingapo adachoka ndipo adapita kwa mayi ake ku Blantyre. - Ndidapita komweko koma ukunso adakana zoti tikhalire malo amodzi. Ndichitenji? NJ, Zomba. - NJ, Ndikudziwa kuti kukhalira pamodzi si ngodya yokhayo yomangira banja koma iyi ndi njira yosonyezera chikondi pa mwamuna ndi makzi wake choncho ngati wina apezeka kuti akulanga mnzake mnjira yotere, zimasonyeza kuti penapake zinthu si zili bwino. - Zifukwa zimene mkazi wanuyo akupereka ndi zopanda pake, kusonyeza kuti pali china chimene akubisa. Msinkhu wangawu, sindidamvepo kuti mimba yachoka chifukwa mwamuna ndi mkazi amagonana mkaziyo ali woyembekezera ndiye izi akuzitenga kuti? Komanso mudziwe kuti mkazi wanuyo akudziwa kuti apa banja lathapo basi. Poyamba, kukukanizaniko. Kachiwiri, nchifukwa chiyani adakana kukutsatirani kuntchito? Ndipo pomaliza nchifukwa chiyani wabwerera pakhomo la amake? Zonsezo ndi zizindikiro kuti apa paipa. - Chofunika nchakuti mupite kwa ankhoswe mukatule nkhaniyi. - Adasintha Gogo, Ndili ndi mkazi yemwe ndili naye mwana wa zaka zitatu. Malinga ndi mavuto a zachuma, ndidachoka ku Blantyre kudzagwira ntchito ku Lilongwe. Patatha miyezi ingapo adanditsatira. - Koma chongobwera kuno, iye adasintha ndipo amakonda kucheza ndi amayi oyendayenda. - Ndichitenji? M, Lilongwe. - M, Poyamba simunandiuze ngati ukwati wanu uli wa kwa ankhoswe kapena mudangotengana. Ngati ndi wa ankhoswe, kawakambireni. - Ngati ayi, poyamba muyenera kumufunsa mkazi wanu chifukwa chimene akuyendera ndi amayi oyendayendawo. Mumuuze kuti ayenera kusintha ndipo ngati sasintha, chochita mukuchidziwa kale. Kunjaku kwaopsa adzakubweretserani matenda. -",RELATIONSHIPS -ID_lfyZhMyp," Bzalani mbewu zocha msangaLipita Woyendetsa ntchito za ulangizi ndi njira zamakono za ulimi muunduna wa zamalimidwe, Wilfred Lipita, wati alimi akuyenera kutengerapo phunziro pa zomwe zidaoneka muulimi wa chaka chatha ndi kusankha mwanzeru mbewu zolima chaka chino. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Polankhula ndi Uchikumbe paulangizi, Lipita adati masiku ano nkovuta kutchera kuti mvula iyamba lero ndipo idzatha mawa mmalo mwake njira yabwino nkusankha mbewu zocha msanga. - Upangiri wa zanyengo ndi umenewo komanso payekha mlimi ayenera kukhala wozindikira kumwamba kukhoza kusintha nthawi iliyonse malingana nkusintha kwa nyengoku, adatero Lipita. - Lipita: Alimi ena apulumukira chinangwa Iye adati kunjaku kuli mbewu zocha msanga zomwe mvula itati yadulira panjira, mlimi akhoza kupeza popumira kusiyana nkukakamira mbewu zokhalitsa mmunda chifukwa izi ndizo zingalowetse njala. - Mkuluyu adatinso pomwe alimi akubzala mbewu zachizolowezi monga chimanga, nyemba, fodya ndi zina ayeneranso kulingalira za mbewu zina zopirira kuchilala monga chinangwa ndi mbatata. - Mu ulangizi wake, Lipita adati alimi ena chaka chino apulumukira chinangwa ndi mbatata kupatula ulimi wa mthirira malingana nkuti ulimi chaka chatha sudayende bwino chifukwa cha mvula yokokolola ndi ngamba. - Mbewu ngati chinangwa zili mgulu la mbewu zomwe timati zachitetezo chifukwa ngakhale mvula idule, izo zimaberekabe. Palibe kanthu kuti mitsitsi yake ndi yaikulu kapena yochepa bwanji koma nkhani ndi yakuti mbewu zina zitakanika, mlimi amakhala ndi pogwira, adatero Lipita. - Mmadera ambiri chimanga chidatuluka ndipo mlangizi wamkuluyu adati imeneyi si nkhani yokhazikika pansi koma kulimbikira ntchito za mmunda monga kupalira kuti mbewu zisamalimbirane chakudya ndi udzu. - Iye adati mbewu zokulira mtchire zimanyozoloka ndipo sizibereka bwino ngakhale mlimi ataononga ndalama zambiri kugulira feteleza. - Omwe chimanga chawo chatuluka, ino ndiye nthawi yoyamba kulingalira kupalira ndipo chikafika mmawondo ndi nthawi yothira feteleza wina ndi kubandira kuti chinyamuke ndi mphamvu, adatero Lipita. - Iye adati chimanga chikanyamuka ndi mphamvu maberekedwe ake amakhala osiririka ndipo mbewu yake ikakhala yabwinonso, phesi limodzi limabereka chiwiri kapena chitatu podzakolola nkudzakhala ngati minda iwiri pomwe udali umodzi. -",FARMING -ID_lgTjdAqt," Zipolowe atamangidwa Mutharika Kumangidwa kwa anthu 11 omwe akukhudzidwa ndi nkhani yofuna kulanda boma Bingu wa Mutharika atamwalira sikudakomere anthu ena amene adachita zipolowe mmadera osiyanasiyana. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Pamene Peter Mutharika adapita kukadzipereka kulikulu la polisi mchigawo cha kumwera Lolemba, anthu ambiri otsatira chipani cha DPP adakhamukira kumeneko, komwe adakhambitsana ndi apolisi. - Apolisi adabalalitsa anthuwo ndi utsi wokhetsa misozi mpaka mtsogoleri wogwirizirayu atamutengera ku Lilongwe. - Ndipo pamene akuluakuluwa amayembekezeka kukaonekera ku bwalo la milandu kuti akapatsidwe belo Lachiwiri, owatsatira adali kuphwanya galimoto zina, kuotcha mateyala ndi kuponya miyala. - Izi zidachititsa kuti ozengedwa mlanduwo asapite kubwalolo. - Izi zidachititsa mneneri wa chipani cha DPP Nicholas Dausi, yemwe ndi mmodzi mwa oimbidwa mlanduwo, kuti aloze chala kuti ochita zipolowewo si a DPP. - Tikudziwa kuti akuchita izi kuti tisapatsidwe belo. Tipemphe masapota athu kuti akaona aliyense atavala T-Shirt yatsopano ya DPP ndipo akuyambitsa zipolowe amugwire ndipo amutengere kupolisi, adatero Dausi, kuuza wailesi ya Zodiak. - Iye adati adagonekedwa mkachipinda kakangono kupolisi ya Lumbadzi momwe mudali udzudzu wosaneneka ndipo adagona pasimenti opanda chofunda. - Atangomangidwa, angapo mwa akuluakuluwo adadwala. Awa ndi Goodall Gondwe yemwe adakomoka, Patricia Kaliati amene magazi ake amathamanga. Omangidwa ena ndi Jean Kalirani, Kondwani Nankhumwa, Symon Vuwa Kaunda, Henry Mussa, Bright Msaka komanso Necton Mhura. Mlanduwo ukukhudzanso yemwe adali mlangizi wa Bingu pa za malamulo Allan Ntata yemwe padakali pano ali kunja kwa dziko lino. - Iwo akuimiriridwa pamilanduyo ndi Frank Mbeta, Kalekeni Kaphale, Samuel Tembenu, Noel Chalamanda ndi Chancy Gondwe. - Ena mwa omwe adapita kubwalo la milandu kukaonetsa kuti ali pambuyo pa oimbidwa milanduwo ndi mkazi wa Bingu, Callista Mutharika, mwana wake womupeza Duwa komanso nduna zina zakale. -",POLITICS -ID_liPVVmPu," Mafumu akhumudwa ndi kuvula amayi Mafumu komanso anthu mdziko muno ati ndiokhumudwa ndi zomwe oganiziridwa kuti ndi mavenda mmizinda wa Lilongwe, Blantyre ndi Mzuzu msabatayi povula mbulanda amayi omwe adavala mabuluku kapena siketi zazifupi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ndemangazi zati apolisi afufuze ndi kugwira omwe adachita chipongwechi. - Malipoti osatsimikizika ochokera ku Mzuzu Lachitatu amati kumenekonso ena adavula amayi ena kumalo okwerera basi ndipo pomwe nthawi imakwana 12 koloko nkuti apolisi ali balala. - Mafumuwa ati apolisi sakuyenera kunyengerera ndipo yemwe agwidwe akuyenera kukalandira chilango. - T/A Kaomba ya mboma la Kasungu idati ngati munthu sadavale moyenera ndibwino kuwauza ena amudzudzule, osati kumuvula. - Zandikwiyitsa. Ngati sadavale bwino akadapeza amayi ena kuti akawadzudzule; uku nkuchititsa manyazi dziko, adatero Kaomba. - Senior Chief Tengani ya mboma la Nsanje yati kuvula amayi silingakhale yankho ngakhale mayiyo atavala molakwika chotani, kotero boma likuyenera kuchitapo kanthu. - Ife mafumu timalipitsa ovala molakwika. Wina akakuwa mnzake kuti sanavale bwino, mafumu timalipitsa wokuwayo. Otero amalipa nkhuku. - Koma wina atavula mayi ndiye kuti mlandu uwu sitiweruza; tiuza apolisi kuti akafikitse nkhaniyi kubwalo lamilandu, adatero Tengani. - Lachitatu mneneri wa boma, Patricia Kaliati adachititsa msonkhano wa atolankhani mumzinda wa Lilongwe momwe adadzudzula mchitidwewu. - Iye adati mayi aliyense yemwe waona zokhomazi awadziwitse. -",CULTURE -ID_ljVoPHFF,"Mutharika Wauza Nyumba ya Malamulo Iwunike Ngati Nkoyenera Kuchita Chisankho Mkatikati mwa COVID-19 Mtsogoleri wa dziko lino Professor Peter Mutharika lero watsekulira nyumba ya malamulo kudzera mu uthenga omwe unali ojambulidwa. - Sanapiteko ku nyumba ya malamulo Mutharika Komatu izi sizidasangalatse aphungu ena maka a mbali yotsutsa omwe anafunsa kuti boma lifotokoze momveka bwino chifukwa chomwe a Mutharika analankhula pa momwe zinthu zilili mdziko ,muno kapena kuti State of the Nation Address pachingerzi, kudzera mu uthenga ojambula osati kufika ku nyumbayi. -Malipoti akuti a Mutharika anachita izi kamba ka chiopsezo cha mliri wa Covid-19 kuti mwina ku nyumbayi kukadafika anthu ochuluka zomwe ndi zosemphana ndi ndondomeko zomwe zilipo. -Mwazina, a president wa dziko linoyu anakambako pa momwe chuma chikuyendera pakadali pano, ndondomeko zopewera mliri wa Covid-19, kudzudzula zipolowe za ndale komanso ndondomeko zomwe boma likutsata pofuna kuthandiza anthu mu nthawi ya mliriwu. -Lowe: Zikumvetsa chisoni kuti akunyozabe ma judge Kumbali ya zisankho, a Mutharika wati nyumba ya malamulo ikambirane mozama ngati kuli koyenera kuti dziko lino lichite chisankho posachedwa kapena kudikira kaye kuti mliriwu uchepe. -Iye pamenepa wadzudzulanso oweruza milandu kamba ka chigamulo chomwe adapeleka choti dziko lino lichitenso chisankhochi ndipo anati awa ndi maganizo ake osati kusalemekeza mabwalo amilanduwa. -Koma poyankhapo pa izi, mtsogoleri wa mbali yotsutsa boma a Robin Lowe ati ndi osakondwa ndi momwe mtsogoleri wa dziko linoyu akulankhulira pa nkhani zokhudza ma bwalo a milandu. -Zikungokhala zomvetsa chisoni kuti mmene tayendera naye president sakulora kuti khothi lili padera, parliament ili padera komanso executive ili padera ndiye iwo atenga mphamvu za tonse afuna ayendetse, anatero a Lowe. -Iwo apempha olangiza mtsogoleri wa dziko linoyu kuti amuthandize mtsogoleriyu kumvetsa chigamulo chomwe khothi linapereka. -",POLITICS -ID_llvtLdQa," Zitupa zaunzika zina zasowa Zitupa 93 893 za uzika mboma la Kasungu zasowa. Tamvani itha kuvumbulutsa. - Izitu zadziwika pamene bungwe lolembera unzika la National Registration Bureau (NRB) layamba kupereka zitupazi kwa eni. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mneneri wa wa bungwe la NRB Norman Fulatira watsimikiza izi ndipo wati: Ili si vuto lalikulu mtima ukhale mmalo. - Maboma amene adayambirira kulembetsa za unzika a Mchinji, Dowa, Kasungu, Salima, Nkhotakota ndi Ntchisi ayamba kulandira ziphaso zawo zomwe zaonetsa kuti nkhope zina zikusowa. - Anthu 93 893 amene amayembekezera kulandira zitupazi adadzidzimuka kuona kuti maina awo palibe pamene anzawo nkhope zawo zatuluka ndipo alandira zitupa. - Anthu amene dzina lawo lasowa mbomalo ati chiyembekezo chawathawa ngati angalandire zitupa zawo. - Lufeyo Mwanza wa mbomalo adauza Tamvani kuti chikhulupiriro pa NRB achotsa kuti zitupa zawo zidzapezeka. - Inde akutilimbitsa mtima kuti zitupa zathu zibwera komabe chilimbikitso chimenechi nchosakwanira. Tikuganiza kuti zasowa ndipo mwayi wokhala ndi zitupazi watiphonya, adatero Mwanza. - Iye adati pakhota nyani mchira nkuti anzawo amene adajambulitsira limodzi zitupa zawo zatuluka koma iwo zavuta. - Komabe Fulatira akuti mwa maina 1.7 miliyoni omwe adalembedwa moyambirira, mayina 1.5 miliyoni okha ndiwo adatumizidwa kuti akatulutse zitupa ndipo maina enawo amaunikidwa ngatidi ali a Malawi. - Anthu [asathamange magazi] kuti zitupa zawo zasowa, chifukwa tikukonza ndipo alandira zonse zikatheka bwinobwino, adatero Fulatira. - Iye adatinso zitupa 200 000 za mndime yoyamba ya kalemberayu ndizo sizidakonzedwe ndipo anthu omwe zitupa zawo zasowawo akhoza kukhala mgululi. - Pologalamuyi ndi ya a Malawi choncho timayenera kuunika maina bwinobwino kuti tisapezeke zoti tikupeleka ziphaso kwa alendo. Zonse zikatheka, aliyense yemwe ndi nzika ya dziko lino ndipo adalembetsa, adzalandira chiphaso, adatero Fulatira. - Senior Chief Kaomba ya mboma la Kasungu idati iyo siyikuonapo vuto pa nkhaniyi chifukwa zitupa zomwe zikusowa nzochepa poyerekeza ndi zomwe zapezeka. - Aka nkoyamba boma kupanga kalembera ngati uyu ndiye pa mayina 1.5 miliyoni, kusowa maina okhawo si chodandaulitsa kwenikweni ndipo tikuyenera kumvetsetsa, adatero Kaomba. - Iye adapempha anthu kuti adekhe chifukwa NRB ikulongosola. - Boma lidakhazikitsa ntchito ya kalembera wa unzika kuti lizitha kuzindikira anthu ake makamaka powathandiza pa ntchito zofunika ngati za umoyo, maphunziro komanso kuwapeza mosavuta akasowa kapena kutsakamira mmaiko a eni. - Kalembera yemwe ali mkati pano adayamba pa 24 May chaka chino ndipo akuyembekezeka kutha mu December. - Malinga ndi Fulatira, ntchitoyi idzakhala ikupitilira mpaka kalekale. - Iyi idali ndime yokhazikitsira ndipo aliyense amayenera kulembetsa mmalo omwe tikuchita kukhazikitsa koma kuyambira January chaka chamawa, omwe sadalembetse, aziloledwa kukalembetsa mmaofesi athu a mmaboma kapena kotumizira makalata [post office] yomwe angayandikane nayo, adatero Fulatira. - Iye adatinso amene ayambe kulembetsa chaka chamawa koyamba azidzalembetsa ulere pamene kwa omwe adasowetsa chitupa ndipo akufuna china, azidzapemphedwa kupereka kangachepe. - Kwa amene amakhala kutali ndi post office sadzavutikanso chifukwa NRB idzidzayendera mmadera kuthandiza Amalawi malinga ndi Fulatira. -",POLITICS -ID_lqJVcryZ," Gondwe azaza pamsonkhano Nduna ya za chuma Goodal Gondwe Lolemba idazaza pamwambo wosayinirana pangano la ngongole ndi banki ya zachitukuko mu Africa ya African Development Bank (AfDB) itazindikira kuti akuluakulu a kuundunawu sadabweretse mapepala osayinira panganolo. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndunayi imayembekezera kusayinira pangano la ndalama zokwana US$22 miliyoni (pafupifupi K16 biliyoni) mmalo mwa boma ndi oyimilira bankiyi Andrew Mwaba ku likulu la undunawu ku Lilongwe. - Adakwiya: Gondwe Cholinga cha ndalamazi nkupititsira ntchito za ulimi patsogolo ndi kutukulira achinyamata paulimi. - Gondwe adakhumudwa ndi kulephera kwa akuluakulu a kuundunawu kuzindikira kuti mwambowo udayamba palibe mapepala ofunikirawo ndipo adadula mkamwa oyendetsa mwambowo Alfred Kutengule kuti za mapepalawo zilongosoke. - Zitheka bwanji kusayinirana pangano popanda mapepala ofunikira? Tisayina pati? Mapepala ali kuti apa? Adafusa Gondwe. - Ndunayi itangolankhula izi, kudali yakaliyakali akuluakuliwo kuthamangathamanga mmawofesi kusaka mapepalawo kuti mwambo upitilire ndipo pomwe mapepalawo amapezeka, makina achinkuza mawu omwe amagwiritsidwa ntchito pa mwambowo adasiya kutulutsa mawu. -",POLITICS -ID_ltgLmTuA," Kanduku achotsa mfumu Thambala: Ankandituma kutolera ndalama Kwathina ku Mwanza pamene T/A Kanduku wachotsa gulupu Thambala komanso kulamula ena awiri kuti alipe mbuzi. - Bwanamkubwa wa bomalo Gift Rapozo watsimikiza za nkhaniyi ndipo wati anakumana ndi mbali ziwirizi Lachitatu msabatayi ndipo agwirizana kuti akumanenso zofufuza zina zikatheka. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Rapozo wati wayitanitsa kuti amve zokambirana zomwe zimachitika kufikira kuti mpaka Thambala agumulidwe pa mpando. - Padali nkhani zingapo zomwe zikukambidwa kuti mpaka a Thambala achotsedwe ufumu komanso mafumuwa amakumana pomwe amakambirana zinthu zomwe zapherezera kuchotsedwako ndiye pakhala zokambirana zomwe akhala akuunikira pa nkhaniyi mmbuyomu nkhaniyi tisadayitengere pena, adatero Rapozo. - Lachisanu lapitalo Thambala adauza Tamvani kuti Kanduku wamuchotsa ufumuwo chifukwa adakakhala nawo pamsonkhano wa mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda omwe udachitikira ku Chikhwawa. - Msonkhanowo, omwe cholinga chake kudali kutsekulira ntchito za chitukuko kwa Gulupu Chibwalizo kwa T/A Chapananga udachitika pa 7 August chaka chino. - Koma Kanduku wati ndizoonadi kuti Thambala wagumulidwa pampando koma wati ndi za ziii! kuti iye wachotsedwa pa mpando chifukwa chopezeka pamsonkhano wa pulezidenti ponena kuti sizikugwirizana. - Iye wati Thambala wakhala akubera anthu ndalama mwachinyengo powauza kuti Kanduku ndiye wamutuma. - Ugulupu ndidawapatsa ndine, zomwe achita ndi mlandu, mfumu imayenera kukhala ya chitsanzo chabwino osati kumabera anthu ake, ndichifukwa ndawachotsera ugulupuwo ndikuwasiira unyakwawa, adatero Kanduku yemwe adati wakweza mfumu ina kukhala gulupu. - Koma Thambala wati pa 7 adaitanidwa kukakhala nawo pamsonkhanowo koma ngakhale amapita adasiya milandu ina yomwe imayenera izengedwe. - Iye wati atabwerako adalandira kalata yomwe imachokera kubwalo la Inkosi Kanduku kuti akufunika kubwalo lawo. - Kumeneko kudali nkhani yokhudza malo yomwe ndidazenga ndiye munthu amene ndidamuzengayo samakhutira ndi chigamulo changa kotero adakagwada kwa Inkosi. - Tili pabwalo kukamba za nkhaniyo ndi pamene ndidafunsidwa chifukwa chomwe ndimapitira ku msonkhano wa Pulezidenti kusiya nkhaniyo pambuyo. Apa adandichotsa ufumu ndipo adati ugulupu wanga waperekedwa kwa nyakwawa Lupiya. Magulupu ena monga gulupu Tulonkhondo ndi Ngadziwe adawalipitsa mbuzi, adatero Thambala movomerezana ndi mkazi wake. - Iye wati atamva kuti ufumu wake wagumulidwa adalembera Rapozo kalata yomudandaulira. Kalatayo yomwe yaonedwa ndi Tamvani idali ndi mutu woti Dandaulo lakutsitsidwa udindo ndi kulipiritsidwa chindapusa yomwe mkatimo idatchula zopozeka kwake pamsonkhano wa pulezidenti. - Ndikukhulupirira kuti sadagwirizane ndi kupezeka kwanga pamsonkhanowo, adatero Thambala. - Koma Kanduku wati ndikutheka kuti Thambala akubweretsa dala nkhani yokapezeka kumsonkhano wa pulezidenti kuti ufumu wake uthenso. - Iwo akhala akunamiza anthu kuti alamulidwa ndi ine kuti atolere ndalama kwa anthu. Anthu omwe akhala akundidandaulira anabwera kwa ine kundifunsa zomwe ndidakana. Adatolera ndalama zoposa K70 000, adatero Kanduku. - Iye adati adaitanitsa Thambala kumufunsa za nkhaniyo. Kanduku wati chifukwa Thambala adapezeka wolakwa adamuchotsa pampandowo. - Ndapereka kale ugulupu kwa mfumu ina, poti nkhaniyi ili kwa DC ndiye tikamva momwe zilili, adatsindika Kanduku. - Iye adati walipitsa mfumu Ngadziwe pazifukwa zina osati zokakhala nawo pamsonkhano wa pulezidenti. - Titafunsa Thambala ngatidi adatenga ndalamazo iye adavomera kuti amatenga ndalamazo motumidwa ndi Kanduku. - Adatiuza kuti popeza kudera lathu kukudutsa njanji ndiye alembetsa mayina a anthu amene adzalandire nawo chipepeso ngati njanji yadutsa pakhomo pako. A Kanduku adati nditolere ndalama kuti tikawathokoze, adatero Thambala. - Iye adati poyamba adapititsa K200 000 ya mthumba mwake kuti asatolerenso ndalama kwa anthu koma Kanduku adakana ponena kuti yachepa. - Kenaka ndi pamene ndimauza anthu kuti andithandize, sindidachite mwakufuna kwanga, adatero. - Rapozo adati nkhanizi zafika kuofesi kwake ndipo chenicheni chidziwika zokambiranazo zimatheka. -",LOCALCHIEFS -ID_ltyEVrOY,"World Vision Donates Buckets to Mangochi Police Mangochi Police Station has reason to smile after receiving 35 buckets from World Vision International (Mangochi Branch) to help in the fight against the coronavirus pandemic. -The donation was received at Station premises on March 25, 2020. -Daudi: They will also be distributed to our branches Speaking during the handover ceremony, World Vision Project Officer Miss Ireen Majankono said the organization thought it wise to assist in order to protect the officers and clients from the deadly Covid-19. -Prevention is better than cure and we dont want to experience what other nations are facing due to the spread of the deadly virus, said Majankono. -In his remarks the Station Community Policing Coordinator Assistant Superintendent Clement Madeira, who represented the Officer ln-charge, applauded World Vision for the nice gesture. -Madeira said the donation has come at a right time when the whole world has been hit hard with coronavirus. -He encouraged other stakeholders to borrow a leaf from World Vision International stressing that police officers also need to be safe at all times. -World Vision lnternational has been working together with the Police especially in gender-based violence interventions and child marriages. -According to Mangochi police deputy publicist Amina Daudi, the 35 buckets will be distributed at the parent station and its three posts and 21 police units. -",SOCIAL -ID_lxZWrAgv," Kuthimathima kwa magetsi kwakhudzanso akumidzi Ndi Lolemba mmbandakucha wa pa 12 September, nthawi yangokwana kumene 4 koloko koma magetsi azima kale mboma la Mulanje. Chiyembekezo nchoti posakhalitsa ayaka. - Gulu la alimi lopanga tsabola wa Zikometso Hot Chilli Sauce, maso akudikira kuti mwina magetsi ayaka nthawi iliyonse. Poyembekezera, asakaniza kale tsabola kuti magetsi akangoyaka ayambe kuphika mmakina awo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Akadadziwa akadaphika therere! Magetsi sadayake tsiku lonse. Pofika 7 koloko mmawa wa Lachiwiri, magetsi kuli chuu, zomwe zapangitsa kuti akataye zosakanizazo. - Umu ndi momwe zikukhalia kwa anthu akumudzi amene sangakwanitse kupeza injini ya magetsi (generator). - Makampani a alimi akulephera kuyendetsa malonda awo, zinthu zasokonekera chifukwa cha kuthimathima kwa magetsi, komwe kukulowa mwezi wachiwiri tsopano mdziko muno. - Nalo bungwe lopanga ndi kugulitsa magetsi la Escom laneneratu kuti mavutowa anyanyira miyezi ikubwerayi chifukwa cha kuchepa kwa madzi omwe amapukusa makina opangira magetsi ku Nkula ndi ku Tedzani mumtsinje wa Shire. - Monga akufotokozera wachiwiri kwa mkulu wa Zikometso, Amos Ambali, pasabata amapanga mabotolo a tsabola 2 100, koma pano akupanga osaposera 500. - Timagwira ntchito Lolemba mpaka Lachisanu, koma masiku onsewa kukukhala kopanda magetsi. Mapeto ake tayamba kugwira usiku wokhawokha komanso Loweruka masana pamene magetsi akumayaka. - Sizikupanganika, pena kukukhala kopanda magetsi tsiku lathunthu, zomwe zasokoneza bizinesi yathu. Kangapo konse tataya tsabola patatha masiku awiri popanda magetsi kupangitsa kuti tsabola wathu aonongeke, adatero Ambali. - Nawo a Talimbika Agro-Processing and Marketing Cooperative Society, amene amapanga mafuta ophikira a Sunpower mboma la Salima, akuti magetsi akazima, amagulula makina awo ndi kuchotsa mpendadzuwa yense. - Fanny Jodani ndi mmodzi mwa akuluakulu pa Talimbika ndipo akuti patha miyezi iwiri magetsi akuzimazima ndipo tsiku lililonse akumazima isadakwane 4 koloko nkumayaka 6 madzulo. - Apapa tayamba kugwira ntchito usiku, komabe zikuvuta chifukwa pena kukumakhala kopanda magetsi. Magetsi akazima sitigwira ntchito ndipo timagulula makina athu, kuchotsa mpendadzuwawo, adatero. - Talimbika imapanga malita 500 patsiku ngati magetsi akuyaka, koma pano tsiku likutha osapanga mafuta. - Ali ndi antchito oposa 11 amene akufunika malipiro, kodi akumawalipira bwanji? Mkulu wa Talimbika, Pharison Chiwoko, akuti ili ndi vuto lalikulu. - Magetsi akamayaka bwino, timapanga ndalama yoposa K3 miliyoni pamwezi. Mwezi unowo ngakhale K1 miliyoni sikwana. Timaononga K700 000 kuti tilipire antchito. Mutha kuona kuti mwezi uno ngati anthu alandire ndi mwayi, akutero Chiwoko. - Nako ku Dowa zinthu sizili bwino. Watson Kamchiliko mkulu wa Madisi Agro-Processors Cooperatives, omwenso amapanga mafuta ophikira, wati pali mantha kuti angachotse antchito ena ngati sizisintha. - Timapanga malita 2 000 patsiku. Lero zasintha, tikumapanga malita 2 000 pasabata, bizinesi yasokonekera. Tili ndi ogwira ntchito amene akulandira K150 000, kodi awa tingawalipirenso? adatero Kamchiliko. - Nako kuchigayo kwasokonekera. Kamchiliko akuti anthu akugona kuchigayo kudikira kuti magetsi ayake pa boma la Dowa. - Pena amayaka cha mma 10 koloko usiku, anthu amagona kuchigayo kuti akayaka agaitse, adatero. - Kwa T/A Phambala mboma la Ntcheu, eni zigayo za dizilo apezerapo mwayi ndi kuzimazima kwa magetsi pamene akweza mtengo kuchoka pa K300 thini kufika pa K350. - Koma uthenga kuchokera kubungwe la Escom sukupereka chiyembekezo kwa anthuwa. - Mkulu wa bungweli, John Kandulu, akuti izi zikhala zikuchitika kuyambira mwezi uno mpaka December pamene mvula idzakhale itayamba. - Kandulu akuti izi zili chonchi chifukwa mlingo wa madzi a mumtsinje wa Shire ndi wotsika ndipo kutsikaku kupitirira pokhapokha mvula itayamba. - Chifukwa cha izi, tingokwanitsa kutapa 135 megawatts mmalo mwa 361 megawatts zomwe zichititse kuti magetsi akhale akuzimazima, adatero Kandulu. -",ECONOMY -ID_lxjjzfqi,"Muyambitsi Wa Radio Maria Pa Dziko Lonse, Wamwalira Yemwe anayambitsa wailesi za Radio Maria pa dziko lonse a Emmanuel Ferrario amwalira ali ndi zaka 90 zakubadwa. -A Ferrario amwalira masana wa pa 08 July 2020 mdziko la Italy ndipo pa nthawi ya imfa yawo, anali ali president opuma wa World Family of Radio Maria. -Muyambitsi wa Radio Maria pa dziko lonse-Ferrario Dongosolo lokhudza maliro ndi Nsembe ya Misa yotsanzikana ndi malemu President Emmanuele Ferrario lilengezedwabe. -Radio Maria Malawi idzawakumbukira malemu President Emmanuele Ferrario ngati tate amene amakonda ndi kufunitsitsa kuti Radio Maria Malawi ikule ndi kufikira madera ambiri a kuno Malawi. -President Ferrario pamodzi ndi anthu ena anayambitsa Radio Maria ngati ka wayilesi kakangono ka Parish ya Erba mdziko la Italy mchaka cha 1982. -President Ferrario adali munthu mmodzi yemwe amakonda Amayi Maria koposa ndipo chidwi chake chofuna kutsekula wailesiyi chinayamba pomwe anachita malonjezo kwa Amai Maria pa matenda a mkazi wake kuti ngati adzachiritsidwa ku nthenda ya cancer, iye adzagwira ntchito mosalekeza yofalitsa mthenga wabwino wa Amayi Maria. -Mkazi wake atachiritsidwa iye adagulitsa imodzi mwa kampani zake, ndalama zake nayendetsera wayilesi imene imafalitsa za Amai Maria a ku Medjugorje imene inakhazikitsidwa mchaka cha 1983. Pambuyo pa imfa ya mkazi wake mchaka cha 1984, President Ferrario anapitiriza kuthandiza komanso kutumikira ku wayilesiyi yomwe idali ya Parish. -Pambuyo pake adagulitsa kampani yake ina yopanga zakudya zochokera ku mkaka ndi kuyika chuma chake chonse mu ntchito zokulitsa ka wayilesi kameneka. -Mchaka cha 1986 ndi pamene adakhazikika mu ntchito zoyendetsa wayilesi ndipo mchaka chotsatira iye adasankhidwa kukhala President wa wayilesi imeneyi. Mchaka cha 1987 adakumana ndi bambo Livio Fanzaga, wansembe wina yemwenso adali wokonda wayilesi-yi ndipo limodzi adagwirizana mfundo zikulu zikulu ziwiri zoyendetsera wayilesi yi imene idali itayamba kukula. -Mfundo yoyamba inali kukana kuchita malonda amtundu wina uliwonse pa wayilesiyi ndipo mfundo yachiwiri inali kukonza dongosolo la mapologalamu omwe tsinde lake lagona pa mapemphero, Katekisimu komanso Misa. Ichi ndiye chidali chiyambi cha mulakuli wa mphamvu wotchedwa Radio Maria umene unakula kuchoka pa wayilesi ya pa Parish kufika pa wayilesi ya yomveka mdziko lonse la Italy. -Kudzera mu uneneri wa Amai Maria wailesiyi yakwanitsa kufikira mmaiko 80 pa dziko lonse lapansi ndipo ikuyembezeka kupita patsogolo maka kufikira maiko a ku Middle East ndi ena ambiri. -Mzimu wa President Emmanuel Ferrario uwuse mu mtendere wosatha. -",SOCIAL -ID_lyjVvVrZ," Sabata zingapo zapitazi, takhala tikulengeza kuti patsamba lino tizikupatsirani Anatchereza ndi malangizo pamavuto amene mumakumana nawo. Mavutowa akhoza kukhala a mbanja, maphunziro, chipembedzo komanso momwe mumakhalira ndi ena. Anzanu ayamba kale kutitumizira madandaulo awo ndi awa ali mmunsimu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Ndili ndi zaka 20 ndipo amuna anga sagona mnumba ndiye chonde, ndithandizeni. Akuti ndikawauza ankhonswe banja langa litha. Ukwati tapanga August wapiyu. - Ndine A Zikomo A, Mwamuna wakoyo ngwachibwana cha mchombolende! Mwangokwatirana kumene ndipo ukuti sagona mnyumba, ndiye amakagona kuti? Ukapanda kusamala naye ameneyo akubweretsera mmavuto aakulundikunenatu matenda oopsa, kuphatikizapo HIV/Edzi. Ngati wayamba kale kunena kuti ukakanena kwa ankhoswe banja lithapo ndiye kuti iye za banja alibe nazi ntchito koma kusangalatsa chilakolako cha thupi lake basi. Ndiye usazengerezepo apa, pita kaitule nkhaniyi kwa ankhoswe. Ngati akufuna kuti banjali lithe, lithe basi. Mwamuna wachimasomaso ndi woopsa kwambiri ndipo safunika kumusekerera. - Anatchereza, Mwamuna wanga anandisiya ndili ndi mimba palendi. Ndikaimba foni amayankha ndi mkazi amene akufuna kukwatirana naye. Ndipange bwanji pamenepa? Choyamba, kuti mwamunayo azichoka pakhomo nkukusiyani palendi, chidachitika nchiyani? Eetu, amati umanena chatsitsa dzaye kuti njovu ithyoke mnyanga! Mukamafuna kuti tikuthandizeni, nkhani yanu muziiyala bwinobwino kuti tidziwe gwero la mavuto anu. Koma kungokalakala pamwamba, munena kuti agogo sanandithandize. Poti ine ndikusowa poyambira kuti ndikuthandizeni, ndingonena kuti pitani kwa ankhoswe anu mukawafotokozere zomwe amuna anu achita, mwina atha kukuthandizani. Komanso njira ina ndi yopita kukadandaula kubwalo la milandu kuti mwamuna wanu ngati akufuna kukwatira mkazi wina akusudzuleni mwadongosolo, nanga ukwati umatha choncho? Akapezeka kuti mwamunayo ngolakwa, akhoti amatha kumulamula kuti mwana akadzabadwa azidzamupatsa chithandizo chakutichakuti kufikira atakula. Tayesani njira ziwirizi, mwina mutha kuthandizika pa vuto lanu. - Anatchereza, Zikomo ngati muli bwino. Ine dzina langa ndine Anthony P Nyirongo, ndavutika transport ndiye ndinasiya foni pababa shopu kuonjezera moto ndiye ndinawerenga nyuzi ya pa 27 September ndiye ndinawerenga pena pake kuti amene ali ndi vuto angathe kulemba text pa nambala yanu. Thanks. -",RELATIONSHIPS -ID_mAsNFIeK," Mphekesera zizunza anthu ku Mangochi Zina ukamva, kamba anga mwala ndithu. Anthu a mboma la Mangochi sabata yapitayi adadzuka pakati pausiku, ena mbandakucha, nkuyamba kukupa phala pokhulupirira mphekesera zoti khanda longobadwa kumene laopseza kuti yemwe sachita zimenezo awona zakuda. - Mfumu Makanjira ndi bwana mkubwa wa bomalo, Moses Mphepo, atsimikiza za nkhaniyo, koma ati sakukhulupira zoti mphepo yamkuntho yomwe yaononga nyumba, mizikiti ndi katundu mbomalo ikugwirizana ndi mphekeserazo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Makanjira: Anthu amwa phala Mfumu Makanjira ikuti munthu wina adaitchaila lamya usiku yofotokoza kuti khanda longobadwa kumene la mdziko la Mozambique lalosera kuti mboma la Mangochi mugwa mavuto aakulu ngati anthu sakupa ndi kudya phala. - Nditatsiriza kulankhula pa lamyayo, ndinatuluka panja koma ndinadabwa kuona anthu ali pikitipikiti kukupa phala, ena akumwa. Anthu ena anafika kunyumba kwanga kukafunsa nzeru. - Tsiku lotsatira chimphepo chachikulu chidaononga nyumba, mizikiti ndi katundu wambiri moti anthu ena akuti zikugwirizana ndi mawu akhanda lija, adatero Makanjira. - Mphekeserazo zikuti khandalo, lomwe lidabadwira mdera Kumwembe mdziko la Mozambique, lidamwalira litangotsiriza kupereka uthengawo. - Mussa Malekano ndi mmodzi mwa anthu omwe adakupa ndi kumwa phalalo. Ndinalandira foni yondichenjeza kuti ndiona zakuda ndikapanda kukupa ndi kudya phala ndi banja langa lonse. - Mneneri wapolisi wa mbomalo, Rodrick Maida, adati ofesi yawo siigwiritsa ntchito zikhulupiriro pogwira ntchito, koma malamulo a dziko. - Chimphepo adati mphepo yomwe yawononga katundu ndi mizikiti mbomalo siikugwirizana ndi mphekesera za khandalo. - Ndalandira malipoti woti mphepo yaononga katundu, koma sindikukhulupirira kuti zikukhudzana ndi mphekesera za khandalo, adatero bwanamkubwalo. -",SOCIAL ISSUES -ID_mDxlADkR," Chonona chifumira kudzira Tikamakamba za kufunika kuti pasamakhale kusiyana pa mwayi womwe amayi ndi abambo akupatsidwa, titamakumbuka za mwambi uwu wakuti chonona chifumira kudzira. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Izitu zikutanthauza kuti kusintha kwenikweni pakhalidwe la anthu kwagona pa momwe anthu akuleredwera mmakomo mwawo, mmadera momwe tikukhala, mmipingo komanso kusukulu. Chimodzimodzinso nkhani ya kuthetsa nkhanza mmabanja komanso nkhanza zina zomwe anthu amakumana nazo kaamba koti ndi aakazi kapena aamuna, tikumbuke ndithu kuti nthawi youmba khalidwe la munthu ndi nthawi yomwe akukula. - Mwachitsanzo, anthu ambiri-abambo ngakhalenso amayi-amene amakhala ndi mtima woderera amayi, amakhala kuti adakula pakati pa chikhalidwe chomwe chimaonera amayi pansi. Anthu oterewa amavuta kuti akhale pansi pautsogoleri wa mzimayi chifukwa amangoona kuti munthu amene akuwalamula sakuyenera kutero. - Chikhalidwe cholakwikachi chimakhala chokhazikika mmitu mwawo ndipo kukonza kwake akakula kumakhala kovuta. Tsono udindo wambiri wokonza makhalidwe olakwikawa uli mmanja mwa makolo poonetsetsa kuti nzika zomwe mukulera zikhale ndi zikhulupiriro komanso makhalidwe oyenerera osapondereza, kuzunza kapena kuderera anthu ena kaamba ka momwe adabadwira. - Amayi amene azunzika mmabanja ndipo ali ndi ana aamuna, akhoza kuonetsetsa kuti mwana amene akulera uja asadzakhale ngati bambo ake kuti adzazunzenso mkazi wake akakula. Ana aamuna aphuzitsidwe kulemekeza munthu wamayi. Adziwe kuti kusiyana kwawo ndi munthu wamkazi kwagona pa kaumbidwe ka ziwalo zawo pakabadwidwe. - Zikakhala nzeru ndi machitachita ena palibe kusiyana. Auzidwe ana aamuna kuti mzimayi ndi muthu ngati iwo. Si chida chongoti wina akafuna agone nacho kapena kumamunyozetsa kumamuimbira miluzi akamayenda mmisewumu. - Chimodzimodzinso ana akazi tiwaphunzitse kuti ali ndi kuthekera kofikira komanso kukhala chilichonse chomwe angafune pamoyo wawo. Tiwaphunzitse atsikana kuti asadalire thumba la munthu wammuna chifukwa chomwe bambo akuchita kuti apeze ndalama pakhomo iwonso akhoza kupanga. - Mtsikana asalunjike nzeru zake pa thupi lake. Pali luso, nzeru ndi zinthu zina zomwe anadalitsidwa nazo kuti zipindulire iye komanso dziko. - Aphunzitsidwenso mwana wamkazi kuti asalole munthu aliyense kumukokera pansi kapena kumuchitira nkhanza-angakhale mbale kaya mwamuna wake. Mwanayo auzidwe akali wamngono kukana ndi kusapirira mtundu uliwonse wa nkhanza. -",SOCIAL ISSUES -ID_mEmuDpac,"Chigamulo Chiperekedwa pa 3 February Bwalo la zamalamulo lalengeza kuti lipereka chigamulo chake pa nkhani yokhudza chisankho cha president, lolemba likudzali pa 3 February 2020. -Malinga ndi chikalata chomwe chasainidwa ndi wachiwiri kwa Registrar wa mabwalo a milandu mdziko muno, chigamulochi chidzaperekedwa ku bwalo lalikulu la milandu la mu mzinda wa Lilongwe nthawi ya 9 koloko mmawa. -Malipoti akusonyeza kuti bwaloli lidzapereka mpata woti mbali yomwe siyidzakhutitsidwa ndi chigamulochi idzakadandaule ku bwalo la Supreme. -Mtsogoleri wa chipani cha UTM, Saulosi Chilima ndi mzake wa MCP, Lazarus Chakwera anakamangala ku bwalo la milandu ati potsutsana ndi zotsatira za chisankho cha president zomwe bungwe la MEC linalengeza kuti Peter Mutharika wa chipani cha DPP ndi amene anapambana. -",POLITICS -ID_mGNngPhu,"Ma CBO Mboma la Zomba Adandaula ndi Kutsekedwa Kwa Sukulu Mgwirizano wa mabungwe angono angono Community Based Organizations Network mdera la mfumu yaikulu Mwambo mboma la Zomba wati kuyimitsidwa kwa sukulu chifukwa cha mliri wa Coronavirus mdziko kwachititsa kuti maphunziro asokonekere. -Mlembi wa Mwambo CBO Network mboma la Zomba a Josamu Stephano ndi omwe ayankhula izi pa mkumano wa mabungwewa komwe amakambirana zolimbikitsa ntchito yoteteza ana a mdelaro. -A Stephano ati chifukwa cha kubwera kwa Coronavirus, ana ambiri atayilira kaamba koti akuganiza kuti sadzabweleranso ku sukulu ndipo ati padakalipano ana ambiri atenga mimba komanso ena akwatiwa kale. -Maphunziro ku dela lathu kuno asokonekera kamba koti ana ambiri tili nawo mmakomo ndiponso ana ambiri atayilira, anatero a Stephano. -Iwo adandaula kuti sukulu zikazatsegulidwa ana ambiri sazabwerera kamba koti ena akwatiwa ndipo ena mwaiwo atenga mimba. -Poyankhulapo mmodzi mwa membala wa Mwambo Community Based Organization Network mayi Ethel Banda ati maphunziro ana ambiri a mderalo ayamba kupezeka ku malo omwera mowa komwe akuchita uhule. -Dziko la Malawi lakhuzidwa kamba koti ana ambiri maphunziro abwerera mmbuyo ndipo atenga mimba pomwe sukulu imatilerera ana, anatero mayi Banda. -",EDUCATION -ID_mIxGpqMF,"Ambuye Stima Apempha Akhristu, Ansembe Azivala Zozitetezera ku COVID-19 Episkopi wa dayosizi ya mpingo wa katolika ya Mangochi ambuye Montfort Stima wapempha akhristu mu dayosizi-yi kuti adzivala chotchinga kukamwa ndi mphuno pomwe akukasonkhana ndi anzawo nthawi ya mapemphero kuti adzitetedze ndi kutetedza ena ku kachilombo ka Coronavirus. -Stima: Nambala ya omwalira ikukwera Ambuye Stima alankhula izi mu uthenga wawo wapadera wolimbikitsa njira zopewera kachilomboka. -Iwo atinso pamene muthu akunva zizindikiro kapena kupezeka kumene ndi kachilomboka akuyenera kukhala pakhomo ndikuleka kukasonkhana ndi anzake, ndi cholinga choti atetedze ena ku kachilomboka. -Nambala ya anthu omwalira ikukwera, nambala ya anthu omwe matendawa awapeza ikukweranso ndiye zoyezeranso akuti zikutha. Ndiye tiyeni tipitirize kumvera malangizo a akulu athu a zaumoyo nthawi zonse. -Tikakhala mtchalitchi muja tivale mask. Kwa amene akudwala, asabwere ku tchalitchi kuno alandira Ambuye Yesu mu uzimu. Palibe cha nzeru kuti upite ku tchalitchi ukapereke matenda kwa ena, anatero AMbuye Stima. -Iwo ati tsopano nthawi yakwana kuti anthu azindikire kuti matendawa alikodi ndipo si nkhani ya nkhambakamwa. -",HEALTH -ID_mJnYOHLJ," Ngozi idazamitsa chikondi chathu Anthu adavulala, ena adataya miyoyo yawo. Koma kwa Joseph Chirwa ndi Towera udali mwayi kuti awiriwa akumane ndi kumanga woyera. - Lero ndi thupi limodzi, koma nkhani yano imaseketsabe akakumbuka za ngozi yomwe idachitika mu 2010 mboma la Zomba, iyo idali ngozi ya basi. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Towera adali mbasimo ndipo adavulala ndi kutengeredwa kuchipatala. Panthawiyo nkuti awiriwa atakumana kale ndi kupatsana manambala koma zolota kuti akapizana mawu a chikondi panalibe. - Joseph ndi Towera lero ndi banja Joseph yemwe akugwira ntchito kunthambi yoona za anthu olowa ndi kutuluka mdziko muno atamva kuti Towera wapanga ngozi, adakhudzidwa ndipo samati waimbanso liti foni komanso kukamuona. - Chifukwa choimbaimba, tidakhala pachinzake kwambiri, kenaka tidayamba kufunana, adatero Joseph pamene adamudikira Towera achire kaye kuti nkhani yachikondi ilowe mbwalo. - Joseph akuti pamene izi zimachitika nkuti awiriwa atakumana kale ku Masintha CCAP komwe onsewa amapemphera. - Apo Joseph nkuti ali mtsogoleri wa achinyamata, Towera adali membala wagulu la maimbidwe. - Komabe panthawiyo zoti angadzakhale thupi limodzi sizimadziwika. Zidatengera ngozi ya ku Zomba kuti zenizeni zioneke. - Mu 2012 Towera adali atachita, ndipo Joseph adaponya Chichewa. Pounguza chikondi chomwe mtsogoleriyu adachionetsa pa nthawi ya matenda, Towera sadazengereze koma kuvomera. - Joseph ndi oopa Mulungu. Wachikondi komaso wosamala. Iye amalingalira mwakuya ndipo ndidapeza tsogolo langwiro mwa iye, adatero Towera. - Naye Joseph adabwekera kuopa Mulungu kwa njoleyo: Towera ndi oopa Mulungu, ali ndi maonekedwe abwino ndipo ndisanamepo mkazi wanga ndi nthwani. - Ukwati udali pa 31 October 2015 ku Masintha CCAP ndipo madyerero adali ku ku Lilongwe Golf club. -",SOCIAL ISSUES -ID_mLUEvsao," Mashado a PP ndiwo agawe chimanga cha boma Banda (pakati) kulandira chimanga kwa nthumwi ya ku United Arab Emirates Anthu amene satsatira chipani cha PP ali pachiopsezo chosumbudzuka ndi njala pamene boma lauza mashado a PP kuti ayambe kugawa chimangachi kwa anthu ovutika mmadera awo. - Mneneri wa Pulezidenti Joyce Banda Steven Nhlane wati nkovuta kuti mashado a zipani zina zimene zakhala zikulalatira ndi kuipitsa mbiri ya Pulezidenti atumidwenso kugawa nawo chimangachi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Aphungu komanso omwe akufuna kudzaimira PP ndi imodzi mwa njira zomwe zikugwiritsidwa ntchito pogawa chimangachi komanso pali mafumu amene akugawa chimangachi mosayanganira ndale, adatero Nhlane. - Lachinayi sabata yatha pamsonkhano wa atolankhani ku Sanjika mumzinda wa Blantyre komanso Lamulungu pamwambo wokumbukira kuti patha chaka chimodzi chimwalirireni Inkosi ya makhosi Mmbelwa IV ku Edingeni mboma la Mzimba, Banda adauza mashado a PP kuti apite ku Farmers World ku Lilongwe kukatenga chimangachi kuti azikagawira anthu amene alibe chakudya mmadera mwawo. - Chimanga chomwe chikugawidwachi ndi chomwe dziko lino lidalandira kuchokera ku United Arab Emirates (UAE) kudzera mbungwe la Khalifa Bin Zayed Al Nahyan Foundation kuti chithandize mabanja pafupifupi 7 500 amene akusowa chakudya. - Dzikoli lidapereka matani 13 500 kudziko la Malawi Banda atadandaulira dzikoli kuti Amalawi ali pamoto. - Abdulrahim Jali yemwe amaimira dziko la United Arab Emirates polankhula pamene ankapereka chimangachi a 17 February adati: Cholinga chathu ndi kuthandiza ovutika ndipo pamene Pulezidenti Banda adapempha thandizo, tidaganiza zobwera ndi [chimangachi] kwa ovutika. - Koma Nhlane akuti chimangachi chidaperekedwa kwa Banda, kotero ali ndi ufulu wosankha momwe chingagawidwire. - Kupatula aponso, PP ili ndi mashado mzigawo zonse 193 amene angafikire anthu onse amene akufunika thandizoli. - Mashado MP a zipani zina si odalirika kwa mtsogoleri wa dziko lino, kotero si oyenera kugawa nawo chimangachi. A Pulezidenti sangagwiritse ntchito amene tsiku lililonse amakhalira kuwanyoza kuti agwire nawo ntchitoyi, adatero mneneriyu. - Izi zadabwitsa katswiri pa zandale, Prof Chijere Chirwa amene akuphunzitsa kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College ku Zomba, yemwe akuti zaboma siziyenera kukhudzana ndi chipani. - Ngati chimangacho chimaperekedwa kuti chithandize anthu ovutika ku Malawi, ndiye njira yabwino kudali kukachisiya ku Admarc kapena mwa ma DC osati mwanja mwa chipani. Koma ngati sichinabwere mnjira ya chipani ndiye chaperekedwa bwanji kuchipani? akudabwa Chirwa, potsindika kuti chipani si boma. - Chirwa akuti magawidwe a chimanga otere kukuonetseratu kuti palowa ndale, makamaka pamene zisankho za pulezidenti, aphungu ndi makhansala zayandikira, osati kuthandiza ovutika. - Posakhalitsapa bungwe la Malawi Vulnerability Assessment Committee lidatulutsa lipoti kuti anthu oposa 1.5 miliyoni ndiwo akuthatha ndi njala mdziko muno. - Amene akuyanganira kagawidwe ka chimangachi, Macward Themba, yemwenso ndi mkulu wa Mudzi Transformation Trust (MTT), wati akugwirita ntchito aphungu a PP ndi mashado a chipani kuti kagawidwe kasavute. - Koma aneneri a chipani cha UDF ndi DPP ati izi ndi zodandaulitsa ndipo anenetsa kuti zipani zawo zichitapo kanthu. - Izi ndi ndale zoipa, ndale sitipangira pamoyo wa munthu. Anthu akuvutika ndi njala ndiye mukumupatsa wachipani kuti ndiye azigawa chimanga kwa ovutika chifukwa chiyani? Tiwauza anthu kuti asanyengeke ndi chimangacho. Komabe tilembera bungwe loyanganira za zisankho la Malawi Electoral Commission kuti lione ndale zomwe boma layamba, adatero mneneri wa DPP, Nicholas Dausi. - Naye Ken Ndanga wa UDF akuti izi ndi ndale zoipa chifukwa mashado a chipani chawo sadapatsidwe ntchitoyi. - Mashado athu palibe amene wapatsidwa chimanga kuti azigawa. Komabe adziwe kuti anthu atopa ndipo akufuna kusintha, adatero Ndanga. - Azigawa mosankha, anthu a zipani zathu sangapatsidwe chimangachi, ndi kuononga zinthu zothandizira anthu kumeneku. Ndale zotere sitikuzifuna. - Koma mneneri wachipani cha MCP Jessie Kabwira samayankha foni yake ya mmanja pamene timati tilankhule naye Lachitatu msabatayi. - Mashado ena a maboma a Thyolo, Ntchisi ndi Lilongwe atsimikiza kuti atenga kale matumba a chimanga amene ayamba kugawa pamene ena akuti akhala akukatenga chimangachi msabatayi. - Raja Khan, yemwe ndi shado wa PP kummwera kwa boma la Thyolo, akuti akhala akutatenga chimangachi msabatayi. - Kampeni ikuyenda bwino ndipo chimanga ndikatenga msabatayi kuti ndigawire anthu anga, adatero Khan pouza Tamvani. - Naye Banda ali kalikiriki kugawa chimanga mdziko lonse, zomwe ena anena kale kuti ndi ndale chabe. - Koma mneneri wa Pulezidentiyu watsutsa izi ponena kuti kugawa chakudya kwa anthu ovutika si ndale. - Pomapereka chimanga kwa mabanja amene akuvutika ndi njala Pulezidenti akupulumutsa miyoyo ya anthu ndipo atsogoleri ena a zipani zina atha kutero ndipo akupemphedwa kuthandiza Pulezidenti wa dziko lino patchitoyi, adatero Nhlane. -",POLITICS -ID_mOcLFcgf,"Makhwala Ozunguza Ubongo Akukoledzera Uphawi Kwa Achinyamata-RAC Wolemba: Sylvester Kasitomu Kukula kwa mchitidwe wogwilitsa ntchito makhwala ozunguza bongo ndi kumwa mowa mwauchidakwa Drug and Alcahol Abuse akuti ndi umene ukukolezera mavuto a umphawi ndi makhalidwe oyipa pakati pa achinyamata ambiri mdziko muno. -Mkulu wa bungwe lopereka uphungu wa za maufulu a wanthu la Rights Advice Center RAC a Madalitso Masache ndi amene wanena izi pakutha pa maphunziro a tsiku limodzi a atsogoleri a zipembedzo ndi adindo ena mboma la Mangochi. -Malingana ndi a Masache maphunziro-wo anali othandiza atsogoleri-wa za momwe angathandizire pa ntchito zolimbana ndi mchitidwe-wu mbomalo ndipo anachitika ndi thandizo lochokera ku bungwe la Norwegian Church Aid NCA. -Tinabwera kudzawaphunzitsa anthu amawatumikira ku madera kwawo kuti akawafikire anthu amene akupezeka mmadera awo kuti mchitidwe ogwiritsa ntchito mankhwala ozunguaza bongo kaamba koti izi ndimene zikubwezeretsa chitukuko cha dzikolino mbuyo, anatero Masache. -Ndipo polankhulanso mmodzi mwa omwe achita nawo maphunziro-wo Sheikh Abdula Kaposa anayamikira bungwe-li kamba ka maphunziro-wo kaamba koti dera lawoli likukhudzidwa kwambiri ndi mavuto omwe akudza pakati pawo kaamba komwa mowa mwauchidakwa. -Chomwe chimachitika nchoti munthu akagwiritsa ntchito makhwala ozunguza bongo monga kumwa mowa mwauchidakwa amachita zinthu zosayenera monga mchitidwe ogonana zomwe zikuchulukitsa chiwerengero cha anthu omwe akudwala matenda oapatsirana pogonana monga edzi, anatero Sheikh Kaposa. -Maphunzirowa anasonkhanitsa adindo ozungulira boma lamangochi omwe anagakhale ndi kuthekera kophunzitsa anzawo za kuyipa kogwiritsa ntchito mkhwala ozunguza ubongo. -",SOCIAL -ID_mPGYoVco," Tom sakufunanso ndalama? Kati deru kadazizwitsa mlenje. Ife aganyu tadzidzimuka ndi ganizo la mphunzitsi wa Flames Tom Saintfiet yemwe tsopano wanena kuti sakufunanso K3.3 miliyoni akakapuntha Nigeria pa 7 September. - Ife tidayamba kutolera za mmageti kuti pofika pa 7 zikhale zitakwana koma lero kudzidzimuka akuti ndalama ayi. Ah ah ah! Zataninso wawa? Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Pamene Uncle Tom amabwera adagwirizana ndi Fam kuti iwo abwera ngati mfalisi ndipo ntchito yawo ndiyokagwetsa Nigeria. Komabe Uncle Tom adalamula Fam kuti idzawapatse K3.3 miliyoni lotolo akalichenutsa. - Lero Uncle Tom asintha maganizo, akuti iwo ndalama si nkhani ndipo ngakhale akatsotsomole Nigeria Fam isadzawapatsenso ndalamazo. - Kodi pamene Uncle Tom amalamula ndalamazo samadziwa kuti iwo ndi andalama kale? Kapena mwadziwa kuti Fam imaphangirana ndi matimu potolera za pageti zomwe zingatenge nthawi kuti ndalamayo ikwane? Kapena mwazindikira kuti chitunda chimenechi sitingakakwerepo? Monga mwa mawu anu, aganyu sitikukayika kuti pa Nigeria tikadutsapo ngakhale mphunzitsi wa Nigeria wadzipereka kusiya ntchito yake akakagonja ndi Flames. - Mwina osewera athu atengerepo phunziro kuti si bwino kumasewera ndi mtima wofuna kulandira kanthu koma mmalo mwake kufuna kupanga mbiri. Kukagwetsa Nigeria kwawo ndi nkhani yomwe ingatekese dziko lapansi. Izi zikutitsimikizira kuti ngakhale popanda malonjezano inu mukangogwira ntchitoyo. -",SOCIAL ISSUES -ID_mPwxpjjg,"Asilikali 89 Afa Mdziko la Niger Chiwerengero cha asilikali omwe afa pa chiwembu chomwe gulu lina laza uchifwamba la chisilamu linachita mdziko la Niger lachinayi sabata yatha ati chafika pa 89 tsopano. - Malingana ndi wailesi ya BBC boma la dzikolo laika masiku atatu okhudza maliro a asirikali-wa. Nduna yofalitsa nkhani mdzikolo Zakaria Abdourahame yati pambuyo pa ntchito yofufuza anthu omwe afa pachiwembuchi apeza kuti anthu ena a mugulu lazauchifwambali okwana 77 afanso pa chiwembuchi. -Chiwembuchi chachitika patangotha mwezi umodzi gulu lachisilamu litachita zamtopola pa malo ena mdzikolo chomwe chinaphetsa asirikali aboma akwana 71 a dzikolo. -Maiko a Chad, Mali, Niger, Burkinafaso komanso Mauritania akhala akugwirana manja pofuna kuthetsa za mtopola zomwe zakhala zikuchitika mmaikowo kwa zaka zochuluka zomwe akuganiza kuti magulu achisilamu ndi omwe akhala akuchita izi. -",SOCIAL -ID_mQmWToYW," Zinthu zitatu mu nkhuku imodzi ya Mikolongwe Katswiri wa ulimi wa ziweto wa ku Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources (Luanar) Timothy Gondwe wati kukhala ndi nkhuku ya Mikolongwe imodzi ndi chimodzimodzi kukhala ndi nkhuku zitatuyanyama, yachikuda ndi yamazira. - Nkhuku ya Mikolongwe imafika makilogalamu 4.5 Iye adati nkhuku ya Mikolongwe imakula kwambiri, imaikira mazira ambiri, komanso kukoma kwa mazira ndi nyama yake ndi chimodzimodzi nyama ndi mazira a nkhuku yachikuda. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Nkhuku ya Mikolongwe imakula kwambiri moti tambala mpaka amafika makilogalamu 4.5 pamene thazi amatha kulemera makilogalamu 4 pa miyezi 4 kapena 6 yokha. - Pachaka nkhuku ya Mikolongwe imaikira mazira apakati pa 200 ndi 250, adatero Gondwe. - Kuonjezera apo, katswiriyu adati mlimi atha kukwatitsa anapiye ake ndi a nkhuku zachikuda kuti akhale nkhuku zolimba komanso zopirira ku matenda. - Gondwe adati ichi nchifukwa chake nkhukuzi zikhoza kuwetedwa kumudzi ndikumabweretsa phindu lochuluka. - Malingana ndi katswiriyu, nkhuku zokwatitsazi zimakula ndi kuikira mazira ambiri oposa azachikuda. - Mazira ake amaposa a nkhuku zachikuda ndi magawo a pakati pa 20 ndi 30 pa 100 aliwonse ndipo zimatha kuikira okwana 200 pachaka, iye adatero. - Gondwe adati izi zimathandiza mlimi kupeza nyama yochuluka ndi mazira ambiri choncho ndalama, komanso ndiwo sizisowa pakhomo. - Mlangizi wa ziweto wa ku Blantyre Agriculture Development Division (Bladd) John Pirate Kothowa adati ngakhale nkhukuzi zimakula, komanso kuiikira mazira ochuluka nzosiyana kwambiri ndi zachikuda mchikhalidwe chake. - Iye adati ichi nchifukwa chake zimatha kumayenda nkumadzitolera zokha chakudya. - Chifukwa choti zimatenga nthawi yotalikirapo kuti zikule, kuziweta ngati zachizungu pomazidyetsa chakudya chogula nkudzichepetsera phindu, adatero Kothowa. - Gondwe adati alimi akumidzi akhoza kuweta nkhukuzi ngati momwe amawetera zachikuda, koma zimafunika kumazipatsa chakudya choonjezera mmawa, masana ndi madzulo. - Iye adati chakudyachi ndi monga gaga wothira mchere pangono ndipo ngati pali zakudya zina za mgulu la nyemba, azisakanizako gawo limodzi mwa magawo atatu aliwonse. - Katswiriyu adafotokoza kuti mlimi aziika chakudyachi pafupi ndi khola kapena pamene nkhuku zimakonda kudutsapo zikamapita kukadya. - Pambali pa chakudya pazikhala madzi akumwa aukhondo kuti zizimwa momwe zafunira. - Mlimi azitsatira dongosolo lonse la katemera wa chitopa kuti zikhale zotetezeka, iye adatero. - Gondwe adafotokoza kuti khola lizikhala lotakasuka, louma, lolowa bwino mpweya ndipo ngati nkotheka la mmwamba chifukwa ndi lomwe nkhuku zoyendayenda zimakonda. - Katswiriyu adafotokoza kuti alimi amtauni omwe amatha kupeza mwayi oweta nkhuku zokwatitsa, akhoza kumazipatsa chakudya chopanga okha kapena chogula cha nkhuku za mazira, koma chizingokhala choonjezera chabe. - Iye adati izi zili choncho chifukwa nkhuku za Mikolongwe zimadana ndikutsekeredwa mkhola. - Lastseen Jonamusi ndi mmodzi mwa alimi a nkhuku za Mikolongwe mu mzinda wa Blantyre wayamikira ulimiwu kuti ndi wabwino. - Iye adati adayamba kuweta mu December chaka chatha koma padakali pano zakula kale. - Pano maso ali kunjira kudikirira tsiku lomwe ziyambe kuikira mazira kuti ndiyambe kudyerera, adabwekera motere mlimiyu. -",FARMING -ID_mUIDErEy," Chaka chino kuli zokolola mpweche Unduna wa zamalimidwe, mthirira ndi chitukuko cha madzi walengeza kuti chaka chino alimi akolola matani 3.3 miliyoni a chimanga kuyerekeza ndimatani 2.6 miliyoni omwe adakololedwa chaka chatha. - Izi zadziwika undunawu utachita kauniuni woyamba wa chiyembekezo cha kakololedwe kaulimi wa 2018/19 ndipo zotsatirazi zikutanthauza kuti chaka chino alimi a chimanga aonjezera makilogalamu 25 pa makilogalamu 100 aliwonse womwe tidapata chaka chatha. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Chaka chilichonse undunawo umapanga kauniuni katatu wa chiyembekezo pa zokolola kuti uwone ngati nkoyenera kuti alimi ndi boma agulitseko zina kapena ayi. - Kauniuni ameneyu ndi wofunika chifukwa ndi amene amatithandiza kuona ngati mdziko mukhale chakudya chokwanira kapena ayi. - Zimatithandizanso popanga mitengo ya mbewu ndi kuunikira alimi pa nkhani yogulitsa mbeu zawo, idatero nduna ya zamalimidwe Joseph Mwanamvekha. - Mkulu wa bungwe la Civil Society Agriculture Network (Cisanet) Pamela Kuwali wati nkhaniyi ndi yabwino bola zinthu zisatembenuke mukauniuni awiri otsatira. - Iye waunikira kuti boma ndi mabungwe achilimike potsogolera alimi momwe angasungire mbewu zawo ndi kuzipezera msika wabwino kuti adzapange nazo phindu. - Chomwe chimachitika nchoti poti zachuluka, mavenda amatsitsa mitengo yogulira mbewu ndiye poti alimi amakhala ndi njala ya ndalama, amangolola mtengo uliwonse osadziwa kuti akubetsa, watero Kuwali. - Mbiri ya zaka za mmbuyo imasonyeza kuti zotsatira za akauniuni atatuwa zimanka zitsika chifukwa cha zochitika mdzinja monga kusintha kwa kagwedwe ka mvula, tizirombo toononga mbewu ndi matenda ena adzidzidzi. - Senior Chief Lukwa wa ku Kasungu watsimikiza kuti mmera mminda ukuoneka bwino ndipo ukupereka chiyembekezo chokolola zochuluka ndipo wati mafumu alandira mabungwe onse omwe aziwapeza ncholinga chophunzitsa alimi kasamalidwe ka zokolola. - Ngakhale ambiri akubwekera kuti mvula ikugwa bwino chaka chino, Mwanamveka wati kuchuluka kwa zokolola nchifukwa chapologalamu ya sabuside wafetereza ndi mbeu ya makono. - Iye adati boma lidapanga dala kuwonjezera chiwerengero cha anthu olandira makuponi afetereza ndi mbeu kuchoka pa 900, 000 mu 2018 kufika pa 1 miliyoni chaka chino kuti alimi ambiri apindule. -",FARMING -ID_mVMTrGPX,"Bambo Agwililira Mwana Wake Weniweni Mkuthawa Apolisi mboma la Ntcheu akusakasaka mkulu wina yemwe akumuganizira kuti wagwililira mwana wake weniweni. -Chigalu: Mchitidwe umenewu ukuchulukira Wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sub Inspector Hestings Chigalu wati bamboyu George Gwalidi yemwe padakalipano wathawa ndipo sakudziwka komwe ali, anagwililira mwana wake wa zaka 16 lachiwiri, pa nthawi yomwe mkazi wake anachokapo. -Mayiyo atamva za nkhaniyo akuti anamuuza msungwanayo kuti asaulure powopa kuwaika bambo akewo pa mavuto, koma msungwanayu anakauza agogo ake omwe anakanena za nkhaniyi ku polisi. -Chigalu wati mchitidwewu wachulukira kwambiri mbomalo ndipo wati zimenezi zayamba kuwululika kwambiri kaamba ka ntchito yomwe apolisiwa akugwira pomemeza anthu kuti azikanena ku polisi nkhani zoipa zomwe zikuchitika mmadera mwawo. -Pamenepa Chigalu walangiza anthu kuti apitirize kunena nkhanza zilizonse zomwe zikuchitika mmadera mwawo kuti malamulo agwire ntchito pa iwo kudzera mu kuzengedwa mlandu ku bwalo. -",SOCIAL -ID_mWmZXjle," Sankhani Mkandawire kulavula moto Sankhani Mkango Plus Mkandawire adachoka ku Nyasa Big Bullets chaka chino kupita ku Tanzania komwe akusewera Mbeya FC. Iye adachoka limodzi ndi Owen Chaima ndipo ulendowo udali ndi zokamba zambiri. BOBBY KABANGO adacheza naye motere: Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mkandawire: Kumalankhulidwa zambiri Tidziwe mbiri ya Sankhani Ndimachokera ku Dwangwa mboma la Nkhotakota. Ndine wachisanu mwa ana 7. Ndine wosakwatira koma posakhalitsapa mumva nthungululu. Ena amanditchula Mkango Plus, dzinali adandipatsa ndi sapota wa Bullets ati chifukwa omwetsa zigoli amavutika akakumana nane. Ndidayamba kusewera Bullets mu 2007 kuchokera ku Dwangwa United. Ndaseweranso Carara Kicks ku South Africa. - Moyo uli bwanji ku Mbeya? Zonse zili bwino, moyo ndi choncho, pena ziwawe pena kukoma koma ndili bwino. Ku Mbeya ndikusewera pafupifupi masewero alionse. - Kuchoka kwako ku Bullets padali zokamba zambiri, zidatere chifukwa chiyani? [Waseka..] Bobby aliyense amanena choncho koma pamene ndimachoka ku Bullets nkuti atagula [John] Lanjesi, [Emmanuel] Zoya komanso adali ndi [Miracle] Gabeya omwe akadagwira ntchito yanga. Kumbukiranso adali ndi George [Nyirenda]. Ndidaona kuti idali nthawi yabwino kusuntha chifukwa ndakhala ndi timuyi ilibe kanthu mpaka pamene ndimachoka itapeza ndalama. - Umawathawa anzakowa? Ayinso, koma kuona moyo wanga komanso kutimuko kumalankhulidwa zambiri zomwe zikadasokoneza tsogolo langa ndiye ndidafuna ndisunthe kuti ndikaone zina. - Tinene kuti tcheya wakale Sam Chilunga ndiye adapangitsa? [Waseka] Amene uja adali ndi masomphenya, sindingakuuzeni zambiri koma taganizani poyamba ndimalandira K33 000 ngati malipiro anga a pamwezi. Anthu amatamanda za luso langa koma kumaposedwa ndalama ndi wonenerera basi, zoona izi? Munthu uja adakweza malipiro ndiye padalakwika? Umadandaula kuti Chilunga adachotsedwa? Ndizomvetsa chisoni kumene, tinene chilungamo Chilunga adali kamuna. Adapeza ma sponsor, adakweza ndalama yolandira tikasewera gemu komanso simungamumve Chilunga akulankhula mmanyuzipepala kupempha thandizo. - Kodi ukudana ndi mtsogoleri wapanoyu Noel Lipipa? Sindikuteronso, koma Lipipa adziwe kuti akuyenera kukhala wa mphamvu chifukwa [Bullets] imakhala yosiirana. Aonetsetse kuti osewera akusangalala ndipo zikatere amupatsa zomwe akufuna, dzina lake litchulidwa paliponse chifukwa Chilunga amaganizira osewera kwambiri. -",SPORTS -ID_mYCxePvO,"Papa Wati Ali Limodzi Mmapemphero ndi Mzika za ku America Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco watsimikizira a Katolika ndi anthu onse ku United States of America kuti ali nawo limodzi mmapemphero. -Malinga ndi malipoti a wayilesi ya Vatican, Papa walankhula izi lachinayi kudzera mu uthenga wake wa pa lamya kwa President wa bungwe la ma episkopi a mpingo wa katolika mdziko la America, Archbishop Jose Gomez wa archdiocese ya Los Angeles. -Iye wayamikira maepiskopi a mpingo wa katolika mdziko la United States of America chifukwa chosonyeza utsogoleri wabwino pomwe mdzikolo mukuchitika ziwawa chifukwa cha imfa ya nzika ya dzikolo, George Floyd. -Kudzera mu uthenga wa pa lamya-wo Papa Francisco wati ali pafupi ndi anthu mdzikolo pa nthawiyi ndipo akuwapempherera. -Papayu wayamikiranso maepiskopi a Mpingo wa Katolika podzudzula mchitidwe wa tsankho mdzikolo womwe wachititsa kuti George Floyd aphedwe. -Papa Francisco wauza Archbishop Gomez pa lamyayo kuti mwapadera waikiza mmapemphero Archbishop Bernard Hebda ndi Mpingo wonse ku Minneapolis mdzikolo komwe Floyd adaphedwera. -Lachitatu pa 3 June 2020 Papa Francisco adadzudzula kuphedwa kwa nzika ya chikudayi mdzikolo. -George Floyd adaphedwa ndi wapolisi wina pa 25 May, 2020 ndipo padakali pano anthu ena asanu aphedwanso pa zionetsero ndi zipolowe zomwe anthu akuchita powonetsa kusakondwa kwawo. -",RELIGION -ID_mbHeiCBN," Zulani mitengo ya fodya poopetsa matenda Nthawi ino alimi ambiri a fodya ali kalikiriki kufunafuna mbewu, kukonza malo omwe adzalimepo komanso kukonza ndi kufesa nazale. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ngakhale izi zili choncho alimi ena mmaboma a Mzimba ndi Rumphi akutsalira pantchitoyi kaamba koti iwo sadazulebe mitengo ya fodya mminda mwawo. - Mlangizi wa za ulimi Lewick Zimba wauza Uchikumbe kuti izi zikhoza kudzaononga fodya munyengo ikubwerayi. - Alimi amayenera kuzula ndi kuotcha mitengo imeneyi akangomaliza kuthyola fodya wawo kuti aphe tizilombo tonse tomwe tingakhale mumitengoyo. - Fodya ali gulu limodzi ndi tomato ndi mbewu zina zomwe sizichedwa kugwidwa ndi matenda ndipo mitengo ija ikasiyidwa kwa nthawi yaitali mmunda umasanduka malo omwe tizilombo timasweranamo,adatero Zimba. - Zimba adati madera amasiyana nyengo yokolola fodya. Madera a kummwera ndi pakati amayenera kuyambirira kuzula pomwe madera a kumpoto amamalizira ngakhale nthawi yake madera onsewa ndi miyezi ya March mpaka April, adatero Zimba. - Iye adati alimi omwe sadazule ndi kuotcha mitengo ya fodya mminda mwawo akuyenra kutero nthawi ino ngati akufuna kudzapindula ndi fodya wawo nyengo ikudzayi. - Fodya amafunika chisamaliro chokwanira ndipo chisamaliro chimenechi chimayamba mlimi akangokolola fodya wake mmunda, adatero Zimba. - Iye adati alimi akuyenera kuzindikira zomwe akuyenera kuchita ndi nthawi yomwe akuyenera kutero kupewa kulakwitsa kapena kusokoneza zomwe zikadatha kupeweka. - Alimi akuyenera kumvera alangizi komanso ngati apali zinthu zomwe sakumvetsetsa akuyenera kufunsa kwa alingizi a kudera lawo, iye adatero. - Mlangiziyu adati Malawi ndi dziko lomwe limadalira ulimi wa fodya pobweretsa ndalama za kumaiko akunja kotero nkofunika kuti fodya azisamalidwa bwino kuti phindu lake lizioneka pokhala kuti mbewuyi imafuna ntchito yambiri. - Amon Gondwe, mmodzi mwa alimi amene mpaka pano sanazulebe mitengo ya fodya mboma la Rumphi, wati ntchito imawakulira kuti ayambe kuzula nthawi yomwe amaliza kuthyola fodya. - Timati tidzazulabe kenaka mpaka kumapezeka kuti nthaka yauma ndipo mitengoyi imalimba ndiye timangozisiya, adatero Gondwe. - Iye adati akudziwa za ubwino wozula mitego ya fodyayo akangomaliza kukolola, makamaka potengera kuti ntchito imachepa, koma kwina kumakhala kutayirira kumbali ya alimi, amene ambiri mwa iwo amafuna adzipepese kaye akangogulitsa fodya wawo. -",FARMING -ID_megPoqbW,"Amakonda ndalama Anatchereza, Ndakhala paubwenzi ndi msungwana wina koma vuto lake akuoneka wokonda ndalama. Tikangokumana, amandipempha ndalama. Timalankhulana nthawi zambiri pafoni koma mwezi ukangotha amati tikumane. Kodi ichi ndi chikondi? M, Lilongwe. -Wokondeka M, Ameneyo sakuthandizani. Mkazi woika ndalama patsogolo si wa bwino. Taonani akuonetsa mawanga ake muli pa chibwenzi nanga mukadzakwatirana zidzatha bwanji? Mudzaona kuti pakati pa mwezi mavuto okha okha mbanja. Koma ukangotha mwezi si kusekerera ku chitsakano kwake. Mpeweni. -",RELATIONSHIPS -ID_memmhQTF," Mkangano pakati pa asilamu ndi a gule Mkokemkoke udakula ku Mitundu mumzinda wa Lilongwe Lamulungu lathali pomwe a gule wamkulu adayamba kukokanakokana ndi anthu a chipembedzo cha Chisilamu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mkokemkokewo udayamba pomwe kudamveka kuti kuchipatala china kumeneko mayi wina wabereka mwana wokhala ngati gule wamkulu. - Izo zidachitika mwamuna wina yemwe ati ndi mwamuna wa mayiyo adakatentha zibiya za gule wamkulu. - Apa a kudambwewo adalamula Asilamuwa kuti apereke ngombe zisanu, akapereke phulusa la zomwe adatenthazo kwa mfumu komanso kuti avinire achinyamata Achisilamu omwe adakhudzidwa ndi nkhaniyo. - Nkhaniyi pano ili mmanja mwa bwanamkubwa wa Lilongwe, Paul Kalilombe, yemwe wati adakumana ndi mbali ziwirizi ndipo pali chiyembekezo kuti iwo asiye kumenyana. - Kalilombe wati mbalizi zauzidwanso zolemekeza chikhalidwe komanso chipembedzo cha aliyense malinga ndi malamulo adziko lino. - Naye mlembi wa mkulu wa gulu la Achewa la Chewa Heritage Foundation (Chefo), Amos Chinkhadze, adatulutsa chikalata chopempha mbalizi kuti zisiye kuponyerana Chichewa ndikulola zokambirana kuti zichitike. -",RELIGION -ID_mfLZBJfN," Bullets, manoma akunthana lero Kumakhala fumbi nthawi zonse Bullets (zifiira) ndi Wanderers akamakumana Tsoka mtunda ndi nyanja popeza woipayo watsikira pa Civo Stadium masanawa. Ligi ya TNM Super League tsopano yafika pa gwiritse. - Nkhawa ili biii! Kwa osapotera timu ya Big Bullets ndi Mighty Wanderers pamene matimuwa akhale akuphananso masanawa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Iyi ikhala nkhondo yeniyeni chifukwa ngati Nyerere zipambane masewero asanu amene yatsala nawo ndiye kuti zikhala ndi mapointsi 55 kutanthauza kuti iposa matimu onse. Apa ndiye kuti zili ndi mwayi wophulanso ligiyi patangodutsa mwezi zitanyamula chikho cha Standard Bank. - Koma mwina loto la Wanderers lingakhale lovuta chifukwa mphunzitsi watsopano wa Bullets, Gerald Phiri, akuti akulotanso atapambana masewero asanu amene timuyi yatsala nawo kuti mwina angathere pabwino kapena kutenga ligi. - Bullets ikuchokera kolepherana mphamvu ndi Blantyre United. Iyo ili pa nambala 6 ndi mapointsi 36. Pamene Nyerere zikuchokera koboola jombo ya Moyale ku Balaka ndi zigoli ziwiri kwa duuu! Izo zili pa nambala yachiwiri ndi mapointsi 40 kutsogozedwa ndi Red Lions yomwe ili ndi mapointsi 41 koma yatsala ndi magemu anayi. - Masewero a Wanderers ndi Bullets ali pa Civo pamene pakhale pakhomo pa Nyerere. Timuyi ndiyo yasankha bwaloli chifukwa pa Kamuzu idathamangitsidwa patachitika ziwawa ndipo siidamalize chilango. - Koma mlembi wa Nyerere David Kanyenda akukhulupirira kuti lero Maule aona mbonaona. - Mukaonetsetsa takhala tikuchita bwino, sitikuchinyitsa zigoli. Tikuchokera kopambana ndi Moyale, ndipo dziwani kuti Bullets ndi akazi athu, akutero Kanyenda. - Matimuwa akumanapo kawiri posakhalitsapa. Mndime yoyamba ya ligiyi, matimuwa adalepherana mphamvu pochinyana chigoli chimodzi kwa chimodzi. - Matimuwa adakumananso ku Lilongwe mubonanza ya Luso TV pomwe Bullets idapambana kudzera mmapenote. - Matimu ena akhalenso akuphana mchikhochi masanawa. Mzuzu United ikhomana ndi Civo United pa Mzuzu Stadium. Evirom ithyolana ndi Blue Eagles pa Kamuzu. Jombo ya Red Lions ili pakhomo ndi Kamuzu Barracks ku Zomba. - Mawa, Blantyre United iphwanyana ndi Blue Eagles pa Kalulu Stadium. Epac F.C ikwapulana ndi Silver Strikers pa Civo Stadium. Moyale ikumana ndi Civo United pa Mzuzu Stadium. Azam Tigers igogodana ndi Kamuzu Barracks ku Balaka Stadium. Evirom ikumananso ndi Mafco FC pa Kamuzu Stadium. -",SPORTS -ID_mgDUgyKx," Chipwirikiti ku Malawi Kuphwanya ndi kusalemekeza malamulo kwayala nthenje mdziko muno. Anthu akungopha ngati akupha nkhuku, kugwiririra, kuononga ngakhalenso kuyatsa katundu. Sabata yatha, anthu awiri adakhapidwa ndi kuphedwa ku Neno powaganizira kuti ndi mfiti ndipo sipanathe nthawi pomwe anthu enanso adaphedwa kwa Chitukula ku Lilongwe pamkangano wa malo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Naye adagendewa: Mayaya Izi zili apo, Akhristu ndi Asilamu adalikitana ku Balaka pomwe sukulu ya mpingo wa Anglican ya Mmanga idaletsa atsikana kuvala mipango yotchinga kumutu potsatira chipembedzo cha Chisilamu. - Ndipo izi zili mkamwamkamwa, msilikali wina adapha asilikali anzake awiri ku Ntcheu ndipo naye adaomberedwanso ndi apolisi a kuusilikali. Ndipo si kale pomwe nyumba 21 zidaotchedwa ku Nkhata Bay ndipo anthu 4 adaphedwa pa zipolowe. - Si kale pomwe anthu otsatira chipani cha Democratic Progressive Party (DPP) adagenda ndi kuvulaza mmodzi mwa omenyera ufulu wa anthu Billy Mayaya pa zionetsero zimene bungwe la Human Rights Defenders Coalition (HRDC) limachita pofuna kukakamiza mkulu wa bungwe la Malawi E;ectoral Commission (MEC) Jane Ansah atule pansi udindo. Ndipo wapolisi wina adaphedwa ku Nsundwe mboma la Lilongwe pomwenso apolisi ena akuwaganizira kuti adagwirira ndi kulanga amayi ndi asungwana ena. - Nako ku Karonga, pofuna kusatsalira pa mpungwepungwe wabukawu, kudali anthu ena kuvula amayi ndi atsikana ngati avala mathalauza ndi siketi zazifupi mbomalo. - Izi zikuchitika ngakhale lamulo loyendetsera dziko lino limati kuli ufulu wa kavalidwe. Ndipo amabungwe oteteza ufulu wa anthu monga Foundation for Community Support Services (Focus) adzudzula mchitidwewu ndipo apempha apolisi kuti atsekere mchitokosi wachinyamata aliyense amene akuvula amayi. - Pakadalipano mkulu wa apolisi mbomalo Sam Nkhwazi wati sadamangeko munthu pokhudzana ndi nkhaniyi. - Malinga ndi Mfumu Malema 2 ya mboma la Karonga, iwo adakhazikitsa malamulo woti ana a sukulu (anyamata ndi atsikana) asamapezeke kunyanja chifukwa zinthu zidafika poipa ndipo anawa amachita zolaula kunyanjako. - Iye adati atakhala pansi adakhazikitsa gulu lomakayendera kunyanjako ndi kumagwira tiana tomwe amatipeza komanso adapeza galimoto yomwe idalengezetsa Lachisanu lapitalo kuti anawa asapezeke kunyanja ndipo akangopezeka agwidwa. - Tidachita izi chifukwa anawa adaonjeza kuthawa kusukulu nkumabwera kunyanja kukamwa mowa ndi kugona ndi amuna. - Chidatikhudza kwambiri ndi choti mwana wina wa zaka 13 adamwetsedwa mowa patsiku la anakubala ndi kugonedwa ndi anyamata ambiri. Anawa amakhala oti athawa msukulu, adatero Malema. - Koma iye adakanitsitsa kuti adakhazikitsa malamulo oti amayi asamavale mathalauza ndi siketi zazifupi mbomalo. - Izo akupanga ndi akabaza kumsika ndipo ife sizikutikhudza, adatero iye. Pomwe mayi wina yemwe adaona mnzake akuvulidwa, Christobel Shaba, adati zikuchitika mbomalo ndi zoopsa ndipo amayi akukhala ndi mantha akulu. Polankhulapo pa chipwirikiti chomwe chikuchitikachi, mphunzitsi wa ufulu wa anthu pasukulu ya ukachenjede ya University of Livingstonia George Phiri adati zonsezi zikungosonyeza kuti utsogoleri wa dziko lino walephera. - Phiri adatinso nzokhumudwitsa kuti mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika sakuonetsa chidwi chofuna kuthetsa mavuto mdziko muno ndipo wangoti duuu! Tangoganizani, wamkulu wa apolisi adabwera poyera nkunena kuti apolisi alibe kuthekera kopereka chitetezo mdziko muno, kodi mtsogoleri wa dziko lino adachitapo chiyani izi zitanenedwa? Kodi mtsogoleriyu akuona zikuchitikazi? Nanga bwanji wangoti duuu! ndipo palibe chomwe akuchitapo? adatero Phiri. - Koma nduna ya zofalitsa nkhani Mark Botomani idatsutsa kwa mtu wa galu kuti utsogoleri wa dziko lino walephera. Botomani adati ngakhale akugwirizana ndi zoti zikuchitika mdziko muno ndipotsa mantha komanso zoziziritsa thupi chifukwa anthu akungotengera malamulo mmanja mwawo, koma mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika akuyesetsa kukonza zinthu kuti zibwelere mchimake. -",SOCIAL ISSUES -ID_mggQPlrC," Chisankho cha Mulhako chilephereka Adanyanyala: Katunga Kudali kuthafulirana Chilomwe kusukulu ya pulaimale ya Nyambadwe pulaimale Lolemba masiku apitawa pamene gulu la Mulhako wa Alhomwe ku Ndirande limachititsa chisankho. - Chisankhocho chimachitika patadutsa zaka zitatu chisadachitike ndipo amasankha maudindo a mkulu wa gululi ku Ndirandeko komanso wachiwiri wake, mlembi ndi msungichuma. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Escom in free-for-all fuel scam Anthu amene adatsina khutuTamvaniati chidasokoneza zonse ndi mkulu wina amene amafuna apikisane nawo koma adabwera ndi achipani amene amafuna amuvotere. - Patsikuli padali anthu atatu amene amafuna apikisane pampando wa mkulu wa gululi koma chisankho chisadayambe padachitika mpungwepungwe. - Vuto ndiloti mmodzi mwa amene amapikisana nawo pa mpandowu ndi wachipani cha DPP moti anabwera ndi omutsatira achipaniwo. Izitu si zachipani koma zachikhalidwe cha Alhomwe, adatero wotitsina khutuyu. - Amene adawatenga kuchipaniwo si a mtundu wathu zomwe zidakwiyitsa anthu. - Awiri mwa amene amafuna kupikisana nawo pampando wa wamkulu wa gululi adafumukapo kuti sapikisa nanawonso. - Mmodzi mwa amene adanyanyala kuti sachita nawo chisankhocho ndi Dolesi Katunga amene wakhala mkulu wa gululi kwa zaka zitatu. - Iye watsimikiziraTamvanikuti kudali mpungwepungwewo. Chisankho chalephereka, sindikudziwanso kuti zitha bwanji chifukwa chichokereni sindinabwererenso, adatero Katunga. - Ndidachokapo chifukwa cha mpungwepungwe omwe udabuka, ndidakonzeka kuchita nawo chisankhocho koma chidandikhumudwitsa ndi zokangana zomwe zidabukazo. Sikuti ndikukakamira mpando, adatero iye. -",POLITICS -ID_mjLxLFUF,"Sister Adora Magaleta Likwethu Alowa Mmanda By Glory Kondowe Thupi la Sister Adora Magaleta Likwethu a chipani cha atumiki a Maria Virgo Oyera cha Servants of the Blessed Virgin Mary (SBVM) lalowa mmanda ku Mary-View ku Nguludi mboma la Chiradzulu. -Amwalira ali ndi zaka 95-Sister Adora Likwethu Malingana ndi mlembi wa mkulu mu chipanichi Sister Georgina Kapangwa wati Sister Adora anamwalira loweruka pa 15th June 2019 ku nyumba yosungira asisitere achikulire ndi odwala ya Mary View ku Nguludi mbomalo. -Malemu sister Adora anabadwa pa 5 June mchaka cha 1924, mmudzi mwa Nachamba mdera la mfumu yayikulu Machinjiri mboma la Blantyre. Iwo amwalira ali ndi zaka 95 zakubadwa komanso 75 zotumikira mu chipani cha asistere cha SBVM. -Pa mwambo woyika malemuwa, ambuye Thomas Luke Msusa a mu arkidayoyosizi ya Blantyre omwe anatsogolera mwambowu apempha akhristu ndi abale a atumiki a mu mpingo kuti azikhala ndi chidwi chothandiza atumikiwa adakali moyo komanso kusamalira manda awo akamwalira. -",SOCIAL -ID_mjSYLGYW,"Mayi Akagwira Ukayidi kwa Zaka Zitatu Kamba Kovulaza Ana Owapeza Bwalo la milandu ku Lilongwe lalamula mzika ina ya ku Rwanda Silvia Mukunoheri wa zaka 25 kuti akakhale ku ndende ndi kugwira ntchito ya kalavula gaga kwa zaka zitatu kamba kovulaza ana owapeza. -Miyendo ya ana amene anavulazidwawo Malinga ndi woyimira boma pa milandu Sergeant Abigail Chirwa, pa 3 March chaka chino mayiyu adapezeka akukakamiza ana awiri omwe ndi owapeza kuti akwawe pansi pokhakhala dzuwa likuswa mtengo ati kamba kowononga shuga komanso mpunga. -Atawonekera ku bwalo la milandu, Mukunoheri anawukana mlanduwu zomwe zinachititsa woyimira boma pa mulandu kuti abweretse mboni zinayi zomwe zinachititsa kuti mayiyu apezeka olakwa. -Popereka chigamulo chake Magistrate Sarah Beza anati zomwe anachita mayiyu ndi zosemphana ndi gawo 254 la malamulo a dziko lino ndipo anamulamula kuti akakhale ku ndende ndi kukagwira ntchito ya kalavula gaga kwa zaka zitatu. -",LAW/ORDER -ID_mkLrWfMx," Alimi samalani thonje, kwagwa kachilombo koononga Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Kwatulukira kachilombo kotchedwa kodikodi kapena kuti mealybug kamene kakuononga thonje, watero mlembi wamkulu wa unduna wa malimidwe Erica Maganga. - Maganga wati kachilomboka kakuumitsa mitengo ya thonje komanso nkhunje za thonje zikumaphulika zisanakhwime zomwe zikuchepetsa zokolola. - Madera ambiri kunsi kwa mtsinje wa Shire monga ku Magoti EPA mboma la Nsanje komanso ku Lisungwi EPA mboma la Neno ndi komwe tizilomboni tagwa ndipo thonje lambiri lauma. - Malinga ndi Maganga, thonje la mtundu wa Chureza lomwe lili ndi maluwa komanso lopanda maluwa ndi lomwe lagwidwa kwambiri ndi tizilomboti. - Maganga wati tizilomboti tikumabisala mmingalu komanso mmauna kapena mopindika mwa mbewu zomwe zikuchititsa kuti alimi alephere kutiona. - Mlimi kusamalira thonje lake Mlembiyu akuti kupha kwa tizilomboti ndi kovuta chifukwa cha momwe tidabadwira. - Timakhala ndi mafuta pa khungu lake komanso taufaufa zomwe zimateteza tizilomboti ku mankhwala ndi ku nyengo ina iliyonse yobweretsa chiopsezo ku tizilomboti, adatero Maganga. - Malinga ndi mlembiyu, sizikudziwika kuti kachiromboka kachecheta ndime yaikulu bwanji chifukwa undunawu ukadafufuza chionongekocho. - Komabe Maganga wati alimi apopere minda yawo mankhwala a Acephate, 75 SP 1gm/L kapena Malathion 50 EC 2ml/L pa mlingo wa mamilimita 250 pa hekitala kapena maekala awiri ndi theka pogwiritsa ntchito mlingo wa 17.5l wa mankwhalawa mumalita 14 a madzi. - Iye wati tizilomboti timafala kudzera mumbewu ya thonje, mphepo, madzi omwe amagwiritsira ntchito, madzi a mvula, mbalame, anthu komanso ziweto. - Mkalata yomwe undunawu watulutsa, tizilomboti timapezeka mmitengo ya maluwa, zipatso, mbewu zakudimba ndi kumunda komanso mtchire. -",FARMING -ID_mnJebAWf,"Kawangi CDSS Iyendera ndi Kuthandiza Radio Maria Malawi By Richard Makombe Akhristu mdziko muno awalimbikitsa kuti azitenga nawo mbali pothandiza Radio Maria Malawi kamba koti imasowa thandizo pa ntchito yake yofalitsa uthenga wa Mulungu. -Patron wa achinyamata a gulu la Young Catholic Students (YCS) pa sukulu ya Kawangi CDSS mboma la Dowa a Emmanuel Maseko ayankhula izi pomwe anadzayendera ku Radio Maria Malawi. -A Maseko ati ndiokhutira ndi momwe Radio Maria imagwilira ntchito zake choncho nkoyenera kuti akhristu aziyithandiza kuti ipitilize kugwira ntchito zake. -Ndife okhutira ndi kagwiridwe ntchito ka wayilesiyi ndipo tikuona kuti wayilesiyi imadzipereka pogwira ntchito zake choncho ndikoyenera kuyithandiza kuti ipitirize ntchito yabwino yomwe ikugwira, anatero a Maseko. -Mmawu ake mmodzi mwa achinyamatawa Ezara Lazaro wati waphunzira zambiri paulendo wake ku Radio Maria, ndipo wati wadziwa zambiri za momwe wayilesiyi imagwilira ntchito zake. -Ndikufuna ndipemphe achinyamata anzanga kuti nawonso tsiku lina adzabwere kuno kudzaona momwe wayilesiyi imagwilira ntchito zake komanso kudzaithandiza chifukwa ikusowekra thandizo la wina aliyense, anatero Lazaro. -Achinyamatawa apereka ndalama zokwana 10 thousand kwacha kuti zithandize kupititsa patsogolo ntchito za wayilesiyi. -",RELIGION -ID_mpfdSiAC," Amalawi apindulanji ndi kutsogolera Sadc Doko la Nsanje: Kodi liona kuwala tsopano? Akuluakulu pa zachuma komanso mafumu mdziko muno ati mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda afunika masomphenya kuti dziko lino lipindule pamene ali wapampando wa mgwirizano wa maiko a kumwera kwa Africa wa Southern Africa Development Community (Sadc). - Banda wangosankhidwa sabata yathayi pamsonkhano wa Sadc omwe umachitikira ku Lilongwe komwe atsogoleri a maiko 14 adasonkhana. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Aka sikoyamba mtsogoleri wa dziko la Malawi kusenza udindo wotsogolera mabungwe a maiko angapo. Mtsogoleri wakale Bakili Muluzi adalinso mtsogoleri wa Sadc. Ndipo mnthawi yaulamuliro wake, Bingu wa Mutharika adali wapampando wa African Union (AU). - Koma monga akunenera nduna yakale ya zachuma Friday Jumbe komanso kamuna pa zachuma ku bungwe la Malawi Equity Justice Network (MEJN) Dalitso Kubalasa, Banda akuyenera akhale ndi masomphenya ngati akufuna kuti dziko lino lipindule panthawiyi. - Utsogoleri wa Banda ukudza pamene boma lake lili kalikiliki kukozanso chuma cha dziko lino kuti Amalawi ayambe kusimba lokoma. - Panthawiyi ali ndi mphamvu yokwaniritsa zomwe amalakalaka zitachitika mdziko muno. Chitsanzo mtsogoleriyu wakhala akukamba za malonda a dziko lino ndi maiko ena zomwe zingatheke nthawiyi. - Chikufunika ndi kukhala ndi masophenya chifukwa mphamvu zonse ndiye zili mmanja mwake komanso kuti Economic Recovery Plan itheke nthawi yake ndi imeneyi, adatero Kubalasa. - Mfumu yayikulu Kwataine ya ku Ntcheu yati uwu ndi mwayi kuti nkhani za uchembere wabwino zipite patsogolo mdziko muno ndi maiko ena. - Nkhani za uchembere wabwino komanso ulimi zikufunikira ukadaulo, kukaphunzira momwe anzathu amachitira mmaiko akunjawo. Pamene apulezidentiwa ali mtsogoleri wa Sadc tikukhulupirira kuti zinthu zimenezi tipita chitsogolo komanso nduna zawo zizikhudzidwa ndi nkhanizi, adatero Kwataine yemwe adayamikira mapulani a mtsogoleriyu. - Naye Malemia wa ku Nsanje wati kumeneko adayandikana ndi dziko la Mozambique zomwe wati zithandiza maka kumbali ya ubale. - Asodzi a ku Mozambique amabwera ku Malawi komanso ife timapita mzipatala za dziko lawo. Izi kuti zidzichitika zimafunika ubale wabwino pakati pa mayiko awiriwa.Tikukhulupirira kuti izi zilimbikitsa ubale wathu, adatero Malemia. - Jumbe wati Banda ali ndi mwayi kuti wakhala mtsogoleri pamene dziko lino likukumana ndi mavuto achuma komanso mikangano ya nyanja ndi dziko la Tanzania zomwe wati zingatheke ngati atagwiritsa bwino nthawiyi. - Mkangano wa nyanja ungakambidwe bwino pamene akutsogolera Sadc. Komanso amakamba za zokopa alendo zomwe zingathandize nkhani zachuma. Pakufunika kuti panthawiyi misonkhano ikuluikulu izichitika ku Malawi kuno kuti nkhani zokopa alendo zipite patsogolo, komanso pakufunika kuti akhazikitse mgwirizano wabwino wa dziko lino ndi maiko omwe ali mu Sadc kuti zamalonda zipite patsogolo monga iye mkhalapampando, adatero Jumbe. - Poyangana mmbuyo pamene Muluzi adali wapampando wa Sadc, Jumbe wati panthawiyo dziko lino lidapindula pankhani ya ubale wa dziko lino ndi maiko ena. - Ngati ubale wa maiko uli bwino, malonda amayenda bwino komanso anthu amalowa ndi kutuluka mdzikomo momasuka popanda chiopsezo, adatero Jumbe. - Banda yemwe wachiwiri wake ndi mtsogoleri wa dziko la Zimbabwe Robert Mugabe watenga udindowu kuchokera kwa mtsogoleri wa dziko la Mozambique Armando Emilio Guebuza. - Kusankhidwa kwa atsogoleriwa akuti kumachitika malinga ndi zomwe ofesi ya Sadc imagwirizana. - Amawafunsa pambali ngati angakhale mtsogoleri wa Sadc, akavomera ndi pamene amadzasankhidwa kuti akhale mtsogoleri. Maiko osauka ambiri ndiwo amatengeka ndi utsogoleriwu koma maiko ochita bwino monga South Africa satengeka nazo. - Mungaone kuti Muluzi adakhalapo, pano Joyce Banda wangolowa kumene koma lero tikukamba kuti ndi mtsogoleri wa Sadc, adatero Jumbe. - Mdziko muno muli mapulojekiti omwe atatha angathandize Amalawi monga doko la Nsanje. Ntchito pa dokoli zidayima chifukwa chosagwirizana zingapo ndi dziko la Mozambique. - Angoni alirira mafumu GEORGE SINGINI Angoni a ku Mzimba ati kumwalira kwa mfumu yawo yaikulu kwambiri Inkosi ya Makosi Mmbelwa ndi mfumu yaikulu Jalavikuwa chaka chino kudzetsa mavuto pankhani ya ulamiro pakati pa Angoni. - Inkosi Mmbelwa adamwalira mu February pamene Jalavikuwa adamwalira sabata yathayi. Mafumuwa ndi omwe adali aakulu mu zaka ndipo kumwalira kwawo kwapangitsa kuti ulamuliro wa Chingoni ukhale mwa achinyamata. - Inkosi Mabulabo yemwe ndi mfumu yachinyamata wati mtundu wachingoni wasokonekera mmaganizo ndi imfa za mafumu awiriwa omwe amwalira motsogozana. - Mabulabo adati mafumu awiriwa adali ofunika paulamuliro wa Chingoni chifukwa adali okhwima nzeru ndi maganizo. - Mfumuyo idati poti kwangotsala achinyamata zikhala zovuta paulamuliro wa chingoni. - Pano sitikudziwa kuti atisogolere ndani. Tataya atsogoleri ofunikira kwambiri. Atsogoleri otha kuyanjanisa anthu, opemphera komaso odzichepesa, adatero Mabulabo. - Mfumu ina ya Chingoni, Inkosi Mpherembe adati atha nzeru ndi imfa za mafumu awiriwa ndipo adati Jalavikuwa adali mgodi wa chikhalidwe cha Chingoni ndipo akanathandiza kwambiri kuyanjanitsa Angoni ndi mmene anamwalira a Mbelwa. - Timalira kufa kwa Inkosi ya Makosi Mmbelwa yomwe inali mfumu yathu yaikulu. Ndi kumwalira kwawo timadalira a Inkosi Jalvikuwa kuti ndi omwe azitithandiza pa ulamuliro. - Iwo anali ofunikira kwambiri popereka uphungu komanso kuyanjaniza anthu, adatero Mpherembe. - Iye adati kuti zinthu zisasokenekere kwambiri akhala okakamizidwa kusaka anthu achikulire a chingoni kuti aziwathandiza mmaganizo. Koma anthuwa sangawafaninze ndi mmene akanachitira mafumu. - Mlembi wa mkulu wa CCAP Synod of Livingstonia mbusa Levi Nyondo wati Angoni ali pamavuto aakulu ndipo monga mpingo awaika mmapemphero kuti zinthu zikhale mchimake. - Bwanamkubwa wa Mzimba mbusa Moses Chimphepo wati kupita kwa mafumuwa kusokonezaso ntchito zaboma kamba koti anali olimbikira pachitukuko. - Wachiwiri kwa nduna ya maboma angno ndi chitukuko cha mmidzi a Godfrey Kamanya agwirizana nazo kuti angoni ali pa mavuto aakulu chifukwa ataya odziwa chikhalidwe. -",OPINION/ESSAY -ID_mqZKsGGE,"Madalaivala a Truck Awonjezeredwa Malipiro Madalaivala a Truck omwe amanyanyala ntchito alengeza kuti ayambiranso ntchito chifukwa boma lalonjeza kuti lithandiza pa madandaulo awo. -Zinali chonchi nthawi ya sitirakayo, Ma truck tayimitsidwa mbali mwa nsewu ku Blantyre mu nsewu wa Blantyre Lunzu Mmodzi wa akulu-akulu a Truck Drivers Association a Masautso Chagomerana wauza mtolankhani wathu pambuyo pa nsonkhanowu omwe unachitikira kulikulu la boma ku Capital Hill mu mdzinda wa Lilongwe kuti ngakhale siokhutira kwenikweni ndi panganolo, iwo akonza kuti ayambirenso kugwira ntchito pofuna kubweretsa mtendere mdziko muno ndipo wapempha madalaivala onse kuti abwerere ku ntchito mwa mtendere. -Wachiwiri kwa nduna ya za mtengatenga a Charles Mchacha komanso akulu-akulu a makampani a ma Truck komanso ochokera ku nthambi ya apolisi, anali nawo pa nsonkhano-wu. -Zatheka asuntha minimum wage kuchoka pa 25 000 kufika pa 60 000 koma pali nkhani zambiri zoti tikambirana mu sabata ziwiri zikudzazi. Tachita izi kuti tingobweretsa mtendere mdziko muno, anatero a Chagomerana. -Iwo ati akukhulupilira kuti kutsogoloku zinthu ziyenda mokomera onse. -Mwazina madalaivalawa agwirizana ndi boma kuti ndalama zochulukitsitsa zomwe azilandira ndi 140, 000 kwacha ndipo wolandira ndalama zochepetsetsa izikhala 60, 000 kwacha. -",SOCIAL -ID_mzUtQMiT," Ambwandira msilikali ku Salima Apolisi a chigawo chapakati abatha msilikali wa nkhondo ndi anthu ena awiri powaganizira kuti adapezeka ndi chamba popanda chilolezo. - Msilikaliyu, Alex Kanjanga wa zaka 23 wagwidwa ndi majumbo 16 a chamba pachipikisheni cha polisi pa Thavite mboma la Salima. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mneneri wa polisi mchigawo chapakati Noriet ChihanaChimala watsimikiza za nkhaniyi ndipo wati tsiku lomwe msilikaliyu adagwidwa pa 3 April 2018, apolisiwo adagwiranso Lawrent Medson Tambala wa zaka 30 atamupeza ndi majumbo 11 achamba komanso Mary Mwambane wa zaka 28 atamupeza ndi katundu yemwe akuganiziridwa kuti adabedwa. - Chimala wati apolisi adakhazikitsa malo achipikisheni adzidzidzi pa Thavite ndipo katundu yenseyo adapezeka pachipikishenicho ndipo anthu onsewa akawonekera ku khoti kafukufuku akatha. - Kanjanga yemwe akugwira ntchito ku Engineers Battalion yomwe ili mboma la Kasungu amachokera mmudzi mwa Msongola kwa mfumu Kwataine mboma la Ntcheu. - Tidamupezanso ndi njere za chamba, adatero Chimala. - Iye adati pamalopo, adagwiranso Tambala akuchokera ku Nkhotakota ndipo iye adabisa majumbo achambawo mchikwama chomwe amayenda nacho paulendowo. - Malingana ndi Chimala, Tambala amachokera mmudzi mwa Kapangalika, kwa mfumu Khongoni mboma la Lilongwe ndipo naye akuyembekezera kafukufuku wapolisi kuti akawonekere ku khoti. - Awiriwa awatsegulira mlandu wopezeka ndi chamba popanda chilolezo chilichonse. - Pachipikisheni china patsikulo, apolisi adapeza zipangizo zowotchererera mchikwama cha Mwambane koma iye adalephera kufotokoza komwe adatenga zipangizozo ndipo apolisiwo adamutengera ku polisi ya Salima. - Ndi ntchito yapolisi kulondoloza komwe katundu wachokera, ngati munthu akulephera kuonetsa malisiti ogulira kapena kufotokoza bwino komwe watenga katundu yemwe alinaye, amayenera kutengedwa kuti akalongosole bwino za katunduyo, watero Chimala. - Mwambane amachokera mmudzi mwa Mbuna, kwa mfumu Kanyenda mboma la Nkhotakota ndipo akuyembekezeka kudzayankha mlandu wopezeka ndi katundu oganiziridwa kuti adabedwa kafukufuku wapolisi akatha. -",SOCIAL ISSUES -ID_nAiGatgJ," Anatchezera Sakuthandiza Agogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndine mtsikana wa zaka 21 ndipo ndili ndi mwana mmodzi. Amuna anga adandisiya ataona kuti ndili ndi pathupi ndipo mwana atabadwa adauzidwa koma mpaka pano sadabwereko kudzaona mwana wawo. Ndikawauza za chithandizo samayankha, amangozengereza. Chomvetsa chisoni nchakuti munthune ndimakhala ndi agogo okalamba poti makolo anga onse admwalira. Ndithandizeni, ndipange bwanji? JS Mulanje Pepa JS, Apa zikuonekeratu kuti ngakhale ukuti amuna anga anthunu simunali pabanja ngakhale mumagonana mpakana kuberekerana mwana. Chimene chimachitika nthawi zambiri nchakuti atsikana akangogwa mchikondi ndipo mwamuna akangowauza kuti awakwatira, basi amaganiza kuti mwamuna ndi yemweyo basi ndipo amayamba zogonana naye ati pofuna kulimbikitsa chikondi kuti asamakaike za chikondi chawo, kumene kuli kulakwa kwakukulu. Atsikana ambiri aononga tsogolo lawo chifukwa cha mchitidwe wotere chifukwa anyamata kapena amuna ambiri ndi akamberembere, ongofuna kudzisangalatsa osalabadira za tsogolo la mnzawo. Akangomva kuti mtsikhana watenga pathupi basi, chibwenzi chimathera pomwepo. Zikatero mtsikana zako zada. Koma dziko lino lili ndi malamulo okhudza maukwati ndipo ngati wina wakuchimwitsa, ali ndi udindo woti akusamale komanso mwana. Ndiye apa usazengereze-pita ukadule chisamani kukhoti basi kuti chilungamo chioneke. Mwina amuna ena amene amakonda kuchimwitsa ana a eni akhoza kutengerapo phunziro! Akundikakamira Agogo, Ndine mtsikana wa zaka 19 zakubadwa, vuto langa ndi lakuti pali mnyamata wina wake amene amandifuna koma ineyo sindimamufuna olo pangono. Iye samafuna kuti angondisiya moti pano miyezi itatu yakwana akundifunabe. Nthawi zina ndimayesetsa kuti ndimuonetse nkhope yosangalala koma mtima wanga umakana. Ndiye nditani poti ine ndili naye kale amene ndimamukonda ndi mtima wanga wonse? Chonde ndithandizeni. - MT Zomba Zikomo MT, Ndithudi akadakhalapo atsikana ambiri amaganizo ngati akowa bwenzi zinthu zikoma. Atsikana ambiri masiku ano amakonda kukhala ndi zibwenzi zambirimbiri ati kuti pamapeto adzasankhepo mmodzi. Chimenecho si chikondi ndipo mapeto ake ambiri amasokonezeka, mwinanso kutenga pathupi pa mnyamata amene samamukonda. Apa iwe waonetsa kale kuti ndiwe wokhwima mmaganizo ndipo ndikufuna kuti ndikulimbikitse kuti chikondi sakakamiza. Ngati uli kale ndi mnyamata amene umamukonda ndi mtima wako wonse palinso chifukwa chanji choti uzitaya nthawi ndi wina amene ulibe naye chidwi? Komabe nthawi zina chimachitika nchoti amene umamukonda kwambiri iye alibe chikondi, angofuna kukuseweretsa ndi kukometsa mawu a pakamwa ndipo amene sukumukonda ndi amene ali ndi chikondi chozama pa iwe. Ndiye apa chimene ungachite uyambe waona kuti bwenzi lakolo ndi munthu wotani? Ndi wamakhalaidwe otani? Ndi waulemu kapena ayi; ndi yo kapena wodzilemekeza; cholinga chanu ndi chiyani pa ubwenzi wanu? Chimodzimodzi amene ukuti akukukakamira chibwenziyo, kodi ndi munthu wotani? Cholinga chake ndi chiyani? Ndi wakhalidwe kapena mvundulamadzi chabe? Ukalingalira zonsezo bwinobwino mpamene ungasankhe chochita, chifukwatu nthawi zina umatha kukakamira mtunda wopanda madzi nkusiya munthu wachikondi weniweni. -",RELATIONSHIPS -ID_nAkOThqP,"Papa Wapempha Abambo Akhale Olimba pa Chikhristu Wolemba: Thokozani Chapola Mtsogoleri wa mpingo wakatolika pa dziko lonse Papa Francisco wati abambo omwe amadzipereka pogwira ntchito zotumikira Mulungu akuyenera kukhala olimba pa chikhristu chawo. -Papa Francisko Papa Francisco walankhula izi pomwe amapereka uthenga wake kwa mamembala a bungwe lina mu mpingowu la Servants of Mary lomwe likuchita mkumano wake ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Iye wati abambo omwe akutumikira mbungwe-li akuyenera kumadzipereka kamba koti ntchito zomwe amagwira ndi zopambana. -",RELIGION -ID_nBBeQoqP," Apolisi sakununkha kanthu pa chitetezo Ngombe zayangana kudazibomu! Ubale wa anthu ndi apolisi wafika pa wa mphaka ndi galu moti apolisi sakununkhanso kanthu pa ntchito yawo yoteteza anthu ndi katundu wawo. Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Asirikali a Malawi Defense Force kusungitsa mtendere pa zionetsero Sabata zitatu zapitazo agogo 6 adaphedwa mboma la Karonga powaganizira kuti ndi athakati. - Apolisi atapita kuti akagwire anthu omwe adachita izi, adawathamangitsa ndi miyala, mipini, mipaliro ndi zibonga moti adalephera kukwaniritsa zolinga zawo. - Aka sikadali koyamba izi zichitike mbomalo. Chaka chathachi apolisi kwa Nyungwe adamenyedwa ndi anthu atatsekera anthu omwe adakatenga namulondola kuti adzawathandize kugwira mfiti mderalo. - Nako ku Ntchisi anthu okwiya adapha agogo awiri powaganizira kuti adalodza mnyamata wina wa zaka 15 mmatsenga. Ngakhale izi zidachitika mwezi wa October chaka chatha, mneneri wa polisi mbomalo Richard Kaponda wauza Msangulutso kuti mpaka lero palibe yemwe wamangira mokhudzana ndi nkhaniyo. - Nako ku Neno komwe anthu adapha nkhalamba zomwe amaziganizira kuti ndi mfiti, apolisi adachita chidodo kuti akagwire ndi kuzenga mlandu anthu omwe adachita izi. - Anthu adali ndi mkwiyo waukulu moti apolisi amachita mantha kuti awagwire. Nazo zionetsero zosonyeza kukwiya ndi momwe bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC) lidayendetsera chisankho cha mtsogoleri wa dziko lino zaikanso pambalambala kufooka kwa apolisi moti boma lidapempha asirikali a nkhondo a Malawi Defense Force (MDF kuti awathandize kuteteza anthu ndi katundu wawo. - Mkulu wa apolisi Duncan Mwapasa adavomera pa msonkhano wa atolankhani kuti apolisi ali ndi mphamvu zochepa ndipo sangakwanitse kuteteza anthu omwe akuchita zioneserozo. - Apolisi akhala akuona mbwadza pa zionetserozo. Mmalo moti apolisi azisaka amtopola, anthuwo ndiwo akumasaka apolisi nkumawavula, kuwamenya, kuwalanda mfuti, kuwatsatira mmakomo nkukachita chipongwe mabanja awo moti wapolisi wina, Imedi Usumani, adaphedwa. - Kuphwando la kumapeto a chaka chino, mkulu wa apolisi wa mchigawo chakummwera Sladge Yousuf adati ntchito yoteteza anthu ikuvuta kaamba kakusakhulupirirana pakati pawo ndi anthu akumudzi. - Yousuf adati chodandaulitsa kwambiri ndi kuphwanyidwa, komanso kuotchedwa kwa mapolisi mdziko muno. - Amalawi okwiya akumatsatira munthu yemwe ali mchitokosi mpaka kukaphwanya kapena kuotcha polisi nkumutulutsamo. - Nkhamenya ku Kasungu ndi Chilobwe ku Blantyre ndi ena mwa mapolisi omwe adaphwanyidwa kaamba kosemphana Chichewa pakati pa apolisi ndi anthu akumudzi. - Mmodzi mwa aphunzitsi a pa sukulu ya ukachenjede ya University of Livingstonia George Phiri adati apolisi asuluka chifukwa cha katangale, komanso utsogoleri wa dziko lino omwe wakoledzera moto kuti ntchito. - Phiri adati kwakhala kukutuluka malipoti ambiri a katangale yemwe apolisi amachita zomwe zamachititsa kuti Amalawi asowe chikhulupiriro mwa apolisi. - Tsopano nkhani za katangale zonsezi zikatuluka, tikuona kuti palibe chomwe atsogoleri akuchitapo pofuna kuthana naye. - Pachifukwa ichi anthu angoganiza zotengera malamulo mmanja mwawo, iye adatero. - Phiri adati pakadali pano nzovuta munthu kuthawira ku polisi kuti ukapezeko chitetezo chifukwa anthu akakwiya, akumathamangitsa omangidwayo komanso apolisi omwe akumuteteza. - Atsogoleri a dziko lino akufunika kuti apeze njira zobwenzeretsa chikhulupiriro cha anthu mwa apolisi, iye adatero. - Mwapasa atakumana ndi aphungu a chizimayi a ku Nyumba ya Malamulo pa nkhani yoti apolisi ena adagwiririra amayi ku Mpingu, Msundwe ndi Mbwatalika ku Lilongwe, adavomera kuti pali kusakhulupirirana pakati pa apolisi ndi anthu ndipo ayetsetsa kubwezeretsa chikhulupiriro mwa anthu pogwira ntchito mwachilungamo. -",LAW/ORDER -ID_nCvCeBRa,"MRA Imema Mafumu Alimbikitse Anthu Kudula Msonkho Wolemba: Thokozani Chapola uploads/2019/09/kapoloma.jpg 312w"" sizes=""(max-width: 300px) 100vw, 300px"" />Kapoloma: Mafumu ndi anthu ofunikira pa nkhani yotolera misonkho Mafumu a mboma la MANGOCHI awapempha akuti adzidzipereka pa ntchito zothandiza kuzindillitsa anthu za ubwino wopereka ndalama za misonkho molingana ndi phindu lomwe amapeza pa busness zawo. -Mkulu wa bungwe lotolera ndalama za misonkho la Malawi Revenue Authority (MRA) a STEVE KAPOLOMA ndi yemwe wanena izi lero ku MPONDAS mbomalo, pomwe bungwe-li limazindikilitsa mafumu za udindo umene ali nawo pogwira ntchito limodzi ndi bungwe-li. -Iwo ati ndalama zamisonkho ndi ndalama zomwe zimathandizira pa ntchito zotukula dziko lino, kotero ngati mafumu ali ndi udindo waukulu woonetsetsa kuti anthu opezeka mmadera mwawo sakuchita zachinyengo koma akutha kupereke misonkho pa za malonda awo. -Boma la Mangochi linachita malire ndi dziko la Mozambique ndiye ena amathawa kudula msonkho podutsa njira zamadulira. Ife tawona kuti anthu amenewa njira zachiudule amadutsazo ndi madera a mafumu choncho ndi kofunika kuwalimbikitsa mafumu kuti azitenga gawo pothandiza anthu kupereka msonkho mosathawathawa, anatewro a Kapoloma. -Ena mwa mafumu a mdera la mfumu yayikulu MPONDA mbomalo omwe anafika pa msonkhano-woati agwirana manja ndi bungweli polimbikitsa anthu kupereka msonkho moyenera. -",ECONOMY -ID_nFSBOtGO," Mudali mu Sitandede 1 Dzina la Julius Mithi si lachilendo. Ndi kadaulo pa zowerengetsa komanso wagwirapo ntchito kubungwe la zamasewero la FAM. Ngakhale ambiri angamudziwe mkuluyu, zambiri za banja lake sizidziwika komanso momwe adatumbira namwali wake. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mithi akuti naye ndi wosongoka pakamwa ndipo adatumba kale womusangalatsa. Uyu ndi Ella Msopa Kumwenda amene lero ndi mayi Mithi. - Mithi ndi mkazi wake Ella Ndi banja lachitsanzo, lonyadirana ndipo Mulungu sadalimane mphatso za ana awiri kuwonjezera chimwemwe chawo. Kodi nanga Mithi adamasuka bwanji pakamwa kuti athere mawu Ella? Chithokozo chipite kwa makolo a awiriwa potumiza ana awo ku Vongo FP School mboma Mzimba. Awiriwatu adaponyerana maso ali sitandede 1. - Kodi nthawi imeneyi Mithi adali atadziwa kale kusula Chichewa? Ayi, timangokondana mwachibwana. - Nanga Chichewa adasula pati? Ndinachoka ku Vongo kubwera ku Mzuzu mu 1981 kudzakhala ndi bambo anga ndipo panadutsa zaka 7 pomwe sitinathe kuonana, kufikira ine nditayamba ntchito mboma mu 1992. Apo Ella anali ku Ekwendeni Nursing School. Mwamwawi tinadzakumana ku Mzuzu pomwe chibwenzi chathu chidayambiranso. Atatha zaka 4 kusukulu ya unamwinoko tidakwatirana. - Mithi akuti zinthu izi zidamukoka kuti asadumphitse mawu pa wokondedwa wakeyu: Ndinamufunsira chifukwa adali mtsikana wofatsa komanso amachoka kwathu, kwawo ndi kwa agogo anga. - Okondanawa akuti panthawiyo adalibe ndalama zomangitsira ukwati ndipo adangodalitsa ku St Peters Cathedral Parish ku Mzuzu mu 2008. -",EDUCATION -ID_nHzzqnBj," Anatchezera Ndikufuna sukulu Zikomo Anatchereza, Ndine msungwana wa zaka 19. Sindidakwatiwepo, ngakhale sukulu ndidaisiyira Fomu 1 zaka zutatu zapitazo. - Sukuluyo ndidasiya chifukwa chosowa ndalama chifukwa makolo anga adasiyana ndipo sangathe kundithandiza. - Padakali pano ndikugwira ntchito mnyumba ya munthu. Izi ndidapanga chifukwa anthu amandiuza kuti ndikwatiwe koma ine sindimafuna zimenezo. Ndimafuna kudzakwatiwa ntakonza tsogolo lowala. - Chikundivuta ndi nkhani imene ndili nayo patsogolo langa. Nditani kuyi tsogolo langa likhale lowala. - MN, Thyolo. - MN, Ndathokoza polemba uthenga wanh wogwira mtima. Ndihamike chifukwa cha luntha lanu pofuna maphunziro. Si asungwana ambiri amene ali paumphawi amene amaganiza momwe mukuchitiramu. - Si zoona kuyi kulowa mbanja ndiye kuthana ndi mavuto. Mwinanso kumakhala kuonjezera mavutowo chifukwa kumakhala kosavuta mwamuna kuzunza mkazi amene akumuona kuyi alibenso kolowera. - Popeza mwanena kuyi mukugwira ntchito, langizo langa likhoza kukhala lakuyi, simungagwiritseko gawo lina la ndalama zimene mukulandira polipira sukulu? Mutabwerera kusukulu, ngakhale mukugwira ntchito, zikhoza kuthandiza. Alipotu ambiri amene leto lino akuvhita bwino koma sukulu adaphunzira akugwira pakhomo la munthu. - Chofunika nkuwagoyokozera bwino abwana kapena adona anu kuti sukulu siyikulepheretsani kugwira bwino ntvhito pakhomo lawo. Zabwjno zonse. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Nsanje yakula Anatchereza, Poyamba ndithokoze chifukwa cha kwanu kutithandiza pamavuyo amene timakumana nawo. - Ndili ndi chibwenzi chimene chakhala chikunena kuti chidzandikwatira mu 2017. Koma akangomva kankhani kakangono, amakhumudwa ndipo amathetsa chibwenzi. - Izi zakhala zikuchitika kanayi konse. Nkhani yalero ndi ya pa Facebook, pomwe mnyamata wina wandiyamikira momwe ndikuonekera lachithunzi china. - Bwenzi langayo akuchita nsanje kuganiza kuti ndijuyenda ndi mnyamatayo koma ayi. - Chonsechotu ndidamupatsa password yanga kuti aziona ngakhale mauthenga anga obisika. Zikundisowetsa mtendere nditani. - GK, Mulanje. - GK, Mwamunayo wamukonda, mpaka kumupatsa password! Chikondi chiyenera khbwezeredwa. Kodi iyeyo adakipatsa password yake? Ena amati nsanje ndi maziko a chikondi koma nsanje ina inyanya. Nsanje ina I asonyeza kuti wochita nsanjeyo ndi kamberembere chifukwa amaganiza kuti zimene amachita ndiye kuti enanso akateto zili choncho. - Mwachitsanzo, mwina iye naye amauza asungwana ena kuti zithunzi zawo zikumusangalatsa nchokinga chakuyi awakope tsono akuona ngati mnyamata aliyense akakuuza chimodzimodzi ndiye kuti nayenso akufuna kukukopa. Pomwe si zili choncho. -",ECONOMY -ID_nJhabesW,"Chilima Wati Mafuta a Galimoto Akuyenera Atsikebe Wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino Dr. Saulos Chilima wati kutsika kwa mitengo ya mafuta a galimoto komwe kwachitika kawiri konse mdziko muno ndi kosakwanira poyerekeza ndi mmene zinthu zilili pakadali pano. -Chilima: Musagulitse mafuta pa mtengo wokwera Dr. Chilima omwe akuyima ngati wachiwiri kwa mtsogoleri wa chipani cha MCP, Dr. Lazarus Chakwera pansi pa Tonse Alliance pa chisankho chomwe chikudzachi amalankhula izi loweruka pa msonkhano okopa anthu omwe unachitikira pa bwalo la zamasewero la Kasungu Community. -Iye wati akudziwa kuti boma likupeleka ma contract kwa anthu osavomerezeka kuti azibweretsa mafutawa mdziko muno kuti phindu lina lizipita ku chipani cha DPP ndipo wati izi zikuyenera kutha kuti mitengo ya mafutayi itsikebe. -Musagulitse mafuta pa mtengo odula, mutsitsebe anthu azisangalala chifukwa mukupatsana macontract ndi anthu amuchipata kuti akupatseni 4 million dollars kuti mupangire campaign, anatero Chilima. -Pamenepa Dr. Chilima alimbikitsa anthu kuti akavotere mgwirizanowu pachisankhochi kuti miyoyo yawo isinthe kumbali ya ulimi, ntchito za umoyo, za maphunziro, mwayi wa ma business ndi ntchito. -",ECONOMY -ID_nNxjnUBQ," Wa zaka 18 akaseweza zaka 18 Bwalo lamilandu mumzinda wa Mzuzu lagamula Mulolo Nkhata wa zaka 18 kukakhala kundende zaka 18 atamupeza wolakwa pamlandu wogonana ndi mwana wa zaka 6. - Zidamveka mbwalolo kuti mnyamatayo ankagwira maganyu kunyumba kwa makolo a mwana ochitidwa chipongweyo ndipo kaamba ka kubwerabwera kwake pakhomopo adayamba kudziwana ndi yo. - Nkhata ndi wochokera mmudzi mwa Chikwina T/A Nyalubanga mboma la Nkhata Bay. - Mneneri wa polisi mumzinda wa Mzuzu Patrick Saulosi adati Nkhata adavomera kulakwa kwake pamlanduwo. - Iye adati woimira boma pamlanduwu, sub-inspector Lyson Kachikondo, adapempha bwalo lamilandu kuti chigamulo chikhale chokhwima kaamba kakuti mlanduwu ndiwaukulu komanso zomwe wamudutsitsa mwanayo ndi chinthu chomwe sangadzaiwale moyo wake onse. - Ogamula mlanduwu, Tedious Masoamphambe adavomereza zomwe adanena Kachikondo ndipo adati chigamulo chachikulu chithandiza kuchepetsa kuchuluka kwa milandu ya ntunduwu, adatero Saulosi. - Izi zili choncho bambo wa zaka 47, Wilson Nyirenda, wa mboma la Nkhata Bay wagamulidwa kukhala ku ndende zaka 14 atagonana ndi mwana wa zaka 12. - Mneneri wa polisi wa mboma la Nkhata Bay Ignatius Esau adati mwezi wa August, Nyirenda yemwe ndi wochokera mmudzi mwa Chikalanda T/A Chikulamayembe ku Rumphi adamuitanira mwanayo mu nyumba mwake momwe adamugwiririra. - Mwanayo adatuluka mnyumbamo akulira zomwe zidachititsa anthu kuti amufunse zomwe zamuchitikira ndipo mwanayo adaulula, adatero Esau. - Iye adati Nyirenda adakana mulanduwo koma adapezeka wolakwa anthu anayi atachitira umboni za nkhaniyi. - Iye adati anthu ankamunamizira chifukwa amachita naye nsanje poti siochokera mmudzimo. Adauzanso bwalolo kuti adali ndi matenda a chinzonono ndipo adauza makolo a mwanayo kuti apite naye kuchipatala. Adapitiriza kuti adakhala nthawi yaitali asadagonane ndi mkazi ndipo ngati adagwiririradi mwanayo ndiye kuti adampatsa mimba, adatero Esau. - Iye adati ogamula mlanduwu, Billy Ngosi, adati milandu yogwiririra ikukula ndipo olakwa akuyenera kupatsidwa chigamulo chonkhwima kuti chikhale chiletso kwa ena. -",LAW/ORDER -ID_nRdEIeUR,"Akagawira Ukayidi Zaka 10 Kamba Kogwililira Bwalo loyamba la milandu mboma la Mangochi lalamula a Maxwell Jiya a zaka 53 zakubadwa kuti akakhale ku ndende ndi kukagwira ntchito ya kalavula gaga kwa zaka khumi (10) kamba komupeza olakwa pa mlandu wogwilira msungwana wa zaka 10 zakubadwa yemwe ndi mwana wa ku banja la akazi ake. -Bwalolo linamva kuchokera kwa oyimira boma pa mlandu Sub-Inspector Skeva Munyapa kuti bamboyu ndi mkazi wake akhala akulephera kupeza mphatso ya mwana, ndipo anakatenga msungwayo ku banja la akazi awo kuti azikhala naye pa khomopo. -Pa 2 April, 2020 mmawa akazi a bambo-wa anapita kotunga madzi ndi kusiya msungwanayo ali pakhomo ndipo bamboyu anapezerapo mwayi wokokera msungwayu ku chipinda komwe anakamugwilira ndipo akazi awo atafika pa khomopo anadabwa ndi ululu umene mwanayo anali kuumva ndipo atamufunsa anaulula za nkhaniyi. -Woyimira boma pa mulanduyu Sub Inspector Munyapa anati zomwe anachita mkuluyi zinali zosayenera kotero akuyenera kulandira chilango chokhwima. -Ndipo popereka chigamulo First Grade Magistrate Roy Kakutu anagwilizana ndi zomwe analankhula oyimira boma pa mulandu-wu ndi kupereka chigamulo cha mtunduwu kuti ena atengero phunziro. -A Maxwell Jiya amachokera mmudzi mwa Ngumela mdera la mfumu yayikulu Juma mboma la Mulanje. -",LAW/ORDER -ID_nSIcKemj," Kasanthuleni za chisankho Pamene aphungu a Nyumba ya Malamulo akukonzekera kukumana kuyambira Lolemba likudzali, akadaulo ena awapempha kuti akalunjike pa za chisankho cha 2019. - Ngakhale aphunguwo akhale akukambirana za momwe ndondomeko ya zachuma yayendera katswiri pa ndale George Phiri yemwe amaphunzitsa ku University of Livingstonia (Unilia) wati nkhani zina zonse zikhoza kuyamba zaima koma nkhani ya chisankho njofunika kuikambirana chifukwa ikukhudza tsogolo la dziko. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Aphungu mNyumba ya Malamulo mmbuyomu Zipani za ndale zakhala zikuthirira ndemanga pa za kalembetsedwe konyentchera mkaundula wachisankho, nkhani zokhudza zipolowe pa ndale, kusowa kwa makina akalembera ndi mphekesera zofuna kudzabera chisankho ndipo Phiri wati uwu ndi mpata woti aphungu akakambirane nkhanizi mwachindunji. - Nkhani ya bajeti ili apo, aphungu asakataye nthawi ndi za ziii ngati momwe amachitira muja. Nthawi yatha, uwu ndi mwayi wawo wokonza Malawi. Kukonza Malawi ndi chisankho chomwe chikubwerachi, adatero Phiri. - Iye adati nkofunikanso kuti aphungu asanthule bwino za momwe akhala akuyendetsera thumba la ndalama za chitukuko la Constituency Development Fund (CDF). Ndemangayo ikudza pomwe lipoti ya nduna ya zachuma Goodall Gondwe kumayambiriro a chaka chino lidaonetsa kuti aphungu 20 adasokoneza ndalama za CDF koma mpaka lero palibe phungu amene adatchulidwa ndi kusololako. - Phungu aliyense amalandira K18 miliyoni mu bajeti iliyonse koma apanga nayo chiyani cholozeka? Anthu akuvutikabe ngati kale, watero Phiri. - Katswiri pa za kayendetsedwe ka dziko Makhumbo Munthali wati aphungu ayenera kukambirana za momwe chisankho chingayendere mwa bata ndi chilungamo. Iye adati pali nkhani zingapo zimene a zipani akhala akudandaula monga kalembera wa zisankho wophotchoka, kusowa kwa makina ku bungwe la zisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) zomwe zidadzetsa chikaiko zimene aphungu akuyenera kukaunikira. - Pambali pokambirana mfundo zoti chisankho chidzakhale cha mtendere ndi chilungamo, akumbukirenso nkhani zina monga mabilu okhudza zachuma monga za migodi. Ndalama zankhaninkhani zikutuluka mdziko muno chifukwa chopanda mfundo zokhwima, watero Munthali. - Chipani cha Peoples P(PP) chati chikugwirizana ndi maganizo a anthu ndi akadaulo pa nkhani zofunika ku nkhumano ya aphungu. - Mneneri wachipanichi Ackson Kalaile wati nkhani ya chisankho njosathawika pafikapa chifukwa ikukhudza miyoyo ya aMalawi. - Tafika pano Amalawi adataya chikhulupiliro ndiye ntchito yonse yobwezeretsa chikhulupilirocho ili mmanja mwa aphungu ndipo nthawi yake ndiyomweyi, adatero Kalaile. - Mneneri wa Malawi Congress Party (MCP) Maurice Munthali adati akuluakulu achipanichi ndi aphungu ake akumana mawa Lamulungu kuomba mkota wa mfundo zopita nazo kunyumbayi. - Mneneri wachipani cha Democratic Progressive (DPP) Nicholas Daus adati chipanicho sichingakambe mfundo zake ndi atolankhani chifukwa zopita kunyumba yamalamulo zili ndi njira yake yodzera. - Iye adati zonse zikakonzeka, komiti yoyenera idzalengeza. Sitingamakambirane ndi atolankhani mfundo zomwe takambirana choncho ndilibe yankho, adatero Dausi Posanthula nkhani ya momwe aphungu agwirira ntchito mmbuyomu, iye adayamika momwe aphunguwo adatsatira nkhani yomwe nduna yakale ya malimidwe George Chaponda amamuganizira kuti adachita chinyengo pogula chimanga kuchoka ku Zambia. - Iye adati ngakhale izi zili choncho, aphungu amene adasankhidwa mu 2014-wa akanika mzambiri chifukwa mmalo mothandiza kutukula dziko, iwo adathandizira kulilowetsa pansi. - Aphungu adayesetsa kukoka nkhaniyo ya chimanga ndipo tidayamika, koma tikawayika pasikelo ya udindo wawo, palibe chomwe adachitapo mzaka zonsezi, adatero Munthali Amalawi ena amene tidacheza nawo aonetsa kuti khumbo lawo lagona poti aphungu akambirane zakupsa zokhudza chisankho. - Jane Mapira wa ku Lilongwe wati iye akadakonda aphungu akadakambirana nkhani yokhudza kusintha akuluakulu a MEC omwe wati akhumudwitsa kale anthu nzochitika zawo. - Wilson Thomas wa ku Zomba wati iye sakuona choti aphungu azikatayira nthawi nkukambirana zinthu zomwe sizingasinthe kalikonse ndipo wati kuli bwino aphungu akangokambirana za bajeti nkumabwerako. - Ngakhale atakambirana nkhani za chisankho, palibe chingasinthe chifukwa nthawi yatha kale. Apa akangokambirana za bajeti nkumabwerako kukadikira chipande mu May chaka cha mawachi basi, watero Thomas. - Ukatha msonkhano wa aphungu wa chaka chino, aphunguwo adzaakumana komaliza mwezi wa March chaka cha mawa, kutangotsala miyezi iwiri kuti chisankho cha 2019 chichitike. -",POLITICS -ID_nUIUhvSg,"Phungu Wakale Akagwira Ukayidi Chifukwa Cha Katangale Bwalo la milandu ku Zomba lalamula phungu wakale wa nyumba ya malamulo mdera la Zomba Malosa Anderson Undani kuti akakhale ku ndende kwa chaka chimodzi ndi theka pa mlandu wa katangale. -Wasayinira kalatayo-Ndala Malinga ndi kalata yomwe bungwe lothana ndi katangale ndi ziphuphu mdziko muno la Anti-Corruption Bureau (ACB) latulutsa, yomwe yasayinidwa ndi wofalitsa nkhani wake Egritta Ndala, phungu wakaleyu komanso omuthandizira wake Pangani Nazombe anasokoneza ndalama za thumba la Contsituency development Fund (CDF) zomwe zimayenera kugwiritsidwa ntchito pomanga nyumba ya mphunzitsi pa sukulu pulaimale ya Mapalo. -Ndalama zina akuti zinali zoti amangire zimbudzi pa sukulu ya Domasi CCAP, kukonzanso nsewu wa Domasi-Kasonga komanso kumanga mlatho pa mtsinje wa Malonga. -Bungwe la ACB linamanga awiriwa pa 1 October mchaka cha 2018. Awiriwa anatengeredwa ku bwalo la milandu komwe a Undani amayankha mlandu wogwiritsa ntchito ofesi yawo molakwika, kuba komanso kupeza ndalama kudzera mu njira yachinyengo. Pomwe a Nazombe amayankha mlandu wothandizira munthu kupalamula mlandu komanso kupeza ndalama kudzera mu njira yachinyengo. -Pa 3 July bwaloli linawapeza olakwa pa nkhaniyi ndipo pa 13 ndi pomwe bwaloli lapereka chigamulo chake pa nkhaniyi pomwe a Undani alamulidwa kukakhala ku ndende kwa miyezi 18 pa mlandu uliwonse omwe anapalamula. Pamene a Nazombe alamulidwa kukakhala ku ndende kwa miyezi 12 pa mlandu uliwonse omwe anapalamula ndipo akuti chilango chonsechi chidziyendera limodzi. -",LAW/ORDER -ID_nUSDIeaa," Nigeria, Malawi agwilana manja Pamene dziko la Malawi lili mkati mwazokambirana ndi dziko la Tanzania pa nkhani ya umwini wa nyanja ya Malawi yomwe akuti muli mafuta, dziko la Nigeria lati ndilokonzeka kuthandiza dziko lino kuwenga mafutawa. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Mtsogoleri wa dziko la Nigeria Goodluck Jonathan adanena izi Lolemba pamene amafika mdziko muno kudzacheza kwa masiku awiri motsagana ndi akuluakulu ena 143 ochokera ku Nigeria komweko. - Dziko la Nigeria ndilimodzi mwa mayiko omwe amawenga mafuta ambiri pa dziko lapansi ndipo Jonathan adati dziko lawo ndilokonzeka kutumiza akatswiri antchito zowenga mafuta kuchokera kudziko lawo kuti adzathandize ntchito zowenga mafuta mu nyanja ya Malawi. - Dziko la Nigeria lakhala likuwenga mafuta kwa zaka zambiri ndipo padakali pano tili ndi akatswiri odziwa bwino za ntchito yowenga mafuta omwe tikhoza kuwatumiza kuti adzathandize pa ntchito yotere kuno, adatero Jonathan. -",ECONOMY -ID_nUamhUUV," Kalembera wafika kummwera Kalembera wa mkaundula wachisankho cha chaka cha mawa wafika mchigawo cha kummwera tsopano ntchitoyi itakumana ndi zokhoma zosiyanasiyana mmaboma a mchigawo chapakati pomwe idayambirira. - Boma la Ntcheu ndi boma lomaliza la mchigawo chapakati komwe kwafika kalemberayu mgawo lachinayi ndipo mgawo lomweli muli maboma a mchigawo cha kummwera monga a Blantyre, Mwanza ndi Chikwawa. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ntchito ya kalembera Kalemberayo adayamba Lachinayi ndipo adzatha pa 29 August. - Malingana ndi mkulu woyanganira zisankho ku Malawi Electoral Commission (MEC), Sam Alfandika, pali chiyembekezo choti pamene ntchitoyi ikupitirira, mavuto omwe amaoneka mmagawo atatu oyambirira achepa kwambiri chifukwa anthu aphunzira mokwanira za kalemberayu. - Kumayambiriro kuja tidali ndi vuto loti anthu ambiri adali asadadziwitsitse za kalemberayu koma pano ndi mauthenga omwe akhala akuperekedwa, anthu ambiri akudziwa ndipo chiyembekezo nchachikulu kuti ziyenda bwino, adatero Alfandika. - Iye adapempha kuti zipani zitengepo mbali yaikulu yomema anthu kuti akalembetse chifukwa anthu omwewo ndiwo mavoti awo. - Mkulu wa bungwe lophunzitsa anthu la National Initiative for Civic Education (Nice) Trust, Ollen Mwalubunju wati bungwelo lipitiriza kuphunzitsa anthu mmadera momwe mukulowera kalemberayu kuti cholinga chenicheni cha demokalase chidzawoneke pachisankho cha chaka chamawa. - Zimakhala zofoola nkhongono kuona kuti anthu ochepa ndiwo avota kusankha atsogoleri chifukwa zimakhala ngati ena aja angokakamizidwa kutsogoleredwa ndi anthu omwe sadawafune, ndiye tikufuna ulendo uno, aliyense yemwe ndi woyenera kuvota akavote. Chiyambi cha zonse ndi kulembetsa, adatero Mwalubunju. - Iye adati ndi wokondwa ndi momwe kalembera adayendera mgawo lachitatu lomwe limachitika ku Lilongwe ndipo adati izi zidatheka chifukwa bungwelo ndi mabungwe ena komanso mipingo ndi zipani adagwirana manja kumema anthu. - Poyamba kalemberayu mmaboma a Kasungu, Salima ndi Dedza, padali mavuto aakulu okhudza kufaifa kwa zipangizo mpakana anthu ambiri sadalembetse. Mavutowa adapitirira mgawo lachiwiri ku Mchinji, Dowa, Ntchisi ndi Nkhotakota moti chipani cha Malawi Congress (MCP) ndi mabungwe ena monga la Centre for Human Rights and Rehabilitation (CHRR) adapempha MEC kuti idzabwereze kalembera mmabomawa. - Mavutowa adadzachepa mgawo lachitatu lidatha sabata yatha koma padapezeka mavuto ena monga anthu kulandidwa ziphaso komanso miyambo yamakolo yomwe imabwezera kalembera mmbuyo. -",POLITICS -ID_nWkagSxL," Konvenshoni ya MCP pa 28 April Pamene chipani cha Malawi Congress Party (MCP) chatsimikiza kuti msonkhano wake waukulu wokasankha atsogoleri udzachitika pa 28 ndi 29 Epulo, katswiri wa zandale Dr Mustapha Hussein wadzudzula mchitidwe wosintha malamulo oyendetsera chipani ncholinga chopatsa mpata anthu omwe sakuloledwa kupikisana nawo pamaudindo kuti atero. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Msonkhanowo ukuyembekezeka kudzachitikira ku Bingu International Conference Centre ku Lilongwe ndipo ngakhale chipanichi chidakali kuunguza ndalama za msonkhanowo akuluakulu ati ulipo. - Malipoti msabatayi adati chipanichi chikukonza zokasintha malamulo ena, kuphatikizapo loti munthu asamaimire chipanichi pazisankho za mtsogoleri wa dziko koposa kawiri. Chipanichi chidati chikakambirana zosintha lamuloli kuti munthu akhoza kuimira chipanichi popanda malire, zomwe ena akuti nzongufuna kuti mtsogoleri wa chipanichi, John Tembo, adzaimirenso chipanicho chaka chikubwerachi. - Yemwe akuyendetsa zokonzekera msonkhano waukulu wa chipanichi, Joseph Njobvuyalema, watsimikiza kuti MCP ikuunikanso malamulo ake komanso kuti tsopano yakhazikitsa masiku omwe chipanichi chidzapange msonkhanowo. - Nzoona kuti tikuunikanso malamulo a chipani chathu koma chifukwa chake ndi choti malamulowa ngakale kwambiri moti pali zina ndi zina zofunika kusintha kuti zizifanana ndi nthawi. Padakalipano ntchitoyi ili mkati ndipo chilichonse chiunikidwa kuphatikizapo ndime yomwe imakamba za utsogoleri wa chipani. - Omwe akufuna kudzapikisana nawo pamaudindo osiyanasiyana auzidwa kale kuti azikatenga zikalata kulikulu lathu kusonyeza kuti chilichonse chili mmalo, adatero Njobvuyalema. - Koma Hussein wati kusintha malamulo a chipani panthawi yoti msonkhano waukulu wayandikira kungabweretse chikaiko pakati pa otsatira chipani komaso omwe satsatira chipanicho. - Lamulo ndi lamulo, palibe chifukwa chosinthira chifukwa zimenezi zimapangitsa kuti chipani chizilephera kutsatira bwino mfundo za demokalase. Zikayamba choncho ndiye kuti ngakhale kutsogoloko anthu omwe ali ndi zolinga zawozawo azidzangosintha malamulo kuti ziwayendere mapeto ake anthu sakhulupiriranso chipanicho, adatero Hussein. - Pa za msonkhano waukuluwo, Njobvuyalema adati ngakhale pali chitsimikizo choti msonkhanowo udzakhalako pa 28 ndi pa 29 mwezi uno, chipanichi sichinamalize kutolera ndalama zodzayendetsela msonkhanowo koma ali ndi chiyembekezo kuti pofika masikuwa ndalamazo zidzakhala zitakwana. - Njobvuyalema adatinso anthu odzapikisana nawo pamipando yosiyanasiyana sanadziwikebe ndipo akuyembekezera kuti adziwika likulu lawo likatulutsa mndandanda wa anthu omwe akatenga zikalata zosonyeza khumbo lopikisana nawo. - Msabatayi, mkulu wa mpingo wa Assemblies of God mbusa Lazarus Chakwera adati akufuna kudzapikisana nawo pampando wa mtsogoleri wa chipanicho. Mmbuyomu, mlembi wamkulu wa chipanicho Chris Daza naye adati akufuna kudapikisana nawo. - Palinso phungu wa pakati mboma la Nkhotakota, Edwin Banda yemwe naye wati mpandowu akuufuna. - Komanso mkulu wa bungwe la alimi la Farmers Union of Malawi (FUM) Felix Jumbe Lachitatu adalengeza kuti watula pansi udindowo ndipo akulowa ndale. Iye adatinso akufuna kupikisana nawo pampando wa pulezidenti. - Tawalandira a Jumbe kuti apikisane nawo ndipo ngati sanatenge zikalata zimene ofuna kupikisana nawo akutenga, ayenera kutero, adatero Njobvuyalema. - Zipani zina monga Peoples Party (PP) ndi United Democratic Front (UDF) zidasankha kale maudindo a mzipani zawo komaso odzaziyimira pampando wa mtsogoleri nthawi ya zisankho. - Hussein wati kusankha atsogoleri nthawi yabwino kumathandiza chipani kukonzekera mokwanira zisankho zisanafike. -",POLITICS -ID_nXluDOSa,"Dziko la Malawi Lapezeka Mmaiko 10 Amtendere mu Africa Dziko la Malawi lapezeka mu gulu la mayiko 10 a mtendere mmayiko a mu Africa. -Nyanja ya Malawi-Chimodzi mwa zinthu zokopa alendo Malinga ndi kafulufuku amene bungwe lina lokhudzidwa ndi nkhani zochita kafukufuku mmaikowa linachita, ena mwa mayiko amene ali mguluri ndi monga a Equatorial Guinea, Tanzania, Namibia, Ghana, Sierra Leone, Zambia, Madagascar, Botswana komanso Mauritius. -Malingana ndi kafukufukuyu, ambiri mwa maikowa akusonyezanso kuti amachita bwino pa nkhani zokopa alendo mchigawochi kamba ka mbiri yabwino yomwe ali nayo. -",SOCIAL -ID_naVZXOni," Anatchezera: Akukana kunditsata Agogo, Ndine mnyamata wa zaka 20 ndipo ndili pachibwenzi ndi mtsikana wa zaka 22 ndipo timakondana kwambiri koma vuto ndi loti akukana kunditsata kuchipembedzo changa. Ndiye ndithetse chibwenzichi kapena ndipitirize? Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu RM Zikomo RM, Choyamba ndikanakonda nditadziwa kuti cholinga cha chibwenzi chanu ndi chiyani, komabe poti ukufuna maganizo anga ndikuuza. Ndikhulupirira kuti cholinga cha chibwenzi chanu ndi kudzamanga banja mtsogolo, ngati sindikulakwa, ndipo ngati anthu muli ndi cholinga chodzakhala thupi limodzi ndi bwino kwambiri kuti muzigwirizana muzonse. Inde, pali mabanja ena oti mwamuma amapemphera mpingo wina ndipo mkazi nayenso amapita kwina, nkumakhala bwinobwino mwansangala. Koma kunena zoona mukasiyana zipembedzo pamakhalabe kenakake kosonyeza kuti pali kusagwirizana mbanjamo. Ndiye ndi bwino kugwirizana chimodzi musanalowe mbanja. Munayamba mwakhala pansi nkukambirana kuti chifukwa chake nchiyani akukanira kukutsatira kuchipembedzo chako? Nanga iweyo sungamugonjere wachikondi wakoyo kuti umutsate kumpingo kwake? Nchifukwa chake nthawi zambiri kumakhala bwino inu achinyamata mukamafuna mnzanu wachikondi muzidyerera maso kwa anyamata kapena atsikana omwe mumapemphera nawo mumpingo umodzi. Nanga chokafunira wachikondi kwina nchiyani? Ndiye wafunsa kuti kodi uthetse chibwenzichi kapena ayi? Ine ndikuti zili ndi iwe mwini mmene ukumvera mumtima mwako. - Ndipange bwanji? Agogo, Ndine mnyamata wa zaka 20 ndipo ndinakwatira mwangozi nditapereka mimba kwa mtsikana wina. Ndimafuna nditapitiriza sukulu koma zikukanika chifukwa mkaziyu akukana kuti nditero. Ndipange bwanji? JK Zikomo JK, Ndakhala ndikulangiza anyamata ndi atsikana ambiri kuti mfulumiza adadya gaga, lero si izi waziona, mwana wanga? Ndakondwa kuti waona wekha kufunika kwa sukulu ndi kuipa koyamba kugonana ndi atsikana, komanso mosadziteteza, udakali pasukulu. Udakali msinkhu wopita kusukulu ndipo ndi bwino kwambiri utatero. Ngati mkazi wakoyo umamukonda ndipo iyenso amakukonda chimodzimodzi, ayenera kumvetsa cholinga chako choti upitirize maphunziro ako kuti kutsogolo mudzakhale moyo wabwino, wodzidalira nokha, osati mmene zilili panopa chifukwa mmene ndikuonera banja lanu lidalira makolo-chakudya, zovala, sopo amene ndi zina zotere. Umutsimikizire mkaziyo kuti kupitiriza sukulu sikutanthauza kuti banja lanu latha, koma kuti ukuganiza za tsogolo lanu ngati banja. Umuuze kuti sukulu simatha-akuluakulu amene mukuwaona mmaofesiwa ambiri afika pamene ali chifukwa chopitiriza sukulu ali mbanjabe. Tsono chovuta kuti iwe upitirize sukulu nchiyani? Ngati iye safuna sukulu, zake izo, iwe chita zomwe ukufuna. Ndikhulupirira ngakhale makolo ako adzasangalala kwambiri kumva kuti ukufuna kupitiriza sukulu. - Ndinalapa Anatchereza, Ndinali mchikondi kwambiri ndi mwamuna wa kwa Jali koma atandipatsa pathupi samandiuza nzeru iliyonse yothandiza pa umoyo wa mwana wodzabadwayo, mapeto ake anandipatsa ndalama zokachotsera pathupipo kuchipatala. Zotsatira zake ndinadwala kwambiri koma nditapeza bwino anayamba kundipepesa koma ine ndinamenyetsa nkhwanga pamwala kuti sindidzayambiranso. Kodi mwamuna wotsogolera zolakwa ndi wabwino? Koma ineyo ndinalapa, amama, ndipo ndinasiyana naye. - ML Zikomo ML, Ine ambiri ndilibe koma ndingoti khokhokho! Kumeneko ndiye timati kukula. Akulu akale adati mmphechepeche mwa njovu sadutsamo kawiri. Munthu ukachimwa ndi bwino kulapa monga wachitira iweyomu. Ndithudi mwamunayo sadakufunire zabwino ndipo chikondi chake chidali cha chiphamaso, basi; amangofuna zogonana koma osalabadira za zotsatira zake. Wachita bwino kumusiya ameneyo ndipo yamba moyo wina watsopano. Mwamuna wina akakufunsira mulole, koma osamulola kuti muyambe mwagonana musanalowe mbanja. Amuna ambiri akangowavulira musanalowe mbanja, sakhalanso ndi chidwi chifukwa amati ngati wandilola, nkutheka kuti adalolanso amuna ena. -",RELATIONSHIPS -ID_nfsJgcGN," Lule adachita chokongontha Lipoti la chipatala lomwe dotolo wotchuka pa zofufuzafufuza, Charles Dzamalala, watulutsa latsimikiza kuti woganiziridwa kusowetsa mwana wa chialubino, Buleya Lule adachita kuphedwa ndi shoko ya magetsi. Izi zikutsutsana ndi zomwe apolisi adatulutsa kuti imfa ya Lule idali ya chilengedwe ndipo palibe adatasa manja ake pa iye. Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Akuti achitepo kanthu: Jose Lule adafa ali mmanja mwa apolisi. Iwo atamunjata pomuganizira kuti amakhudzidwa ndi kusowetsedwa kwa Goodson Makanjira, 14, yemwe adali mwana wachialubino wa mboma la Dedza. -",SOCIAL ISSUES -ID_njexVKAP," Atenge basi ndani? Matimu a Nyasa Big Bullets ndi Mighty Be Forward Wanderers Lolemba akhala akukumana pampikisano wa Basi Ipite Soccer Fiesta wolimbirana minibasi ya K25 miliyoni pa Kamuzu Stadium mumzinda wa Blantyre. - Mkulu wa Luso TV Dick Juma Lachinayi adati basiyo, imene idafika mdziko muno Lachinayi, ipitirira kusungidwa ndi bungwe la Football Association of Malawi (FAM) mpaka wopambana apezeke. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ilowera kwa ndani?: Wachiwiri kwa wapampando wa Bullets (kumanzere) Austo Kasito ndi Christo Kananji wachiwiri kwa mlembi wa Manoma Basi ndi imeneyi yafika lero ndipo mawa (Lachisanu) ikaperekedwa mmanja mwa FAM kuti ayisunge, adatero Juma. - Iye adati adasankha matimuwa kaamba ka mavuto a mayendedwe omwe ali nawo ndipo akufuna kupereka mwayi woti opambana adziombole kumavutowa. -",SPORTS -ID_nkgMAzbC,"Papa Apempha Akhristu Akule Mchikhulupiliro Wolemba: Thokozani Chapola ds/2019/08/francis.jpg 308w"" sizes=""(max-width: 542px) 100vw, 542px"" />Papa Francisko Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Fransisco walimbikitsa akhristu kuti adzionetsa kukula muchikhristu pakukhala ndi chikhulupiliro ngati a Malitiri osiyanasiyana. -Papa walankhula izi ku likulu la mpingowu ku Vatican kwa anthu omwe anasonkhana pa bwalo la St. Peters Square mu mzindawo. -Mtsogoleri wa mpingo wakatolikayu wati, moyo wokula mu chikhristu komanso mu chikhulupiliro ndi wofunikira kwambiri potengeraso ndi mmene zinthu ziliri masiku ano. -Pamenepa Papa analimbikitsa akhristu kuti adzikonda kuwerenga baibulo komanso kumva mau a Mulungu pafupipafupi. -",RELIGION -ID_nnAfyEbB,"Khansala wa DPP Wadandaula Ndi Kuchepa Kwa Chitukuko Mdera Lake Khansala wa dera la Chilaweni mboma la Blantyre Carlo Mdala wapempha boma kuti lithandize pa mavuto osiyanasiyana omwe ali mderalo. -Mdala yemwe ndi wa chipani cha Democratic Progressive (DPP) amalankhula izi pamene akulu akulu a mgwirizano wa zipani za UDF ndi DPP amachitisa msonkhano okopa anthu mderalo. Iye wati boma likuyenera kuthandiza derali pobweretsa chitukuko cha madzi, misewu, zipatala komanso magetsi. -Mbewe: Anthu akavotere Mutharika Kuno ku Chilaweni ward vuto lalikulu ndi madzi. Midzi yambiri ilibe mijigo ndipo anthu ambiri akumwa madzi a mzitsime, chachiwiri misewu yambiri kuno ndiyowonongeka ndiponso magetsi sanakwanire mmadera ena mu ward ino, anatero Mdala. -Poyankhapo pankhaniyi wachiwiri kwa mstogoleri wa chipani cha UDF, Lancy Mbewe wamema anthu a mderali kuti azavotere Peter Mutharika pa chisankho chatsopano cha President chomwe chikudzachi ndi cholinga choti mavutowa achepe mderali. -Mmene tikudziwira kuti tonse tikuyembekeza chisankho cha president tikupempha anthu kuti akavotere Peter Mutharika kuti zitukuko zomwe zakhala zikuchitika mbuyomu zizichitikabe, anatero a Mbewe. -",POLITICS -ID_noQrkPbK,"Bambo Chikweya Alimbikitsa Bungwe la Abambo mu Mpingo Bambo Focus Chikweya, omwe ndi bambo mfumu a Parish ya mpingo wa katolika ya Mendulo mu arch-diocese ya Blantyre alangiza abambo mu mpingo wa katolika kuti agwirane manja potukula mpingo ndi luso lawo. -Iwo amayankhula izi pa mwambo okhadzikitsa bungwe la abambo ku parishi-yo. -Nthumwi za bungwe la Umodzi wa abambo zochokera mu arch-diocese ya Blantyre motsogozedwa ndi wapampando ogwirizira bungwe-li a Martin Chiwaya mogwirizana ndi abambo a ku Parish ya Nthawira ndi January, ndi omwe anakakhazikitsa bungwe-li . -Poyankhulapo, wapampando wa Parish ya Mendulo a Freeson Tuwaga ati akukhulupilira kuti kubadwa kwa bungwe-li kupititsa patsogolo chitukuko cha parish yawo. -",RELIGION -ID_nrypkwCK," 2019: Chaka cha mbiri pa zisankho Chaka cha 2019 chidzalowa mmbiri ya dziko la Malawi ngati chaka chomwe atsogoleri azipani adakwekwetsana koopsa komanso koyamba mukhoti pankhani yokhudza zotsatira za chisankho cha pulezidenti. - Pa 21 May 2019 Amalawi adalawirira kukandanda pa mzere kuti akasankhe atsogoleri awo monga ma Khansala, Aphungu ndi Pulezidenti koma nyanga zidakola pa zotsatira za mpando wa Pulezidenti. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Sadatule pansi udindo: Ansah Pa 27 May 2019, bungwe la MEC lidalengeza kuti Peter Mutharika wa Democratic Progressive Party (DPP) adapambana pachisankho cha Pulezidenticho. - Malingana ndi bungwe la MEC, Mutharika adapeza mavoti 38.67 mwa 100 alionse, Lazarus Chakwera wa Malawi Congress Party (MCP) adapeza 35.41 ndipo Saulos Chilima wa UTM Party adapeza 20.24. - Zotsatirazo zidabweretsa mpungwepungwe waukulu moti Chilima ndi Chakwera adakasuma ku khothi ngati odandaula woyamba ndi wachiwiri mu mndandanda omwewo. - Atsogoleri awiriwa akuti Mutharika ndi MEC ngati woyankha mlandu woyamba ndi wachiwiri mndandanda omwewo adasokoneza chisankho cha Pulezidenti ndipo akufuna khoti ligamule kuti chisankhocho chichitikenso. - Chidadzutsa zonse ndi zikalata zolembapo momwe anthu avotera pomwe kudapezeka kuti zikalata zambiri zidafufutidwa ndi utoto wotchedwa Tippex komanso mamonitala ena sadasayine zikalata zina. - Mlandu utayambika, padali kukolanakolana pa mfundo za mboni koma mlandu udayamba kuwoneka mutu mboni imodzi ya Chakwera Daud Suleman ataonetsa khoti momwe anthu ena omwe samayenera kulowa mmakina a internet a MEC, ankagulugushira mmakinawo. - Umboni wina omwe udavuta udali wa mkulu wa bungwe la MEC Sam Alfandika yemwe adafunsidwa kuti alongosole bwino momwe Tippex adakapezekera mmalo owerengera mavoti, momwe adayankhira madando onse 147 monga momwe Ansah adanenera polengeza zotsaira komanso kuti ndani adavomereza kugwiritsa ntchito zotsatira zokonzedwa ndi Tippex. - Alfandika yemwe patsiku loyamba adatuluka thukuta lochita kusamba mpaka khoti kuimitsidwa, adalephera kupereka maminitsi a zokambirana za makomishonala a MEC poyankha madando ndipo adavomera kuti Tippex adapezeka mmalo owerengera mavoti. - Mboni ya Mutharika Ben Phiri yemwe ndi nduna ya maboma aangono ndi chitukuko cha mmidzi adavomereza kuti chisankho chidakumana ndi zokhoma zambiri koma adati vuto lidali bungwe la MEC pogwiritsa ntchito anthu omwe sadaphunzitsidwe mokwanira. - Mlanduwo ukuyendetsedwa kukhoti lapadera lomwe likumvedwa ndi oweruza 5 omwe ndi Healey Potani, Mike Tembo, Dingiswayo Madise, Ivy Kamanga ndi Redson Kapindu. - Mmwezi wa June 2019, Khothili lidakana pempho la woimirira Mutharika ndi MEC loti mlanduwo angowusiya chifukwa wodandaula sadatsate ndondomeko zoyenera zosumira koma khothi lidati mlanduwo upitilire. - Mlanduwu ukunka kumapeto tsopano koma wakumana nzokhoma zambiri monga ziletso ndi kuimaima makamaka pomwe a mbali yoyankha mlandu adapempha sabata ziwiri zoti akatolere umboni kwa omwe amayanganira mmalo oponyera voti. - Panyengoyi padamveka mphekesera yoti okatolera umboniwo amaopseza kapena kukakamiza ndi kunyengerera oyanganira mmalowo oponyera votiwo kuti azisayinira zikalata zomwe zidagwira ntchito koma zosasayina ndi kupereka umboni wabodza. - Pachifukwachi, otsatira zipani za MCP ndi UTM adayamba kuthotha anthuwo akafika mdera lawo zomwe zidapangitsa kuti ntchitoyo ayionjezere ndi sabata ina. - Sabata yathayi, mbali zonse zokhudzidwa pa mlanduwo kuphatikizapo abwenzi a khoti Malawi Law Society (MLS) ndi Women Lawyers Association (WLA) adamaliza kupereka zindunji za mfundo zawo ndipo nkhani yatsala mmanja mwa majaji kuti agamule. -",POLITICS -ID_ntoSPRRJ,"Afa Atawombedwa ndi Mphenzi ku Nkhotakota Mamuna wina wa zaka 32 zakubadwa wafa mboma la Nkhotakota mphezi itamuwomba akuwedza nsomba pa Dziwe la Chia Lagoon. -Nkhalamo anagwera pa damu limeneli Wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo, Sub Inspector Williams Kaponda wati mamuna womwalirayu yemwe amadziwika ndi dzina loti Sweet Nkhalamo adali ndi anzake ena awiri kowedza nsomba ku Chia Lagoon pa 30 December 2019. -Mwadzidzidzi mvula idayamba kugwa ndipo mphezi idawawomba atatuwa ndipo adagwera mmadzi, koma chifukwa cholephera kusambira mkuluyu adafera pomwepo koma anzake awiriwo anasambira mpaka kumtunda. -Zotsatira za kuchipatala cha boma la Nkhotakota zasonyeza kuti mkuluyu wafa kaamba kobanika. -Nkhalamo amachokera amachokera mmudzi mwa Ngaluka mdera la Sub T/A Nkhanga mboma la Nkotakota. -",SOCIAL -ID_nuiCiGtm,"Kenya Ikudikira South Africa Kuti Ipulumutse Anthu Omira Mu Indian Ocean Wolemba: Sylvester Kasitomu Dziko la Kenya lati likudikira akatswiri osambira pamadzi a mdziko la South Africa omwe afike mdzikolo Lolemba kuzathandiza pa ntchito yosaka matupi a anthu awiri omwe afa atamira pa nyanja yaikulu ya Indian Ocean. -Anthuwa ndi mayi komanso mwana wake wankazi ndipo anamira muyanjayi masiku apitawa galimoto yomwe anakwera itaphonya nseu ndi kulowa mu nyanjayi. -Kanema oonetsa mmene ngoziyi yachitikira wakhala akuonetsedwa pa masamba a internet ndipo nthambi yoona za ngozi zogwa mwadzidzidzi mdziko la Kenya yati inalephera kupulumutsa komanso kupeza matupi a anthuwa kaamba kosowa zipangizo zokwanira zoti agwirire ntchitoyi. -Nduna yofalitsa nkhani mdziko la Kenya Cyrus Oguna yati akatswiriwa alipo magulu awiri ena anafika mdzikolo lamulungu ndipo otsiriza akuyenera kufika mdzikolo lolemba kuti ayambe ntchito yosaka matupi a anthuwa. -Tikuyesesa kuchitapo kanthu kuti anthuwa apezeke ndipo akatswiriwa afika mdziko muno lero kuti ayambe ntchito yawo, anatero a Oguna. -Malipoti awilesi ya BBC ati nduna yoona za mayendedwe James Micharia yatsimikiza za nkhaniyi ndipo akatswiriwa ena afika kale mdzikolo ndipo ena akhala akufika posachedwapa mdzikolo. -",SOCIAL -ID_oADEwqIr,"Anthu Atatu Achira COVID-19 Anthu atatu omwe ali mu gulu la anthu omwe anapezeka ndi kachilombo ka Coronavirus akuti atawayeza awapezeka kuti tsopano alibe kachilomboka mthupi mwawo. -Watsimikiza za anthuwa-Mhango Nduna ya zaumoyo a Jappie Mhango amalankhula izi pomwe amapereka lipoti lokhudza momwe zinthu zikuyendera pa ntchito yolimbana ndi kachilomboka mdziko muno . -Masiku asanu apitawa sitinalandire uthenga wina uliwonse okhuza matendawa ndipo titayeza palibe anapezeka nawo koma dzulo kwapezeka munthu mmodzi wa zaka 70, mu mzinda wa Blantyre yemwe wapezeka ndi matendawa, anatero a Mhango. -Pamenepa ndunayi yati anthu atatuwa akuyembekezereka kukayezedwanso kachiwiri kuti astimikizidwe kuti achiladi. -Iwo ati tsopano onse omwe apezeka ndi matendawa mdziko muno alipo 17 koma awiri mwa iwo anamwalira. -",HEALTH -ID_oEoTuFaS,"Kutetedza Okalamba ndi Udindo wa Aliyense MANEPO Wolemba: Thokozani Chiwaya Bungwe lolimbikisa ufulu wa anthu okalamba dziko muno la Malawi Network of Elderly Persons Organisation (MANEPO) lero lapempha anthu komanso mabungwe dziko muno kuti agwirane manja pothana ndi nkhaza zomwe anthu okalamba amakumana nazo dziko. -Polankhulapo mu mzinda wa Blantyre, pambuyo maphuziro omwe bungwe la MANEPO linakonzera ma komiti a madera olandira madandaulo kuchokera kwa anthu okalamba omwe akuwatcha complaints response mechanism pachingelezi, mmodzi mwa akuluakulu ku bungweli a Louisa Kanyongolo ati maphuzirowa athandiza bungweli kufikira okalamba omwe akhuzidwa ndi nkhanza zosiyanasiyana ku madera kwawo komweko kuzela ku makomiti a pansi pa bungweli. -Mamembala a komiti za MANEPO kulandira maphunziro Anthu amene ali mmakomiti abungweli omwe ali madera akufunika maphunziro ngati amenewa pofuna kusula kagwiridwe kawo ka ntchito pothandiza okalamba, anatero a Kanyongolo. -Mai Louisa anatipitiliza kunena kuti makomitiwa ndi amenenso ali ndi kuthukera kofikira zosowa za anthu okalamba kamba koti ndi omwe amakhala nawo okolambawa kumidzi komweko. -Mai Kanyongolo apempha mzika za dziko lino kuti zigwirane manja poteteza komanso kumenyera ufulu wa anthu okolamba pozindikila kuti tonse tizakalamba ndithu. -Tonsefe tizakalamba ndithu choncho tizizindikira kuti ndi udindo wa aliyense wotetedza okalamba posayanganira ntsikhu wake, anaonjezera motero mai Louisa. -Mau ake mmodzi mwa anthu amene anatenga nawo gawo pa maphuzirowa a Peter Mambala, anati maphuzirowa awathandiza kudziwa pamene amasalira pakagwiridwe kawo ka ntchito makamaka pofikila okalamba. -Taziwa malire anthu komanso udindo wathu poteteza achikulire mdziko muno makamaka madera athu owenso ndikumene kukupezeka okalamba, anatero a Mambala. -Mwadzina a Mambala anathokoza bungwe la MANEPO kamba kamaphunzirowa ponena kuti ntchito za mabungwe zimayenda bwino ngati anthu amenenso bungwelo likuwafikila ali nawo limodzi ngati momwe bungwe la MANEPO lachitila. -Ntchito za mabungwe zimakanika kufikira cholinga chake cheni cheni ngati anthu akumudzi eni ake sakuyikidwamo kudzera ku makomiti ngati athuwa, anaonjedzera motero a Mambala. -Maphuzirowa anakwanitsa kubweretsa pamodzi ma komiti a bungweli omwe amapezeka mboma la Blantyre. -",SOCIAL -ID_oNanlqoP," Pemphererani dziko lino, ipempha ECM Mpingo wa katolika wapempha Amalawi kuti apempherere dziko la Malawi ndi utsogoleri wadziko lino panyengo ya Lenti. - Muuthenga wake wanyengoyi, mkulu wa mabishopu mgulu la Episcopal Conference of Malawi (ECM) Joseph Zuza wati padakali pano, Amalawi akudutsa mumazunzo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Zuza adati: Atsogoleri athu ali ndi udindo waukulu woti moyo uzikhala ofewa wa ife tonse. Monga okhulupirira tiyenera kudziwa kuti Mulungu sangatitaye. - Zuza adati zina mwa zomwe Amalawi ayenera kupempherera kuti zichepe ndi katangale ndi ziphuphu, kukondera ochokera kudera kwanu, kusankhana mitundu, zilakolako zakuthupi, ufiti, nkhanza kwa ana, uchidakwa ndi kupembedza Satana. - Zuza adapempha akatolika kuti aziyesetsa kukhala Akhristu achitsanzo, ndikutsatira malamulo a Mulungu. - Aliyense ayenera kuonetsetsa kuti akukhala okhulupirika pamaso pa Mulungu, adatero Zuza. - Ndipo muuthenga wake mnyengoyi, Papa Benedict wachikhumi ndi chisanu nchimodzi adati masiku 40 amene Akatolika akhale akupunguza ayenera kulingalira za mawu opezeka pa Ahebri 10 ndime 24. - Tiyenera kukhudzidwa ndi mavuto a ena; kukhala okondana kumanso kugwira ntchito zabwino, adatero Papayo. - Kwa masiku 40, Akatolika amakhala akupunguza ndipo zimayamba ndi tsiku la phulusa, lomwe lidali Lachitatu. - Panthawiyo, iwo amakhala akupemphera, kugawana, kulingalira molimba, kusala komanso kuchita zachifundo mpaka nthawi ya Pasaka mu Epulo. -",RELIGION -ID_oUOPTbCy," Ife toto takana! Mkozemkoze adanyula maliro aeni. Sinodi ya Livingstonia yatemetsa nkhwangwa pamwala kuti sipepesa monga momwe mafumu ena mboma la Rumphi alamulira. - Pempho la mafumuwo likudza potsatira chipwirikiti chomwe chidachitika Lachiwiri msabatayi poyika mmanda thupi la malemu Chikulamayembe mbomalo. Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Nyondo akulankhula uku mafumu akukambirana zochita Sinodiyo idakolana ndi mafumu pa maliro a Chikulamayembe pamene idalamula kuti atsogoleri ena monga wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino Saulos Chilima ndi mtsogoleri wa zipani zotsutsa, Lazarus Chakwera alankhulepo pa malirowo. Ukali wa mafumuwo udaoneka pamene adakalanda mkuzamawu kuti mlembi wa sinodiyo Levi Nyondo asalankhulenso. Nyondo sadanjenjemere koma kuwauza mafumuwo kuti ayendetse mwambo wa mapemphero zomwe zidakakamiza mafumuwo kupepesa kuti mwambowo uchitike. - Izi ndizomwe zakwiyitsa mafumuwo motsogozedwa ndi mwana wa Chikulamayembe, Mtima Gondwe yemwe wati sinodiyo idanyazitsa maliro a bambo ake. Nchifukwa chake tikupempha kuti sinodi ipepese pa zomwe zidachitikazo. Dziwani kuti adamwalirawo adali bambo anga, ndiye ine komanso akubanja tidakhumudwa nazo, adatero Gondwe. Naye gulupu Kawazamawe yemwe amalankhuliranso banja loferedwa adati mafumuwo ali ndi mfundo zitatu. Kusalemekeza maliro a mfumu. Kuyambitsa chipwirikiti pamaso pa mtsogoleri wa dziko lino komanso kunena kuti Chilima ndi Chakwera alankhule zomwe zikadayambitsa ndewu, adatero Kawazamawe. Koma izi sizikutekesa sinodiyo pamene yati ilibe nthawi yopepesa munthu pa zomwe zidachitikazo. Mmodzi mwa akuluakulu a mpingowo, mbusa Douglas Chipofya adati boma ndi mafumu ndiwo akuyenera kupepesa mpingo. - Komanso paja mafumu adapepesa kale kusiwa kuja choncho nkhanizi zidatha basi, adatero Chipofya. - Mawu a Chipofya adagwirizana ndi mawu a Nyondo amene adatsindika kuti mafumuwo ndi amene akuyenera kupepesa kumpingo. Kodi chichitike nchiyani pamene mpingowo wakana kupepesa? Gondwe adati aona chomwe achite koma sadanene chomwe angachite. Koma T/A Mwamlowe amene ali pansi pa Chikulamayembe adati pa mwambo wa Atumbuka, mfumu ikalankhula, palibenso amene amalankhula pamwamba pake. - Naye T/A Mwamlowe adati kukadakhala kwabwino mbali zonse zikadadya khonde momwe ndondomeko ya mwambowo ikhalire. Bungwe lachikhalidwe la Mzimba Heritage Association (Mziha) lidati zikuoneka kuti anthu ena sadapitire kukalira Chikulamayembe. Mmodzi mwa atsogoleri a Mziha, Ndabazake Thole adati mwambo wakumudzi ulemu umaperekedwa kwa mafumu, ndipo ampingo amabwera nkumatonthoza anamfedwa. Naye DC wa boma la Rumphi Fred Movete adati nthawi zonse mfumu ya ndodo ikamwalira, ofesi yake imapanga ndondomeko yakayendetsedwe ka mwambo mogwirizana ndi a banja komanso unduna wa zamaboma angono. -",CULTURE -ID_oVKXftOb,"Apolisi, Asilikali Ati Akhwimitsa Chitetezo mu Nthawi Yosayendayenda Apolisi mdziko muno mogwirizana ndi asilikali a nkhondo, anenetsa kuti apereka chitetezo cholimba motsatira malamulo a dziko lino amene amawalora kuti awonetsetse kuti mdziko muli bata ndi mtendere komanso kuti aliyense akutsatira malamulo. -Anayitanitsa msonkhano wa atolankhaniwo-Mwapasa Wogwilizira udindo wa mkulu wa apolisi mdziko muno a Danken Mwapasa limodzi ndi mkulu wa asilikali a nkhondo mdziko muno a Peter Lapken Mathanga anachititsa msonkhano wa atolankhani omwe wachitika lachinayi mu mzinda wa Lilongwe, pokonzekera masiku 21 osayendayenda omwe pulezidenti Peter Mutharika walengeza kuti ayambira pakati pa usiku wa loweruka sabata ino mpaka pakati pa usiku wa pa 9 May chaka chino. -Nthambi ziwirizi zapempha anthu mdziko muno kuti atsatire bwinobwino malamulo omwe aikidwa ponena kuti opezeka akuyenda mopanda chilolezo adzalangidwa moyenera monga waphwanyira malamulowa. -Pamenepa atolankhani anafunitsitsa kudziwa kuti anthu adzalandira chilango chotani potengera kuti ndendenso za dziko lino, potengera nkhani ya Corona Virus yomweyi sikukuyenera kuti kudzaze. Iwo anayankhapo kuti anthuwa adzatengeredwa kupolisi ndipo mwachangu adzakawonekera ku bwalo la milandu komwe adzikalandira chilango mwachangu. -Nkhani ina yomwe inamanga nthenje kumeneku ndiyokhudza ntchito zakumunda pamene anthu ena akukololabe mbeu zawo. Pamenepa akuluakuluwa ati mpofunika anthu afunse komwe akuyenera kuti akatenge chilolezo choti agwirire ntchitozo momasuka. -Iwo anenetsanso kuti sikufuna kwawo kuti adzagwire ntchito yawo mwa nkhanza koma mokhala kumbali ya wanthu komanso anenetsa kuti anthu akuyenera kutsatira malamulowa kaamba koti ndi anthu omwewo amene apindule ndi mfundozi. -",LAW/ORDER -ID_oViGwqDm," Eid al Adha: Chikondwerero chopereka nsembe Chaka ndi chaka a chipembedzo cha Chisilamu amakhala akuzinga ziweto nthawi ina. Pa mwambowu, Asilamu amakhala akutsatira zomwe Mulungu adalamula Abraham zaka zammbuyo. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi Sheikh Malekano Rajab ndipo adakambirana motere: Poyamba, ndikudziweni. - Chisale watuluka nkumangidwanso Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Ndine Sheikh Malekano Rajab ndimatumikila pamzikiti wa pamsika wa Area 22 ku Lilongwe. - Kodi chaka ndi chaka Asilamu amakhala ndi mwambo wopha ziweto talongosolani kuti zimakhala bwanji? Mwambo umene uja timakhala tikukumbukira zomwe Mulungu adauza Abrahamu kalelo nthawi yomwe adavomera kupereka mwana wake Ishmael nsembe. Akuti azipereka mwanayo nsembe, Mulungu adatumiza nkhosa ndipo mwanayo adapulumuka. Mulungu adalamula Abrahamu kuti chaka chilichonse Asilamu azikhala ndi mwambo umenewu ngati chikumbutso komanso kulemekeza Mulungu. - Mwambowu umachitika liti? Umachitika tsiku la khumi (10) la mwezi wa chisanu ndi chinayi mkalendala ya Chisilamu. Pakafika pa 1 mwezi umenewo msilamu aliyense amayenera kuyamba kusala kwa masiku 10 ndipo kusalako kumatha tsiku la nambala 10 lomwe kumakhala kuzinga ziweto kapena chikwenderero cha Eid al Adha. Chimachitika nchiyani pa tsikuli? Msilamu amayenera kugula chiweto monga ngombe kapena mbuzi nkupha. Nyama yake nkugawa koma naye mwini wake amayenera kutengapo gawo osangogawa yonse ayi. Kupha nyamako kumatchedwanso Qrubani. - Chiweto chake chimayenera kukhala chotani? Chiweto chikhoza kukhala chilichonse koma chikhale chopanda chilema kapena choti chidakokako ngolo kapena chidalimako. Chikhale chiweto chalunga ndipo chopanda ngakhale chilonda pathupi lake komanso chathanzi. - China chimachitika nchiyani? Lisadafike tsikulo, Asilamu a ndalama zawo amapita ku Mecca. Ulendo wopita ku Mecca umatchedwanso kuti haji ndipo ndi imodzi mwa nsanamira za Chisilamu. Omwe alibe ndalama amakhala kumudzi koma nawonso amakhala akutsatira zoyenera kuchita kuti tsikulo lisadetsedwe. - Nanga wina akaphonyetsa monga kupha chiweto chodwala zimakhala bwanji? Pamenepo nsembe imeneyotu siyilandiridwa chifukwa ndiyodetsedwa ndipo ndiyosayenera kuperekedwa kwa Mulungu. Nthawi zonse munthu amayenera kukumbuka kuti iyi ndi nyengo yoyera yoyenera kuyeretsedwa. - Nanga aja amakhala akuimbawa amatinji? Amene aja sakhala akuimba nyimbo, amakhala akupemphera pemphero lomwe mngelo Gabriel ankanena akudzapereka nkhosa yomwe Abrahamu adasinthitsa ndi mwana wake yemwe adakonzeka kukamupereka nsembe. Pemphero lake limati Mulungu ndi wamkulu palibe ofanana naye ndipo iye ndiye tate basi. - Nanga ochepekedwa ndalama sizingatheke kugula nyama yophaipha nkugawa? Ayi sizingatheke pamafunika kuchita kupha ndithu. Kugula ndi kugawa yophaipha ndiye kuti sikhalanso idi koma sadaka. Komanso umayenera kupha tsiku lenilenilo kapena masiku atatu otsatira kupanda apo, imeneyonso ndi sadaka odati idi ayi. - Ndiye mwati zidayamba liti? Zidayamba kalekale nthawi ya Abrahamu pomwe Mulungu adamuuza kuti mwezi wa nambala 9, kuyambira pa 1 ndipo tsiku la nambala 10 kuzichitika mwambo oterewu. Kuchoka pa Abrahamu, aneneri onse omwe ankabwera kufikila pa Muhammad amatsatira zimenezi ndiye Asilamu onse amayenera kutsatira. -",RELIGION -ID_oaHWLqYE," Ana avala umasiye Makolo akali moyo Nthawi ya nkhomaliro yakwana, pamsika wa Manje mumzinda wa Blantyre ambiri akudya nsima pamene ena akusaka chakudya. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Kuponya maso patali pali ana atatu, Fakili wa zaka 8, Pemphero, 7, ndi Yamikani 4. Pemphero lawo nkuti apeze chakudya. Anawa aima pafupi ndi mpanda wa mfumu Misesa. - Tikufuna tipemphe mango, tilibe chakudya, adatero Fakili, uku akutonthoza Yamikani amene akulira chifukwa chomukaniza kutoleza makoko a mango. - Uwu ndiye umasiye omwe anawa auvala makolo awo ali moyo. Zonsezo zikuchitika chifukwa makolowo sakumwetsana madzi. Kumenyana kwa njobvu, wovutika ndi udzu. - Fakili akulephera kufotokoza bwinobwino chomwe chidachitika kuti ayambe kukhala moyo wovutika choncho. - Fakili (Kumanja) ndi abale ake Yamikani ndi Pemphero Amayi sakutifuna. komanso ababa adachoka koma pena amatisaka, adatero iye. - Mfumu Misesa ikuti anawa si achilendo mdera lake. - Gulupuyu akuti patha mwezi anawo akungoyendayenda mdera lake. Kunyumba kwanga agona masiku awiri, adatero iye. - Uko atawathyolera mango kuti azikukuta, Misesa adati banja la makolo a anawo lidatha ndipo kuchokera pa nthawiyo, anawo akhala akuzunzika. - Ndidawaitana onse kuti tikambirane koma zidakanika. Mkazi akuti iye adapeza banja lina ndipo sangasunge anawa pamene bamboyo ali ndi chidwi chowasunga koma akuti sangathe chifukwa alibe pokhala komanso ntchito idatha, adatero Misesa. - Lolemba Msangulutso udakumana ndi bambo wa anawa. Bamboyo, Dave Singano adati mtima wosunga anawo ali nawo koma sangathe chifukwa alibe thandizo. - Zikundiwawa kuti anawa akuzunzika komabe palibe chomwe ndingachite chifukwa ndilibe thandizo. Ndilibenso pogona, ndiye ngakhale ndiwatenge akagona potani? adatero Singano. - Bamboyu adati patha zaka zitatu chisiyirane ndi mkazi wake. Iye adati adathetsa banja lake pomuganizira mkaziyo kuti akumuyenda njomba. - Panthawiyo ndinkagwira ntchito ya ulonda. Ndiye anthu ena adanditsina khutu kuti ndikachoka kukumabwera mwamuna mnyumbamo. Nditakambirana ndi mkazi wanga sitidamvane ndipo banja lidatha, adatero. - Singano akuti adagwirizana ndi mkazi wake komanso amfumu kuti anawo akakhala ndi mkaziyo ndipo iye azipereka thandizo. - Panthawiyo zidachitika momwemo, koma kungotha miyezi yochepa adasintha pamene adati sangakwanitse kukhala ndi anawo poti wapeza mwamuna wina. - Ndidakhala ndi anawo komabe nanenso zidandisokonekera, ntchito idatha, adandichotsa palendi. Ndikadatani? adatero Singano. - Iye adati patha chaka chimodzi tsopano anawa akukhala wokha, komabe ndikapeza thandizo ndimawasaka. Monga dzana [Lamulungu] ndidawatenga ndipo ndidakagona nawo ku Chilobwe kwa mnzanga, adatero iye. - Naye mkazi wa bamboyu akuti adauza bwalo la mfumu Misesa kuti sangatenge anawo chifukwa adakwatiwanso. - Adauza bwalo kuti anawa sakuwatenga, patsikulo adabwera ndi mwamuna wake watsopanoyo. Nditamuitananso kuti tidzakambirane sadabwere mpaka lero, adatero Misesa. - Gawo 60 loteteza ana, limati kholo lolephera kusamala ana ake liyenera kunjatidwa. - Misesa akuti nkhaniyi idapita kupolisi ndipo apolisi adanjata bamboyo koma adamutulutsa tsiku lomwelo. - Koma mkulu womenyera ufulu wa ana kubungwe la Centre for Childrens Affairs Malawi, Moses Busher adadzidzimuka ndi nkhaniyo ndipo adati makolowa akuyenera kunjatidwa. - Iye adati bungwe lawo litengera nkhaniyo kukhoti la ana. Ngati bungwe lomenyera ufulu wa ana, nkhaniyo sitiyisiya mpaka anawa athandizidwe. Mayi akuyenera kusunga anawo mosayangana kuti wakwatiwa kapena ayi ndipo bamboyo akuyenera kumawathandiza. Tifufuza ndipo ana amenewa athandizidwa, adatero Busher. - Atafunsidwa ngati ndikololedwa kuti anawa atengedwe ndi banja lina kukawasunga ngati ana awo, Busher adati ndizotheka pokhapokha ndondomeko itatsatidwa. - Koma poona kuti makolo awo onse alipo ndipo izi zangochitika chifukwa cholekerera, zifukwa zotenga anawa kukhala ako sizikumveka, adaonjeza. - Pamene mutu wa nkhaniyi ukufufuzidwa, moyo wa anawo udakali pamavuto adzaoneni. - Kusukulu sapita, pogona ndi kubowo kwa uvuni ya njerwa, mkalasi, apo ayi apemphe pakhomo pa eni. Chakudya chawo ndi mango, misonga ya mzimbe ndipo akadya bwino ndiye kuti banja lina lawagawira. -",SOCIAL ISSUES -ID_oaaZuIUP,"Ayamikira Boma Kamba Komanga Opalamula Mu Ulamuliro wa DPP Anthu komanso mabungwe osiyanasiyana ati sakuona vuto lililonse pamene anthu ena omwe anali mboma lapitali akumangidwa ndi apolisi kamba kowaganizira kuti anapalamula milandu yosiyanasiyana mu mthawi ya ulamuliro wa chipani cha Democratic Progressive (DPP) chomwe padakalipano chinatuluka mboma. -Mmodzi mwa anthu omwe amangidwa-Chisale Mmodzi mwa anthu omwe anapikisana nawo pa mpando wa uphungu wa nyumba ya malamulo mdera la kumpoto chakumadzulo kwa boma la Phalombe Kelvin Jumbe wanena izi polankhula ndi Radio Maria Malawi mu mzinda wa Blantyre. -Iye wati pakufunika anthu omwe ali mmaudindo osiyanasiyana mboma azilemekeza malamulo komanso kuchepetsa mchitidwe owononga chuma cha dziko maka pa nthawi yomwe ali mmaudindo osiyanasiyana othandiza pa ntchito zotukula dziko lino Izi zikuza pamenenso magulu ena akudzudzula boma ati kamba komanga anthu ena omwe anali mboma la chipani cha DPP zomwe akuganiza kuti ndi zikuchitika pa zifukwa za ndale. -",LAW/ORDER -ID_odcFgfCM," OPEZEKA KUMANDA AYANKHA MLANDU Anthu a mmudzi mwa Yesaya Nkosi Mfumu kwa Inkosi Chindi mboma la Mzimba adadzidzimuka ataona galimoto yachilendo itaimitsidwa pamanda a mmudzimo pomwe anthu anayi adali kuchita chizimba kumandako. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Mneneri wa polisi mboma la Mzimba, Gabriel Chiona, adatsimikiza za nkhaniyi ponena kuti iwo adanjata anthu anayi omwe akuganiziridwa mlandu wokhala pamalo popanda chilolezo ndipo iwo adakaonekera kubwalo la milandu la majisitireti Lachinayi pa 20 August. - Chiona adati anthuwo ndi Koloboyi Mwazembe, wa zaka 35, wochokera mboma la Chitipa; Esau Simwimba, wazaka 36, wochokeranso ku Chitipa; Tenson Mhone, wa zaka 65; ndi Chrissy Phiri, wa zaka 73, onse a mboma la Mzimba. - Malinga ndi Chiona, Mwazembe ndi Simwimba alamulidwa kukakhala kundende kwa chaka chimodzi kapena apereke chindapusa cha K90 000 atawapeza olakwa pamlandu wopezeka kumanda popanda chilolezo. - Koma Phiri ndi Mhone adzalowanso mbwaloli sabata ino kuti adzayankhe milandu yopezeka pamalo popanda chilolezo komanso kuba mwachinyengo, milandu yomwe iwo aikana. - Chiona adati anthuwo adanjatidwa pa 13 August pomwe mfumu Msipani Nyirenda adauza apolisi za anthu omwe adali kumanda a mmudzimo. - Malinga ndi Chiona, bambo wina adaona galimo ya oganiziridwawo itaima kwa nthawi yaitali pafupi ndi manda a mmudzimo, zomwe zidamuchititsa kuti akanene za nkhaniyi kwa nyakwawa yemwe adatsina khutu apolisi. - Anthu a mmudzimo adawagwira oganiziridwawo panthawi yomwe amatuluka kumanda. Mmodzi mwa oganiziridwawo adanyamula chithumwa, komanso adapezeka ndi ndalama zokwana K700 000, adatero Chiona. - Msangulutso utafunsa mmodzi mwa oganiziridwawa, Phiri, kuti afokotokoze zomwe ankachitika kumandako, iye adati amafuna chizimba cha bizinesi ndipo chithumwa chomwe adali nacho nchokawira anthu ndalama. - Chithumwachi chimakawa anthu ndalama. Muli njoka yomwe imakhala ikukawa anthuwa ndalamazo, adatero Phiri. - Phiri adati bambo wina adagula njoka kwa singanga, Mhone, yomwe imakawa anthu ndalama koma njokayo idathawa. Iye adati njokayo itathawa iye adaganiza zokagula ina yomwe singangayo adati idali kumanda komwe adapezekako. - Khansala wa derali, Dan Nkosi, adathirira ndemanga za nkhaniyi ponena kuti apolisi adabwera kunyumba kwakwe kudzamutenga kuti akaone zomwe zidachitikazo. - Ndidapeza anthu atawagwira oganiziridwawo kupita nawo kwa mfumu Msipani Nyirenda komwe adafunsidwa zomwe amachita. Iwo adafotokoza kuti amagulitsana chizimba pamtengo wa K700 000 chomwe tidawapeza nacho, adatero Nkosi kuuza Msangulutso. - Mfumu Msipani Nyirenda sadathe kupezeka kuti ayankhulepo pankhaniyi. -",LAW/ORDER -ID_oewswldK,"Ana ndi Ofunika Pobwezeretsa Chilengedwe-BT Archdiocese Arkdayosizi ya Blantyre yati ana mu mpingowu ndi ofunika kwambiri pa ntchito yobwezeretsa za chilengedwe. -Wachiwiri kwa mlembi wa za utumiki mu arkidayosiziyo, bambo Peter Kamtembe ndi omwe alankhula izi lachisanu ku parish ya Mtenje atatsogolera ana pa ntchito yobzala mitengo yomwe inatsogoleredwa ndi ofesi ya mabungwe a utumiki wa apapa ya Pontifical Mission Societies PMS mu arkdayosiziyi. -Maepiskopi a katolika kuwonetsa kudzipereka kwawo posamalira chilengedwe Bambo Kamtembe ati arkdayosiziyi yazindikira kufunika kogwiritsa ntchito ana achichepere pobwezeretsa za chilengedwe zomwe ati zithandiza anawa kukhala ndi chikhalidwe chobwezeretsa ndi kusamala za chilengedwe ku madera awo chaka ndi chaka. -Mmau ake mmodzi mwa aphunzitsi a utumwi wa ana mparishi ya Mtenje mayi Zita Makunje ati achita chotheka kuonetsetsa kuti anawa akusamalira mitengo yomwe abzala. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_ofKLQRVu,"Kanema ya Papa ndi Yabodza-Bishop Tambala Episkopi wa diocese ya Zomba, Ambuye George Desmond Tambala wachenjeza akhristu a mpingo wa katolika kuti asakhulupilire mawu omwe ali mu mu kanema yomwe ikuyenda pa makina a Internet yotanthauzira molakwika zomwe Papa Francisco adayankhula mu chaka cha 2014. -Tambala: Akungofuna kunyozetsa mpingo wathu Ambuye Tambala awuza Radio Maria Malawi kuti uthenga womwe adayankhula Papa Francisko udali wa mu chiyankhulo chachi Taliana ndipo udali ofunira mafuno abwino anthu a mpingo wa katolika ku America. -Iwo ati anthu omwe atanthauzira kanemayu ali ndi cholinga chofuna kunyozetsa mpingo wakatolika ndi utsogoleri wake ndi cholinganso choti akhristu a mpingo-wu apandukire mbusa wawoyu. -Ambuye Tambala ati anthuwa ndi osafunira zabwino mpingo wa katolika ndipo ali ndi cholinga choti akhristu a mpingo wa katolika adane ndi mtsogoleri wawo. -",SOCIAL -ID_ofsepiji," Ulimi wa tomato, kabichi ndi nyemba wakolera Alimi abebetsa ulimi wa tomato, kabitchi komanso nyemba mboma la Ntcheu pamene ulimi wa mmadimba wachiwiri wayambika. - Boma la Ntcheu, lomwe lachita malire ndi Dedza komanso Balaka, lili ndi anthu pafupifupi 700 000 tsopano malinga ndi chiwerengero cha anthu cha mu 2010. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ambiri mwa anthuwa ndi alimi ndipo ulimi wa nyemba, tomato, mbatata ya kachewere ndi kholowa, chimanga komanso kabitchi ndi mbewu zina ndizo amadalira kwambiri. - Madera monga Tsangano, Mphepozinayi, Mozambique border, Kampepuza, Nsipe, Mulangeni, Lizulu, ndi Kasinje ndiwo amene amatchuka kwambiri polima ndi kugulitsa mbewuzi. - Monga akunenera mlangizi wamkulu mbomali, Annily Msukwa, chaka chinonso ulimiwu wabonga ndipo pafupifupi khomo lililonse latangwanika. - Panopa alimi akugulitsa komanso kukonza minda yawo kuti abzalemo mbewu zina, adatero Msukwa polankhula ndi Uchikumbe Lachiwiri msabatayi. - Iye akuti ulimi wa kabitchi, tomato komanso nyemba panopa wafika pachimake. Tili otangwanika kulangiza alimi panopa kuti ayambiretu kugwiragwira kudimba pamene ntchito yogulitsa zokolola ili mkati. - Alimi ambiri ayamba kukumba zitsime chifukwa posakhalitsapa mitsinje imakhala yayamba kuphwa ndiye madzi amasowa. Ndiye ngati madzi aphwa, ulimi wamthirira umavuta nchifukwa chake ayambiratu kukumba zitsime, adatero Msukwa. - Kupatula kukumba zitsime, Msukwa akuti alimiwa akuwalangizanso kuti ayambiretu kupanga manyowa kuti zigwirane ndi mbewu zomwe akufuna alime. - Malinga ndi mlangiziyu, chaka chino ulimi wa tomato komanso kabitchi ndi nyemba wachita bwino kusiyanako ndi chaka chatha. - Panopa alimi akukolola mbewu zomwe adabzala kumapeto a mvula. Ndikulankhulamu alimiwa ayamba kale kulima zina za mthiriranso ndipo podzakolola zimenezi mvula idzakhalanso yayandikira. Kunotu kulibe nthawi yopuma, adatsindika. -",FARMING -ID_ofvZhEbp,"Akatswiri Adzudzula Anthu Opereka Chitseka Pakamwa Kwa Majaji Akatswiri pa ndale ati zomwe zamveka kuti anthu ena okhudzidwa pa mlandu wa chisankho amafuna kupereka chiphuphu kwa ma jaji omwe akumva mlanduwu ndi zomvetsa chisoni. -Akatswiriwa George Phiri komanso Humphreys Mvula ati kupereka chitseka pakamwa kwa oweruza kuti adzagamule mokomera mbali imodzi, posatengera umboni omwe bwalo la milandu lalandira ndi chidzindikiro cha kuti akudziwa kuti sanapereke umboni wokwanira ndipo mlandu wawayipira. -Mvula: Ndi zomvetsa chisoni komanso zochititsa manyazi Zikusonyeza kuwola kwa atsogoleri omwe tili nawo mdziko muno. Ngati akuchita izi ndiye kuti akudziwa kuti ndi olakwa pa mlanduwu, anatero George Phiri yemwe ndi mphunzitsi wa zamalamulo pa sukulu ya ukachenjede ya Livingstonia. -Naye mkhalakale pa ndale Humphreys Mvula anati, Ndi zomvetsa chisoni komanso zochititsa manyazi kwambiri. Amenewa ndi maganizo oyipa, upandu komanso mtima wa usatana. -Ndemangazi zikudza pomwe zadziwika kuti majaji akubwalo lalikulu la milandu omwe akumva mlandu wa chisankho akadandaula ku bungwe lothana ndi katangale ndi ziphuphu mdziko muno la Anti Corruption Bureau (ACB) kuti pali anthu ena omwe amafuna kuwapatsa ziphuphu kuti adzagamule mlandu mowakondera. -",POLITICS -ID_ogYGgOFn,"MERA Yakhazikitsa Ndondomeko Zatsopano Unduna woona za chilengedwe, mphamvu za magetsi ndi migodi wayamikira bungwe loona za mulingo wa mphamvu ndi magetsi mdziko muno la Malawi Energy Regulatory Authority (MERA) kamba ka ndondomeko zomwe limatsata pogwira ntchito zake zomwe ati zikuthandiza kupititsa patsogolo chuma cha dziko lino. -Kumtsaira: Wayamikira bungwe la MERA Nduna mu undunawu a Binton Kuntsaila anena izi lachinayi mu mzinda wa Lilongwe pomwe bungwe la MERA limakhazikitsa ndondomeko zomwe litsate pogwira ntchito zake kuyambira chaka chino mpaka chaka cha 2024. -Ndondomekozi zili mmagawo awiri; ina yothandiza makasitomala omwe afuna thandizo ku bungweli, Customer Service Charter; komanso ina yomwe bungweli layikamo ma plan ake a zaka zomwe zikubwerazi Strategic Plan pachingerezi. -A Kumtsaila ati malamulo omwe bungweli linakhazikitsa posachedwapa okhudza zamagetsi athandiza kuti anthu omwe amagwiritsa ntchito magetsi azikhala otetezeka. -Chitukuko cha dziko sichingapite patsogolo opanda mphamvu za magetsi. Ndondomeko yomwe yakhazikitsidwayi ithandiza kukonza mavuto omwe analipo. Sitikufuna zisakasa zama filling station zomwe ena amamanga pakatipa, anatero a Kumtsaila. -Polankhulanso wapampando wa board ya bungweli bishop Dr. Joseph Bvumbwe ati ndondomeko yatsopanoyi yakonza zina zomwe sizidayende bwino mu ndondomeko ya mmbuyomu. -Pali zina zina zomwe timadzudzulidwa kuti sitikuchita bwino koma panalibe ndondomeko zake zoyendetsera zimenezo tsopano takhazikitsa ndondomeko zomwe zizitsogolera bungwe lathu, anatero bishop Bvumbwe. -Iwo ati kudzera mu ndondomekoyi, anthu ofuna kuyamba kugulitsa mafuta azipatsidwa chilolezo pakatha mwezi umodzi komanso akawunikira kaye bwino malo amene akufuna kumanga malo ake ochitira malndawo. -",ECONOMY -ID_oicUJRow,"Dayosizi ya Dedza Iyamikira Akhristu Ake Dayosizi ya mpingo wa katolika ya Dedza yayamikira akhristu ake kamba kothandiza pa mwambo wa Dinner And Dance omwe dayosiziyi inakonza ndipo unachitikira ku sukulu ya New Era mboma la Ntcheu. -Ndi yemwe akuyendetsa dayosizi ya Dedza padakalipano-Monsignor Chithonje Malinga ndi mkulu wa kuofesi yofalitsa nkhani mu dayosiziyo bambo Joseph Billiat, cholinga cha mwambowo chinali chofuna kupeza 5 million kwacha yomangira malo ogona atsikana ku parishi ya Mtendere mu dayosiziyo. -Padakalipano ndalama zomwe zapezeka patsikuli sizinadziwike koma akuganiza kuti ndalamyo yakwana monga anayerekezera. -Patsikuli panachitikanso mayere omwe pamapeto pake a Horris Kasudze ogwira ntchito ku bungwe la Chilungamo ndi mtendere anapeza mphotho ya Plasma Screen ndipo anthu ena apezanso mphotho zosiyanasiyana. -",RELIGION -ID_okSFACzx," Mtima pansi, makuponi akubwera Boma lati anthu omwe chiyembekezo chawo chili pazipangizo zaulimi zotsika mtengo za sabuside, asataye mtima ndipo achilimike kukonza mminda mwawo kaamba kakuti makuponi ogulira zipangizozi afika sabata ikudzayi Lolemba. - Chilimbikitsochi chadza pomwe anthu adali ndi nkhawa kuti mvula yayandikira komanso madera ena yagwa kale mwa ndii koma tsogolo la makuponi ogulira zipangizo silimaoneka bwinobwino. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Fisp fertiliser and seed will be handled by private traders this year Mvulayi yagwa mmadera ena mzigawo zonse kuyambira sabata zitatu zapitazo ndipo pomwe anthu ena ali jijirijijiri mminda mwawo, anthu ena amadandaula kuti mwina mwayi wogula zipangizozi ukhoza kudzafika mmera utakwinimbira. - Si zongoganiza ayi, taziwonapo mmbuyomu kuti pomwe zipangizo zikufunika, kumisika kulibe kapena makuponi sadafike ndiye umayamba ntchito nkudzakhumudwa pambuyo, adatero Ammon Yesani Bakulo, mmodzi mwa alimi omwe akuyembekezera kulandira nawo makuponi kwa Chiseka mboma la Lilongwe chaka chino. - Koma nduna ya zaulimi, mthirira ndi chitukuko cha madzi, George Chaponda, wati nkhawayi njopanda mtsitsi kaamba koti mkati mwa sabata ikudzayi, makuponi ayamba kufika ndipo azigawidwiratu. - Ndikunena pano, makuponi adindidwa kale moti sabata yamawayi akhala akufika ndipo nthawi yomweyo azigawidwa kuti anthu ayambe kugula zipangizo. Sitikufuna kuti munthu adzadandaule patsogolo, ayi, adatero Chaponda. - Mndondomeko ya chaka chino muli kusintha kungapo komwe Chaponda wati kuthandiza kupititsa patsogolo cholinga cha pologalamu ya sabuside. - Kwina mwa kusinthaku ndi kukhazikitsa mitengo yatsopano ya makuponi, kutsitsa chiwerengero cha anthu omwe apindule mupologalamuyi, komanso kupereka kontirakiti kwa makampani abizinesi kuti agulitse nawo zipangizozi. - Kubwera kwa makampani abizinesi ndi kumodzi mwa kusintha komwe kuthandize kwambiri ndipo kupangitsa kuti zipangizo zotsika mtengo zizipezeka pafupi ndi anthu komanso chifukwa cha mpikisano, mitengo isanyanye poti aliyense azifuna kugulitsa, adatero Chaponda. - Mupologalamu ya chaka chino, mtengo wa kuponi ya feteleza wokulitsa ndi wobereketsa uli pa K15 000 pomwe mbewu za chimanga papaketi ya 5kg kuponi yake ili pa K5 000 ndipo mbewu zamtundu wa nyemba zolemera 2kg mpakana 3kg kuponi yake ili pa K2 500. - Chaponda adati mitengoyi ndi yomwe boma likuwonjezera pa mlimi, osati mitengo yogulira kumsika. - Mwachitsanzo, ngati thumba la feteleza lili pa K18 000, ndiye kuti boma laperekako K15 000 ndipo K3 000 yotsalayo apereke ndi mlimi, adatero Chaponda. - Malingana ndi malipoti a zanyengo, chaka chino, mvula ikhoza kugwa bwino moti unduna wa zamalimidwe, mthirira ndi chitukuko cha madzi ukulimbikitsa alimi kuti alimbikire ntchito za mminda. -",FARMING -ID_okearuAN," Moyo pachiswe: Ambiri akuzemba mankhwala otalikitsa moyo Amati phukusi la moyo umadzisungira wekha, koma kumene zikuloweraku, zikuonetsa kuti Amalawi ambiri omwe ali pamndandanda wolandira mankhwala otalikitsa moyo (ma ARV) akukwirira phukusi lawo pachulu cha aganga pozemba kulandira ndi kumwa mankhwalawa. - Malingana ndi zomwe Tamvani yapeza kuchokera kumgwirizano wa mabungwe olimbana ndi kufala kwa kachilombo ka HIV komwe kamayambitsa matenda a Edzi, anthu 20 mwa anthu 100 alionse oyenera kulandira mankhwalawa akuchita ukamberembere. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mankhwala otalikitsa moyo ngati awa safuna kudukiza munthu akayamba kumwa Wapampando wa mgwirizanowu, Maziko Matemba, wati ukamberemberewu ndi chiphe kaamba koti anthu otere sachedwa kugwidwa ndi chipwirikiti cha matenda chifukwa chitetezo cha mthupi mwawo chimatsika msanga. - Matemba adati kupatula kutsika kwa chitetezo cha mthupi, anthu omwe amati kuyamba kumwa mankhwalawa nkudukiza thupi lawo limapima kotero kuti silimvanso mankhwala alionse omwe angalandire akamva. - Tili ndi nkhawa yaikulu kwambiri chifukwa anthu otere ndiwo amabwezeretsa chitukuko cha dziko mmbuyo. Boma likuyesetsa kugula mankhwala kuti anthu ake azikhala nthawi yaitali ali ndi thanzi, koma iwo nkumathawanso, komwe kuli kusayamika, adatero Matemba. - Iye adati abambo ambiri komanso omwe amakhala mmatauni ndiwo akuchulukira kuzemba mankhwalawa kaamba ka manyazi, kuiwala kuti ali ndi udindo pamabanja awo ndi dziko lomwe. - Mafigala a bungwe la Malawi Network of Aids Organisations (Manaso) amasonyeza kuti mdziko muno muli anthu pafupifupi 850 000 omwe akuyenera kumalandira mankhwala otalikitsa moyo koma mwa anthuwa, mmadera akumidzi ndimo anthu ambiri amatsatira ndondomeko. - Mkulu wa Manaso, Abigail Dzimadzi, adati gulu lina lomwe likuchulutsa ukamberembere ndi achinyamata omwe safuna kuonekera kuti ali ndi kachilombo poopa kuti angadzasowe mabanja mtsogolo. - Chiopsezo chachikulu chili poti munthu yemwe sakulandira mankhwala ndiye ali nkuthekera kwakukulu kofalitsa kachilombo ndiye ngati achinyamata akuzemba, zikutanthauza kuti tikulimbana ndi nkhondo yomwe tikumenyananso tokhatokha, adatero Dzimadzi. - Nduna ya zaumoyo, Dr Peter Kumpalume, akuti nkhaniyi ndi yomvetsa chisoni kaamba kakuti boma limafunitsitsa vutoli litatheratu mdziko muno poti ena mwa anthu omwe dziko limataya chifukwa cha vutoli ndi ofunika mipando yautsogoleri. - Anthu ena auza Tamvani kuti nthawi zina anthu amazemba kukalandira mankhwala kaamba ka momwe amalandiridwira kuchipatala, koma unduna wa zaumoyo ndi bungwe la Manaso ati chifukwa ichi nchozizira polingalira za moyo wa munthu. - Mpofunika kuunika nkhani ya chinsinsi cha odwala chifukwa ena safuna kuonekera koma ali ndi mtima wofuna kumalandira thandizo. China ndi malankhulidwe a ogwira ntchito kuchipatala omwe amagwetsa anthu ulesi, adatero Lucy Banda, wapampando wa gulu lophunzitsa ndi kuyendera anthu omwe ali ndi kachilombo ka HIV ku Senga Bay, komwe akuti abambo ambiri amazemba kulandira mankhwalawa nkumatangwanika ndi usodzi. - Woyanganira nkhani za umoyo muunduna wa zaumoyo, Dr Charles Mwansambo, wati ichi nchimodzi mwa zifukwa zomwe boma, kudzera muundunawu, lidakhazikitsa pologalamu yoti kuchipatala kuzikhala malo apadera oti anthu azikalandirirako uphungu pankhani za Edzi ndi mankhwala otalikitsa moyo. - Panopa mzipatala zambiri muli malo apadera omwe anthu amakalandirirako uphungu, kuyezetsa magazi ndi kulandira mankhwala otalikitsa moyo. Ndiye nkhani ya chisinsiyo idakonzedwa, adatero Mwansambo. - Iye adatinso boma lidakhazikitsa pologalamu ya ma 90 atatu (90 90 90) kufuna kuti anthu athe kuzindikira kufunika kwa kutsatira ndondomeko ya mankhwala a ARV. - Ndondomekoyi imatanthauza kuti anthu 90 alionse pa anthu 100 akudziwa momwe alili mthupi mwawo; mwa anthu 90, 90 a iwo akulandira mankhwala otalikitsa moyo moyenerera; ndipo anthu ena 90 atetezedwa kukutenga kachilomboka. - Potsindika kufunika kolimbana ndi matendawa, naye sipikala wa Nyumba ya Malamulo, Richard Msowoya, adapempha aphungu a nyumbayi kuti kupatula kudalira bajeti ya boma, azikhala ndi mapologalamu opezera zipangizo zomenyera nkhondoyi. - Pempholi adaliperekanso kwa akuluakulu a mabungwe pamisonkhano yomwe nyumbayi idachititsa mwezi wa August wa aphungu ndi amabungwe pankhani yolimbana ndi matendawa mchigawo cha maiko a kummwera kwa Africa, yomwe imadziwika kuti Sadc-PF. -",HEALTH -ID_onRpISJj,"Mbali ina ya mnzinda wa Blantyre -Kunena zoona, mzinda wa Blantyre ukusintha. Kuona momwe mzindawu akuukongoletsera, ukhoza kuyamika. Maluwa akubzalidwa ponseponse, misewu ndi misika ikukhala yosesedwa ngakhale mwina ndi mwina zinyalala zikutsalira. Posachedwa, taonanso akunena kuti nyumba zonse zosaoneka bwino zigumulidwe. Ndipo kunena za ku Limbe, msewu wa Highway nawo ukupatsa chikoka. Koma ukafika kumalo okwerera basi zosiyanasiyana kufupi ndi msika wa Limbe, kumene ambiri amati kokwerera galimoto za kwa Manje, umakhala ngati wafikanso tauni ina, osati Blantyre. Zisakasa izi ndi malo odyera. Ofika kumene mtauni, amalonda, ogwira ntchito ena ngakhalenso ana asukulu akati akaone kadaunda madzi amalowa mmenemo. Kudya si kudya nanga? -",SOCIAL ISSUES -ID_orKJtDSn,"Dayosizi ya Dedza Yakhazikisa Komiti Yolimbana ndi Mliri wa Coronavirus Dayosizi ya Dedza yakhazikitsa komiti yoyanganira ntchito zolimbana ndi mliri wa Coronavirus. -Poyankhula pambuyo pa msonkhano okhazikitsa komitiyi, mkulu woyendetsa ntchito za dayosiziyi bambo John Chithonje ati cholinga chokhazikitsa komiti ndi kugawana nzeru za momwe diayosiziyi ingalimbanirane ndi muliri-wu. -Ali nawo mu komitiyo-bambo Chithonje Mu komitiyi muli anthu ochokera mmagawo osiyanasiyana monga zaumoyo, zamaphunziro, za utumiki mu mpingo, atolankhani ndi ena. Bambo Chithonje akufotokoza. -Tayika task force imeneyi kuti igwire ntchito limodzi ndi boma, komanso ipindurira akhristu ngakhalenso atsogoleri a mpingo, anatero bambo Chithonje. -Ndipo mmawu ake wapampando wa komitiyi a Robin Ngalande omwenso ndi mkulu oyanganira ntchito za umoyo mu dayosizi ya Dedza ati athu onse amu dayosiziyo akuyenera kusatira njira zonse zomwe zikuperekedwa zopewera matendawa. -Tiwona ngati dayosizi yathu ngati mpingo ikutengapo mbali polimbana ndi matenda amenewa, sitisiyira boma lokha kulimbana ndi matenda amenewa ndipo mmalo mwake tigwira nawo ntchito limodzi, anatero a Ngalande. -",HEALTH -ID_otWNAvRf,"Magufuli Wati Chiwerengero Cha Atsikana Otenga Mimba Chakwera Kwambiri Ku Tanzania Wolemba: Sylvester Kasitomu 9768"" src=""http://www.radiomaria.mw/wp-content/uploads/2019/10/magufuli.jpg"" alt="""" width=""537"" height=""358"" />Wauza apolisi amange aliyense opeereka mimba kwa atsikana apasukulu-Magufuli President wa dziko la Tanzania a John Pombe Magufuli wati ndi wokhudzidwa kaamba kakukula kwa chiwerengero cha atsikana omwe akutenga pathupi ali pa sukulu chomwe akuti chafika pa 2 hundred 29 mu chigawo chimodzi chokha cha dzikolo. -President Magufuli wati ndi zomvetsa chisoni kwambiri kuti azibambo ena sakuona kufunika kolimbikitsa maphunziro a tsikana mdzikolo ndipo mmalo mwake akukhala patsogolo powononga tsogolo lawo. -Malinga ndi BBC, Magufuli wadzudzula azibambo omwe akupezeka ku chigawo cha kuzambwe kwa dzikolo kuti ndi omwe akukhala patsogolo kwambiri kumagonana ndi ansungwana omwe ali msukulu zosiyanasiayana mdzikolo. -Pamenepa President Magufuli walamula asilikali adzikolo kuti amange azibambo onse omwe apezeke olakwa popereka mimba kwa atsikana apasakulu. -Dziko la Tanzania limapereka maphunziro aulere kwa atsikana opezeka msukulu zosiyanasiayana mdzikolo. -",SOCIAL -ID_ovdXobya,"Chimunthu Banda Walowa Tonse Alliance Speaker wakale wa nyumba ya malamulo Henry Chimunthu Banda walengeza kuti akhala pambuyo pa mgwirizano wa zipani za ndale wa Tonse, pa chisankho chatsopano cha president chomwe chikudzachi. -Watuluka DPP-Banda Banda yemwe anali wa chipani cha Democratic Progressive (DPP), miyezi yapitayo anadabwitsa anthu atakana kukhala nduna ya boma pamene mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika anamusankha. -Chimunthu Banda yemwenso ndi phungu wa dera la kumpoto kwa boma la Nkhotakota wati iye pamodzi ndi anthu aku dera lake awona kuti nthawi yakwana tsopano yosintha zinthu mdziko muno posankha mtsogoleri yemwe angayendetse dziko lino mosakondera. -Pakadali pano chomwe anthu ndingakuuzeni ndi chakuti chisankho chikudzachi ndi choti anthu akasankhe ngati akugwirizana ndi zomwe zikuchitika mdziko muno kapena ayi choncho anthu a kuno ambiri mwa iwo aganiza zosintha zinthu, anatero Banda. -Poyankhulapo pa nkhaniyi mlembi wamkulu wachipani cha DPP a Grezelder Jeffrey (DPP) wati sakuopa ndipo sakudabwa kuti a Chimunthu alengeza izi ponena kuti iwo anatuluka mchipanichi kalekale. -",POLITICS -ID_oycvwBvs," Ulangizi wabala mwana ku Mulanje Njala yomwe yakhudza madera ambiri ikuvutanso mboma la Mulanje komwe anthu akuyembekezereka kutuwa chifukwa cha mvula yanjomba yomwe adalandira nyengo ya mvula yapitayi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Ngakhale njalayi yapereka mantha kwa ambiri, anthu a ku Mulanje West kwa T/A Juma, galu wakudayu wayamba kulambalala chifukwa cha ulimi wamthirira omwe wabonga kumeneko. - Mlimi kupatutsa madzi mmunda wa chimanga Monga akufotokozera Esther Makweya wa mmudzi mwa Mlapa, langizo la alangizi awo ndilo labala zotsatira zabwino kumeneko. Alangiziwo akuti adawauza kuti akumbe zitsime ndi kuyamba ulimi wa mthirira zomwe zabereka mwana. Pano kuderali chimanga chili mbwee pamene ena akubzala, ena akukolola ndipo enanso atangwanika pamsika kukagulitsa chachiwisi. - Aggrey Kamanga ndiye wachiwiri kwa wokonza za mapulogalamu ku nthambi ya zamalimidwe ya Blantyre Agriculture Development Division (Bladd). - Iye adati nkhawa apachika kuti anthuwa angatuwe ndi njala chifukwa chomvera malangizo abwino. - Tidawalangiza kuti ayambepo ulimi wa mthirira pokumba zitsime komanso pafupi ndi iwo pali mtsinje womwe suphwerapo. Pano aliyense ali kalikiliki ndi ulimi pamene ena tawalangiza kuti ayambiretu kupanga manyowa, adatero Kamanga. -",SOCIAL ISSUES -ID_ozkBvRfG,"Boma Lichenjeza Anthu Ochitira Nkhanza Ana Wolemba: Thokozani Chapola kwelepeta-200x110.jpg 200w"" sizes=""(max-width: 540px) 100vw, 540px"" /> Boma lawopseza kuti silidzalekelera anthu onse omwe amaphwanya ma ufulu a ana munjira ina ili yonse. -Wachiwiri kwa nduna yowona zoti palibe kusiyana pakati pa amayi ndi a bambo, ana komanso anthu wolumala, mayi GRACE KWELEPETA ayankhula izi ndi atakayendera mwadzidzidzi mwana wina wa zaka zinayi (4) zakubadwa amene mayi ake ndi a mzawo amuchitira nkhanza pomumwetsa mowa wa kachasu ku CHIRIMBA mu mdzinda wa BLANTYRE. -A KWELEPETA ati ataona zithunzi pa makina a internet pa zimene amayiwo anamuchitira mwanayu ati zinawakhudza kwambiri ndipo anaganiza zokazonda mwanayo. -Iwo athokodza apolisi kamba kochita chotheka ndi kumamanga amayi atatuwo kamba koti zomwe anachita kwa mwanayo zinali zosayenera. -Nkhani yabwino ndi yoti amayi atatu onsewo amangidwa ndipo lamulo ligwira ntchito yake, anatero mayi Kwelepeta. -Iwo adzudzula onse omwe ali ndi khalidwe ngati la amayi atatuwa kuti alekeretu. -",SOCIAL -ID_pAQhxYzP," TCC imema alimi a fodya kulembetsa Bungwe loyanganira za malonda a fodya mdziko muno la Tobacco Control Commission (TCC) lati alimi a fodya omwe sadalembetse nkulipira zitupa zawo alembetseretu kuti akhale nawo mkaundula wa alimi a fodya. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Chikalata chomwe bungweli latulutsa chati pofika mwezi wa June chaka chatha, alimi 29 861 ndiwo adali atalembetsa nkulipira zitupa zawo. - Alimi ayenera kulembetsa mkaundula nthawi isanathe Kutsika kwa chiwerengerochi kwapangitsa kuti bungwe la TCC liwonjezere nthawi yomwe alimi angakalembetsere ndi kulipira zitupa zawo zogulitsira fodya chaka chino mpaka pa 29 January 2016. - Malingana ndi chiwerengero cha alimi omwe alembetsa ndi kulipira ziphaso zawo, taganiza zoonjezera nthawi yolembetsera ndi kulipira kuti alimi omwe sadatero akhale ndi mpata. Alimi onse omwe sadalembetse kapena kulipira ziphaso zawo apangiretu nyengo yoonjezerayi, chatero chikalatacho. - Mkulu woyanganira za ubale wa wa bungweli ndi makampani kapena nthambi zina Mark Ndipita adati vutoli ladza kaamba ka zovuta zingapo monga zokhudza malonda a fodya. - Tikuganiza kuti mwina alimi ena akadali otangwanidwa ndi nkhani zokhudza malonda a chaka chatha komanso zochitika zina zosiyanasiyana monga mudziwa mmene nkhani ya fodya imakhalira, adatero Ndipita. - Iye adati ngakhale zinthu zili choncho, si kuti malonda a fodya a chaka chino asokonekera poti alimi a fodya amayendera mlingo wa fodya omwe amapereka a TCC ndipo umaonetsedwa pa chitupa. - Mkulu wa TCC Albert Changaya, adauza nyuzipepala ya The Nation kuti ogula fodya akunja atsitsa mlingo wa fodya yemwe agule chaka chino kuchoka pa makilogalamu 192.6 miliyoni chaka chatha kufika pa 177 miliyoni. - Changaya sadafotokoze chomwe chapangitsa kuti mlingowu utsike komanso ngati izi zikutanthauza kuti atsitsa mlingo a fodya pa zitupa za alimi pokakhomera. - Fodya ndi mbewu yomwe dziko la Malawi limadalira kwambiri pachuma chake koma pakatipa malonda a fodya akhala akukumana ndi zokhoma makamaka kuchokera ku bungwe la zaumoyo padziko lonse la World Health Organization (WHO) lomwe limachenjeza za mchitidwe wosuta fodya. - Pa malonda a 2015, dziko la Malawi lidapeza ndalama zokwana K189 biliyoni kuchoka pa K205 biliyoni mmalonda a mchaka cha 2014. -",FARMING -ID_pAjHfXJL,"Banja Lafa Polimbirana Thumba la Chimanga Anthu okwiya apha bambo wina mboma la Ntcheu kamba komenya ndi kupha mkazi wake atasemphana maganizo kamba ka thumba la chimanga. -Chigalu: Aphedwa mmachitidwe osiyana Wofalitsa nkhani za apolisi mbomalo Sub-Inspector Hestings Chigalu, watsimikiza zankhaniyi ndipo wati bamboyu yemwe ndi Aubrey James wa zaka 41 zakubadwa anasemphana maganizo ndi mkazi wake Lyness Million wazaka 33 zakubadwa kamba kofuna kugulitsa thumba la chimanga ndi cholinga choti abwenze ngongole, Kutsatira kusamvanaku, bamboyu anayamba kumenya mkazi wakeyu ndi chitsulo mpaka kukomoka, ndipo anthu anamutengera ku chipatala chachingono cha Nsipe komwe anamwalira asanalandire thandizo la mankhwala. -Anthuwo anabwerera kumudzi ndi kukafunafuna bamboyu, ndipo atamupeza, anamumenya mpaka kupha. -Anthuwa aphedwa mu machitidwe osiyana pomwe anthuwa anasemphana ndipo bamboyu analedzera ndipo anayamba kumenya mkaziyo mpaka kukomoka kutsatira kumwalira kwa mayiyo ku chipatala cha Nsipe, anthu okwiya anamenya ndi kuphanso bamboyo, anatero a Chigalu. -Iwo ati akufufuzabe zankhaniyi ndipo anthu omwe achita iziwa akuyenera kumangidwa kamba kotengera lamulo mmanja mwawo. -Lyness Million amachokera mmudzi mwa Zidana mfumu yaikulu Kwataine ndipo Aubrey James amachokera kwa mfumu yaikulu Makwangwala onsewa ndi a mboma la Ntcheu. -",SOCIAL -ID_pBhWjYql," Akufuna wogwirizira ufumu achoke, apepese Mafumu mdziko muno agwirizana ndi ganizo la mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda kuti magulupu ndi nyakwawa asiye kulandirira ndalama kubanki. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Banda adalankhula izi sabata yatha pasukulu ya Nsumwa mboma la Salima poyankha pempho la mfumu Ndindi kuti mafumu akuvutika pokalandirira ndalama kubanki. - Polandira Banda, Ndindi adati ndondomeko yomwe idayambitsidwa mboma la chipani cha DPP kuti iwo adzikalandilira mswahala kubanki yazunza mafumuwa ponena kuti ndalamayo imathera ulendo. - Apa Banda adati nyakwawa ndi magulupu asamakalandirirenso ndalama kubanki ponena kuti ndondomeko yapoyamba ibwezeretsedwa. - Apa mafumuwa ati nkhaniyi iwathandiza chifukwa ndalamayo samaiwona ubwino wake malinga nkuti komwe kuli mabanki ndi komwe amakhala ndi mtunda wautali. - Nyakwawa Kapoti ya kwa T/A Zilakoma mboma la Nkhata Bay yati kuchokera mmudzimo kukafika kuboma komwe kuli mabanki ndi mtunda omwe amalipira K2 000 kupita ndi kubwera. - Mfumuyi yauza Tamvani kuti penanso akapita ndalamazo amakapeza zisadalowe. - Ndimalandira K2 500 ndipo ndimaononga K2 000 kusonyeza kuti malipiro anga ndi K500. Apa tiyamike kuti tizilandira kumudzi kuno, idatero mfumuyo. - Gulupu Chisinkha ya mboma la Mulanje kwa T/A Mabuka yati mfundo ya boma ili bwino bolani ndalamazo adziwapatsadi. - Ndondomeko yapoyambayonso idali ndi mavuto ake pomwe pena malipiro sitimalandira. Ganizoli nlabwino bola tizilandira, adatero Chisinkha. - Mtsogoleri wakale wa dziko lino, Bingu wa Mutharika ndiye adalamula kuti aliyense wogwira ntchito mboma kuphatikiza mafumu adzikalandira malipiro awo kubanki. -",LOCALCHIEFS -ID_pCPZHRKO," Kupitakufa? Mbiri yakale imeneyo! Matenda a HIV/Edzi asokoneza miyambo ina monga mwambo wa kupitakufa, womwe umapereka mphamvu kwa fisi kuti akakonze maliro pocheza ndi namfedwa kwa sabata ziwiri ndipo machezawo amachitika katatu patsiku. Chifukwa cha matendawa, kwabwera njira ya nanawa yomwe yazilalitsa mwambo wa kupitakufawu. BOBBY KABANGO adali mboma la Nsanje komwe adacheza ndi mlembi wa nyakwawa Masanzo kwa T/A Mlolo. - Mkaka: Mwambo wa nanawa timangomwa mankhwala othamangitsa imfa Tidziwane, achimwene Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ndine Joseph Mkaka. - Kodi amfumu tawapeza? Ayi, iwowa adzukirira kudimba. Akuyembekezereka kubwerako madzulo chifukwa ntchito yakula kumeneko. - Tidalire kuti inu mutithandiza pa vuto lathu? Musakaikenso, ndine mlembi wa amfumuwo ndiye palibe chomwe sindikuchidziwa chokhudza mudzi uno ndi miyambo yomwe timatsata. - Kodi mwambo wa kupitakufa ukuchitikabe kuno? Zikuchitika koma mobisa chifukwa momwe matenda a Edzi aopseramu sungayerekeze kumachitabe mwambowu. Amabungwe akhala akufika kumemeza anthu kuti miyambo yoipa, monga umenewu, itheretu ndipo zipatso zake zikuonekadi pano. - Ndiye mukutani kuti imfa ithawe pakhomo? Timagwiritsa mankhwala a nanawa amene amathamangitsa imfa pakhomo. Kuno anthu ambiri tikutsata zimenezi. - Nanawa nchiyani? Ndi mankhwala amene singanga amachita pakhomo pamene pagwa maliro. Anthu, maka achibale, amamwa mankhwalawo molandirana ndipo pakhomopo pamakhala bwino. - Zimachitika nthawi yanji? Maliro akachitika monga lero, mawa timakaika ndiye timasweretsa tsiku limodzi pamene timasonkhana kudzasesa. Nthawi yosesa mpamene mwambo wa nanawa umachitika. Mungathe kuchita mwambowu nthawi iliyonse kaya ndi masana kapena madzulo. - Kodi mankhwalawa mumatemera kapena mumadya? Mankhwalawa ali pawiri. Ena amakhala a madzi. Amawaika mkapu ndiye aliyense wachibale amalandirana mankhwalawo kumamwa pangono mpaka nonse achibale akukwaneni. Pamene mankhwala ena amawaika kudenga kwa nyumba yomwe mumagona malemuwo. Mumawasomeka kudenga mbali yomwe kuli khomo kuti anthu akamalowa mnyumbamo azigwira mankhwalawo. - Mukutanthauza wachibale aliyense amayenera amwe mankhwalawo? Zimatero kumene. Nonse mumalandirana, kumwa pangono basi, aliyense kamodzi komanso momapatsirana. - Nanga achibale amene sadafike pamwambowo mumawatani? Achibale amene nthawi ya malirowo kapena tsiku la kusesalo palibepo, timawasungira mankhwalawo. Mankhwala ake ndi amene tawasomeka kudenga aja. Tsiku lomwe akonza zodzafika pakhomopo, timawalandira ndi kuwatengera kunyumba yomwe kudachitika malirowo. Ndiye pamene tikulowa mnyumbayo, timawapatsa mankhwala aja kuti agwire. Akangotero basi amabwezeretsa mankhwalawo kudengako. - Amachitanso china chiti? Palibe, ngati agwira mankhwalawo ndiye kuti nawonso akonzedwa ku imfa yomwe idakangogwa pakhomopo. - Nthawi yomwe munkatsata mwambo wa kupitakufa zinkakhala bwanji? Maliro akachitika chonchi, timapeza fisi kuti apite kunyumba yomwe kwachitika malirowo akacheze ndi namfedwayo. Katatu patsiku kapena zikavuta atha kumacheza nawo kawiri patsiku kwa sabata ziwiri. Fisiyu ntchito yake idali yoti achotse mzimu wa imfa womwe wakuta pakhomopo. - Mpaka katatu? Ndiye zidalikolikotu Hahaha! Eeh, amasangalala kwambiri koma pano zimenezi zidatha. -",CULTURE -ID_pFEpfMaP,"PAC, Ansah Sakuwulura Zomwe Akambirana Wolemba: Thokozani Chapola oads/2019/10/pac-ansah-pic.jpg"" alt="""" width=""770"" height=""462"" />Bungwe la PAC ndi Jane Ansah kutoletsa chithunzi pambuyo pa mkumano wawo Bungwe la Public Affairs Committee (PAC) lati lakhutira ndi mkumano wake ndi wapampando oyendetsa chisankho mdziko muno DR. JANE ANSAH omwe anali nawo lolemba mu mzinda wa BLANTYRE. -Arch-Bishop THOMAS LUKE MSUSA yemwe akutsogolera bungweri pa zokambirana zobweretsa mtendere mdziko muno ndi yemwe wanena izi kwa atolankhani atatha kuchita zokambirana zao ndi mayi DR JANE ANSA zomwe zinachitika ku ma ofesi a bungwe la MEC mu mdzinda wa BLANTYRE. -Ambuye MSUSA ati padakali pano gawo loyamba la zokambilanazi layenda bwino ndipo alowa gawo lachiwiri lomwe akhalenso akukambirana ndi mtsogoleri wa dziko lino PROFESSOR PETER MUTHALIKA, LAZARUS CHAKWERA mtsogoleri wa chipani cha MCP, ndinso wa chipani cha UTM, SAULOS CHILIMA kuphatikizapo bungwe la HDRC ngati magulu okhuzidwa ndi mpungwempungwe wa ndale omwe uli mdziko muno. -Koma poyankhapo ngati ali okonzeka kutula udindo pansi potsatira zokambiranazi mayi DR. ANSAH kumbari yawo sangayankhepo kathu koma anati ndi okhutira ndi momwe zokambirana zawo ndi bungwe PAC zayendera. -",POLITICS -ID_pHUogLbG," Kanthu nkhama: Alimi akuchita kuthirira fodya Kudula kwa mvula kutionetsa zachilendo mpaka alimi kuchita kuthirira mminda ya fodya kuti mwina angaphulepo kena kake. Alimi ochenjera akuyesetsa kupulumutsa mbewu zawo pothirira ngakhale kuti ntchitoyi ili yowawa ndi yotenga nthawi. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi Lingilirani Chikhwaya, mmodzi mwa alimi omwe akuchita kuthirira fodya kumunda kuti aphulepo kanthu mvula ikapanda kuchita chilungamo. - Ndikudziweni. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Chikhwaya: Zikavute kumsika Ndine Lingilirani Chikhwaya, mlimi wochokera mdera la Nkhoma mboma la Lilongwe. - Mumalima chiyani? Ndimalima mbewu zosiyanasiyana malingana nkuti masiku ano ntchito ya ulimi njosapanganika. Ukhoza kudalira mbewu imodzi nkugwa nayo osakolola kanthu ndiye potengera upangiri wa alangizi, ndimangobzala mbewu zosiyanasiyana. - Ulimi wanu chaka chino ukuyenda bwanji? Bambo, kunena zoona zinthu zatembenuka. Tayamba kukhala ndi mantha tsopano kuti kodi chikutilonda nchiyani? Chaka chatha mvula sidalongosoke, anthu sitidakolole bwino ndiye pano pomwe timaona ngati mwina chaka chino tipeza polirira, zikuonekanso ngati mavuto ankira mtsogolo. - Ndiye mwangokhala basi nkumadikira chakudza? Ayi, tikuyesetsa njira iyi ndi iyo kuti mwina mbewu zina zipulumuke. Mminda ina tili kale bwinoko chifukwa tidatchingira koma mminda ina monga ya fodya tikuchita kuthirira ndithu ngati ndiwo zamasamba kudimba kuchitira kuti nanga tachoka kale kutali ndipo taononga ndalama, mphamvu ndi nthawi ndiye tikagwere mphwayi pano? Kuli bwino kungodzipereka basi. - Ndiye momwe umakhalira munda wa fodya muja ntchito yake imakhala bwanji? Tidazolowera. Nkale tidayamba ulimi wa fodya ndipo ululu wake tikuudziwa kale ndipo tidauzolowera. Umatheka kugwira ntchito yakalavulagaga chaka chonse nkukakhumudwira kokagulitsa ndiye kuli bwino ulimbe nazo zikamadzavuta kumsika ndi nkhani ina. - Ndiye zimakhala bwanji? Monga ngati ine, munda wanga uli pafupi ndi mtsinje omwe alimi a kuno timagwiritsa ntchito ya mthirira komanso tili ndi sikimu yomwe akatswiri adatiphunzitsa kakololedwe ka madzi ndipo mvula itangoyamba muja tidakololapo madzi. Madzi amenewo ndi omwe tikugwiritsa ntchito pano. Kumunsi kwa mtsinje womwe timadalirawo, tidayamba tautseka kuti madzi asamapite ambiri kupangira kuti mwina mvula ikhoza kutenga nthawi isadayambirenso. - Ndikufuna ndimve za mathiriridwewo potitu munda wa fodya simasewera. - Sitidzipanikiza kwambiri, ayi, timatengako gawo lina lero nkuthirira kenako mawa mbali ina, choncho. Nthawi zina tikakhala ndi nthawi timakathirira mbali ina mmawa madzulonso nkukathirira mbali ina kungofuna kuonetsetsa kuti pomwe mvula izidzabwereranso, fodya adzakhale ali bwino. - Koma muli ndi chiyembekezo chanji pa fodya wanu? Ngakhale nkhawa ilipo komabe ndikayerekeza ndi momwe zikuonekera mminda ya anthu ena, mwina fodya wanga akhoza kudzakhala nawo mgulu la fodya wochititsa kaso chifukwa ngakhale kuli dzuwa chonchi, ayi, masamba ake akuoneka kuti ali ndi mphamvu moti mvula itangoti lero yagwa yambiri, pakhoza kudzuka fodya. - Chaka chatha mvula idachita chimodzimodzi kugwa nyengo yochepa nkudula kenako nkudzagobwera moononga. Pemphero lanu nlotani? Ayi ndithu, pemphero langa nloti zinthu zisakhale choncho chaka chino, Mulungu akadatichitira chifundo. Chaka chatha tidaona zowawa kwambiri chifukwa mbewu zambiri zidakokoloka ndi madzi a mvula osefukira moti chaka chino kuli mavuto, makamaka pachakudya, ndiye timati mwina chaka chino tingaoneko chozizwitsa. -",FARMING -ID_pIvDZBmU," Womuganizira kutaya khanda lake anjatidwa Anthu okhala mdera la Hilltop mmzinda wa Mzuzu adadzidzimuka Lamulungu lapitali, mayi wina wapabanja wochokera mderali atadziwika kuti adataya mwana mchimbudzi chokumba. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Malinga ndi anthu ozungulira nyumba ya Taona Chonga, wochokera mmudzi mwa Mzukuchonga, mboma la Mzimba, anthuwo adadabwa chimodzi mwa zimbudzi za pamalowa chikutulutsa fungo lodabwitsa. - Malo ake ndi awa: Mmodzi mwa anthu okhala ku Hilltop kusonyeza dzenje la chimbudzi chomwe mudatayidwa khandalo Fungoli linatidabwitsa ndipo pokumbukira kuti Chonga adali ndi pathupi pomwe panasowa, tinadziwitsa a mfumu kuti afufuze, adatero mmodzi mwa anthuwo. - Iwo adati mphekesera zili ponseponse kuti mayiyo adakangana ndi mwamuna wake yemwe amachita bizinesi ya kabaza. - Akuti mwamuna wake amati pathupipo si pake ndipo mkaziyo azipita kwa mwini pathupipo, iwo adatero. - Mkazi wa mfumu Chikundura ya deralo adati amayi anayamba kumudabwa mnzawoyo ataona kuti pathupi pomwe adali napo pasowa koma alibe khanda. - Titamuona kuti alibe pathupi tili kumadzi, tidadabwa ndi kumufunsa komwe wasiya khanda lake, koma iye adakanitsitsa kuti adalibe pathupi, kunali kunenepa chabe, adatero mayi Chikundura. - Iye adati apo ndi pomwe adadziwitsa akuluakulu kuti mnzawoyo wataya khanda. - Ndipo nawo apolisi a mumzindawu atsimikiza kuti akusunga mchitolokosi Chonga, wa zaka 28, pomuganizira kuti adataya mwana mchimbudzi. - Malinga ndi mneneri wa polisi ya Mzuzu, Martin Bwanali, Chonga, yemwe ali ndi ana asanu ndi mmodzi, komanso wina wakubere wa chaka ndi miyezi 7, adauza apolisi kuti adagwetsera chinthu mchimbudzimo atapita kokadzithandiza. - Bwanali adati Chonga aonekera kubwalo la milandu masiku akubwerawa kukayankha mlandu wobisa pathupi. - Iye adati mayiyo adamutengera kuchipatala cha Mzuzu Central kuti akamuyeze ngatidi adali ndi pathupi koma zotsatira zidali zisadadziwike pomwe tinkasindikiza nkhaniyi. -",LAW/ORDER -ID_pKHeNkQC," George Nyirenda: Za Flames waiwalako Zambiri zakhala zikulankhulidwa za George Nyirenda amene akusewera mu Caps United mdziko la Zimbabwe kuti atengedwe ku Flames. Iye mwini wakhalanso akufunitsitsa ataitanidwa koma makochi a Flames amangomupatsa nkhongo. BOBBY KABANGO adacheza naye komanso pa za mphekesera yomwe yamveka kuti akubwera kudzasewerera Bullets: Nyirenda: Ndingasewere Bullets basi Moyo uli bwanji ku Caps? Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Zonse tayale madala koma nditangofika kumene ndiye zidatenga nthawi kuti ndizolowere momwe mpira wawo amasewerera. - Kodi udapita liti kumeneko? Mudali mu May chaka chatha. Caps idandipeza pamene ndidali kukampu ya Flames ndipo ndidabwera kuno ngakhale padali kusamvana ndi Bullets, timu yomwe ndimasewerera kumudziko, malinga ndi utsogoleri womwe udalipo panthawiyo. - Tikumva kuti akuchotsa kuti usamasewerenso kumbuyo ndipo wabwera pakati. Chachitika nchiyani? Zoona, panopa tili ndi kochi wina wochokera ku England ndiye wabwera ndi nzeru zake. Ndikusewera bwino moti ndachinya kale zigoli ziwiri. - Osati chifukwa umadzibayanso kumbuyoko? Hahaha! Ayi si choncho, koma adangondikhulupirira kuti ndingachite zakupsa kusiyana ndi ena amene amasewera pakatiwo. - Pali mphekesera ku Malawi kuno kuti ukubwera kudzasewera mtimu yako yakale, kodi izi ndi zoona? Mphekesera chabe, ine ndili kuno kaye ndipo zinthu zikuyendanso bwino. Koma nditakhala kuti ndabwera ku Malawiko ndiyedi palibe timu yomwe ndingasewere koma Bullets basi. Ndidzafa ndikusewerera timuyi, ndi yamagazi. - Wakhala ukulankhulapo za kusiyidwa kwako ku Flames ndipo anthu amati ukuyenera kutengedwa koma sizili choncho. Kodi vuto lili pati? Sindikudziwa kuti vuto nchiyani koma ine ndilibe vuto kusewerera timuyi. Koma dziwani kuti za Flames panopa si mbali yanganso [kwabwino] ndizingopanga za kalabu basi koma za Flames panopa ayi. - Kodi wakhumudwa? Ayi, koma ndangosankha kuti ndizichita za kalabu basi. - Pomaliza, tikumudziwa George kuti ndi rasta wodya zamasamba, kumeneko mwasintha? Kulikonse Rasta ndi Rasta ndipo anandipatsa dzina kuti Jah Love chifukwa cholimba mtima ndi za Chirasta. -",SPORTS -ID_pKUzyGyx," Kupewa nsabwe za mfodya ndi pano Nsabwe za mufodya ndi gwero limodzi lomwe limachititsa kuti fodya avute malonda kumsika ndipo vutoli likagwera mlimi, chaka chimenecho amalirira kuutsi kaamba koti ngati ogula sadagule fodyayo pamitengo yolira ndiye kuti wabwezedwa. - Malingana ndi katswiri wa zafodya, vutoli ndi lopeweka ndipo kapewedwe kake nkosabowola mthumba poyerekeza ndi zomwe zimalowa pofuna kupulumutsa fodya nsabwezo zikalowa. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mkulu wa bungwe la alimi a fodya la Tobacco Association of Malawi (Tama), Reuben Maigwa, wauza Uchikumbe kuti vuto lalikulu la nsabwe za mufodya ndi lakuti zimateketa fodya nkukhala ngati wagayidwa kale ndiye ukapita kumsika, ogula sachita naye chidwi. - Ogula fodya amayangana mtundu, makulidwe ndi kukhuthala kwa masamba a fodya, osati ufa wa fodya, ayi. Ndiye amati akatsegula belo nkuonamo ufa amaona ngati ndi fodya wachinyengo ndipo amamubweza. Zikatero ndiye kuti chaka chimenecho zadapo, adatero Maigwa. - Iye adati nthawi yopewa vuto la nsabwe za mufodya ndi ino poti ikayambika ntchito yothyola fodya mpata umasowa komanso zimathandiza kuti nsabwezo zisakhale ndi mpata wokwanira oswana. - Mkuluyu adati nthawi zambiri gwero la nsabwezi limakhala zipangizo zomwe zidagwiritsidwa ntchito chaka chinzakecho zomwe zidakhudzidwa ndi nsabwe kapena malo osungiramo fodya panthawi yoyembekezera kupita kumsika. - Tikunena pano, alimi ena adayamba kale kusonkhanitsa zipangizo ngati ziguduli zodindira mabelo, ulusi wosokera ndi zipangizo zina ndipo zimenezi ndizo zimatha kuyambitsa nsabwe ngati komwe zidagwira ntchito mmbuyomo kudali vuto la nsabwe. - Kupewa kwake nkosavuta chifukwa choyenera nkuchapa zipangizo zoterezi bwinobwino nkupopera mankhwala usadasunge pamalo abwino kudikira ntchito yake, adatero Maigwa. - Iye adati kuchapa ndi kupopera kokha sikukwanira ngati malo osungiramowo sali osamalika chifukwa nsabwezo nthawi zina zimatsakamira mmakoma ndiye ngakhale zipangizo zitasamalidwa bwino nkusungidwa mmalo omwe muli nsabwe palibe chomwe chachitika. - Chaka chilichonse malonda a fodya akatha timayenera kutsuka makoma onse a momwe timasungiramo fodya wathu ndi pansi pomwe nkupoperamo makhwala kuti tizilombo ngati nsabwe tife, adatero Maigwa. - Iye adati alimi ambiri amagwa mmavuto ndi nsabwe za fodya kaamba kolekerera nkumaganiza kuti nthawi idakalipo kenako akaona kuti zawakoka manja amayamba kuchita zachidule ntchito nkumaonongeka. - Fodyatu sachedwa, posachedwapa ena ayamba kuthyola ndiye ikangofika nthawi imeneyi mpata umasoweratu chifukwa umati mmawa uli kothyola, masana ukusoka uku ukupachika mmikangala ndiye zoti ungapeze mpata wokachapa ziguduli kapena kukakonza mosungira mpovuta, adatero katswiriyu. - Maigwa adatiso nthawi yomwe ino ndiye yofunika kuyambapo kukonza zigafa ngati zidaonongeka kapena ngati palibiretu kuti pomwe fodya azidzachoka kumunda kubwera kumudzi adzakhale ndi pofikira, osati zomwe amachita ena zopachika fodya mkhitchini mophikira chifukwa chosowa malo osungiramo fodya. -",FARMING -ID_pKnZdshO," Nkhanza zapolisi zanyanya Ophunzira 24 a kusukulu za ukachenjede apereka maina awo ku bungwe la maloya la Malawi Law Society (MLS) za nkhanza zimene achitiridwa panthawi yomwe amachita zionetsero zokwiya ndi kukwera mtengo kwa fizi. - Iwo adachita izi MLS itawapempha kuti apereke mainawo potsatira nkhanza zimene apolisi adachitira ophunzirawo amene akwiya kuti fizi zakwera kuchokera pa K275 000 kufika pa K400 000. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Apolisi kuponda mwana akufuna kutolera mabotolo ku Kamuzu Stadium Nkhanzazo zidafika pambalambanda kwambiri ena atajambula pa vidiyo wapolisi wina ataomba khofi wophunzira wa chaka cha chinayi Mayankho Kapito, yemwe ndi mwana wa mkulu wa bungwe loona zaufulu wa anthu ogula la Consumers Association of Malawi (Cama) John Kapito. Kapito wati asumira apolisiwo. - Mtsogoleri wa ophunzira ku Chancellor College Ayuba James adatsimikiza kuti pofika Lachitatu chiwerengero cha ophunzira omwe adapereka maina awo adali atafika pa 24. - Talandiradi mainawo koma tikudziwa kuti chiwerengero chayenera kukhala chokwera kwambiri chifukwa ambiri apitapita mmakwawo. Nkovuta kuti uthengawu uwafikire, adatero James. - Chikalata cha MLS chidapempha ophunzira amene angakhale ndi umboni wa nkhanzazo kuti apereke maina awo. Ngakhale mneneri wa bungwelo Khumbo Soko adatsimikiza za ntchitoyo, adakana kuthirirapo ndemanga chifukwa ati akadali mkati mopeza mainawo. - Nthawi ya zionetsero za ophunzirawo, apolisi akhala akumenya ophunzirawo ndipo amangapo angapo pa zipolowe zomwe zakhala zikuchitika msukulu zomwe zili pansi pa University of Malawi (Unima). - Izi zili apo, mabungwe ena a zaufulu wa Amalawi ati nkhanza zankitsa kupolisi ndipo ati izi zikusemphana ndi zimene amalengeza kuti adasintha. - Sabata yatha, dotolo wodziwika bwino Dr Frank Taulo adalemba pa Facebook kuti adapeza apolisi akumenya anthu amene adawapeza akungoyenda mu Limbe mumzinda wa Blantyre nthawi itangokwana 6 koloko madzulo. - Nditawafunsa chifukwa chiyani amamenyera anthuwo, adandikuta. Nditawauza kuti ndine wakuti, sadalabadire ndipo adandionongeranso galimoto langa, adatero Taulo. - Posakhalitsapa, mwini malo ena a chisangalalo ku Chigumula mumzindawu, Sharat Gondwe adatinso apolisi adamumenya atabwera kudzatseka malo akewo, Pitchers Club. - Anthu ena amene tidacheza nawo ku Lilongwe nawo adasimba za nkhanza za apolisi. Gift Potani wa kumsika wa ku Area 24, Andrew Mwenye wa mumsika wa Tsoka komanso Alinafe Matthias wa ku Area 22 adanena kuti apolisi akumanga anthu kapena kuwakwapula kumene opanda chifukwa chenicheni. - Nthawi zina amapeza anthu malo omwera masanasana nkuwaphaphalitsa, ena kutengedwa osapatsidwa mpata wofotokoza zomwe akuchita, adatero Potani. - Si ana a sukulu kapena Amalawi wamba amene akudandaula za nkhanzazi. Nawo amayi oyendayenda ati amakumana ndi nkhanza za apolisi akagwidwa pantchito yawoyi. - Mneneri wa bungwe loyimilira amaiwa, Zinenani Majawa, adati pakati pa apolisi pali Chichewa choti Dzipulumutse kutanthauza kuti wogwidwayo apereke kena kake kapena akakhala mzimai asinthitse thupi lake ndi ufulu. - Apolisi akatigwira vakabu amati dzipulumutse wekha kutanthauza kuti akufuna ndalama ndipo ngati palibe amamumenya kapena kumugona mzimai popanda chitetezo chilichonse ndiye poti ndi wapolisi, kokanena kumasowa, adatero Majawa. - Mkulu wa bungwe la zaufulu la Centre for Human Rights and Rehabilitation (CHRR) Timothy Mtambo adati apolisi akadaunika mofatsa magwiridwe awo antchito kuti pomwe akuteteza miyoyo ndi katundu, asamaphwanye ufulu wa ena. - Mneneri wa apolisi mdziko muno Nicholas Gondwa adaikira kumbuyo apolisi ndipo adati akugwira ntchito yawo potsata malamulo. Mawuwo adadza pomwe apolisi adalengezanso kuti akufufuza za wapolisi wothyapa khofi mwana wasukulu. - Tikafika poponya utsi okhetsa misozi ndiye kuti zionetsero zafika pa zipolowe pofuna kuteteza anthu amene sizikuwakhudza ndi katundu wawo. Komanso kumanga ena mwa anthuwo kumakhala kuziziritsa zipolowezo, adatero Gondwa. -",LAW/ORDER -ID_pMEOQLAq," Mabungwe athotha galu wakuda ku MJ Anthu mboma la Mulanje omwe adakhudzidwa ndi njala kaamba ka ngozi za kusefukira kwa madzi komanso chilala kumayambiriro a chaka chino akuombera kuphazi mabungwe angapo atamva pempho lawo la kufunika kwa chakudya kuti apulumutse miyoyo yawo ku njala. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mabungwe a Oxfam, Save the Children, Goal Malawi, Concern Universal, Irish Aid ndi ena ndiwo adachita chamuna posonkha ndalama zoposa K7 biliyoni zomwe zathandiza kuti galu wakuda yemwe adadutsa mbomali ayambe kuona msana wa njira. - Gogo kutsekulitsa akaunthi ya Airtel Money Mwambo wokhazikitsa chithandizochi udachitika ku Mulanje sabata yatha pamene akuluakulu a mabungwewa komanso mafumu adachitira umboni kuyamba kwa ntchito yothandiza anthu ovutika ndi njalawa. - Kazembe wa dziko la Norway ku Malawi, Kikkan Haugen, adati pofuna kuonetsetsa kuti palibe chinyengo pa ndondomeko yothandiza anthuwa, mgwirizano wawo wasankha kampani ya foni zammanja ya Airtel kuti anthu azilandira chithandizo cha ndalama zogulira chimanga, mafuta ophikira ndi nyemba kapena nandolo kudzera ku kampaniyi. - Wogwirizira udindo wa mkulu wa kampani ya Airtel, Charles Kamoto, adati kampani yawo ithandizira ndondomekoyi kudzera mu Airtel Money. - Chomwe chizichitika nchakuti mwezi uliwonse munthu aliyense [amene ali pamndandanda wolandira nawo thandizoli] azilandira K15 800 yoti agulire thumba limodzi la chimanga, malita awiri a mafuta ophikira ndi nyemba kapena nandolo zolemera makilogalamu 10. - Ndiye chomwe tapanga nchoti aliyense tamutsekulira akaunti ya Airtel Money yomwe azilandirirako ndalamayo. Ndipo zikalowa atha kupita kwa maejenti anthu amene ali mboma lomwelino kukatenga ndalamazo zokagulira chakudya, adatero Kamoto. - Malinga ndi Haugen, ndalamazi zizitumizidwa mwezi uliwonse kuti anthu asatuwe ndi njala. -",FARMING -ID_pMZzyNWC," NRB ionjezera masiku otengera zitupa Ntchito yopereka zitupa za unzika kwa anthu a mmaboma 15 mdziko muno, imene imayenera kutha dzulo ayionjezera mboma la Blantyre, mneneri wa bungwe limene likuyendetsa ntchitoyi watero. - Maboma onse a chigawo chapakati komanso Blantyre, Mwanza, Neno, Nsanje ndi Chiradzulu ndiwo akulandira zitupazo mgawo Lachiwiri ndipo malinga ndi mneneri wa bungwe la National Registration Bureau (NRB) Norman Fulatira adati bungwelo laonjezera sabata imodzi kuti anthuwo atenge zitupa zawo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Fulatira Lachinayi adati: Tionjezera sabata imodzi kuti anthu alandire ziphaso zawo ndipo ngati ena akhalebe asadatenge, zitupa zawo akatengera ziphaso zawo ku ofesi ya DC. - Fulatira wati amene satenga zitupazo pakutha kwa kuonjezerako azikatengera zitupazo kuofesi ya DC wa boma lawo. - Kafukufuku wa Tamvani mumzinda wa Blantyre Lachinayi adavumbulutsa unyinji wa anthu akulimbirana kutenga zitupa ndipo anthu ena amene tidacheza nawo adati ndi bwino ntchitoyi ayionjezere. - Patrick Sandramu, yemwe adalembetsa kusukulu ya pulaimale ya Makata ku Ndirande mumzindawo, adati gulu likumakhala kotenga zitupako nchiletso. - Kufika lero Lachinayi, anthu ambiri sanatenge zitupa zawo ndipo gulu lake ndi losanena. Ine ndidachita mwayi chifukwa ndimadziwana ndi mmodzi mwa amene akugawa ziphaso ndipo ndidamuuza kuti akachipeza changa andisungire, adatero mkuluyo. - Maxwell Majawa Lachinayi adati iye adati adayendera masiku angapo kusukulu ya Zingwangwa kuti atenge chitupa chake. - Mbali imene amayendetsa aphunzitsi sizimavuta, koma kumene kumakhala anthu wamba ndiye mavuto analipo. Zoti tizipita kukatenga zitupa motsatira maina athu nazo zidatipomboneza. Ine ndidayendera masiku atatu kuti ndipeze chitupa, adatero Majawa. - Ndipo Roselyne Manjawira amene adalembetsa kusukulu ya pulaimale ya Katete ku Chirimba adati pofika Lachinayi adali asanatenge chitupa chake chifukwa cha khamu, komanso chifukwa ameyenera kupita kuntchito. - Akadaonjezera masiku chifukwa akanena kuti tizikatengera kwa a DC kukakhala chipwilikiti choopsa kuposa momwe zilili mmaderamu, adatero iye. - Izi zili choncho, Madera ena, makamaka amene kulibe anthu ambiri, amatenga mosavuta. - Gawoli likatha, lisamukira mboma la Thyolo, Chiradzulu ndi Mulanje. - Ndondomeko yopereka ziphasozi idayamba mu October chaka chatha ndipo ikuyembekezereka kutha mu March chaka chino. -",LAW/ORDER -ID_pNxPTRMS," JB achotsa Kachali ku EC Mtsogoleri wa dziko lino Joyce Banda wabweza moto, ndipo wachotsa wachiwiri wake Khumbo Kachali pampando woyanganira bungwe la chisankho la Electoral Commission (EC). - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Izi zadza ena atahauka, ponena kuti kusankhidwa kwa Kachali paudindowo, kukadachititsa kuti EC idzayendetse chisankho cha 2014 mokondera chipani cha PP. Banda adaika Kachali paudindowo sabata ziwiri zapitazo, pomwe amasankha nduna zatsopano. - Polengeza za kusintha maganizoko, nduna yofalitsa nkhani Moses Kunkuyu adati ngakhale Banda sakuona kuti zidalakwika kuika Kachali pampandowo, chifukwa amangomupatsa mphamvu zomwe mtsogoleri wadziko ali nazo, malinga ndi ndime 6 ya malamulo oyendetsera chisankho, wamvera zofuna za anthu ndipo wachotsa Kachali. - Ndimeyo imanena kuti bungwe la EC liyenera kufotokoza momwe zinthu zikuyendera kwa mtsogoleri wa dziko lino ndipo woimira anthu pa milandu Wapona Kita adati mtsogoleri wa dziko linonso amapatsidwa mphamvu zouza ena agwire ntchito zina zomwe akadagwira. - Koma mphunzitsi wa za malamulo kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College Dr Mwiza Nkhata adati mtsogoleri wa dziko lino sakadasiira ntchitoyo kwa wachiwiri wake. - Bungwe loyendetsa chisankho liyenera kuima palokha ndiye zitheka bwanji kuti wina amene akukhudzidwa ndi chisankho aziliyanganira? adatero Nkhata. - Mawuwa akuphera mphongo zomwe akadaulo ena a zamalamulo adanena mmbuyomu monga mkulu wa bungwe la oimira anthu pamlandu John Gift Mwakhwawa, mkulu wa EC Maxon Mbendera ndi azipani zina. -",POLITICS -ID_pPLWlAov,"Parishi ya Kausi Ichita Chaka cha Nkhoswe Yake Wolemba: Sylvester Kasitomu Akhristu a muparish ya kausi mu dayosizi ya mangochi awapempha kuti akhale achikondi monga nkhoswe zawo Anna ndi Joakimu woyera amaonetsa ali pansi pano. -Vicar general wa dayosiziyi bambo Frank Chingale ndi omwe anena izi pambuyo pa mwambo wamisa yokumbukura nkhoswe za parishiyi zomwe ndi Ana ndi Joakimu woyera. -Iwo ati Anna ndi Joackim woyera anali banja la chikondi ndi loopa mulungu kotero akhristu mu parishiyi nawonso akuyenera kuonetsa chikondi pakati pawo. -Monga nkhoswe za parishi yanu zinali zachikondi inunso muonetse chikondi pakati panu pokonda kuthandizana komanso kupephererana. -Mwapadera ndithokoze akhristu nonse amene mwatenga nawo gawo pamwambowu kuti uchitike ena mwaika ndalama ena mapemphero amene ndipempha mulungu odziwa kupereka awonjezere pomwe mwachotsa, anatero bambo Chingale. -Mwazina bambowa anati pamene akkhristu asonkhana pa miyambo ngati iyi zimasonyeza umodzi ndi ubale omwe ulipo pakati pawo. Mpingo wakatolika umakondwererea Anna ndi Joakimu woyera pa 26 july chaka chilichonse lomwe chaka linali lachisanu lapitali ndipo parishiyi yachita chakachi la mulungu pa 28 July 2019. -",RELIGION -ID_pUwJAlpq," APM akuzemba PAC Akatswiri a ndale Othirira ndemanga pa ndale mdziko muno ati zimene mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika wachita posakumana ndi a bungwe la Public Affairs Committee (PAC) kuti amve zomwe msonkhano wawo udagwirizana pa za mmene zinthu zilili mdziko muno zikuonetsa kuti mtsogoleriyu akuzengereza dala kuti nkhaniyi izizire ndi kuiwalika. - Aphunzitsi awiri a kusukulu ya ukachenjende ya Chancellor College omwenso ndi anamatetule pa nkhani za ndale, Boniface Dulani ndi Joseph Chunga anena izi msabatayi pothirapo ndemanga pa kulephereka kwa mkhumano wa akuluakulu a bungweli ndi mtsogoleriyu. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Akuti mpata sakuupeza: Mutharika Kawiri konse Mutharika wasintha nthawi yokumanirana ndi akuluakulu a PAC ponena kuti ndi wotanganidwa ndi ntchito zina. - Poyankha PAC imayembekezera kukumana ndi Mutharika pa 25 February koma zidakanika ndipo boma lidati mkhumanowu uchitika pa 29 March zomwenso zalephereka. - Mkulu wa bungweli la PAC Robert Phiri wati iwo adafika mumzinda wa Blantyre kuti akumane ndi Mutharika koma mwadzidzidzi adangomva kuti nkhumanoyo yalephereka. - Izi zachititsa kuti PAC ilephere kufotokozera Mutharika zomwe msonkhano wawo, womwe udachitika pa 17 February chaka chino, udagwirizana. - Koma akadaulowa akuganiza kuti Mutharika akungozemba chabe osati watanganidwa ndipo ati izi sizingachitire ubwino anthu amene akuyembekezera mayankho pa mfundo zomwe zikukhudza Amalawi. - Dulani adati zomwe akuchita Mutharika ndi kuzemba chabe ncholinga choti nkhani zomwe zidatuluka ku PAC zizizire ndi kuiwalika. - Akungozemba chabe. Inde, Pulezidenti amakhala wotangwanika, koma sindikukhulupirira kuti angalephere kupeza nthawi yokumana ndi a PAC. - Chomwe tingadziwe, dziko lino lili pamavuto aakulu kotero tikuyenera kupeza mayankho mwachangu ndipo izi ndi zomwe bungwe la PAC lidachita kumva maganizo kwa anthu osiyanasiyana, adatero Dulani. - Koma mneneri wa boma, Jappie Mhango, wati si zoona kuti Mutharika akuzemba, koma kuti mtsogoleriyu amakhala wotanganidwa ndi ntchito zambiri. - A Pulezidenti amayeneradi kukumana ndi a PAC koma sizidatheke chifukwa cha nkhumano zinazo zomwe akuyenera akakhalepo, koma si kuti akuthawa, ayi, adatero Mhango. - Mhango wati tsiku lomwe akumane ndi akuluakulu a PAC awadziwitsa akuluakuluwa koma izi zichitika Mutharika akakhala ndi mpata wotero. - Kadaulo wina pandale ku Chancellor College, Joseph Chunga, wati Mutharika ali ndi nthawi yambiri yomwe angakwanitse kukumana ndi PAC koma izi zikungoonetsa kuti sakufuna. - Ndikuganiza kuti mtsogoleriyu akungofuna kugula nthawi kuti akonze zomwe PAC idakambirana ncholinga choti pamene azikumana nawo akhale atakonza zinthu zina, adatero Chunga. - Chunga watinso Mutharika adauzidwa kale ndi akuluakulu a boma amene adali nawo pamsonkhanowo za zomwe adakambirana. - Si kuti sakudziwa zomwe zidakambidwa, zidali mmanyuzipepala komanso nduna zake zikuyenera kuti zidamufotokozera, komabe ngakhale izi zili chonchi, akuyenera kukumana ndi a PAC chifukwa ndi oima paokha, adaonjeza. - Msonkhano wa PAC mwa zina udagwirizana kuti Mutharika akonze zinthu pano. Izi ndi monga kusowa kwa chimanga. Zinanso zomwe adagwirizana nkuti boma lichotse zinthu zina zomwe likuchita pofuna kupeza mavoti monga kukweza mafumu ndi pologalamu yomangira anthu nyumba ya Cement and Malata Subsidy. -",HEALTH -ID_pWLgsOpk," Kusanthula ntchito ya fisi Miyambo ya makolo ndi yambiri ndipo ina akuti siyofunika kupitirira chifukwa ikuthandizira kufalitsa kachilombo koyambitsa matenda a Edzi. Sabata yathayi, mafumu adali ndi msonkhano mumzinda wa Lilongwe wokambirana za miyambo. Umodzi mwa miyambo yomwe ikukanidwa ndi mwambo wa fisi omwe ambiri amausokoneza ndi mwambo wa kusasafumbi. STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi Senior Chief Lukwa wa ku Kasungu pa zamwambowu. Adacheza motere: Lukwa: Mafumu tikuthana ndi miyamboyi Gogo tandimasuleni eti mwambo wa fisi ndi mwambo wanji? Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Pamwambowu munthu amalembedwa ganyu yobereka ana mnyumba ya munthu yemwe zikumukanika. Imakhala ganyu ngati kuti munthu wagula galimoto koma satha kuyendetsa ndiye amalemba munthu yemwe amatha kuyendetsa kuti azimuyendetsera nkumulipira. - Basi? Nanga Fisi uja amalowa mnyumba yoti mwini wake wamwalira kapena asungwana akuchoka kutsimba ndi uti? Choyamba ndikonze kuti amene uja si fisi. Umene uja ndi mwambo wa kuchotsafumbi. Fisi ndi pokhapokha ngati wina akulephera kubereka ana mnyumba ndiye pofuna kuti asachite manyazi mmudzi, amalemba fisi kuti amuberekere mwana kapena ana koma zimakhala zachinsinsi zongodziwa bambo, mayi ndi fisiyo basi. - Nanga kusasafumbi nkutani? Ndikufunatu ndimvetsetse. Kusasafumbi kuli pangapo. Nthawi zina mwamuna akamwalira, mnyumbamo mumabwera mwamuna wina kudzagona ndi mai osiyidwayo akuti kugoneka mzimu wa malemuyo. Nthawi zina mkazi akachotsa pakati kapena anamwali akamachoka kutsimba, amatenga mwamuna woti agonane nawo pokhulupirira kuti kutero ndiye kuti ayendetsa mwambo momwe uyenera kukhalira. - Malipiro ake amakhala chiyani? Zimatengera pangano la awiriwo, ena amatha kulipirana mbuzi kapena nkhuku mwinanso ndalama. Apa palibe dipo lenileni lokhazikika chifukwa nzachinsinsi moti ozidziwa amakhala okhawo okhudzidwa. - Nanga pambuyo pake fisi atatembenuka kuti akufuna ana ake zingathe bwa? Ichi nchibwana chachikulu chifukwa potengera momwe mwambowu umayendera, iye akagwira ntchito pathupi nkuoneka, akangolandira zake basi kwatha zammbuyo muno nza eni nyumbayo. Kuchita masewera, akuluakulu akhoza kugwirapo ntchito chifukwa woteroyo waphwanya mwambo wachinsinsi omwe adavomereza yekha. - Boma ndi mabungwe amati miyambo yotereyi ndi yoipa makamaka nkubwera kwa kachilombo koyambitsa matenda a Edzi, muti bwanji? Zimenezo nzoona zokhazokha moti mafumu kuyambira ku Chitipa mpaka ku Nsanje, Nkhotakota mpaka Mchinji tidagwirizana chimodzi kuti mmadera mwathu miyamboyi isamachitike. Tidachita izi dala chifukwa omwe amazunzika kwambiri ndi amai ndi asungwana chifukwa kumatheka bambo mmodzi kusasafumbi asungwana kapena amai angapo choncho matenda a Edzi sangathe ayi. - Nanga poti mwambo ndi mwambo, mungathe kuwaletseratu anthu? Mfumu siyilephera makamaka pomwe ikutsogolera anthu ake pachinthu chabwino. Monga ndanena kale, mafumu tidamanga fundo imodzi moti kumupeza wina akuchita khalidweli, timamulanga potengera malamulo omwe tidamanga komanso timaonetsetsa kuti onse okhudzidwawo akayesedwe kuchipatala ngati sadavulazane ndi matenda. -",CULTURE -ID_pWuSZfvh,"Epifania Imathandiza Ana Kuzama mu Chiphunzitso cha Mpingo-Bambo Thawani Arkdayosizi ya Blantyre yati chaka cha ana cha epifaniya ndi chofunika kwambiri chifukwa chimawapasa mwawi anawa kutsogolera zochita pa msembe ya ukaristiya choncho anawa amakula akuzindikila kuti nawo ndi wofunika mu mpingo. -Bambo Matias Thawani omwenso ndi mkulu woona utumiki wa ana pansi pa mabungwe utumiki wa apapa Portifical Mission Society PMS mu Arkidayosiziyi ndi omwe anena izi lamulungu pa 5 January 2020 ku Limbe cathedral pa mbuyo pa msembe ya ukaristiya komanso zochitikachitika zomwe ana aku chalitchili anakonza pa tsiku la epifaniya. -Bambo Thawani kujambulitsa ndi ena mwa ana patsikulo Bambo Thawani anati tsiku ili limapereka mangolomera kwa anawa kuti azikangalika ndi za mpingo pozindikira kuti nawonso ndi mbali imodzi ya mpingowu. -Mwazina bambowa anati tsiku ngati ili limathandiza kuzindikira mphatso zosiyanasiyana zomwe anawa ali nazo. -Pamene ana apasidwa mpata kutenga gawo pazochitika za mpingo, mphatso zawo zauzimu zimatumphuka komanso amazindikira mwachangu maitanidwe awo, anatero bambo Thawani. -Iwo anapitiliza kuthokoza ansembe onse mu arkidayosiziyi powapatsa mpata anawa patsiku lawoli. - Ndikuthokoza ansembe anzanga onse mu parishi zonse za mu arkidayosiziyi popereka mpata kwa anawa, anathokoza motero bambo Thawani. -Mau ake katikisiti Paul Muheko wa mparish ya Limbe anayamikira dongosolo la mpingo wakatolika pokhazikitsa tsiku la chaka cha ana ponena kuti limathandiza anawa kutumikirana okhaokha ku uzimu komanso ku thupi. -Dongosolo la mpingo wakatolika ndilapamwamba chifukwa linakonza kale kuti tsiku ngati lero nawo ana azitenga gawo pachipembezo, anatero a Muheko. -Naye mmodzi mwa ana omwe anatenga nawo gawo patsikuli Patricia Likomwa anati tsikuli lamupindulira makamaka momwe angatumikire ana azake. -Ndasangalala kwambiri moti sindinasangalalepo chonchi moyo wanga wonse chifukwa ndazindikira kuti nane ndikhoza kutimikira ku mpingo makamaka kwa ana amzanga, anatero Patricia. -Chaka cha Epifaniya chimachitika lamulungu loyambilira mchaka chilichonse pamene Yesu khristu anadzera anthu a mitundu yonse pomwenso mpingo wakatolika pa dziko lonse umachita chaka cha utumiki wa ana. Mutu wa chaka chino Ana amabatizidwa ndikutumidwa kuti alalikire mau a Mulungu. -",RELIGION -ID_pYsiNxtj," Kunalibe kubera mu 2015Maneb Wapampando wa bungwe loona za mayeso la Malawi National Examinations Board (Maneb) John Saka wati bungweli ndi lokondwa kuti mchaka cha 2015 mayeso onse amene bungweli limayendetsa adayenda bwino chifukwa padalibe zobera. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Polankhula kwa atolankhani ku Sunbird Mount Soche mumzinda wa Blantyre Lachiwiri, Saka adati ali ndi chikhulupiriro chonse kuti bungweli lathetsa kubera mayeso. - Akuti zobera mayeso zikuchepa Iye adati pamayeso onse atatu a Primary School Leaving Certificate of Education (PSLCE), Junior Certificate of Education (JCE) ndi Malawi School Certificate of Education( MSCE) lidakumana ndi vuto limodzi lokha lokhudza kubera mayeso pa JCE. - Saka adati: Iyi ndi nkhani yosangalatsa kwambiri poyanganira momwe zakhala zilili pankhani yobera mayeso mdziko muno zaka zingapo zapitazo. - Ndife okondwa kuuza dziko lonse kuti mayeso a mchaka cha 2015 ayenda bwino kwambiri ndipo sanabedwe. Zotsatira zimene zidatuluka ndi zoona zenizeni za mmene ophunzira aliyense adalembera mayeso ake. Tipitiriza kuonetsetsa kuti mayeso asadzabedwenso. - Wapampandoyo adati izi zidatheka chifukwa cha mgiwrizano umene ulipo pakati pa magulu osiyanasiyana amene amatengapo mbali poyendetsa ntchito za mayeso mdziko muno monga apolisi, asilikali a nkhondo, aphunzitsi, boma ndi ena onse. Iye adaonjezera kuti chitetezo cha mapepala amayeso chakwera kwambiri chifukwa cha njira yatsopano imene idakhazikitsidwa mchitidwe wobera mayeso utafika poipa. -",EDUCATION -ID_paDJmzOF," Mlandu wa Savala ukupendekeka Mlandu wa mayi wa zaka 33, Caroline Savala, yemwe khothi lidamupeza wolakwa pamlandu wakuba ndalama za boma zokwana K84 miliyoni ukuyenda mwapendapenda. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Savala yemwe amachita bizinesi ya zomangamanga adamupeza wolakwa ndipo akuyembekeza chigamulo cha khothi pa zachilango chake koma Lachisanu lapitali kudali ngati sewero ku bwalo la milandu pomwe womuimira pamlanduwo Ralph Kasambara adalephera kubwera kubwalolo. - Sadayankhe funso ngakhale limodzi: Savala (kumanzere) Kusabwera kwa Kasambara mmawa wa Lachisanulo kudakwiyitsa wogamula mlanduwo Fiona Mwale yemwe adaimitsa mlanduwo kuti upitirire 2 koloko masana. - Nkhaniyi ipitirira 2 koloko masana ano kuti woimirira mayi Savala abwere ndipo ngati sabwera tikamba nkhani popanda wowaimira,adatero Mwale. - Malingana ndi ndondomeko za ku bwalo la milandu, tsiku likakhazikitsidwa ndipo woimirira munthu pamlanduwo walephera kubwera pachifukwa chilichonse, amayenera kudziwitsa bwalo la milandulo nthawi yabwino kapena kutumiza okamuyimirira. - Mmawa wa Lachisanu, kalaliki wa kukhotilo adali kalikiliki kuyesetsa kulumikizana ndi Kasambara koma sizimatheke zomwe zidachititsa Mwale kuti asinthe nthawi ya mlandu. - Nthawi ya mlandu itafika 2 koloko masana, Kasambara sadaoneke kubwalo la milandulo ndipo mmalo mwake adatumiza womuimirira Tisilira Kaphamtengo, yemwe adapempha wogamulayo kuti mlanduwo awusuntheso poti iye samautsatira bwinobwino. - Ine ndiwongoimirira a Kasambala omwe sakumva bwino mthupi koma poti nkhaniyi sindikuyitsata bwinobwino ndimati ndipemphe kuti isinthudwe ndipo idzakambidwe tsiku lina, adapempha Kaphamtengo. - Mwale adakana kumva pempholi ponena kuti zomwe adauza khothi Kaphamtengo zokhudza kusamva bwino mthupi kwa Kasambala amayenera kuuza bwalolo nthawi yabwino ndipo adati mlanduwo upitirirebe. - Mwale atanena izi, Kaphamtengo adapemphanso kuti alole kuti Savala asayankhe funso lililonse limene afunsidwe poopa kupotoza nkhani ndipo pempholi lidaloledwa. - Savala adafunsidwa mafunso 10 koma sadayankhepo ngakhale limodzi mpaka mlanduwo udayimitsidwa. - Savala adapezeka wolakwa pa 18 July 2015 wogamula yemwe adalinso Mwale atapeza umboni wakuti mayiyu amalandira ndalama zosagwirira ntchito kuchoka ku unduna wa zokopa alendo. - Savala,yemwe samagwira ntchito mboma nthawi yomwe amaganiziridwa kuti amalandira ndalamazo, adauza bwalo la milandu muumboni wake kuti iye adachita kukokeredwa mu kangaude wachinyengowu ndi mkulu wina yemwe amagwira ntchito ku unduna wazokopa alendo Leonard Kalonga komanso mnzake wa ku ubwana Florence Chatuwa omwenso amayimbidwa mlandu omwewo. -",LAW/ORDER -ID_pcGZtcSY," Chipalamba ku Malawi Dziko la Malawi likusanduka chipalamba. Kafukufuku wathu wapeza kuti mafumu ndi apolisi ena ndiwo akuthandizira kusambula dzikoli pamene akuthandizira kudula mitengo mosasamala ndi kuotcha makala. - Lidali dziko la nkhalango zowirira. Koma lero, madera ambiri ali mbee! Ukaona mitengo, ndiye kuti ndi pamanda. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Makala kudikira kuti awatengere kumalonda Malinga ndi unduna woona zachilengedwe, dziko lino lili pamwamba pa maiko a mu Sadc posakaza mitengo ndipo padziko lonse lapansi, lili pa nambala 4. - Mtolankhani wathu sabata yatha adalowa geni ya makala mboma la Ntcheu. Uku ndi kumalire a Neno ndi Mwanza. - Iye adapeza anthu ochuluka akuchita bizinesi yootcha ndi kugula makala. Mitengo yambiri yatsala kuderali ndipo amene amapanga makala mmaboma a Mwanza ndi Neno asamukira kumeneko. - Mtunda woposa makilomita 90 umene udali ndi mitengo yambiri yachilengedwe lero ndi mpala. Mitengo yatha ndipo mitengoyi ikugwetsedwa mmalire a Malawi ndi Mozambique. - Mtolankhaniyu atafika, adauzidwa kuti akakumane ndi nyakwawa Kabwayibwayi ya mboma la Ntcheu yomwe imupatse malo woti agwetse mitengo. Mfumuyo idatsimikiza kuti mitengo ilipo ndipo kuti mtolankhaniyu aotche makala, akuti amayenera kulipira cha nkhalango. - Cha nkhalango ndi K2 000, idatero mfumuyo. - Mtolankhani adauza mfumuyi kuti akufuna apange uvuni zisanu zotalika mamita 20. Koditu kuli golide [mitengo], ndi zotheka, idatero mfumuyo. - Mita imodzi ndi K2 000, ngati mulibe ndalama ndiye mukaphula makalawo mudzapereka matumba atatu [olemera makilogalamu 50 lililonse], adaonjeza. - Poona kuti zitenga masiku ambiri, mtolankhaniyu adaganiza zogula makala kwa ogulitsa ena kumeneko. Thumba lililonse limagulidwa K2 000. - Kuti thumba lifike ku Blantyre kokagulitsira, umayenera ulipe K2 500 kwa mwini galimoto. Kupatula izi, adatinso ndipereke K300 pa thumba lililonse yomwe imakhala ya apolisi. - Masiku ambiri timakumana ndi apolisi amene amatilipiritsa. Ndiye timakonzeratu kunoko kuti tisavutike mayendedwe, amene amathandiza mtolankhaniyo kupanga makalawa, Happy adatero. - Mtolankhaniyo atafunsa Happy kuti pa roadblock ya polisi ya Zalewa akalipira chiyani, iye adayankha kuti malowo ngosavuta. Harry adaoda matumba 70. - Mungomupatsa dalaivala K2 500 ndi K300, ndalamayi imathandiza zonsezi ndipo matumba anu akakupezani ku Blantyre, adatero. - Anthu onse amene adali ndi makala adapereka ndalama zawo kwa woyanganira kampuyo pamene iwo adanyamuka ulendo ku Blantyre. - Lachisanu onse amene adakwezetsa makala awo adachoka kumaloko. Sitiyenda limodzi ndi galimotoyi, adzangotiuza kuti makala afika, tiyeni tibakadikirira ku Blantyre, adatero Happy. - Sipadatenge nthawi, Loweruka mma 3 koloko mmawa, mtolankhaniyu adalandira foni kuti galimotoyo yomwe idanyamula matumba 250 yafika msika wa Khama ku Machinjiri. Onse amene adakweza makalawo adali pamalopo kugulitsa makalawo. - Patsikulo bizinesi simayenda bwino chifukwa thumba lomwe poyamba limagulidwa K9 000, limapita pa K5 000 mpakanso kumafika pa K3 500. - Malinga ndi unduna woona zachilengedwe, pafupifupi mahekitala 3.4 miliyoni aonongeka pootcha makala. Mu June chaka chino, komiti yoona zachilengedwe ku Nyumba ya Malamulo idapempha undunawu kuti uletse kuotcha komanso kugulitsa makala mdziko muno. - Wachiwiri kwa mkulu wa za nkhalango Ted Kamoto akuti dera la Neno, Ntcheu ndi Mwanza ndi lomwe likutulutsa makala ambiri pakadalipano. Kumeneko mitengo ikugwetsedwa kwambiri pamene akupanga makala, adatero. - Malinga ndi Kamoto vuto la kuotcha makala lakulanso kwambiri chifukwa cha kuzimazima kwa magetsi komanso kuchepa kwa chiwerengero cha Amalawi amene amagwiritsa ntchito magetsi pophika. - Amalawi 85 mwa 100 alionse amagwiritsa ntchito makala ndi nkhuni pophika. Izi zili choncho, 15 mwa 100 ndiwo amagwiritsa ntchito magetsi. Izi zafika pena chifukwa cha kuzimazima kwa magetsi, adatero iye. - Koma mneneri wa polisi James Kadadzera akuti anthu akuyenera akanene kupolisi ngati wapolisi wina akufuna ziphuphu kuti adutsitse makala. - Ngatinso akuti akumapereka ndalama ku 997, atiuze nambala ya galimotoyo. Komanso atiuze wapolisi amene walandirayo, adatero iye. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_pcRBCjld," Ulimi wamthirira usangokhala nyimbo Mkonzi, Ndimamva chisoni njala ikamagwa mdziko muno chifukwa choti mwagwa chilala pamene tili ndi nyanja ndi mitsinje yambiri yomwe simaphwera nthawi yachilimwe, zomwe zingatithandize paulimi wamthirira. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mthirira ungatipulumutse Kodi, Amalawi anzanga, ndi zoona tizifa ndi ludzu mwendo uli mmadzi? Ndithudi maiko a anzathu amene sadadalitsidwe ndi nyanja ndi mitsinje ngati ku Malawi kuno amaseka chikhakhali akationa tikupempha chakudya kumaiko ena chonsecho tili ndi kuthekera kopeza chakudya chokwanira chaka ndi chaka choti chikhoza kudyetsa fuko la Malawi chaka chathunthu popanda vuto lililonse. - Vuto ndi boma lathu lomwe limatsogoza ndale kuposa chitukuko cha dziko ndi miyoyo ya anthu ake. Ndi liti lija adayamba za kulimbikitsa ulimi wamthirira pofuna kuthetsa vuto la njala mdziko muno? Tonse tikudziwa bwino za nkhambakamwa ya Green Belt Initiative. Ndani lero angandilozere kuti Green Belt ili apa? Tidamva zoti boma lagula mathirakitala kuchokera ku India kuti athe kuthandiza alimi mmidzimu pachitukuko cha ulimi. Ali kuti ndipo akuchita nawo chiyani pano? Kugula chakudya kumaiko akunja pofuna kudyetsa fuko la Malawi kuli apo, ndi bwino koposa kuti boma likhazikitse mfundo zolimbikitsa ulimi wamthirira mmbali mwa nyanja ya Malawi ndi kuchigwa cha Shire komanso mmbali mwa mitsinje ina monga North ndi South Rukuru, Runyina, Limphasa kuchigawo cha kumpoto; mitsinje ya Linthipe, Lilongwe ndi Bua mchigawo cha pakati; mitsinje ya Thutchira ndi Ruo kummwera mongotchurapo malo ochepa. -",ECONOMY -ID_pdNmeuRK,"Joyce Banda Wauza Anthu Aku Zomba Avotere Chakwera Mtsogoleri wakale wa dziko lino yemwenso ndi mtsogoleri wa chipani cha PP, Dr. Joyce Banda wapempha anthu mdziko muno kuti akavotere Dr. Lazarus Chakwera pa chisankho cha mpresident chomwe chikudzachi kuti dziko lino lisinthe pa chuma. -Banda: Dziko lino likufunika atsgoleri owopa Mulungu Dr. Banda amayankhula izi lero ku Chinamwali mu mzinda wa Zomba pa msonkhano wotsiriza okopa anthu omwe anachititsa mogwirizana ndi mlangizi wa chipani cha UTM a Noel Masangwi. Iwo ati anthu oyenera kulamulira mdziko lino akuyenera akhale owopa Mulungu monga a Chakwera komanso a Chilima. -Ndimafuna kuwona wachichepere kuposa ine, osadakwa, owopa Mulungu ndiye ine nnawapeza omwe ndakuonetsani apa a Chakwera ndi a Chilima kuti tidzaone feteleza otchipa komanso nyumba mmidzimu, anatero mayi Banda. -Mmawu ake mlangizi wa chipani cha UTM, a Noel Masangwi anati chipani cha DPP chakonza upandu woti chipatse DC wa boma lililonse ndalama zokwana 2.5 million kwacha kuti abele chisankho chomwe chikudzachi. -Lachiwiri Minister of Local Government a Ben Phiri anapita ku MRA kuti akapange budget kuti atenge 2.5 million ampatse DC aliyense kuti abere chisankhochi, anatero a Masangwi. -",POLITICS -ID_pdYPLIYy," Mtunda ulipo pa zokambirana Mtsogoleri wakale wa dziko lino, Bakili Muluzi sali kutali kwenikweni ndi khumbo lake lofuna kukumana ndi atsogoleri a Human Right Defenders Coalition (HRDC) pa nkhani ya zionetsero koma atsogoleriwo ampatsa mtunda woti akwere izi zisadatheke. - Mwa zina, Muluzi akuyenera kukambirana ndi mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika, wapampando wa bungwe la Malawi Electoral Commission (MEC) Jane Ansah, bungwe la Public Affairs Committee (PAC) ndi atsogoleri a zipani zina za ndale kuti adzakhale nawo pa zokambiranazo. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Akufuna mkumano: Muluzi Muluzi adalembera kalata atsogoleri a HRDC pa 19 August 2019 kuwapempha kuti akumane nkukambirana pa chikonzero cha HRDC chofuna kupanga chionetsero mzipata za dziko ndi mabwalo a ndenge kuyambira pa 26 mpaka 30 August. - Msabata ikuthayi, iye adapempha kuti mkumanowo utakhalapo dzulo kapena lero lino zingathandize chifukwa zionetserozo zomwe zikuyembekezeka kuyamba Lolemba zikhala zisadachitike. - Pofunira zabwino dziko lathu, ndikupempheni kuti bwanji tikumanenso nkukambirana nkhani ya zionetseroyi. Ndikuona ngati njira yabwino yothanirana ndi mavuto omwe ali mdziko lathuli nkukhala pansi, adatero Muluzi mkalatayo. - Ndipo poyankha kudzeranso mkalata, bungwe la HRDC lati Muluzi adalephera kukwaniritsa pangano lake ndi bungwelo utatha mkumano woyamba omwe udachitika pa 23 July 2019. - Choyamba mudatilonjeza kuti mukumana ndi Mutharika komanso Ansah ndipo mutiuza zomwe mukambirane naye pasadathe sabata imodzi koma mpaka pano sitidamve kanthu ndiye kukukhulupirirani kuvuta, yatero kalata ya HRDC. - Kalatayo yapitiliza kuti mkumanowo kuti utheke, Ansah atule pansi udindo yekha kapena Mutharika yemwe adamusankha amuchotsepo ndipo izi zifalitsidwe kudzera mnyumba zofalitsa nkhani kuti anthu mdziko lonse adziwe. - Malingana ndi momwe yalembedwera kalata ya HRDC, zikutanthauza kuti Muluzi akapanda kukwaniritsa zinthuzi, mkumano ndi HRDC walephereka. - Koma katswiri pa ndale George Phiri wati iyi si ntchito yamasewera kwa Muluzi ndipo wati nzokaikitsa kuti akwanitsa kubweretsa mbali zonsezi pamodzi. - HRDC yanena za nzeru chifukwa zokambirana zimayenera kukhala olimbanawo pomwepo, mkhalapakati pomwepo komanso ena okhudzidwa ndi wothandizira mkhalapakatiyo pomwepo koma sindikuona izi zikutheka, adatero Phiri. - Kadaulo winanso yemwe amaphunzitsa za ndale ku Chancellor College, Mustafa Hussein, wagwirizana ndi milingo yomwe HRDC yapereka kwa Muluzi polingalira kuti adalephera kale poyamba. - Poyamba HRDC idali ndi chiyembekezo choti Muluzi auza Amalawi zomwe adakambirana ndi Mutharika koma adasankha kusunga chinsinsi. - Muluzi abweretse pamodzi Mutharika, Ansah ndi HRDC, adatero Hussein. n Nkhani yokwenza mtengo wa chimanga nd iyabwino, koma yadza nthawi yolakwika alimi ambiri atagulitsa kale chimanga chawo kwa mavenda. - Awa ndi maganizo a alimi osiyanasiyana omwe adacheza ndi Tamvani patatha sabata imodzi unduna wa malimidwe utalengeza kuti mtengo omwe bungwe la Admarc lizigulira chimanga wasintha. - Nduna ya zamalimidwe Kondwani Nankhumwa adalengeza Lachisanu kuti kuyambira sabata yatha, mtengo wa chimanga wakwera kuchoka pa K150 pa kilogalamu kufika pa K180 pa kilogalamu Admarc ikakagulira chimanga kumudzi ndipo K200 pa kilogalamu mlimi akapititsa yekha chimanga ku msika wa Admarc. - Koma pocheza ndi Tamvani, alimi ena ati ngakhale nkhaniyo ili yabwino, palibe chomwe alimi angonoangono apindulepo chifukwa adagulitsa kale chimanga kwa mavenda pa mitengo yotsikirapo yomwe panthawiyo inkaoneka yabwino. - Mmodzi mwa alimiwo, William Guza wa ku Waliranji mboma la Mchinji ndipo awa ndi madandaulo amene amakhalapo chaka chilichonse. - Chaka ndi chaka timadandaula nkhani yomweyi kuti Admarc imachedwa kuyamba kugula chimanga ndipo ikamabwera mbwalo, mavenda amakhala atagula kale chimanga mmidzimu motola mapeto ake mavendawo ndiwo amakapindula pokagulitsa chimanga chomwecho ku Admarc, adatero iye. - Moses Kawodzera mlimi wa ku Chisi mboma la Zomba naye wati Admarc ikadayamba kugula chimanga pa mtengo watsopanowu nthawi yabwino, iye akadapeza phindu lokwana kawiri lomwe adapeza chifukwa chogulitsa kwa mavenda. - Panthawiyo, mavenda adayamba kugula chimanga pa mitengo ya pakati pa K70 ndi K100 pa kilogalamu pomwe boma lidali lisadayambe kugula chimanga, adatero Kawodzera. - Izi zikutanthauza kuti alimi omwe adagulitsa chimanga chawo moyambirira, adaluza ndalama zokwana K100 kapena K120 pa kilogalamu iliyonse yomwe adagulitsa kwa venda. - Apa ndiye kuti mlimi yemwe adagulitsa matumba 20 a makilogalamu 50 lililonse pa mtengo wa K80 pa kilogalamu, adagulitsa makilogalamu okwana 1 000 nkupeza K80000 koma akadagulitsa chimangacho ku Admarc panopo pa K200 pa kilogalamu akadapeza K200 000. - Katswiri pa za malimidwe Tamani Nkhono Mvula adati iyi ndi nkhani yomvetsa chisoni chifukwa venda ndiye amapeza phindu lomwe mlimiyo akadapeza ndipo mlimiyo amangokhala pamodzimodzi osasuntha. - Ichi nchifukwa chomwe ndimanenera kuti Admarc imayenera kukhala ndi ndalama ukamafika mwezi wa March kuti alimi akangoyamba kukolola, izitsegula misika yake. Izi zikhoza kuthandiza kuti mavenda atsatire mitengo ya boma pofuna kulimbirana chimanga ndi Admarc, adatero Mvula. - Maganizo a Mvula akugwirizana ndi lipoti ya bungwe la Civil Society Agriculture Network (Cisanet) lomwe lidati ndale za msika wachimanga zimapweteka alimi angonoangono nkumatukula mavenda. - Mavenda amabwera nkudzagula chimanga chifukwa Admarc ikuchedwa koma alimi akufuna ndalama msanga. Admarc ikamayamba kugula chimanga pa mtengo ikwera, chimanga chimakhala ndi mavenda omwe amapindula. - Nkhanza siyithera pomwepa, njala ikayamba, alimi omwe aja amadzagula chimanga ku Admarc mokwera chifukwa Admarc idagula kwa mavenda mokwera ndiye nayo ikufuna ipezepo phindu pangono pokha, likutero lipoti la Cisanet. - Izi zikugwirizana kwatunthu ndi momwe zakhalira chaka chino chifukwa alimi adagulitsa chimanga pa mtengo wa K80 pa kilogalamu kwa venda yemwe akukagulitsa pa mtengo wa K200 pa kilogalamu ku Admarc ndipo mlimi yemweyo adzayenera kugula chimangacho ku Admarc pa mtengo osachepera K200 pa kilogalamu. - Pano mtengo wachimanga wayamba kale kukwera mosalingalira za mavuto a zachuma moti mmadera ambiri thumba la makilogalamu 50 lili pa K12 000 koma mmadera ena monga ku Chikwawa lafika pa K14 400 pomwe ku Machinga ena akugulitsa pa K18, 000. - Mkulu wa bungwe la Cisanet Pamela Kuwali wati boma lachita bwino kukwenza mtengo wa chimanga koma lionetsetse kuti pali chilungamo pa kagulidwe kake kuti alimi angonoangono apindule nawo. -",SOCIAL ISSUES -ID_pegTuJwT," Kusamala nazale ya fodya Pamene alimi ali pakalikiliki kusosa, alimi, makamaka a fodya ali mmalingaliro okonza nazale. - STEVEN PEMBAMOYO adacheza ndi mtsogoleri wa alimi a fodya omwe ndi mamembala a bungwe la Tobacco Association of Malawi (Tama) ku Bolero mboma la Rumphi Isaac Msiska za kusamalira nazale. Adacheza motere: Escom in free-for-all fuel scam Wait gets longer Secrecy over party funders Tandifotokozerani kuti pokonza nazale ya fodya mlimi amayenera kuyangana zinthu ziti? Choyamba, popanga nazale ya fodya nkupeza malo omwe ali pafupi ndi madzi chifukwa nazale ya fodya imafuna kuthirira kawiri tsiku lililonse osaphonyetsa. Pamafunika kuthirira mmawa kenako madzulo ndiye ngati yatalikirana ndi madzi, pali vuto lalikulu zedi pamenepo. - Alimi amayenera kuyanganira bwino fodya pa nazale Malo apezeka, chotsatira nchiyani? Malo akapezeka pamafunika kuonetsetsa kuti mpofewa. Ngati pali polimba, ntchito ya madzi ija imayambira pamenepo kuwazapo kuti pafewe kenako nkugaulapo bwinobwino. Tikatha kugaula, timayikapo zinyalala nkutentha kaamba kuti ngati mnthaka mumakhala njere za mbewu zina zomwe sizifunika kumerera limodzi ndi fodya zife. - Zonsezi zatheka chimatsatira nchiyani? Iyi ndinthawi yoyamba kupanga mabedi ndipo popanga mabediwo palinso zina zomwe timayenera kutsatira. Timatenga madzi nkuthiramo mankhwala omwe amathandiza kupha kapena kuthamangitsa Nyerere zomwe tikazilekerera zimakoka njere tikabzala. Tikawazapo, timapanga mabedi a nazale ya fodya kuyembekezera kuti nthawi ina iliyonse tifesa fodya panazale. - Tsiku lofesa kumakhala zotani? Tsiku lofesa pamafunika kuti zinthu zonse zofunikira ngati zija ndalongosolazi zikhale pafupi koma china chomwe sindidanenepo ndi udzu waa kansichi otchingira pamwamba pa mbewu zathu. Udzuwu ndi wachilengedwe koma umayenera kukhala pafupi oduladula kale kuti tikangofesa, nthawi yomweyo titchinge pamwamba. - Mumafesa bwanji? Choyamba kansichi wathu ali apo, timatenga kheni yothiririra nkuyikamo madzi ndi mbewu ya fodya nkumachita ngati tikuthirira ndiye mbewu zimatulukira limodzi ndi madzi aja. Tikatha timatchingira bwinobwino ndi kansichi uja. Tikatero, ntchito yothirira yayambika ndipo timati uku tikuthirira nazale, kwinaku tikukonza kumunda kupangiratu mizere kuti tizichepetsako ntchito ina pangonopangono. - Nazale yabwino imafunika kukhala ndi mabedi angati? Nazale ikhoza kukhala ndi mabedi angapo koma pamakhala bedi limodzi lomwe limakhala kholo. Zonse timafesa pabedi la kholo lija pofuna kuchepetsa ntchito malinga ndi zomwe ndanena kuti pamakhala kuthirira mwakathithi. Mbande zikakula pangono, timazisamutsira pa mabedi ena aja kuti zizipuma bwino koma kuthirira mwakathithi kumapitirirabe. - Nzololedwa kubwereza malo a nazale potengera kuti malo opezeka madzi ndi wovuta? Nzosaloledwa kubwereza malo a nazale. Mbewu zina zimakhala ndi matenda akeake ndiye mukachotsapo, matenda kapena tizilombo timatsalira pamalopo choncho podzabzala mbewu Inayo imakumana ndi vutoli ikadali yaingono kwambiri nkuvutika kakulidwe. -",FARMING -ID_perWhlxo," Atsatsidwa kugula anthu kawiri Njonda ina yomwe ikuchita bizinesi yake ya golosale ndi chigayo pa boma ku Dowa yadandaula kuti anthu akuiwonongera mbiri chifukwa yatsatsidwapo anthu kawiri konse. - Stanley Ishmael adauza Msangulutso kuti zimenezi ndizongofuna kumuonongera mbiri yake chifukwa iyeyu sagula anthu. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Anthu akakhala, basi amangoganiza kuti timapanga zimenezo, koma sichoncho. Sindipanga zimenezo, adatero Ishmael. - Malinga ndi Ishmael, miyezi yapitayo, amayi ena adafika pagolosale yakeyo kukatsatsa amuna awo pomwe sabata yatha mnyamata wina adamutsatsa msuweni wake wa zaka 20 pomutchula kuti nkhuku yoyera. - Ishmael adalongosola kuti adadzidzimuka sabata yathayi ataitanidwa ndi mzake wina kuti kwabwera kalata yake kuchokera kwa mkulu wina wa zaka 26 wochokera mmudzi mwa Chinyanya T/A Chiwere mboma la Dowa. - Mkalatamo adalongosola zoti wakhala akulota katatu konse ndikumufunsa ngati ali ndi nkhuku yoyera, adalongosola Ishmael. - Iye adati apa awiriwo adamuitanitsa mkuluyo kuti adzawalongosolele zomwe amatanthauza mkalatamo. - Apa adatiuza kuti umphawi wamuvuta ndipo ali ndi munthu woti akufuna kundigulitsa. Izi zidandiopsa ndipo ndidakaitula nkhaniyi kupolisi komwe adandiuza zochita, adatero Ishmael. - Iye adati mkuluyo adamtumiza msuweni wake wa zaka 20 yemwe amamtsatsayo kugolosale ya Ishmael ati kuti akamuone. - Malinga ndi Ishmael, adamuitanitsanso mkuluyo kuti adzalongosole bwino za malondawo. - Sadachedwe ayi. Adabweradi, apa nkuti nditawauza kale apolisi ndipo apolisiwo adatipeza tikukambirana za mtengo womwe panthawi yomwe amammangayi adali asadatchule, iyer adatero. - Koma Ishmael adati apolisiwo atangofika pamalopo mkuluyo adayamba kukana kuti sichoncho, koma apolisi adamumanga kuti akayankhire komweko. -",LAW/ORDER -ID_pfoJYlMy," Gwamba wochokera kubanja loimba Mdziko muno muli oimba osiyanasiyana. koma kukamba za oimba nyimbo zauzimu, Gwamba ndi mmodzi mwa oimba amene akusintha miyoyo ya anthu pa Malawi pano. STEVEN PEMBAMOYO adacheza naye motere: Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Gwamba: Ndi nyimbo zokoma kwambiri Gwamba, ndimasule kuti ndikudziwe bwinobwino mmachezawa. - Dzina langa lonse ndi Duncan Gwamba Zgambo omaliza mbanja la ana anayi ndipo kwathu ndi mboma la Rumphi ku mpoto kwa dziko la Malawi. - Anthu ambiri amangoti Gwamba, tawauze kuti kodi Gwambayo ndi wotani ndipo amakonda chiyani. - Zikomo kwambiri, Gwamba ndi dzina lomwe ndimatchukadi nalo ngati oyimba koma munthune ndimapanga zambiri monga mabizinesi ndi zina. Kuimbaku ndi chimodzi mwa zochita zomwe ndimapanga pamphepete pa mabizinesi. - Kodi iweyo zoimbazi udayamba bwanji? Funso labwino ndipo anthu ambiri amandifunsa zimenezi moti ndikayankha iweyo ndiye kuti ndayankha anthu ambiri nthawi imodzi. Munthune ndimachokera ku banja la zoimbaimba. Malume anga, Bright Nkhata, adali munthu waluso kwambiri pa zoimba moti ambiri amamudziwa bwino. Kupatula apo, malume anga ena, Bernard Kwilimbe, nawonso ndiwokonda zoimba kwambiri moti oimba ena mMalawi muno adaphunzira kwa anthu awiri amenewa. Mwachidule, zoyimbazi ndi za mmagazi osati kuchita kuphunzira kapena kukakamiza ayi. - Watulutsa chimbale posachedwapa, kodi udachitulutsa liti ndipo chimatchedwanji? Chimbale chimenechi chikutchedwa Jesus is my Boss kutanthauza kuti Ambuye Yesu ndi bwana wanga. Ndi nyimbo ya uzimu yokoma kwambiri ndipo ili ndi tanthauzo ndi chiphunzitso chapamwamba kwa okhulupilira. - Chimbale chimenechi chidakhazikitsidwa pa 24 December 2016 ku Bingu International Convention Centre (BICC) ija ena amati 5 Star Hotel. - Chimbalechi chili ndi nyimbo zingati ndipo zina mwa izo ndi ziti? Chimbalechi chili ndi nyimbo 11 ndipo papita luso ndikudzipereka kuti chituluke ndi kumveka momwe chimamvekeramu. Kudatengera kudzipereka kwa anthu angapo monga oimba, ojambula ndi azipangizo omwe. Muli nyimbo monga Anabwera Yesu yomwe ndimayikonda kwambiri komanso ndiyo yoyambirira. Mulinso nyimbo yotchedwa Bwana yomwe adathandizira Lulu ndipo nayonso ndi nyimbo yokoma kwambiri. Mwachidule, nyimbo zomwe zili mchimbalechi nzokoma zokhazokha. -",MUSIC -ID_phuRvZyt," Waganyu: Kulibe mipira yokonzekera zoona? Bungwe la FAM laletsa anyamata a Flames kuti asachite zokonzekera chifukwa ndalama palibe. Pofika dzulo zidali zisadadziwike ngati Malawi isewere ndi Mali komanso Ethiopia. - Mndondomeko ya zachuma, Flames idalandira K70 miliyoni mmalo mwa K400 miliyoni. Pano ndalamayi yatha ndipo FAM palibe ingachite koma kulepheretsa zokonzekerazi. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kodi apa tidzudzule boma kapena tiloze zala FAM? Vuto la mpira mdziko muno si lachilendo ndipo ife sitikudzidzimuka kumva kuti boma lili chabechabe. - Misonkho yathu ikumakhala yokangobetsa osati kugwirira ntchito yomwe ifeyo tikufuna. Anthu akuzunzika kaamba kosowa mankhwala komanso zina. Apanso ndi izi kuti mpira tsopano ukupita pansi. - Masewero a mpira wamiyendowu ndiwodula kwambiri kusiyana ndi ena. Ife tikuona kuti Amalawi sitidakonzeke kuti tizipezeka nawo mmipisano monga wa Afcon chifukwa mapeto ake tidzikhala ndi ndalama zosewerera gemu koma kulephera kupeza zokonzekera. - Sitikudziwa kuti anduna athu adziti chiyani apapa polingalira kuti adalonjeza kuti Flames ilandira ndalama zake mpaka kumaliza mpikisanowu? Tikudabwa chifukwa tikayangana kuchipatala kuli mavuto, ku ulimi ndiye wosakamba, nako ku zamaphunziro ndi misewu ndiye mavuto a nkhaninkhani. Ndiye msonkho wathu uzigwira ntchito yanji? Kapena ntchito ya misonkho yathu nchiyani? Kapena mufuna izingobedwa pamene ife tikuvutika? Ifetu zatikwana ndipo chiyembekezo chathu nchakuti nduna ya zamasewero Grace Chiumia alankhulapo pa zomwe zikuchitikazi. -",SPORTS -ID_piWrOsTA,"Anthu a Mboma la Likoma Akufuna Bwanamkubwa Wawo Achoke Anthu ena omwe akuti ndi okhudzidwa mboma la Likoma alembera kalata boma kuti lichotse bwanamkubwa wa bomalo komanso mkulu owona za umoyo mbomalo. -Anthuwa achita ziwonetsero ati posakondwa ndi momwe awiriwa akugwilira ntchito zawo mbomalo. -Anthu okhudzidwa aku Likoma kuwerenga kalata ya madandaulo awo Mmodzi mwa anthu okudzidwawa a Mathews Manyuka awuza Radio Maria Malawi kuti bwanamkubwayu sakufotokoza bwino momwe agwiritsira ntchito ndalama zokwana 30 million-kwacha zomwe zimayenera kuthandiza polimbana ndi mliri wa Covid-19 komanso kuphatikizapo ndalama zina zochuluka zomwe zimayenera kugwira ntchito ya chitukuko mbomalo. -Ziwonetserozi zikuchitika pa zifukwa ziwiri chomwe china ndi kusowa kwa bwana DHO mu ofesi yawo kuchokera pamene anatumizidwa kuti azizagwira ntchito mboma lino, komanso bwana DC alephera kutipasa malipoti ochulukwa okhuza chitukuko ndipo ngati mboma lino muli chitukuko ndi chomangidwa ndi a mission basi, anatero a Manyuka. -Iwo ati akufuna anthuwa achotsedwe ntchito ndipo apatsidwe DC komanso DHO watsopano. -Koma atafunsidwa, bwanamkubwa wa bomalo Eric Nema wakana kuyankhapo kanthu pa nkhaniyi ponena kuti anthu odandaulawa alembera kalatayi mabwana ake osati iyeyo monga bwanamkubwa wa bomalo. -",POLITICS -ID_pmLnsGZZ," Ndale pamaliro nchitonzo Katswiri pa zachikhalidwe, Emily Mkamanga wati zomwe zakhala zikuchitika pa miyambo ya maliro mdziko muno ndi belu lozindikiritsa kuti andale si ofunika kuwapatsa mpata wolankhula pa miyamboyi. - Mkamanga adanena izi pamene mpungwepungwe udabuka pamaliro a mayi a Senior Chief Lukwa ku Kasungu pomwe phungu wa deralo wa chipani cha MCP Amon Nkhata adalandidwa chimkuzamawu ndi gavanala wa DPP Osward Chirwa pomwe mmodzi mwa akuluakulu a DPP Hetherwick Ntaba adathothedwa pamaliropo. Izi zachititsa mfumu yaikulu ya Achewa ku Zambia, Malawi ndi Mozambique Kalonga Gawa Undi alembere mafumu a kuno kuti afotokoze chimene chidatsitsa dzaye kuti mpungwepungwewo ugwe. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Mmbuyomu, Paramount Lundu idawoozedwa pamaliro a mfumu Kabudula pomwe adanena kuti chipani cha MCP sichingalamulirenso dziko lino. Ndipo kudalinso mpungwepungwe ku zovuta za anthu amene adamira panyanja ku Jalawe mboma la Rumphi pomwe achipani cha DPP adakhambitsana ndi a Livinstonia Synod ya CCAP. - Mkamanga adati nthawi ya maliro, anamfedwa amakhala mchisoni ndipo khamu la anthu omwe limasonkhana limadzakuta ndi kukhuza malirowo osati kudzamvera kampeni kapena mfundo za ndale. - Sindidziwa kuti amaganiza bwanji. Nthawi yoti mnzako akulira, iwe sungasandutse guwa lochitirapo kampeni. Kuli bwino andalewo asamapatsidwe mpata nkomwe woti alankhule pamaliro, adatero iye. - Iye adati zimamvetsanso chisoni kuti anthu ena amaveka maliro dzina la chipani pomati maliro awa ndi achipani chakuti pomwe pachilungamo chake, chipani chilibe maliro, maliro amakhala a banja. - Chilowereni chaka chino chokha, malilo angapo makamaka a anthu akuluakulu kapena odziwika akhala akusokonekera chifukwa cha zolankhula za andale. -",POLITICS -ID_pmPZVgFb," Masitalaka: Bwanji APM sakulankhulapo? Zafika pa mwana wakana phala. Akuluakulu a mabungwe komanso zipani apempha mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika kuti alankhulepo pa kunyanyala ntchito kwa ogwira mboma komwe kwafika pa lekaleka mdziko muno. - Izi zikudza patatha mwezi mabwalo a milandu ali otseka, nazo sukulu za College of Medicine ndi Chancellor College (Chanco) zidatsekedwa kaamba ka sitalaka. Pothira mchere pabala ndiye ndi abungwe lothana ndi katangale la ACB lomwe maofesi ake atsekedwa Lachiwiri lapitali, komanso ogwira ntchito kuchipatala cha Kamuzu Central Hospital amenenso ayamba kunyanyala pofunitsitsa kuti boma liwakwezere malipiro awo. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Ngakhale pali chipwirikitichi, Mutharika sakulankhulapo kuti tsogolo likhala lotani ndipo mmalo mwake yemwe akulankhulapo ndi nduna ya zachuma Godall Gondwe amene akukanitsitsa kuti palibe kuonjezera malipiro ponena kuti dziko lino lili pamoto malinga ndi momwe chuma chikuyendera. - Mkulu wa bungwe la Institute for Policy Interaction (IPI) Rafik Hajat akuti boma lisatenge nkhani yonyanyala ntchitoyi mwachibwana. - Boma lionetse chidwi chifukwa ngati silisamala zingabweretse mavuto adzaoneni, adatero Hajat polankhula ndi Tamvani Lachiwiri. - Mneneri wa chipani cha PP Ken Msonda akuti chipani chawo chakhumudwa kuti mpaka lero Mutharika sadalankhulepo kanthu, zomwe wati nzodabwitsa. - Mwina poti adanena [nthawi ya kampeni] kuti adzapitiriza pamene akulu awo adalekera ndiye mwina kupitiriza kwake nkumeneku pamene tayamba kuona masitalaka osalekeza monga zidalili nthawiwo, adatero Msonda. - Mneneriyu adati Mutharika akuyenera auze Amalawi zomwe zichitike pamene kunyanyala ntchito kuli mkati. - Nay Billy Banda wa bungwe la Malawi Watch akuti Mutharika akuyenera kuyankhulapo pamene aliyense ali kakasi kusowa chochita. - Mtsogoleri sayenera kulankhula wamba, nchifukwa chake pali mneneri wake kapena nduna yokhudzidwa kuti azilankhula, koma pomene zafikapa mtsogoleriyu ayenera kulankhulapo ndithu kuti Amalawi ayembekezere zotani ndi mmene zinthu zilili, adatero Banda. - Mkuluyu adati sakukhutira ndi momwe boma likuchitira pankhaniyi kotero akupenekera kuti kulankhula kwa Mutharika kungabweretse chiyembekezo kwa Amalawi. - Sizikudziwika ngati sitalaka ya ogwira ntchito kumakhoti ingathe msanga, koma pamene tikudikira kuti kumabwaloko kulongosoke, ndi izi tikumvanso kuti ena ogwira ntchito mboma ayambanso kunyanyala. Koma sitikumva kuti boma lakambirana ndi anthuwa kuti kunyanyalaku kuthe. - Apatu ife sitikukhutira, timayembekeza kuti mwina boma lilankhulana ndi anthuwa kapena kukambirana ndi bungwe limene limamenyera ufulu wawo kuti mwina kulowerera kwawo mavutowa akhoza kutha, adaonjeza Banda. - Koma malinga ndi mkulu wa zamalamulo kuboma Kalekeni Kaphale, bungwe la maloya la Malawi Law Society (MLS) lidakumana ndi mtsogoleri wa dziko lino Peter Mutharika pomwe zidaoneka kuti sitalakayo ikhoza kutha posachedwa. - Boma la DPP lakhala likunena kuti mavutowa akudza kaamba ka kubedwa kwa ndalama mboma komwe kudaonekera muulamuliro wa PP. Koma Msonda akuti iyi si nkhani. - Ngati ndalama palibe, nanga ndalama zomwe amadzikwezera okha zija adazitenga kuti? Nanga amati azitenga kuti popeza ndalama mbomamo akuti mulibe? adatero Msonda. - Sabata ziwiri zapitazo zidadziwika kuti mtsogoleri wa dziko lino pamodzi ndi wachiwiri wake adzikwezera malipiro ndi K8 pa K10 iliyonse komanso nduna zake ndi sipikala wa Nyumba ya Malamulo kudzanso mtsogoleri wotsutsa. Koma Mutharika ndi wachiwiri wake Saulos Chilima adakana kuti ayambe kulandira malipirowo padakalipano kaamba ka mavuti a zachuma. - Naye mneneri wa chipani cha UDF Ken Ndanga akuti sangayankhule zambiri chifukwa sadatsatire momwe boma lakhala likuchitira pankhani yokhudza kunyanyalaku. - Komabe Ndanga wati kukambirana kukufunika kuti sitalakazi zitheretu mdziko muno. - Koma mneneri wa Mutharika, Fredrick Ndala, komanso mneneri wa boma Kondwani Nankhumwa sadayankhe mafoni awo pamene Tamvani imati imve mbali yawo. - Nayenso mkulu wa bungwe loona za ufulu wa ogwira ntchitowa la Civil Servants Trade Union (CSTU), Servace Sakala, adakana kutsirapo ndemanga ponena kuti tilankhule ndi aboma pankhaniyi. -",POLITICS -ID_pnMsdnVA," Lamulo latsopano la zipani alikambirana Dziko lino lili ndi zipani zoposa 40. Komatu mwa zipanizi zisanu zokha ndi zomwe zimakangalika pomwe zina zili ziii ngati madzi a mfiliji kudikira nthawi ya zisankho. Komatu mchitidwewu ukhala mbiri yakale malinga ndi lamulo latsopano la zipani lomwe aphungu a Nyumba ya Malamulo akuyembekezera kukambirana akakumananso mwezi wa May. - Malinga ndi mtsogoleri wa Nyumba ya Malamulo, Kondwani Nankhumwa, aphungu adzakambirana za lamuloli mwezi wa May chifukwa pamene aphungu akukumana panopa, nthawi ndi yochepa. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kupereka ndalama, zinthu zina kwa ovota kudzaletsedwa Tikadakonda tikadakambirana za lamuloli koma nthawi yangochita njiru. Imeneyi ilowanso pamndandanda wa zokambirana za mwezi wa May, adatero Nankhumwa. - Ndi lamuloli, zipani zizikakamizika kuonetsa kuti zikugwira ntchito yake, monga kupanga nawo zisankho, komanso kupanga misonkhano yaikulu ya mamembala mchipani ndi cholinga choonetsa kuti zikugwiradi ntchito zotumikira anthu. - Zikapanda kukwaniritsa izi, mpamene mkulu woyanganira zipani azizichotsa mkaundula. - Lamulo latsopanolo lidzachotsa lamulo lakale la zipani lomwe limaona kulembetsa kwa chipani ndi ndondomeko zotsatira. - Mwa zina, lamulo latsopanolo lomwe lili ndi magawo 8 likuunikira zingapo, monga kukhazikitsa ofesi ya wolembetsa ndi kuthetsa zipani, zipani kulongosola bwino momwe zimapezera ndalama komanso kuti mamembala azidziwa momwe ndalama za chipani zikuyendera. - Lamulolo likutambasulanso za kayendetsedwe ka zisankho monga kuthana ndi mchitidwe wopereka ndalama ndi zinthu zina kwa ovota nthawi ya chisankho komanso kukhala membala wa zipani zingapo. - Polankhulapo za kufunika kwa lamuloli, mkulu wa bungwe limene muli zipani zosiyanasiyana la Centre for Multiparty Democracy (CMD), Kizito Tenthani adati adati padakalipano mamembala a zipani alibe mphamvu zenizeni mzipani mwawo, zimene lamulolo likufuna kusintha. - Bungwelo ndi lomwe lakhala likukambirana ndi mbali zonse zokhudzidwa momwe lamulolo lidzathandizire zipani kukwaniritsa ntchito yoimirira anthu komanso kupereka umwini wa chipani kwa mamembala. - Zimaoneka ngati atsogoleri ndi amene amakhala ndi mphamvu zambiri mchipani. Lamololi lithandiza kusintha zimenezi. Kuonjezera apo, ndale zathu Mmalawi muno zakhala kwambiri zodalira ndalama. Panthawi ya chisankho, zipani, komanso amene akufuna kuimira zipani pamipando yosiyanasiyana amakhala akupereka ndalama ndi zinthu zina ncholinga chokopa anthu kuti awavotere, adatero Tenthani. - Iye adati mchitidwewu umapangitsa ndale kukhala zodula, komanso anthu omwe ali ndi ndalama kukhala ndi mwayi wolowa mmaudindo ngakhale nthawi zina anthu oterowo amakhala opanda masomphenya a mmene angathandizire anthu kudera kwawo. - Lamuloli lithandiza kuthetsa mchitidwe umenewu. Likufunanso zipani zandale zizinena komwe zimapeza ndalama ncholinga chothetsa mchitidwe wa katangale, adaonjezera Tenthani. - Koma mmodzi mwa akadaulo pa ndale mdziko muno Rafiq Hajat adati palibe chaphindu chomwe lamulo latsopanolo liphule chifukwa lamulo lomwe lilipo lakanika kugwiritsidwa ntchito bwino. - Hajat adati mwachitsanzo lamulo lakaleli limati chipani chilichonse chizipereka kwa mkulu wakalembera wa zipani momwe achitira pa chuma chaka chikamatha ndipo kuti ngati satero chipanicho chizithetsedwa. - Komatu izi sizili choncho. Ngati tikukanika kukwaniritsa zinthu ngati izi, ndiye lamulo latsopanoli tidzaligwiritsa ntchito bwanji? adadabwa Hajat. - Iye adati aphungu ayenera kutenga nthawi yaitali kukambirana zinthu monga za kuba ndalama mboma (cashgate), njala ndi zina osati za lamulo la zipanili. - Tiyeni tiyangane njira zogwiritsa ntchito lamulo lakale lomweli, adatero Hajat. - Komatu Tenthani adatsutsa izi polongosola kuti lamuloli ndi losiyana kwambiri ndi lakaleli chifukwa layesera kukonza zimenezi ndipo akukhulupilira kuti lidzagwiritsidwa ntchito bwino. - Choti anthu adziwe nchakuti lamulo lilipo pano lidapangidwa mwachangu kwambiri ncholinga choti mchaka cha 1993 anthu athe kulembetsa zipani kuti zikapange nawo chisankho cha 1994. Mmalo ambiri, lamulo lili panoli silinaunike bwino maka pankhani ya kayendetsedwe ka zipani, komanso kuumiriza kuti zipanizo zitsatire malamulowo, adalongosola Tenthani. -",POLITICS -ID_pnjfutUp,"Amayi a CWO Asamala Chipatala Cha Mzuzu, Lilongwe Wolemba: Sylvester Kasitomu Amayi achikatolika ochokera mu Arch-Dayosizi ya Lilongwe ndi Mzuzu Loweruka awayamika kamba kotengapo gawo pa ntchito zolimbikitsa za ukhondo mmadera omwe akukhala. -Wapampando wa bungwe la amayi achikatolika mdziko muno Catholic Women Organisation (CWO) mayi Lucy Vokhiwa anena izi pothilirapo ndemanga pambuyo pa tchito yomwe amayi a mma dayosizi-wa achita maka pokasamalira mzinda wa Lilongwe komanso chipatala cha Mzuzu komwe kunali koipa kaamba ka zinyalala. -Iwo ati zomwe amayiwa achita zikusonyezadi kuti ali ndi chidwi komanso kudzipereka pa ntchito zokonza komanso kusamalira zachilengedwe zomwe mpingo ngakhalenso dziko zimaphunzitsa kwa anthu. -Amayi a ku Mzuzu anakayamba ndikupereka zinthu kuchipatala cha mzuzu pamene akulilongwe anapita mumsika wa mumzindawu zimene zikuonetsa kuti chilengedwe tikuchipanga control, anatero mayi Vokhiwa. -",SOCIAL -ID_pnxtVcMs,"Mlatho uwu si uli ku Mwanza -Munthu atakutenga ku Blantyre usiku, kukumanga kumaso nkukakusiya pamlatho uwu, ukhoza kuyesa uli ku Mwanza utawerenga chikwangwani ichi. Nkhawa tsopano ikhoza kukhala kuti kubwerera ku Blantyre uyenera kulowera kuti? Komatu mtsinje uwu si uli ku mlatho uwu siuli ku Mwanza koma ku Nsanje! Mtsinjewu umakathira mumtsinje wa Shire. Kumayenda! -",POLITICS -ID_ppgqeCYr," Kalembera wa mafoni aima Boma laimitsa kalembera wa lamya za mmanja yemwe nthambi yoyendetsa ntchito za mauthenga ya Malawi Communications Regulatory Authority (Macra) idakhazikitsa mwezi watha. - Macra idalamula kuti aliyense yemwe ali ndi lamya ya mmanja alembetse nambala ya lamya yakeyo pasadafike pa 31 March 2018 apo biii nambalayo idzasiya kugwira ntchito. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Unduna wa zofalitsa nkhani wati boma laganiza zoimika kalemberayu potsatira maganizo a anthu omwe akhala akukhuthula nkhawa zosiyanasiyana zokhudza kalemberayu. - Tikudziwa kuti kalemberayu ndi wofunika potsatira malamulo koma poti ili ndi boma lomva maganizo a anthu, tayamba taimitsa kaye kalemberayu mpaka tikonze zinthu zina, chidatero chikalata chochokera ku undunawu. - Kuimika kwa ntchitoyi kwakwiyitsa mkulu wa bungwe loyimira ogula la Consumers Association of Malawi (Cama) Davis Kapito yemwe mmbuyomo adayamikira Macra kaamba kokhazikitsa ntchitoyi. - Iye wati ganizoli ndi lolakwika chifukwa kalemberayu amatsatira lamulo lomwe lidakhazikitsidwa mNyumba ya Malamulo kotero kumuimika kumayenera kudzera ku nyumba yomweyo. - Ngati padali nkhawa kaya mavuto amayenera kupititsa nkhawazo ndi mavutowo ku Nyumba ya Malamulo osati nduna kapena unduna kungodzuka mmawa nkuyimika kalembera ofunika ngati ameneyu, adatero Kapito. - Nkhawa zambiri za anthu pa kalemberayu zidali mayendedwe kuchoka kumudzi kukafika komwe kuli malo olembetserakowo ndi nthawi polingalira kuti posachedwapa, anthu amaima pamizere italiitali kudikira kulembetsa zitupa za unzika. - Kapito adati dziko la Malawi limakhalira mmbuyo pankhaniyi chifukwa maiko ena adayamba kale kuchita kalembera wamtunduwu. - Mmaiko ena sungangogula khadi ya lamya pamsewu nkuyamba kugwiritsa ntchito osalowa mkaundula nchifukwa chake anthu amangogula khadi nkupangira zolakwika nkulitaya, adatero Kapito. -",LAW/ORDER -ID_prjHbymD,"COVID-19 Ilipodi-Action Hope Bungwe la Action Hope Malawi ladzudzula mchitidwe omwe anthu ena akulimbikitsa popereka mauthenga a bodza ku mtundu wa a Malawi kuti kulibe kachirombo ka Coronavirus. -Aaron: Tikanena kuti kulibe, tikulakwitsa Mkulu wa bungweli mdziko muno a Sammy Aaron anena izi pomwe Radio Maria Malawi imafuna kumva za kuopsa kwa mchitidwewu. -Iwo ati mchitidwewu utha kupangitsa kuti anthu ambiri akhudzidwe ndi mliriwu. -Tikanena kuti matenda amenewa kulibe tikulakwitsa kwambiri kamba koti matendawa akuwonoga miyoyo yambiri mdziko lapansi pano, anatero a Aaron. -Iwo apempha a Malawi kuti apitirize kupewa matendawa pochita zomwe unduna wa zaumoyo ukupempha. -Pofika tsiku la lero anthu oposa 500 ndi omwe apezeka ndi kachirombo ka Corona virus ndipo asanu ndi omwe amwalira. -",HEALTH -ID_pwxLePKG," Kalonga: Waluso lothetsa makhalu Kunja kuno oimba ndiye mbwee koma luso lawo limakhala losiyanasiyana. Ena ali ndi mawu anthetemya, ena amaimba zipangiso monga zingwenyengwenye, saxophone, ngoma pomwe enanso luso lawo ndi kuthyola sitepe. Koma Innocent Kalonga amathetsa anthu mankhalu ndi luso lake-iye amatha kuimba chida chilichonse mbandi popanda vuto, komanso ndi katswiri pojambula nyimbo. CHIMWEMWE SEFASI adafatsa naye motere: Amatha kuyimba chida chilichonse: karonga Ndikudziwe Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Dzina langa ndine Innocent Kalonga ndimakhala ku Chileka mumzinda wa Blantyre. - Kodi Innocent Kalonga amatani pa Malawi pano? Inetu ndine katswiri wojambula nyimbo zamtundu wina uliwonse kumbali yojambula mawu komanso zithuzi za kanema ndipo ndimapezeka ku Chileka kuno ku Green Arts Studio komwe ndimakhala ndikujambula nyimbo. - Zoti uli ndi luso lojambula udazindikira liti? Ndili ndi zaka 14. Nthawi yatchuthi ndinkakhala ndi chidwi chofuna kudziwa kuti nyimbo amajambula bwanji ndinso kwambiri ndinkakonda kumayesera pakompyuta. Apa mpamene ndidaona kuti zayamba kutheka ndipo padakalipano ndimatha kuimba chida chilichonse chogwiritsidwa ntchito ndi bandi. - Kodi luso la zamaimbidwe pa Malawi likupita patsogolo? Kunena zoona mayimbidwe akupita patsogolo kwambiri moti panopa munthu sungakambe za luso osatchula magulu oimba nyimbo moti masiku ano tikuyenera kuvomereza kuti ku Malawi zoimbaimba zapita ndithu. - Ndi magulu ati omwe wajambulirako nyimbo? Ndajambulako nyimbo za anthu monga Toza Matafale, Wailing Brothers, Limbani Banda ndi anthu ena ambiri, komanso nyimbo zonse zomwe ndidajambula ine palibe anadandaulako. - Kupatula kuimba ndi kupeka nyimbo umapangaso chiyani? Ndimakonda kumvera nyimbo ndipo ndimasangalala kuti takhalapo kalambula bwalo wa oimba amene ndimawakonda. -",ARTS AND CRAFTS -ID_pxAVqIoW," Amayi adandaulira boma pa za HIV, edzi Amayi omwe ali ndi kachilombo ka HIV koyambitsa matenda a edzi apempha boma kuti likonze zina mwa mfundo zake zoyendetsera kuti nawonso azitengapo mbali pakayendetsedwe ka ntchito zosiyanasiyana. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Amayiwa apereka miyezi isanu ndi umodzi kuti boma liyankhepo. - Amayiwa analemba chikalata chofotokoza mavuto amene amakumana nawo chifukwa cha malamulo ena ndipo apereka chikalato kwa mkulu wa Nyumba ya Malamulo Henry Chimunthu Banda kuti nyumbayi iunikenso ena mwa malamulo omwe amawaphwanyira ufulu. - Ndikukutsimikizirani kuti mfundo zanu zamveka ndipo kuyambira pa 24 mwezi uno komiti yoyanganira za edzi ndi chakudya chamagulu izikumana kuti iwunike mfundozi ncholinga choti tikamatsegulira zokambirana, mfundozi zidzakhale mgulumo, anatero Chimunthu Banda. - Koma oyanganira za ufulu wa amayi omwe ali ndi kachilombo ka HIV mbungwe la Pan-African Positive Womens Coalition la mmaiko a mu Africa, Tendayi Westerhof, wati boma likuyenera kuchitapo kanthu mmiyezi isanu ndi umodzi ikubwerayi. - Iye wati zikuyenera kukhala choncho chifukwa mavuto amene akukumana nawo amayiwa ndi aakulu kwambiri. - Pokapeleka chikalatacho, amaiwa anapelekezedwa ndi amai anzawo ochokera mmaiko angapo omwe anabwerera msonkhano waukulu oganizira za matenda a edzi pa dziko lapansi. - Mwanfundo zina zomwe ziri mu chikalatacho, amaiwo akuti amamanidwa mwayi wa ngongole zoti angayambire bizinesi kuti azidziyimira paokha. Iwo ati izi zimawachititsa kuti azisowa zoyenerera monga chakudya, makamaka ngati alibe owasamalira. - Chikalatacho chatinso mpaka pano mmadera mwina atsikana amakakamizidwabe kukwatiwa ngakhale mwamunayo asakumudziwa bwinobwino, zomwe akuti zikukweza chiwerengelo cha amayi omwe ali ndi kachilomboka. - Pa mfundo yomaliza mmadandaulo awo, amaiwa apempha boma kuti lisinthe mtundu wa mankhwala otalikitsa moyo a ARV chifukwa omwe alipo tsopanowa amaononga matupi a okumwawo. - Chimunthu Banda anakkhala nawo pa msonkhano waukulu wa maiko osiyanasiyana oganizira za matenda a edzi omwe umachitikira kuno ku Malawi ku Lilongwe. -",HEALTH -ID_qBlQPjes," Kaundula wa mavoti akuyenda bwino Anthu kulembetsa msabatayi A Malawi mmadera ena adakhamukira kumalo olembetsa maina awo mkaundula wa chisankho cha pa 20 May 2014. - Malinga ndi mphunzitsi wa za ndale kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College, izi ndi chisonyezo chakuti anthu ali ndi njala yofuna kusankha atsogoleri awo, zimene zingachititse boma la PP kugwa, kapena kulamuliranso zaka zina zisanu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Chinsinga amalankhula izi malinga ndi momwe ntchito ya gawo loyamba la kalembera wa chisankho mmaboma a Chikhwawa, Nsanje, Neno, Mwanza ndi madera ena mboma la Blantyre yayambira. - Kalemberayu adayamba Lolemba pa 22 July ndipo mmaderawa atseka pa 4 August 2013. - Malinga ndi Elton Kananji yemwe akuyanganira kalemberayu pamalo wolembetsera pa sukulu ya pulaiveti ya Che Mussa Assemblies of God mumzinda wa Blantyre adati anthu akulembetsa mwa unyinji. - Iye adati Lolemba anthu 342 ndiwo adalembetsa. Mwa anthuwa, 172 ndi amuna pomwe 170 adali amayi. - Apa ndiye zili bwino pokhala tsiku loyamba kulembetsa. Lero [Lachiwiri] anthu akubwerabe mwa unyinji zomwe zikusonyeza kuti anthu ayirandira ntchitoyi mokhulupirika, adatero Kananji. - Nako ku Mwanza anthu akuti adapita kukalembetsa mwa unyinji. Monga akufotokozera T/A Nthache ya mbomalo, anthu akufuna kudzavota kuti adzasinthe boma kapena kulibwezeretsa. - Ndinakalembetsa atangotsekula, kuno tikulembetsera pasukulu ya pulaimale ya Lipongwe. Anthu akukhamuka mwa unyinji zomwe zikusonyeza kuti aliyense ali ndi chidwi chofuna kudzavota, adatero Nthache. - Nako ku Neno anthu akuti ali kalikiliki kukalembetsa kalemberayu. Malinga ndi Francis Pulula wa kwa Senior Chief Saimoni mbomalo, akufunitsitsa atadzavota mu 2014. - Iye adati chisankho chobweretsa boma lina kapena kuti boma lilipoli lipitirize chili mmanja mwake zomwe waona kuti ndi bwino akalembetse. - Tikulembetsera pasukulu ya pulaimale ya Lisungwi. Anthu akulembetsa mwa unyinji moti nane vuto nkuti ndinatangwanika ndi ntchito koma nthawi iliyonse ndikukalembetsa, adatero. - Ku Nsanje zonse akuti zinali tayale kuyambira Lolemba mpaka Lachiwiri pomwe timacheza ndi Senior Chief Malemia ya mbomalo. - Anthu akuti amalembetsa mwa unyinji ngakhale panali vuto limodzi kumeneko. - Pamzere tikukhala nthawi yaitali kuti tithandizidwe zomwe si zabwino. Akumachedwa kuti atithandize ndiye ena zikumawagwetsa mphwayi kuti akaime pamzere nthawi yaitali, adatero Malemia. - Chinsinga adati chisankhochi ndi chofunika kwambiri. Simungadabwe kuona anthu akukhala padzuwa kuti alembetse. Anthu adziwe kuti zonse ndi zotheka ngati atakalembetsa kuti adzakhale ndi mwayi wodzavota, adatero Chinsinga. - Mneneri wa bungwe loyendetsa chisankho la Malawi Electoral Commission (MEC) Sangwani Mwafulirwa wati kalemberayu wayamba mwa mkokomo ndipo pofika Lachiwiri padalibe mavuto omwe adawoneka. - Mwafulirwa adati ngati padali vuto lomwe amaliganiza kuti lingasokoneze ndi la ngozi yomwe idachitika ku Chikhwawa komwe galimoto yomwe idatenga ogwira ntchito a bungwe la MEC omwe amafuna akaphunzitse za ubwino ubwino wokalembetsa idachita ngozi Lolemba. - Galimotoyo idazima ndiye pomwe amati ayilizenso mabuleki sadagwire ndiye idayamba kubwerera mmbuyo. Dalaivala adayesetsa kuti asabwerere mmbuyo koma zidalephereka mpaka kukatsamira nyumba ina. Ogwira ntchito ku MEC adavulala ndipo adawatengera kuchipatala komwe adawathandiza, adatero mneneriyu. - Pa za momwe anthu ayambira kulembetsa, Mwafulirwa adati akukhulupirira kuti ntchitoyi itha bwino komanso kuti zawapatsa chikhulupiriro kuti maphunziro omwe adachititsa kuti anthu akalembetse agwira ntchito. - Kumbali ya mavuto omwe Senior Chief Malemia yadandaula ku Nsanje, Mwafulirwa adati afufuza ngati pali vuto loti alowererepo kapena ngati vuto ndi kuchepa kwa olembetsa kalemberawo. - Dziko lino pa May 20, 2014 lidzachititsa chisankho chapatatu. Anthu adzasankha khansala wa wodi yawo, phungu wa Nyumba ya Malamulo ndi mtsogoleri wa dziko. - Anthu omwe alembetse ndiwo adzakhale ndi mwayi wodzasankha mtsogoleri wawo. Malo olembetserawo akumatsekulidwa 8 koloko mmawa ndi kutsekedwa 4 koloko madzulo. - Malowa akumatsekulidwa tsiku lililonse. - Ndipo MacArthur Matukuta, yemwe ndi mkulu wa gulu la zisudzo la Solomonic Peacocks, wati ntchito yophunzitsa anthu ubwino wokalembetsa ndi kudzavota ikuyenda bwino. - Takhala tikugwira ntchito yotere pa zisankho za 1999 ndi 2004 koma kunena zoona chaka chino zikuyenda. Tikufalitsa uthenga wachisankho kupyolera mzisudzo ndipo anthu akuulandira, adatero Matukuta gulu lake likuchita zisudzozo mumzinda wa Blantyre.. -",POLITICS -ID_qHimXXeN,"Akayidi 60 Omwe Anatulutsidwa Abweleranso Mmanja mwa Apolisi Akayidi oposa 60 mwa omwe anatulutsidwa ku ndende za mdziko muno masabata apitawa alinso mmanja mwa apolisi atapezeka akuchita za umbava ndi umbanda atangotulutsidwa. -Mwapasa: Tinakhwimitsa chitetezo kwambiri Sabata zapitazo, boma linatulutsa akayidi oposa 1000 mu ndende za dziko lino ati pofuna kuchepetsa chiwerengero cha akayidiwa mu ndende-zi pofuna kuwatetedza ku mliri wa COVID-19. -Mkulu wa apolisi mdziko muno a Duncan Mwapasa, ati potsatira kutulutsidwa kwa akayidiwa apolisi anakhwimitsa chitetezo poyika njira zina za ukadaulo zotetezera anthu ndi katundu wawo Nthawi iliyonse ku prison kukatuluka anthu pa pardon amakhalapo anthu 143 omwe atulutsidwa pa pardon nde umbanda umakwera kwambiri ndipo ife apolisi ngakhale tilipo ochepa tinaika ndondomeko zabwino zoti tikwaniritse kutumikira madera onse ndipo padakali pano anthu oposa 60 ndi omwe agwidwa tsopano, anatero a Mwapasa. -",LAW/ORDER -ID_qJjtFFOf," Akhutira ndi mitsutso ya atsogoleri andale Akatswiri andale akhutira ndi mitsutso ya atsogoleri omwe akudzaima nawo pa zisankho zapatatu zomwe zichitike mdziko muno pa May 21 chaka chino. - Akatswiriwa ati mitsutsoyi ndi yofunika kwambiri pa ndale za demokalase kaamba koti imapereka mwayi kwa atsogoleri wotambasula mfundo zawo za chitukuko. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Mary Chilima, ndi phungu wa kummwera kwa boma la Mzimba, Agness Nyalonje, kucheza ku mtsutso wa atsogoleri ku Lilongwe Iwo adati chokondweretsa nchoti anthu akupatsidwa mwayi wofunsa pamene sakumvetsetsa. - Mmodzi mwa akatswiriwa, Rafiq Hajat, adati mmbuyomu atsogoleri samakhala ndi mwayi wotambasula mfundo zawo kwa anthu omwe akufuna kuti adzawavotere. - Ndikadakondwa mfundo zomwe atsogoleriwa akutulutsa zikadalembedwa ndi kusayinira kuti mtsogolo asadzakane akadzafunsidwa, adatero Hajat. - Iye adapempha omwe akuyendetsa mitsutsoyo kuti azipereka nthawi yokwanira yoti anthu azifunsa atsogoleriwo. - Ngakhale anthu ambiri amasankha atsogoleri potengera zipani komanso zigawo zomwe amachokera, kadaulo wa ndale wa ku Chancellor College, Mustafa Hussein, adasindika kufunika kwa mitsutso. - Anthu ena amasankha atsogoleri potengera mfundo zomwe akutulutsa. Pachifukwa ichi, tiyeni tipititse patsogolo mitsutso ya atsogoleri, adatero Hussein. - Koma kadauloyu adapempha omwe akuchititsa mitsutsoyo kuti samakondere mtsogoleri wina aliyense. - Ngakhale akatswiriwa akuti mitsutsi ikupindula, mfumu Mkumpha ya mboma la Likoma ikuti palibe chaphindu chomwe ikuonapo. - Atsogoleriwa akungotinamiza, akadzalowa mboma sadzapanga zomwe akuuza anthu lero. - Ndikadakhala ndi nambala zawo ndikadawaimbira nkuwauza kuti asatimate phula mmaso, adatero Mkumpha. - Godfrey Masawo akugwirizana ndi maganizo a mfumuyi. - Pothirirapo ndemanga patsamba la mchezo la Facebook la kampani yosindikiza nyuzipepala ya Nation Publications Limited (NPL), Masawo adati: Zinazi ndi mkambakamwa chabe atsogoleriwa sadzakwanitsa. - Koma alembi a zipani za ndale akuti ndi wokhutira ndi momwe mitsutsoyi ikuyendera. - Mlembi wa UTM, Patricia Kaliati, ndi wa Malawi Congress Party (MCP), Eisenhower Mkaka, adati zipani zawo zikudzigulitsa mokwanira kudzera mmitsutsoyo. - Tithokoze mabungwe omwe akonza mitsutsoyi chifukwa yatithandiza kuti tizigulitse kwa anthu ambiri. - Ndikudziwa kuti mitsutsoyi iwonjezera mavoti omwe tipeze, adatero Kaliati. - Komanso kafukufuku akuonetsa kuti anthu ambiri akutsatira mitsutsoyo pa masamba a michezo monga Facebook, Twitter ndi WhatsApp. - Mwachitsanzo, anthu 6 700 ndiwo amatsatira mtsutso wa atsogoleri a zipani za ndale womwe udachitika pa March 29 ku Bingu International Conference Centre (Bicc) mu mzinda wa Lilongwe. - Pamene anthu okwana 2 200 adaonera mtsutso wa otsatira kwa atsogoleri a zipani womwe udachitika pa March 26 mu mzinda wa Mzuzu. -",POLITICS -ID_qRKmlBTj," Mswati adakali mfumuBoma Boma, kudzera mwa mneneri wa unduna wa maboma aangono ke Muhlabase Mughogho, lati ngakhale pali kukokanakokana pa ufumu wa Gomani V, boma likuvomerezabe Mswati Gomani wachisanu kuti ndiye mfumu. - Mughogho adanena izi pamene mbali ina ya banja la Gomani motsogozedwa ndi Dingiswayo yalengeza kuti Dingiswayo ndiye mfumu, kulanda ufumuwu kwa Mswati. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Gomani V Lachiwiri akuluakulu ena abanja adatsutsa zomwe Dingiswayo adalengeza kuti Mswati adakalibe mfumu. Koma patangodutsa tsiku abanjawa atalankhula, Dingiswayo adachititsanso msonkhano wa atolankhani kuti zomwe adanena abanjawa ndizabodza ndipo iye ndiye mfumu yatsopano. - Panopa ofesi ya Gomani yasamuka kuchoka ku Lizulu ndipo tikulankhulamu ili kwa Nkolimbo, adatero Dingiswayo. - Koma malinga ndi Mughogho, Mswati ndiye mfumu. Boma likudziwa Mswati kuti ndiye mfumu, izi zili choncho chifukwa mfumu ikasankhidwa ndi abanja, boma limavomereza ndipo mwambo udachitika wodzoza Mswati kukhala Gomani wachisanu. Izi sizidasinthe mpaka lero. - Gawo 11 (1) la malamulo okhudza mafumu, Chiefs Act la mchaka cha 2000 limati pulezidenti wa dziko ndiye ali ndi mphamvu yochotsa Paramount Chief, Senior Chief, Chief komanso Sub Chief. - Mswati adadzozedwa mu pa August 10, 2012 kukhala Gomani wachisanu kutsatira imfa ya bambo ake. -",POLITICS -ID_qRyyRtUw,"Papa Wasankha Mkulu wa Zaumoyo ku Vatican Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco, wasankha mkulu wa bungwe lowona za umoyo ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Malinga ndi malipoti a wailesi ya Vatican, loweruka pa 18 July 2020 Papa wasankha Doctor Giovanni Battista Doglietto kukhala mkulu kapena kuti Director wa bungwe lomwe limawona za umoyo ku likulu la Mpingo ku Vatican lomwe limadziwika kuti Vatican Healthcare Services, Fondo Assistenza Sanitaria (FAS) mchiyankhulo chachitaliyana. -Doctor Doglietto walowa mmalo mwa Doctor Stefano Loreti yemwe anali mkulu wa bungweli. -Bungwe lowona za umoyoli la Vatican Healthcare Services limaona kuti onse amene amagwira ntchito kulikulu la Mpingo ku Vatican akulandira chisamaliro chabwino cha kuchipatala kukakhala kosoweka kutero pozindikira kuti ntchito zomwe agwira ndi zofunika kwambiri kotero akuyeneranso kusamalidwa bwino polandira chithandizo cha chipatala mu nthawi yake, watero Monsignor Luigi Misto yemwe ndi President wa bungweli pofotokozera Vatican Radio. -Monsignor Misto wati likulu la mpingo wa katolika likuyenera kukhala chitsanzo chabwino pa maphunzitso a Mpingo wa Katolika otchedwa Social Teaching of the Church maka pa za ubale ndi umodzi (solidarity) ndi awo omwe akudwala ndipo akusowa chisamaliro ndipo iye wati izi zikuyenera kuyambira kulikuluko ku Vatican. -Pali ena omwe sadwala nkomwe koma sasiyabe kupereka ndalama kuthumbali, umenewu ndiye ubale ndi umodzi (solidarity) ndi awo omwe amasowa chisamaliro cha kuchipatala pafupi-pafupi watero Monsignor Misto. -Mwezi ndi mwezi aliyense wogwira ntchito ku likulu la Mpingo ku Vatican amapereka ndalama ku thumba la bungwe lowona za umoyoli la Vatican Healthcare Services kapena kuti Fondo Assistenza Sanitaria zomuthandizira atakhala kuti wadwala. -",HEALTH -ID_qWeVSsHa," Anatchezera Sakundilipira Zikomo gogo, Ndakhala ndikugwira ntchito kukampani ya alonda ina kwa miyezi 11 popanda masiku opuma. Mwezi ulionse amatidula K500 ati ya yunifolomu. Ndidasiya ntchito mwezi wa December chifukwa amachedwa kulipira. Pakatha miyezi iwiri amatipatsa za mwezi umodzi. Ndalama za mwezi wa December mpaka lero sanandipatse. - HP, Zomba. - HP, Kampani imeneyo ndithu mukhoza kuitengera kukhoti la makampani. Poyamba amakuberani kukulipiritsani yunifolomu. Izi ndikunena chifukwa yunifolomuyo imakhala ya kuntchito osati yanu. Idali ngati chimodzi mwa zipangizo zanu za ntchito. Kodi angakuduleni malipiro chifukwa mukugwiritsa ntchito chibonga cha kampani? Mukhozanso kukadandaula kuofesi ya zantchito mboma lanu ndipo akakuthandizani. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Zonse ndine Gogo wanga, Ndimagwira ntchito ya mnyumba koma chilichonse pakhomo ndimachita ndine kuyambira kusamala mnyumba, kuphika, kusesa panja, kusamala mwana kutsegula pageti, kuchapa ndipo zonse ndimagwira mwana ali kumsana olo akhalepo makolo a mwana sakundilandira mwana wawoyo. Ndithandizeni, Anatchereza, nditani pamenepa? TM, Mulanje Zikomo TM, Inuyo pamene munkafunsira ntchito kwa bwana wanu mudafunsira ntchito yanji? Ndafunsa choncho chifukwa nthawi zonse munthu ukamafunsira ntchito bwana amakufunsa kuti ukufuna ntchito yanji? Tsono ngati pali ntchito yoonjezera mumachita kugwirizana malipiro ake. Koma mmene mwayalira nkhani yanu zikuoneka kuti abwana anu ngovuta ndipo alibe chikondi. Kagwiridwe ka ntchito motere ndi ukapolo. Makamaka zandimvetsa chisoni kumva kuti chilichonse mumagwira nokha mwana ali kumsana ngakhale makolo ake alipo. Uku ndiye nkusowa chikondi ngakhale kwa mwana wawo yemwe. Tsono ngati chili chizungu kuti chilichonse azisiyira watchito, tsiku lina adona mnyumbamo adzasimba tsoka. Ndaonapo ine abambo ena akukwatira mtsikana wantchito kusiya mkazi wawo ati wantchito akukwaniritsa chilichonse mnyumbamo. Amayi otere, omwe amasiyira wantchito chilichonse pakhomo iwo ali tambalale kumapenta milomo ndi zikhadaba pamkeka kapena pasofa, asadandaule zikawachitikira zotere. Amuna ambiri amalakalaka atadyako zophika akazi awo, koma haa, zonse amvekere wantchito aphika! Basopo! Samalani nazo zimenezo. Tsono inu a TM, musadandaule kwenikweni kuti ntchito ikukuchulukirani, pitirizani kugwira modzipereka, simudziwa chomwe Mulungu wakukonzerani. Tsiku lina mudzalandira mphotho yanu chifukwa cha kulimbikira ntchito pakhomo. Ndemanga Anatchereza, Ndati ndiikirepo ndemanga pankhani yomwe munalemba chaka chatha ya mzimayi yemwe akuti mwamuna wake amamubisira kuti amamwa ma ARV. Mayiwa athokoze Mulungu kwambiri pakuti apulumuka ku likukumwe la matenda ndipo asachedwenso, apite kukhoti kukamangala. Mwamunayo ndo woopsa kwambiri akufunika chilango chachulu Ine Mzungumbuli, Lilongwe. -",RELATIONSHIPS -ID_qWxdWmmD," Adona Hilida akadangobwera Ngakhale pa Wenela padali zovuta, malo aja timakonda padali kuphulika nyimbo. - Ine nilibe pulobulemu Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Nilibe pulobulemu. - Chifukwatu timayembekezera kuti wotisiyayo mtembo wake ufika masana a tsiku limenelo. - Titakhala pamalopo, adabwera mkulu wina akuthamanga. - Akuluakulu,tiyeni mukandithandize kukhazikitsa mtima pansi bambo a malemu, akufika kumene kuchokera kwawo kwa Govala, adatero mkulu uja, thukuta lochita kusamba. - Tidakhamukira komweko! Koma mkulu adavuta. - Mwana wanga Boyisi waferanji? Boyisi anditumizira bulangete kuchoka ku Joni ndani? Ndikuti osandigwira! adali kulira mkuluyo. - Pepani, pepani, wina ankayesera kumutonthoza. - Mkulu adali ndi mavuvu! Osandigwira! Boyisi waferanji mwana wanga? Bwanji sunandifonere kuti unditsanzike? Osandigwira ineeeeee! Anthu okwana 10 adakwanitsa kumukhazika pansi. Adali kufwenthera ndipo ine ndidakhala moyandikana naye. - Mwamwa kale tiyi? adandinongoneza mkuluyo. - Abale anzanga, matchona amayenera kubwera kumudzi akakhalakhala kunjako. - Nkhani idayala nthenje pa Wenela usiku umenewo kusiwa idali ya matchona. - Koma mtchona wamkulu ndi Adona Hilida! Makhrisimasi awiri ndithu ali mliyenda! Ndalama ali nazo, adatero Gervazzio. - Ali ku exile! Anyamata ambiri amakhala ku exile asanalande ulamuliro koma Adona Hilida adathawira kunja ulamuliro utawasempha, ntchito za manja awo poboola mipopi ya chuma zitawachitira umboni, adatero Abiti Patuma. - Muli ndi umboni wanji kuti zikuwakhudza? Mudaliko? adafunsa mkulu amene adali naye tsiku limenelo. - Mufunanso umboni wotani kuposa zomwe zikuonekeratuzi? Adathawiranji? Nanga anthu onse akuwatchula Adona Hilidawa angakhale kuti akulota? adayankha Abiti Patuma. - Abale anzanga, inetu zimandisempha. - Ndipo akadangobwera nthawi ya Khrisimasiyi chifukwatu ndiye chochita sangachisowe. Akhoza kumagulitsa nawo mabaluni ngakhalenso makombola awandawa. Chochita sichingasowe, adatero Gervazzio. - Komanso anthu onsewa akuti ndalamazo zidali zakuti Polisi Palibe idzaluzire mpando wonona. Onsewa ngamisala? Akuopa chiyani Adona Hilida? Akadangobwera kuti mlandu wa munda tidzaukambire pamunda pawo pomwepo, adatero Abiti Patuma. - Kwa ine, ndingothokoza kuti sindili mtchona ngati Adona Hilida. Ndimapuma mpweya mopanda kucheuka! Kusankha nkwanga kuti ndisangalale Khrisimasi kapena ayi. Pajatu kwathu kwa Kanduku timakhulupirira kuti chisangalalo cha Khrisimasi chidalipo kuyambira kale, Yesu asadabadwe. - Koma izotu sindizitengera kwenikweni pozindikira kuti uzimu ndiwo ufunika. - Sindikulalikira, koma ndi bwino kuthokoza kuti taonanso Khrisimasi ina! Ndi bwino kumayamika Mulungu chifukwa mwamwayi nkutsetserekera mu 2016. Zaka ndiye zikukhamukira ku 2019 kuti tidzaone Adona Hilida ndi Polisi Palibe akuthotha Moya Pete ndi Dizilo Petulo Palibe. -",SOCIAL ISSUES -ID_qYcTeAbi," Boma lisavomereze kuchotsa pathupi Potsatira zomwe ndinalemba sabata yatha, mmodzi wa awerengi watumiza maganizo ake motere: Chisale watuluka nkumangidwanso Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Rabecca, Ndine mmodzi mwa amene ndimatsatira zimene umalemba patsamba ili ndipo sindinagwirizane ndi maganizo omwe udalemba sabata yatha kuti ndi bwino malamulo a dziko lino alole amayi omwe akufuna kuti azitha kuchotsa pakati mzipatala. - Ndikudziwa pali mavuto omwe akudza kaamba koti anthu akuchotsa pakati pogwiritsa ntchito njira zoopsa zomwe zikumavulaza kapena kupha amayi ndi atsikana, komabe yankho la mavutowa si kuvomereza kuti anthu azingotaya pakati mwachisawawa. - Ine ndimakhulupirira kuti moyo ndi mphatso ya mtengo wapatali yomwe Namalenga amapereka kwa munthu. Malembo amanenetsa kuti tisanabadwe kapena kuti munthu asanapangidwe nkomwe mmimba mwa mayi wake, Mulungu amakhala atamudziwa kale. - Kwa ine, izi zikusonyeza kuti pathupi paliponse pamapangidwa ndi Mulungu amene amapereka moyo, posaona kuti wotenga pathupiyo akadali pasukulu, wagwiririridwa kaya sadalowe mbanja. - Ndiye ngati Mulungu walola kuti woterewa akhale woyembekezera ndiye kuti amakhala ndi cholinga ndi moyo wa mwana akuyembekezeredwayo, choncho ncholakwika kuti mayiyo aloledwe kuti azichotsa moyowo. - Ngati chamukomera Mulungu kuti pakhale moyo, Mulunguyo amadziwa kuti mwana wobadwayo asamalidwa bwanji. Timaona anthu amisala akubereka ana nkumakula mmatauni ndi mmizindamu. Ngati munthu wamisala akutha kulera mwana, kuli bwanji anthu alungalunga? Mwina simunaonepo, koma ine ndikudziwa za ana ena omwe adabadwa makolo awo ali pasukulu kapena sadalowe mbanja, ndipo ndikamba pano anawa ndi anthu ofunikira omwe amapindulira dziko liko komanso kuthandiza makolo awo. - Izi zomati anthu azichotsa mimbazi zimangoyangana mavuto alero osaunikira kutsogolo komanso cholinga cha Mulungu pokulola kuti ukhale ndi pathupi. - Ndikudziwa kuti kutenga pathupi uli pasukulu kapena usanapeze banja zimaoneka ngati zolakwika, koma izi zisapangitse kuchotsa pathupi kukhala ngati ndi chithu cholungama. Ndine mayi Banda, Blantyre. -",POLITICS -ID_qbiUAyHd,"Kwelepeta Apempha Anthu Ake Asiye Ndale Wolemba: Thokozani Chapola Phungu wa dera la Zomba Malosa, mayi Grace Kwelepeta wapempha anthu a mdera lake kuti asiye ndale ndi kugwirana manja popititsa patsogolo chitukuko cha deralo. -Phunguyu amalankhula izi pa phwando lomwe anakonzera anthu a mdera lake pofuna kuwathokoza pomusankha pa udindo wa phungu wa derali pa chisankho chomwe chapitachi. -Kwelepeta yemwenso ndi wachiwiri kwa nduna yowona za kusasiyana pakati pa amayi ndi abambo, ana, olumala ndi chisamaliro cha anthu walonjeza kuti apereka galimoto la mtundu wa ambulance kuti izithandiza mderalo. Nthawi ya ndale inatha ndipo ino ndi nthawi ya chitukuko. Tikalimbikira ndale dera lino silitukuka ayi, anatero mayi Kwelepeta. -Mmawu ake Group Village Headman Mtogolo, anagwirizana ndi phunguyu pa nkhani ya mgwirizano mderalo ngakhale anthu ali osiyana zipani za ndale. -Ngati tikufuna kuti chitukuko chiyende tikuyenera kugwira ntchito limodzi ndi phungu wathu ndiye ndikuona kuti zimenezi ndi zoona ndipo ndi zofunika kwambiri, inatero mfumu Mtogolo. -Mfumuyi yati anthu a mdera lake ndi okonda chitukuko ndipo alimbikitsa anthu ake kuti agwirane manja ndi phunguyu kuti athetse mavuto ochuluka omwe ali mderalo. -",OPINION/ESSAY -ID_qbvhheVc," Waganyu: Nzeru zayekha adaviyika Flames Akulu adati nzeru zayekha adaviyika nsima mmadzi. Lero tikuti nzeru zayekha adaviyika Flames mmadzi. Zidachitika ku Algeria sindizo, timu yathu aivupulanso. - Msabata imodzi Algeria yatipuntha 5-0. Izi zikusonyeza kuti pamasewero anayi amene Flames yasewera yachinyitsa zigoli 9. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Aganyu kudzanso akatswiri alankhulapo zoti Young Chimodzi achite koma zikuoneka kuti bwana Young sangamvenso zamunthu. Lero ndi izo tsopano, titani apa? Kodi nchifukwa chiyani Robin Ngalande mukumuseweretsa kumbali pamene tili ndi osewera amene angachite bwino kuposa iye? Robin amasewera kutsogolo nthawi zonse koma inu mwamusintha. - Anthu akuti tayesani osewera monga Fisher Kondowe amene mmbali amachita bwino. Chifukwa chiyani kuseweretsa Chiukepo Msowoya amene ku Mozambique sakusewera? Nanga mukusiiranji osewera ngati Deus Nkutu amene wachinya zigoli 15 muligi? Bwana Chimodzi mukutithetsatu mawu inu. Bwanji osamvera zomwe anthu akulankhula kuti zikanike zokha? Kumbukirani, chisankhidwireni kukhala mphunzitsi wa Flames tangopambana magemu atatu, Ethiopia, Benin ndi Chad ndipo talephera magemu 10. Kodi bwana Chimodzi zikuvuta pati? Pano mwayi wochita bwino wacheperatu chifukwa tikuyenera tikaphe Ethiopia kwawo komanso kupha Mali pamene ikubwera kumudzi kuno zomwe zikukaikitsa. Mali ikukonza zodzapha Flames podziwiratu kuti gemu yawo ndi Algeria zikawavuta. -",SPORTS -ID_qeOvQCiV," Kugwiririra ana kudzatha? Pafupufupi tsiku lililonse tikumamva kapena kuwerenga malipoti akuti mwana wagwiririridwa penapake. - Omangidwa akumangidwa. Kugwira ndende ndiye kosakamba koma zikuoneka kuti zilango zomwe zinaikidwa kwa ogwirira anthu zikulephera kuthetsa mchitidwewu. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Kuphatikiza apo, pali zilango zina zoti anthuwa akapatsidwa iwe wakumva umagwa nazo mphwayi kapena kukhumudwa kumene. - Malamulo a dziko lino amati chilango chokulitsitsa kwa munthu wogwiririra mwana wochepera zaka 14 ndi kukakhala kundede moyo wake wonse pamene wopezeka wolakwa pongofuna kugwiririra mwana, amayenera kukakhala kundende zaka 14. - Ngakhale malamulowa ali chonchi, pali ena oti akagwiririra mwana amangopatsidwa ndede ya zaka zitatu kapena zisanu. - Ngakhale makhoti ali ndi mphamvu zosiyana pakaperekedwe ka chilango, pakuyenera kupezeka njira ina yoonetsetsa kuti ogwiririra ana apatsidwe ndende yowawa. - Zilango zingonozingonozi zapeputsa nkhanza yogwiririra ana ndipo zikulephera kuopseza ena ofuna kugwiririra ana. - Mwachitsanzo, wina akauzidwa ndi singanga kuti chizimba chopezera chuma ndi kugwiririra mwana, nkwapafupi munthuyu kupirira ndende ya zaka zisanu chifukwa aziti ndikatuluka kundede ndidzasambira mchuma choposa. - Koma kugwiririridwa ndi chipsinjo chosaiwalika kwa olakwiridwa ndipo ena amatha kusokonekera mutu kumene. - Nchifukwa chake maiko ena amaika dongosolo loti anthu ochitiridwa nkhanzayi athandizidwe ndi akatakwe a momwe munthu amaganizira kuti moyo wawo usasokonekere. - Izi ndi zina zomwe unduna ndi mabungwe oona za ana angamaganizireko kuchita pambali powerengetsa ana amene akuchitiridwa nkhanza zamtunduwu. - Koma koposetsa malingaliro alunjike popeza njira zoti munthu aziopera kutalitali kukhudza mwana mosayenera. - Njira yapafupi ndiyo kukhwimitsa chilango kwa ogwiririra ana powapatsa ndende ya moyo wonse kapenanso kuwadula ziwalo zimene akuononga nazo miyoyo ya ana osalakwa. -",LAW/ORDER -ID_qhcpAcra,"Nthambi za Boma Zikulephera Kulipira Mabilu a Madzi Wolemba: Thokozani Chapola mw/wp-content/uploads/2019/09/nankhumwa.jpg"" alt="""" width=""368"" height=""326"" />Unduna wake ulowelerapo-Nankhumwa Nduna yoona za ulimi mthilira ndi chitukuko cha madzi a Kondwani nankhumwa lachisanu lapitali ati nthambi komanso maofesi ambiri a boma akuti akulephera kupereka ngongole zawo zamadzi ku bungwe la Southern Region Water Board (SRWB). -A NANKHUMWA anena izi paulendo wao oyendera ntchito za bungwe-li pomwe anakayendera malo angapo omwe bungwe-li likugwira ntchito zake monga ku malo a dam la mlunguzi, ndi ena mu mu mzinda wa ZOMBA. -Iwo ati kusaperekedwa kwa mabilu-wa ndi amodzi mwa mavuto omwe mabungwe opereka madzi akukomana nawo mdziko muno, ndipo ati boma liyesetsa kuchitapo kanthu ndi cholinga choti ntchito za bungweli zipite patsogolo. -nkhani zimenezi zikulepheretsa mabungwe opereka madzi mdziko muno kuti agwire ntchito yawo moyenera ndipo ife ngati boma tichitapo kanthu kuti nthambi za boma zomwe zili ndi ngongole ku mabungwe onse opereka madzi mdziko muno abweza ngongolezo, anatero a Nankhumwa. -Malipoti akusonyeza kuti bungwe la Southern Region Water Board lili ndi ngongole zokwana 12.5 billion kwacha zomwe likuyenera kutolera ku nthambi zosiyanasiyana za boma. -",ECONOMY -ID_qiEfdNaA,"President Mutharika Wavomereza Ansah Kuti Atule Pansi Udindo Mtsogoleri wa dziko lino Professor Arthur Peter Mutharika wavomereza mayi Dr. Jane Ansah SC kuti atule pansi udindo wawo ngati wapampando wa bungwe loyendetsa chisankho mdziko muno la Malawi Electoral Commission (MEC). -Wazisiya-Ansah Lachinayi usiku, Dr. Ansah anafotokoza kuti walembera kalata akuluakulu omwe adamuika pa udindowu, za ganizo loti akufuna kuyima pa udindowu osati chifukwa chokakamizidwa, koma kuti ati amalemekeza malamulo. Ndipo polankhula ndi Radio Maria Malawi mneneri wa mtsogoleri wa dziko lino Mgeme Kalirani wati povomera ganizo la mayiyu, President Mutharika wati Dr. Ansah anali munthu okonda dziko lake. -Ndizoona kuti President Professor Arthur Peter Mutharika wavomereza khumbo la mayi Dr. Ansah SC chotula pansi undindo ngati chairperson wa bungwe la MEC. Mmawu awo a President ati mayi Ansah anali munthu wokonda dziko lawo komanso anagwira ntchito yotamandika ku bungweli ndipo awafunira zabwino pa ntchito zina zomwe azigwira pamene achoka pa udindowu, anatero Kalirani. -Chidwi cha anthu chili pa iye-Mutharika Pamenepa Kalirani wati president-yu achita machawi posankhanso munthu wina woti alowe mmalo mwa Dr. Ansah pokonzekera chisankho chomwe chikudzachi. -Sipatenga nthawi yaitali. Ntchito imeneyi a President ayithamangitsa kuti ichitike mwachangu potengera ndi chisankho chomwe chikubwerachi, anatero a Kalirani. -Mwazina Kalirani wati mtsogoleri wa dziko lino ali ndi mphamvu yolembanso ntchito makomishonala a bungwe la MEC omwe alipo pa dakalipano pamene contract yawo ifike kumapeto pa 5 June. -",POLITICS -ID_qkBsujck," Anatchezera Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndimukhulupirirebe? Agogo, Ndili pachibwenzi ndi mtsikana wina wake ndipo ndakhala naye mwezi umodzi. Vuto ndi loti iye ali ndi mimba ya miyezi iwiri. Kwathu sakudziwa. Ndiye nditani, agogo? Malizani, Blantyre A Malizani, Funso lako ndi lovuta kukuyankha chifukwa sukufotokoza bwinobwino chomwe chidachitika kuti bwenzi lako wakhala nalo mwezi umodzi koma akupezeka kuti ali ndi pathupi pamiyezi iwiri. Ndiye ukuti utani pamenepa? Ndikuyankha pokufunsa kaye mafunso awa: Kodi iwe ndi dokotala kuti udziwe kuti mimba ya bwenzi lakolo ndi yamiyezi iwiri? Kodi udadziwa bwanji kuti ali ndi pathupi? Adachita kukuuza ndi iyeyo kapena udachita kumva kwa ena? Nanga pathupipo ndi pa yani? Kodi iweyo, Malizani, udayamba wakhala malo amodzi ndi mtsikanayo? Ndafunsa dala mafunso amenwa chifukwa mayankho ukuwadziwa ndiwe. Ngati zili zoona kuti chibwenzi chanu chatha mwezi umodzi koma mtsikanayo akupekeza kuti ndi wodwala kale, miyezi iwiri, monga ukunenera, ndiye kuti adachimwitsana ndi wina wake, osati iwe. Tsono zili ndi iwe kuvomereza kuti mimba ili apo, ngakhale si yako, umukondabe ndipo mwana akadzabadwa udzamulera ndi kumusamalira. Koma nkutheka? Iwe ndinu Yosefe kuti uvomereze kuti udzatero popanda vuto lililonse? Ganiza mofatsa ndipo chilungamo choti uchite chioneka chokha. Inde, nkutheka kuti bwenzi lakolo ndi lachilungamo ndipo lidakuuza za pathupipo. Ndi ochepa amene angatero. Ndiye zili ndi iwe kupitiriza chibwenzi chanu kapena kuchithetsa mwamtendere. - Ndazama mchikondi Agogo, Ndimadziwa kuti kukhala pachibwenzi uli pasukulu ndi zolakwika, koma nanga ine nditani? Ine ndine mtsikana wa zaka 16 ndipo ndili mchikondi ndi mnyamata wina yemwe timakondana kwambiri ndipo timathandizana nkhani za sukulu, za kutchalitchi ndi zina zotero ndipo tinalonjezana kuti sitidzagonana mpaka titakwatirana. Koma vuto ndi loti kwathu amandikaniza kupanga chibwenzi ati zimalakwitsa sukulu ndipo utha kutenga mimba. Ndimayesetsa kuti ndithetse chibwenzichi koma ndimakanika chifukwa ndimamukonda kwambiri, ndiye nditani ine? Amene akukuuza zoti kukhala ndi chibwenzi uli pasukulu sakulakwa, mwanawe. Uwamvere! Poyamba zimayamba choncho, malonjezo, kuthandizana, izi ndi izi, kenaka mutu umaima ndipo pamene uzidzati hii! ndapanga chiyani? zako zitada. - Ndithu, mwana iwe, nthawi yokhala ndi chibwenzi siinakwane chifukwa udakali wamngono ndipo uli iwe apo ndi pamsinkhu wovuta zedi. Samala, ungadzanongoneze bondo. Zinazi ndi bwino kuzipewa. - Panopo ukuona ngati mnzakoyo akukukonda mchoona pamene ali ndi kampeni kumphasa. Amayamba kukulowa pangonopangono ngati thekenya kenaka udzangozindikira zinthu zalakwika, wakuchimwitsa! Limbikira sukulu kaye, zachibwenzi pambuyo. Sukulu ndi zibwenzi siziyenderana. - Imva izi, mwana iwe, mawu a akulu amakoma akagonera. - Ofuna Mabanja Ndikufuna mkazi wa zaka pakati pa 18 ndi 21. Ndine mphunzitsi. Amene angasangalatsidwe aimbe pa 0881 939 676. Zachibwana ayi, koma zasiliyasi. - Ndine mwamuna wa zaka 27 ndipo ndikufuna mkazi wokongola woti ndimkwatire. Mkaziyo akhale wosachepera zaka pakati pa 21 ndi 24, woti adalemba kale mayeso ake a MSCE komanso wopanda mwana. Ngati ali pantchito zitha kukhalanso bwino kwambiri. Omwe angandifune andiyimbire pa 0884 322 798. - Ndine mtsikana wa zaka 19 ndipo ndikufuna mwamuna womanga naye banja. Akhale wa zaka zosapitirira 27. Wotsimikiza aimbe pa 0885 552 045. - Ndili ndi zaka 28 ndipo ndili ndi ana awiri. Ndikufuna mwamuna woti ndimange naye banja koma akhale woti adayezetsapo magazi ndipo adapezeka ndi kachilombo ka HIV. Wasiliyasi aimbe pa 0881496 409. -",RELATIONSHIPS -ID_qkTTWPGy,"AFORD Idzudzula Mlangizi wa President Chipani cha Alliance for Democracy AFORD chati ndi chokhumudwa ndi zomwe adayankhula mlangizi wa president pa nkhani za ndale a Francis Mphepo zoti adawudza mtsogoleri wa dziko lino Professor Arthur Peter Mutharika kuti asiye kuchita zitukuko chigawo chaku mpoto. -Anthu sanamvetse bwino-Mphepo Muchikalata chomwe chipani cha AFORD chatulutsa ndipo chasayinidwa ndi Wofalitsa nkhani mu chipanichi a Khumbo Mwaungulu chati chipani chawo ndichokhumudwa ndi zomwe mkulu-yi analankhula Francis Mphepo. -Tikudzudzula zomwe analankhula a Mphepo ponena kuti anthu a kumpoto ndi osayamika ndipo boma lisiya kutukula kumpoto. Mawu amenewa ndi opasula komanso obweretsa tsankho. Tikufuna apepese apo ayi tichitapo kanthu, anatero Mwaungulu. -Koma mlangizi wa president pa nkhani za ndale a Francis Mphepo atsutsa idzi ndipo ati iwo sadayankhule zomwe akunena achipani cha AFORD. -Anthu sanamvetse bwino zomwe ndinanena komanso ena azitanthauzira molakwika chifukwa President wathu ndi okonda mtendere komanso amakonda mzika iliyonse ya dziko lino ndiye ine sindingakambe zimene zili zosemphana ndi iyeyo, anatero a Mphepo. -",POLITICS -ID_qmsAqpOa," Adona Hilida afika pa Wenela Adafika pa Wenela tsikulo Abiti Patuma akuimba nyimbo yatsopano ya Lucius Banda. Inde ija waimba ndi Thocco Katimba: Mwandikumbuka. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Yahwe, wandimasula Wandimasula Yahwe wandimasula Wandipepesa Yahwe wandipepesa Nditi zikomo Yahwe wandimasula Ndinu patali. - Koma isanathe nyimboyo, wapamalo aja timakonda pa Wenela, Gervazzio, mnyamata wa ku Nkhotakota, adaika nyimbo ina ya mkulu wa kwa Sosola uja. - Kudali kuthyola dansi mkati mwa usiku. Musandifunse kuti nthawi idali bwanji chifukwa sindikuuzani. Ndipo mukadziwa mukufuna mutani? Idali nthawi yotaika basi. - Dansi ili mkati, mdima utafika pena, tidangoona kunja kukuwala ngati msana! Aliyense adanthunthumira. - Kutuluka panja, tidaona mzimayi ali palichero. Mzimayiyo adaponya nsalu imene idali paphewa pake pansi. Idali kufuka moto lawilawi ngati dziko la Malawi, dziko lamoto. - Tonse tidanthunthumira. - Posakhalitsa, ndegeyo idatera. Mayiyo adatsika. - Osandiopa, ndine wanuwanu Dona Hilida. Mumati sindigabwere kuno kumudzi? Ndabwera kudzaona mbale wanga Pitapo. Mudziwa adandigawirapo mawiribala 50 mmbuyomu, adayamba nkhani. - Mitima idakhalako pansi. Koma nanga munthu akafike pa Wenela pandege yausiku? Kodi kuchoka ku Zambia kufika pa Wenela kulibe basi? Izo zili apo, kudzera ku Zambia kuchokera ku Jubeki si kudzitalikitsa? Ayi ndithu, abale anzanga, tizionera limodzi. - Tsono bwanji mukubwera usiku chonchi? Nanganso bwanji mukubwera pamene mwana wanu Pitapo akufuna kuweruzidwa? adafunsa Abiti Patuma. - Mukumuzunziranji Pitapo? Simukuona akuzunzika? adafunsa Adona Hilida. - Taonani momwe abambo ovala nkhwaira, amene amayi awo adamwalira kaamba kosowa mankhwala akuzunzikira pomunyamula pamachira aja adanyamulira Listonia Susi ndi Chuma kalelo, adatero Abiti Patuma. - Koma, abale, inetu palibe chimene ndimatolapo pankhani zawozo. Kodi nanga ndidapondapo ku Nyumba ya Malamulo? Inetu Nyumba ya Chimfiti ku Zomba sindiyidziwa. Za Chingwes Hole, Emperors View ngakhalenso Mulunguzi Dam, inde koona nsomba za trout komanso mpandankhuku, ndimangomva mwa anthu. - Koma mayi, simungachititse msonkhano masana pa Nyambadwe pompa? Kuchoka pano pa Wenela simungathe mphindi 10, ndidatero. - Ndidaonjeza: Mukadzangoti mwafika pa Chimsewu, ndidzakuimbirani nyimbo ija ya Adona Hilida! Wa-wa-wa-wa. Komanso: Tulutsani wanuyo, timuone, ngati si dona, ife wathu ndi dona! Ngakhale ndikudziwa Moya Pete zikumulaka, nthawi yanga sinakwane. Mundiona ndibwera. Kugona kozizira ndakana. Inetu sangandipatse belo muja adachitira Kakali wathawa uja! adayankha Adona Hilida. - Koma, abale, kunjaku kuli zigawenga. Zoona kuthawa belo! Koma Kakali! Ndikumvatu kuti mnyamata ameneyu si pano. Sachita nawo za mowa, koma amagulira ena mkati mwa usiku. Mwina timaona afika pa Wenela ngati sanalowere ku Zobue kukaletsa nkhondo ya Renamo. -",SOCIAL ISSUES -ID_qnMUXEwJ," Nandolo mpatali Ubwino wa nandolo si uli pa kupeza ndalama zochuluka kokha komanso zina zambiri, watero mkulu woona za mbewu za mgulu la mtundu wa nyemba ku Bvumbwe Research Station, Richard Andasiki. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Andasiki adati pambali poti mbewuyi ndi imodzi mwa mbewu zimene alimi angaphe nazo makwacha ochuluka, ilinso ndi chakudya chabwino chomanga thupi, imabwezeretsa chonde mnthaka, siyivuta kulima, ndi yosavuta kusunga ngakhalenso kusamalira pamene ili mmunda. Iye adatinso mitengo ya nandolo ndi nkhuni zabwino. - Nandolo amabwezeretsa chonde mnthaka munjira ziwiri. Poyamba masamba ake akayoyokera mmunda, amaola mosavuta ndipo amakhala manyowa amphamvu. Kachiwiri, mizu ya nandolo imakhala ndi tizinthu tooneka ngati totupa tomwe timakhala ndi tizilombo tobwezeretsa michere yotchedwa nitrogen mChingerezi yomwe ndi yofunika kwambiri ku mbewu, iye adatero. - Nandolo ali ndi phindu lochuluka Andasiki adafotokoza kuti chifukwa cha kubwezeretsa chonde mnthakaku, mbewu zina monga chimanga zimapindula. - Iye adati nandolo salira zipangizo zochuluka monga feteleza komanso safuna chisamaliro chochuluka nchifukwa chake amachita bwino ngakhale abzalidwe pamodzi ndi chimanga kotero safunanso chisamaliro chapadera chifukwa pamene mlimi akusamalira chimanga chake, amakhala akusamaliranso mbewuyi koma ngati wabzalidwa payekha, chachikulu ndi kupalira basi. - Isaac Mpunga, mmodzi mwa alimi a nandolo a mboma la Nsanje adati mbewuyi ndi yomwe yachita bwino kwambiri kudera kwawoko ngakhale mvula inadukiza. - Nandolo amafuna mvula nthawi yochepa nchifukwa chake amatha kukula komanso kubereka mvula italeka kotero ndi mbewu yothandiza, iye adatero. - Ngakhale izi zili chomwechi, alimi a nandolo chaka chino adandaula kuti mbewuyi yayamba ndi mtengo otsika kwambiri kusiyana ndi chaka chatha. - Jonath Goliath, mmodzi mwa alimi omwe amalima mbewuyi mochuluka ngati bizinesi yake, wa mboma la Neno wati izi ndizokhumudwitsa kwambiri chifukwa mtengowu sukupereka chiyembekezo chilichonse. - Padakalipano, nandolo ali pa K100 pa kilogalamu chonsecho chaka chatha adayamba pamtengo wa K500 pa kilogalamu ndipo adachita kutsika nkufika pa K250 pa kilogalamu. Zikudabwitsa kuti akachoka pamenepa afika pati, adatero iye. - Goliath adadabwa kuti ngakhale boma lidaika mtengo wotsikitsitsa wa nandolo kukhala K320 pakilogalamu, ogula akugula pa K100. Mitengo yopendereza alimife ogulawa akuitenga kuti? adadabwa iye. - Mlimiyo adati zaka za mmbuyomu, mbewu ya nandolo ndi yomwe idali ndi phindu koma panopa siikulongosoka zomwe zikusowetsa alimi pothawira. - Arthur Ngwende, woona za malonda kukampani ya Farmers Organisation Limited (FOL) imalimbikitsa alimi kugwiritsa ntchito mbewu zamakono komanso mankhwala othandiza kuti nandolo akule bwino ndiponso imatha kudziwa za momwe misika ya mbewuyi ikuyendera, wati alimi akhonza kudikirira kaye kufikira nandolo wawo atauma bwinobwino. - Nandolo wangokololedwa kumene kotero amakhala wolemera kwambiri chifukwa amakhala akadali ndi madzi choncho zikhonza kutheka kuti ogulawa akuchitira dala kumagula pamtengo woterewu nchifukwa chake alimi sakuyenera kuthamangira, iye adatero. - Ngwende adatinso dziko la India, limene limagula mbewuyi kwambiri mdziko lino, layamba kulima lokha, choncho silikugulanso nandolo wochuluka ngati kale. - Andasiki adavomereza kuti alimi akuyeneradi kusunga kaye mbewuyi kuti ayambe aona momwe mitengo ikhalire miyezi ikubwerayi. - Iye adati kuti asungike bwino komanso kwa nthawi yaitali, choyambirira amuumitse kufikira chinyontho chisapyole ndi 12 peresenti ndipo akatero amuthire mankhwala chifukwa kupanda kutero amafumbwa. -",FARMING -ID_qneRBBXq,"Chingota, Mulomole Sayimanso pa Chisankho sizes=""(max-width: 827px) 100vw, 827px"" />Chingota(kumanzere) Mulomole (pakati) atsiriza materemu awo Wapampando wa bungwe la mgwirizano wa mipingo ndi zipembedzo la Public Affairs Committee (PAC) mbusa Dr. Felix Chingota, komanso Mneneri wa bungweli Fr. Peter Mulomole, ati sapikisana nawonso pa chisankho cha bungweli chomwe chichitike mwezi wa mawa. -Polankhula ndi Radio Maria Malawi, bambo Mlomole ati awiriwa sapikisana nawonso mmaudindowa kaamba koti atsiriza materemu awo okhalira pa mipandoyi. -Bungweli likuyembekezeka kuchita chisankho pa 18 komanso 19 December chaka chino. -Bambo Mlomole ati pa zaka 6 zomwe akhala ali pa udindowu, iwo ndi okhutira ndi momwe agwilira ntchito ngati mneneri wa bungweli. -Ndine okondwa kwambiri. Ndagwira ntchito yanga bwino momwe ndikudziwira kuti ndimayenera kugwilira, anatero bambo Mlomole. -Mwazina bambo Mlomole adzudzula anthu omwe amanena kuti bungwe la PAC limakonda kudzudzula kwambiri. -Ife ndi atumiki koma kupemphera aliyense amatero ku tchalitchi kapena ku mzikiti kwake. Tikakumana timakhala tikuona mavuto omwe tikukumana nawo ngati dziko ndi kumadzudzula pomwe sipanayende bwinopo kuti pakonzedwe. Timachita ndipo tizachitabe zimenezi mpaka kalekale sitidzasiya, anatero bambo Mlomole. -Iwo ati amachita izi chifukwa bungweli linakonzedwa mchaka cha 1992 patapezeka mavuto pomwe ma episkopi a mpingo wa katolika anayankhulapo mu ulamuliro wa chipani chimodzi. -",POLITICS -ID_qnuxNRwn," Gule wa utse ku Nsanje Mtundu ulionse umakhala ndi zinthu zokumbikira mtundu wawo kapena chikhalidwe. Umu zilinso choncho ndi mtundu wa Asena ku Nsanje komwe kuli gule wa utse. Mbomalo mudali mwambo wobzala mitengo, ndiye gule ameneyu adamuitana kuti asangalatse anthu. Abambo adafa ndi kuseka amayi akupukusa chiuno molapitsa. BOBBY KABANGO adali komweko ndipo adamuitananso kuti avine ndi mayi mmodzi. Atatha zonse, adacheza ndi mayi mmodzi motere: Poimba amagwiritsa ntchito matabwa Dzina ndani mayi? Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Ndine Fakilesi Nachikadza, ndimachokera mmudzi mwa Therere kwa T/A Malemia mboma lino. - Gule wanji wokoma chonchiyu? Ameneyu ndi utse. Utse ndi gule wa amayi okhaokha. - Atsikana saloledwa kuvina nawo? Sangakwanitse kuvina. Guleyutu amafunika munthu amene angavine kwa nthawi yaitali osatopa, ndiye atsikana sangakwanitse koma ife akuluakulu. - Mumavina nthawi iti? Timavina kukakhala zochitika monga kulonga mfumu, ndi zochitika zilizonse monga kubzala mitengoyi. - Mavinidwe ake ngotani? Limakhala gulu la amayi okhaokha, ndiye timasema timatabwa ndipo aliyense amakhala ndi matabwa awiri amene amawamenyetsa kuti zizimveka bwino. Ena amakhala akuomba mmanja ndipo onse amaimba nyimbo. Mayi mmodzi amakhala akuduka mchiuno. Iyeyu ndiye amaimirira pamene ena onse amakhala pansi. Amene akuvinayu amakhala ndi wenzulo yomwe amaimba. - Mutanthauza kuti amavina ndi munthu mmodzi? Eya, koma tingathenso kumulandira chifukwa tonse timadziwa kuvina kwake. - Amavina bwanji? Momwe ndikuchitiramu basi, nkhanitu ndi chiunochi kuchigwiritsa ntchito. Inuyonso tabwerani apa ndivine nanu kuti mukalembe zoona.eyatu ndi momwe timavinira guleyu. - Mudayamba liti kuvina guleyu? Ine ndidabadwa ndipo ndidamupeza, timaonera makolo akuvina mpaka lero takula ndipo tikuvinanso. - Nyimbo mumaimba ija mumati chiyani? Imeneyi ndi nyimbo yokamba za ubwino wa mitengo. Timati; azimayi tendene, aye! Azimaye tendene, tikabzale mitengo. Mafumu ali pomwepo, aye! Mafumu ali pomwepo tikabzale mitengo. - Pagulu ponsepa amene amavina bwino ndi inuyo? Aliyense amavina bwino koma leroli anasankha ine kuti ndivine ndipo mwaonanso abambo ambiri akuyamikira kuti ndavina bwino. n Kuikira kumbuyo khalidwe loipa Wolemba: Rabecca Nsomba Nthawi zina, amayi amene akukwatiwa amauzidwa kuti asakasiyire wa ntchito kuphika chifukwa wantchitoyo akhoza kulanda banja. Enanso nkumamulangiza kuti asakaleke kudzisamala kuopa akathawidwa. - Tikaonetsetsa palibe vuto ndi kusamala pakhomo, kudzisamalira ndi zina zotero, koma nzolakwika kuika zinthuzi ngati zida zothandizira kuti banja lisathe. - Chifukwa polankhula motere timakhala ngati tikuvomereza kuti zina mwa izi ndi zifukwa zoyenerera popangitsa kuti bambo azichita zibwenzi chifukwa mkazi wake walephera penapake. - Abambo ena amakhala ndi zofooka zina zikuluzikulu zomwe amayi amazipirira mmakomomu osaganizirakonso kuti mwina apeze mpumulo popeza chibwenzi. - Nchifukwa chiyani zimaoneka zabwinobwino kuti abambo azilephera kupirira nkufika pomasirira Naphiri kuti mpaka apange naye chibwenzi chifukwa waphika bwino? Abambo otere ngachimasomaso ndipo amakhala kuti Naphiriyo amamusirira kale. - Pali abambo ena autchisi, ena oti akavula nsapato fungo nyumba yonse. Sudzamupeza mayi akuti bola Joni okonza maluwa amadzisamalirako. Mmalo mwake mayi amayesetsa kuti akonze nsapato ndi sokosi za mwamuna wake kuti fungo lichepe. - Koma mzimayi akamveka thukuta, ndiye bambo ali ndi chifukwa chomveka bwino choti akasake chibwenzi? Osamuuza mkazi wako za vuto lake bwa? Mundimvetse, sindikuti amayi atayirire, koma tizindikire kuti amayi amakhala ndi zofooka. Tsono zofooka za amayi zisakhale zifukwa zokwanira zoti abambo azinka nasaka akazi ena. - Momwe mzimayi amapiririra zofooka za mwamuna wake, mwamunanso apirire za mkazi wake ndipo pamodzi athandizane kukonza zinthu. - Osati mmalo mokonza zinthu tizipititsa patsogolo maganizidwe olakwika omati mayi azipirira pomwe bambo akangoona vuto azikhala ngati wapatsidwa chiphaso chomachita zibwenzi. Izi ndi zolakwika. - Ma playoffs afika pena Wolemba BOBBY KABANGO G anizo lokhala ndi timu ya chi 16 mu ligi ya TNM lakhala loterera pamene nkhondo ya Dedza Young Soccer komanso Super League of Malawi (Sulom) yafika pa lekaleka. - Dedza idatenga chiletso Lachisanu pa 11 March kubwalo lalikulu la milandu mumzinda wa Lilongwe kuletsa kuti Sulom isachititse masewero ofuna kupeza timu ya nambala 16. - Chiletsocho chidaperekedwa ku Sulom Loweruka masewero oyamba pakati pa Airborne Rangers ndi Wizards atachitika kale Lachisanu. - Chiletsocho chidagwira ntchito pa masewero otsatira amene amayenera akhale pakati pa Dedza ndi Airborne Lowerukalo pabwalo la Civo. - Lowerukalo mmawa, Sulom idapita kubwalo kuti akachotse chiletsocho koma mpaka pofika Lachinayi chidali chisadachotsedwe. - Wachiwiri kwa pulezidenti wa Sulom, Daud Suleman, polankhula Lachitatu usiku adati chiletsocho chavuta kuchotsa chifukwa jaji wake adachoka. - Tidauzidwa kuti jaji wapita ku Zambia, ndiye panopa tikumva kuti jaji wina ndiye athandizire kuti chiletsocho chichoke kuti masewero ofuna kupeza timu ya nambala 16 apitirire, adatero Suleman. - Timu ya Dedza ikuti ngati Sulom ikufuna kupeza timu ya nambala 16, akuyenera atenge iwo chifukwa ndiwo adathera pa nambala 13 kutsatirana ndi Wizards komanso Airborne. - Koma Suleman akuti njira yosewera ma playoffs ndi yokhayo yomwe Sulom idagwirizana kuti ichitike pofuna kupeza timu imodzi yoonjezera. - Ligiyi tsopano kuyambira chaka chino izikhala ndi matimu 16 osati 15 monga zakhala zikuchitikira koma bungwe la Sulom lidalengeza ganizo lochita ma playoffs patadutsa pafupifupi mwezi chithereni ligiyi. - Ngati chiletsocho chichotsedwe, ndiye kuti Sulom ikuyembekezereka kulengeza tsiku lomwe ma playoffs-wa achitike. - Mwini wake wa Wizards Peter Mponda akuti izi zawasokoneza kwambiri. Taononga ndalama zambiri, mayendedwe, chakudya komanso malo ogona ndi ndalama zambiri zimenezo, adatero Mponda. - Wizards ndiyo idapambana mmasewero ake ndi Airborne 2-1. -",SOCIAL ISSUES -ID_qoYbhZJy,"Papa Wati Wafetsa Mbeu Ya Mtendere Ku Africa Wolemba: Sylvester Kasitomu .mw/wp-content/uploads/2019/09/pp.jpg"" alt="""" width=""605"" height=""342"" />Papa pa ulendo wake wa mu Africa Mtsogoleri wa Mpingo wa Katolika pa dziko lonse Papa Francisko wati ulendo wake wodzacheza mmaiko a ku Africa unali wodzafetsa mbeu ya mtendere komanso chiyembekezo kwa anthu ammaikowa. -Papa amayankhula izi kwa anthu omwe anasonkhana pa bwalo la Saint Peters Square kulikulu la Mpingowu ku VATICAN. Iye wati ulendo wodzacheza mmaiko a mu Africa walimbikitsa umodzi pakati pa atsogoleri a mpingowu komanso a dziko. -Pamenepa papa anati ulendowu wapinduliranso achinyamata kaamba koti iwo ndi amene ali ndi kuthekera kothandizapo pantchito yotukula maiko awo komanso mpingo maka pokhala ndi mtima otumikira Mulungu kwathunthu. Mwazina paa anapempha akhristu mmaiko a Mozambique, Madagascar ndi Mauritius kuti mbeu imene wabyzala ibereke zipatso zokomera anthu a mmaikowa komanso mpingo wonse. -",SOCIAL -ID_qqbOwoir," Zaka 18 kwa mphunzitsi wochimwitsa mwana Mphunzitsi yemwe adachimwitsa mtsikana wasukulu wa zaka zosadutsa 16 komanso kumupatsa mankhwala ochotsera pathupi wapukusa mutu wopanda nyanga bwalo la milandu la majisitireti ku Mzuzu litagamula kuti akalangidwe kundende kwa zaka 18. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Apa nkutitu mbwaloli muli ziii pomwe majisitireti Gladys Gondwe amapereka chigamulo chake kwa Mtendere Phiri, wa zaka 31, wochokera ku Bembeke, T/A Kachindamoto mboma la Dedza, yemwe amaphunzitsa pasukulu ina ya pulaimale ku Ekwendeni mboma la Mzimba. - Zidaonekeratu kuti mphunzitsiyu sadali wokonzeka kuti alandira chigamulo cha mtunduwu chifukwa majisitiretiyu asadafike mbwaloli, Phiri adamveka akufunsa apolisi omwe adali kumuyanganira ngati zingatheke kutuluka patsikuli. - Apolisiwo adamuyankha momupatsa chikhulupiriro chonse kuti zikuoneka kuti zimuyendera ndipo akonzeke chifukwa patsikuli akagona pofewa kunyumba. - Komatu zinthu sizidamuyendere chifukwa mmphindi zisanu zokha, majisitireti adali atapereka chigamulochi. Phiri adangoti zyoli mchitokosi cha bwaloli. - Popereka chigamulo chake Lolemba, Gondwe adati Phiri akuyenera kuseweza zaka 16 ndi kugwira ntchito yakalavula gaga pogona ndi mtsikana wosakwana zaka 16, ndipo pamlandu wopereka mankhwala ochotsetsa mimba adampatsa zaka ziwiri zomwe ziyendere limodzi ndi za mlandu woyambawu. - Iye adati wapereka chilango chokhwimachi pofuna kupereka phunziro kwa aphunzitsi ena omwe ali ndi khalidwe logonana ndi ana awo asukulu mmalo mowalimbikitsa pamaphunziro awo. -",LAW/ORDER -ID_qrHWFEMa," Kwacha yagwa, valani zilimbe Anthu akumudzi ati boma lifulumire kuika njira zowatchinjirizira ku zomwe zingadze kaamba ka kugwa kwa ndalama ya kwacha. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Anthuwa ati ngakhale boma komanso akatswiri ena pachuma akulosera kuti kugwa kwa kwacha sikukweza mitengo ya zinthu moliritsa, izi zikhoza kukhala khambakamwa chabe. - Anthuwa akuti katundu wina anayamba kale kukwera mtengo udyo banki yaikulu ya Reserve itangolengeza Lolemba kuti ndalama ya kwacha yagwa ndi pafupifupi theka la mphamvu yake. - Tsopano pafunika K250 kuti munthu apeze $1 [Dollar] ya dziko la America, kuchoka pa K168. - Kusinthaku kwadza ndalamayi itagwanso mu Ogasiti chaka chatha. - Mlimi wa mzimbe, chimanga ndi mtedza wa mmudzi mwa Manjeza kwa T/A Kadewere mboma la Chiradzulu, Maginesi Banda wati kumeneko zinthu zinakwera Lolemba atangolengeza kuti Kwacha yagwa. - Banda wati sopo wopaka yemwe adali K50 pano wafika pa K75 ndipo Shuga wachoka pa K230 kukagwa pa K300. - Iye wati zina zomwe zakwera mtengo ndi mchere, nyemba komanso nsomba. - Zinthu zakwera mtengo Mlimi yemwenso amachita bizinesi ya chimanga mmudzi mwa Mkombanyama kwa T/A Mwaulambia ku Chitipa wati kumeneko zinthu sizili bwino ndipo anthu akuvutika. - Mkuluyo, Charles Kabaghe, wati malata a 32 geji aatali milingo 10 akugulitsidwa K5 900 kuchoka pa K2 800, pomwe thumba la fetereza wa 50kg la mtundu wa 23:21:0+4s tsopnao lafika pa K14 800 kuchoka pa K8 500. - Kabaghe wati nkhuku zanyama zikugulitsidwa pa K1 500 kuchoka pa K700, pomwe dzira lili pa K80 kuchoka pa K30. - Boma litithandize, watero Kabaghe. - Katakwe wa phunziro la zachuma kusukulu ya ukachenjede ya Chancellor College, Ben Kaluwa, wati ngati mabungwe ndi maiko akunja atapereka thandizo kudziko lino, ululu wa kugwa kwa kwacha sungakhale woriritsa kwambiri. - Kaluwa wati thandizo la maiko ndi mabungwe lingaombole akumudzi ndi ena osowa kudzera mu zingapo monga malipiro a ntchito za chitukuko cha mmidzi. - Ntchitoyi ndi monga yolambula misewu yomwe ogwira amalandirako kangachepe. - Kumayambiriro kuno zinthu zikhala zovutirako koma posakhalitsapa titha kusimba lokoma chifukwa chokonza ubale ndi maiko komanso mabungwe othandiza dziko lino pachuma. - Anthu angolimbikira kulima mbewu zoti angathe kugulitsa kumaiko ena monga fodya, thonje komanso nyemba chifukwa tsopano katundu wathu akhala wogulika, adatero Kaluwa. - Akumudzi atetezedwe Koma Gulupu Chisinkha ya mboma la Mulanje kwa T/A Mabuka yati anthu ali ndi mantha kuti zinthu zivuta. - Iyo yapempha boma kuti lionetsetse kuti anthu akumudzi atetezedwe. - Anthu sangamvetse zomwe akuluakulu ena komanso boma likutanthauza akamati zinthu sizikwera. - Chofunika nkuti aonetsetse kuti zomwe akulankhula zichitike chifukwa aliyense kumudzi kuno ali ndi mantha, adatero Chisinkha. - Koma Kaluwa msabatayi ananenapo kuti mitengo ya zinthu sikuyenera kukwera moboola mthumba chifukwa amalonda ena anakweza kale mitengoyo. - Iye anati pomwe mabanki samapezeka ndi ndalama zakunja, amalonda amakapeza ndalama ya dollar pamtengo wokwera mmisika yosavomerezeka ndi boma. - Kunja kwa mabanki ovomerezeka, anthu mmisika yosavomerezeka ndi bomayo amasintha $1 pa mtengo wokwera, mpaka ena kumafika pa K300. - Izi akatswiri adati zidali zizindikiro zoti ndalama ya kwacha inali itagwa kale pa chilungamo chake koma kuti boma limangochita liuma kuvomera izi. - IMF ikutinji Sabata yatha, mtsogoleri wa dziko lino, Joyce Banda, adauza atolankhani kuti alola ndalama ya kwacha ichepetsedwe mphamvu ngati bungwe loyanganira zachuma padziko lapansi la International Monitory Fund (IMF) ndi banki yaikulu padziko lapansi ya World Bank angatsimikizire dziko lino za thandizo la chuma. - Msabatayi, potsatira kulola kuti kwacha itsike mphamvu, abwenzi a dziko lino pachuma monga IMF analengeza kuti akukonza ndondomeko zothandizira dziko lino kuti osaukitsitsa asamve ululu wakusintha kwa zachumaku. - Iwo anati izi zikutsatira kusintha kwa kayendetsedwe kachuma komwe boma la Banda labweretsa molingana ndi ndondomeko za IMF komanso banki yaikulu padziko lapansi. - Dziko lino limadalira ulimi komanso ndi limodzi mwa angapo mu Africa odikira thandizo la maiko ndi mabungwe akunja pa kapezedwe ka ndalama zakunja. - Mwachitsanzo, mwa K100 iliyonse yomwe dziko lino limapata kuchokera ku malonda wogulitsa kunja, K60 imachokera ku malonda a fodya. - Mwa K100 iliyonse ya ntchito za pansi pa ndondomeko ya chitukuko, K40 imachokera ku thandizo la maiko ndi mabungwe akunja. - Koma kuchokera pomwe mitengo ku misika ya fodya inalowa pansi komanso kusokonekera kwa ubale ndi maiko akunja, dziko lino lakhala pa mpanipani wa zachuma. - Ndalama zakunja Mmwezi wa Juni chaka chatha, mkulu wa IMF ku Malawi, Ruby Randall, anati kafukufuku mmayiko a kumwera kwa chipululu cha Sahara adasonyezapo kuti Malawi adali limodzi mwa maiko atatu omwe mapezedwe awo a ndalama zakunja adali wotsikitsitsa. - Bungwe la IMF lakhala likupempha dziko lino kuti litsitse mphamvu ya ndalama ya kwacha koma mtsogoleri wakale wa dziko lino, malemu Bingu wa Mutharika, adakhala akumenyetsa nkhwangwa pamwala, ati kutero kungakweze zinthu mtengo moliza Amalawi. - Kukanaku kunali chimodzi mwa zomwe Mutharika ananyanyula nazo maiko ndi mabungwe akunja mpaka kufika podula thandizo lawo. - Apa Mutharika adaika ndondomeko ya chuma ya dziko lino yosadalira maiko ndi mabungwe akunja. - Ngakhale mabungwe ena a mdziko muno nawo amati kunali koyenera kuvomera kutsitsa mphamvu ya kwacha, Mutharika anati sizitheka. - Iye anati maiko ndi mabungwe akunja amapanikiza Malawi pa zachuma ncholinga chogwiritsa ntchito mavuti otsatira izi kuti afoole Malawi ndipo dzikoli lilole makhalidwe onyasa ponyengelera thandizo la ndalama. - Iye anatchulapo zinthu monga maukwati a amuna okhaokha komanso ena a akazi okhaokha kapena kuloleza zithunzithunzi ndi makanema olaula. - Mutharika anaitanitsa mafumu 158 kunyumba yachifumu ya Sanjika pa 12 chaka chino komwe atsogoleriwo akuti adati Mutharika akane ganizo la IMF. - Iye adatanitsanso abusa omwenso ati adagwirizana ndi ganizo lokana kutsitsa mphamvu ya kwacha. -",ECONOMY -ID_qrWtzAfO," Akudyerera obwela A malawi akhala akuingidwa ngati nkhuku mmaiko ena akafuna thandizo la chipatala, koma nzika zakunja kumadzawamwera mazira zikafika mdziko muno ponama kuti ndi nzika za dziko lino. - Izitu zakhala zikuchitika chifukwa chosowa chiphaso cha unzika, koma lero mpumulo wafika kwa Amalawi pamene akhale ndi mwayi wokhala ndi chiphaso chosonyeza unzika wa dziko lino. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Kuthithikana mzipatala zina kumadza chifukwa cha anthu a kunja Zili chonchi malinga ndi ntchito yomwe bungwe la National Registration Bureau (NRB) poyamba kalembera wa unzika amene adayamba ndi akuluakulu aboma komanso maboma 11. - Monga akufotokozera Senior Chief Kanduku wa mboma la Mwanza, boma lake limalandira nzika zambiri kuchokera mdziko la Mozambique. - Anthu pafupifupi atatu mwa 10 alionse amene amafuna thandizo lachipatala kuno amakhala a ku Mozambique. Vuto ndiloti kuyambira pa Zobue mpaka ku Tete mdziko la Mozambique palibe chipatala, posowa kolowera, anthu adera limeneli amathandizidwa mzipatala za dziko la Malawi, adatero Kanduku. - Ngakhale tayandikana ndi dzikolo, satilola kupita mdziko lawo kukalandira thandizo la chipatala. Amalawi angapo akhala akuthamangitsidwa, ndipo suthandizidwa chifukwa anzathuwo ali ndi zitupa za unzika, adaonjeza motero. - Naye Senior Chief Kabunduli ya mboma la Nkhata Bay, adati kumeneko nzika za maiko a Tanzania zimalowa pafupifupi tsiku lililonse ndi kumalandira thandizo lomwe Amalawi amayenera kulandira. - Akafika kuno amakhala ndi maina a Chimalawi zomwe ndizovuta kuwakaikira kuti si nzika zathu. Mankhwala pachipatala amatha mwachangu ife ndi kumavutika pamene iwo kwawo ali ndi zipatala zomwe zingawathandize, adatero Kabunduli. - Kungofika pa Chintheche pali anthu ambiri amaiko a Burundi, sangapitenso kwawo ndipo akulandira chithandizo chilichonse chomwe chimayenera chipite kwa Amalawi. Kwawo sungayerekeze kupanga zimenezi koma ifeyo amationa kupusa, adaonjeza Kabunduli. - Kuti munthu ulandire thandizo lachipatala cha boma mmaiko monga Zambia, Zimbabwe, Mozambique ndi Tanzania, umayenera kuonetsa chitupa chosonyeza kuti ndiwe nzika koma kuno kwathu izi sizichitika chifukwa kulibe ziphasozi. - Monga akufotokozera Norman Fulatira yemwe ndi mneneri wa NRB, iyi mwina nkukhala mbiri yakale chifukwa Mmalawi weniweni azidziwika ndi chiphaso chomwe adulitse. - Mavuto amenewa akhala mbiri yakale posakhalitsapa pamene ntchito yodula ziphaso za unzika yayamba. Gawo loyamba tayamba kupanga ziphaso za aphungu a Nyumba ya Malamulo, akuluakulu mboma, komanso midzi 27 mmaboma 11, adatero Fulatila. - Mabomawa ndi Chitipa, Mzimba, Nkhotakota, Lilongwe, Salima, Dowa, Mchinji, Blantyre, Mangochi, Chikwawa ndi Thyolo. Zitupazo azidula mmidzi iwiri pa boma lililonse. - Ili ndi gawo loyamba, gawoli likufuna lingotithandiza momwe ntchito ikhalire, ili ngati ntchito yoyeserera kaye koma anthu alandira ziphaso zawo. Mudzi ulionse takonza zoyamba ndi anthu 200 ndipo gawoli likamatha, anthu 5 000 akhala ndi ziphaso zawo, adatero mneneriyu. - Iye adati gawo lachiwiri la ntchitoyi, anthu 95 000 ndiwo adzakhale ndi mwayi wokhala ndi ziphasozi ndipo gawoli likuyembekezereka kudzatha mu December chaka chino. - Chaka chamawa, bungweli likuyembekezera kuti ntchitoyi idzafalikira dziko lonse pomwe anthu 9 miliyoni akuyembekezeka kulandira zitupa zawo. - Fulatira adati aliyense amene wakwanitsa zaka 15 ndiye akuyenera kudulitsa ziphasozi. Iye watinso ngati uli nzika ya dziko lino, uyenera kudulitsa ziphasozi posatengera zikhulupiriro zako kapena mpingo. - Naye mkulu wa bungwe loona zaumoyo la Malawi Health Equity Network (Mhen) George Jobe wati ntchitoyi ipindulira Amalawi komanso boma. - Apapa ndiye kuti thandizo la mabungwe ndi boma lizipitadi mmanja mwa Amalawi enieni kusiyana ndi poyamba pamene timaphangirana ndi obwera, adatero. - Kwa amene ataye chiphasochi akuti ayenera kudzalipira K3 500 kuti amupangirenso chiphaso china. Koma malinga ndi Fulatira, mtengowu ukhala ukusinthasintha. -",ECONOMY -ID_qriCsVjZ," Kudali kumapemphero Mawu a Mulungu amati: Kodi simudziwa kuti iwo akutumikira za mkachisi amadya za mkachisi Mawu a Mulunguwa adakwaniritsidwa pomwe Rose Cross adakumana koyamba nkudyererana maso ndi Ephod Mahorya kumapemphero. - Panthawiyo Rose ankapembedza kumpingo wa Living Word ndipo Ephod adali wa mpingo wa Church of Nazarene. Ngakhale ankapemphera kumipingo yosiyana, awiriwa ankakumana kumapemphero mkati mwa sabata. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Tsopano ndi thupi limodzi: Rose ndi Ephod patsiku la ukwati wawo Rose ndi woyamba kubadwa mbanja la ana atatu ndipo akugwira ntchito ku unduna wa zofalitsa nkhani komwe ndi mtolankhani wa Malawi News Agency (Mana), pomwe Ephod ndi wachitatu kubadwa mbanja la ana asanu ndi awiri ndipo amagwira ntchito ngati msungichuma kubungwe la Compassionate Stewards. - Rose adati iwo atakumana adayamba kucheza ngati munthu ndi mnzake koma kumapeto kwa chaka cha 2013 ndi pomwe Ephod adamumasulira Rose za chikondi chomwe chinkasefukira mumtima mwake iye ndipo Rose naye adaulula za mumtima mwake. Uku kudali kuyamba kwa chikondi chawo. - Awiriwa adamanga ukwati woyera mumzinda wa Mzuzu pa 4 July chaka chino ndipo mwambo womanga banjalo udachitikira ku Church of Nazarene kenaka madyerero adachitikira ku Victory Temple komwe anthu adachita perekaniperekani wamphamvu nkudyerera ndi kumwerera mwachimwemwe. - Ephod amachokera mmudzi mwa Mumbo, mfumu yaikulu Jenala mboma la Phalombe, pomwe Rose ndi wa mmudzi mwa Yohane Jere, Inkosi Mtwalo, mboma la Mzimba. - Ndimamukonda Ephod, makamaka chifukwa cha mtima wake wokonda Mulungu, komanso ndi munthu wachikondi kwambiri ndipo satopa kuthandiza anthu ovutika, adatero Rose monyadira. - Ephod naye sadabise mawu. Adati amamukonda Rose kaamba ka khalidwe lake labwino ndi mtima wake wansangala komanso wachikondi. -",RELIGION -ID_qrvGJOcM,"Papa Wapereka Mafuno Abwino a Pasaka kwa Akatolika Mtsogoleri wa mpingo wa katolika pa dziko lonse Papa Francisco wafunira zabwino akhristu a mpingowu pomwe akhala akuchita chaka cha kuuka kwa Ambuye Yesu. -Papa Francisko Malingana ndi malipoti awailesi ya Vatican, Papa amalankhula izi mu uthenga wake pomwe amachita nawo njira ya mtanda ku likulu la mpingowu ku Vatican. -Chaka chino mapempherowa achitika popanda anthu, potsata ndondomeko zomwe zayikidwa zoteteza kufala kwa nthenda ya COVID-19, ndipo akhristu a mpingo-wu anatsatira bwino mwambo-wu kudzera pa kanema, wayilesi ndi makina a intaneti. -Mapemphero a chaka chino a Njira ya Mtanda adakonzedwa ndi anthu ena a ku ndende ya Padua mdziko la Italy. -",RELIGION -ID_qvVfecZg,"Akupitilira Kukumana Ndi Zokhoma Kamba ka Ngozi Zogwa Mwadzidzidzi Anthu a mdera la mfumu yaikulu Mwambo mboma la Zomba ati akupitilirabe kukumana ndi zokhoma kutsatira ngozi yadzidzidzi yomwe inagwa mderalo chaka chatha. -Mmodzi mwa mzika za derali a Peter Taibu anena izi lachitatu pa mkumano omwe bungwe lowona za chitukuko mu mpingo wa katolika la Catholic Development Commission in Malawi (CADECOM) linakonza pakati pa anthuwa ndi akuluakulu a khonsolo ya boma la Zomba komwe amakambirana njira zomwe angayike pofuna kuthana ndi ngozi zogwa mwadzidzidzi mderalo. -Ngozi ngati izi zinadzetsa mavuto ochuluka Anthuwa apempha boma kuti liwamangire malo oti adzithawirako pamene madzi asefukira ndi cholinga choti asamasokoneze maphunziro kaamba koti ati pa nthawiyi amakabisala msukulu. -Anthu azikathawira ku nyumba zomwe zimangidwe zija ndiye kuti ana azipitabe ku sukulu. Komanso pali misewu yovuta kuwoloka komwe tikufuna ma bridge, anatero a Taibu. -Koma poyankhapo pa nkhaniyi mmodzi mwa akuluakulu a khonsolo ya boma la Zomba a Chriss Nawata anati khonsoloyo ikudziwa za mavuto omwe anthu akukumana ndipo anati ali mkati mokonza dongosolo lolimbikitsa kuti anthu adzichita mabizinesi osawononga zachilengedwe komanso ulimi wothilira pofuna kuti anthu adzitha kupedza zosoweka pa miyoyo yawo. -Koma bungwe lowona zachitukuko mu mpingo wa katolika la Catholic Development Commission in Malawi (CADECOM) lomwe linakonza mkumanowu lati likufunitsitsa kuwona kuti miyoyo ya anthu akumudzi ndi yotetezeka ku mavuto a kusintha kwa nyengo. Ndipo mmodzi mwa akuluakulu a bungweli mdziko muno a Aerone Kandiwo-Ntaya ati bungwe lawo likhala likutsatira bwino pa zomwe khonsolo ya boma la Zomba yalonjeza kuti ichita mderali. -Bungwe la CADECOM likugwira ntchitoyi mmaboma a Zomba, Balaka ndi Machinga ndi thandizo lochokera ku boma la Scotland kudzera ku mabungwe a Trocaire ndi Scalf. -",WILDLIFE/ENVIRONMENT -ID_qyJDbweq," DPP, Kasambara trade barbs, witnesses scared There was drama in the High Court in Lilongwe yesterday when a former student and her lecturer locked horns across the divide of the prosecution and defence in the ongoing Paul Mphwiyo shooting trial. - Private practice lawyer and accused person Ralph Kasambara and Director of Public Prosecutions (DPP) Mary Kachale exchanged tough words, with the former minister of Justice and Constitutional Affairs accusing the prosecution of personal persecution. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Pa Wenela pasintha zedi Kachale (L): The allegations are far from the truth Kasambara belittled Kachales concerns that he and other accused persons had intimidated State witnesses who, she said, fear for their lives. But Kasambara said the DPP was just being dramatic. - Said Kasambara: The drama being played by the DPP is obvious. She knew she was dealing with elusive witnesses. All this is for dramatic effect to castigate us. All this is intended to play with the public and the media, all just to attack me. - He alleged that a police officer from Blantyre, Alex Phiri, had been making night phone calls threatening his wife and brother-in-law with prosecution if they did not comply to testifying against the senior counsel, but Kachale vehemently denied the allegations. - Kasambara during an earlier court appearance Kasambara further accused Kachale of favouring another accused person, Oswald Lutepo, who is not subject of bail revocation. - She shot back that as her former boss and trainer, she had a lot of respect for Kasambara; hence, she could not have a personal vendetta against him. - This [prosecuting Kasambara] was not an easy decision for me to take, but I took it. The allegations he is making here are far from the truth. We do not intend, as the State, to call his wife as a State witness. These serious allegations are casting a slur on my character as well, Kachale charged back. - On allegations of favouring Lutepo, Kachale said if he were her favourite, she would not have added him to the case once she examined the evidence and affidavits when she came into the office of the DPP. - Kachale insisted that the prosecution had evidence to show witness tampering, but in the meantime, they would ask the court to subpoena them to appear in court by force even though they might become hostile witnesses. - Another defence lawyer, John-Gift Mwakhwawa, intervened in the heated exchange and recommended that the State should use the machinery at its disposal to bring the State witnesses to court. - Earlier, the DPP told the court that State witnesses were not willing to testify against the six accused persons, claiming that they fear for their lives. - Some of the witnesses have been given police protection, but they said they are still afraid to testify against Kasambara, Macdonald Kumwembe and Pika Manondo who are answering charges of attempted murder and conspiracy to commit murder. - Kachale said she was forced to ask for an adjournment after the witnesses lined up to testify, including a Chalunda and Defeneya, a ballistics expert from the Malawi Police Service, a police investigator and officials from Airtel Malawi who have since been withdrawn as witnesses. - Chalunda and Defeneya approached the prosecution and recorded statements in which they made allegations of intimidation from the accused persons only to change tact and claim that the prosecution was forcing them to change witness statements. - She added that the prosecution had concrete evidence to show the level of intimidation the witnesses have undergone. - Presiding High Court judge Michael Mtambo is yet to make a ruling on an application to revoke bail for the accused persons who she accused of engaging in mafia-like operations to intimidate witnesses and prevent them from testifying against them. - The other accused persons are Dauka Manondo, Lutepo and Robert Kadzuwa whose bail has since been revoked for failing to show up for trial for two consecutive sessions. -",POLITICS -ID_rDqvadJt," Phindu kawawa ndi ulimi wa tsabola Akulipirira ana awiri ku sekondale; wagula mbuzi 19 ndi nkhuku 30. Njinga, ziwiya za pakhomo komanso banja lake silikugona ndi njala. Nkhani ya Jimmy Maliwu, mlimi wa tsabola ku Mulanje ndi chitsanzo kuti ulimi wa tsabolawu ndi kawawa. BOBBY KABANGO akucheza ndi mlimiyu: Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Maliwu: Ndidagulitsa mosavuta Wawa achikumbe Wawa, imani komweko musafike pafupi, kuno ndi kwa alimi okhaokha. - Kuli chiyani mukuchita kukanizira? Tikusankha tsabola ndiye mphepo yake inuyo simungayandikire, mukuona aliyense akungoyetsemula. - Ndiye tidziwanetu Ndine mlimi wa tsabola, dzina ndine Jimmy Maliwu wa mmudzi mwa Sazola kwa Senior Chief Mabuka mboma la Mulanje. - Mudayamba liti ulimiwu? Mu 1999 ndi pamene ndidayamba kulima tsabola. - Chidachitika nchiyani kuti muyambe ulimiwu? Pa nthawiyo nkuti ndikulima chimanga komanso mbewu zina. Ndiye ndinkafuna ndichite ulimi wina womwe ndizipezerapo ndalama. Apa ndi pamene ndidasankha tsabola. - Chifukwa chiyani mudasankha ulimi wa tsabola? Ndinkafuna ulimi wa fodya, koma kuno sachita bwino. Ulimi wa tsabola ndi omwe ndidaona kuti akuphamo ndalama. - Mudayamba bwanji? Ndidalima mizere yochepa, ndimafuna kuti ndione ngati ndingathe komanso ngati msika wake uchite bwino. Zidayenda koma osati kwambiri, ndidaikamo chidwi. - Chidayenda nchiyani? Kumunda zidatheka komanso pamsika ndidagulitsa mosavutika ngakhale mtengo wake udali wolira. - Mtengo udali bwanji? Ndidagulitsa K39 pa kilogalamu pamene alimi ena amagulitsa K50. - Kuchoka 1999 kufika lero, ulimiwu ukuyenda bwanji? Mitengo ndiyo yakhala yovuta koma kumunda ndiye zonse zili bwino. Ndidaonjezera munda ndipo pano ndikulima wokula ndi mamita 35 mulitali ndi 17 mlifupi. - Munda umenewu mukukolola wochuluka bwanji? Ndikumapeza tsabola makilogalamu 150 ngati mvula yagwa bwino komanso ngati matenda sadafike. - Chaka chatha zidayenda bwanji? Nanga pamsika padali bwanji? Chaka chatha ndidakumana ndi vuto la matenda ndiye ulimi udavuta moti ndidapeza makilogalamu 45 okha chifukwa alangizi adafika mochedwa. Pamsika ndiye zidali bwino chifukwa amagula K2 500 pa kilogalamu. - Ndi matenda ati amene adavuta? Tsabola amapanga zilonda komanso mitengo imauma. Zikatere zimakhala zovuta kuti abereke bwino. Panopa matendawa tawakonzekera chifukwa tidali ndi maphunziro a momwe tingathanirane ndi matendawa. Koma vuto lomwe lidalipo kuti tikumane ndi matendawo nchifukwa cha manyowa amene tidagwiritsira ntchito. - Tsabola wakupindulirani bwanji? Muli ndalama, chaka chatha ndidapeza K112 500 kuchokera mmakilogalamu 45 amene ndidakolola. Ndagula mbuzi 19 komanso nkhuku 30. Ndili ndi ana atatu, mmodzi ali Fomu 2 wina 4 ndi wina ali ku pulaimale. Onsewa ndalama zake zikuchokera mu tsabola. Sindinagonepo ndi njala chifukwa ulimiwu umandisuntha. - Tifotokozereni za kumunda, kuli bwanji pano? Panopa tikuwokera pamene mitengo ya chaka chatha tikuthyolera kuti ipange nthambi. -",FARMING -ID_rEmHXIyK," Idali nthawi ya mapemphero Mtsikana akadzakulembera SMS yoti I care for you ndiye kuti zatheka chifukwa uthengawu ndi waukulu kwambiri. Zidayambanso choncho ndi Alison Banda wa Dziko FM yemwe akukaveka mphete Chifundo Namale pa 30 July 2016. - Awiriwatu akuti akhala akukumana nthawi ya mapemphero ku Calvary Family Church ku Falls mumzinda wa Lilongwe. Inde ndi nthawi ya mapemphero komabe Alison amaponya maso moti pa 30 July kuli kanthu ku Area 36 kulikulu la dziko lino. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Alison ndi Chikondi amangitsa woyera ku Lilongwe Mapemphero ali apo, Alison akuti mmutu mwake mudabwera mawu achikondi kuti akuyenera aponye pa namwaliyu. Zidatheka koma adamukana. - Mphini yobwereza ndiyo imawala, adabweranso ndi nzeru zina koma namwaliyo adapukusabe mutu kukanitsitsa kuti sakufuna zachibwana. - Mkazi adavuta kuti alole, amaona ngati poti ndine wotchuka sindili siliyasi, adatero Alison wa mmudzi mwa Kapindula kwa T/A Kaomba mboma la Kasungu. - Ndidayata chikhulupiriro. Kenaka kudabwa wanditumizira uthenga ati wandisowa. Ine chiyani? Kenakanso watumiza uthenga wina ati I care for you. Ndidadziwiratu kuti basi ndawina mtima wake, adatero. - Mosachedwa, akuti adapanga kaulendo kuti akumane ndi namwaliyu, yemwe ndi wa mmudzi mwa Gonjo kwa T/A Mthiramanja mboma la Mulanje, ndipo pa 19 February adakumana ndi namwaliyu kuseli kwa NBS Bank mumzindawo ndipo chibwenzi chidayamba. - Chifundo amene ndi mphunzitsi kukoleji ya Exploits University akuti adalola Alison chifukwa cha khalidwe lake. - Ndinene chiyani ine? Alison ndi munthu wolemekezeka, wokonda, wansangala, ndipo pali zambiri zomwe ndinganene zokhudza mnyamatayu. Pamene ndimati ndimudziwe kaye ndi pamenenso ndimagwera mchikondi, komanso amakonda Mulungu, adatero Chifundo. -",RELIGION -ID_rFvLXnLr,"ACB Yalonjeza Kuteteza Oyitsina Khutu Bungwe lothana ndi katangale ndi ziphuphu mdziko muno la Anti-Corruption Bureau (ACB) lati laika ndondomeko zabwino zotetezera ufulu wa anthu omwe amapereka mauthenga okhudza za katangale ku bungweli. -Mmodzi mwa akuluakulu ku ofesi ya zophunzitsa anthu ku bungweli a Edward Kamvabingu ndi omwe anena izi lachiwiri pa msonkhano wa akuluakulu a mabungwe osiyanasiyana kumanso atolankhani mu mzinda wa Mzuzu. -Iwo ati ndondomeko yachiwiri yomwe inakhazikitsidwa mu chaka cha 2019 ya National Ant-Corruption Strategy, ikubweretsa pamodzi magulu osiyanasisyana pogwira ntchito ndi bungwe la ACB pofuna kuthetsa mchitidwe wa ziphuphu komanso katangale mdziko muno. -Mmawu ake mkulu wa bungwe la Youth and Society (YAS) komanso la National Anti-Corruption Alliance, Charles Kajoloweka Mhango wati nkhani yothana ndi katangale mdziko imagwirizana ndi utsogoleri wabwino. -",LAW/ORDER -ID_rJHYjLHj," Kasambara: Akhazikitsa chimbale mwezi uno Martha Kasambala ndi woimba nyimbo zauzimu ndipo amakhala ku Mzuzu. Iye ali ndi zimbale ziwiri ndipo mu December muno akuti akhazikitsa chimbale chake chatsopano chotchedwa Amasamala. Mtolankhani wathu DAILES BANDA adacheza naye motere: Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ali ndi uthenga wapadera mchimbale chatsopano: Kasambara Tikudziweni Ndine Martha Kasambara wa mmudzi mwa Malanda ku Chintheche mboma la Nkhata Bay. Ndili pabanja ndipo ndili ndi mwana mmodzi. - Mbiri yako pamaphunziro njotani? Ndidaphunzira pulaimale yanga pa Lilongwe LEA pomwe ndidalemba mayeso anga a Standade 8; sekondale ndidaphunzira ku Chipasula ku Lilongwe komweko. Ndidakapanga maphunziro a zauphunzitsi ku Tanzania komwe ndidaphunzitsa mwakanthawi pangono ndipo pakadalipano ndikupanga bizinesi. - Ndiye zoimbaimbazi mudayamba bwanji? Ndidayamba kuimba ndili wachichepere kwambiri koma chimbale changa choyamba ndidatulutsa muchaka cha 2008 chomwe chimatchedwa kuti Zonse ndi Yesu. Chimbale chachiwiri Nganganga ndi Yesu chidatuluka mu 2010. Chimbale chatsopano chotchedwa Amasamala ndichikhazikitsa mu December muno. - Uthenga waukulu womwe wanyamula ndi wotani mchimbalechi? Kwakukulu uthenga omwe uli mchimbalechi ndi wachilimbikitso kwa Akhristu anzanga munyengo zili zonse zomwe iwo akudutsamo. Yesu amasamala anthu ake ndipo tikamudalira iye sitidzakhumudwa chifukwa chisomo chake ndi chokwanira. - Kodi mfundo za munyimbo zimenezi mumazitenga kuti? Nyimbo zanga kwambiri zimachokera pa maulaliki a kutchalitchi komanso ndikamawerenga Baibulo ngakhalenso nthawi zina zinthu zomwe ndikuona ndi kukumana nazo. - Ndi zinthu ziti zomwe mungakonde kuti zisinthe kumbali ya zoimba mMalawi muno? Mmastudio mwathu mukufunika zipangizo zamphamvu zojambulira nyimbo ngati mmene kulili kumaiko a anzathu, monga ku South Africa, chifukwa nyimbo zimamveka bwino kwambiri. - Phindu mukulipezamo mukuimbaku koma? Mmbuyomu zinthu zimavuta koma pakalipano ndi chimbale chatsopanochi, tsogolo lopindula likuoneka. -",MUSIC -ID_rPyPimTu,"Chaka cha Chibalalitso Chichitikira ku St. Pius Parish Wolemba: Sylvester Kasitomu maria.mw/wp-content/uploads/2019/09/st-pius.jpg"" alt="""" width=""533"" height=""399"" />Chaka cha chibalalitso chidzachitikira mu tchalitchi limeneli Arkidayosizi ya mpingo wakatolika ya Blantyre yalangiza parish ya St. Pius kuti iyambepo kukonzekera bwino miyambo ya chipembedzo yomwe imachitika pokonzera tsiku la chibalalitso cha mpingowu mu mwezi wa October. -Bambo Alfred Chaima omwe ndi mlembi wa zautumiki mu arkdayosiziyi alankhula izi pambuyo pa ulendo oyendera atsogoleri a parishiyi ndi cholinga chowakonzekeretsa chaka chapadera cha chibalalitsochi. -Iwo apereka pempholi kwa akhristu mu parishiyi kaamba koti Parish yawo ndi yomwe itsogolere mpingo wakatolika mdziko muno mwambo wa Chaka chachibalalitsowu. -Timafuna kuti tikumane ndi adindo komanso ansembe kuno ku st pius parish popeza iwo ndi amene ali pa tsogolo kono kumalawi kuyendetsa chaka chachibalalitso mwezi wa mawa extraordinary mission month, tikuyembekezera zabwino kuchokera ku parish imeneyi malinga ndi mmene apap Francisco akuphunzitsira, anatero bambo Chaima. -Mwazina bambo Chaima ati chakachi kuti chidzakhale chopambana akhristu a mparishiyi akuyenera kuzikonzekeretsa bwino maka ku miyambo yosiyanasiyana ya chipembedzo monga kuwerenga malembo, kucheza ndi ambuye yesu okhala mu sacrament la ukalisiya ngakhalenso kukonzekera kupereka molowa manja chopereka cha pa tsikuli. -",RELIGION -ID_rRdPFWiq," Chilima akhazikitsa UTM ku Blantyre Wachiwiri kwa mtsogoleri wa dziko lino, Saulos Chilima, mawa akhazikitsa gulu la United Transformation Movement (UTM) ku Njamba mu mzinda wa Blantyre. - Polankhula ndi Tamvani, mneneri wa gululi, Joseph Chidanti Malunga, adati chilichonse chokonzekera kukhazikitsidwaku chili mchimake. - Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Masankhidwe a nduna autsa mapiri pa chigwa Malonjezo ayamba kuoneka Chilima kukhazikitsa UTM pa bwalo la Masintha ku Lilongwe Tili ndi masomphenya a aakulu omwe amangiririka pa ndondomeko 12 zosinthira dziko lino. Anthu aku Lilongwe alawa kale zina mwa zinthu zomwe tikufuna kuchita, adatero Malunga. - Msonkhanowu udayenera kukachitikira pa bwalo la sukulu ya Nyambadwe, koma Malunga adati asintha kaamba koti bwalolo ndi lalingono. - Wapampando wa gululi, Noel Masangwi, adati ukatha msonkhano wa ku Blantyre, akakhazikitsanso gululo mchigawo cha kumpoto. - Sabata yatha UTM idakhazikitsidwa pa bwalo la Masintha mu mzinda wa Lilongwe ndi chinantindi cha anthu chidafika pamwambowo. - Ena mwa anthu omwe adafika ndi Sipika wa Nyumba ya Malamulo, Richard Msowoya, akazi a atsogoleri akale a dziko lino, Callista Mutharika ndi Patricia Shanil Dzimbiri, phungu wa mboma la Balaka, Lucius Banda, aphungu a DPP a mboma la Mulanje, Bon Kalindo ndi Patricia Kaliati. - UTM idayambika Callista atapempha mtsogoleri wa dziko lino, Peter Mutharika, kuti apereke mwayi kwa Chilima kuti adzaimire DPP pa zisankho za chaka cha mawa. - Mutharika adakana pempholo zomwe zidachititsa kuti Chilima ndi anthu ena atuluke mchipanicho nkuyambitsa gulu la UTM. -",POLITICS -ID_rRvxCtcD," JB wati mafumu alandira fetereza padera Mafumu angapo ati alibe vuto ndi chilinganizo chatsopano cha Pulezienti Mayi Joyce Banda choti atsogoleriwa asalandire makuponi a panyumba pawo popeza alandira fetereza wawo padera. - Chisale watuluka nkumangidwanso Sipakala waimitsa Nyumba ya Malamulo Chakwera akwanitse malonjezoHRDC Koma katswiri pandale, yemwenso adachitapo kafukufuku pa ndondomeko ya zipangizo zaulimi zotsika mtengozi, Blessings Chinsinga, akuti sakukhulupirira kuti njirayi ingakhale yankho pamavuto omwe akhala akubuka chaka ndi chaka. - Polankhula Lolemba lathali ku Salima, Mayi Banda adati mafumu akhala akukhudzidwa ndi nkhani za ziphuphu pa makuponi kotero chaka chino angothandizira chabe, osati kukhala nawo mgulu lolandira. - Izi zikudza pomwe mafumuwa akhala akunjatidwa ndi nkhani zimenezi. Chitsanzo chaka chatha, apolisi ku Mangochi adamanga Nyakwawa Kalapwito ya kwa T/A Chimwala pozembetsa matumba 38 otsika mtengowa komanso makuponi 27. - Pothirira ndemanga pa ganizo la Banda, T/A Kalonga ya mboma la Karonga yati Banda wamva kulira kwa anthu kotero akukhulupirira kuti ganizoli lithandiza. - Ngati akunena izi kuchokera pansi pa mtima ndiye kuti zitithandiza, adatero Kalonga. - Naye T/A Mlumbe ya mboma la Zomba yati apa mfumu yadyera ionekera poyera. - Izi zikuwonetsa kuti Pulezidenti waganiza mofatsa; si zobisa, tamvapo kuti mafumu akukhudzidwa ndi nkhaniyi. Apa mafumu atilemekeza, idatero mfumuyi. - T/A Mlauli ya mboma la Neno yati ganizoli lilibwino, bola zichitike mwa chikonzero. - Koma Chinsinga akuti ili silingakhale yankho, ati chikonzerochi nchoponderezabe omwe sangakwanitse kugula thumba la fetereza. - Ndikuganiza choncho chifukwa ndondomeko imeneyi ndi ya anthu osauka omwe sangakwanitse kugula thumba la fetereza. Sindikudziwa ngati mafumuwa ali mgulu la anthu osaukitsitsa omwe sangakwanitse kugula. - Ena angaganize kuti ganizoli labwera pofuna kuhonga mafumuwa, akutero Chinsinga. - Iye adati kafukufuku yemwe wachita wapeza kuti mafumu akukhudzidwa ndi mchitidwe wa ziphuphu poyendetsa ndondomekoyi. - Mneneri wa boma, Moses Kunkuyu, tidalephera kulankhula naye kuti afotokoze za ndondomeko yatsopanoyi. -",FARMING -ID_rSVRHcOT," Maule akusambabe wamkaka Khomo la ukwati silisowa. Mbanja la Nyasa Big Bullets kudakali chisangalalo kutsatira chipambano chawo pobabata asilikali a ku Mzuzu, Moyale Barracks. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Inde ndi asilikali, koma Loweruka lapitali adalira ndi kukukuta mano atadzidzimutsidwa ndi Bullets yomwe idachita ukali kumapeto kwa masewerowo pamene Moyale imafuna iyambe kusangalala. - Ichotu chidali chikho cha Presidential Cup chomwe wopambana adatenga K10 miliyoni ndipo wogonja kutenga K5 miliyoni. - Moyale idachinya pa mphindi 38 mchigawo choyamba kudzera mwa Wiseman Kamanga. Idalimba poteteza chigolicho mpaka mphindi 90 mchigawo chomaliza. - Ochemerera Bullets kusamba mkaka Goloboyi wa Moyale, Juma Chikwenga ndi osewera onse a Moyale adayamba kupha nthawi apo woimbira Duncan Lengani akuganiza zothetsa masewerowo ikangotha nthawi yoonjezera. - Mpanipani udali ku Bullets ndipo mphunzitsi wawo Franco Ndawa adalowetsa osewera kutsogolo anayi; Chiukepo Msowoya, Diverson Mlozi, Mussa Manyenje ndi Aimable Nikiyiza ndipo Bullets imadza ngati mbandakucha. - Patatha mphindi 93, wosewera wa Moyale adachita thengenenge mpaka kugwira mpira kupezetsa Bullets penote ndipo Msowoya adachinya kuti masewerowo alowe mmapenote. - Pilirani Zonda ndi Msowoya adaphonya mapenote a Bullets pamene Yamikani Fodya, Miracle Gabeya, Nikiyiza ndi Fisher Kondowe adachinya. - Love Jere ndi Chrispine Fukizi a Moyale adagwiritsa mapenote awo ndipo Sandress Munthali, Mtopijo Njewa ndi Timothy Nyirenda adamwetsa. Boy Boy Chima adamenyetsa chitsulo kupangitsa kuti Maule atenge chikhochi. - Ochemerera Bullets adayenda ndi mimba, ena kuvula zovala ndi ena kusamba mkaka kusangalala kuti timu yawo yatenga chikho. Osewera a Moyale adagwa pansi, kulira mosatonthozeka. - Fodya adati loto tsopano lasanduza zochitika, Mulungu adali mbali yathu, zidali zovuta koma Mulungu wazitheketsa, adatero iye. -",SPORTS -ID_rTJggAlE,"Dayosizi Ya Karonga Iyamba Kukakamiza Akhristu Kuvala Face Mask Ku Tchalitchi Dayosizi ya mpingo wakatolika ya Karonga yakhazikitsa dongosolo loti akhristu adzivala Face Mask mu tchalitchi pofuna kupewa matenda a COVID-19. -Malinga ndi kalata yomwe diyosiziyi yalembera akhristu ake, dongosolori liyamba mwezi uno pa 18 July kumapita mtsogolo. -Ndi mkulu wa dayosiziyo-Ambuye Mtumbuka Kalatayi yati, palibe mkhristu yemwe adzaloredwe kulowa mu chalitchi ngati adzakhale asanavale face mask. -Malinga ndi mlembi wa diocese yi bambo Joseph Moloka Sikwese, dongosolori akhristu akulidziwa kale ndipo ati sakukhulupilira kuti papezeka mkhristu onyalanyaza. -Ife ngati mpingo wa dayosizi ya Karonga tikukhulupirira kuti sipakhala mkhristu onyalanyaza kuvala ma face mask chifukwa choti takhala tikupereka maphunziro ophunzitsa akhritsu onse kuwopsa kwa matenda a COVID-19, ndipo tikhulupirira kuti akhristuwa azindikira kuti iyi ndi njira imodzi yopewera matendawa, anatero bamboo Sikwesi. -Iwo atinso dayosiziyi ili ndikuthekera kochita izi kamba koti parish iliyonse inaphunzitsa atelala omwe iwo ngati dayosizi inawapasa nsalu kuti asoke ma mask-wa omwe akugulitsidwa pa mtengo wa 250 kwacha. -",HEALTH -ID_rWXWCwxK," Ndime ya vakabu yapita, koma samalani Ena mwa anthu okhala mumzinda wa Mzuzu ati ngakhale bwalo lounika za malamulo oyendetsera dziko lino lidati lamulo la vakabu nlosayenera, apolisi ayenera kukhala tcheru pogwiritsa ntchito malamulo ena owapatsa mphamvu zomanga anthu opanda chilolezo cha bwalo la milandu(warrant of arrest)kuopa zigawenga kutengerapo mpata wozunguza anthu usiku. - Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Lachiwiri lapitali oweruza milandu atatu: Zione Ntaba, Micheal Mtambo ndi Sylvester Kalembera adalamula kuti gawo 184(1) (c) ya malamulo a dziko lino ngolakwika ndipo sakugwirizana ndi ulamuliro wa demokalase omwe uli mdziko lino. - Venda wina wogulitsa majumbo Mayeso Gwanda ndiye adatengera nkhaniyi ku bwaloli mothandizidwa ndi woimira milandu Mandala Mambulasa. - Kadadzera: Anthu asadere nkhawa Pomwe Msangulutso udacheza ndi ena mwa anthu okhala mzinda wa Mzuzu, mmodzi mwa anthuwa Chrissy Phiri yemwe amakhala ku Masasa mzindawu adati sadasangalale ndi kuchotsa kwa lamuloli ata kaamba koti zigawenga zipezerapo danga lozunguza anthu maka usiku. - Phiri adati zigandanga zambiri zimaenda usiku ndipo ndi lamulo la vakabu, apolisi amatha kuzilonda mpaka kuzigwira. - Ndili ndi mantha kuti zigawenga zikhonza kupezerapo mwai pakuchotsa kwa ndimeyi, adatero Phiri. - Pomwe Frank Chisale adati vakabu imalakwika poti pena apolisi amanyamula aliyense ndi wosalakwa omwe. - Nthawi zina amanyamula ndi opita kumapemphero ausiku omwe, adatero Chisale. - Iye adati apolisi amayenera kunyamula okhawo omwe akuganiziridwa kuti ndi zigawenga kapena apalamula mlandu. - Koma polankhulapo, mneneri wa ku likulu la polisi ku Lilongwe James Kadadzera adati anthu asadere nkhawa kaamba koti apolisi azikwidzingabe oganiziridwa kuti ndi zigawenga pogwiritsa ntchito malamulo ena. - Kadadzera adati izi zithandiza kuchepetsa umbava ndi Umbanda ngakhale achotsa ndime ina ya ya gawo 184(1) ya malamulo yomwe imakamba za vakabu. Iye adati lamuloli lithandiza kutsatira ndi kutsekera mchitokosi oganiziridwawa ngakhale oyenda pansi koma alibe zida sazinjatidwa. - Okha okhawo omwe apezeka ndi zida zowopsa ndiwo azikwidzingidwa ndi unyolo mpaka kuimbidwa mlandu poyesetsa kuteteza mzika za dziko lino, adatero Kadadzera. - Ndime yachotsedwayi imapatsa mphamvu apolisi kugwira ndi kutsekera mchitokosi munthu aliyense wooneka kuti akhoza kudzetsa chisokonezo kapena ali ndi zolinga zochita zosemphana ndi malamulo kumene kaya ndi mu msewu kapena mmalo ena ndi ena. - Bwaloli lidanenetsa kuti ndi kandime kokhaka komwe kali kosayenera ndipo ndime zina zonse mgawo lonselo zikhoza kugwiritsidwa ntchito. -",LAW/ORDER -ID_rZIUTiyt,"Anthu Ataya Chikhulupiliro Ndi MEC-CCJP Bungwe la chilungamo ndi mtendere mu dayosizi ya Dedza lati lapeza kuti mzika za dziko lino zilibe chikhulupiriro ndi anthu omwe akuyendetsa chisankho mdziko muno. -Anthu sakuwakhulupiliranso Mkulu wa bungweli a Lawrence Puliti alankhula izi pamene bungwe lawo likumemeza anthu kuti akalembetse mkaundula wa mavoti pa chisankho chomwe chichitike mdziko muno pa 2 July chaka chino. -A Puliti ati mmadera onse omwe bungweli layenda, anthu ali ndi mkwiyo ndi mmene chisankho choyamba chinayendera ndipo akuona kuti sipakhala kusintha kulikonse ngati amene ayendetse chisankho cha tsopanochi ndi omwewo amene anayendetsa chisankho cha mu 2019. -",POLITICS -ID_rcnhMEid," Anatchezera Ndimamukonda Agogo, Pa Wenela pasintha zedi ANatchereza Tidakumana ku sukulu ku Chiradzulu Ndinali pachibwenzi ndi mkazi wina ndipo zaka ziwiri zatha pomwe tinasiyana. Pano ali ndi mwana yemwe wabereka mwezi watha ndiye akumabwera kwa ine nkumati tibwererane. Kodi pamenepa ndithani, agogo? Mkaziyo kunena zoona ndimamukonda, koma pano ndinalimba mtima. Nditani? Ine Amfumu, Zingwangwa Amfumu, Nkhani yanu ndi yovuta kuitsata bwinobwino chifukwa simukumasula kuti vuto lanu ndi chiyani kwenikweni. Poyamba mwanena kuti mkaziyo munasiyana naye zaka ziwiri zapitazo, munasiyana chifukwa chiyani? Mwati pano mkaziyo akuti mubwererane ndipo inu nomwe mukuti kunena zoona ndimamukonda. Komanso inu nomwenso mukuti pano munalimba mtima, mukutanthauzanji? Mwatinso mkaziyo ali ndi mwana wa mwezi umodzi, nchachidziwikire kuti mwanayo si wanu-poti mwanena nokha kuti chibwenzi chanu chidatha zaka ziwiri zapitazo. Apatu, kunena zoona, Amfumu, mayankho muli nawo ndinu. Ngati mkaziyo mukuti mumamukonda, chovuta nchiyani kuti mubwererane? Koma mukuti mwalimba mtima, kulimba mtima kotani? Nchifukwa chake ndikuti zonse zili ndi inu kuti mubwererane kapena ayi poti zifukwa zake zomwe mudalekanirana mukuzidziwa ndinu. Mwakula mwatha, Amfumu. - Akungosereulana nane? Anatchereza, Ndili pachibwenzi ndi mtsikana wina amene ndikufuna kukwatira koma zochitika zake zikundidabwitsa. Chaka chatha adandijejemetsa pamene adati ali ndi mimba ndipo amati akufuna achotse chifukwa akuopa makolo ake. Ndidamuuza kuti asayerekeze kuchotsa pathupipo chifukwa ine ndidali wokonzeka kumukwatira, zivute zitani. Kenaka, patapita kanthawi adati amangocheza, alibe mimba. Mwezi wathawu adandiza kuti adakayezetsa magazi ndipo amupeza ndi kachilombo ka HIV ndipo nkofunika kuti nane ndikayezetse. Kunena zoona, sindinapite kukayezetsa koma ndidangomunamiza kuti ndakayezetsa ndipo sanandipeze ndi kachilombo. Pano wandiuza kuti amangonama, sadakayezetse magazi. Kodi iyeyu ndi mtsikana wotani? Ndipitirize naye chibwenzi? YB, Lilongwe Zikomo YB, Pali zinthu ziwiri: Bwenzi lakolo mwina ndi wokonda kusereula komanso mwina ndi kamberembere. Koma zili ndi iwe kupeza choona chenicheni mwa iye. Koma tiyeni tione mbali zones ziwirizi. Poyamba, ngatidi amakonda kusereula, umuuze kuti pali zina zoti angathe kusereula nawe koma nkhani za mimba ndi HIV si nkhani zosereula nazo. Ngati akufuna aone ngati umamukondadi pali njira zina, osati kunamizira mimba kapena kuti amupeza ndi kachilombo. Kusereulana si kolakwika mukakhala pachibwenzi chifukwa ndi njira ina yokometsa chibwenzi chanucho, koma pali malire. Komanso mwina, monga ndanena, akhoza kukhalanso kamberembere ameneyo. Nkutheka mwina adachotsadi mimba ameneyo. Ngati adaterodi, cholinga chake chidali chotani? Wofuna banja amachotsanso pathupi mwadala? Ayi. Tsono pankhani yokayezetsa magazi, bwanji mutapita kuti mukayezetse limodzi kuti mudziwe momwe mulili nonse? Kwa anthu ofuna banja lansangala, losakaikirana, kuyezetsa magazi ndi njira imodzi yothandiza kuti mudziwe ngati muli ndi kachilombo pena ayi. Mukatere mumadziwa chochita pankhani ya kasamalidwe ka banja lanu. -",RELATIONSHIPS -ID_reQMhVJU,"Chiwerengero Chamatenda Opatsirana Chakwera Kwambiri Mmaiko a mu Africa-WHO By Glory Kondowe .radiomaria.mw/wp-content/uploads/2019/07/who-300x150.jpg"" alt="""" width=""452"" height=""226"" /> Bungwe lowona za umoyo pa dziko lonse la World Health Organisation (WHO) lati chiwerengero cha anthu omwe akugwidwa ndi matenda a chikuku ndinso matenda ena opatsirana chakwera kwambiri chaka chino mmaiko ambiri a mu Africa. -Malinga ndi malipoti a news24, bungwe la WHO lati chiwerengero cha anthu opezeka ndi matendawa, chakwera ndi 700% mchaka chino chokha cha 2019. Bungweri lati izi zikuchitika chifukwa maikowa sakupereka katemera wa matendawa mokwanira kwa anthu awo kuti chiwerengero chamatendawa chitsike. -",HEALTH -ID_rfPaSDnl,"Awanjata Kaamba Kobera Agent wa Mpamba Apolisi mboma la Chikwawa amanga amuna awiri kaamba kowaganizira kuti apalamula mualandu wakuba ndalama mu phone kudzera mu njira ya mpamba. -Malinga ndi wachiwiri kwa wofalitsa nkhani mbomalo Sergeant Dickson Matemba amunawa ndi Yamikani Mukhoya wazaka 29 komanso James Mbewe wazaka 21 zakubadwa. -